ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΧΡΗΣΗ ΑΓΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»

Transcript

1 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΧΡΗΣΗ ΑΓΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟ- ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΘΕΟΦΑΝΗ Γ. ΞΥΛΟΥΡΗ Α.Μ. 141/ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΙΟΥΡΓΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2010

2 Περιεχόμενα 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο έρευνας Ερευνητικές υποθέσεις ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΙΣΗ Γενικά για τους δείκτες Σχεδιασμός δείκτη Σύνθετοι δείκτες Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα δεικτών Ανάγκη εκτίμησης της αειφορίας στη γεωργία Αγρο-περιβαλλοντικοί δείκτες Πολυκριτηριακή ανάλυση Καθορισμός συντελεστών βαρύτητας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Περιοχή έρευνα και επιλογή δεικτών Επιλογή καλλιεργειών Συλλογή στοιχείων Μεθοδολογική προσέγγιση Συλλογή δεδομένων Δέσμη αργο-περιβαλλοντικών δεικτών Επεξεργασία στοιχείων Ανάπτυξη δενδρογράμματος Επεξεργασία δεδομένων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Περιβαλλοντική Διάσταση Περιγραφική στατιστική επιμέρους περιβαλλοντικών δεικτών Περιβαλλοντικοί δείκτες Περιβαλλοντική διάσταση της αειφορίας Κοινωνική διάσταση Περιγραφική στατιστική επιμέρους κοινωνικών δεικτών Κοινωνικοί δείκτες Κοινωνική διάσταση της αειφορίας Οικονομική διάσταση Περιγραφική στατιστική επιμέρους οικονομικών δεικτών

3 Οικονομικοί δείκτες Οικονομική διάσταση της αειφορίας Συνοπτικός δείκτης αειφορίας Δείκτης αειφορίας χωρίς οικονομικές ενισχύσεις από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) Δείκτης αειφορίας με οικονομικές ενισχύσεις από την Κ.Α.Π ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός δεικτών έχουν κατασκευαστεί ώστε να μπορεί να προσδιοριστεί το επίπεδο αειφορίας στη γεωργία. Ωστόσο, δεν υπάρχει μια ενιαία βάση ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό σύστημα δεικτών που να καθορίζει τη μέθοδο συλλογής πληροφοριών, τον τρόπο ανάλυσής τους, την κλίμακα μέτρησης και τον τελικό στόχο (ζητούμενο). Αυτή η εργασία προσπαθεί να συγκρίνει το επίπεδο αειφορίας των αγρο-οικοσυστημάτων στους τέσσερις νομούς της Κρήτης εξετάζοντας και τις τρεις διαστάσεις της (περιβαλλοντική, οικονομική, κοινωνική). Συνδυάζοντας 21 δείκτες, ώστε να προκύψει ο τελικός σύνθετος δείκτης της αειφορίας, χρησιμοποιείται η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης (Multiattribute Value Theory). H μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στηρίχθηκε στη μέθοδο του ερωτηματολογίου και εφαρμόστηκε στους τέσσερις νομούς που απαρτίζουν την περιφέρεια Κρήτης. Μέσω των ερωτηματολογίων που σχεδιάστηκαν για την παρούσα εργασία συλλέχθηκαν: οι οικονομικές επιδόσεις που αποδίδουν οι καλλιέργειες, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των γεωργικών οικογενειών και οι διαχειριστικές καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθούνται από τους παραγωγούς του κάθε νομού. Τα αποτελέσματα της έρευνας αντιπροσωπεύουν την επικρατούσα κατάσταση για κάθε περιοχή, όσον αφορά στο επίπεδο αειφορίας. Τέλος, ακολουθεί συζήτηση για τα αποτελέσματα της έρευνας. Λέξεις κλειδιά : αειφορία, γεωργία, δείκτες, πολυκριτηριακή ανάλυση 4

5 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένας περιβαλλοντικός δείκτης παρέχει επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες από άμεσες ή έμμεσες μετρήσεις της ποιότητας του περιβάλλοντος (Walz, 2000; OECD, 1994; Kurtz et al., 2001), εκφρασμένες με έναν απλό και ευκολονόητο τρόπο, σε σχέση με έναν αντικειμενικό στόχο, ένα όριο ή μία τιμή κατωφλιού (Stein et al., 2001; Riley, 2001, Yli-Viikari et al., 2002). Οι δείκτες χρησιμοποιούνται για να αξιολογήσουν και να αποτιμήσουν την κατάσταση του περιβάλλοντος (OECD, 1994; Popp et al., 2000), αλλά και για να προβλέψουν πως οι φυσικές και ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να τη μεταβάλουν στο μέλλον (Popp et al., 2000). Επομένως, οι δείκτες αποτελούν εργαλείο που περιγράφουν ή αποτιμούν ένα σύστημα (Stein et al., 2001). Οι δείκτες αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για τους ερευνητές ή επιστήμονες, αλλά και για την άσκηση πολιτικής, συγκεκριμένα για εκείνους που βρίσκονται σε θέσεις λήψεων αποφάσεων (policy-makers, décideurs). Κατά τη χάραξη πολιτικής, ο ρόλος των δεικτών είναι κυρίως να παρέχουν πληροφορίες για τα αποτελέσματα των μέτρων πολιτικής. Η χρήση κατάλληλων δεικτών μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη αξιολόγηση των φαινομένων, και σε καταλληλότερες πολιτικές, αλλά και στη βελτίωση των χρησιμοποιούμενων δεικτών ή επιλογή νέων. Αυτή η συλλογιστική οδηγεί σε μια ευπροσάρμοστη διαχείριση (adaptive management) που στην πραγματικότητα είναι η αρμόζουσα, ιδιαίτερα όσον αφορά σε πολύ σύνθετα θέματα, όπως η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον (Pannell & Glenn 2000, Yli-Viikari et al 2002, OECD 1997). Τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται ιδιαίτερη προσπάθεια για την κατάρτιση και χρήση δεικτών που επιτρέπουν τη μέτρηση του βαθμού επίδρασης της γεωργίας στη διατήρηση των φυσικών πόρων. Αρκετοί δείκτες χρησιμοποιούνται επίσης στην αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του αγροτικού τομέα, καθώς και στην αξιολόγηση των γεωργο-περιβαλλοντικών πολιτικών. Η εκτίμηση της αειφορίας των γεωργικών συστημάτων παρουσιάζει στην πράξη σημαντικές δυσκολίες, λόγω του πολυπαραγοντικού χαρακτήρα της γεωργίας (Sumpsi et al., 1996). Ιδιαίτερα, η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τις διαδικασίες 5

6 λήψης αποφάσεων σε περιβαλλοντικά ζητήματα, απαιτεί την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης και ευέλικτης μεθόδου αξιολόγησης, που να μπορεί να γίνει κατανοητή από οποιοδήποτε μη-ειδικό, που λαμβάνει μέρος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ολοκληρωμένη και σφαιρική αντιμετώπιση των παραμέτρων και χαρακτηριστικών που συνθέτουν ένα γεωργικό σύστημα επιβάλει τη χρήση της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Η συγκεκριμένη ανάλυση εφαρμόζεται για τη διαχείριση των αγροτικών πόρων, αφού καθιστά εφικτή τη σύγκριση μεταξύ παραμέτρων με διαφορετικές μονάδες μέτρησης και η ευρύτητα της εφαρμογής της υποστηρίζεται από πλήθος ερευνητών (Hayashi, 2000) Αντικείμενο έρευνας Σε επίπεδο χώρας, η έρευνα που έχει γίνει για την εκτίμηση του επιπέδου της αειφορίας στη γεωργία είναι περιορισμένη. Αντικείμενο της παρούσας έρευνας, είναι η συγκριτική αξιολόγηση του επιπέδου της αειφορίας σε διοικητικό επίπεδο (Νομό), με τη χρήση «δέσμης» αγροπεριβαλλοντικών δεικτών, συνδυάζοντας και τους τρεις πυλώνες της περιβάλλον, κοινωνία και οικονομία. Η προσέγγιση του θέματος γίνεται με τη συλλογή πρωτογενών στοιχείων ικανών να περιγράψουν την υφιστάμενη κατάσταση στους τέσσερις νομούς της Κρήτης. Απώτερος στόχος είναι ο εντοπισμός των προβλημάτων κάθε νομού προκειμένου να χαραχθούν πολιτικές για την άμβλυνση των αντιξοοτήτων που επιδρούν αρνητικά στο επίπεδο της αειφορίας Ερευνητικές υποθέσεις Η ερευνητική υπόθεση που τίθεται στην παρούσα εργασία είναι εάν το επίπεδο του τελικού δείκτη αειφορίας που αναφέρεται στην κάθε διοικητική περιοχή παρουσιάζει την ίδια τιμή, εφόσον τα καλλιεργούμενα είδη που επιλέχθηκαν να μελετηθούν είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις. 6

7 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΙΣΗ 2.1. Γενικά για τους δείκτες Για αρκετές δεκαετίες, η χρήση των δεικτών έγινε με σκοπό την παροχή πληροφοριών, κυρίως σχετικά με την εκτίμηση της οικονομικής ανάπτυξης. Με την εισαγωγή της έννοιας «βιώσιμη ανάπτυξη» έγινε σαφές ότι η χρήση των παραδοσιακών δεικτών δεν ήταν δυνατό να διαχειριστεί θέματα σχετικά με την αειφορία και παρουσιάστηκε επιτακτική ανάγκη για ανάπτυξη διαφορετικών μεταβλητών (Leka et al., 2005). Η δημιουργία δεικτών βιώσιμης ανάπτυξης προέκυψε ως αποτέλεσμα της παραδοχής ότι, οι κλασσικοί δείκτες ευημερίας δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του αιτήματος της βιώσιμης ανάπτυξης. Ειδικότερα, δείκτες όπως το εθνικό εισόδημα, η προστιθέμενη αξία κ.α. τείνουν να αγνοούν τόσο τη συνεισφορά των φυσικών πόρων στη διαμόρφωση του προϊόντος, όσο και την αρνητική επίδραση στην ευημερία που προκαλεί η περιβαλλοντική υποβάθμιση (Μπίθας, 2005). Στην ευρύτερη κατηγορία των δεικτών αειφορίας ανήκουν οι περιβαλλοντικοί δείκτες οι οποίοι αντικατοπτρίζουν διάφορες τάσεις στην κατάσταση του περιβάλλοντος και παρακολουθούν την αναπτυσσόμενη πρόοδο των στόχων της περιβαλλοντικής πολιτικής (Leka et al, 2005). Οι πρώτες απόπειρες για την ανάπτυξη ενός συστήματος περιβαλλοντικών δεικτών έγιναν από τον Οργανισμό για Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (Ο.Ο.Σ.Α.). Για τις περισσότερες χώρες - μέλη του Οργανισμού, η ανάγκη για την ανάπτυξη περιβαλλοντικών δεικτών προέκυψε από τις απαιτήσεις των κυβερνήσεων για την εκτίμηση των επιπτώσεων της γεωργίας στο περιβάλλον, αλλά και λόγω του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης για την ποιότητα του περιβάλλοντος (OECD, 1994, Wilson et al, 2001). Στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED) το 1992, τονίστηκε η ανάγκη για τη δημιουργία «εργαλείων» ικανών να αποτιμούν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην καθιέρωση της Επιτροπής των Η.Ε για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και στην ανάγκη ενός ερευνητικού προγράμματος για τους δείκτες της βιώσιμης ανάπτυξης, ώστε να υποστηριχθούν τα ζητήματα που προέκυψαν στην Ατζέντα 21 (UN, 1995, Wilson et al, 2001). Στη συνέχεια, διάφορες διεθνείς επιτροπές και οργανισμοί, κυβερνητικοί 7

8 και μη-, άρχισαν να ασχολούνται με τα περιβαλλοντικά ζητήματα, να συλλέγουν δεδομένα και να αναπτύσσουν περιβαλλοντικούς δείκτες. Υπάρχουν πολλές αναφορές για τους δείκτες, σχετικά με τη φύση τους (περιβαλλοντικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί, βιολογικοί, οικολογικοί, δείκτες αειφορίας, αγρο-περιβαλλοντικοί κ.α.) και για τον τρόπο επιλογή τους ανάλογα με το πλαίσιο που εφαρμόζονται (Walz, 2000; Riley, 2001). Η δομή ενός δείκτη εξαρτάται τόσο από τις απαιτήσεις του στόχου της έρευνας, όσο και από τη μεθοδολογία προσέγγισης. Μερικοί από τους δείκτες επικαλύπτονται, ενώ άλλοι είναι πολύ εξειδικευμένοι ανάλογα με τον τομέα και τη θεματολογία που καλύπτουν. Ο απλούστερος περιβαλλοντικός δείκτης είναι συνήθως ποσοτική έκφραση κάποιας συγκεκριμένης κατάστασης του περιβάλλοντος. Η αξιολόγηση όμως της κατάστασης του περιβάλλοντος δεν είναι εύκολη, λόγω της πολυπλοκότητας των οικοσυστημάτων. Έτσι, για να είναι δυνατή μία σαφής αποτίμηση της κατάστασης και η αξιολόγηση της τάσης συγκεκριμένων περιβαλλοντικών συνθηκών του περιβάλλοντος, οι δείκτες πρέπει να συνοψίζουν μια μεγάλη ποσότητα παρατηρήσεων, δεδομένων και πληροφοριών των χαρακτηριστικών του συστήματος, σε μια περιεκτική και εύκολα κατανοητή διάταξη (Walz, 2000). Από την πλευρά της οικονομίας είχαν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα τα οποία αφορούσαν την οικονομική βιωσιμότητα των επιχειρήσεων αρχικά και την οικονομία περιοχών μετέπειτα, αλλά η μόνη αναφορά σε θέματα συνολικής αειφόρου ανάπτυξης γινόταν σε θέματα που αφορούσαν τη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων σε πρώτες ύλες (Mendozaa et al. 2003). Αντίστοιχα, τα θέματα αειφορίας των περιβαλλοντικών συστημάτων περιορίζονται σε ανάπτυξη μοντέλων που αφορούν τη βιωσιμότητα στην αγροτική ή δασική ή αλιευτική παραγωγή, χωρίς όμως να δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα και σε κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα που επιδρούν στη συνολική αειφορία. Ένα από τα μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί για την αξιολόγηση της αειφορίας των γεωργικών συστημάτων είναι το μοντέλο SAFE (Sustainability Assessment of Farming and the Environment). Είναι ένα μοντέλο ιεραρχικών δεδομένων, λόγω του ότι αποτελείται από αρχές, κριτήρια, δείκτες και τιμές αναφοράς με ένα δομημένο τρόπο. Οι αρχές συσχετίζονται με τις πολλαπλές λειτουργίες του αγροοικοσυστήματος, οι οποίες υπερβαίνουν σαφώς τη διαδικασία παραγωγής μόνο. Λόγω του πολυσύνθετου χαρακτήρα της αειφορίας εξετάζονται και οι τρεις 8

9 διαστάσεις που την απαρτίζουν (περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική). Οι δείκτες και οι τιμές αναφοράς είναι τα τελικά προϊόντα του μοντέλου. Αποτελούν τα λειτουργικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της αειφορίας των αγροοικοσυστημάτων (Van Cauwenbergh et al. 2007). Άλλα μοντέλα που έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν είναι για παράδειγμα, το MESMIS και το AGRO*ECO, όπου χρησιμοποιούν πλήθος δεικτών κάτω από ένα σαφές μεθοδολογικό πλαίσιο Βασικά κριτήρια επιλογής δεικτών Προκειμένου να επιλεχθεί ένας δείκτης πρέπει να πληροί ορισμένα κριτήρια, τα οποία μπορούν να διακριθούν σε κριτήρια κόστους και ποιότητας. Τα κριτήρια αυτά έχουν συνοψιστεί στην Αγγλική στα λεγόμενα «5R», δηλαδή θεωρείται πως οι δείκτες πρέπει να είναι Σχετικοί (Relevant), Πραγματοποιήσιμοι (Realizable), Αντιπροσωπευτικοί (Representative), Αξιόπιστοι (Reliable) και Αναπαραγόμενοι (Reproducible) (EEA 2001). Οι δείκτες χρησιμοποιούνται στον κύκλο της πολιτικής τόσο για να διαπιστωθεί εάν η εφαρμοζόμενη πολιτική είναι λειτουργική, όσο και στη χάραξη νέας πολιτικής. Σχήμα 2.2.: Η χρήση δεικτών στο κύκλο της πολιτικής (ΕΕΑ,2001) Δείκτες Ο Κύκλος των Πολιτικών Προετοιμασία Πολιτικής Αξιολόγηση Πολιτικής Διαμόρφωση Πολιτικής Εφαρμογή Πολιτικής Ωστόσο, σύμφωνα με το UNEP (2006) τα κριτήρια για την επιλογή δεικτών έχουν συνοψιστεί με τη ορολογία TRUE όπως φαίνεται παρακάτω. 9

10 Οι δείκτες πρέπει να είναι TRUE: T: έγκαιροι (timely), στοχευμένοι (targeted) και ευαίσθητοι σε κατώφλια (thresholdsensitive) R: αξιόπιστοι (reliable), σχετικοί (relevant), ισχυροί (resonant) και αποκριτικοί (responsive) U: χρήσιμοι στο ευρύ κοινό, στους πολιτικά ιθύνοντες και στους υπεύθυνους προγραμμάτων (useful to the public, policy-makers and programme administrators) E: Εύκολα προσπελάσιμοι (easily accessible) Σύμφωνα με το παραπάνω σχήμα φαίνεται να δίνεται έμφαση όχι μόνο στα «5R», αλλά επίσης και στη χρήση τους από το κοινό ή τους αρμόδιους φορείς, που βρίσκονται σε θέσεις λήψεων αποφάσεων. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η περιγραφή των κριτηρίων επιλογής η οποία αφορά κυρίως «ιδανικούς» δείκτες συμπυκνώνεται στον πίνακα 2.1. ωστόσο στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν πλήρως (ECNC,2005). Πίνακας 2.1.: Περιγραφή κριτηρίων για την επιλογή δεικτών (ECNC,2005) 10

11 Ένας περιβαλλοντικός δείκτης πρέπει: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΜΕΤΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Να παρέχει αντιπροσωπευτική εικόνα των περιβαλλοντικών συνθηκών, των πιέσεων στο περιβάλλον ή των κοινωνικών αντιδράσεων. Να είναι απλός εύκολος στην ερμηνεία και ικανός να αποδώσει τάσεις στο χρόνο Να ανταποκρίνεται στις μεταβολές στο περιβάλλον και στις σχετικές ανθρώπινες δραστηριότητες. Να παρέχει τις βάσεις για διεθνής συγκρίσεις. Να έχει είτε εθνικό φάσμα ή να είναι λειτουργικός σε τοπικά περιβαλλοντικά ζητήματα εθνικής σημασίας Να έχει σημείο αναφοράς ή σαφή όρια σύμφωνα με τα οποία θα προκύπτουν οι συγκρίσεις και η σημασία των αποτελεσμάτων. Ένας περιβαλλοντικός δείκτης πρέπει να διαθέτει ή να είναι : Θεωρητική τεκμηρίωση σε τεχνικούς και επιστημονικούς όρους. Βασισμένοι σε διεθνή πρότυπα και συμφωνίες κύρους. Δυνατή η σύνδεση και η σύγκριση τους με οικονομικά μοντέλα, προβλέψεις και πληροφοριακά συστήματα Τα δεδομένα που απαιτούνται για την υποστήριξη των δεικτών πρέπει να είναι: Επαρκώς διαθέσιμα ή να μπορούν να γίνουν με λογική αναλογία κόστους/οφέλους. Επαρκώς τεκμηριωμένα και αποδέκτες ποιότητας Ενημερωμένα σε τακτά χρονικά διαστήματα με αξιόπιστες διαδικασίες. 11

12 Σχεδιασμός δείκτη Κατά το σχεδιασμό ενός δείκτη η χρήση κλίμακας σε χρονικό και χωρικό επίπεδο, είναι σημαντική (Bierkens et al., 2000, Stein et al., 2001). Η συνάφεια και η δυνατότητα εφαρμογής των διαφορετικών δεικτών εξαρτώνται από το επίπεδο της κλίμακας, στο οποίο αναφέρονται (Riley, 1999, Stein et al., 2001), και από τις απαιτήσεις αυτών, στους οποίους απευθύνονται (Riley, 2001, Stein et al., 2001). Η σημασία της κλίμακας είναι πολύ μεγάλη όπως έχει διαπιστωθεί από εφαρμογές τους στην υδρολογία (Feddes, 1995) και στην εδαφολογία (Hoosbeek and Booma, 1998, McBratney, 1998). Ο Schulze (2000), ασχολούμενος με τη χρήση δεικτών σε διαφορετικές κλίμακες, σημειώνει ότι η χρήση ενός δείκτη σε μεγαλύτερη ή μικρότερη κλίμακα από αυτήν για την οποία έχει σχεδιαστεί, δεν είναι πάντα δυνατή. Ο Halberg (1999) απέδειξε ότι οι δείκτες που αφορούν στη χρήση των φυσικών πόρων και στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, σε επίπεδο της γεωργικής εκμετάλλευσης, είναι δυνατόν να είναι ανεξάρτητοι από τις διαχειριστικές πρακτικές που εφαρμόζονται από τους αγρότες λόγω των διαφορετικών περιβαλλοντικών συνθηκών ανά περιοχή. Οι Eswaran et αl. (2000) προκειμένου να αξιολογήσουν και να ελέγξουν την ποιότητα του εδάφους, προτείνουν βιοφυσικούς δείκτες, που κυμαίνονται από το επίπεδο του αγροκτήματος ως σε μία ευρύτερη αγρο-οικολογική ζώνη. Αυτού του είδους οι δείκτες έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αποτελούν βάση για τους εθνικούς καταλόγους της ποιότητας των φυσικών πόρων, ενδιαφέρουν το ευρύ κοινό και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση των διαχειριστικών πρακτικών Σύνθετοι δείκτες Η κατασκευή των σύνθετων δεικτών από επιμέρους δείκτες περιλαμβάνει διαδοχικά στάδια που απαιτούν περίπλοκη και διαφορετική διαδικασία. Σύμφωνα με τον OECD, 2002 τα στάδια αυτά αφορούν: την επιλογή των κατάλληλων παραμέτρων τη μετατροπή τους τη στάθμιση τους και 12

13 τη βαθμολογία και εκτίμηση των αποτελεσμάτων Σύνθετοι δείκτες έχουν χρησιμοποιηθεί από πλήθος ερευνητών (Andreoli and Tellarini (2000), Pirazzoli and Castellini (2000), Rigby et al. (2001), van Calker et al. (2006) και Qiu et al. (2007)). Εντούτοις, η χρήση των δεικτών για την αξιολόγηση της αειφορικής γεωργίας έχει επικριθεί για α) την υποκειμενικότητα των μεθόδων που υιοθετούνται και β) η ισομετρία των μεμονωμένων διαστάσεων ή ιδιοτήτων της αειφορίας (Gómez-Limón,2009) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα δεικτών Τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρήση των δεικτών συνοψίζονται ως εξής (UN 1998,World Bank, 1997): έχουν τη δυνατότητα να συμπεριλαμβάνουν σύνθετες, πολυδιάστατες πραγματικότητες, με στόχο τη στήριξη αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις Τα αποτελέσματα τους ερμηνεύονται ευκολότερα συγκριτικά με σύνολα πολλών διαφορετικών δεικτών μπορούν να συγκρίνουν διαφορετικές περιοχές μειώνουν το ορατό μέγεθος του συνόλου των επιμέρους δεικτών χωρίς να υποβαθμίζουν την πληροφοριακή βάση παρέχουν περισσότερη και πιο συμπτυγμένη πληροφορία καθιστούν τα ζητήματα περιβαλλοντικής απόδοσης, προστασίας και προόδου κάθε κράτους στο επίκεντρο της πολιτικής δράσης επικαιρότητας διευκολύνουν την επικοινωνία με το κοινό (πολίτες, ΜΜΕ κτλ) βοηθούν στη διατύπωση και στην κατανόηση εννοιών για το εξειδικευμένο και μη ακροατήριο βοηθούν στην αποτελεσματική σύγκριση σύνθετων περιβαλλοντικών διαστάσεων 13

14 Αντίθετα, τα μειονεκτήματα των δεικτών συνοψίζονται ως εξής (UN 1998,World Bank, 1997): μπορούν να αποπροσανατολίσουν τη χάραξη πολιτικής εάν κατασκευαστούν πρόχειρα ή λανθασμένα μπορεί να ωθήσουν σε υπεραπλουστευμένα συμπεράσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν εύκολα, έτσι ώστε να εξυπηρετούν πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες η επιλογή του τύπου των δεικτών και του βαθμού βαρύτητας μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικής διένεξης μπορεί να συγκαλύψουν σοβαρά μειονεκτήματα σε ορισμένες διαστάσεις και να αυξήσουν τη δυσκολία αναγνώρισης κατάλληλων μέτρων αντιμετώπισης, στην περίπτωση που η μέθοδος κατασκευής τους δεν είναι διαφανής μπορεί να οδηγήσουν σε ακατάλληλα πολιτικά μέτρα, εάν οι δύσκολα μετρήσιμες διαστάσεις της περιβαλλοντικής απόδοσης αγνοηθούν Ανάγκη εκτίμησης της αειφορίας στη γεωργία Οι έννοιες της αειφορίας και της αειφόρου ανάπτυξης ανήκουν στην κατηγορία των περισσότερο χρησιμοποιούμενων και λιγότερο σαφώς προσδιορισμένων και κατανοούμενων εννοιών σε επιστημονικούς και μη κύκλους. Σε διεθνή και εθνικά επίπεδα λήψης αποφάσεων, οι έννοιες αυτές αποτελούν πλέον απαραίτητο συστατικό περιγραφής στόχων, υποδείξεων διαμόρφωσης πολιτικής και επίδοξο κριτήριο αξιολόγησης της πορείας της ανάπτυξης μιας περιοχής (European Union 1992, OECD 1994). Οι ορισμοί και οι ερμηνείες της αειφόρου ανάπτυξης ποικίλουν και επηρεάζονται σημαντικά από το κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται (Gómez-Limón, 2009). Οι πιο διαδεδομένοι ορισμοί προέρχονται από την αναφορά Brundtland (WCED 1987) και το βιβλίο Caring for the Earth (IUCN 1991). Έτσι στην πρώτη περίπτωση, αειφόρος είναι «η ανάπτυξη που 14

15 ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς, χωρίς να εμποδίζει την ικανότητα των μελλοντικών γενιών να ικανοποιήσουν τις ανάγκες και τους στόχους των». Στη δεύτερη περίπτωση, αειφόρος θεωρείται η «ανάπτυξη που βελτιώνει την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, βάσει της φέρουσας ικανότητας των οικοσυστημάτων που την υποστηρίζουν». Σ αυτούς και σε παρόμοιους ορισμούς (Markandya and Barbier 1989, Munasinghe and Sherear 1995, Winograd 1995, Young 1992) τρεις είναι οι βασικές, αλληλοεξαρτώμενες και αναπόσπαστες διαστάσεις της αειφορίας: η προστασία του περιβάλλοντος, η οικονομική αποδοτικότητα και η κοινωνική (συγχρονική και διαχρονική) δικαιοσύνη. Το σχήμα 2.1. παρέχει, κατά μια απλουστευμένη άποψη, τα κύρια τμήματα, τους δεσμούς και τις ανατροφοδοτήσεις που είναι σημαντικά στην ανάλυση της αειφορίας. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργική και η οικονομική ανάπτυξη, και οι τροποποιήσεις τους με τη μορφή σχεδίων, προγραμμάτων, και πολιτικών συνδέονται με την ικανότητα των φυσικών συστημάτων, (συμπεριλαμβανομένων των αγρο-οικοσυστημάτων). Τα φυσικά συστήματα απορροφούν τα αποτελέσματα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και καθορίζουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τόσο τις επιβλαβείς όσο και τις ευεργετικές, καθώς και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος. Κατανοώντας αυτήν την ακολουθία, τα συστατικά και τις διαδικασίες που εμπεριέχει, μπορεί να αναμένεται να οδηγηθούμε σε μια ανατροφοδότηση μέσω της τροποποίησης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (Midmore et al. 1995). Στη γεωργία πλαίσιο η ανατροφοδότηση μπορεί να προκύψει μέσω της αλλαγής συμπεριφοράς των αγροτών και των πολιτικών «αντιδράσεων» τους, όπου γίνεται αντιληπτή ως απειλή στην μακροπρόθεσμη αειφορία, και στην έκταση στην οποία η συμπεριφορά τους αντανακλάται στο κόστος και στα σήματα της αγοράς. Η ανάλυση της αειφορίας καλύπτει: Τη χωρική διάσταση, η οποία κυμαίνεται από το επίπεδο του χωραφιού, του αγροκτήματος, της περιφέρειας, μέχρι το εθνικό επίπεδο και καταλήγει σε παγκόσμια κλίμακα. Τη χρονική διάσταση, από την άποψη του χρονικού διαστήματος κατά το οποίο παρακολουθείται η αειφορία. 15

16 Και την κοινωνική διάσταση, που καλύπτει τις οικονομικές, τις κοινωνικοπολιτικές και αισθητικές αξίες και τοποθετήσεις, καθώς και το περιβάλλον. (OECD,1999) Σχήμα 2.1.: Μια απλουστευμένη άποψη των κύριων συστατικών και των δεσμών στην ανάλυση της αειφορίας (Πηγή: OECD Secretariat, 1996, adapted from Midmore, et al. 1995) Σε παγκόσμιο επίπεδο, κύριο πρόβλημα στην εκτίμηση της αειφορίας με σκοπό την κατάταξη των κρατών είναι η διαφορετικότητα των παραγόντων που επηρεάζουν την αειφορία για τα κράτη αυτά. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει απόλυτος ορισμός είναι δύσκολο να καθιερωθεί μια κοινά αποδεκτή παγκόσμια μέτρηση. Δεδομένου ότι η αγροτική παραγωγή εξαρτάται από το φυσικό περιβάλλον, τις κοινωνικο-πολιτικές και αγρο-τεχνικές συνθήκες κάθε περιοχής, η τυποποίηση των μεθόδων αποτίμησης της αειφορίας σ αυτήν είναι δύσκολη (Cowell and Clift, 1996). Η αποτίμηση της αειφορίας μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω δύο στρατηγικών: 1) Στρατηγική απόλυτης αποτίμησης (Absolute evaluation procedures). Η διαδικασία της απόλυτης αποτίμησης εξετάζει αποκλειστικά δείκτες και δεδομένα που απορρέουν από ένα μόνο σύστημα. Τα αποτελέσματα συγκρίνονται με ορισμένα όρια ανεκτικότητας ή διακριτά όρια για κάθε επιλεγμένο δείκτη. Τα όρια είναι συνήθως αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών (Mitchell and McDonald, 1995). 2) Στρατηγική αναφορικής αποτίμησης (Relative evaluation procedures) Η αποτίμηση της αειφορίας γίνεται σε σύγκριση με ένα διαφορετικό οικοσύστημα ή με ένα επιλεγμένο σύστημα αναφοράς. Συχνά, τα αποτελέσματα 16

17 παρουσιάζονται σε κλίμακα από 0-10 ή 0-1(Von Wiren-Lehr, 2001; Barrera-Roldán and Saldivar-Valdés, 2002). Συνοψίζοντας, ο ορισμός για την αειφόρο γεωργία, συμπεριλαμβάνουν περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία, τα οποία εξαρτώνται άμεσα από τους φυσικούς πόρους, και αναφέρονται σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές κλίμακες (Allen et al, 1991). Στο επίπεδο του αγροτικού τομέα η συνήθης προσέγγιση της αειφορίας τοποθετεί την γεωργία σε ένα οικολογικό ή /και οικονομικό πλαίσιο (Farshad and Zinck, 1993; Levandowski et al., 1999). Από την πλευρά των αγροτών όμως, η αγροτική παραγωγή είναι βιώσιμη όταν η παραγωγικότητα και οι άμεσες και έμμεσες χρησιμοποιούμενες πηγές (έδαφος, νερό, ενέργεια) συντηρούνται και εγγυώνται το γεωργικό εισόδημα (Neher, 1992; Kessler, 1994). Επομένως, η ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας για την εκτίμηση της αειφόρου ανάπτυξης στη γεωργία, εξαρτάται άμεσα από το πλαίσιο μέσα από το οποίο εξετάζεται η γεωργία Αγρο-περιβαλλοντικοί δείκτες Υπό το γενικό πλαίσιο της μεταρρύθμισης της αγροτικής πολιτικής και της ανάγκης να εξασφαλιστεί συνέπεια μεταξύ περιβαλλοντικών και αγροτικών πολιτικών Οι αγρο-περιβαλλοντικοί δείκτες (AEIs) σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, θα πρέπει να: παρέχουν πληροφορίες στους φορείς χάραξης πολιτικής και στο ευρύτερο κοινό για την επικρατούσα κατάσταση και για τις αλλαγές στις περιβαλλοντικές συνθήκες στη γεωργία βοηθήσουν τους φορείς χάραξης πολιτικής να κατανοήσουν δεσμούς μεταξύ των αιτιών και των αιτιατών επιπτώσεων της γεωργίας και της αγροτικής πολιτικής στο περιβάλλον, συμβάλουν στον έλεγχο και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών για την προώθηση της βιώσιμης αειφόρου γεωργίας. 17

18 Μια σημαντική πρόκληση είναι να δημιουργηθεί μια στέρεα εννοιολογική και μεθοδολογική βάση για να υποστηρίξει την εμπειρική ανάλυση των αγροπεριβαλλοντικών δεσμών. Για την καλύτερη κατανόηση των αγρο-περιβαλλοντικών δεσμών, και την ανάπτυξη δεικτών σχετικών με την πολιτική, ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί: στην αναγνώριση των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών των δεσμών μεταξύ της γεωργίας και του περιβάλλοντος στη θέση της γεωργίας στο ευρύτερο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης, ειδικά από την άποψη των σχέσεων μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών διαστάσεων στην εξασφάλιση ότι το πλαίσιο για τη δόμηση της αγρο-περιβαλλοντικής ανάλυσης είναι σύμφωνο με αυτό που συνήθως χρησιμοποιείται σε άλλες σχετικές εργασίες του ΟΟΣΑ και αλλού. Οι σχέσεις μεταξύ γεωργίας και περιβάλλοντος είναι πολύπλοκες εξαιτίας της ποικιλίας στα συστήματα παραγωγής, της μεγάλης γεωγραφικής ετερογένειας και των βιοφυσικών συνθηκών στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, οι αγροπεριβαλλοντικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από την αστάθεια και την μη προβλεψιμότητα των οικοσυστημάτων. Δεδομένου των παραπάνω σχέσεων γεωργίας και φυσικού περιβάλλοντος απαιτείται μια ελαστική συστημική προσέγγιση. Με στόχο να επιτευχθεί αυτό, η επινόηση αγροπεριβαλλοντικών δεικτών μπορεί να φανεί χρήσιμο εργαλείο στην παρακολούθηση γεωργικών και περιβαλλοντικών πολιτικών (Bonnen, J.T., 1989). Μεταξύ των οργανισμών European Environmental Agency, Agriculture DG, Environment DG, Eurostat και JRC της Ε.Ε. υπογράφηκε ένα υπόμνημα κατανόησης, σκοπός του οποίου είναι η διευκρίνιση της βάσης για συνεργασία μεταξύ των συμμετεχόντων, για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, ο οποίος είναι η δημιουργία και αξιολόγηση αγρο-περιβαλλοντικών δεικτών. Η έκβαση της συνεργασίας αυτής έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της επιχείρησης IRENA (Indicator Reporting on the Integration of Environmental concerns into Agricultural policy). Οι στόχοι της επιχείρησης αυτής σε επίπεδο δεικτών είναι: 18

19 να καταστήσει λειτουργικούς τους δείκτες τους οποίους έχει δημιουργήσει, να αναπτύξει και να συντάξει σύνολα στοιχείων για αυτούς τους δείκτες, να συντάξει μια έκθεση δεικτών με περιεχόμενο την περιβαλλοντική εκτίμηση της γεωργίας στην Ευρώπη, να συντάξει μια έκθεση πολιτικής αξιολόγησης για την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών ανησυχιών στην αγροτική πολιτική. Οι δείκτες που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση 13 αγροπεριβαλλοντικών θεμάτων μπορούν να ομαδοποιηθούν στις εξής τρεις κατηγορίες (Brower, F. And Crabtree, B. 1999, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2010): 1 Τη χρήση από τη γεωργία των: θρεπτικών (κυρίως χημικών και οργανικών λιπασμάτων) παρασιτοκτόνων (ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων, μυκητοκτόνων) νερού (ειδικότερα του νερού άρδευσης) γης (χρήση και διατήρηση της γεωργικής γης) 2 Τις επιπτώσεις της γεωργίας: στην ποιότητα εδάφους (αναφορικά με τον κίνδυνο της διάβρωσης) στην ποιότητα νερού (επιπτώσεις στα επιφανειακά και υπόγεια νερά) στις εκπομπές αέριων θερμοκηπίου (σχετίζεται με την απελευθέρωση και συσσώρευση αυτών των αερίων) στη βιοποικιλότητα (των οικόσιτων ειδών που χρησιμοποιούνται από την γεωργία, καθώς επίσης και ειδών άγριας πανίδας) στα άγρια ενδιαιτήματα (αλλαγές και κατακερματισμός των ενδιαιτημάτων σε άγριες περιοχές) στο τοπίο (αλλαγές στα αγροτικά τοπία) 3 Τις επιπτώσεις της γεωργίας που σχετίζονται με: 19

20 τις γεωργικές διαχειριστικές πρακτικές (εισροές θρεπτικών, κατεργασία του εδάφους, άρδευση κ.α.) τους γεωργικούς οικονομικούς πόρους τις κοινωνικο-πολιτισμικές επιδράσεις (η επίπτωση της κοινωνικοπολιτισμικής δομής των αγροτικών κοινοτήτων). Οι προσπάθειες που καταβάλλονται από την επιστημονική κοινότητα σε ότι αφορά στην βελτίωση των δεικτών περιβαλλοντικής επίδοσης (στην κατασκευή και την ερμηνεία τους)είναι σημαντικές, αλλά τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά τη μετάβαση από τη θεωρητική τους υπόσταση στην πρακτική τους εφαρμογή είναι πολλά. Για παράδειγμα ο Pearce (1999) θεωρεί ότι η προσέγγιση του ΟΟΣΑ είναι πολύτιμη για την ανάπτυξη δεικτών, όμως μέσα από αυτήν δε διευκρινίζεται ακριβώς η σχέση πολιτικής και του αγροτικού τομέα. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγει και ο Doyle (1999), ο οποίος αναφέρει ότι το μεγαλύτερο μέρος των προτεινόμενων δεικτών αφορούν σε μετρήσεις της κατάστασης του περιβάλλοντος σε φυσικούς και βιο-φυσικούς όρους, και δεν είναι επαρκείς ώστε να υποδείξουν μια περιβαλλοντική πολιτική Πολυκριτηριακή ανάλυση Η πολυκριτηριακή ανάλυση μπορεί να ορισθεί ως μία συστηματική και μαθηματικά τυποποιημένη προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων που προκύπτουν από αντικρουόμενους στόχους. Η ικανοποίηση των στόχων αυτών δεν μπορεί να είναι πλήρης. Οι διαθέσιμες επιλογές σε ένα τέτοιο πρόβλημα παρουσιάζουν άριστη επίδοση μόνο ως προς έναν ή περισσότερους, αλλά ποτέ ως προς όλους, τους στόχους, γιατί τότε δε θα υπήρχε πρόβλημα απόφασης: η επιλογή που θα ικανοποιούσε μια τέτοια συνθήκη θα ήταν η άριστη. Είναι αναγκαίος λοιπόν ένας συμβιβασμός μεταξύ των αλληλοσυγκρουόμενων στόχων. Πρέπει δηλαδή ο υπεύθυνος για τη λήψη της απόφασης να επιλέξει τον ή τους στόχους, τους οποίους επιθυμεί να μεγιστοποιήσει, καθώς και τις αντισταθμιστικές απώλειες που είναι διατεθειμένος να αποδεχθεί ως προς τους υπόλοιπους στόχους. Η έννοια του συμβιβασμού και κατ επέκταση της συμβιβαστικής λύσης,σε αντιδιαστολή προς την 20

21 άριστη λύση, δηλώνει το χαρακτήρα των αποφάσεων /λύσεων, που αναζητούνται στα πολυκριτηριακά προβλήματα. Οι λύσεις αυτές είναι άριστες μόνο κατά την άποψη του ατόμου που αποφασίζει για την επιλογή (Υπηρεσία Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, ΕΜΠ,2005, Linkov and Samadan, 2004). Η επιστημονική περιοχή της πολυκριτηριακής ανάλυσης περιλαμβάνει κατ αρχήν ένα θεωρητικό υπόβαθρο, στο οποίο αναπτύσσεται η βασική λογική για την προσέγγιση τέτοιου είδους προβλημάτων. Ακόμη προσδιορίζονται τα κύρια δομικά στοιχεία του προβλήματος και αναλύονται οι βασικές τους ιδιότητες. Με βάση αυτό το θεωρητικό υπόβαθρο έχει αναπτυχθεί ένα πλήθος τεχνικών, κατάλληλων για την αντιμετώπιση ενός μεγάλου εύρους προβλημάτων που προκύπτουν στην πράξη. Αν και η ταξινόμηση των τεχνικών αυτών σε ιδιαίτερες κατηγορίες δεν είναι αυστηρή, διακρίνονται τρεις βασικές ομάδες μεθόδων: - Πολυκριτηριακή ιεράρχηση επιλογών - Πολυκριτηριακός μαθηματικός προγραμματισμός - Πολυκριτηριακή θεωρία χρησιμότητας Όσον αφορά στην ταυτοποίηση προβλημάτων πολυκριτηριακής ανάλυσης επισημαίνεται το εξής: Κάθε πρόβλημα προσδιορίζεται από ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά, που απορρέουν είτε από την ίδια τη φύση του προβλήματος είτε από τις απόψεις και τις προτιμήσεις του αποφασίζοντα. Η ταυτοποίηση του αντικειμένου της πολυκριτηριακής ανάλυσης ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελεί ένα πρώτο στάδιο της αναλυτικής διαδικασίας, που διευκολύνει την κατανόηση του προβλήματος και επιτρέπει την επιλογή της κατάλληλης μεθόδου επίλυσης. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται: Στο στάδιο δόμησης του προβλήματος Στο στάδιο ανάλυσης των αποτελεσμάτων: Το μαθηματικό μοντέλο υποβοηθά τον αποφασίζοντα στην αναζήτηση της βέλτιστης λύσης και στην καλύτερη κατανόηση της διαδικασίας και των συνεπειών της απόφασής του. 21

22 Στο σχήμα (2.2.) που ακολουθεί φαίνεται η διαδικασία που ακολουθείται ώστε να προκύψει ο τελικός συνολικός δείκτης (Krajnc,et al., 2004). Σχήμα 2.2. διαδικασία διεξαγωγής συνοπτικού δείκτη (Krajnc,et al., 2004) ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙΥΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΚΡΙΤΗΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ (ΘΕΤΙΚΗ- ΑΡΝΗΤΙΚΗ) ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ Καθορισμός συντελεστών βαρύτητας Ο βαθμός σπουδαιότητας των εφαρμοζόμενων κριτηρίων για την αξιολόγηση των διαφόρων εναλλακτικών σεναρίων καθορίζεται από το συντελεστή βαρύτητας που αποδίδεται στα κριτήρια αυτά. Ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιούνται είτε άμεσοι συντελεστές βαρύτητας είτε έμμεσοι. Οι άμεσοι συντελεστές βαρύτητας χρησιμοποιούνται στην περίπτωση που ο αριθμός των κριτηρίων είναι μικρός και είναι δυνατή η επιλογή συντελεστών βαρύτητας. Οι έμμεσοι συντελεστές βαρύτητας προσδιορίζονται με την ταξινόμηση των κριτηρίων κατά σειρά σπουδαιότητας, την απόδοση ενός συνολικού συντελεστή βαρύτητας ή ενός μέγιστου συντελεστή βαρύτητας και στη συνέχεια τον προσδιορισμό των συντελεστών βαρύτητας σε σχέση με το άθροισμα όλων των συντελεστών βαρύτητας ή σε σχέση με το μεγαλύτερο συντελεστή. Επιπλέον, είναι δυνατή η χρήση κριτηρίων, στα οποία δεν έχει αποδοθεί συντελεστής βαρύτητας (Υπηρεσία Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, ΕΜΠ, 2005). 22

23 Οι συντελεστές βαρύτητας αντικατοπτρίζουν το σύστημα αξιών και προτιμήσεων του αποφασίζοντα. Δηλαδή, ο προσδιορισμός της σπουδαιότητας του κάθε κριτηρίου βασίζεται στην ιδιαίτερη σημασία που δίνουν οι ενδιαφερόμενοι φορείς για κάθε κριτήριο. Συνεπώς, ανάλογα με το είδος του προβλήματος είναι δυνατό να παρουσιάζουν μεγαλύτερη σημασία για τους ενδιαφερόμενους φορείς τα περιβαλλοντικά κριτήρια σε σχέση με τα οικονομικά ή και το αντίστροφο. Έτσι, για τον προσδιορισμό των συντελεστών βαρύτητας απαιτείται η προσεκτική ιεραρχική ταξινόμηση των διαφόρων κριτηρίων από τους ενδιαφερόμενους φορείς (Υπηρεσία Περιβάλλοντος, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, ΕΜΠ, 2005). 23

24 3. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1. Περιοχή έρευνα και επιλογή δεικτών Ως περιοχή έρευνας επιλέχθηκε η περιφέρεια της Κρήτης με σκοπό τη σύγκριση του επιπέδου αειφορίας των τεσσάρων νομών που απαρτίζουν την περιφέρεια. Η έρευνα έλαβε μέρος συνεπώς, στους νομούς Λασιθίου, Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Χανίων Επιλογή καλλιεργειών Σύμφωνα με τους στόχους που θέτει η έρευνα αυτή σε κάθε νομό επιλέχθηκαν οι τρεις βασικές καλλιέργειες έτσι ώστε να μπορούν να εκτιμηθούν με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα οι πιέσεις που ασκούνται στο περιβάλλον σε κάθε νομό βάση των παρακάτω κριτηρίων: i. Το ποσοστό της καλλιεργούμενης του είδους ως προς τη συνολική καλλιεργούμενη έκταση του σε επίπεδο χώρας ή/και ii. Το ποσοστό της καλλιεργούμενης έκτασης του είδους ως προς τη συνολική καλλιεργούμενη έκταση σε επίπεδο περιφέρειας. Τα είδη των καλλιεργειών που επιλέχθηκαν και για τους τέσσερις νομούς ήταν τα ίδια και είναι τα ακόλουθα: Ελιές Αμπέλια Θερμοκήπια Οι εκτάσεις που καταλαμβάνουν οι παραπάνω καλλιέργειες ανά νομό παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (3.1.) 24

25 Πίνακας 3.1. Έκταση σε στέμματα των καλλιεργειών ανά νομό Καλλιέργεια Ν. Λασιθίου Ν. Ηρακλείου Ν. Ρεθύμνης Ν. Χανίων Ελιές Αμπέλι Θερμοκήπιο Σύνολο Συλλογή στοιχείων Η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν η μέθοδος του ερωτηματολογίου, με συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν στους διαχειριστές των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Σύμφωνα με το στόχο της έρευνας, το ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε ώστε να πληροί τα «ελάχιστα απαιτούμενα δεδομένα», που θα αποτελέσουν την βάση για τη δημιουργία του συνοπτικού δείκτη της αειφορίας. Οι μεταβλητές που επιλέχθηκαν αφορούν σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα. 3.2.Μεθοδολογική προσέγγιση Η μεθοδολογική προσέγγιση που χρησιμοποιείται στην παρούσα έρευνα είναι αυτή που προτείνεται στο άρθρο Dantsis et al Χρησιμοποιείται η μέθοδος του ερωτηματολογίου για τη συλλογή δεδομένων, ακολουθεί επεξεργασία των τιμών και με τη χρήση δεικτών που αντικατοπτρίζουν τις πιέσεις (περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές) που υφίστανται οι περιοχές μελέτης, με τη μέθοδο της πολυκριτηριακής ανάλυσης, γίνεται η εξαγωγή συνοπτικού δείκτη αειφορίας για τη σύγκριση των νομών της Κρήτης ως προς το επίπεδο της αειφορίας. Τα πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό του δείκτη αειφορίας, σταθμίστηκαν βάση της έκτασης των καλλιεργούμενων ειδών του κάθε νομού. 25

26 3.2.1.Συλλογή δεδομένων Η συλλογή δεδομένων της έρευνας προέρχεται από ποικίλες πηγές και ανάλογα την πηγή αυτή ταξινομούνται είτε ως πρωτογενή είτε ως δευτερογενή δεδομένα. Ως πρωτογενή δεδομένα θεωρούνται αυτά που συλλέχθηκαν κατά την διάρκεια των συνεντεύξεων με τη μέθοδο του ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώνεται σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης από τον αρχηγό της και σκοπό έχει να συλλέξει στοιχεία που αφορούν κοινωνικές, οικονομικές και αγροτεχνικές (συνήθεις καλλιεργητικές πρακτικές που εφαρμόζονται ανά καλλιέργεια) πληροφορίες. Για την παρούσα έρευνα συμπληρώθηκαν 120 ερωτηματολόγια σε τυχαίο δείγμα καλλιεργητών στο επίπεδο περιφέρειας. Δηλαδή, συμπληρώθηκαν 30 ερωτηματολόγια, 10 ανά βασική καλλιέργεια, σε κάθε έναν από τους τέσσερις νομούς που απαρτίζουν την περιφέρεια Κρήτης. Το μέγεθος του δείγματος καθορίστηκε τέτοιο ώστε να δίνεται η δυνατότητα στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων που συλλέχθηκαν. Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2007 και τα στοιχεία αφορούσαν την τότε καλλιεργητική περίοδο. Ως δευτερογενή δεδομένα θεωρούνται τα δεδομένα αυτά που προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), από τις Διευθύνσεις Γεωργίας, τα Τμήματα Αγροτικής Ανάπτυξης των περιφερειών, ιδιώτες γεωπόνους, Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΑΣ), καθώς και την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ). Τα πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό του δείκτη αειφορίας, σταθμίστηκαν βάση της έκτασης των καλλιεργούμενων ειδών του κάθε νομού Δέσμη αργο-περιβαλλοντικών δεικτών Η επιλογή των δεικτών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα αντικατοπτρίζουν τις πιέσεις που υφίσταται το γεωργικό σύστημα τόσο οι 26

27 περιβαλλοντικές, όσο και οι οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις. Έτσι πιο συγκεκριμένα οι δείκτες παρουσιάζονται στη συνέχεια. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΛΙΠΑΝΣΗ Σύμφωνα με τις ανάγκες της παρούσας έρευνας και το χωρικό επίπεδο που πραγματοποιείται, οι «εφαρμοζόμενες μονάδες αζώτου φωσφόρου καλίου ανά μονάδα επιφάνειας», χρησιμοποιούνται ως δείκτης για την αποτίμηση της περιβαλλοντικής πίεσης από την εφαρμογή λιπασμάτων. (IFA, 2003; Bonzi et al., 2003; OECD, 2001). Πίνακας 3.1.: Δείκτες λίπανσης Δείκτης Μονάδα μέτρησης Παρατηρήσεις Παραδοχές Πηγή Κατανάλωση αζωτούχων Κατανάλωση Κατανάλωση καλιούχων (Ν) λιπασμάτων ανά φωσφορικών (Ρ) (Κ) λιπασμάτων ανά στρέμμα καλλιεργούμενης γης λιπασμάτων ανά στρέμμα καλλιεργούμενης γης στρέμμα καλλιεργούμενης γης Kgr Ν /στρέμμα Kgr Ρ /στρέμμα Kgr K /στρέμμα Σταθμισμένος μέσος όρος βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης των ειδών που έχουν επιλεγεί στην κάθε περιφέρεια Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Στην παρούσα έρευνα ο αριθμός των εφαρμογών (ψεκασμών) των φυτοπροστατευτικών ανά γεωργική εκμετάλλευση, χρησιμοποιείται ως δείκτης για την εκτίμηση της πίεσης που ασκούν στο αγροτικό περιβάλλον, απεικονίζοντας τη διακύμανση του αριθμού των εφαρμογών ανάλογα με την περιοχή. Ο αριθμός των εφαρμογών είναι ικανός να απεικονίσει τη διακύμανση της χρήσης παρασιτοκτόνων και να δημιουργήσει μια διαφοροποιημένη εικόνα για τις επεμβάσεις από περιοχή σε περιοχή και από καλλιέργεια σε καλλιέργεια, απεικονίζοντας έτσι σε ένα μέτρο το βαθμό πίεσης στα αγροοικοσυστήματα και στους πόρους. Πίνακας 3.2.:Δείκτες φυτοπροστασίας Δείκτης Εφαρμογή ζιζανιοκτόνων Εφαρμογή εντομοκτόνων Εφαρμογή μυκητοκτόνων 27

28 Μονάδα μέτρησης Παρατηρήσεις Παραδοχές Πηγή Συχνότητα επαναλήψεων Σταθμισμένος μέσος όρος βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης των ειδών που έχουν επιλεγεί στην κάθε περιφέρεια Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο ΑΡΔΕΥΣΗ Στη συγκεκριμένη έρευνα, για την εκτίμηση της χρήσης του νερού υπολογίζονται οι απαιτούμενες ποσότητες αρδευτικού νερού, σύμφωνα με τις ανάγκες της καλλιέργειας σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα και κάθε σύστημα άρδευσης που χρησιμοποιείται. Πίνακας 3.3.: Δείκτες άρδευσης Απαιτούμενες ποσότητες νερού Δείκτης καλλιεργειών στις οποίες εφαρμόζεται κατάκλιση Απαιτούμενες ποσότητες νερού καλλιεργειών στις οποίες εφαρμόζεται τεχνητή βροχή Απαιτούμενες ποσότητες νερού καλλιεργειών στις οποίες εφαρμόζεται στάγδην Μονάδα μέτρησης mm/στρέμμα Σταθμισμένος μέσος όρος βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης των ειδών που έχουν επιλεγεί στην κάθε περιφέρεια, και ανά σύστημα άρδευσης. Η Παρατηρήσεις έκταση υπολογίζεται με βάση την αναλογία των εκτάσεων, που Παραδοχές χρησιμοποιούν διαφορετικό σύστημα άρδευσης (δεδομένα ερωτηματολογίου). Πηγή Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Οι δείκτες που έχουν προταθεί σε αυτό το πεδίο ποικίλουν, όσο και οι πρακτικές που εφαρμόζονται. Σύμφωνα με τους γενικότερους στόχους της παρούσας έρευνας, επιλέγονται ως δείκτες η μηχανική κατεργασία, οι αγροπεριβαλλοντικές πρακτικές, η βιολογική και η ολοκληρωμένη γεωργία επειδή θεωρήθηκε ότι αντικατοπτρίζουν την πίεση στα αγροοικοσυστήματα. 28

29 Πίνακας 3.4.: Δείκτες καλλιεργητικών πρακτικών Δείκτης Μηχανική κατεργασία Αγροπεριβαλλοντικές Βιολογική Ολοκληρωμένη εδάφους πρακτικές γεωργία γεωργία Ο δείκτης προκύπτει βάσει Στις Ο δείκτης προκύπτει βάση της του αριθμού εισόδου των αγροπεριβαλλοντικές εφαρμογής ή όχι Βιολογικής και γεωργικών μηχανημάτων πρακτικές Ολοκληρωμένης γεωργίας στον αγρό, και της περιλαμβάνονται η ιπποδύναμης που εφαρμογή χρησιμοποιείται. Στο αμειψισποράς, χλωρής Περιγραφή αριθμό των επεμβάσεων λίπανσης και συμπεριλαμβάνεται και η συγκαλλιέργειας και μηχανική συγκομιδή, όπου πολυκαλλιέργειας, η υπάρχει. διαχείριση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας καθώς και η χρήση κοπριάς. Μονάδα μέτρησης Αριθμός 0-1 (%) Σταθμισμένος μέσος όρος Ο δείκτης λαμβάνει Ποσοστό επί του συνόλου της βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης των ειδών που έχουν επιλεγεί στην κάθε Παρατηρήσε περιφέρεια αριθμός ις Παραδοχές τιμή από το 0 έως το 1, σύμφωνα με το μέσο όρο των εφαρμοζόμενων πρακτικών. Υπολογίζεται ο σταθμισμένος μέσος όρος, βάσει της καλλιεργούμενης έκτασης των ειδών που έχουν επιλεγεί στην κάθε περιφέρεια. καλλιεργούμενης έκτασης της περιφέρειας που ακολουθεί το συγκεκριμένο καλλιεργητικό σύστημα (βιολογική ή ολοκληρωμένη Πηγή Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο ΔΗΩ AGROCERT ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΗΛΙΚΙΑ ΑΡΧΗΓΟΥ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Ως δείκτης ηλικίας στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιείται η ηλικία αρχηγού της εκμετάλλευσης, που υποδηλώνει την ικανότητα αποδοχής καινοτομιών από τους αρχηγούς εκμεταλλεύσεων. 29

30 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΧΗΓΟΥ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Στη συγκεκριμένη έρευνα το επίπεδο εκπαίδευσης των αγροτών υπολογίζεται βασίζεται στον αριθμό των ετών εκπαίδευσης του αρχηγού της εκμετάλλευσης. ΠΟΛΥΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Στην παρούσα έρευνα ως δείκτης χρησιμοποιείται η απασχόληση του/της αρχηγού και του/της συζύγου εκτός της γεωργικής εκμετάλλευσης, ο οποίος υποδεικνύει τη συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στην ύπαιθρο, τη δυνατότητα αποφυγής της αποδιοργάνωσης μειονεκτικών περιοχών, και την τάση σταθεροποίησης του αγροτικού εισοδήματος. ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Στην παρούσα έρευνα ως δείκτης χρησιμοποιείται ο αριθμός των μελών που απαρτίζουν την οικογένεια των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η απαιτούμενη εργασία στη γεωργία υποδεικνύει το βαθμό απασχόλησης σε αυτή. Ως δείκτης στην έρευνα χρησιμοποιούνται οι απαιτούμενες ώρες εργασίας ανά στρέμμα για κάθε περιοχή. Ο δείκτης υποδεικνύει την κατανομή της απαιτούμενης εργασίας στον αγροτικό τομέα και την κοινωνική σπουδαιότητα του ως πηγή απασχόλησης για τον αγροτικό πληθυσμό. Πίνακας 3.5.: Κοινωνικοί δείκτες Δείκτης Μονάδα μέτρησης Πηγή Ηλικία αρχηγού Επίπεδο Πολυδραστηριότητα εκπαίδευσης αρχηγού Έτη 0-1 Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο Αριθμός μελών οικογένειας Αριθμός μελών Ανθρώπινη εργασία Ώρες/στρέμμς Δείκτες Περιφέρειας 30

31 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Οι οικονομικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται στην παρούσα έρευνα παρουσιάζονται στη συνέχεια. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗ ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ο δείκτης μετρά την ακαθάριστη πρόσοδο της γεωργικής εκμετάλλευσης, όπως προκύπτει από την αξία παραγωγής του κάθε είδους και της απόδοσής του, στην κάθε περιοχή. Υπολογίζεται με δύο τρόπους προκειμένου να εκτιμηθεί η συνεισφορά των επιδοτήσεων στην αειφορία της εκμετάλλευσης και να εκτιμηθεί το αποτέλεσμα της ασκούμενης πολιτικής. Έτσι αρχικά, ο δείκτης υπολογίζεται χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το ποσό των επιδοτήσεων, ενώ στη δεύτερη περίπτωση συνυπολογίζεται το ποσό των επιδοτήσεων ( /στρέμμα), απεικονίζοντας το βαθμό κρατικής προστασίας/παρέμβασης στη γεωργική δραστηριότητα. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ Για τη μέτρηση της οικονομικής βιωσιμότητας μιας εκμετάλλευσης υπολογίζεται το ακαθάριστο γεωργικό εισόδημα, δηλαδή η διαφορά μεταξύ της αξίας παραγωγής και των μεταβλητών δαπανών μιας καλλιέργειας. Ακαθάριστο αγροτικό εισόδημα= αξία παραγωγής + επιδότηση - μεταβλητές δαπάνες Για τον υπολογισμό των δαπανών τα σταθερά κόστη δεν συμπεριλαμβάνονται. Πίνακας 3.6.: Οικονομικοί δείκτες Δείκτης Ακαθάριστη αξία παραγωγής Ακαθάριστο Αγροτικό Εισόδημα Μονάδα μέτρησης Παρατηρήσεις Παραδοχές Πηγή / στρέμμα Σταθμισμένος μέσος όρος με την καλλιεργούμενη έκταση των ειδών στόχος στην περιφέρεια Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο Οι μεταβλητές δαπάνες αφορούν στην αξία του σπόρου, των λιπασμάτων, των φυτοπροστατευτικών, της μηχανικής συλλογής και των αρδευτικών τελών, όπως προκύπτουν από τους Δείκτες Φυτικής Παραγωγής της κάθε Περιφέρειας. Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο και Δείκτες Περιφέρειας 31

32 ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Στην παρούσα έρευνα επιλέγονται οι δείκτες μέση έκταση ανά εκμετάλλευση, ο αριθμός αγροτεμαχίων, η ποικιλότητα των ειδών και τέλος, λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός εκμηχάνισης της καλλιεργούμενης γης. Οι δείκτες που έχουν επιλεγεί παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 3.7.: Διαρθρωτικά χαρακτηριστικά Μέση έκταση ανά Αριθμός Ποικιλότητα ειδών Βαθμός Δείκτης εκμετάλλευση αγροτεμαχίων εκμηχάνισης Περιγραφή Μονάδα μέτρησης Παρατηρήσει ς Παραδοχές Λαμβάνεται η μέση έκταση ανά γεωργική εκμετάλλευση Υπολογίζεται ο Υπολογίζεται ο μέσος Υπολογίζεται ο αριθμός των αριθμός των ειδών που αριθμός των αγροτεμαχίων καλλιεργούνται σε μια γεωργικών στην κάθε εκμετάλλευσης. μηχανημάτων σε γεωργική λειτουργία στην εκμετάλλευση κάθε περιφέρεια Στρέμματα Αριθμός Αριθμός Αριθμός Σταθμισμένος Μέσος όρος Σύνολο γεωργικών μέσος όρος με την μηχανημάτων* καλλιεργούμενη έκταση των ειδών στόχος στην περιφέρεια Πηγή ΕΣΥΕ Γεωργική εκμετάλλευση ερωτηματολόγιο ΕΣΥΕ *Τα γεωργικά μηχανήματα που συνυπολογίζονται είναι τα εξής :Διαξονικοί, Μονοαξονικοί ελκυστήρες, Θεριζοαλωνιστικές μηχανές (κομπίνες), Απλές θεριζοαλωνιστικές μηχανές, Αλωνιστικές μηχανές κάθε τύπου, Απλές χορτοσυλλεκτικές μηχανές, Βαμβακοσυλλεκτικές μηχανές, Τευτλοεξαγωγείς, Κλαδευτικά μηχανήματα (βενζινοπρίονα), Συγκροτήματα αρδεύσεως με σταγόνες, Σπαρτικές μηχανές σίτου, Σπαρτικές μηχανές βαμβακιού, αραβοσίτου, φασολιών κτλ., Σιτοδιαλογείς, Μηχανοκίνητοι ψεκαστήρες υψηλής πίεσης, Μηχανοκίνητοι ψεκαστήρες επινώτιοι, Μηχανοκίνητοι ψεκαστήρες γραμμικών καλλιεργειών, Μηχανοκίνητοι θειωτήρες, Μηχανές αρμαθιάσματος καπνού, Εκκοκκιστικές αραβοσίτου, Αντλίες Πετρελαιοκίνητες, Αντλίες Βενζινοκίνητες, Αντλίες Ηλεκτροκίνητες, Λοιπές Αντλίες, Συγκροτήματα τεχνητής βροχής, Αυτοκινούμενοι μεγάλοι εκτοξευτήρες (κανονάκια) Επεξεργασία στοιχείων Στην παρούσα έρευνα, η πολυκριτηριακή ανάλυση χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση και την αξιολόγηση της υφιστάμενης περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στους τέσσερις νομούς που 32

33 απαρτίζουν την περιφέρεια Κρήτης, με απώτερο στόχο τη χρήση της ως εργαλείο πολιτικής, για τη βελτίωση των παραμέτρων κατά περίπτωση, ώστε να επιτευχθεί το σημαντικότερο επίπεδο αειφορίας των πόρων. Μεταξύ των διάφορων διαφόρων τεχνικών πολυκριτηριακής ανάλυσης, επιλέχθηκε η πολυκριτηριακή θεωρεία χρησιμότητας (Multi Attribute Utility Theory MAUT) ως η πιο κατάλληλη, λόγω της δυνατότητας που παρέχει να αναλύει καταστάσεις και να οδηγεί σε εκτιμήσεις, λαμβάνοντας υπόψη διαφορετικές μεταβλητές Λογισμικό μοντέλο Το λογισμικό μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να αξιολογηθούν τα αποτελέσματα των τεσσάρων νομών της Κρήτης είναι το πολυκριτηριακό μοντέλο Web-Hipre. Το λογισμικό μοντέλο αυτό, υποστηρίζει ποικίλα εργαλεία (Multi Attribute Value Theory, Analytical Hierarchy Process) για τη μετατροπή των δεικτών σε κοινή μονάδα μέτρησης (κλίμακα 0-1), καθώς και μεθόδους υπολογισμού των συντελεστών ειδικού βάρους (AHP, DIRECT, SWING, SMART, SMARTER). Το μοντέλο Web-Hipre χρησιμοποιείται ευρέως στη διεθνή βιβλιογραφία και είναι ανοιχτό προς χρήση ( Σύμφωνα με την πολυκριτηριακή θεωρία χρησιμότητας (Multi Attribute Utility Theory - MAUT), σε κάθε πρόβλημα απόφασης υπάρχει µία πραγματική συνάρτηση U (real valued function) ορισμένη σε ένα σύνολο Α, την οποία ο Διαχειριστής επιθυμεί, συνειδητά ή όχι, να μεγιστοποιήσει. Η συνάρτηση αυτή ενοποιεί τα κριτήρια επιλογής x 1, x 2,, x n και λαμβάνει τη μορφή: U = U(x 1, x 2,, x n), όπου n=αριθμός των κριτηρίων Ο ρόλος του Διαχειριστή είναι να προσδιορίσει αυτή τη συνάρτηση, καθώς υπάρχει µία συνάρτηση U που επιτρέπει την ενοποίηση των κριτηρίων x 1, x 2,, x n. Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκε η πιο απλή (και περισσότερο χρησιμοποιούμενη) αναλυτική μορφή της συνάρτησης 33