Οι ειδικοί πληθυσμοί (γυναίκες, αλλοδαποί, ανήλικοι) στο σωφρονιστικό σύστημα: δεδομένα - προκλήσεις

Transcript

1 Τομέας Κοινωνιολογίας Οι ειδικοί πληθυσμοί (γυναίκες, αλλοδαποί, ανήλικοι) στο σωφρονιστικό σύστημα: δεδομένα - προκλήσεις Γεώργιος Κουλιεράκης, Ph.D. Ψυχολόγος της Υγείας, Επιστημονικός Συνεργάτης 08 Μαΐου 2017 Π.Μ.Ε. Αντιμετώπιση των εξαρτήσεων στο πλαίσιο του ποινικού σωφρονισμού Θεσσαλονίκη: 4 ος κύκλος Το γενικό πλαίσιο Μια σημαντική πρόκληση για τη Δημόσια Υγεία είναι να παράσχει υπηρεσίες σε άτομα που τις χρειάζονται περισσότερο, ιδιαίτερα όταν αυτά βρίσκονται σε περιβάλλον, δύσκολα προσπελάσιμο. Παγκοσμίως, ένας σημαντικός αριθμός ατόμων με πολλαπλές ανάγκες υγείας βρίσκονται στη φυλακή. Οι ανάγκες υγείας των ατόμων «που βρίσκονται» στις φυλακές ΔΕΝ μπορούν πια να αγνοηθούν. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας στις φυλακές έχει πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο. Υπάρχουν καλές πρακτικές! Η προαγωγή της υγείας στη φυλακή επιτυγχάνεται με τη συμμετοχή όλων των «πρωταγωνιστών» και με ορίζοντα την κοινότητα. 1

2 Χιλιάδες Η Ανθρωπογεωγραφία των φυλακών στην Ευρώπη EU-28 (Πηγή: EuroStat) , , , , , , , , , , , ,81 442, , ,333 93,592 95,664 95,135 93,374 89,638 82,581 29,606 29,561 29,956 30,067 30,116 28,914 28, Σύνολο κρατουμένων Άνδρες Γυναίκες Ανήλικοι Αλλοδαποί Ανθρωπογεωγραφία των φυλακών (EU-28) Ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων στην ΕΕ-28 αυξήθηκε σταδιακά μεταξύ 2008 & 2011, σταθεροποιήθηκε το 2012 και σημείωσε πτώση κατά 3,6% το 2013 και 3,5% το Ο πληθυσμός των φυλακών το 2014 είναι 3,5% μικρότερος από αυτόν του Ο αριθμός των αλλοδαπών κρατουμένων στην ΕΕ-28 αυξήθηκε με κάπως ταχύτερο ρυθμό το 2009 και το 2010, αλλά άρχισε να μειώνεται ήδη από το Έως το 2014 ήταν 8,6 % χαμηλότερος από το επίπεδο στο οποίο βρισκόταν το Σημαντική μείωση σημειώθηκε στον αριθμό των ανήλικων κρατουμένων στην ΕΕ-28 την περίοδο Ο αριθμός σημείωσε πτώση κατά τουλάχιστον 4% ετησίως κατά τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου (συνολική μείωση 41,9% μεταξύ ). Οι άνδρες αποτελούν τη μεγάλη πλειονότητα (95%) του πληθυσμού των φυλακών. 2

3 Οι ελληνικές φυλακές - Χαρακτηριστικά 94,59% των κρατουμένων είναι άνδρες (2015: 95,1%) Σχεδόν οι μισοί, είναι αλλοδαποί (2015: 58,3%) 1/3 είναι υπόδικοι (2015: 20,9%) > 60% είναι ετών (2015: 3,03% ΑΝΗΛΙΚΟΙ) 6% έχει ανώτερη ή ανώτατη μόρφωση 55,1% είναι στη φυλακή για παράβαση του ν. περί ναρκωτικών & αδικήματα του ΚΠΝ (2015: 24,34% Ν. περί ναρκωτικών) Η αναλογία προσωπικού κρατούμενων είναι 1 / 5 Έλλειψη επιστημονικού προσωπικού υγείας Σοβαρές ελλείψεις βασικών συνθηκών υγιεινής (Koulierakis, 2002) Οι ελληνικές φυλακές Ανθρωπογεωγραφία Πηγές: Υπ. Δικαιοσύνης, ΟΣΥΕ 3

4 Οι ελληνικές φυλακές Ανθρωπογεωγραφία Πηγές: Υπ. Δικαιοσύνης, ΟΣΥΕ N και % ελλήνων και αλλοδαπών κρατουμένων την 16η Νοεμβρίου

5 Ψυχική υγεία (1) Ψυχικές διαταραχές κρατουμένων σε απομόνωση: 28% (vs) 15% σε μη απομόνωση (Andersen et al., 2000) 62 μελέτες / 12 χώρες / κρατούμενοι, (μ.ό. 29 χρ., [81%] o [26%] (2.568 / 9776): Ιστορικό - καταδίκη βίαιης συμπεριφοράς o Ψυχώσεις : 3.7% / 4.0% o Κατάθλιψη: 10% / 12% o Διαταραχή προσωπικότητας : o 65%, εκ των οποίων 47%, αντικοινωνική ΔΠ o 42% εκ των οποίων 21%, αντικοινωνική ΔΠ. 2-4 φορές υψηλότερο από το γενικό πληθυσμό 10 φορές υψηλότερο από το γενικό πληθυσμό (Fazel & Danesh, 2002) Ψυχική υγεία (2) κρατούμενοι ( [65.8%] (Sao Paolo, Brazil) Δείκτες Επιπολασμού Lifetime 12-m Lifetime 12-m Συνολικά Αγχωτικές / φοβικές διαταραχές Συναισθηματικές διαταραχές Εξαρτήσεις Σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές (κατάθλιψη, διπολική διαταραχή) (Andreoli et al., 2014) 143 με ιστορικό Ψ.Δ. (Huston, Texas / ) / 1 χρ. μετά την αποφυλάκιση: Φτωχότερη υγεία, περισσότερες εισαγωγές / αυτοκτονικές σκέψεις / δυσκολίες εύρεσης εργασίας, μεγαλύτερη εμπλοκή σε εγκληματική δραστηριότητα, λιγότερη οικονομική βοήθεια από την οικογένεια // ΟΧΙ μεγαλύτερες πιθανότητες υποτροπής (Visher & Bakken, 2014) 5

6 Θάνατοι και αυτοκτονίες κρατουμένων (2012) Γαλλία Ελλάδα Ιταλία Η.Β. Πορτογαλία Λετονία Πολωνία Ισπανία Θάνατοι (φυσικά αίτια) Θάνατοι (αυτοκτονία) 71 40* ** 56 58^ (143**) 23 * 10 στις φυλακές, 18 σε νοσοκομεία ΕΣΥ, 3 σε άδεια, and 9 στο νοσοκομείο κρατουμένων ** Απόπειρες αυτοκτονίας ^ Δεδομένα μόνο για Αγγλία και Ουαλία (European Prison Observatory, 2013) Ψυχική υγεία στις φυλακές στην Ελλάδα 63/80 (78.7%) κρατούμενοι υπέφεραν από κάποια ψυχική διαταραχή: Αγχωτικές διαταραχές: 30 (37.5%) / ΓΑΔ: 4.1%, Δ. Πανικού: 1.88%, ΙΨΚ: 1.69% Κατάθλιψη: 22 (27.5%) / 2.9% Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας: 30 (37.5%), Εξάρτηση από αλκοόλ: 21 (26.3%), Εξάρτηση από ουσίες: 22 (27.5%), Σχιζοφρενική / διπολική διαταραχή: 9 (11.2%). Σκόπιμη αυτο-καταστροφική συμπεριφορά: Πριν: 15% / μέσα: 2.5% 12 κρατούμενοι (15%): IQ = < 75. (Fotiadou et al., 2006) (Skapinakis et al., 2013) 6

7 Ποιότητα ζωής Ειδικά θέματα (Σ.Δ.) 650 / Ιταλία 31,6% & 43,5% ανέφεραν φτωχή αντιλαμβανόμενη κατάσταση υγείας και κακή ποιότητα ζωής, 60% παραδέχτηκε επιδείνωση της υγείας κατά τη διάρκεια της κράτησης, 30% ανέφεραν την παρουσία προβλήματος υγείας κατά την είσοδο στη φυλακή (οδοντιατρικά, οφθαλμολογικά, αρθρίτιδα, γαστρεντερικές διαταραχές, συναισθηματικά, υψηλή αρτηριακή πίεση (Nobile et al., 2011) Η.Π.Α.: (επιπολασμός* 4,9%) πάσχουν από Σ.Δ. (ADA, 2013) U.K.: 2-8 φορές υψηλότερος του γενικού πληθυσμού (Marsall et al., 2000) Γαλλία: επιπολασμός Σ.Δ. = 6,7% (Bayle et al., 2011) * Αριθμός περιστατικών που ήδη υπάρχουν στον πληθυσμό μία δεδομένη χρονική στιγμή/ αριθμός πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο την ίδια χρονική στιγμή Σωματικά προβλήματα 31 μελέτες / 884 ιδρύματα / 15 χώρες / > κρατούμενοι λιγότερο πιθανό να είναι παχύσαρκοι, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό πιο πιθανό να είναι παχύσαρκες, σε σχέση με μη-φυλακισμένες (ΗΠΑ, Αυστραλία) (Herbert et al., 2012) 559 / Σκωτία 14 φορές μεγαλύτερη επικράτηση βαθιάς τερηδονικής προσβολής του πολφού, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό (Plugge et al., 2006) Μεγαλύτερος κίνδυνος, σε σχέση με τους άνδρες να έχουν (κατά την είσοδό τους στη φυλακή) ΣΜΝ (χλαμύδα, γονόρροια, σύφιλη, HIV/AIDS), ως αποτέλεσμα προηγούμενης επικίνδυνης σεξουαλικής συμπεριφοράς (πορνεία, σεξουαλική κακοποίηση). (Covington, 2007) 7

8 Χρήση ουσιών 13 μελέτες / κρατούμενοι o Εξάρτηση από αλκοόλ : 18-30% / 10-24% o Εξάρτηση από ουσίες: 10-48% / 30 60% υψηλότερο από το γενικό πληθυσμό (Fazel et al., 2006) 505 / Η.Β., Ουαλία 75% είχαν κάνει χρήση 6μ πριν την φυλάκιση / 58% καθημερινή χρήση της περίοδο της έρευνας (Plugge et al., 2006) Drug Use Monitoring in Australia (DUMA) / συλληφθέντες ( [84.2%]) Χρησιμοποιούν (κατά μέσο όρο) λιγότερη κάνναβη σε σχέση με τους άνδρες, αλλά είναι πιο επιρρεπείς στη χρήση «σκληρότερων» ναρκωτικών (ηρωίνη, αμφεταμίνες) (Forsythe & Adams, 2009) Άλλα «ειδικά» θέματα Οι γυναίκες έχουν βεβαρυμμένο ιστορικό πριν την φυλάκιση: 505 / Η.Β., Ουαλία 42% υπερβολική χρήση αλκοόλ, 27% είχαν κάνει σεξ επί πληρωμή, 16% αναφέρουν αυτό-τραυματισμό 1μ πριν την φυλάκιση Θύματα σωματικής κακοποίησης, παραμέλησης, ενδο-οικογενειακής βίας και επαναλαμβανόμενης σεξουαλικής κακοποίησης (Plugge et al., 2006) (Staton et al., 2001; Messina et al., 2007; Mejia et al.,2015) Παιδιά Φροντίδα παιδιών: (Όταν η μητέρα είναι στη φυλακή, ο πατέρας ΔΕΝ φροντίζει τα παιδιά) Ύπαρξη παιδιών στη φυλακή: Υποδομές (;) Χωρισμός από τα παιδιά: Αναπτυξιακές / συναισθηματικές βλάβες σε βάθος χρόνου (UN Office on Drugs and Crime, 2008) 8

9 Υγεία των γυναικών στη φυλακή- Προαπαιτούμενα Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα Η προφυλάκιση πρέπει να είναι η τελευταία επιλογή για γυναίκες που διέπραξαν μη βίαια αδικήματα. Η φυλάκιση εγκύων και μητέρων με παιδιά πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό και να επιλέγεται μόνο όταν όλες οι άλλες εναλλακτικές δεν είναι διαθέσιμες. Όλες οι πολιτικές του σωφρονιστικού συστήματος που αφορούν τις γυναίκες πρέπει να αναγνωρίζουν τις ειδικές ανάγκες των γυναικών και τις διαφοροποιήσεις μεταξύ των ομάδων γυναικών. Οι υπηρεσίες υγείας πρέπει ειδικά να αφορούν τις ψυχικές νόσους, τη χρήση ουσιών και τη ΔΜΣ. Εάν εμπλέκονται παιδιά, οι ανάγκες τους πρέπει να καθορίζουν τις αποφάσεις για την φυλάκιση των γυναικών (π.χ. εάν και πόσο καιρό θα μείνουν με την μητέρα τους στη φυλακή). (WHO, 2011) Ψυχική υγεία ανηλίκων κρατουμένων(1) νεαροί κρατούμενοι ( [64%] (Chicago, USA) Δείκτες Επιπολασμού 6-m Συνολικά (όλες οι διαταραχές) Αγχωτικές (οποιαδήποτε) ΔΕΠ-Υ Συναισθηματικές διαταραχές (οποιεσδήποτε) Εξαρτήσεις (οποιαδήποτε) Ψυχωσικές διαταραχές (Teplin, 2002) 9

10 Κίνδυνος αυτοκτονίας ανηλίκων κρατουμένων Συστηματική ανασκόπηση 45 ερευνών ( ) Δείκτες Επιπολασμού % % % % Current 1-m 6-m 1-y Lifetime Αυτοκτονικός ιδεασμός ( 58.1) Στη φυλακή Προηγούμενο μήνα Προηγούμενο χρόνο Lifetime Αυτοτραυματισμοί Θάνατοι από αυτοκτονίες: 3 18 φορές υψηλότεροι σε σχέση με τις αντίστοιχες ομάδες του γενικού πληθυσμού (Casiano, 2013) Κίνδυνος επανεισαγωγής στη φυλακή Προβλήματα υποτροπής νεαρών κρατουμένων ( ) Συνεντεύξεις με 113/156 ανήλικους κρατούμενους: Από το 1993 και έως το , (6-7 χρόνια), μόνον ένας στους πέντε πρώην κρατούμενους ανηλίκους (19,8%) ΔΕΝ οδηγήθηκε κάποια στιγμή και πάλι στις φυλακές, ούτε του επιβλήθηκε κάποια ποινή 37% των ερωτηθέντων ήταν χρήστες («συχνά») ναρκωτικών ουσιών 19% θεώρησαν ότι επηρεάστηκαν στο να παίρνουν ναρκωτικά από τον εγκλεισμό τους στη φυλακή (Κουράκης, 2005) 10

11 Αλλοδαποί κρατούμενοι (20%) στις φυλακές της Ε.Ε. Αυξητική τάση (έως το 2011) Πολύ ανομοιογενής πληθυσμός Προβλήματα: Επικοινωνία (λόγω γλώσσας) Απομόνωση έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης, δυσκολίες ενσωμάτωσης Περιορισμένη πρόσβαση σε προγράμματα / παρεμβάσεις Διατροφή (πολιτισμική διάσταση) / άσκηση πίστης Ένα παράδειγμα Πρόγραμμα «Υγεία στις φυλακές» (HiPP) (WHO, 1995) Για τους κρατούμενους Μεταδοτικές ασθένειες (HIV, φυματίωση) Ψυχική Υγεία Χρήση ναρκωτικών (μείωση της βλάβης και θεραπείες υποκατάστασης) Ειδικά θέματα υγείας για τις «μειονοτικές» ομάδες στη φυλακή (γυναίκες, νέοι, μειονότητες) Οδοντιατρικά προβλήματα Για το προσωπικό Διαχείριση του στρες 11

12 Παρεμβάσεις για γυναίκες χρήστες στις φυλακές Ανασκόπηση 11 παρεμβάσεων ( 1236). Θεραπευτικές κοινότητες Gender Responsive Treatment (GRT) Case Management (γνωστική αναδόμηση) Φαρμακοθεραπεία (βουπρενορφίνη) Αποτελέσματα Μείωση της αυτό-αναφερόμενης χρήσης & επανεισαγωγών Μείωση των επανα-συλλήψεων (ns) Η συμμετοχή σε ΘΚ & η GRT ήταν οι περισσότερο αποτελεσματικές παρεμβάσεις. (Perry et al., 2014) Παρεμβάσεις για το προσωπικό Σχολές εκπαίδευσης προσωπικού Ενδοϋπηρεσιακή εκπαίδευση Διαχείριση κρίσιμων επεισοδίων στρες Ατομική συμβουλευτική. (Safran & Tartaglini, 1995) Στην Ευρώπη (Γερμανία) ( ) Πρόγραμμα αυτο-βοήθειας «Προαγωγή της Υγείας στη φυλακή μου Από την θεωρία στην πράξη» 12