ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2013) 795 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 861/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών EL EL

2 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 861/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών (στο εξής «ο κανονισμός») εφαρμόζεται από την 1η Ιανουαρίου 2009 σε όλα τα κράτη μέλη, με εξαίρεση τη Δανία. Τα κύρια χαρακτηριστικά της διαδικασίας είναι ο γραπτός χαρακτήρας της, οι αυστηρές προθεσμίες για τη διεξαγωγή της, η απουσία απαίτησης για νομική εκπροσώπηση, η χρήση ηλεκτρονικών επικοινωνιών, η χρήση τυποποιημένων εντύπων για διαδικαστικές πράξεις καθώς και η κατάργηση της ενδιάμεσης διαδικασίας για κήρυξη της εκτελεστότητας της δικαστικής απόφασης («exequatur»). Το άρθρο 28 ορίζει ότι η Επιτροπή οφείλει να υποβάλει, έως την 1η Ιανουαρίου 2014, έκθεση για την επανεξέταση της λειτουργίας του κανονισμού. Η παρούσα έκθεση βασίζεται σε εξωτερική μελέτη, 1 σε ηλεκτρονική δημόσια διαβούλευση, σε απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο που απευθύνθηκε στα κράτη μέλη, σε συζητήσεις στο ευρωπαϊκό δικαστικό δίκτυο για αστικές και εμπορικές υποθέσεις («ΕΔΔ») το 2011 και το 2013, και σε απόψεις που διατύπωσαν καταναλωτές 2 και το ευρύ κοινό Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία αυτή θεωρείται ότι διευκολύνει την εκδίκαση διασυνοριακών μικροδιαφορών στην ΕΕ. Έχει μειώσει το κόστος εκδίκασης των διασυνοριακών μικροδιαφορών έως 40% και τη διάρκεια της εκδίκασης διαφορών από 2 έτη και 5 μήνες σε μέση διάρκεια 5 μηνών Deloitte, Assessment of the socio-economic impacts of the policy options for the future of the European Small Claims Regulation, Ιούλιος 2013 (στο εξής: μελέτη Deloitte) διαθέσιμη στη διεύθυνση: Βάσει ατομικών καταγγελιών και των ακόλουθων εκθέσεων: Centre européen de la Consommation/Europäischen Verbraucherschutz e.v, Procédure de règlement des petits litiges et injunction de payer européenne: des procedures simplifiées pas si simple dans la pratique, Ιούλιος 2011, διατίθεται στη διεύθυνση: (στο εξής: CEC, Procédure de règlement des petits litiges); ECC-Net, European Small Claims Procedure Report, Σεπτέμβριος 2012, διαθέσιμο στη διεύθυνση: (στο εξής: ECC-Net-Report. Επιπλέον, λήφθηκε υπόψη η μελέτη «Implementation of optional instruments within European civil law» προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, των κυριών B. Fauvarque-Cosson και M. Behar-Touchais, του Διαθέσιμη στη διεύθυνση: 928). Ειδικό ευρωβαρόμετρο αριθ. 395, Ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών, Απρίλιος 2013 (στο εξής: ειδικό ΕΒ 395), διαθέσιμο στο: EL 2 EL

3 Σε σύγκριση με τις εθνικές απλουστευμένες διαδικασίες, η ευρωπαϊκή διαδικασία διαπιστώθηκε ότι είναι λιγότερο δαπανηρή, διότι είναι απλούστερη από τις εθνικές διαδικασίες. Οι περισσότερες εθνικές διαδικασίες απλώς εξαλείφουν την απαίτηση νομικής εκπροσώπησης για διαφορές μικρής αξίας ενώπιον δικαστηρίων κατώτερου βαθμού. Ωστόσο, η χρήση της ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών είναι ακόμα μάλλον περιορισμένη σε σύγκριση με τον αριθμό των πιθανών υποθέσεων. Ως προς αυτό, ο αριθμός των αιτήσεων διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και κυμαίνεται από 3 μόνο αιτήσεις στη Βουλγαρία έως 1047 αιτήσεις στην Ισπανία για το Εκτός από παράγοντες όπως οι αγοραστικές συνήθειες του πληθυσμού και η διαθεσιμότητα ή το κόστος των εναλλακτικών εθνικών διαδικασιών, η διαφορά αυτή ως προς τον βαθμό υιοθέτησης της ευρωπαϊκής διαδικασίας φαίνεται να συνδέεται ιδίως με τον βαθμό γνώσης της ύπαρξης και λειτουργίας της. 5 Αυτό το συμπέρασμα ενισχύεται από το γεγονός ότι ο αριθμός των αιτήσεων βάσει του κανονισμού αυξάνεται συνεχώς αφότου τέθηκε σε εφαρμογή το Από το ευρωβαρόμετρο αριθ. 395 συνάγεται ότι τα δύο τρίτα όσων έχουν κάνει χρήση της διαδικασίας είναι εν γένει ικανοποιημένοι με αυτήν. Το 13% όσων απάντησαν ήταν δυσαρεστημένοι, το 17% δήλωσε ότι το δικαστήριο αγνοούσε τη διαδικασία, το 16% δυσκολεύτηκε να συμπληρώσει τα έντυπα και το 10% ζήτησε βοήθεια για τη συμπλήρωση του εντύπου της αίτησης αλλά δεν την έλαβε. Επιπλέον, αναφέρονται οι κατωτέρω αδυναμίες. 3. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ 3.1. Όριο των ευρώ Ο κανονισμός εφαρμόζεται στις περιπτώσεις στις οποίες η αξία του αντικειμένου της διαφοράς δεν υπερβαίνει τα ευρώ. Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή εθνικές απλουστευμένες διαδικασίες. 7 Τα όρια των εν λόγω διαδικασιών διαφέρουν σημαντικά, από 600 ευρώ στη Γερμανία έως ευρώ στις Κάτω Χώρες. Παρατηρείται τάση αύξησης του επιπέδου των εθνικών ορίων για απλουστευμένες δικαστικές διαδικασίες αφότου τέθηκε σε εφαρμογή ο κανονισμός. 8 Σε ορισμένα κράτη μέλη αυτή η αύξηση ήταν σημαντική Δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με τον τύπο και τα χαρακτηριστικά των υποθέσεων, αλλά όσον αφορά το όριο των ευρώ, μπορεί να ληφθεί ως παραδοχή ότι ο κανονισμός χρησιμοποιείται κυρίως από καταναλωτές. Βλ. επίσης Ειδικό EB 395 που εστιάζεται στον τρόπο πρόσληψής της από τους πολίτες της ΕΕ. Σύμφωνα με την ισπανική απάντηση στο ερωτηματολόγιο, τα προγράμματα κατάρτισης δεν απευθύνονταν μόνο σε δικαστήρια και στους δικαστές, όπως συνέβη στα περισσότερα άλλα κράτη μέλη, όπου εφαρμόστηκαν, αλλά και στους δικαστικούς επιμελητές και τα όργανα επιβολής του νόμου. Βλ. επίσης μελέτη Deloitte, μέρος Ι, τμήμα , σσ Βλ. μελέτη Deloitte, μέρος I, , σσ (πίνακας 19), που παρέχει ανασκόπηση των απαντήσεων των κρατών μελών σχετικά με τον αριθμό των αιτήσεων και των αποφάσεων στο πλαίσιο της ΕΔΜΔ. Μόνο η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Τσεχική Δημοκρατία και η Φινλανδία δεν διαθέτουν τέτοια διαδικασία. Βλ. μελέτη Deloitte, μέρος Ι, τμήμα , σ. 53. Ενδεικτικά, στην Εσθονία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Λιθουανία, τη Σλοβενία, την Ισπανία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο ΗΒ, από σε , στις Κάτω Χώρες από ευρώ σε ευρώ. Βλ. μελέτη Deloitte, μέρος Ι, τμήμα , σσ EL 3 EL

4 Από το Ευρωβαρόμετρο αριθ συνάγεται ότι το όριο των ευρώ περιορίζει σημαντικά τη διαθεσιμότητα της διαδικασίας ιδίως για τις ΜΜΕ, η μέση αξία των διασυνοριακών διαφορών των οποίων με άλλες επιχειρήσεις ανέρχεται σε ευρώ. Για τις εν λόγω διαφορές, οι επιχειρήσεις οφείλουν να προσφεύγουν στις εθνικές διαδικασίες μικροδιαφορών, όπου υπάρχουν, ή σε τακτικές αστικές διαδικασίες. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται δυσανάλογα υψηλά δικαστικά έξοδα και χρονοβόρες διαδικασίες. Πράγματι, το 45% των εταιρειών που έχουν εμπειρία διασυνοριακής διαφοράς δεν προσφεύγει σε δικαστήριο, διότι το κόστος της διαδικασίας είναι δυσανάλογο προς την αξία της διαφοράς, ενώ το 27% δεν προσφεύγει σε δικαστήριο διότι η δικαστική διαδικασία θα ήταν υπερβολικά χρονοβόρα Το πεδίο κατά τόπον εφαρμογής Επί του παρόντος, ο κανονισμός εφαρμόζεται σε διαφορές στις οποίες τουλάχιστον ο ένας διάδικος έχει κατοικία ή συνήθη διαμονή σε άλλο κράτος μέλος από το κράτος του επιληφθέντος δικαστηρίου. Ο περιορισμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα να στερούνται οι διάδικοι που ασκούν το δικαίωμά τους να επιλέξουν το δικαστήριο της κοινής κατοικίας τους, βάσει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 (κανονισμός Βρυξέλλες I) 11 αντί άλλου αρμόδιου δικαστηρίου, τη δυνατότητα χρήσης της ευρωπαϊκής διαδικασίας. Ενδεικτικά: - όταν η σύμβαση εκτελείται σε άλλο κράτος μέλος, παραδείγματος χάρη όταν αφορά τη μίσθωση εξοχικής κατοικίας σε άλλο κράτος μέλος - όταν το γεγονός που γεννά αξίωση εξ αδικοπραξίας συμβαίνει σε άλλο κράτος μέλος, όπως ένα τροχαίο ατύχημα που συμβαίνει σε παραμεθόρια περιοχή - όταν η δικαστική απόφαση πρέπει να εκτελεστεί σε άλλο κράτος μέλος, για παράδειγμα εάν ο εναγόμενος έχει τραπεζικό λογαριασμό σε άλλο κράτος μέλος. Επιπλέον, ο περιορισμός αποκλείει την υποβολή αιτήσεων βάσει του κανονισμού ενώπιον δικαστηρίων των κρατών μελών της ΕΕ από υπηκόους ή κατά υπηκόων τρίτων χωρών, όπως οι καταγγελίες καταναλωτών της ΕΕ κατά επιχειρήσεων εγκατεστημένων σε τρίτη χώρα. Επιπλέον, αυτός ο περιορισμός αποτελεί πηγή νομικής αβεβαιότητας. Οι πολίτες μπορούν να έχουν την προσδοκία ότι περισσότερες διασυνοριακές υποθέσεις τους θα καλύπτονταν από τον κανονισμό και μπορεί επίσης να δημιουργήσουν τεχνητά μια διασυνοριακή κατάσταση, όπως προβλέπεται από τον κανονισμό, με σκοπό να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματά του, παραδείγματος χάρη εκχωρώντας την απαίτησή τους σε αλλοδαπή εταιρεία Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΥ ΘΕΣΠΙΣΕ Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 4.1. Δικαιοδοσία Η διεθνής δικαιοδοσία των δικαστηρίων ως προς την ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών διέπεται από τον κανονισμό «Βρυξέλλες I» Ευρωβαρόμετρο Flash αριθ. 347, Businesses-to-Businesses, Εναλλακτική επίλυση διαφορών στην ΕΕ (στο εξής: Flash EB 347), σσ , διαθέσιμο στη διεύθυνση: Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ΕΕ L 12 της , σ. 1. Οι περιπτώσεις αυτές έχουν γνωστοποιηθεί κατά τη διάρκεια των συζητήσεων του ΕΔΔ. EL 4 EL

5 Ορισμένα κράτη μέλη έχουν δημιουργήσει ένα ή ορισμένα ειδικά δικαστήρια αρμόδια για την ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών (όπως η Φινλανδία, η Μάλτα και το ομόσπονδο κράτος της Έσσης στη Γερμανία). Η συγκέντρωση αυτή έχει ορισμένα πλεονεκτήματα, όπως η συγκέντρωση εξειδικευμένης γνώσης των δικαστηρίων, οι γλωσσικές δεξιότητες και η διαθεσιμότητα του εξοπλισμού μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως που επιτρέπουν τη μείωση του κόστους. Πιθανά μειονεκτήματα για τους ενάγοντες που θα επιθυμούσαν να υποβάλουν διασυνοριακή αγωγή για μικροδιαφορά στο τοπικό δικαστήριό τους μπορεί να αντισταθμιστούν με την αυξημένη χρήση της ηλεκτρονικής διεκπεραίωσης των υποθέσεων και των μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως Γραπτή διαδικασία και η χρήση μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως Η ευρωπαϊκή διαδικασία είναι καταρχήν γραπτή διαδικασία. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η ανάγκη μετακίνησης των διαδίκων και εξοικονομείται κόστος και χρόνος. Το δικαστήριο μπορεί, ωστόσο, να διεξαγάγει προφορική διαδικασία, εάν το κρίνει αναγκαίο ή αν το ζητήσει ένας διάδικος. Τα δικαστήρια ενθαρρύνονται να διεξάγουν ακροάσεις με τη χρήση εικονοδιάσκεψης ή άλλης τεχνολογίας επικοινωνίας, εφόσον υπάρχουν τα κατάλληλα τεχνικά μέσα. Από τη μελέτη συνάγεται ότι επτά κράτη μέλη/δικαιοδοσίες 13 προσφέρουν περιορισμένες (λιγότερο από 10% των δικαστηρίων) ή καμία δυνατότητα χρήσης των ΤΠΕ στα δικαστήρια, ενώ δέκα κράτη μέλη/δικαιοδοσίες 14 προσφέρουν τη δυνατότητα επικοινωνίας μέσω των ΤΠΕ σε όλα τα δικαστήρια. Ακόμη και σε εκείνα τα κράτη μέλη που διαθέτουν τον σχετικό εξοπλισμό, δεν είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιούνται πράγματι οι εγκαταστάσεις για τις ακροάσεις στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών, διότι η χρήση τους επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστή. Οι διάδικοι επιβαρύνονται επί του παρόντος αναίτια με υψηλές δαπάνες, όταν απαιτείται η φυσική παρουσία τους στο δικαστήριο άλλου κράτους μέλους για ακρόαση. Στο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο αριθ. 395, το 1/3 των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι θα ήταν περισσότερο πρόθυμοι να ασκήσουν αγωγή, εάν υπήρχε δυνατότητα διεξαγωγής μόνο γραπτής διαδικασίας, χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία στο δικαστήριο. Η σημερινή τεχνολογία επιτρέπει την εγκατάσταση μέσων επικοινωνίας εξ αποστάσεως με πολύ χαμηλό κόστος (εξοπλισμός τύπου skype ή τηλεδιάσκεψης) Αίτηση, μέσο επίδοσης και χρήση ηλεκτρονικής διαδικασίας Ο ενάγων μπορεί να ασκήσει αγωγή στο δικαστήριο αυτοπροσώπως, ταχυδρομικώς ή με άλλο μέσο επικοινωνίας, όπως τηλεομοιοτυπία ή ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, το οποίο είναι αποδεκτό από το κράτος μέλος του επιληφθέντος δικαστηρίου. Δέκα κράτη μέλη 15 και πέντε ομόσπονδα κράτη της Γερμανίας 16 μπορεί να επιτρέψουν την ηλεκτρονική υποβολή αιτήσεων για διασυνοριακές υποθέσεις (επιγραμμικά ή με ηλεκτρονικό Βέλγιο, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Λετονία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο Βόρεια Ιρλανδία Αυστρία, Κύπρος, Εσθονία, Φινλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο Σκωτία. Βλ. μελέτη Deloitte, μέρος Ι, τμήμα , σσ : Αυστρία, Εσθονία, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία (ακόμη και όταν υποβάλλονται μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή τηλεομοιοτυπίας, πρέπει στη συνέχεια να υποβληθεί το πρωτότυπο), Φινλανδία, Γαλλία, Κάτω Χώρες (αν και δεν χρησιμοποιείται στην πράξη), Πορτογαλία, Σλοβενία, Ηνωμένο Βασίλειο (Αγγλία και Ουαλία). Βερολίνο, Βραδεμβούργο, Βρέμη, Σαξονία, Έσση. EL 5 EL

6 ταχυδρομείο). Το ίδιο ενδέχεται να πράξουν περισσότερα κράτη στο μέλλον 17, γεγονός που αποτυπώνεται στο πλαίσιο του πιλοτικού έργου e-codex για την ευρωπαϊκή ηλεκτρονική δικαιοσύνη, 18 το οποίο εκτιμά τη σκοπιμότητα ενός συγκεντρωτικού ευρωπαϊκού συστήματος ηλεκτρονικών αιτήσεων για την ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών. Όσον αφορά την επίδοση εγγράφων, η βασική μέθοδος επίδοσης είναι η ταχυδρομική επίδοση ή κοινοποίηση με αποδεικτικό παραλαβής. Η επίδοση ή κοινοποίηση με ηλεκτρονικά μέσα, ως εκ τούτου, μπορεί να εφαρμόζεται μόνο εάν δεν είναι δυνατή η επίδοση μέσω ταχυδρομείου. Την περίοδο που εκδόθηκε ο κανονισμός, η διάταξη αυτή ήταν ιδιαίτερα προοδευτική, διότι καταργούσε διατυπώσεις σε σχέση με την επίδοση εγγράφων. Εν τω μεταξύ, ορισμένα κράτη μέλη έχουν θέσει σε εφαρμογή ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας για τις εγχώριες διαδικασίες. Οι διάδικοι σε ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών δεν μπορούν να ωφεληθούν από αυτές τις εκσυγχρονιστικές εξελίξεις, εξαιτίας του κανόνα που θεσπίζει την προτεραιότητα της ταχυδρομικής επίδοσης έναντι όλων των άλλων μέσων επικοινωνίας. Επίσης, μπορεί να αναμένεται ότι θα αυξηθεί κατά τα επόμενα έτη η χρήση των ΤΠΕ στα συστήματα απονομής δικαιοσύνης. Η ανεπαρκής χρήση των ΤΠΕ είναι αποτρεπτικός παράγοντας για την αξιοποίηση του κανονισμού: το ένα πέμπτο των ερωτηθέντων που απάντησαν στην έρευνα του ειδικού Ευρωβαρόμετρου αριθ. 395 για την ευρωπαϊκή διαδικασία δήλωσε ότι θα ήταν πιο πρόθυμο να χρησιμοποιήσει τη διαδικασία, εάν υπήρχε δυνατότητα ηλεκτρονικής διεκπεραίωσης όλων των διαδικασιών Η διάρκεια της εκδίκασης Ο κανονισμός καθορίζει προθεσμίες για την επιτάχυνση της εκδίκασης μικροδιαφορών. Μολονότι δεν προβλέπονται κυρώσεις σε περίπτωση μη τήρησης των εν λόγω προθεσμιών, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι έχει μειωθεί δραστικά ο χρόνος εκδίκασης διασυνοριακών μικροδιαφορών αφότου εκδόθηκε ο κανονισμός. Η διάρκεια της ευρωπαϊκής διαδικασίας σε δείγμα κρατών μελών 19 δείχνει ότι η εκδίκαση διαφορών διαρκεί περίπου από 3 έως 8 μήνες, με μέση διάρκεια περίπου 5 μηνών, ενώ πριν από την έκδοση του κανονισμού διαρκούσε έως 2 έτη και 5 μήνες Άρση της υποχρέωσης εκπροσώπησης από δικηγόρο Το ευρωβαρόμετρο αριθ. 395 διαπίστωσε ότι το ένα τρίτο των ερωτηθέντων που είχαν κάνει χρήση της ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών χρησιμοποίησε νομικό εκπρόσωπο στη διαδικασία, ενώ ελαφρά υψηλότερο ποσοστό ερωτηθέντων χρησιμοποίησε τη διαδικασία χωρίς νομική συνδρομή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται ότι οι πολίτες προσέφυγαν στη συνδρομή δικηγόρου, διότι δεν είχαν δικαίωμα δωρεάν συνδρομής ή διότι τα δικαστικά τέλη μπορούν να καταβληθούν μόνο μέσω δικηγόρου (βλ. κατωτέρω σημεία 6 και 8.2). Συνεπώς, ακόμη κι αν το δικαίωμα νομικής εκπροσώπησης είναι θεμελιώδες δικαίωμα όλων των πολιτών, η πρόσληψη δικηγόρου δεν θα πρέπει να έχει καταναγκαστικό χαρακτήρα για τον λόγο ότι δεν τηρούνται οι διατάξεις του κανονισμού ή λόγω καθαρά πρακτικών εμποδίων Ενδεικτικά, στη Γερμανία, έχει προβλεφθεί η δυνατότητα ηλεκτρονικής υποβολής αγωγής σε όλα τα δικαστήρια από το βλ. επίσης για την Ευρωπαϊκή Διαδικασία Μικροδιαφορών: Δέκα κράτη μέλη απάντησαν σε αυτή την ερώτηση: Βουλγαρία: 6 μήνες, Εσθονία: 4 μήνες, Φινλανδία: 3 μήνες, Γαλλία: 4,6 μήνες, Μάλτα: 6 μήνες, Πολωνία: 6,3 μήνες, Σλοβακία: 3 μήνες, Σλοβενία: 4,3 μήνες, Ισπανία: 8,2 μήνες, Γερμανία: 3,4-5,3 μήνες. EL 6 EL

7 4.6. Τα πολύγλωσσα τυποποιημένα έντυπα Ο κανονισμός προβλέπει τέσσερα πολύγλωσσα τυποποιημένα έντυπα. Τα έντυπα αυτά είναι διαθέσιμα από το 2008 στον ευρωπαϊκό δικαστικό άτλαντα μαζί με ένα εργαλείο μετάφρασης σε όλες τις επίσημες γλώσσες και από το 2011 στην ευρωπαϊκή δικτυακή πύλη ηλεκτρονικής δικαιοσύνης ως δυναμικά έντυπα με ηλεκτρονική καθοδήγηση (wizard helping) για τη συμπλήρωσή τους 20. Γενικά, οι πολίτες θεωρούν ότι είναι εύκολο να συμπληρωθεί το έντυπο της αίτησης (62%), ενώ ορισμένοι δηλώνουν δυσκολία (16%). Ορισμένοι καταναλωτές θεωρούν ότι ορισμένα σημεία των τυποποιημένων εντύπων είναι περίπλοκα, όπως αυτά που αφορούν τη δικαιοδοσία, τον ορισμό του διασυνοριακού χαρακτήρα, τον υπολογισμό του τόκου και τα έγγραφα που πρέπει να συνυποβληθούν Στοιχειώδεις κανόνες για την επανεξέταση της απόφασης Τα προβλεπόμενα στο άρθρο 18 έκτακτα ένδικα μέσα αποσκοπούν στην επανόρθωση της κατάστασης, όταν ο εναγόμενος δεν έλαβε γνώση της διαδικασίας στο κράτος μέλος προέλευσης και δεν ήταν σε θέση να υπερασπισθεί τον εαυτό του αποτελεσματικά. Ενώ ο κανονισμός καθορίζει τους όρους ενεργοποίησης του δικαιώματος επανεξέτασης, η ίδια η διαδικασία διέπεται από το εθνικό δίκαιο. Παρόμοιες διαδικασίες επανεξέτασης με εκείνη του άρθρου 18 του κανονισμού υπάρχουν και σε άλλες πράξεις στον τομέα της αστικής δικαιοσύνης, όπως ιδίως η ευρωπαϊκή διαταγή πληρωμής 22, ο ευρωπαϊκός εκτελεστός τίτλος 23 και ο κανονισμός περί υποχρεώσεων διατροφής 24. Η εφαρμογή της διαδικασίας επανεξέτασης δυνάμει των ευρωπαϊκών πράξεων δημιούργησε ερωτηματικά και αβεβαιότητες. Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα και οι αβεβαιότητες, είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί η διάταξη στο άρθρο 18 κατά τα πρότυπα της πλέον πρόσφατης διάταξης του κανονισμού περί υποχρεώσεων διατροφής. 5. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΣΕ ΑΛΛΟ ΚΡΑΤΟΣ ΜΕΛΟΣ Δεν έχουν αναφερθεί προβλήματα σε σχέση με την κατάργηση της κήρυξης εκτελεστότητας (exequatur) στον κανονισμό. Έχουν αναφερθεί, ωστόσο, στα ευρωπαϊκά κέντρα καταναλωτών ορισμένα προβλήματα σε σχέση με την εκτέλεση στην πράξη, όπως η ανάγκη για μετάφραση και η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με τις διαδικασίες εκτέλεσης ή τα στοιχεία επικοινωνίας των οργάνων εκτέλεσης σε διαφορετικές χώρες. 25 Λίγα μόνο κράτη Βλ. Βλ.: CEC, Procédure de règlement des petits litiges; ECC-Net-Report. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1896/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2006, για τη θέσπιση διαδικασίας ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής, ΕΕ L 399 της , σ. 1 επ. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 805/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Απριλίου 2004, για τη θέσπιση ευρωπαϊκού εκτελεστού τίτλου για μη αμφισβητούμενες αξιώσεις, EE L 143 της , σ. 15 επ. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 4/2009 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο, την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων και τη συνεργασία σε θέματα υποχρεώσεων διατροφής, (ΕΕ L 7 της , σ. 1 επ.). Δίκτυο ECC-Net, Έκθεση για την ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών, Σεπτέμβριος 2012, σ. 28, διατίθεται στη διεύθυνση: EL 7 EL

8 μέλη αποδέχονται το έντυπο Δ του κανονισμού στα αγγλικά και ορισμένες άλλες γλώσσες. 26 Αυτό συνεπάγεται πρόσθετες δαπάνες για τον διάδικο που επιδιώκει την εκτέλεση της απόφασης. Τα έξοδα μετάφρασης συνήθως υπολογίζονται ανά σελίδα, παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα στοιχεία είναι ήδη διαθέσιμα σε όλες τις επίσημες γλώσσες και πρέπει να μεταφράζεται μόνο το τμήμα 4.3 που περιέχει το ουσιώδες μέρος της απόφασης. 6. ΠΑΡΟΧΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΔΙΚΟΥΣ Ελάχιστες ειδικές ρυθμίσεις έχουν τεθεί σε εφαρμογή στα κράτη μέλη για να εξασφαλιστεί ότι οι διάδικοι λαμβάνουν πρακτική βοήθεια για τη συμπλήρωση των εντύπων. Σύμφωνα με έκθεση του δικτύου ECC-Net, το 41% των κρατών μελών ανέφερε ότι δεν παρέχεται στους πολίτες τέτοια βοήθεια και το Ευρωβαρόμετρο αριθ. 395 αναφέρει ότι το 10% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι ζήτησε βοήθεια αλλά δεν την έλαβε. Εν κατακλείδι, φαίνεται ότι τα κράτη μέλη δεν παρέχουν με συνέπεια δωρεάν βοήθεια. Αυτό ενδεχομένως συμβάλλει στην περιορισμένη χρήση της ευρωπαϊκής διαδικασίας. 7. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ Σύμφωνα με τα άρθρα 24 και 25, τα κράτη μέλη οφείλουν να παρέχουν ορισμένες πληροφορίες που είναι αναγκαίες για τη λειτουργία της διαδικασίας. Ωστόσο, οι πληροφορίες σχετικά με διάφορα θέματα, τα οποία διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών, δεν είναι επί του παρόντος διαθέσιμες: πληροφορίες σχετικά με τα δικαστικά τέλη και τους τρόπους καταβολής τους, τις εθνικές διαδικασίες επανεξέτασης βάσει του άρθρου 18 καθώς και την παροχή δωρεάν βοήθειας στους πολίτες. Λόγω αυτής της έλλειψης διαφάνειας, οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις χάνουν χρόνο για αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με τα έξοδα και δεν μπορούν να λάβουν πλήρως τεκμηριωμένη απόφαση κατά πόσο θα χρησιμοποιήσουν τη διαδικασία ή όχι. 8. ΆΛΛΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ 8.1. Δικαστικά τέλη δυσανάλογα με την αξία της διαφοράς Από την αξιολόγηση προκύπτει ότι τα δυσανάλογα υψηλά δικαστικά τέλη συνιστούν σημαντικό εμπόδιο για τη χρήση της διαδικασίας σε ορισμένα κράτη μέλη. Τα δικαστικά τέλη ενδέχεται να προκαταβάλλονται και να αποτρέπουν τους ενάγοντες να εξετάζουν το ενδεχόμενο άσκησης προσφυγής 27. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο αριθ. 347, το 45% των επιχειρήσεων δεν ασκεί δικαστική προσφυγή, διότι τα δικαστικά έξοδα θα ήταν δυσανάλογα υψηλά σε σχέση με την αξία της διαφοράς. 28 Το έγγραφο των θέσεων του ΕΓΕΚ Εσθονία (αγγλικά), Κύπρος (αγγλικά), Μάλτα (αγγλικά), Φινλανδία (σουηδικά και αγγλικά), Σουηδία (αγγλικά), Γαλλία (αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά) Πηγή: X.E. Kramer, Small claim, simple recovery? The European small claims procedure and its implementation in the member states, ERA Forum (2011) 12, σ Το γεγονός ότι τα δικαστικά τέλη εμπίπτουν στην αρχή «ο ηττηθείς διάδικος πληρώνει» δεν καθησυχάζει τον ενάγοντα, αφού η έκβαση της υπόθεσης είναι αβέβαιη και ο ενάγων θα πρέπει καταρχάς να «δεσμεύσει» τα χρήματά του μέχρι την πραγματική εκτέλεση της απόφασης Flash EB 347, σ. 31. Ακόμη και αν η εν λόγω έρευνα αφορά γενικά όλους τους τύπους διαφορών B-2- B, επισημαίνει ότι η αναλογικότητα του κόστους, και κατά συνέπεια των δικαστικών τελών EL 8 EL

9 επιβεβαιώνει ότι τα δυσανάλογα υψηλά δικαστικά τέλη είναι παράγοντας που αποθαρρύνει τους καταναλωτές να κάνουν χρήση της διαδικασίας. Τα δικαστικά τέλη διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών ανάλογα με τις εφαρμοζόμενες μεθόδους υπολογισμού τους (εφάπαξ ποσά ή ανάλογα προς την αξία του αντικειμένου της διαφοράς ή συνδυασμός των δύο αυτών). Τα δικαστικά τέλη που υπερβαίνουν το 10% της αξίας της διαφοράς μπορεί να θεωρηθούν δυσανάλογα υψηλά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε διασυνοριακές διαφορές όπου πρέπει να αναμένονται πρόσθετες δαπάνες, όπως τα έξοδα μετάφρασης. Για διαφορές αξίας άνω των ευρώ, τα δικαστικά τέλη διαπιστώθηκε ότι είναι σε μεγάλο βαθμό ανάλογα προς την αξία του αντικειμένου των διαφορών. Σε πολλά κράτη μέλη, ορίζεται ελάχιστο δικαστικό τέλος, με σκοπό να αποτρέπεται η καταχρηστική ή επιπόλαιη προσφυγή, δηλαδή για υποθέσεις που δεν τεκμηριώνονται ούτε αιτιολογούνται επαρκώς ή αφορούν μηδαμινή αξία, π.χ. 10 ευρώ Πρακτικά εμπόδια για την πληρωμή των δικαστικών τελών Έχουν αναφερθεί στην Επιτροπή ορισμένες πρακτικές δυσκολίες όσον αφορά την καταβολή των δικαστικών τελών σε άλλα κράτη μέλη. Οι τρόποι πληρωμής παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Τα περισσότερα κράτη μέλη προβλέπουν τη δυνατότητα χρήσης τουλάχιστον μίας μορφής ηλεκτρονικής πληρωμής (ηλεκτρονική πληρωμή με χρεωστική ή πιστωτική κάρτα ή με τραπεζικό έμβασμα). Σε ορισμένα κράτη μέλη επιτρέπονται οι τηλεγραφικές μεταβιβάσεις. Σε άλλα κράτη μέλη, ωστόσο, η καταβολή των δικαστικών τελών γίνεται αναγκαστικά με τη φυσική παρουσία στο δικαστικό μέγαρο ή μέσω δικηγόρου ή μέσω επιταγών οι οποίες δεν χρησιμοποιούνται γενικά σε πολλά κράτη μέλη. Σε αυτές τις χώρες, οι διάδικοι επιβαρύνονται με τα οδοιπορικά έξοδα ή πρέπει να προσλάβουν δικηγόρο στο εκάστοτε κράτος μέλος προκειμένου να μπορέσουν να πληρώσουν τα δικαστικά τέλη. 9. ΈΛΛΕΙΨΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Για την επιτυχή εφαρμογή της ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών, είναι απαραίτητο οι ενδιαφερόμενοι παράγοντες οι πολίτες, τα δικαστήρια και άλλοι οργανισμοί που παρέχουν στήριξη και συμβουλές να γνωρίζουν την ύπαρξη και τον τρόπο λειτουργίας της. Τα στοιχεία δείχνουν, ωστόσο, ότι ούτε οι πολίτες ούτε τα δικαστήρια δεν έχουν ακόμη επαρκή ενημέρωση: Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο αριθ. 395, το 86% των πολιτών δεν έχει ακούσει ποτέ κάτι σχετικό με τη διαδικασία. Κατά συνέπεια, οι δυνητικοί ενάγοντες, ιδίως οι καταναλωτές, είτε δεν διεκδικούν καν τα δικαιώματά τους είτε κάνουν χρήση των εθνικών διαδικασιών τους. Όσον αφορά τα δικαστήρια και τους δικαστές, από έρευνα που πραγματοποίησε το δίκτυο ECC-Net σε όλα τα κράτη μέλη, συνάγεται ότι σχεδόν το ήμισυ των δικαστηρίων δεν έχει την παραμικρή γνώση σχετικά με τη διαδικασία, ενώ το άλλο ήμισυ δεν είναι πλήρως ενημερωμένο για τις σχετικές λεπτομέρειες. Κατά συνέπεια, πολλά δικαστήρια δεν είναι σε 29 αποτελεί το κύριο κριτήριο για τις επιχειρήσεις όσον αφορά την απόφαση κατά πόσο πρέπει να ασκήσουν προσφυγή για μια υπόθεση. Στοιχ. X/2013/040 διαθέσιμο στη διεύθυνση: EL 9 EL

10 θέση να παρέχουν στους πολίτες την αποτελεσματική βοήθεια που απαιτεί το άρθρο 11 του κανονισμού. Από τα στοιχεία συνάγεται ότι, παρά τις προσπάθειες των κρατών μελών να ενημερώσουν καλύτερα τα δικαστήρια, η διάδοση των πληροφοριών δεν ήταν αποτελεσματική. Όταν παρέχονται δυνατότητες κατάρτισης όχι μόνο σε δικαστήρια, αλλά και για τους δικαστικούς επιμελητές και τα όργανα επιβολής του νόμου, αυξάνεται η χρήση της διαδικασίας. Επίσης, ένας βαθμός εξειδίκευσης των δικαστηρίων μπορεί, σε ορισμένα κράτη μέλη, να αποτελεί μέσο για την αντιμετώπιση του προβλήματος της χαμηλής ενημέρωσης των επαγγελματιών του νομικού κλάδου. Εν κατακλείδι, εάν τα κράτη μέλη διέθεταν περισσότερους πόρους και μέσα για τη βελτίωση των μέτρων ευαισθητοποίησης, η διαδικασία θα ήταν περισσότερο επιτυχής. Από την πλευρά της, η Επιτροπή προσπάθησε να επιλύσει το πρόβλημα της έλλειψης γνώσης με ένα σύνολο δράσεων, όπως η δημοσίευση πληροφοριών και διαδραστικά έντυπα σε διάφορους δικτυακούς τόπους της ΕΕ (δικτυακός τόπος του ΕΔΔ, ευρωπαϊκός δικαστικός άτλας και ευρωπαϊκή πύλη για την ηλεκτρονική δικαιοσύνη e-justice Portal) εξειδικευμένα προγράμματα κατάρτισης δικαστών και ασκούντων νομικά επαγγέλματα και εργαστήρια για εκπαιδευτές στο πλαίσιο του προγράμματος για την αστική δικαιοσύνη έχουν καταρτιστεί πρακτικός οδηγός για τους ασκούντες συναφή προς τη δικαιοσύνη επαγγέλματα και οδηγός χρήστη για πολίτες από κοινού με το ΕΔΔ σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, που θα δημοσιευθούν το Η Επιτροπή έχει επίσης προωθήσει την εφαρμογή της διαδικασίας με χρηματοδοτικά μέσα βάσει του προγράμματος «αστική δικαιοσύνη». Επίσης, τα Ευρωπαϊκά Κέντρα Καταναλωτών (ΕΚΚ) παρέχουν κάποια βοήθεια στους καταναλωτές που κάνουν χρήση της ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών. Οι σχετικοί παράγοντες επίσης φαίνεται ότι δυσκολεύονται να κάνουν διάκριση ανάμεσα στα διάφορα μέσα για να διεκδικήσουν την ικανοποίηση των αξιώσεών τους και να επιβάλουν την εκτέλεσή τους στο εξωτερικό. Ειδικότερα, δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα πότε πρέπει να κάνουν χρήση της διαδικασίας μικροδιαφορών ή της ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής και σε ποιες περιπτώσεις θα ήταν επωφελής η χρήση του ευρωπαϊκού εκτελεστού τίτλου. Θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμος για τους πολίτες και τους ασκούντες συναφή προς τη δικαιοσύνη επαγγέλματα ένας πρακτικός οδηγός οριζόντιου χαρακτήρα για το πώς πρέπει να γίνεται διάκριση και πότε πρέπει να χρησιμοποιείται το ένα ή το άλλο μέσο. 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Από την παρούσα έκθεση συνάγεται ότι η εφαρμογή του κανονισμού έχει γενικά βελτιωθεί, απλουστευθεί και έχει επιταχυνθεί η εκδίκαση διασυνοριακών μικροδιαφορών. Υπάρχουν, παρόλα αυτά, ορισμένες ελλείψεις. Υπάρχει πρόβλημα έλλειψης ενημέρωσης για τον κανονισμό. Το θέμα αυτό αντιμετωπίζεται με ένα σύνολο μέτρων που έλαβε η Επιτροπή, όπως περιγράφονται ανωτέρω. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο κανονισμός δεν εφαρμόστηκε σωστά. Αυτό μπορεί να διορθωθεί με τη διευκρίνιση ορισμένων διατάξεων που προκάλεσαν δυσκολίες. Ενδεικτικά, αυτό συμβαίνει με την έλλειψη διαφάνειας όσον αφορά ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τα δικαστικά τέλη, τις μεθόδους πληρωμής και τη διαθεσιμότητα της βοήθειας για τη συμπλήρωση των εντύπων. EL 10 EL

11 Τα εναπομένοντα προβλήματα οφείλονται κυρίως σε ελλείψεις του ισχύοντος κανονισμού, όπως το περιορισμένο πεδίο λόγω του ορίου και του στενού ορισμού των διασυνοριακών υποθέσεων οι διαδικαστικές αδυναμίες όσον αφορά την παρεχόμενη προτεραιότητα στην ταχυδρομική επίδοση ο χαμηλός βαθμός χρήσης μέσων επικοινωνίας με εικονοδιάσκεψη η δυσαναλογία των δικαστικών τελών σε ορισμένες περιπτώσεις η έλλειψη μέσων ηλεκτρονικής πληρωμής σε ορισμένα κράτη μέλη, καθώς και τα περιττά έξοδα μετάφρασης στο στάδιο της εκτέλεσης. Για τον λόγο αυτό, η παρούσα έκθεση συνοδεύεται από πρόταση αναθεώρησης του ισχύοντος κανονισμού και εκτίμηση επιπτώσεων που εξετάζει τα προβλήματα που προσδιορίστηκαν ανωτέρω. EL 11 EL