ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Μ. ΚΕΝΤΟΥΡΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Μ. ΚΕΝΤΟΥΡΗ"

Transcript

1 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Μ. ΚΕΝΤΟΥΡΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1998

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ σελ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ σελ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ σελ ΦΩΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ σελ ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΘΟΛΟΤΗΤΑ σελ Υ ΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ σελ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΤΟΥ ΗΧΟΥ σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 30 ΙΙ. ΖΩΗ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ σελ ΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ σελ ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙ Α ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ σελ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟ ΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ σελ ΤΟ ΠΛΑΓΚΤΟΝ σελ Γενικά σελ Κατηγορίες πλαγκτικών οργανισµών σελ Προσαρµογές των πλαγκτικών οργανισµών στην πελάγιο διαβίωση σελ Σχέσεις φυτοπλαγκτού ζωοπλαγκτού σελ Αναπαραγωγή των πλαγκτικών οργανισµών σελ Κάθετος κατανοµή των πλαγκτικών οργανισµών σελ Κατακόρυφες µεταναστεύσεις των πλαγκτικών οργανισµών σελ Οριζόντια κατανοµή των πλαγκτικών οργανισµών σελ Το πλαγκτόν της Μεσογείου σελ «Αποχρωµατισµένα» ύδατα (red tides) σελ Βιοµάζα και παραγωγή σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 48 ΙΙΙ. ΤΟ ΒΕΝΘΟΣ σελ ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ ΠΑΛΙΡΡΟΪΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΠΑΛΙΡΡΟΪΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ σελ Βραχώδη υποστρώµατα σελ Μαλακά υποστρώµατα σελ Πανίδα µαλακών υποστρωµάτων σελ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΒΕΝΘΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ σελ Προσαρµογές των οργανισµών που ζουν στο σκληρό υπόστρωµα σελ Προσαρµογές των οργανισµών που ζουν στο µαλακό υπόστρωµα σελ ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΒΕΝΘΟΥΣ σελ ΤΟ ΑΦΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ σελ. 60 2

3 5.1. Γενικά χαρακτηριστικά σελ Οι οργανισµοί σελ Προσαρµογές των οργανισµών του αφυτικού συστήµατος σελ ΤΟ ΒΕΝΘΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ σελ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 63 ΙV. Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ σελ Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ σελ. 64 Βιβλιογραφική πηγή σελ. 71 3

4 Ι. ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ Τα ύδατα των ωκεανών και των θαλασσών χαρακτηρίζονται από ορισµένες φυσικές ιδιότητες, οι σηµαντικότερες από τις οποίες είναι η κίνηση, η θερµοκρασία, η διαύγεια και το χρώµα, η υδροστατική πίεση και η ταχύτητα του ήχου µέσα στον υδάτινο όγκο. Τα φυσικά αυτά χαρακτηριστικά επηρεάζουν το υδρόβιο οικοσύστηµα και επιδρούν στη διαµόρφωση του περιβάλλοντος του πλανήτου µας. 1. ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ Τα θαλάσσια και ωκεάνια ύδατα εκτελούν διάφορες κινήσεις οι οποίες έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στις φυσικοχηµικές τους ιδιότητες, σε µερικές από τις βιολογικές διεργασίες, στη διασπορά των οργανισµών, καθώς και σε διάφορα γεωλογικά φαινόµενα (διάβρωση, µεταφορά υλικών, κλπ.). Συνοπτικά, οι κινήσεις των θαλάσσιων µαζών διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στις περιοδικές και τις απεριοδικές. Χαρακτηριστικό παράδειγµα περιοδικών κινήσεων είναι οι παλίρροιες, ενώ στις απεριοδικές κινήσεις εντάσσονται τα κύµατα, τα ρεύµατα και οι στρόβιλοι. α) Παλίρροιες Για κάθε κοινό θνητό, παλίρροια είναι το περιοδικό ανεβοκατέβασµα της στάθµης των υδάτων των παράκτιων περιοχών. Στην πραγµατικότητα, το φαινόµενο αυτό είναι πολύ πιο γενικό και οφείλεται σε επιδράσεις των άστρων οι οποίες έχουν µελετηθεί από τον Newton εδώ και τρεις αιώνες περίπου. Η δύναµη η οποία προκαλεί τις παλίρροιες οφείλεται στην έλξη που εξασκεί η σελήνη και ο ήλιος σε ολόκληρο τον υδάτινο όγκο των ωκεανών και όχι µόνο στην επιφάνειά τους. Η δύναµη αυτή είναι σύνθετη καθώς και η κίνηση που προκαλεί, δεδοµένου ότι η περιοδικότητα που παρατηρείται προκύπτει από τον συνδυασµό διαφόρων επιµέρους περιοδικοτήτων που οφείλονται στην κίνηση των άστρων και στην περιστροφική κίνηση της γης γύρω από τον άξονά της. Μερικές από αυτές τις επιµέρους περιοδικότητες έχουν ηµι-ηµερήσια διάρκεια (12 ώρες για τον ήλιο, 12 ώρες και 25 για τη σελήνη), άλλες ηµερήσια και άλλες µεγαλύτερη από 24 ώρες. Η σύνθετη αυτή δύναµη δηµιουργεί κύµατα µεγάλου µήκους (πολλές χιλιάδες χιλιόµετρα) που µεταδίδονται µε µεγάλη ταχύτητα (πολλές εκατοντάδες χιλιόµετρα την ώρα). Λόγω του µεγάλου µήκους τους τα παλιρροϊκά κύµατα αλλοιώνονται από την τοπογραφία του βυθού, κυρίως λόγω ανάκλασής τους στις ακτές ή στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, και από το φαινόµενο Coriolis που αναπτύσσεται κατά την περιστροφική κίνηση της γης γύρω από τον άξονά της. 4

5 Το εύρος των αστρονοµικών παλιρροιών, δηλαδή η διαφορά του ύψους του νερού κατά την άµπωτη και την πληµµυρίδα, είναι µέγιστο όταν ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται σε συζυγία οπότε οι ελκτικές δυνάµεις που εξασκούν επάνω στη γη προστίθενται. Αντίθετα, όταν ο ήλιος και η σελήνη βρίσκονται σε αντίθεση η ηλιακή έλξη, που είναι µικρότερη, αφαιρείται από την έλξη της σελήνης και το εύρος της παλίρροιας είναι ελάχιστο. Μεταξύ των δύο αυτών ακραίων περιπτώσεων παρατηρούνται ενδιάµεσες καταστάσεις που οφείλονται στη σχετική απόσταση του ήλιου και της σελήνης από τη γη. Πράγµατι η έλξη που εξασκεί καθένα από τα 2 άστρα σε ένα σηµείο είναι αντιστρόφως ανάλογη της απόστασης του σηµείου από το άστρο και περιγράφεται από την σχέση: P = G (Mm/i 2 ) όπου Μ = µάζα της σελήνης ή του ήλιου, m = σηµείο µάζας ύδατος στο σηµείο της έλξης και G = σταθερά βαρύτητας. Σε µερικές περιοχές (κόλπος Μεξικού, θάλασσα Ross), η περίοδος της παλίρροιας είναι ηµερήσια (µία άµπωτη και µία πληµµυρίδα κάθε εικοσιτέσσερις ώρες) και το µέγιστο εύρος παρατηρείται δύο φορές τον χρόνο, όταν η διάρκεια της ηµέρας είναι µέγιστη και ελάχιστη. Σε άλλες, η περίοδος της παλίρροιας είναι ηµι-ηµερήσια (δύο αµπώτιδες και δύο πληµµυρίδες κάθε εικοσιτέσσερις ώρες) και το µέγιστο εύρος της παρατηρείται κατά τις ισηµερίες. Κατά τις ηµι-ηµερήσιες παλίρροιες, το εύρος των δύο πληµµυρίδων µπορεί να είναι περίπου το ίδιο ή τελείως διαφορετικό. Η πρώτη περίπτωση παρατηρείται στις ακτές του Ατλαντικού και του Ινδικού ωκεανού, ενώ η δεύτερη είναι συνήθης στις ακτές του Ειρηνικού. Οικολογικές επιπτώσεις των παλιρροιών Η κυριότερη οικολογική επίπτωση των παλιρροιών συνδέεται µε την περιοδική κάλυψη και αποκάλυψη των παράκτιων περιοχών που επηρεάζει τη σύνθεση της πανίδας και της χλωρίδας που εγκαθίσταται εκεί. Επίσης, διάφορα βιολογικά φαινόµενα ακολουθούν παλιρροϊκούς κύκλους (αποβολή γεννητικών προϊόντων σε πολύχαιτους και ψάρια, έκδυση δεκαπόδων, κλπ.). β) Κύµατα Τα κύµατα είναι κινήσεις που δηµιουργούνται επί τόπου υπό την επίδραση ειδικών τοπικών συνθηκών. ιακρίνουµε 3 µεγάλες κατηγορίες κυµάτων: τα επιφανειακά ή τοπικά, τα στάσιµα και τα Tsunamis ή θαλάσσια σεισµικά ή παλιρροϊκά κύµατα. Τα επιφανειακά κύµατα προκαλούνται από τον άνεµο και το µέγεθός τους εξαρτάται από την ταχύτητα του ανέµου και από την απόσταση που έχει διανύσει ο άνεµος ανεµπόδιστος. Κάθε κύµα αποτελείται από κορυφές και από κοιλώµατα και χαρακτηρίζεται από: - το ύψος που είναι η απόσταση µεταξύ µιας κορυφής και ενός κοιλώµατος και από - το µήκος που είναι η απόσταση µεταξύ των ακραίων σηµείων δύο κορυφών. 5

6 Το ύψος των κυµάτων αυτών σπάνια υπερβαίνει τα 3 µέτρα ενώ το µήκος τους, αν και µεγάλο, είναι µικρό σε σύγκριση µε το βάθος του νερού. Κατά τον κυµατισµό η υδάτινη µάζα περιστρέφεται επί τόπου, δηλαδή εκτελεί κυκλικές κινήσεις, η ταχύτητα των οποίων µειώνεται ανάλογα µε το βάθος. Βέβαια, παρατηρείται και µία τάση µετακίνησης της υδάτινης µάζας προς την κατεύθυνση του ανέµου η οποία οφείλεται στην πίεση που δέχεται η πλευρά του κύµατος που έρχεται σε επαφή µε τον άνεµο σε σχέση µε την αντίθετη πλευρά του. Όταν πλησιάζουν στις ακτές, τα επιφανειακά κύµατα υφίστανται διάθλαση, δηλαδή η κατεύθυνσή τους τροποποιείται κατά τρόπο ώστε να παρουσιάζονται πάντα παράλληλα προς την ακτή. Το φαινόµενο αυτό οφείλεται στη διαφοροποίηση της ταχύτητας του πρόσθιου τµήµατος του κύµατος σε σχέση µε το οπίσθιο λόγω τριβής. Τα στάσιµα κύµατα παρατηρούνται σε κλειστούς κόλπους και σε µικρές υδατοσυλλογές γενικότερα. Προκαλούνται επίσης από τον άνεµο και έχουν µορφή ταλαντώσεων. Θεωρητικά προέρχονται από τις αλληλοεπιδράσεις που υφίστανται κατά την πορεία τους δύο επιφανειακά κύµατα αντίθετης κατεύθυνσης. Στους «κόµβους» των κυµάτων αυτών παρουσιάζεται έντονη οριζόντια κίνηση ενώ µεταξύ των «κόµβων» παρατηρείται µόνο κατακόρυφη κίνηση. Τα Tsunamis προκύπτουν από απότοµες µορφολογικές µεταβολές του πυθµένα των θαλασσών και των ωκεανών που οφείλονται σε διάφορες αιτίες όπως σεισµικές δονήσεις, εκρήξεις παράκτιων ή υποθαλάσσιων ηφαιστείων κλπ. Η ταχύτητα των κυµάτων αυτών είναι µεγαλύτερη από 300 Km την ώρα και το ύψος τους µπορεί να φτάσει m µε αποτέλεσµα να έχουν καταστρεπτικές συνέπειες σε παράκτιες εγκαταστάσεις παντός τύπου. Οικολογικές επιπτώσεις των κυµάτων Από οικολογική άποψη τα κύµατα είναι περισσότερο σηµαντικά στην παράκτια ζώνη. Στην ωκεάνεια ζώνη αποκτούν σηµασία µόνο στα επιφανειακά στρώµατα γιατί επηρεάζουν τον αερισµό, τη διείσδυση του φωτός και την ανάµιξη των υδάτων. Στην παράκτιο (αιγιαλίτιδα ζώνη) η ένταση του κυµατισµού επιδρά πάνω στην κάθετη κατανοµή των οργανισµών και καθορίζει το είδος της πανίδας που εγκαθίσταται σε κάθε περιοχή. Επίσης επηρεάζει τη µορφολογία των οργανισµών η οποία προσαρµόζεται στην ένταση του κυµατισµού της κάθε περιοχής. Έχει παρατηρηθεί ότι στις περιοχές που ο κυµατισµός είναι πολύ έντονος, οι οργανισµοί αποκτούν πιο πεπλατυσµένα σχήµατα που τους επιτρέπουν να αντιστέκονται στην αποκόλληση. Τέλος έχει παρατηρηθεί ότι σε παράκτιες περιοχές που προστατεύονται από τον κυµατισµό, η θερµοκρασία µπορεί να φτάσει κατά τη διάρκεια του χειµώνα ή του καλοκαιριού σε επικίνδυνα για την επιβίωση των οργανισµών όρια. Με την ανάδευση που προκαλεί ο κυµατισµός, οµογενοποιεί τη θερµοκρασία και διευκολύνει την οξυγόνωση του νερού και τη χρήση των θρεπτικών αλάτων που κατακάθονται στον πυθµένα από τους αυτότροφους οργανισµούς. 6

7 4α 7

8 4β 8

9 4γ 9

10 4δ 10

11 γ) Θαλάσσια ρεύµατα Τα θαλάσσια ρεύµατα οφείλονται σε τρεις κύριες αιτίες. Η πρώτη είναι η διαφορά πυκνότητας που παρατηρείται στις θαλάσσιες µάζες λόγω διαφοράς αλατότητας και θερµοκρασίας: όταν µεγάλες µάζες νερού διαφορετικής πυκνότητας συναντώνται, δεν µπορούν να αναµειχθούν, µε αποτέλεσµα η πυκνότερη να περνάει κάτω από τη λιγότερο πυκνή δηµιουργώντας ένα ρεύµα. Η δεύτερη αιτία είναι οι άνεµοι οι οποίοι είναι υπεύθυνοι της κυκλοφορίας του µεγαλύτερου µέρους των επιφανειακών υδάτων µέχρι το βάθος των m. Οι άνεµοι που οφείλονται σε προσωρινές µετεωρολογικές διαταραχές προκαλούν ρεύµατα µικρής έντασης και διάρκειας. Αντίθετα, τα µεγάλα ατµοσφαιρικά ρεύµατα που είναι σχετικά µόνιµα προκαλούν ισχυρά και διαρκή ρεύµατα. Η τρίτη αιτία είναι η διαφορά επιπέδου που υπάρχει ανάµεσα σε διάφορα σηµεία του ωκεανού η οποία αντισταθµίζεται µε τη δηµιουργία ρευµάτων. Οι µετακινήσεις θαλάσσιων µαζών που προκύπτουν για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω επηρεάζονται από το φαινόµενο Cοriolis. Η επίδραση του φαινοµένου Cοriolis είναι κυρίως αισθητή πάνω στα ρεύµατα που προκύπτουν από τους ανέµους τα οποία υφίστανται µια εκτροπή της πορείας τους προς τα δεξιά στο Βόρειο ηµισφαίριο και προς τα αριστερά στο Νότιο. Η εκτροπή αυτή είναι της τάξεως των 45 ο στα µέσα γεωγραφικά πλάτη για τα επιφανειακά ύδατα. Επειδή το επιφανειακό ρεύµα µεταδίδεται µε την τριβή σε µεγαλύτερα βάθη µε βαθµιαία µείωση της ταχύτητάς του, το φαινόµενο Cοriolis εκτρέπει το ρεύµα όλο και περισσότερο στα βαθύτερα στρώµατα κατά τρόπο ώστε σε ένα ορισµένο βάθος το ρεύµα που επικρατεί να έχει αντίθετη κατεύθυνση από το επιφανειακό ρεύµα από το οποίο προέκυψε. Το φαινόµενο αυτό είναι γνωστό σαν Spiral του Ekman από το όνοµα του Σουηδού ερευνητού που πρώτος το µελέτησε. Τα µεγάλα συστήµατα επιφανειακών και υπο-επιφανειακών ωκεάνιων ρευµάτων εξαρτώνται από την ατµοσφαιρική κυκλοφορία η οποία επηρεάζεται στα µεσαία γεωγραφικά πλάτη από τους ωκεανούς και στα δύο ηµισφαίρια από τις αντικυκλωνικές ζώνες. Στις αντικυκλωνικές ζώνες οφείλεται η ύπαρξη υτικών ανέµων στα µεγάλα γεωγραφικά πλάτη και Βορειοανατολικών στην τροπική ζώνη του Ν. Ηµισφαιρίου. Οι δύο αυτές ζώνες τροπικών ανέµων χωρίζονται µεταξύ τους από µία ζώνη ηρεµίας η οποία βρίσκεται λίγο βορειότερα του γεωγραφικού ισηµερινού. Η ατµοσφαιρική αντικυκλωνική κυκλοφορία προκαλεί στα δύο ηµισφαίρια µια έντονη αντικυκλωνική κυκλοφορία των υδάτων. Το φαινόµενο Coriolis προκαλεί µια δισυµµετρία στην κυκλοφορία αυτή κατά τρόπο ώστε στο Β. Ηµισφαίριο για παράδειγµα τα ρεύµατα να είναι πιο ισχυρά στις δυτικές ακτές του ωκεανού απ ότι στις ανατολικές. Εκατέρωθεν της τροπικής ζώνης ηρεµίας οι άνεµοι δηµιουργούν δύο ρεύµατα µε υτική κατεύθυνση: το Β. Ισηµερινό ρεύµα που προκύπτει από τους Βορειοανατολικούς ανέµους και το Ν. Ισηµερινό ρεύµα που προκύπτει από τους Νοτιοανατολικούς ανέµους. Τα ρεύµατα αυτά προκαλούν στις δυτικές όχθες των ωκεανών µια αντικυκλωνική κυκλοφορία από Βορρά προς Νότο. Έτσι δηµιουργούνται αντίστοιχα στο Β. και το Ν. 11

12 5α 12

13 Ηµισφαίριο, τα ρεύµατα Kuroshiwo και Α. Αυστραλιανό στον Ειρηνικό ωκεανό και τα ρεύµατα του Κόλπου της Βραζιλίας στον Ατλαντικό ωκεανό τα οποία είναι θερµά λόγω του ότι διασχίζουν από υτικά προς Ανατολικά ζώνες που βρίσκονται κοντά στον Ισηµερινό. Στις ανατολικές όχθες των ίδιων ωκεανών (Ειρηνικός και Ατλαντικός), η κυκλοφορία τροφοδοτείται από ύδατα που φθάνουν από µεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Στο Ν. ηµισφαίριο, η τροφοδοσία γίνεται στον Ειρηνικό ωκεανό από το ρεύµα του Περού κατά µήκος της δυτικής ακτής της Ν. Αµερικής και στον Ατλαντικό ωκεανό από το ρεύµα της Βεγγάλης κατά µήκος της δυτικής ακτής της Ν. Αφρικής. Στο Β. ηµισφαίριο η τροφοδοσία γίνεται στον Ειρηνικό ωκεανό από το ρεύµα της Καλιφόρνιας και στον Ατλαντικό ωκεανό από το ρεύµα των Καναρίων που συναντούν αντίστοιχα το Β. ισηµερινό Ειρηνικό και το Β. ισηµερινό Ατλαντικό ρεύµα. Τα ρεύµατα αυτά, που κατεβαίνουν κατά µήκος των ανατολικών ακτών των ωκεανών και παρεκκλίνουν προς τα βαθιά νερά (δεξιά παρέκκλιση στο Β. ηµισφαίριο και αριστερή στο Ν. Ηµισφαίριο) λόγω του φαινοµένου Coriolis προκαλούν µια πτώση του επιπέδου του νερού στις ακτές η οποία αντισταθµίζεται µε την άνοδο βαθύτερων υδάτων στα επιφανειακά στρώµατα. Το φαινόµενο αυτό είναι γνωστό σαν Upwelling και έχει σαν συνέπεια την πτώση της θερµοκρασίας των επιφανειακών υδάτων και τον εµπλουτισµό τους µε θρεπτικά άλατα. Τα Upwelling συχνά ενισχύονται από την επίδραση εποχιακών ανέµων που φυσούν παράλληλα προς την ακτή από Βορρά στο Β. ηµισφαίριο και από Νότο στο Ν. ηµισφαίριο. Σε κάθε έναν από τους 3 µεγάλους ωκεανούς παρατηρείται, µέσα στην τροπική ζώνη ηρεµίας δηλαδή ανάµεσα στο Βόρειο και Νότιο αντικυκλωνικό ρεύµα, µια ουδέτερη ζώνη στην οποία εντοπίσθηκε ένα αντίθετο ισηµερινό επιφανειακό ρεύµα µικρής έντασης µε Ανατολική κατεύθυνση που τροφοδοτείται από µέρος των υδάτων που µεταφέρονται από τα Β. και Ν. ισηµερινό ρεύµα. Επίσης, το 1951 εντοπίσθηκε στον Ειρηνικό ωκεανό από τον αµερικανό Cromwell ένα υπο-επιφανειακό αντισταθµιστικό ρεύµα µε Ανατολική κατεύθυνση που βρίσκεται κάτω από το αντίθετο επιφανειακό ισηµερινό και το Ν. ισηµερινό και µεταφέρει το πλεόνασµα νερού που συγκεντρώνεται στη δυτική ακτή του ωκεανού από το Β. ισηµερινό και το Ν. ισηµερινό ρεύµα. Ένα αντίστοιχο ρεύµα, του Lomonoscov, έχει εντοπισθεί από το 1961 στον ατλαντικό ωκεανό που αποµακρύνει το πλεόνασµα νερού που µεταφέρεται στις ακτές της Νότιας Αµερικής από το Β. ισηµερινό και το Ν. ισηµερινό ρεύµα. Η ύπαρξη των υπο-επιφανειακών ρευµάτων συνδέεται µε την έντονη εξάτµιση και το χαµηλό ύψος βροχοπτώσεων που χαρακτηρίζουν τις τροπικές ζώνες του ωκεανού και που συντελούν στην αύξηση της πυκνότητας των υδάτων παρά την υψηλή τους θερµοκρασία. Τα ύδατα αυτά περνούν κάτω από τα ισηµερινά ύδατα που είναι ελαφρότερα λόγω των υψηλών βροχοπτώσεων που χαρακτηρίζουν τις ισηµερινές περιοχές. Η µετακίνηση των υπο-επιφανειακών ρευµάτων προς ανατολάς είναι δυνατή επειδή η επίδραση του φαινοµένου Coriolis πλησίον του ισηµερινού είναι σχεδόν µηδαµινή. Στον Ινδικό ωκεανό, το σχήµα κυκλοφορίας των ρευµάτων είναι διαφορετικό επειδή επηρεάζεται από τους µουσσώνες. Σε σχέση µε τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό, ο Ινδικός ωκεανός µπορεί να θεωρηθεί σαν ένας ηµι-ωκεανός που οριοθετείται στο Β. γεωγραφικό 13

14 πλάτος των 15 ο περίπου από την τεράστια µάζα της Ασιατικής ηπείρου η οποία µπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη της διαδοχής µουσσώνων διαφορετικής κατεύθυνσης. Κατά την περίοδο του αρκτικού χειµώνα, η Ασιατική ήπειρος χαρακτηρίζεται από υψηλές πιέσεις που δηµιουργούν στον Ινδικό ωκεανό ένα ρεύµα Βόρειο-ανατολικής κατεύθυνσης, τον χειµερινό ή ξηρό µουσσώνα. Αντίθετα, κατά την περίοδο του αρκτικού θέρους, η ασιατική ήπειρος υφίσταται την επίδραση χαµηλών πιέσεων οι οποίες προκαλούν την αναστροφή της κατεύθυνσης του µουσσώνα που αρχίζει να φυσάει από Νότιο-δυτική κατεύθυνση (θερινός µουσσώνας). Επειδή ο θερινός µουσσώνας φυσάει από τον ωκεανό προς την ξηρά, είναι υπερκορεσµένος µε υγρασία µε αποτέλεσµα να προκαλεί σε όλο το Νότιο τµήµα της Ασιατικής ηπείρου ισχυρότατες βροχοπτώσεις που σε µερικές περιπτώσεις είναι καταστροφικές. Αυτή η διαδοχή των µουσσώνων έχει εµφανείς επιπτώσεις στην κυκλοφορία των επιφανειακών υδάτων του ωκεανού. Κατά την περίοδο του χειµερινού µουσσώνα, το γενικό σχήµα κυκλοφορίας των επιφανειακών υδάτων του Ινδικού ωκεανού οµοιάζει µε αυτό που παρατηρείται στον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό. ηλαδή, χαρακτηρίζεται από ένα Β. ισηµερινό και από ένα Ν. ισηµερινό ρεύµα µε υτική κατεύθυνση που χωρίζονται από ένα αντίθετο επιφανειακό ρεύµα και ένα υπο-επιφανειακό αντισταθµιστικό ρεύµα µε ανατολική κατεύθυνση (ανάλογο των ρευµάτων του Cromwell και Lomonoscov) που αποµακρύνουν το πλεόνασµα νερού που φθάνει στη υτική όχθη µε το Β. και Ν. ισηµερινό ρεύµα. Κατά την περίοδο του θερινού µουσσώνα, το Β. ισηµερινό ρεύµα, το επιφανειακό και το υπο-επιφανειακό µε Ανατολική κατεύθυνση εξακολουθούν να παρατηρούνται. Αντίθετα, το Ν. ισηµερινό αντικαθίσταται από το ρεύµα του µουσσώνα το οποίο έχει Ανατολική κατεύθυνση µέχρι το Νότιο τµήµα της Αραβικής θάλασσας και µετά γίνεται σχεδόν παράλληλο προς το Β. ισηµερινό ρεύµα. Σε όλο το τµήµα του Ινδικού ωκεανού που τα ρεύµατα αλλάζουν εποχιακά επηρεαζόµενα από την αλλαγή της κατεύθυνσης των µουσσώνων, η κυκλοφορία των επιφανειακών υδάτων είναι εξαιρετικά πολύπλοκη για να µπορέσει να περιγραφεί λεπτοµερώς. Η πολυπλοκότητα αυτή ενισχύεται από το εξαιρετικά ακανόνιστο περίγραµµα των Νότιων και Νοτιοανατολικών Ασιατικών ακτών που εµποδίζει αυτά τα ρεύµατα να πραγµατοποιήσουν, ακόµη και κατά την περίοδο του χειµερινού µουσσώνα, ένα αντικυκλωνικό κύκλωµα παρόµοιο µε αυτό που παρατηρείται στις Βόρειες περιοχές των δύο άλλων µεγάλων ωκεανών. Αντίθετα, στο Νότιο τµήµα του Ινδικού ωκεανού επικρατεί περίπου το ίδιο σχήµα κυκλοφορίας των υδάτων µε αυτό που έχει περιγραφεί για τον Ειρηνικό και τον ατλαντικό ωκεανό: στη υτική ακτή του Ινδικού ωκεανού, το Ν. ισηµερινό ρεύµα, παρεκτρεπόµενο από το φαινόµενο Coriolis, δίδει το ρεύµα της Μαδαγασκάρης το οποίο διατρέχει τις Ανατολικές ακτές της Αφρικής και µετά συνεχίζεται µέχρι το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας µε το ρεύµα Agulhas που είναι ένα από τα πιο ισχυρά ρεύµατα που έχουν παρατηρηθεί σε όλους τους ωκεανούς και που σταµατά σε γεωγραφικό πλάτος 40 ο Νότια. Επίσης, στη υτική ακτή του Ινδικού ωκεανού, ένα µέρος από τα ύδατα που 14

15 7α 15

16 µετατοπίζονται υπό την επίδραση των υτικών ανέµων, παρεκκλίνει προς τα αριστερά και σχηµατίζει το. Αυστραλιανό ρεύµα που συναντά µε τη σειρά του το Ν. ισηµερινό ρεύµα. Είναι προφανές ότι η επιφανειακή και υπο-επιφανειακή κυκλοφορία χαρακτηρίζονται από οριζόντια ρεύµατα. Όµως, τα ρεύµατα αυτά µπορούν, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, να προκαλέσουν κατακόρυφες µετακινήσεις των υδάτων. Ένα κλασσικό παράδειγµα κατακόρυφης µετακίνησης των υδάτων είναι τα Upwelling, ο τρόπος σχηµατισµού των οποίων περιεγράφη παραπάνω. Upwelling παρατηρούνται και στους 3 µεγάλους ωκεανούς: στον Ειρηνικό ωκεανό, το Καλιφορνιακό ρεύµα και το ρεύµα του Περού διαχωρίζονται από τις ακτές µε ένα Upwelling. Το ίδιο συµβαίνει µε το ρεύµα της Σοµαλίας στον Ινδικό ωκεανό. Όµως, κατακόρυφες κινήσεις των υδάτων εµφανίζονται µε την πιο τυπική τους µορφή µακριά από τα ισηµερινά ρεύµατα. Παρά το γεγονός ότι η κύρια ροή των ισηµερινών ρευµάτων γίνεται κατά την κατεύθυνση των παραλλήλων, υπό την επίδραση του φαινοµένου Coriolis δηµιουργούνται παρακλάδια που ακολουθούν την κατεύθυνση των µεσηµβρινών και παρουσιάζουν µια τάση να συγκλίνουν µεταξύ τους ή να αποκλίνουν. Όταν συγκλίνουν αυτο-αναιρούνται και σχηµατίζεται ένα καθοδικό ρεύµα, ενώ όταν αποκλίνουν δηµιουργείται µία υποπίεση που αντισταθµίζεται από ένα ανοδικό ρεύµα (Upwelling). Σύγκλιση παρατηρείται στα όρια του Ν. ισηµερινού ρεύµατος και του αντίθετου ισηµερινού ρεύµατος καθώς και στην Ανταρκτική ζώνη όπου είναι γνωστή µε το όνοµα «Νότιο πολικό µέτωπο». Το Νότιο πολικό µέτωπο εντοπίζεται στον Αυστραλιανό ωκεανό µεταξύ 50 ο και 62 ο Ν και προκύπτει από τη σύγκλιση επιφανειακών ανταρκτικών υδάτων µε Βόρεια κατεύθυνση και υπο-ανταρκτικών µε Νότια κατεύθυνση. Απόκλιση παρατηρείται πλησίον του γεωγραφικού ισηµερινού και της Ανταρκτικής ηπείρου. Πλησίον του γεωγραφικού ισηµερινού, τα ύδατα του Ν. ισηµερινού ρεύµατος του Ειρηνικού ωκεανού αποκλίνουν και κατευθύνονται δεξιά προς τον Βορρά και αριστερά προς τον Νότο. Στην Ανταρκτική ζώνη, η απόκλιση είναι ασυνεχής και εντοπίζεται µεταξύ του Νότιου ορίου των υτικών ανέµων και µερικές περιοχές παραπλήσιες των ακτών όπου επικρατούν ρεύµατα µε Ανατολική κατεύθυνση. Τα ρεύµατα που επηρεάζουν τα ενδιάµεσα και βαθιά ύδατα είναι λιγότερο γνωστά από αυτά που επηρεάζουν τα επιφανειακά και υπο-επιφανειακά ύδατα. Οι κινήσεις των ενδιάµεσων υδάτων οφείλονται ως επί το πλείστον σε φαινόµενα σύγκλισης. Κατ αυτόν τον τρόπο, τα ενδιάµεσα ανταρκτικά ύδατα που δηµιουργούνται στο επίπεδο του Νότιου πολικού µετώπου µετακινούνται δια µέσου των 3 µεγάλων ωκεανών µέχρι το γεωγραφικό πλάτος των 10 ο Ν. Επίσης, στο επίπεδο της υποτροπικής σύγκλισης στον Βορρά, τα ψυχρά ύδατα του ρεύµατος του Labrador βυθίζονται κάτω από τα θερµότερα ύδατα του ρεύµατος του Κόλπου στον Ατλαντικό ωκεανό, και τα ύδατα του ρεύµατος Oyoshio βυθίζονται κάτω από αυτά του Kuroshiwo στον Ειρηνικό ωκεανό. Η προέλευση και οι κινήσεις των υδάτων των βυθών απασχολούν εδώ και αρκετά χρόνια τους ωκεανογράφους. Σήµερα είναι γενικά αποδεκτό ότι το µεγαλύτερο µέρος των υδάτων όλων των ωκεανών σχηµατίζεται στην Ανταρκτική ζώνη, στη θάλασσα Weddell και, σε µικρότερη κλίµακα, στη θάλασσα Ross. Από τις περιοχές αυτές, το νερό εξαπλώνεται 16

17 προς τα Βόρεια και καλύπτει σχεδόν όλα τα µεγάλα βάθη των ωκεανών. Επίσης, πιστεύεται ότι µια ποσότητα του νερού των βυθών του Ατλαντικού ωκεανού σχηµατίζεται στο Βορειοανατολικό τµήµα του Ατλαντικού ωκεανού από τη θάλασσα της Νορβηγίας. Λιγότερο σηµαντικά και διαδεδοµένα είναι τα αντισταθµιστικά ρεύµατα που προκύπτουν από τη διαφορά επιπέδου που χαρακτηρίζει διάφορα σηµεία του ωκεανού. Παραδείγµατα τέτοιων ρευµάτων είναι τα ρεύµατα του τύπου Cromwell που αποµακρύνουν τις τεράστιες ποσότητες υδάτων που µεταφέρουν το Β. και Ν. ισηµερινό ρεύµα. Όµως, τα περισσότερο γνωστά είναι αυτά που δηµιουργούνται στους πορθµούς ή στα στενά γενικότερα που διαχωρίζουν τους ωκεανούς από τις θάλασσες ή τις εσωτερικές από τις ανοιχτές θάλασσες. Στα στενά αυτά υπάρχουν πάντα δύο ρεύµατα, ένα εισερχόµενο και ένα εξερχόµενο, η θέση και η ταχύτητα των οποίων εξαρτάται από τα γενικά χαρακτηριστικά των επικοινωνούντων θαλασσινών µαζών. Έτσι, για παράδειγµα, η Μεσόγειος υφίσταται µια σηµαντική εξάτµιση που δεν µπορεί να εξισορροπηθεί από τις εκβολές των λίγων ποταµών που χύνονται σε αυτήν. Συνέπεια αυτού είναι να παρουσιάζει ένα σηµαντικό έλλειµµα νερού που αντισταθµίζεται από τον Ατλαντικό ωκεανό µέσον του στενού του Γιβραλτάρ. Στο στενό του Γιβραλτάρ δηµιουργείται ένα επιφανειακό ρεύµα που µεταφέρει στη Μεσόγειο ατλαντικά ύδατα αλατότητας 36,6% και ένα υπο-επιφανειακό ρεύµα που µεταφέρει στον Ατλαντικό ενδιάµεσα µεσογειακά ύδατα αλατότητας 38,6%. Το εισερχόµενο στη Μεσόγειο ρεύµα είναι ίσο µε m 3 /sec περίπου και το εξερχόµενο ίσο µε m 3 /sec, γεγονός που στην πράξη σηµαίνει ότι αν έκλεινε κανείς το στενό του Γιβραλτάρ το επίπεδο της Μεσογείου θα µειωνόταν κατά ένα µέτρο περίπου τον χρόνο. Τελείως αντίθετη είναι η περίπτωση της Μαύρης θάλασσας η οποία παρουσιάζει ένα πλεόνασµα νερού λόγω των υψηλών βροχοπτώσεων και των σηµαντικών ποσοτήτων γλυκού νερού επειδή εκβάλλουν σ αυτήν οι ποταµοί που την περιβάλλουν. Το πλεόνασµα του γλυκού νερού της µαύρης θάλασσας δηµιουργεί προς το Αιγαίο πέλαγος ένα εξερχόµενο επιφανειακό ρεύµα χαµηλής αλατότητας (18,2%) που περνάει από τον Βόσπορο, τη θάλασσα του Μαρµαρά και τα αρδανέλια. Αντίθετα, ένα ρεύµα βάθους υψηλότερης αλατότητας (38,5%) κατευθύνεται από το Αιγαίο προς τη µαύρη θάλασσα ακολουθώντας την ίδια πορεία. Από την ανάµειξη των δύο τύπων υδάτων που λαµβάνει χώρα στο επίπεδο των στενών, προκύπτει νερό ενδιάµεσης αλατότητας (22,3%) που απλώνεται στο βυθό της Μαύρης θάλασσας κάτω από τα m. Αποτέλεσµα αυτού είναι η Μαύρη θάλασσα να χαρακτηρίζεται από έντονη ζώνωση και από µία πολύ µικρή αν όχι µηδαµινή κατακόρυφη κυκλοφορία των υδάτων της. Η ιδιάζουσα αυτή κατάσταση, σε συνδυασµό µε το γεγονός ότι στα επιφανειακά στρώµατα της Μαύρης θάλασσας παράγονται µεγάλες ποσότητες πλαγκτικών οργανισµών οι οποίες αποσυντιθέµενες καταναλώνουν πολύ οξυγόνου, συντελεί στο να παρατηρείται µια απότοµη µείωση του οξυγόνου από τα 50 m βάθος και παντελής έλλειψη στα m. Από το βάθος αυτό και µετά υπάρχει µόνο υδρόθειο και κατά συνέπεια κάθε είδος ζωής αποκλείεται εκτός από τα αναερόβια βακτήρια. Βέβαια, ο κατάλογος των παραδειγµάτων δεν περιορίζεται στις δύο περιπτώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω. Είναι πολύ πιο µακρύς 17

18 αλλά εξαιρουµένων κάποιων λεπτοµερειών, οι κινήσεις που παρατηρούνται ακολουθούν το ένα ή το άλλο από τα δύο πρότυπα που περιγράφηκαν. Οικολογική σηµασία των ρευµάτων Αν και η οικολογική σηµασία των κυµάτων και των ρευµάτων έγκειται στις κινήσεις του νερού που προκαλούν, τα αποτελέσµατα διαφέρουν σηµαντικά. Τα ρεύµατα δεν επηρεάζουν τη διείσδυση του φωτός και δεν προκαλούν αποκόλληση των βενθικών οργανισµών από το υπόβαθρο στο οποίο είναι προσκολληµένοι παρά µόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις. Στα µαλακά υποστρώµατα παρασύρουν το υλικό του υποβάθρου προκαλώντας µείωση της πανίδας και της χλωρίδας σε µια συγκεκριµένη περιοχή και αλλοίωση στη σύσταση των βιοκοινωνιών που βρίσκονται στην περιοχή που εναποτίθεται το παρασυρόµενο στρώµα. Τα ευεργετικά του αποτελέσµατα οφείλονται στη µεταφορά θρεπτικών συστατικών και αερίων από µία περιοχή σε µια άλλη και κυρίως στη διασπορά των πλαγκτικών οργανισµών. δ) Στρόβιλοι Στρόβιλος είναι κάθε ακανόνιστη από άποψη κατευθύνσεως κίνηση των υδάτων που προκαλείται από έντονους στροβιλώδεις ανέµους, έντονη κίνηση των επιφανειακών υδάτων ή από προσκρούσεις ρευµάτων µε διαφορετική ταχύτητα πάνω σε φυσικά εµπόδια του βυθού. Πρόκειται για παροδικά και τυχαία φαινόµενα τα οποία συντελούν στην ανάµειξη των υδάτων και την αποστρατικοποίηση των θαλάσσιων µαζών όταν η κατεύθυνσή τους είναι κατακόρυφη. ε) Κινήσεις των θαλάσσιων υδάτων στην περιοχή της υφαλοκρηπίδας Στην περιοχή της υφαλοκρηπίδας, τα θαλάσσια ύδατα υφίστανται δύο τύπους κινήσεων που συντελούν στην έντονη ανάµειξή τους και στον εµπλουτισµό τους µε θρεπτικά συστατικά: µία καταβύθιση των επιφανειακών και µία ανοδική κίνηση των υδάτων του βυθού. Η καταβύθιση των επιφανειακών υδάτων οφείλεται στην ψύξη τους κατά τη διάρκεια έντονου ψύχους. Η ψύξη καθιστά τα ύδατα αυτά πυκνότερα, άρα βαρύτερα από τα υποκείµενα στρώµατα, µε αποτέλεσµα να βυθίζονται και να κινούνται κατά µήκος της υφαλοκρηπίδας ακολουθώντας την κλίση του βυθού. Το έλλειµµα νερού που δηµιουργείται από την καταβύθιση των επιφανειακών υδάτων αντισταθµίζεται από την οριζόντια ροή άλλων επιφανειακών υδάτινων µαζών οι οποίες συντελούν έµµεσα στον εµπλουτισµό των βαθύτερων στρωµάτων. Πράγµατι, κατά τους εαρινούς και θερινούς µήνες, αναπτύσσονται στις επιφανειακές ζώνες πλαγκτικοί οργανισµοί οι οποίοι παράγουν προϊόντα µεταβολισµού και οργανική ύλη που µεταφέρονται τον επόµενο χειµώνα στα βαθύτερα στρώµατα µε την καταβύθιση των υδάτων. 18

19 Η ανοδική κίνηση των υδάτων του βυθού οφείλεται στον έντονο κυµατισµό που προκαλεί παρατεταµένη δράση ανέµων που πνέουν από τη θάλασσα προς την ξηρά. Οδηγεί στον εµπλουτισµό των επιφανειακών υδάτων µε θρεπτικά άλατα που προέρχονται από τον βυθό. 2. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ Η θερµοκρασία των θαλασσών και των ωκεανών εξαρτάται από την αλληλεπίδραση των παραγόντων που προκαλούν τη θέρµανση και την ψύξη των θαλασσών. Ο κυριότερος παράγοντας θέρµανσης είναι η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας. Από την ακτινοβολία που φθάνει στην ατµόσφαιρα το 1/5 απορροφάται από αυτή ενώ τα υπόλοιπα 4/5 διεισδύουν στη θάλασσα και τη θερµαίνουν µέχρι ένα βάθος ίσο µε µερικές δεκάδες µέτρα. ευτερεύοντες παράγοντες είναι: - η µεταφορά της θερµότητας της γήινης σφαίρας από τον φλοιό της γης, - η ηφαιστειακή υποθαλάσσια ενέργεια, - διάφορες εξωθερµικές αντιδράσεις που λαµβάνουν χώρα στη θάλασσα, - η θερµότητα που εκλύεται από την τριβή που δηµιουργείται κατά την κίνηση των θαλάσσιων µαζών. Σε αντίθεση, οι κυριότεροι παράγοντες ψύξης είναι: - η εξάτµιση από την επιφάνεια της θάλασσας µε την οποία επιτυγχάνεται η µεταφορά της θερµότητας που χάνεται κατά 80 90%, - η ακτινοβολία από την επιφάνεια της θάλασσας προς την ατµόσφαιρα. Πρόκειται κυρίως για την υπέρυθρη ακτινοβολία µικρού µήκους κύµατος. Από τα προηγούµενα συνάγεται ότι οι περισσότερες θερµικές ανταλλαγές επιτελούνται από την επιφάνεια της θάλασσας γεγονός που δείχνει τη θερµική εξάρτηση της θάλασσας από τις κλιµατικές συνθήκες που επικρατούν στην επιφάνεια της γης. Βέβαια οι θερµικές αυτές ανταλλαγές δεν περιορίζονται στην επιφάνεια γιατί µε τις κινήσεις των θαλάσσιων υδάτων τα αποτελέσµατά τους µεταφέρονται σε βαθύτερα στρώµατα. Επίσης, η θάλασσα αντιδρά (δηλ. ψύχεται και θερµαίνεται) βραδύτερα και λιγότερο από την ξηρά στις θερµικές µεταβολές µε αποτέλεσµα να θεωρείται σαν θερµικός ρυθµιστής στη διαµόρφωση του κλίµατος της ξηράς. Αν θεωρηθούν στο σύνολό τους οι ωκεανοί αποτελούν ένα ψυχρό περιβάλλον του οποίου η µέση θερµοκρασία δεν υπερβαίνει τους 3,8 4 ο C, αλλά παρουσιάζουν µεγάλες διαφορές θερµοκρασίας που οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, οι σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι: - το γεωγραφικό πλάτος στο οποίο ευρίσκονται και - τα βάθη από τα οποία χαρακτηρίζονται. 19

20 11α 20

21 11β 21

22 11γ 22

23 Για τα επιφανειακά ύδατα στους παραπάνω παράγοντες πρέπει να προστεθούν οι ηµερήσιες και οι εποχιακές αλλαγές της θερµοκρασίας. α) Ηµερήσιες αλλαγές της θερµοκρασίας Τα επιφανειακά θαλάσσια στρώµατα επηρεάζονται από τις ηµερήσιες αλλαγές της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας αλλά αντιδρούν µε κάποια καθυστέρηση. Έτσι, το µέγιστο παρατηρείται γύρω στις 14 ω και το ελάχιστο γύρω στα µεσάνυχτα (1ω). Σε γενικές γραµµές, το εύρος των διακυµάνσεων της θερµοκρασίας των επιφανειακών στρωµάτων είναι µικρό. Οι µεγαλύτερες τιµές παρατηρούνται: - το καλοκαίρι (όσον αφορά την εποχή), - στις τροπικές περιοχές (όσον αφορά το γεωγραφικό πλάτος), - στις παράκτιες περιοχές (όσον αφορά την απόσταση από την ξηρά). β) Εποχιακές αλλαγές της θερµοκρασίας Οι εποχιακές αλλαγές της θερµοκρασίας είναι κυρίως αισθητές στα επιφανειακά ύδατα των εύκρατων περιοχών. Μειώνονται όσο προχωράµε προς τον Ισηµερινό και προς τους πόλους. Στον Ισηµερινό οι εποχιακές διακυµάνσεις δεν υπερβαίνουν 3 ο C και στους πόλους 2 ο C. γ) ιαφορές θερµοκρασίας οφειλόµενες στο γεωγραφικό πλάτος Η επίδραση του γεωγραφικού πλάτους είναι κυρίως αισθητή στα επιφανειακά ύδατα. Κατά γενικό κανόνα η θερµοκρασία της επιφάνειας αυξάνει όσο προχωράµε από τους πόλους προς τον Ισηµερινό. Η µεταβολή που παρατηρείται από τον Βόρειο πόλο προς τον Νότιο, µπορεί σχηµατικά να περιγραφεί από µια κωδωνοειδή καµπύλη. Οι βάσεις της καµπύλης αντιστοιχούν στις πολικές περιοχές στις οποίες η θερµοκρασία κατέρχεται στους ( 2 ο C) και η κορυφή στον Ισηµερινό στον οποίο η θερµοκρασία φτάνει τους 27 ο C. Βέβαια οι πολύ υψηλές θερµοκρασίες δεν είναι χαρακτηριστικές µόνο των περιοχών του Ισηµερινού αλλά και µερικών κλειστών θαλασσών όπως είναι ο κόλπους του Μεξικού (27 ο C) και η Ερυθρά Θάλασσα (34 ο C). Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι παρά το γεγονός ότι η θερµοκρασία αυξάνει όσο πλησιάζουµε τον Ισηµερινό, οι υψηλότερες τιµές έχουν καταγραφεί λίγο βορειότερα του Ισηµερινού σε γεωγραφικό πλάτος που ποικίλλει ανάλογα µε την εποχή αλλά που βρίσκεται πάντα στο βόρειο ηµισφαίριο. Αν ενώσουµε στο επίπεδο κάθε Μεσηµβρινού τα σηµεία που αντιστοιχούν στις περιοχές στις οποίες καταγράφονται οι υψηλότερες θερµοκρασίες προκύπτει ο θερµικός Ισηµερινός ο οποίος βρίσκεται µέσα στη ζώνη ηρεµίας. δ) ιαφορές θερµοκρασίας οφειλόµενες στο βάθος Είναι γνωστό ότι η θερµοκρασία µειώνεται µε το βάθος. Όµως, η πτώση που παρατηρείται δεν γίνεται µε τον ίδιο ρυθµό από την επιφάνεια προς τον πυθµένα της 23

24 12α 24

25 θάλασσας. Στα επιφανειακά στρώµατα η µείωση της θερµοκρασίας γίνεται απότοµα, ενώ στα βαθύτερα γίνεται βραδύτερα. Με βάση αυτή τη διαπίστωση οι ωκεανογράφοι είχαν χωρίσει παλαιότερα τις ωκεάνιες µάζες σε δύο στρώµατα ανάλογα µε εκείνα της ατµόσφαιρας: τη θερµόσφαιρα ή θαλάσσια τροπόσφαιρα και την ψυχρόσφαιρα ή θαλάσσια Η θερµόσφαιρα περιλαµβάνει τη στήλη του νερού (από την επιφάνεια) στην οποία παρατηρείται µια απότοµη πτώση της θερµοκρασίας µε το βάθος (µέχρι 5 ο C κάθε 25 µέτρα). Η ψυχρόσφαιρα περιλαµβάνει το υποκείµενο στρώµα µέχρι τον πυθµένα στο οποίο η πτώση της θερµοκρασίας µε το βάθος είναι λιγότερο έντονη. Οι δύο αυτές µάζες χωρίζονται µεταξύ τους µε την επιφάνεια ασυνέχειας που αντιστοιχεί στο επίπεδο από το οποίο παρατηρείται µια σαφής ελάττωση του ρυθµού µείωσης της θερµοκρασίας και εντοπίζεται σε βάθη που ποικίλουν ανάλογα µε τις περιοχές από µέχρι 500 µέτρα περίπου. Τα παραπάνω µπορούν να παρασταθούν γραφικά όπως φαίνεται στο σχήµα Α. Σήµερα οι όροι αυτοί δεν χρησιµοποιούνται σε ευρεία κλίµακα. Όµως η ύπαρξη των δύο ζωνών δεν αµφισβητείται από κανέναν. Μάλιστα διαπιστώθηκε ότι σε ορισµένες περιοχές, όταν οι κλιµατικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, η «θερµόσφαιρα» χωρίζεται σε 2 υποζώνες: το ισόθερµο στρώµα και το θερµοκλινές. Κατά συνέπεια η προηγούµενη εικόνα διαµορφώνεται όπως φαίνεται στο σχήµα Β. Το ισόθερµο στρώµα απαντά µόνο στα εύκρατα και τροπικά κλίµατα και αντιστοιχεί στην προσκείµενη στην επιφάνεια µάζα του νερού στην οποία η θερµοκρασία είναι σταθερή λόγω της ανάµειξης των υδάτων. Το πάχος του ισόθερµου στρώµατος ποικίλλει ανάλογα µε την ένταση του κυµατισµού από 1 20 ή σπάνια 100 µέτρα. Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι η θερµοκρασία και το πάχος του ισόθερµου στρώµατος χρησιµεύουν σαν κριτήρια για την πρόβλεψη των κυκλώνων. Πράγµατι είναι γνωστό ότι κυκλώνες παρατηρούνται σε περιοχές στις οποίες το πάχος του ισόθερµου στρώµατος είναι µεγάλο και η θερµοκρασία του µεγαλύτερη από 27 ο C. Ο λόγος οφείλεται στο γεγονός ότι ισόθερµα στρώµατα που παρουσιάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά περικλείουν αρκετή ενέργεια για να προκαλέσουν και να συντηρήσουν τις διαταραχές που συνδέονται µε την παρουσία ενός κυκλώνα. Η ζώνη που βρίσκεται κάτω από το ισόθερµο στρώµα και χαρακτηρίζεται από µια έντονη µείωση της θερµοκρασίας µε το βάθος ονοµάζεται θερµοκλινές. Σε µερικά βιβλία θαλάσσιας βιολογίας και ωκεανογραφίας αναφέρεται και το εποχιακό θερµοκλινές. Πρόκειται για µια έννοια που δεν χρησιµοποιείται σε ευρεία κλίµακα και που αναφέρεται σε διαβαθµίσεις της θερµοκρασίας µε το βάθος που εντοπίζονται στις εύκρατες περιοχές µέσα στα όρια του ισόθερµου στρώµατος σε περιπτώσεις άπνοιας ή ανέµων χαµηλής έντασης. Κάτω από το θερµοκλινές βρίσκεται το στρώµα βραδείας πτώσης της θερµοκρασίας που δεν φέρει ειδικό όνοµα. Η µεταβολή της θερµοκρασίας µε το βάθος επηρεάζεται σηµαντικά και από το γεωγραφικό πλάτος. Έτσι, στις πολικές περιοχές, η µέση ετήσια θερµοκρασία των 25

26 επιφανειακών υδάτων είναι 1,7 ο C περίπου. Γύρω στα 400 m βάθος, η θερµοκρασία λόγω της προστασίας που εξασκείται από τα ανώτερα στρώµατα φτάνει 0,5 ο C περίπου. Από τα 400 µέχρι τα 1500 m η θερµοκρασία σταθεροποιείται µεταξύ 0,5 και 0 ο C και κάτω από αυτό το βάθος κυµαίνεται από 0,5 µέχρι 1 0 C. Η ζώνη από 500 µέχρι 1500 m επειδή είναι λίγο θερµότερη από αυτές που την περιβάλλουν ονοµάζεται και θερµική γωνία. Στις εύκρατες περιοχές, η µέση ετήσια θερµοκρασία των επιφανειακών υδάτων είναι 13 ο C. Τον χειµώνα παρατηρείται ισόθερµο στρώµα. Την άνοιξη η επιφανειακή θερµοκρασία αυξάνει µε απορρόφηση ενέργειας και εµφανίζεται ένα εποχιακό θερµοκλινές που γίνεται πιο έντονο το καλοκαίρι. Το φθινόπωρο τα επιφανειακά ύδατα ψύχονται, η πυκνότητά τους αυξάνει, η στρωµάτωση διαταράσσεται και το εποχιακό θερµοκλινές παύει προοδευτικά να υπάρχει. Το µόνιµο θερµοκλινές είναι σχετικά έντονο. Στα 1500 m βάθος η θερµοκρασία δεν ξεπερνάει τους 4 0 C. Στον Ισηµερινό η µέση θερµοκρασία των επιφανειακών υδάτων είναι C. Το θερµοκλινές είναι πολύ έντονο (η πτώση της θερµοκρασίας µε το βάθος µπορεί να ξεπεράσει του 0,4 0 C/m) και εντοπίζεται πάνω από τα 100 m βάθος. Εποχιακό θερµοκλινές παρατηρείται κατά διαστήµατα. Στα 1500 m βάθος η θερµοκρασία δεν ξεπερνάει C. Σε όλες τις περιπτώσεις, ανεξάρτητα από το γεωγραφικό πλάτος είναι δυνατόν να παρατηρήσει κανείς στα πολύ µεγάλα βάθη µια µικρή αύξηση της θερµοκρασίας της τάξης των 0,2 0 C που οφείλεται στην υψηλή πίεση που επικρατεί εκεί. Επειδή η πυκνότητα του θαλασσινού νερού αυξάνει όσο µειώνεται η θερµοκρασία (η µέγιστη τιµή παρατηρείται σε θερµοκρασία χαµηλότερη από 0 0 C σε αντίθεση µε το απεσταγµένο νερό που παρουσιάζει τη µέγιστη πυκνότητά του στη θερµοκρασία των 4 0 C), το θερµοκλινές αποµονώνει ουσιαστικά τα βαθιά από τα επιφανειακά στρώµατα και τα προστατεύει. Οι οικολογικές επιπτώσεις της θερµοκρασίας Η θερµοκρασία αποτελεί για τους περισσότερους θαλάσσιους οργανισµούς τον κύριο παράγοντα γιατί επηρεάζει τις φυσικοχηµικές ιδιότητες του νερού αφενός και τις φυσιολογικές διεργασίες των οργανισµών αφετέρου. Ως γνωστόν, οι χερσαίοι οργανισµοί διακρίνονται σε ευρύθερµους και σε στενόθερµους, οι δε στενόθερµοι διακρίνονται σε θερµόφιλους και σε ψυχρόφιλους. Ο διαχωρισµός αυτός ισχύει και για τους θαλάσσιους οργανισµούς η γεωγραφική κατανοµή των οποίων επηρεάζεται από τις προτιµήσεις που παρουσιάζουν για τις υψηλές ή τις χαµηλές θερµοκρασίες και από το εύρος της θερµοκρασίας µέσα στο οποίο µπορούν να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις βιολογικές τους διεργασίες. Κλασσικό παράδειγµα της επίδρασης της θερµοκρασίας στη γεωγραφική κατανοµή των θαλάσσιων οργανισµών αποτελεί η κατανοµή των κοραλλιών που σχηµατίζουν νησιά τα οποία απαντούν αποκλειστικά και µόνο σε περιοχές που η θερµοκρασία δεν κατεβαίνει κάτω από τους 21 0 C κατά τη διάρκεια του έτους. Πρέπει να τονισθεί ότι σε γενικές γραµµές οι υψηλές θερµοκρασίες επιταχύνουν τον ρυθµό ανάπτυξης των οργανισµών χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι οι οργανισµοί που 26

27 αναπτύσσονται σε περιοχές µε υψηλές θερµοκρασίες είναι µεγαλύτεροι σε µέγεθος. Αντίθετα, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι µικρότεροι, γεγονός που σηµαίνει ότι το µέγεθος του σώµατος επηρεάζεται από τη διάρκεια της ανάπτυξης. Μέτρηση της θερµοκρασίας Η θερµοκρασία µπορεί να µετρηθεί µε διάφορους τρόπους: 1. µε απλά θερµόµετρα (στα επιφανειακά ύδατα), 2. µε θερµόµετρα που είναι τοποθετηµένα µέσα σε φιάλες δειγµατοληψίας µε θερµοµονωµένα τοιχώµατα (για βάθη µικρότερα από m), 3. µε αναστρεφόµενα θερµόµετρα (για µεγάλα βάθη και µεγάλη ακρίβεια) 4. µε φορητά όργανα πεδίου που φέρουν ειδικά ηλεκτρόδια από πλατίνα, 5. µε θερµογράφους και βαθυθερµογράφους που ρυθµίζονται κατά τρόπο ώστε να καταγράφουν τη θερµοκρασία σε τακτά χρονικά διαστήµατα επί συνεχούς βάσεως. Τα κυριότερα από τα όργανα που χρησιµοποιούνται για τη µέτρηση της θερµοκρασίας περιγράφονται στο βιβλίο του κ. Ι. Λυκάκη (1992)και στις σηµειώσεις των εργαστηρίων. 3. ΦΩΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ Υ ΑΤΩΝ Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που διεισδύει στο θαλασσινό νερό εξαρτάται από: α) την ηλιοφάνεια, β) την ποσότητα σωµατιδίων που αιωρούνται στην ατµόσφαιρα, και γ) τη γωνία προσπτώσεως στην επιφάνεια της θάλασσας που µε τη σειρά της εξαρτάται από: α) το ύψος του ήλιου, β) τον κυµατισµό και γ) την ποσότητα αιωρούµενης ύλης και ζωντανών µικρο-οργανισµών (κυρίως φυτοπλαγκτικών και ζωοπλαγκτικών) µέσα στο νερό. Η σχέση απορρόφησης του φωτός µε το βάθος είναι εκθετική. Η ένταση του φωτός Ιz που φθάνει σε βάθος z δίδεται από τη σχέση: Iz = Io e -kz όπου Io: ένταση του φωτός στην επιφάνεια, k: συντελεστής απορρόφησης στο νερό. Στην πράξη το k εκφράζει τη διαύγεια του νερού και δίνει σηµαντικές πληροφορίες για την παραγωγικότητα των διαφόρων υδάτινων οικοσυστηµάτων. Η µέτρηση του k γίνεται εµπειρικά µε τη χρήση του δίσκου του SECCHΙ ή µε τη χρήση ειδικών οργάνων (φυτοπολλαπλασιαστές ή φωτοηλεκτρικά φωτόµετρα) όταν επιδιώκεται µεγάλη ακρίβεια. Το φάσµα της ακτινοβολίας που φθάνει στην επιφάνεια της θάλασσας καλύπτει την περιοχή nm. Από την περιοχή αυτή τα διάφορα µήκη κύµατος απορροφούνται διαφορετικά από το θαλασσινό νερό. Οι ακτινοβολίες που βρίσκονται στα άκρα του 27

28 φάσµατος απορροφώνται γρηγορότερα. Έτσι το 50% περίπου της υπεριώδους ακτινοβολίας κατακρατείται στα 10 πρώτα εκατοστά του θαλασσινού νερού ενώ µετά το πρώτο µέτρο βάθους η ποσότητα υπεριώδους ακτινοβολίας είναι σχεδόν αµελητέα. Από τις υπόλοιπες ακτινοβολίες, οι κυανές και οι ερυθρές είναι οι περισσότερο και οι λιγότερο διεισδυτικές αντίστοιχα ενώ οι πράσινες παρουσιάζουν µια ενδιάµεση τιµή διεισδυτικότητας. Από µετρήσεις που έγιναν σε καθαρά ωκεάνια νερά ευρέθη ότι: - το 1/100 της κυανής ακτινοβολίας φθάνει µέχρι το βάθος των 130 m, - το 1/100 της πράσινης µέχρι τα 80 m και - το 1/100 της ερυθράς µέχρι τα 15 m. Οικολογική σηµασία του φωτός Το φως αποτελεί ένα σηµαντικό οικολογικό παράγοντα επειδή συνδέεται µε πολλά φαινόµενα και λειτουργίες που καθορίζουν την ύπαρξη της ζωής όπως είναι: α) η φωτοσύνθεση, β) η όραση, γ) η θέρµανση και δ) η ακτινοβολία. Η φωτοσύνθεση των αυτότροφων οργανισµών εξαρτάται τόσο από την ένταση του φωτός όσο και από το µήκος κύµατος. Για τα περισσότερα είδη της θαλάσσιας χλωρίδας το έντονο ηλιακό φως είναι βλαβερό. Η άριστη ένταση φωτός για τη φωτοσύνθεση βρίσκεται συχνά πολύ κάτω από την επιφάνεια. Επίσης, κάθε είδος χαρακτηρίζεται από ένα ορισµένο µήκος κύµατος στο οποίο η φωτοσύνθεση επιτελείται καλύτερα και το οποίο έχει σχέση µε το βάθος στο οποίο ζει. Έτσι τα είδη µε επιφανειακή διασπορά φωτοσυνθέτουν καλύτερα στο ερυθρό φως, ενώ τα είδη µεγαλύτερων βαθών στο πράσινο. Ανάλογα µε τα µήκη κύµατος στα οποία φωτοσυνθέτουν καλύτερα, οι φυτικοί οργανισµοί διαθέτουν και τις κατάλληλες χρωστικές (χλωροφύλλες, ξανθοφύλλες, φυκοξανθίνες, φυκοερυθρίνες, φυκοκυανίνες, κ.λ.π.). Βέβαια το φως δεν έχει µόνο ευεργετικές επιπτώσεις για τους θαλάσσιους οργανισµούς. Για παράδειγµα η υπέρυθρη ακτινοβολία είναι επιβλαβής για πολλούς οργανισµούς καθώς και η υπερθέρµανση των επιφανειακών στρωµάτων που προκαλεί. Επίσης, το φως καθιστά τους οργανισµούς ορατούς από τους θηρευτές τους. Όµως οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις αντιµετωπίζονται από τους οργανισµούς µε ειδικές προσαρµογές. 4. ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΘΟΛΟΤΗΤΑ Τα θαλάσσια ύδατα παρουσιάζουν µία ποικιλία χρωµατικών αποχρώσεων που κυµαίνονται από το βαθύ κυανό µέχρι το πράσινο ή το πρασινοκίτρινο. Από µελέτες που έχουν γίνει διαπιστώθηκε ότι: 28

29 - στις τροπικές θάλασσες και στις περιοχές που χαρακτηρίζονται από χαµηλή βιολογική δραστηριότητα επικρατεί το βαθύ κυανό χρώµα, - στα µεγάλα γεωγραφικά πλάτη επικρατεί το πρασινο-κυανό χρώµα, - στις πολικές περιοχές επικρατεί το πράσινο χρώµα, - στα βαθιά θαλάσσια στρώµατα επικρατεί το ιώδες και το πράσινο χρώµα, ενώ - στις παράκτιες περιοχές παρατηρείται τόσο το βαθύ πράσινο όσο και το καστανό ή το καστανέρυθρο και το ερυθρό χρώµα. Οι χρωµατικές διαφορές που παρουσιάζουν τα θαλάσσια ύδατα δεν έχουν όλες εξηγηθεί. Πιστεύεται όµως ότι ο χρωµατισµός των θαλάσσιων µαζών εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι: 1) η φωτεινότητα και το χρώµα του ουρανού που αντανακλάται σε αυτές, 2) το βάθος των υδάτων, 3) το χρώµα του βυθού, και 4) η διαύγεια των υδάτων η οποία επηρεάζεται από την ύπαρξη ή µη φερτών υλικών και οργανικών διαλελυµένων ή αιωρούµενων ουσιών, από την ένταση της πρωτογενούς παραγωγής και από τις κατηγορίες φυτοπλαγκτικών οργανισµών που επικρατούν. Οι τελευταίοι παράγοντες επηρεάζουν και τη θολότητα των υδάτων η οποία µπορεί να ποικίλλει σηµαντικά από περιοχή σε περιοχή. 5. Υ ΡΟΣΤΑΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ Υδροστατική πίεση είναι η πίεση που εξασκείται πάνω σε κάθε σώµα που βρίσκεται µέσα στη θάλασσα από το βάρος της υπερκείµενης θαλάσσιας µάζας. Μετράται σε ατµόσφαιρες ή µε διάφορες άλλες µονάδες (Newton, Bares, Tott, κλπ). Η ατµόσφαιρα (atm) ισούται µε την πίεση που εξασκείται σε 1 τετραγωνικό εκατοστό από µία υδραργυρική στήλη ύψους 760 mm σε 0 0 C. Στη φυσική ωκεανογραφία χρησιµοποιείται συχνά η πρακτική µονάδα decibar που ισούται µε 0,101 atm περίπου. Στη θάλασσα η υδροστατική πίεση αυξάνει κατά 1 decibar ανά µέτρο βάθους και κυµαίνεται από 0 (επιφάνεια) µέχρι ή decibar (περίπου atm.) στα µεγαλύτερα βάθη. Το 90% των θαλάσσιων πυθµένων καλύπτονται από υδάτινες µάζες πάχους µεγαλύτερου από m γεγονός που σηµαίνει ότι το 90% του υδρόβιου περιβάλλοντος ή περίπου το 56% της επιφάνειας της γης παρουσιάζει υδροστατική πίεση που κυµαίνεται από 100 µέχρι atm. Στα βάθη αυτά οι διάφοροι οργανισµοί που ζουν έχουν αναπτύξει προσαρµοστικούς µηχανισµούς οι οποίοι δεν είναι όλοι ακόµη πολύ καλά γνωστοί. Γεγονός είναι ότι οι διάφοροι οργανισµοί δεν αντιδρούν µε τον ίδιο τρόπο στην αύξηση ή την ελάττωση της πίεσης. Υπάρχουν οργανισµοί που είναι ευαίσθητοι σε µικρές αλλαγές της πίεσης και άλλοι που είναι ευρύβαθοι, δηλαδή µπορούν να προσαρµοσθούν εύκολα σε ένα σχετικά µεγάλο εύρος πιέσεων. Αποτέλεσµα των παραπάνω είναι η πίεση να αποτελεί επίσης έναν καθοριστικό παράγοντα για τη διασπορά των οργανισµών και των πληθυσµών. 29

30 6. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΤΟΥ ΗΧΟΥ Η ταχύτητα µε την οποία µεταδίδεται ο ήχος µέσα σε κάθε υδάτινη µάζα επηρεάζεται από τα φυσικά της χαρακτηριστικά, κυρίως τη θερµοκρασία, την αλατότητα και την πίεση. Σε νερό αλατότητας 34,88% και θερµοκρασία 0 0 C, υπελογίσθη ότι η ταχύτητα του ήχου είναι 1445 m/sec. Η τιµή αυτή αυξάνεται κατά προσέγγιση κατά 18 m/sec για κάθε 1000 m αύξηση του βάθους, κατά 4 m/sec για κάθε βαθµό αύξηση της θερµοκρασίας και κατά 1,5 m/sec για κάθε 1% αύξηση της αλατότητας. 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Anikouchine, W.A and Stenberg, R.W., The World Ocean. Prentice Hall U.S.A. - Friedrich, H., 1969, Marine Biology, Sidgwick Jakson, London - Ivanoff, A., Introduction a 1Oceanographie. Proprietes physiques et chiniques des eaux de mer. Vuibert Paris - Mosetti, F., Oceanografia. Bianco Udine. - Peres, J.M., Clefs pour 1Oceanographie. Seghers Paris - Valiela I., Marine Ecological Processes. D.R. Reichle Ed. Springer Verlag. N.Y. 30

31 II. ΖΩΗ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΙΑΣΠΟΡΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Ζωντανοί οργανισµοί απαντούν από την επιφάνεια µέχρι τα µεγαλύτερα βάθη των ωκεανών. Σε γενικές γραµµές, όλες οι µεγάλες οµάδες φυτών και ζώων, από τα θηλαστικά µέχρι τα βακτήρια, αντιπροσωπεύονται στο θαλάσσιο περιβάλλον. Βέβαια, ορισµένες από αυτές τις οµάδες, όπως τα ερπετά, τα έντοµα και τα φανερόγαµα παρουσιάζουν µόνο µερικές δεκάδες ειδών που µπορούν να ζήσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Αντίθετα, άλλες οµάδες ζουν αποκλειστικά και µόνο στη θάλασσα (π.χ. κεφαλόποδα, εχινόδερµα κλπ) ή έχουν λίγους αντιπροσώπους στο χερσαίο οικοσύστηµα (π.χ. βρυόζωα, σπόγγοι). Η διασπορά των οργανισµών που ζουν στους ωκεανούς είναι εξαιρετικά ανοµοιογενής δεδοµένου ότι τόσο η ποικιλία των ειδών όσο και ο αριθµός των ατόµων ενός και του αυτού είδους που ζουν σε µια συγκεκριµένη περιοχή επηρεάζονται από τη θερµοκρασία. Αποτέλεσµα αυτού είναι να υπάρχει µια αντίστροφη σχέση µεταξύ της ποικιλίας των ειδών ή/και του αριθµού των ατόµων ενός και του αυτού είδους και του γεωγραφικού πλάτους ή/και του βάθους. Έτσι, για παράδειγµα, είναι γνωστά σήµερα περίπου είδη ζώων που ζουν στον βυθό των ωκεανών από τα οποία µόνο απαντούν πέρα των m βάθους, 160 πέρα των m και 50 πέρα των m. Επίσης, ο αριθµός πλαγκτικών οργανισµών που περιέχεται σε 1 m 3 νερού σε βάθος m είναι ίσος µε το 1/3 αυτού που µετράται στα 0 50 m, ενώ στα m φθάνει το 1/50 και στα m το 1/500. Με την ίδια λογική η µέση ποσότητα ζωντανής οργανικής ύλης που φτάνει µερικές εκατοντάδες γραµµάρια ανά m 3 στο επίπεδο της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, περιορίζεται σε µερικά mg σε m βάθος. 2. ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙ Α ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Στο θαλάσσιο οικοσύστηµα, όπως και στο χερσαίο, η τροφική αλυσίδα αποτελείται από παραγωγούς και από καταναλωτές. Παραγωγοί είναι όλοι οι υδρόβιοι φυτικοί οργανισµοί που έχουν χλωροφύλλη και είναι ικανοί, χρησιµοποιώντας την ηλιακή ενέργεια, διοξείδιο του άνθρακα και διάφορα ανόργανα ιόντα, να συνθέτουν οργανικές ουσίες, δηλαδή πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπη. Ο ρυθµός µε τον οποίο συντίθενται οι οργανικές αυτές ουσίες είναι γνωστός σαν πρωτογενής παραγωγικότητα και µετράται µε το βάρος του οργανικού άνθρακα που παράγεται από τους παραγωγούς ανά µονάδα χρόνου και ανά µονάδα επιφάνειας ή ανά µονάδα όγκου ύδατος το µεγαλύτερο µέρος της πρωτογενούς παραγωγής οφείλεται στους φυτοπλαγκτικούς οργανισµούς η βιοµάζα των οποίων εκφράζεται ως βάρος άνθρακα ανά µονάδα όγκου ή ανά µονάδα επιφάνειας ύδατος. Πρέπει να σηµειωθεί ότι εκτός της 31

32 πρωτογενούς παραγωγικότητας χρησιµοποιούνται και οι όροι της ολικής πρωτογενούς παραγωγικότητας και της πραγµατικής πρωτογενούς παραγωγικότητας. Η ολική πρωτογενής παραγωγικότητα αναφέρεται στο ποσό του άνθρακα που παράγεται από τη φωτοσύνθεση. Η πραγµατική πρωτογενής παραγωγικότητα προκύπτει όταν από την ολική αφαιρεθεί το ποσό του άνθρακα που καταναλώθηκες κατά την αναπνοή των φυτοπλαγκτικών οργανισµών, δηλαδή αναφέρεται στον ρυθµό παραγωγής οργανικής (φυτικής) ύλης. Καταναλωτές είναι όλοι οι ζώντες οργανισµοί οι οποίοι τρέφονται µε οργανική ύλη φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Όπως και στο χερσαίο οικοσύστηµα, διακρίνουµε τρεις βαθµίδες καταναλωτών, τους πρωτογενείς που τρέφονται από φυτοπλαγκτόν, τους δευτερογενείς που τρέφονται από τους πρωτογενείς καταναλωτές, και τους τριτογενείς που τρέφονται από τους δευτερογενείς καταναλωτές αντίστοιχα. Στην πρώτη βαθµίδα ανήκουν κυρίως οι ζωοπλαγκτικοί οργανισµοί, στη δεύτερη ζωοπλαγκτοφάγα ψάρια και στην τρίτη τα σαρκοφάγα ψάρια. Οι βαθµίδες αυτές καθορίζουν µια σειρά από τροφικά επίπεδα, ή τους κρίκους της θαλάσσιας τροφικής αλυσίδας η οποία παρουσιάζεται εδώ σε υπεραπλουστευµένη µορφή. Στην πράξη, οι τροφικές σχέσεις δεν είναι τόσο απλές δεδοµένου ότι πολλοί από τους εµπλεκόµενους οργανισµούς παίρνουν την τροφή τους από περισσότερα του ενός τροφικά επίπεδα. Αποτέλεσµα αυτού είναι οι κρίκοι της τροφικής αλυσίδας να περιπλέκονται και να σχηµατίζουν ένα τροφικό δίκτυο ή πλέγµα. Στα διάφορα τροφικά επίπεδα παρατηρούνται µεγάλες απώλειες οργανικής ύλης που οφείλονται σε δύο βασικές αιτίες. Η πρώτη είναι ότι ένα µεγάλο ποσοστό των διάφορων οργανισµών σε κάθε τροφικό επίπεδο δεν καταναλώνεται αλλά πεθαίνει και αποσυντίθεται υπό την επίδραση της βακτηριακής δράσης. Η δεύτερη είναι ότι µέρος της τροφής που καταναλώνεται από τα διάφορα είδη οργανισµών αποβάλλεται χωρίς να έχει αφοµοιωθεί. Ο βαθµός εκµετάλλευσης της τροφής ποικίλει σηµαντικά από το ένα επίπεδο στο άλλο γιατί εξαρτάται από το είδος των οργανισµών και από τον τύπο διατροφής. Όµως, σε γενικές γραµµές, ισχύουν οι ίδιες σχέσεις που διέπουν τα χερσαία οικοσυστήµατα. 3. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟ ΙΑΙΡΕΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Ο κλασικότερος τρόπος διαίρεσης των θαλάσσιων οργανισµών είναι αυτός που βασίζεται στο ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο ζουν και κινούνται. Με βάση αυτή τη λογική, διακρίνουµε δύο µεγάλες κατηγορίες οργανισµών: τους βενθικούς και τους πελαγικούς. Βενθικοί είναι όλοι οι οργανισµοί που ζουν ή/και κινούνται πολύ πλησίον του βυθού. Για τους οργανισµούς που ζουν και κινούνται πολύ πλησίον του βυθού χρησιµοποιείται και ο όρος νηκτοβένθος ενώ έχουν καθιερωθεί οι όροι φυτοβένθος και ζωοβένθος για τον χαρακτηρισµό του συνόλου των φυτικών και ζωικών βενθικών οργανισµών αντίστοιχα. Πελαγικοί είναι όλοι οι οργανισµοί που ζουν και κινούνται µέσα στη στήλη του νερού από την επιφάνεια µέχρι τον πυθµένα των ωκεανών και των θαλασσών. Βέβαια ο χαρακτηρισµός αυτός είναι πολύ γενικός δεδοµένου ότι συµπεριλαµβάνονται στην ίδια κατηγορία µικροσκοπικοί µονοκύτταροι οργανισµοί και πολυκύτταροι µεγάλων διαστάσεων. 32

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2 78 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΦΥΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (μακροφύκη φυτοπλαγκτόν) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠAΡΑΓΩΓΟΙ ( μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις ) φωτοσύνθεση 6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ Θαλάσσια ρεύματα και Ωκεάνια κυκλοφορία Οι θαλάσσιες μάζες δεν είναι σταθερές ΑΙΤΙΑ: Υπάρχει (αλληλ)επίδραση με την ατμόσφαιρα (π.χ., ο άνεμος ασκεί τριβή στην επιφάνεια της θάλασσας,

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς?

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? ΘΕΙΟ (S) 26 Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? σημαντικό στοιχείο στη δομή των πρωτεϊνών (*) συνήθως δεν δρα ως περιοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη και την κατανομή των οργανισμών στα

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

Ε λ Νίνιο (El Niño) ονοµάζεται το θερµό βόρειο θαλάσσιο ρεύµα που εµφανίζεται στις ακτές του Περού και του Ισηµερινού, αντικαθιστώντας το ψυχρό νότιο ρεύµα Humboldt. Με κλιµατικούς όρους αποτελει µέρος

Διαβάστε περισσότερα

1. Το φαινόµενο El Niño

1. Το φαινόµενο El Niño 1. Το φαινόµενο El Niño Με την λέξη Ελ Νίνιο, προσφωνούν οι Ισπανόφωνοι το Θείο Βρέφος. Η ίδια λέξη χρησιµοποιείται για να εκφράσει µια µεταβολή του καιρού στις ακτές του Περού, που εµφανίζεται εδώ και

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΜΑ. ιαµόρφωση των κλιµατικών συνθηκών

ΚΛΙΜΑ. ιαµόρφωση των κλιµατικών συνθηκών ΚΛΙΜΑ ιαµόρφωση των κλιµατικών συνθηκών ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Κλίµα Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η γνώση του κλίµατος που επικρατεί σε κάθε περιοχή, για τη ζωή του ανθρώπου και τις καλλιέργειες. Εξίσου

Διαβάστε περισσότερα

5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ

5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ 5. ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΑΖΕΣ 5.1 Καταστατική Εξίσωση, συντελεστές σ t, και σ θ Η πυκνότητα του νερού αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την κίνηση των θαλασσίων µαζών και την κατακόρυφη

Διαβάστε περισσότερα

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ

2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΟΣΦΑΙΡΑΣ 2.1 Ωκεανοί και Θάλασσες. Σύµφωνα µε τη ιεθνή Υδρογραφική Υπηρεσία (International Hydrographic Bureau, 1953) ως το 1999 θεωρούντο µόνο τρεις ωκεανοί: Ο Ατλαντικός, ο Ειρηνικός

Διαβάστε περισσότερα

4.1 Εισαγωγή. Μετεωρολογικός κλωβός

4.1 Εισαγωγή. Μετεωρολογικός κλωβός 4 Θερμοκρασία 4.1 Εισαγωγή Η θερμοκρασία αποτελεί ένα μέτρο της θερμικής κατάστασης ενός σώματος, δηλ. η θερμοκρασία εκφράζει το πόσο ψυχρό ή θερμό είναι το σώμα. Η θερμοκρασία του αέρα μετράται διεθνώς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ι Α Σ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, 70 17671 ΚΑΛΛΙΘΕΑ-ΤΗΛ: 210-9549151 FAX: 210-9514759 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ E ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΣΚΗΣΗ 2 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ-ΑΛΑΤΟΤΗΤΑ-ΠΙΕΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ Τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του νερού Μέρος 2 ο : Φυσική ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Θερμοκρασία 2. Πυκνότητα 3. Διάδοση του φωτός στο νερό 4. Διάδοση του ήχου στο νερό Μια από τις πιο σημαντικές

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της Ευρώπης Το κλίμα της Ευρώπης Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ και ΚΛΙΜΑ Καιρός: Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, σε

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες Ωκεανοί Το νερό καλύπτει τα δύο τρίτα της γης και το 97% όλου του κόσµου υ και είναι κατοικία εκατοµµυρίων γοητευτικών πλασµάτων. Οι ωκεανοί δηµιουργήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΟΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

ΠΛΟΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΛΟΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: 1. ιάκριση Ωκεανογραφίας Υδρογραφίας 2. Ιστορική ανασκόπηση 3. Ιδιότητες θαλασσινού νερού 4. Παλίρροιες ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ ~ Υ ΡΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ (φυσική,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ

ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ Αρχές και έννοιες της Ωκεανογραφίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις φυσικές διεργασίες των ωκεάνιων συστημάτων. Φυσικές ιδιότητες και οι φυσικές παράμετροι του θαλασσινού νερού, και χωροχρονικές

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

Υγρασία Θερμοκρασία Άνεμος Ηλιακή Ακτινοβολία. Κατακρημνίσματα

Υγρασία Θερμοκρασία Άνεμος Ηλιακή Ακτινοβολία. Κατακρημνίσματα Ζαΐμης Γεώργιος Υγρασία Θερμοκρασία Άνεμος Ηλιακή Ακτινοβολία Κατακρημνίσματα ΝΕΡΟ - Τρεις μορφές Υγρασία στην Ατμόσφαιρα Εξάτμιση και Διαπνοή Ελλάδα που περισσότερες βροχοπτώσεις και γιατί; Υγρασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ι Α Σ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, 70 17671 ΚΑΛΛΙΘΕΑ-ΤΗΛ: 210-9549151 FAX: 210-9514759 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ Δ ΕΞΑΜΗΝΟ Από Καψιμάλη Βασίλη Δρ. Γεωλόγο - Ωκεανογράφο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Aτµόσφαιρα της Γης - Η σύνθεση της ατµόσφαιρας Προέλευση του Οξυγόνου - Προέλευση του Οξυγόνου ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Aτµόσφαιρα της Γης Ατµόσφαιρα είναι η αεριώδης µάζα η οποία περιβάλλει

Διαβάστε περισσότερα

Oι Κατηγορίες Κλιμάτων :

Oι Κατηγορίες Κλιμάτων : ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Oι Κατηγορίες Κλιμάτων : Κατηγορία Α : Τροπικά κλίματα Στην πρώτη κατηγορία, που συμβολίζεται με το κεφαλαίο Α, εντάσσονται όλοι οι τύποι του Τροπικού κλίματος. Κοινό χαρακτηριστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05/02/1017 ΘΕΜΑ 1 ο Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Σε ένα οικοσύστημα θα τοποθετήσουμε τις ύαινες και τα λιοντάρια στο ίδιο τροφικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Kεφάλαιο 10 ο (σελ ) Οι κλιµατικές ζώνες της Γης

Kεφάλαιο 10 ο (σελ ) Οι κλιµατικές ζώνες της Γης Γεωγραφία ΣΤ τάξης - Β Ενότητα «Το Φυσικό Περιβάλλον» 1 Kεφάλαιο 10 ο (σελ. 39 42) Οι κλιµατικές ζώνες της Γης ιδακτικοί στόχοι: - να κατανοούµε την έννοια του κλίµατος - να γνωρίζουµε τους βασικούς παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ 1.1. Γενικά 1.2. Στρώματα ή περιοχές της ατμόσφαιρας

Διαβάστε περισσότερα

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ

Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χ Β. Π. Γ. Π. Η Αφρική είναι η τρίτη σε μέγεθος ήπειρος του πλανήτη μας, μετά την Ασία και την Αμερική. Η έκτασή της είναι, χωρίς τα νησιά, 29,2 εκατομμύρια τετρ. χιλιόμετρα, ενώ με τα νησιά φτάνει τα 30,2

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 5. ΑΝΕΜΟΙ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 1 5. ΑΝΕΜΟΙ Αέριες μάζες κινούνται από περιοχές υψηλότερης προς περιοχές χαμηλότερης

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρηση της Ηλιακής Ακτινοβολίας

Μέτρηση της Ηλιακής Ακτινοβολίας Μέτρηση της Ηλιακής Ακτινοβολίας Ο ήλιος θεωρείται ως ιδανικό µέλαν σώµα Με την παραδοχή αυτή υπολογίζεται η θερµοκρασία αυτού αν υπολογιστεί η ροή ακτινοβολίας έξω από την ατµόσφαιρα Με τον όρο ροή ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου)

1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου) 8 Η ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 1. Δομή του μορίου : (δεσμοί υδρογόνου) 2. Καταστάσεις του νερού : το νερό είναι η μοναδική ουσία στη γη που βρίσκεται στη φύση και με τις τρεις μορφές τις (υγρή στερεά

Διαβάστε περισσότερα

1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 2. Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας στο εξωτερικό όριο της ατµόσφαιρας Ra σε ένα τόπο εξαρτάται:

1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 2. Η ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας στο εξωτερικό όριο της ατµόσφαιρας Ra σε ένα τόπο εξαρτάται: 1. Τα αέρια θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα είναι 1. επικίνδυνα για την υγεία. 2. υπεύθυνα για τη διατήρηση της µέσης θερµοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδο αρκετά µεγαλύτερο των 0 ο C. 3. υπεύθυνα για την τρύπα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τι ονομάζουμε ροή ενέργειας σε ένα οικοσύστημα; Όσο αναγκαία είναι η τροφοδότηση ενός οικοσυστήματος με ενέργεια, άλλο τόσο αναγκαία είναι η διανομή της στους άλλους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ & Κλίµα / Χλωρίδα / Πανίδα της Κύπρου Παρουσίαση Γιώργος Σέκκες Καθηγητής Γεωγραφίας Λευκωσία 2017 Ερώτηση! Ποια η διάφορα µεταξύ του κλίµατος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 2. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Με τον όρο ακτινοβολία

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ

Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ Με τον όρο θερµοκρασία εννοούµε το βαθµό της µοριακής δράσης ή της ποσότητας της θερµότητας που περικλείει ένα υλικό σώµα. Εάν σε δύο παρακείµενα σώµατα Α και Β θερµότητα ρέει από

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 6 ΒΡΟΧΗ. 1. Βροχομετρικές παράμετροι. 2. Ημερήσια πορεία της βροχής

ΑΣΚΗΣΗ 6 ΒΡΟΧΗ. 1. Βροχομετρικές παράμετροι. 2. Ημερήσια πορεία της βροχής ΑΣΚΗΣΗ 6 ΒΡΟΧΗ Η βροχή αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες μετεωρολογικές παραμέτρους. Είναι η πιο κοινή μορφή υετού και αποτελείται από σταγόνες που βρίσκονται σε υγρή κατάσταση. 1. Βροχομετρικές παράμετροι

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

Εξισώσεις Κίνησης (Equations of Motion)

Εξισώσεις Κίνησης (Equations of Motion) Εξισώσεις Κίνησης (Equations of Motion) Αναλύουμε την απόκριση ενός ρευστού υπό την επίδραση εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων. Η εφαρμογή της ρευστομηχανικής στην ωκεανογραφία βασίζεται στη Νευτώνεια

Διαβάστε περισσότερα

Γεωγραφική κατανοµή των βροχοπτώσεων 1. Ορισµοί

Γεωγραφική κατανοµή των βροχοπτώσεων 1. Ορισµοί Γεωγραφική κατανοµή των βροχοπτώσεων 1. Ορισµοί Η ποσότητα της βροχής που φτάνει στην επιφάνεια της γης εάν συγκεντρωθεί σε µα οριζόντια επιφάνεια, θα σχηµατίσει ένα υδάτινο στρώµα, το πάχος του οποίου

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΗ. Εισαγωγή στη Φυσική της Ατμόσφαιρας: Ασκήσεις Α. Μπάης

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΗ. Εισαγωγή στη Φυσική της Ατμόσφαιρας: Ασκήσεις Α. Μπάης ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΗ 1. Να υπολογιστούν η ειδική σταθερά R d για τον ξηρό αέρα και R v για τους υδρατμούς. 2. Να υπολογιστεί η μάζα του ξηρού αέρα που καταλαμβάνει ένα δωμάτιο διαστάσεων 3x5x4 m αν η πίεση

Διαβάστε περισσότερα

8ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ» Φυσικές ιδιότητες θαλασσινού νερού θερμοκρασία

8ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ» Φυσικές ιδιότητες θαλασσινού νερού θερμοκρασία 8ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ» Φυσικές ιδιότητες θαλασσινού νερού θερμοκρασία Πηγές θέρμανσης του ωκεανού Ηλιακή ακτινοβολία (400cal/cm 2 /day) Ροή θερμότητας από το εσωτερικό της Γης (0,1cal/cm

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

β. Το τρίγωνο που σχηματίζεται στην επιφάνεια της σφαίρας, του οποίου οι πλευρές αποτελούν τόξα μεγίστων κύκλων, ονομάζεται σφαιρικό τρίγωνο.

β. Το τρίγωνο που σχηματίζεται στην επιφάνεια της σφαίρας, του οποίου οι πλευρές αποτελούν τόξα μεγίστων κύκλων, ονομάζεται σφαιρικό τρίγωνο. ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) & ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΘΕΜΑ 1 ο ΤΕΤΑΡΤΗ 16/04/2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ II ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1) Να χαρακτηρίσετε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Μερικές συμπληρωματικές σημειώσεις στη ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Ενεργειακό ισοζύγιο της Γης Εισερχόμενη και εξερχόμενη Ακτινοβολία Εισερχόμενη Ηλιακή Ακτινοβολία Εξερχόμενη Γήινη ακτινοβολία Ορατή ακτινοβολία

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου.

Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου. Ζαΐμης Γεώργιος Κλάδος της Υδρολογίας. Μελέτη και κατανόηση των διαφόρων φάσεων του υδρολογικού κύκλου. Η απόκτηση βασικών γνώσεων της ατμόσφαιρας και των μετεωρολογικών παραμέτρων που διαμορφώνουν το

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ ΚΑΙ ΕΔΑΦΟΥΣ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 3. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ ΚΑΙ ΕΔΑΦΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΜΑΖΕΣ ΣΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΜΑΖΕΣ ΣΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΜΑΖΕΣ ΣΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ Η ωκεάνια κυκλοφορία διαιρείται σε δύο τμήματα, την θερμόαλη και την ανεμογενή συνιστώσα ωκεάνιας κυκλοφορίας. Αυτό σημαίνει ότι η ωκεάνια κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Α Κ Λ Ι Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ ( Ε ) - Φ Ο Ρ Τ Ι Α 1

Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Α Κ Λ Ι Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ ( Ε ) - Φ Ο Ρ Τ Ι Α 1 Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Α Κ Λ Ι Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ ( Ε ) - Φ Ο Ρ Τ Ι Α 1 ΦΟΡΤΙΑ Υπό τον όρο φορτίο, ορίζεται ουσιαστικά το πoσό θερµότητας, αισθητό και λανθάνον, που πρέπει να αφαιρεθεί, αντίθετα να προστεθεί κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΗ

ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΗ ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΗ 1 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Α.Ε.Ν. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΑΓΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΜΑ: Τα θαλάσσια ρεύματα και η σημασία τους στη θαλάσσια

Διαβάστε περισσότερα

Η ατμόσφαιρα και η δομή της

Η ατμόσφαιρα και η δομή της 1 Η ατμόσφαιρα και η δομή της Ατμόσφαιρα λέγεται το αεριώδες στρώμα που περιβάλλει τη γη και το οποίο την ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών της. 1.1 Έκταση της ατμόσφαιρας της γης Το ύψος στο οποίο φθάνει

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν.

Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. Θέμα μας το κλίμα. Και οι παράγοντες που το επηρεάζουν. 1 Που συμβαίνουν οι περισσότερες βροχοπτώσεις; Κυρίως στη θάλασσα. Και μάλιστα στο Ισημερινό. Είδαμε γιατί στο προηγούμενο μάθημα. Ρίξε μία ματιά.

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον

Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Βιολογία Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 2 ο : Άνθρωπος και Περιβάλλον Οικολογία: η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών, και φυσικά του ανθρώπου, με τους βιοτικούς (ζωντανούς οργανισμούς του ίδιου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τ Μ Η Μ Α Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ι Α Σ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, 70 17671 ΚΑΛΛΙΘΕΑ-ΤΗΛ: 210-9549151 FAX: 210-9514759 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ E ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΣΚΗΣΗ 3 ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δυνάμεις που καθορίζουν την κίνηση των αέριων μαζών

Δυνάμεις που καθορίζουν την κίνηση των αέριων μαζών Κίνηση αερίων μαζών Πηγές: Fleae and Businer, An introduction to Atmosheric Physics Πρ. Ζάνης, Σημειώσεις, ΑΠΘ Π. Κατσαφάδος και Ηλ. Μαυροματίδης, Αρχές Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας, Χαροκόπειο Παν/μιο.

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 2.1 Γενικά 2.2 Γενικά χαρακτηριστικά του ήλιου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. Γενικά περί ατµόσφαιρας ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Γενικά περί ατµόσφαιρας Τι είναι η ατµόσφαιρα; Ένα λεπτό στρώµα αέρα που περιβάλει τη γη Η ατµόσφαιρα είναι το αποτέλεσµα των διαχρονικών φυσικών, χηµικών και βιολογικών αλληλεπιδράσεων του

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014

ΘΕΜΑ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12/01/2014 ΘΕΜΑ 1 Ο Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Διαπνοή είναι η: Α.

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία. Ενότητα 7. Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ.

Μετεωρολογία. Ενότητα 7. Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ. Μετεωρολογία Ενότητα 7 Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ. Ενότητα 7: Η κίνηση των αέριων μαζών Οι δυνάμεις που ρυθμίζουν την κίνηση των αέριων μαζών (δύναμη

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Α. Μια σύντοµη περιγραφή της εργασίας που εκπονήσατε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αστρονοµίας. Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Για να απαντήσεις στις ερωτήσεις που ακολουθούν αρκεί να επιλέξεις την ή τις σωστές

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας (Διάλεξη 9)

Αρχές Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας (Διάλεξη 9) ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ 70, 76 7 ΑΘΗΝΑ Αρχές Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας Διάλεξη 9 Πέτρος Κατσαφάδος katsaf@hua.r Τμήμα Γεωγραφίας Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών 07 ΑΝΕΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

V. ΜΙΞΗ ΣΕ ΛΙΜΝΕΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΕΣ. 1. Εποχιακός Κύκλος

V. ΜΙΞΗ ΣΕ ΛΙΜΝΕΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΕΣ. 1. Εποχιακός Κύκλος V. ΜΙΞΗ ΣΕ ΛΙΜΝΕΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΕΣ 1. Εποχιακός Κύκλος Οι διαδικασίες µίξης σε λίµνες και ταµιευτήρες διέπονται κυρίως απο τη δράση του ανέµου, απο τις θερµικές ανταλλαγές στην επιφάνεια λόγω ηλιακής ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Κεφάλαιο 5 ο : Οικοσυστήµατα ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Η µελέτη των αλληλεπιδράσεων µεταξύ των µορφών ζωής και του περιβάλλοντός τους είναι η επιστήµη της οικολογίας. Το οικολογικό σύστηµα των οργανισµών και

Διαβάστε περισσότερα

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Ποτάμι είναι το ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από τα ψηλότερα (πηγές) προς τα χαμηλότερα μέρη της επιφάνειας της Γης (πεδινά) και

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Για τη διευκόλυνση των σπουδαστών στη μελέτη τους και την καλύτερη κατανόηση των κεφαλαίων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Σημείωση: Το βιβλίο καλύπτει την ύλη

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φυσικά μεγέθη: Ονομάζονται τα μετρήσιμα μεγέθη που χρησιμοποιούμε για την περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου. Τέτοια μεγέθη είναι το μήκος, το εμβαδόν, ο όγκος,

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ και ΚΛΙΜΑ ΕΛΛΑ ΟΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ και ΚΛΙΜΑ ΕΛΛΑ ΟΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ - ΚΛΙΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ και ΚΛΙΜΑ ΕΛΛΑ ΟΣ ύο Μέρη Γενική Κλιµατολογία-Κλίµα Μεσογείου Κλίµα Ελλάδος ΓΕΝΙΚΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ & ΚΛΙΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ιδάσκων Χρήστος Μπαλαφούτης Καθηγητής Τοµέα Μετεωρολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν με αβιοτικούς παράγοντες με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Υπάρχουν οργανισμοί: 1. Αυτότροφοι (Δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Μεταβατικά ύδατα (transitional waters) σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο για τα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ. Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός

Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ. Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός Η ΓΗ ΣΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗΣ Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Σχήµα και µέγεθος της Γης - Κινήσεις της Γης Βαρύτητα - Μαγνητισµός ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Γεωγραφικά στοιχεία της Γης Η Φυσική Γεωγραφία εξετάζει: τον γήινο

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει

Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΡΥΘΜΙΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ. Δρ. Λυκοσκούφης Ιωάννης

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΡΥΘΜΙΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ. Δρ. Λυκοσκούφης Ιωάννης ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΩΝ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΡΥΘΜΙΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ Δρ. Λυκοσκούφης Ιωάννης 1 Ισόθερμες καμπύλες τον Ιανουάριο 1 Κλιματικές ζώνες Τα διάφορα μήκη κύματος της θερμικής ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

Λιμνοποτάμιο Περιβάλλον & Οργανισμοί

Λιμνοποτάμιο Περιβάλλον & Οργανισμοί ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Λιμνοποτάμιο Περιβάλλον & Οργανισμοί Ενότητα 5: Συνθήκες φωτός στο νερό Καθηγήτρια Μουστάκα Μαρία Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Και οι τρεις ύφαλοι βρίσκονται κοντά στην ακτογραμμή. Τα βάθη κυμαίνονται από 31 έως 35 m για τους Τ.Υ. Ιερισσού και Πρέβεζας και 20 έως 30 m για τον

Και οι τρεις ύφαλοι βρίσκονται κοντά στην ακτογραμμή. Τα βάθη κυμαίνονται από 31 έως 35 m για τους Τ.Υ. Ιερισσού και Πρέβεζας και 20 έως 30 m για τον ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΥΠΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΕΧΤΗΤΩΝ ΥΦΑΛΩΝ ΙΕΡΡΙΣΟΥ- ΠΡΕΒΕΖΑΣ-ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΚΑΜΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός-ΔΗΜΗΤΡΑ, 64007 Ν. Πέραμος Καβάλας,

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Τμήμα Χημικών Μηχανικών Ιωάννα Δ. Αναστασοπούλου Βασιλική Δρίτσα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Τ Α Η Φ Α Ι Σ Τ Ε Ι Α

Τ Α Η Φ Α Ι Σ Τ Ε Ι Α ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΓΗ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΔΥΟ Η ΤΡΕΙΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ Η ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΟΝΤΑΙ: ΜΙΑ ΜΕΣΟΩΚΕΑΝΕΙΑ ΡΑΧΗ Η ΟΡΟΣΕΙΡΑ, ΟΠΩΣ ΣΤΟ ΜΕΣΟ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ, ΔΙΝΕΙ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος...11. 1. Οργανισμοί...15

Πρόλογος...11. 1. Οργανισμοί...15 Περιεχόμενα Πρόλογος...11 1. Οργανισμοί...15 1.1 Οργανισμοί και είδη...15 1.1.1 Ιδιότητες των οργανισμών...15 1.1.2 Φαινότυπος, γονότυπος, οικότυπος...17 1.1.3 Η έννοια του είδους και ο αριθμός των ειδών...19

Διαβάστε περισσότερα

Ευστάθεια αστάθεια στην ατμόσφαιρα Αναστροφή θερμοκρασίας - μελέτη των αναστροφών, τα είδη τους και η ταξινόμηση τους

Ευστάθεια αστάθεια στην ατμόσφαιρα Αναστροφή θερμοκρασίας - μελέτη των αναστροφών, τα είδη τους και η ταξινόμηση τους Ευστάθεια αστάθεια στην ατμόσφαιρα Αναστροφή θερμοκρασίας - μελέτη των αναστροφών, τα είδη τους και η ταξινόμηση τους 1 Η αδιαβατική θερμοβαθμίδα dt dz. g c p d ξηρή ατμόσφαιρα Γ d ξηρή αδιαβατική θερμοβαθμίδα

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Ατμοσφαιρική Ρύπανση

Ατμοσφαιρική Ρύπανση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 7: Ισοζύγιο ενέργειας στο έδαφος Μουσιόπουλος Νικόλαος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟ, 2016 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 3: Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες

Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Α1.5 «Aνακρίνοντας» τους χάρτες Ποιο Χάρτη θα χρησιμοποιήσω αν θέλω να μάθω τη θέση της Αφρικής στον κόσμο; Θα χρησιμοποιήσω τον Παγκόσμιο Χάρτη Ποια είναι η θέση της Αφρικής στον κόσμο; Η απάντηση μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΏΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ

ΑΛΛΑΓΏΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΟΙ ΕΠΙ ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΏΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΛΙΕΙΑ ρ. Κώστας Παπακωνσταντίνου τ /ντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων τ. /ντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων Ελληνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογία-Κλιματολογία. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου

ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογία-Κλιματολογία. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 7. ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογία-Κλιματολογία. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 1 7. ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

9. Ατμοσφαιρικές διαταράξεις

9. Ατμοσφαιρικές διαταράξεις 9. Ατμοσφαιρικές διαταράξεις Αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους οι αέριες μάζες καθορίζουν τις ατμοσφαιρικές συνθήκες των διάφορων γεωγραφικών περιοχών και περιγράφεται η δημιουργία και η ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία. Ενότητες 8 και 9. Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ.

Μετεωρολογία. Ενότητες 8 και 9. Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ. Μετεωρολογία Ενότητες 8 και 9 Δρ. Πρόδρομος Ζάνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Τομέας Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας, Α.Π.Θ. Ενότητες 8 και 9: Αέριες μάζες, μέτωπα και βαρομετρικά συστήματα Χαρακτηριστικά και ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΜΑΤΑ

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΜΑΤΑ 8.ΥΔΑΤΩΔΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Μάθημα: Μετεωρολογία-Κλιματολογία. Υπεύθυνη : Δρ Μάρθα Λαζαρίδου Αθανασιάδου 1 ΥΔΑΤΩΔΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

El Nino Southerm Oscillation (ENSO)

El Nino Southerm Oscillation (ENSO) El Nino Southerm Oscillation (ENSO) 1 ENSO (El Nino Southern Oscillation). Είναι μια κλιματική ανωμαλία πλανητικής κλίμακας, που λαμβάνει μέρος στην περιοχή του Τροπικού Ειρηνικού Ωκεανού. El Nino. Ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η και αξίες των υγροτόπω 03/12/10 Εαρινό 2010 2011 Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων Ρόλο παίζουν οι φυσικές ιδιότητες του εδάφους και του γεωλογικού

Διαβάστε περισσότερα

Θέρμανση θερμοκηπίων με τη χρήση αβαθούς γεωθερμίας γεωθερμικές αντλίες θερμότητας

Θέρμανση θερμοκηπίων με τη χρήση αβαθούς γεωθερμίας γεωθερμικές αντλίες θερμότητας Θέρμανση θερμοκηπίων με τη χρήση αβαθούς γεωθερμίας γεωθερμικές αντλίες θερμότητας Η θερμοκρασία του εδάφους είναι ψηλότερη από την ατμοσφαιρική κατά τη χειμερινή περίοδο, χαμηλότερη κατά την καλοκαιρινή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως:

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: Το νερό (Η 2 Ο) Το οξυγόνο (Ο 2 ) Ο άνθρακας (C) Το άζωτο (N 2 ) Το θείο (S) Οφώσφορος(P) κυκλοφορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα