ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΟΜΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ» Διπλωματική εργασία: ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΟΜΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Γεωργιάδης Χρήστος Επιβλέπων: Δέσποινα Βώκου Θεσσαλονίκη 2010

2 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI SCHOLL OF BIOLOGY MASTER S DEGREE PROGRAMME «ECOLOGICAL PLANNING, SUSTAINABLE DEVELOPMENT AND MANAGEMENT OF PROTECTED AREAS» Master s thesis: LEGISLATIVE FRAMEWORK OF PROTECTED AREAS AND ITS IMPLEMENTATION IN GREECE AND NEIGHBORING COUNTRIES OF SOUTH EAST EUROPE Christos Georgiadis Supervisor: Despina Vokou Thessaloniki 2010

3 Abstract The purpose of this study is to search, record, compare the legislative framework of protected areas in five countries of Southeast Europe, Greece, Albania, Bulgaria, FYROM and Turkey. The rresearch and study of the legislative framework and the views of participants in the management of protected areas showed that: The five countries have a fairly good legal framework which tends to align with European law and European Directives. The member countries (Bulgaria and Greece) of the European Union and the prospect of accession for the remaining countries (Albania, Macedonia and Turkey) is a positive step towards protecting the environment and implementation of the legislation in these countries. However there is a problem in the implementation of the legislation when sometimes the interests are stronger than protection of the environment. As regards the governance of protected areas, in Greece there are management bodies with participation of different kind of stakeholders, in other countries (Albania, Bulgaria, Macedonia and Turkey) managed service delivered through the ministry of Environment with minimum or luck involvement of other stakeholders.

4 i ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΕΖΕΣ Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΟΠ Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ΕΠ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΠΜ Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ΕΣΠΔ Εθνικά Σχέδια Περιβαλλοντικής ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΠΕ Προεδρικό Διάταγμα ΠΠ Προστατευόμενη Περιοχή ΠΔ Προεδρικό Διάταγμα ΠΥΠ Παγκόσμια Υπηρεσία Περιβάλλοντος ΤΚΣ Τόποι Κοινοτικής Σημασίας ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΦΔ Φορέας Διαχείρισης ΕΕΑ European Environment Agency ENPI European Neighbourhood and Partnership Instrument EPASA Environmental Protection Agency for Special Areas ERDF European Regional Development Fund GEF Global Environmental Fund IUCN International Union for Conservation of Nature MCPFE Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe NEAP National Environmental Action Plan NGO Non Governmental Organization REC Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe UN United Nations UNCED United Nations Conference on Environment and Development UNDP United Nations Development Programme

5 ii ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Ευχαριστίες Με την ολοκλήρωση της εργασίας μου νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά όλους όσους μου συμπαραστάθηκαν και βοήθησαν στην ολοκλήρωση αυτής της προσπάθειας. Επιθυμώ να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, Δέσποινα Βώκου, του Τομέα Οικολογίας του Βιολογικού Τμήματος του ΑΠΘ, για τις πολύτιμες υποδείξεις και κατευθύνσεις της, για τη φροντίδα, το ενδιαφέρον, την ουσιαστική συμπαράσταση και την υπομονή της σε όλη τη διάρκεια της εργασίας. Επίσης ευχαριστώ ειλικρινά τους συνεπιβλέποντες καθηγητές μου Ιωάννη Διαμαντόπουλο και Ιωάννη Παντή του Τομέα Οικολογίας του Βιολογικού Τμήματος του ΑΠΘ για την καθοδήγηση τους και τις πολύτιμες παρατηρήσεις τους Ευχαριστώ πολύ τον φίλο μου Hasan Giriz, Επικοινωνιολόγο υπάλληλο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Δασών της Τουρκίας για το ενδιαφέρον του και την συμπαράστασή του για την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Τον Artur Galanxhi, Περιβαλλοντολόγο από την Αλβανία, την Fani Mihajlovska, Νομικό από την ΠΓΔΜ και τον Alaxandar Dutsov, Περιβαλλοντολόγο από την Βουλγαρία. Ευχαριστώ τον φίλο και συνεργάτη Σπύρο Ψαρούδα, Πρόεδρο της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης ΚΑΛΛΙΣΤΩ που χωρίς την συμβολή του δεν θα είχε ξεκινήσει η ιδέα αυτής της εργασίας. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την φίλη και συνάδελφο Σοφία Εμμανουηλίδου, που με τις καλλιτεχνικές της παρεμβάσεις έκανε πιο όμορφη την εικόνα αυτής της εργασίας. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω την οικογένειά μου και όλους του φίλους μου για την συμπαράστασή τους και την βοήθεια.

6 iii ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ I. Περίληψη...1 II. Εισαγωγή...1 Α. Καθεστώς προστασίας...5 Α.1 Στόχοι Εισαγωγή...5 Α.2 Υλικά και Μέθοδοι...5 Α.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...6 A.3.1 Συστήματα Ταξινόμησης των Προστατευόμενων Περιοχών... 6 Α Το σύστημα ταξινόμησης κατά την IUCN... 6 Α Γενικά... 6 Α Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης της IUCN... 7 Α Το σύστημα ταξινόμησης κατά την MCPFE (Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe)... 9 Α Γενικά... 9 Α Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης της MCPFE A Το σύστημα ταξινόμησης κατά τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (European Environmental Agency EEA) A Γενικά A Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης κατά τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) Α.3.2 Δίκτυα Προστατευόμενων περιοχών Α Το Δίκτυο NATURA Α Το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα Α Το δίκτυο NATURA 2000 στην Βουλγαρία Α Το Δίκτυο Emerald Α.3.3 Διεθνείς συνθήκες για το περιβάλλον Α Η συνθήκη Ramsar Α Η συνθήκη CITES Α Σύμβαση της Βέρνης Α Σύμβαση της Βόννης Β. Ειδικές Περιπτώσεις Διασυνοριακές Προστατευόμενες περιοχές..19 Β.1 Στόχοι Εισαγωγή...19 Β.2 Υλικά και Μέθοδοι...19 Β.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...19

7 iv ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Β.3.1 Πράσινη Βαλκανική Ζώνη (Ελλάδα-Βουλγαρία-ΠΓΔΜ-Αλβανία) Β.3.2 Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών (Ελλάδα-Αλβανία-ΠΓΔΜ) Β.3.3 Διασυνοριακό Πάρκο Ροδόπης (Ελλάδα Βουλγαρία) Β.3.4 Διασυνοριακό Πάρκο Οροσειράς Στράντζας (Βουλγαρία Τουρκία) Β.3.5 Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων Θαλάσσιο Πάρκο Φώκαιας (Ελλάδα Τουρκία) Β.3.6 Διασυνοριακό σχέδιο δράσης για τη διατήρηση της καφέ αρκούδας (Ursus arctos*) Γ. Χρηματοδοτικά εργαλεία για τις Προστατευόμενες Περιοχές...23 Γ.1 Στόχοι Εισαγωγή...23 Γ.2 Υλικά και Μέθοδοι...23 Γ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...24 Γ.3.1 Διακρατικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα Γ Το πρόγραμμα LIFE Γ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 'Νοτιοανατολική Ευρώπη (South East Europe - SEE) Γ Το πρόγραμμα MED Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Αλβανία» Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα ΠΓΔΜ» Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Βουλγαρία» Γ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μαύρη Θάλασσα Γ.3.2 Εθνικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα Γ Ελλάδα Γ Βουλγαρία Γ.3.3 Διεθνείς Χρηματοδοτικές Πηγές Γ Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) Γ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) Πρόγραμμα Περιβάλλον Γ.3.4 Συζήτηση Δ. Νομοθεσία για την Προστασία...35 Δ.1 Στόχοι Εισαγωγή...35 Δ.2 Υλικά και Μέθοδοι...35 Δ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...36 Δ.3.1 Γενικό Πλαίσιο Δ.3.2 Ελλάδα Δ.3.3 Αλβανία Δ.3.4 Βουλγαρία Δ.3.5 ΠΓΔΜ Δ.3.6 Τουρκία... 48

8 v ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Δ.3.7 Γενικά συμπεράσματα Ε. Σχήματα Διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών...53 Ε.1 Στόχοι Εισαγωγή...53 Ε.2 Υλικά και Μέθοδοι...53 Ε.3 Αποτελέσματα Συζήτηση...54 Ε.3.1 Το σύστημα διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα Ε.3.2 Το σύστημα διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών στην Αλβανία Ε.3.3 Το σύστημα διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών στην Βουλγαρία Ε.3.4 Το σύστημα διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών στην ΠΓΔΜ Ε.3.5 Το σύστημα διακυβέρνησης των Προστατευόμενων Περιοχών στην Τουρκία Ε.3.6 Γενικά συμπεράσματα ΣΤ. Η συμμετοχή των ΜΚΟ στη διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών...67 ΣΤ.1 Στόχοι Εισαγωγή...67 ΣΤ.2 Υλικά και Μέθοδοι...67 ΣΤ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...68 ΣΤ.3.1 Ελλάδα ΣΤ.3.2 Αλβανία ΣΤ.3.3 Βουλγαρία ΣΤ.3.4 ΠΔΓΜ ΣΤ.3.5 Τουρκία Ζ. Απόψεις Μετόχων στη Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών (Stakeholders)...73 Ζ.1 Στόχοι Εισαγωγή...73 Ζ.2 Υλικά και Μέθοδοι...73 Ζ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση...74 Ζ.3.1 Αποτελέσματα της έρευνας Ζ.3.2 Συμπεράσματα Η. Συμπεράσματα...82 Βιβλιογραφία...83 Έντυπη...83 Ηλεκτρονική...83

9 vi ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Παραρτήματα...85 Παράρτημα Ι _ Συμμετοχή των Ελληνικών Περιβαλλοντικών ΜΚΟ στους Φορείς Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών...86 Παράρτημα ΙΙ _ Ερωτηματολόγιο...88

10 1 I. Περίληψη Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αναζήτηση, η καταγραφή, η σύγκριση και η εφαρμογή του Νομοθετικού πλαισίου που αφορά τις προστατευόμενες περιοχές στις πέντε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Ελλάδα, Αλβανία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ και Τουρκία. Η έρευνα και η μελέτη του νομοθετικού πλαισίου αλλά και οι απόψεις των συμμετεχόντων στην διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών έδειξε ότι: Οι πέντε χώρες διαθέτουν αρκετά ικανοποιητικό νομοθετικό πλαίσιο το οποίο τείνει να εναρμονιστεί με το Ευρωπαϊκό δίκαιο και τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Η ένταξη των χωρών (Ελλάδα και Βουλγαρία) στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και η προοπτική της ένταξης για τις υπόλοιπες χώρες (Αλβανία, ΠΓΔΜ και Τουρκία) αποτελεί θετικό βήμα για την προστασία του περιβάλλοντος στις χώρες αυτές. Ωστόσο υπάρχει πρόβλημα στην εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας αφού τα συμφέροντα πολλές φορές προηγούνται τις προστασίας. Όσο αφορά την διακυβέρνηση των προστατευόμενων περιοχών, στην Ελλάδα υπάρχει συμμετοχή φορέων στην διαχείρισή τους ενώ στις άλλες χώρες (Αλβανία, Βουλγαρία, ΠΓΔΜ και Τουρκία η διαχείριση εφαρμόζεται μέσω των υπηρεσιών των υπουργείων Περιβάλλοντος με ελάχιστη συμμετοχή άλλων φορέων. II. Εισαγωγή Είναι πλέον σήμερα κοινά αποδεκτό, ότι η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η αλόγιστη και επαναλαμβανόμενη με έντονο ρυθμό επέμβαση του ανθρώπου στη φύση, ο προσδιορισμός νέων οικονομικών αιών και η αδιάκοπη εκμετάλλευση των πόρων έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, με δυσάρεστες συνέπειες ακόμα και για την ίδια την επιβίωση του ανθρώπου. Η δραματική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος άρχισε με τη βιομηχανική, στα μέσα του 19ου αιώνα με την αστικοποίηση του πληθυσμού και την επέκταση των πόλεων που υπήρχαν, την ταχεία ανάπτυξη νέων οικισμών και βιομηχανικών περιοχών, την επέκταση και δημιουργία νέων συγκοινωνιακών δικτύων (δρόμοι, τραίνα, αυτοκινητόδρομοι) κτλ. Όλα αυτά επεκτάθηκαν ή ιδρύθηκαν σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των δασών και των υδροβιοτόπων (αποψίλωση δασών, αποξήρανση λιμνών και ελών, διευθέτηση ποταμών κτλ). Η ανάπτυξη αυτή έγινε τις περισσότερες φορές και στη χώρα μας χωρίς σχέδιο και χωρίς καμιά πρόβλεψη για τις περιβαλλοντικές επιδράσεις και επιπτώσεις. Όλα κινήθηκαν με βάση οικονομικά και άλλα στοιχεία, (μείωση του κόστους παραγωγής των αγαθών και υπηρεσιών, αύξηση της παραγωγικότητας και κατ επέκταση της ανταγωνιστικής ικανότητας κτλ). Στην προσπάθεια αυτή κάπου ξεχάστηκε η φύση, το φυσικό περιβάλλον και ο άνθρωπος, του οποίου η ύπαρξη και επιβίωση συνδέεται άμεσα με την κατάσταση του περιβάλλοντος στο οποίο ζει.

11 2 Σταδιακά όμως άρχισε να δημιουργείται κατά το πρώτο τρίτου του 20 ου αιώνα ένα ρεύμα ανάδρασης, για τη διατήρηση και την αυστηρή προστασία τουλάχιστον ορισμένων περιοχών, που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο άνθρωπος νιώθοντας ενοχές απέναντι στη φύση που τόσο έχει καταστρέψει, είτε από άγνοια, είτε εσκεμμένα με την τεχνολογική του εξέλιξη, αποφασίζει να κάτω από την προστασία του «φυσικές» περιοχές της γης, με μεγάλη οικολογική αξία από την άποψη της διατήρησης μοναδικών ή σπάνιων χαρακτηριστικών, που αποτελούν την παγκόσμια φυσική κληρονομιά. Δημιουργείται έτσι τελικά ο θεσμός των προστατευόμενων περιοχών, που περιλαμβάνουν χερσαίες ή υδάτινες επιφάνειες, οι οποίες έχουν επειδή έχουν ειδικά οικολογικά ή γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά προστατεύονται νομοθετικά και βρίσκονται κάτω από ειδικό καθεστώς διαχείρισης, με σκοπό την διατήρησή τους, τόσο για την παρούσα όσο και τις μελλοντικές γενιές. Σημαντικές προσπάθειες έγιναν από τότε σε παγκόσμια κλίμακα για τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς κάθε χώρας, μέσα από τις προστατευόμενες περιοχές και σήμερα σχεδόν όλα τα κράτη (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας) έχουν θεσμοθετήσει ένα σημαντικό αριθμό τέτοιων περιοχών, ενώ πολλοί διεθνείς οργανισμοί δείχνουν ενδιαφέρον και εργάζονται για την ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας στα θέματα αυτά. Ως προστατευόμενη περιοχή εννοούμε, σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δώσει η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN): «Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση, αφιερωμένη στην προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση με νομικά μέσα ή άλλους αποτελεσματικούς τρόπους». Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν βασικό στοιχείο της στρατηγικής της διατήρησης φυσικού περιβάλλοντος, αφού αποτελούν τα σημεία αναφοράς με βάση τα οποία αξιολογούνται όλοι οι άλλοι τύποι χρήσης των φυσικών πόρων. Η προστασία των διαφόρων φυσικών οικοσυστημάτων από κάθε άμεση και έμμεση επέμβαση του ανθρώπου επιβάλλεται για να αφεθεί η φύση ανενόχλητη να εξελιχθεί σύμφωνα με τους νόμους της κάτω από τις επιδράσεις του αβιοτικού και του βιοτικού περιβάλλοντος. Η εργασία αυτή εκπονείται στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Οικολογικός Σχεδιασμός, Βιώσιμη Ανάπτυξη Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών» του τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της Νομοθεσίας που αφορά τις προστατευόμενες περιοχές και τα προστατευόμενα αντικείμενα αυτών καθώς και τα σχήματα που συμμετέχουν στην διακυβέρνηση αυτών των περιοχών, στις όμορες προς την Ελλάδα χώρες, Αλβανία, Βουλγαρία ΠΛΔΜ, και Τουρκία. Οι πέντε συγκεκριμένες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης βρίσκονται στην Μεσογειακή περιοχή σημαντική για την βιοποικιλότητα Hot spot και μοιράζονται κοινά σημαντικά οικοσυστήματα, κοινά είδη τα οποία σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν άτομα του ίδιου πληθυσμού.

12 3 Η εργασία χωρίζεται σε οκτώ μέρη. Στο πρώτο μέρος περιγράφονται οι διεθνείς συνθήκες που έχουν υπογραφεί από τις πέντε χώρες τις Νοτιοανατολικής Ευρώπης, οι κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών καθώς και τα δίκτυα αυτών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο δεύτερο αναφέρονται κάποιες διασυνοριακές προστατευόμενες περιοχές περιγράφοντας τον βαθμό συνεργασίας για ανάληψη κοινών μέτρων για την προστασία αυτών των περιοχών. Στο τρίτο μέρος, γίνεται περιγραφή των προγραμμάτων από τα οποία υπάρχει δυνατότητα να χρηματοδοτηθούν δράσεις στις προστατευόμενες περιοχές. Στο τέταρτο μέρος, περιγράφεται το νομοθετικό πλαίσιο που αφορά τις προστατευόμενες περιοχές που ισχύει στην κάθε από τις πέντε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στο πέμπτο μέρος, γίνεται περιγραφή για την κάθε χώρα ξεχωριστά της δομής που εμπλέκεται στην διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Στο έκτο μέρος, γίνεται αναφορά στις σημαντικότερες περιβαλλοντικές ΜΚΟ της κάθε χώρας και την συμμετοχή τους γενικά στην προστασία του περιβάλλοντος. Το έβδομο μέρος αποτελεί η ανάπτυξη ενός ερωτηματολογίου το οποίο συμπληρώθηκε από διάφορους εμπλεκόμενους στην διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών από τις πέντε χώρες τις Νοτιοανατολικής Ευρώπης και γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων σε πίνακα. Το όγδοο και τελευταίο μέρος αποτελεί τα γενικά συμπεράσματα όλης της εργασίας. Η έρευνα και μελέτη της σχετικής νομοθεσίας για την Ελλάδα έγινε από πηγές στα Ελληνικά, για την Αλβανία, Βουλγαρία και ΠΓΔΜ από μετάφραση στα αγγλικά, ενώ για την Τουρκία έγινε κατευθείαν από τα Τουρκικά. Πίνακας ΙI.1 Στοιχεία για τις πέντε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Χώρα Έκταση km2 Πληθυσμός Πυκνότητα κατ./km² Α.Ε.Π $ Σχέση με την ΕΕ Ελλάδα (Απ. 2001) (2009) Πλήρες μέλος (1980) Αλβανία (Απ. 2008) 126, (2009) Υποψήφια προς ένταξη από το 2003 Βουλγαρία (Απ. 1998) 69, (2009) Πλήρες Μέλος (2007) ΠΓΔΜ (Απ. 2008) (2009) Υποψήφια από το 2001 Τουρκία (Απ. 2008) (2009) Διαπραγματεύσεις για ένταξη από το 2005 Πηγή : Ιδία επεξεργασία

13 4 Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής εργασίας αποτελεί σημαντική περιοχή ως προς την βιοποικιλότητα και είναι ένα από τα πέντε σημεία Hot spot ως προς τη βιοποικιλότητα. (Βλέπε χάρτη ΙΙ). Χάρτης ΙI.1 Hotspot Μεσόγειος ως προς την Βιοποικιλότητα

14 5 Α. Καθεστώς προστασίας Α.1 Στόχοι Εισαγωγή Η κατάταξη των προστατευόμενων περιοχών σε διάφορες κατηγορίες εφαρμόζεται με σκοπό να οριστεί το είδος της διαχείρισης και προστασίας που θα εφαρμόζεται σε αυτές. Στο παρόν κεφάλαιο θα αναφερθούν τα συστήματα που εφαρμόζονται για την κατηγοριοποίηση αυτή. Επίσης γίνεται αναφορά στα δίκτυα που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ των προστατευόμενων περιοχών με σκοπό την ανάπτυξη ενός κοινού πλαισίου προστασίας σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος, αναφέρονται όλες οι διεθνείς συνθήκες που έχουν υπογραφεί από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα Στόχοι του παρόντος κεφαλαίου είναι: Η αναζήτηση των συστημάτων κατηγοριοποίησης των προστατευόμενων περιοχών σε διεθνές επίπεδο Η αποτύπωση των δικτύων που έχουν προταθεί και ισχύουν σε παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό επίπεδο Η σύγκριση μεταξύ των κατηγοριών των διαφορετικών συστημάτων Η καταγραφή των σημαντικότερων διεθνών συνθηκών που υπάρχουν για την προστασία του περιβάλλοντος Η καταγραφή όλων των συνθηκών που έχουν υπογραφεί από τις χώρες τις Νοτιανατολικής Ευρώπης για την προστασία του περιβάλλοντος Α.2 Υλικά και Μέθοδοι Η αναζήτηση και η καταγραφή της πληροφορίας που αναφέρεται στην παρακάτω παράγραφο έγινε: Με αναζήτηση στις ιστοσελίδες των οργανισμών που εμπλέκονται στην διαχείριση προστατευόμενων περιοχών Από τη μελέτη της σχετικής νομοθεσίας που ισχύει και εφαρμόζεται στην κάθε χώρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η σχετική νομοθεσία βρέθηκε με: 1. Αναζήτηση στις ιστοσελίδες των αρμόδιων Υπουργείων Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Ελλάδα Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασών και Διαχείρισης Υδάτων, Αλβανία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων, Βουλγαρία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, ΠΓΔΜ

15 6 Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών, Τουρκία 2. Επικοινωνία με στελέχη των αρμόδιων Υπουργείων Περιβάλλοντος στις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης ή με μέλη ΜΚΟ. Α.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση A.3.1 Συστήματα Ταξινόμησης των Προστατευόμενων Περιοχών Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται περιγραφή των τριών Προστατευόμενων Περιοχών και πιο συγκεκριμένα σύγκριση μεταξύ τους (Πίνακας Α.1). Επίσης, συστημάτων ταξινόμησης των κατά την ICUN, MCPFE και ΕΕΑ και γίνεται περιγραφή των δικτύων Προστατευόμενων Περιοχών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, NATURA 2000 και Emerald. Τέλος, παρουσιάζονται οι διεθνείς περιβαλλοντικές συνθήκες που έχει υπογράψει η κάθε χώρα από τις πέντε της Νοτιανατολικής Ευρώπης. Α Το σύστημα ταξινόμησης κατά την IUCN Α Γενικά Η "Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων", δηλαδή η International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) είναι ένας διεθνής - μη κερδοσκοπικός - οργανισμός για τη διατήρηση των φυσικών πόρων. Ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1948 από διάφορες διεθνείς υπηρεσίες και αρχές (δημόσιες και ιδιωτικές) και η έδρα του βρίσκεται στην πόλη Gland της Ελβετίας. Η IUCN συγκεντρώνει 82 κράτη, 111 κυβερνητικές αντιπροσωπείες, περισσότερες από 735 μη κυβερνητικές οργανώσεις και χιλιάδες εμπειρογνώμονες και επιστήμονες από 181 χώρες ( Αποστολή της IUCN είναι να επηρεάσει, να ενθαρρύνει και να βοηθήσει τις κοινωνίες όλου του κόσμου, έτσι ώστε να διατηρηθεί η ακεραιότητα και η ποικιλομορφία της φύσης και να εξασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε χρήση των φυσικών πόρων θα είναι δίκαιη και αειφορική ( Μεγάλη είναι η σύγχυση που επικρατεί εξαιτίας των διαφόρων κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών στις διάφορες χώρες και η σύγχυση αυτή απλώνεται σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα, από τους απλούς πολίτες, τους επιστήμονες, τις διάφορες οργανώσεις μέχρι τους κυβερνητικούς φορείς ή και σε διεθνές επίπεδο. Για να λήξει η σύγχυση αυτή ή τουλάχιστον να ξεκινήσει μια οργανωμένη προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή, η IUCN διαμόρφωσε ένα σύστημα ταξινόμησης των προστατευόμενων περιοχών, το οποίο περιλαμβάνει 6 κατηγορίες και έναν γενικό ορισμό των προστατευόμενων περιοχών. Το σύστημα αυτό αναπτύχθηκε στη δεκαετία του '80 και βελτιώθηκε περαιτέρω στη δεκαετία του '90 ( Vandekerkhove et al. 2004).

16 7 Α Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης της IUCN Σύμφωνα με την IUCN, προστατευόμενη περιοχή είναι "μια περιοχή χερσαία ή/και υδάτινη, η οποία είναι ειδικά αφιερωμένη στην προστασία και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και η οποία διαχειρίζεται μέσω νομικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων". Οι κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών είναι οι εξής (IUCN 1994, Phillips and Miller 2000, Vandekerkhove et al. 2004): IUCN I: Φυσικό απόθεμα απόλυτης προστασίας/αδιατάρακτη περιοχή (Strict nature reserve/wilderness area) Iα: Φυσικό απόθεμα απόλυτης προστασίας (Strict nature reserve) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ. Ορισμός: Περιοχή χερσαία ή/και υδάτινη, η οποία έχει μερικά εξαιρετικά ή αντιπροσωπευτικά οικοσυστήματα, γεωλογικά ή φυσιολογικά χαρακτηριστικά ή/και είδη, διαθέσιμα κυρίως για επιστημονική έρευνα ή/και περιβαλλοντικό έλεγχο. Απαγορεύεται η είσοδος στο κοινό. Επιτρέπεται η έρευνα της φυσικής διαδοχής όχι όμως και η διαχείριση της περιοχής. Η περιοχή πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη σε έκταση, ώστε να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα των οικοσυστημάτων της. Iβ. Αδιατάρακτη περιοχή (Wilderness area) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΔΙΑΤΑΡΑΚΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ. Ορισμός: Μεγάλη περιοχή από αδιατάρακτη ή ελαφρώς διαταραγμένη χερσαία ή/και υδάτινη επιφάνεια που διατηρεί τα φυσικά της χαρακτηριστικά, χωρίς μόνιμη ή σημαντική κατοίκηση και η οποία προστατεύεται και διαχειρίζεται, έτσι ώστε να διατηρηθεί η φυσική της κατάσταση. Η φύση είναι αδιατάρακτη και υψηλής ποιότητας ενώ η έκταση της περιοχής είναι ικανοποιητική. Η φυσική διαδοχή λαμβάνει χώρα χωρίς την ανθρώπινη επιρροή (οι αυτόχθονες ανθρώπινες κοινωνίες είναι σε χαμηλή πυκνότητα και σε ισορροπία). Επιτρέπεται η είσοδος στο κοινό. IUCN II: Εθνικό Πάρκο (National Park) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΝΑΨΥΧΗ.

17 8 Ορισμός: Φυσική περιοχή, χερσαία ή/και υδάτινη, η οποία έχει χαρακτηρισθεί α) για να προστατεύει την οικολογική ακεραιότητα ενός ή περισσοτέρων οικοσυστημάτων τόσο για τις σημερινές όσο και για τις μελλοντικές γενιές β) για να αποκλείει κάθε είδους εκμετάλλευση ή κατάληψη της περιοχής, επιζήμια προς τους σκοπούς χαρακτηρισμού της και γ) για να παρέχει μια βάση για πνευματικές, επιστημονικές, εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές ευκαιρίες, οι οποίες είναι περιβαλλοντικά και πολιτιστικά συμβατές. Η περιοχή να διατηρείται σε φυσική κατάσταση - απαγορεύεται κάθε είδους εκμετάλλευση (δασοκομία, κυνήγι και ψάρεμα). Επιτρέπεται η χρήση πόρων διαβίωσης από τον ντόπιο πληθυσμό. Επιτρέπονται εργασίες αποκατάστασης (περιορισμένες σε χρόνο και έκταση). IUCN III: Μνημείο της Φύσης (Natural Monument) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Ορισμός: Περιοχή με συγκεκριμένα φυσικά ή πολιτιστικά χαρακτηριστικά, εξαιρετικής ή μοναδικής αξίας, που οφείλεται στη σπανιότητά τους, στην αντιπροσωπευτικότητά τους, στην αισθητική τους ποιότητα ή στην πολιτιστική τους σημασία. Η περιοχή μπορεί να περιλαμβάνει θεαματικούς καταρράκτες, σπηλιές, κρατήρες ηφαιστείων, βράχους κτλ. Η έκτασή της είναι σχετικά μικρή (<1000 ha). Είναι αρκετά μεγάλη για να προστατεύει την ακεραιότητα του χαρακτηριστικού. Η περιοχή μπορεί να δέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών. IUCN IV: Περιοχή διαχείρισης βιοτόπων/ειδών (Habitat/Species management area) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΕΣΩ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ. Ορισμός: Χερσαία ή/και υδάτινη περιοχή που υπόκειται σε ενεργό επέμβαση για διαχειριστικούς σκοπούς, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η διατήρηση βιοτόπων από τους οποίους θα ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις συγκεκριμένων ειδών. Εξασφαλίζεται και διατηρείται η κατάσταση του βιοτόπου για την προστασία των ειδών/χαρακτηριστικών που απαιτούν ανθρώπινο χειρισμό. Επιτρέπεται η περιοδική διαχείριση του βιοτόπου. Η έκταση της περιοχής είναι ανάλογη με τις απαιτήσεις των ειδών από το βιότοπο. Απαγορεύεται κάθε είδους εκμετάλλευση.

18 9 IUCN V: Προστατευόμενο τοπίο (Protected Landscape) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΓΙΑ ΑΝΑΨΥΧΗ. Ορισμός: Χερσαία περιοχή, όπου η χρόνια αλληλεπίδραση ανθρώπου-φύσης έχει δημιουργήσει μια περιοχή με ξεχωριστό χαρακτήρα, με υψηλή αισθητική, οικολογική ή/και πολιτιστική αξία και συχνά υψηλή βιοποικιλότητα. Η προστασία της ακεραιότητας αυτής της παραδοσιακής αλληλεπίδρασης είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία, τη διατήρηση και την εξέλιξη μιας τέτοιας περιοχής. Επιτρέπεται η παραδοσιακή χρήση της γης. Οι οικονομικές δραστηριότητες βρίσκονται σε αρμονία με τη φύση ενώ η τοπική κοινωνία εξασφαλίζει κέρδη μέσω των φυσικών προϊόντων. Ένα σημαντικό τμήμα της περιοχής αυτής πρέπει να διαχειρίζεται για προστατευτικούς σκοπούς. IUCN VI: Περιοχή διαχειριζόμενων φυσικών πόρων (Managed Resource Protected Area) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΗ ΚΥΡΙΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Ορισμός: Περιοχή με αδιατάρακτα κυρίως φυσικά οικοσυστήματα, η οποία διαχειρίζεται για να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας ενώ, συγχρόνως, παρέχει μια αειφορική εισροή φυσικών προϊόντων και υπηρεσιών, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της κοινότητας. Τα 2/3 τουλάχιστον της περιοχής πρέπει να είναι σε φυσική κατάσταση. Η περιοχή πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη σε έκταση, για να εφαρμόζεται η αειφορική χρήση χωρίς να είναι εις βάρος των μακροπρόθεσμων φυσικών αξιών. Απαγορεύεται η δημιουργία εντατικών καλλιεργειών στην περιοχή. Α Το σύστημα ταξινόμησης κατά την MCPFE (Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe) Α Γενικά Η "Υπουργική Συνδιάσκεψη για την Προστασία των Δασών της Ευρώπης", δηλαδή η Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe (MCPFE) είναι μια υψηλού επιπέδου πολιτική πρωτοβουλία. Ασχολείται με τα σημαντικότερα ζητήματα που αφορούν τα δάση και τη δασοκομία της Ευρώπης και προωθεί την αειφορική διαχείριση των δασών. Στόχος της είναι η βελτίωση της κατάστασης των δασών σε όλες τις συμβαλλόμενες χώρες (

19 10 Η MCPFE ιδρύθηκε το 1990 και αντιπροσωπεύεται συνολικά από 40 Ευρωπαϊκές. Επιπλέον, μετέχουν ως παρατηρητές και άλλες μη ευρωπαϊκές χώρες και διεθνείς οργανισμοί. Η MCPFE είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία βασίζεται σε μια σειρά συνδιασκέψεων που πραγματοποιούνται σε υπουργικό επίπεδο και οι οποίες ακολουθούνται από συμβούλια εμπειρογνωμόνων. Από το 1990 έχουν πραγματοποιηθεί 4 υπουργικές συνδιασκέψεις με θέμα την προστασία των δασών της Ευρώπης. Οι συνδιασκέψεις αυτές θεωρούνται κύρια σημεία στην ανάπτυξη διεθνούς δασικής πολιτικής ( Η Liaison Unit - μέλος της MCPFE με έδρα την Αυστρία - αποφάσισε να συντάξει καινούριες οδηγίες για την αξιολόγηση των προστατευόμενων περιοχών της Ευρώπης, οι οποίες σχετίζονται καλύτερα με την κατάσταση που επικρατεί στη συγκεκριμένη ήπειρο σε σχέση με το σύστημα ταξινόμησης της IUCN. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα καινούριο σύστημα ταξινόμησης των προστατευόμενων περιοχών, το οποίο εγκρίθηκε επίσημα στην Τέταρτη Υπουργική Συνδιάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη. (Vandekerkhove et al. 2004). Α Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης της MCPFE Γενικές αρχές (MCPFE 2003): Όλα τα προστατευόμενα δάση και άλλες δασικές εκτάσεις πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις προκειμένου να χαρακτηριστούν σύμφωνα με τις οδηγίες του συστήματος αξιολόγησης της MCPFE (Vandekerkhove et al. 2004): Ύπαρξη νομικής βάσης. Μακροπρόθεσμη δέσμευση (20 χρόνια το ελάχιστο). Ρητός χαρακτηρισμός για την προστασία της βιοποικιλότητας, του τοπίου, συγκεκριμένων φυσικών στοιχείων ή προστατευτικών λειτουργιών του δάσους και άλλων δασικών εκτάσεων. Οι κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών είναι οι εξής : MCPFE Κατηγορία 1: Κύριο διαχειριστικό αντικείμενο "βιοποικιλότητα" 1.1: Όχι ενεργή επέμβαση Το κύριο διαχειριστικό αντικείμενο είναι η βιοποικιλότητα. Δεν εφαρμόζεται καμία άμεση, ενεργή ανθρώπινη επέμβαση. Δραστηριότητες πέρα από την περιορισμένη είσοδο του κοινού και τη μη επιζήμια έρευνα, που δεν επιδρά αρνητικά στο διαχειριστικό αντικείμενο, απαγορεύονται στην προστατευόμενη περιοχή. 1.2: Ελάχιστη επέμβαση Το κύριο διαχειριστικό αντικείμενο είναι η βιοποικιλότητα.

20 11 Η ανθρώπινη επέμβαση περιορίζεται στο ελάχιστο. Στην προστατευόμενη περιοχή απαγορεύονται οποιεσδήποτε άλλες δραστηριότητες εκτός από τις εξής: Κυνήγι, έλεγχος ασθενειών/επιδημιών εντόμων1, είσοδος στο κοινό, επέμβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς, μη επιζήμια έρευνα που να επιδρά αρνητικά στο διαχειριστικό αντικείμενο και χρήση πόρων διαβίωσης : Προστασία μέσω ενεργού διαχείρισης Το κύριο διαχειριστικό αντικείμενο είναι η βιοποικιλότητα. Η περιοχή διαχειρίζεται με ενεργές επεμβάσεις, που κατευθύνονται προς την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου προστασίας της προστατευόμενης περιοχής. Οποιαδήποτε εξαγωγή πόρων, συγκομιδή, δασοκομικές μετρήσεις που είναι επιζήμιες για το διαχειριστικό αντικείμενο όπως, επίσης, και άλλες δραστηριότητες, οι οποίες επιδρούν αρνητικά στον προστατευτικό σκοπό, απαγορεύονται στην προστατευόμενη περιοχή. MCPFE Κατηγορία 2: Κύριο διαχειριστικό αντικείμενο "προστασία του τοπίου και συγκεκριμένων φυσικών στοιχείων" Οι επεμβάσεις κατευθύνονται προς την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων, της ποικιλομορφίας του τοπίου, των πολιτιστικών, αισθητικών, πνευματικών και ιστορικών αξιών, της αναψυχής και συγκεκριμένων φυσικών στοιχείων. Η χρήση δασικών πόρων είναι περιορισμένη. Υπάρχει σαφής μακροπρόθεσμη δέσμευση και ρητός χαρακτηρισμός, ως συγκεκριμένο καθεστώς προστασίας που καθορίζει μια περιορισμένη περιοχή. Δραστηριότητες, που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στα χαρακτηριστικά του τοπίου ή/και σε συγκεκριμένα φυσικά στοιχεία, απαγορεύονται στην προστατευόμενη περιοχή. MCPFE Κατηγορία 3: Κύριο διαχειριστικό αντικείμενο "προστατευτικές λειτουργίες" Η διαχείριση κατευθύνεται προς την προστασία του εδάφους και των ιδιοτήτων του ή της ποσότητας και ποιότητας του νερού ή άλλων λειτουργιών του δασικού οικοσυστήματος ή της υποδομής και των διαχειριζόμενων φυσικών πόρων από τους φυσικούς κινδύνους. Τα δάση και οι άλλες δασικές εκτάσεις υποδεικνύονται ρητά από τα διαχειριστικά σχέδια να εκπληρώνουν τις προστατευτικές τους λειτουργίες. 1 Μέτρα ελέγχου που χρησιμοποιούν βιολογικές μεθόδους επιτρέπονται σε περίπτωση πρόβλεψης για εκδήλωση επιδημιών, υπό τον όρο ότι καμία άλλη δυνατότητα ελέγχου στην ουδέτερη ζώνη δεν είναι εφικτή. 2 Οι πόροι αυτοί χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις ανάγκες των ντόπιων κατοίκων και των τοπικών κοινοτήτων και η χρήση τους επιτρέπεται μόνο, εφόσον, δεν έχει επιπτώσεις στους διαχειριστικούς στόχους.

21 12 Απαγορεύεται οποιαδήποτε λειτουργία στην περιοχή, που έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο έδαφος ή στο νερό ή στην ικανότητα προστασίας άλλων λειτουργιών του οικοσυστήματος, της υποδομής και των διαχειριζόμενων φυσικών πόρων από τους φυσικούς κινδύνους. A Το σύστημα ταξινόμησης κατά τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (European Environmental Agency EEA) A Γενικά O Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), είναι ένας οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης με σκοπό τη δημιουργία ενός δικτύου για την παρακολούθηση του Ευρωπαϊκού Περιβάλλοντος. Απαρτίζεται από ένα διοικητικό συμβούλιο που αποτελείται από εκπροσώπους των κυβερνήσεων των 32 κρατών μελών του, εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και δύο επιστήμονες που διορίζονται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ιδρύθηκε με τον κανονισμό ΕΟΚ 1210/1990, ο οποίος τροποποιήθηκε από τον κανονισμό ΕΟΚ 933/1999? Και άρχισε να λειτουργεί το Η έδρα στην Κοπεγχάγη της Δανίας. Αποτελείται από 32 μέλη (Φεβρουάριος 2009): 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης 3 μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, Νορβηγία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν 1 υποψήφια κράτος μέλος, Τουρκία Ελβετία (από τον Απρίλιο του 2006) A Περιγραφή του συστήματος ταξινόμησης κατά τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) Το 1995, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), άρχισε την ανάπτυξη μιας βάσης δεδομένων με τις προστατευόμενες περιοχές. Ο στόχος είναι η δημιουργία μιας συνολικής βάσης δεδομένων για όλες τις κατηγορίες προστασίας στην Ευρώπη, καθώς και μια πλήρη βάση δεδομένων όλων των προστατευόμενων περιοχών στην Ευρώπη. Η βάση αυτή δεδομένων περιέχει πληροφορίες για πάνω από χαρακτηρισμένες περιοχές από 48 χώρες. Στην βάση γίνεται απλά μια κατηγοριοποίηση αυτών των περιοχών (A, B και C). Η κατηγοριοποίηση αυτή έχει να κάνει με τον διαχωρισμό των περιοχών για τις ανάγκες κατάταξης των δεδομένων και δεν έχει να κάνει με το επίπεδο ή τον βαθμό προστασίας μιας περιοχής.

22 13 Πίνακας Α.1: Συσχέτιση μεταξύ κατηγοριών MCPFE, IUCN και EEA MCPFE κατηγορίες, ΕΕΑ, IUCN MCPFE 1: Κύριο 1.1: «Όχι ενεργή διαχειριστικό παρέμβαση» αντικείμενο 1.2: «Ελάχιστη «βιοποικιλότητα» παρέμβαση» 1.3: «Προστασία EEA IUCN Α I Α II, (IV) Α IV, (V) Β III, (V, VI) (Β) n.a. μέσω ενεργού παρέμβασης» 2: Κύριο διαχειριστικό αντικείμενο «προστασία του τοπίου και συγκεκριμένων φυσικών στοιχείων» 3: Κύριο διαχειριστικό αντικείμενο «προστατευτικές λειτουργίες» Πηγή : IUCN Α.3.2 Δίκτυα Προστατευόμενων περιοχών Α Το Δίκτυο NATURA 2000 Το Δίκτυο Natura 2000 αποτελεί ένα Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Αποτελείται από δύο κατηγορίες περιοχών: Τις «Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» (στα αγγλικά: Special Protection Areas - SPA) για την Ορνιθοπανίδα, όπως ορίζονται στην Οδηγία 79/409/EK, και τους «Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ)» (στα αγγλικά: Sites of Community Importance - SCI) όπως ορίζονται στην Οδηγία 92/43/ΕΚ. Οι ΖΕΠ, μετά τον χαρακτηρισμό τους από τα Κράτη Μέλη, εντάσσονται αυτόματα στο Δίκτυο Natura 2000, και η διαχείρισή τους ακολουθεί τις διατάξεις του άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΚ. Αντίθετα, για την ένταξη των ΤΚΣ πραγματοποιείται επιστημονική αξιολόγηση και διαπραγμάτευση μεταξύ των Κρατών Mελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κατά οικολογική ενότητα Βιογεωγραφικών Σεμιναρίων. Ο κατάλογος των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας όσον αφορά την Μεσογειακή ζώνη, στην οποία ανήκει εξ ολοκλήρου η Ελλάδα, οριστικοποιήθηκε και δημοσιεύθηκε στην επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, τεύχος με αριθμό L259 vol.49 21/9/06 (διαθέσιμος στην ηλεκτρονική διεύθυνση :

23 14 Μετά την οριστικοποίηση του καταλόγου των ΤΚΣ, τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται να κηρύξουν τις περιοχές αυτές ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ)» (στα αγγλικά: Special Areas of Conservation - SAC)» το αργότερο μέσα σε μια εξαετία. Α Το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα Η καταγραφή των τόπων που πληρούν τα κριτήρια της παρουσίας τύπων οικοτόπων και οικοτόπων ειδών της Οδηγίας 92/43/ΕΚ στη χώρα μας (296 περιοχές), έγινε από ομάδα περίπου 100 επιστημόνων που συστήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE ( ) με τίτλο «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας της Ελλάδας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ)». Στον «Επιστημονικό Κατάλογο» εντάχθηκε το σύνολο σχεδόν των μέχρι τότε προστατευόμενων περιοχών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Τον επιστημονικό καταλογο μπορεί κανείς να επισκεφτεί από την ιστοσελίδα του Δικτύου Ερευνητών Διαχείρισης Περιβάλλοντος. Η τελική επιλογή των τόπων που προτάθηκαν από τη χώρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έγινε από κοινή ομάδα εργασίας ΥΠΕΧΩΔΕ (πρώην) - Υπουργείου Γεωργίας κατόπιν γνωμοδοτήσεων όλων των συναρμόδιων Υπουργείων. Η Ελλάδα έχει χαρακτηρίσει σήμερα 151 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 239 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) («Εθνικός Κατάλογος»). Οι δύο κατάλογοι παρουσιάζουν μεταξύ τους επικαλύψεις όσον αφορά τις εκτάσεις τους. Μάλιστα, 31 τόποι έχουν οριστεί ταυτόχρονα ως ΖΕΠ και έχουν προταθεί και ως ΤΚΣ. Όλοι οι τόποι του Δικτύου Natura 2000, που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων, συνοδεύονται από δελτίο δεδομένων με γενικότερα περιγραφικά στοιχεία και ειδικότερες πληροφορίες για τους τύπους οικοτόπων και τα είδη που ενδιαιτούν στον κάθε τόπο και από χάρτη κλίμακας 1: Όλοι οι ανωτέρω χάρτες έχουν αποσταλεί στις Διευθύνσεις Περιβάλλοντος και Χωροταξίας των Περιφερειών της χώρας, στα Τμήματα Περιβάλλοντος των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, στις αρμόδιες Υπηρεσίες των Κεντρικών Υπουργείων, στη βιβλιοθήκη του ΥΠΕΧΩΔΕ και διανέμονται σε όλους τους ενδιαφερόμενους πολίτες. Λόγω του όγκου της πληροφορίας δεν επισυνάπτονται επί του παρόντος στο Διαδίκτυο οι χάρτες 1: των περιοχών του καταλόγου αλλά παρατίθενται ενδεικτικοί συνοπτικοί χάρτες της θέσης των περιοχών στο εθνικό έδαφος σε κλίμακα 1: Οι δραστηριότητες στις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 ρυθμίζονται μέχρι σήμερα από την Εθνική Νομοθεσία. Η Οδηγία 79/409/ΕΚ εναρμονίστηκε στο ελληνικό Δίκαιο με τις Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις / (ΦΕΚ 757/Β/ ), / (ΦΕΚ 1188/Β/ ), / (ΦΕΚ 68/Β/4-2-98). Η Οδηγία 92/43/ΕΚ εναρμονίστηκε στο ελληνικό Δίκαιο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 33318/3028/ (ΦΕΚ 1289/Β/ ).

24 15 Α Το δίκτυο NATURA 2000 στην Βουλγαρία Η Βουλγαρία αποτελεί πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωση από την 1 η Ιανουαρίου του Ως πλήρες μέλος υποχρεούται να εφαρμόσει όλη την Νομοθεσία και τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένου και των δύο Οδηγιών (79/409/ΕΚ και 92/43/ΕΚ). Στο πλαίσιο αυτής της υποχρέωσης το Βουλγαρικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων χρηματοδότησε το 2002 πρόγραμμα για την δημιουργία του καταλόγου των περιοχών οι οποίες θα αποτελούσαν τις περιοχές που θα συμμετείχαν στο δίκτυο NATURA Το πρόγραμμα κατέληξε ότι περίπου 34 % της συνολικής επικράτειας της χώρας θα πρέπει να καλύπτεται από το δίκτυο που αυτό αντιστοιχεί σε 310 περίπου περιοχές. Στις 129 εξ αυτών έγιναν καταγραφή των οικοτόπων και ειδών που συναντώνται σε αυτές. Η Οδηγία 92/43/ΕΚ (οικοτόπους) και η οδηγία 79/409/ΕΚ (Πτηνά) απαιτούν κατά την ημερομηνία της 31ης προσχώρησης Δεκεμβρίου 2006, ότι η Βουλγαρία πρέπει να ήταν έτοιμη να υποβάλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έναν κατάλογο των περιοχών που θα περιληφθούν στην Ευρωπαϊκή δίκτυο NATURA 2000 με σκοπό την προστασία των ειδών και οικοτόπων που περιλαμβάνονται στα παραρτήματα των οδηγιών. Η υποβολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή έπρεπε να περιέχει συμπληρωμένο τυποποιημένο έντυπο NATURA 2000 δεδομένα για κάθε μία από τις προτεινόμενες περιοχές, καθώς και ένα χάρτη σε κλίμακα 1: (τουλάχιστον), στον οποίο να είναι εμφανή τα εξωτερικά όρια κάθε προτεινόμενης περιοχής. Στις 17 Φεβρουαρίου του 2007 η βουλγαρική κυβέρνηση κατέθεσε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον κατάλογο με τις προτεινόμενες περιοχές για το δίκτυο στην Βουλγαρία. Ο κατάλογος αυτός περιείχε 196 περιοχές οι οποίες αποτελούν το 28,6 % της συνολικής επιφάνειας της Βουλγαρίας. Τον Νοέμβριο του 2007, η Βουλγαρική κυβέρνηση κατέθεσε συμπληρωματικό κατάλογο μετά από την πίεση των Περιβαλλοντικών ΜΚΟ φτάνοντας τον συνολικό αριθμό σε 342 και το ποσοστό επί της συνολικής έκτασης της Βουλγαρίας στο 33,8%. Α Το Δίκτυο Emerald Το δίκτυο Emerald έχει συσταθεί στα πλαίσια της Σύμβασης της Βέρνης, στο δίκτυο αυτό μπορούν να συμμετέχουν και χώρες «παρατηρητές» της σύμβασης. Το δίκτυο έχει δημιουργηθεί από το 1989, αλλά η πρακτική του μορφή ξεκίνησε από το 1996 με σκοπό τη συμπλήρωση και επέκταση του δικτύου NATURA 2000, σε παρόμοια βάση, σε χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να αναπτυχθούν κοινές μεθοδολογίες και συνέργειες για την προστασία του Περιβάλλοντος εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις χώρες που έχουν υπογράψει την Σύμβαση της Βέρνης οι οποίες είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι περιοχές του Δικτύου Emerald συμπίπτουν με τις περιοχές του Δικτύου NATURA Πριν από την ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δώδεκα χώρες έχουν εφαρμόσει πιλοτικά σχέδια για την ανάπτυξη του Δικτύου Emerald, τα σχέδια αυτά

25 16 περιλαμβάνουν κυρίως προπαρασκευαστικές δράσεις για τη δημιουργία του δικτύου Natura Οι χώρες (εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης) που εφαρμόζουν τις αρχές του Δικτύου Emerald είναι: Ισλανδία, Νορβηγία και Ελβετία (Δυτική Ευρώπη) Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, Μολδαβία, Ρωσία και Ουκρανία (Κεντρική και ανατολική Ευρώπη), Αλβανία, ΒοσνίαΕρζεγοβίνη, Κροατία, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜ, Σερβία, Τουρκία (Νοτιοανατολική Ευρώπη), και Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία (Νότιος Καύκασος). Το πρόγραμμα για την ανάπτυξη του Δικτύου Emerald στις χώρες τις Νοτιανατολικής Ευρώπης υλοποιήθηκε τα έτη 2005 και 2006, ως συνέχεια των αρχικών πιλοτικών προγράμματα που εφαρμόζονται από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Αυτό το CARDS / Emerald πρόγραμμα αφορά τις ακόλουθες χώρες: Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Μαυροβούνιο, ΠΓΔΜ και Σερβία. Γενικός στόχος του ήταν να εντοπίσει το 80% των περιοχών με περιβαλλοντικό ενδιαφέρον για προστασία στις χώρες αυτές. Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος και αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό εργαλείο που θα συμβάλλει στην προετοιμασία των χωρών αυτών για τις μελλοντικές εργασίες ώστε να εφαρμόσουν το Δίκτυο NΑΤUΡΑ Α.3.3 Διεθνείς συνθήκες για το περιβάλλον Α Η συνθήκη Ramsar Η Συνθήκη Ραμσάρ είναι μια διακυβερνητική συμφωνία που υιοθετήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στην πόλη Ραμσάρ του Ιράν. Αποτελεί την πρώτη σύγχρονη παγκόσμια διακυβερνητική συνθήκη για την προστασία και την ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων. Η επίσημη επωνυμία της συνθήκης -Συνθήκη για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας και κυρίως όσους αποτελούν Βιότοπο για Παρυδάτια Πουλιά - αντανακλά το αρχικό ενδιαφέρον της για τη διατήρηση και την ορθή χρήση των υγροτόπων που φιλοξενούν παρυδάτια πουλιά. Έκτοτε όμως, η Συνθήκη διευρύνθηκε, με αποτέλεσμα σήμερα να περιλαμβάνει όλους τους τομείς που αφορούν στην προστασία και ορθή διαχείριση των υγροτόπων, αναγνωρίζοντας τους ως οικοσύστημα εξαιρετικά σημαντικό για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την ευημερία των ανθρώπινων κοινοτήτων. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο και υπερίσχυσε η επωνυμία "Συνθήκη για τους Υγροτόπους". Η Συνθήκη, τέθηκε σε ισχύ το 1975 και μέχρι σήμερα απαριθμεί 116 Χώρες-Μέλη σε ολόκληρο τον κόσμο. Πάνω από 1000 υγρότοποι, συνολικής έκτασης περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων, όσο δηλαδή η Ισπανία και η Μεγάλη Βρετανία μαζί, έχουν χαρακτηριστεί Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας.

26 17 Πίνακας Α.2 Η συνθήκη Ramsar Χώρα Ramsar Ημερομηνία Έκταση Αριθμός Νόμος 02/02/1971 που τέθηκε Εκτάρια ενταγμένων επικύρωσης (Υ) σε ισχύ περιοχών 21/12/1975 (Ι) Ελλάδα ΝΑΙ 21/12/75 163, Αλβανία ΝΑΙ 29/02/96 83,062 3 Βουλγαρία ΝΑΙ 24/01/76 20, ΠΓΔΜ ΝΑΙ 08/09/91 21,616 2 Τουρκία ΝΑΙ 13/11/94 179, N. 191/1974 N. 5434/94 Πηγή : Ιδία Επεξεργασία Υ: Υπογραφή Ι : Ισχύ Η : Εκτάρια Α Η συνθήκη CITES Η Σύμβαση CITES έχει να κάνει με το διεθνές εμπόριο ειδών και δειγμάτων της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Τα μέρη της Σύμβασης, έχουν συμφωνήσει στην τήρηση και εφαρμογή ενιαίων κανόνων και συγκεκριμένων διαδικασιών, διακίνησης και εμπορίας των ανωτέρω ειδών, προκειμένου να προστατευτούν σε παγκόσμιο επίπεδο, είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Τη Σύμβαση CITES, αρχικά "Σύμβαση της Ουάσιγκτον" (1973) έχουν υπογράψει μέχρι σήμερα 145 χώρες. Α Σύμβαση της Βέρνης Η Σύμβαση της Βέρνης, για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης. Η Σύμβαση, η οποία καταρτίστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης, υπογράφηκε στη Βέρνη της Ελβετίας στις 19 Σεπτεμβρίου 1979 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαρτίου 2002.

27 18 Α Σύμβαση της Βόννης Η Σύμβαση της Βόννης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας, υπογράφηκε στη Βόννη στις 23 Ιουνίου 1979 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου Η Σύμβαση έχει ως σκοπό την προστασία και τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας, καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε κινδύνους, όπως η συρρίκνωση των βιοτόπων αναπαραγωγής, το υπερβολικό κυνήγι κατά τις μεταναστευτικές διαδρομές και η υποβίβαση των περιοχών διατροφής. Η Σύμβαση της Βόννης παρέχει το πλαίσιο διεθνούς συνεργασίας, καθώς για την επιβίωση των ειδών αυτών απαιτείται συνεργασία και συντονισμένη δράση από όλα τα Κράτη της ζώνης εξάπλωσης τους. Πίνακας Α.3 Οι συνθήκες που έχουν υπογραφεί από τις υπό μελέτη χώρες της περιοχής της εργασίας Περιοχή/Χώρα Παγκόσμια Ελλάδα Αλβανία Σύμβαση της Σύμβαση της Βέρνης Βόννης 3/3/1973 (Υ) 19/09/1979 (Υ) 23/6/1979 (Υ) 21/12/1975 (Ι) 1/7/1975 (Ι) 01/09/1982 (Ι) 1/11/1983 (Ι) 21/12/75 (Ι) 08/10/1992 (Υ) Ramsar CITES 02/02/1971 (Υ) 10 περιοχές 163,501 (H) 19/9/1979 (Υ) 06/01/1993 (Ι) Ν. 1335/1983 N. 191/1974 Ν. 2055/ /02/96 (Ι) 27/06/2003 (Υ) 3 περιοχές 25/09/2003 (Ι) 83,062(H) 24/01/76 (Ι) Βουλγαρία 10 περιοχές 20,306 (Η) ΠΓΔΜ 16/04/1991 (Ι) 01/5/1991 (Ι) 2 περιοχές 02/10/2000 (Ι) 21,616 (Η) Τουρκία 179,482 (Η) N. 5434/94 01/5/1999 (Ι) 31/1/1991 (Υ) 04/07/2000 (Υ) 12 περιοχές 31/10/1995 (Υ) 16/01/1991 (Υ) 08/09/91 (Ι) 13/11/94 (Ι) 01/10/1983 (Ι) 17/12/1998 (Υ) 01/4/1999 (Ι) 23/09/1996 (Υ) 19/9/1979 (Υ) 22/12/1996 (Ι) 01/9/1984 (Ι) N /1996 N. 7601/ /10/1999 (Ι) Ν. 2719/ /09/2001 (Ι) 01/09/1999 (Ι) 01/11/1999 (Ι) - Πηγή : Ιδία επεξεργασία Υ: Υπογραφή Ι : Ισχύ Η : Εκτάρια

28 19 Β. Ειδικές Περιπτώσεις Διασυνοριακές Προστατευόμενες περιοχές Β.1 Στόχοι Εισαγωγή Οι πέντε χώρες τις Νοτιοανατολικής Ευρώπης μοιράζονται σημαντικές περιοχές όσον αφορά την βιοποικιλότητα και την ιδιαιτερότητα του τοπίου. Μόλις τα τελευταία χρόνια ξεκίνησαν πρωτοβουλίες για την συνεργασία στην κοινή διαχείριση αυτών των περιοχών με σκοπό την προστασία ειδών και οικοτόπων κοινών στις διασυνοριακές περιοχές. Στόχοι του παρόντος κεφαλαίου είναι: Η αναζήτηση διασυνοριακών περιοχών για τις οποίες ή λαμβάνονται ή πρέπει να ληφθούν διασυνοριακές δράσεις για την προστασία τους Η καταγραφή των διακρατικών αυτών περιοχών Η αναζήτηση για την προοπτική συντονισμού των υπεύθυνων φορέων από τις δύο πλευρές των συνόρων Β.2 Υλικά και Μέθοδοι Η αναζήτηση και καταγραφή της πληροφορίας για το κεφάλαιο αυτό έγινε με: Αναζήτηση στις ιστοσελίδες των αντίστοιχων Υπουργείων Περιβάλλοντος των πέντε χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Ελλάδα Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασών και Διαχείρισης Υδάτων, Αλβανία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων, Βουλγαρία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, ΠΓΔΜ Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών, Τουρκία Αναζήτηση στις ιστοσελίδες ΜΚΟ ( Αναζήτηση στις των Φορέων Διαχείρισης των περιοχών Εθνικό Δρυμού Πρεσπών ( Οροσειράς Ροδόπης ( Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βόρειων Σποράδων ( Έρευνα στον έντυπο Τύπο (κυρίως εφημερίδες) Β.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση Η έρευνα έδειξε ότι υπάρχουν έξι τέτοιες διασυνοριακές περιοχές για τις οποίες είναι σημαντικό να ληφθούν κοινές και συντονισμένες δράσεις για την προστασία τους.

29 20 Β.3.1 Πράσινη Βαλκανική Ζώνη (Ελλάδα-Βουλγαρία-ΠΓΔΜ-Αλβανία) Η πρωτοβουλία «Πράσινη Βαλκανική Ζώνη Balkan Green Belt» προβλέπει τη δημιουργία ενός οικολογικού δικτύου με σκοπό την ανάπτυξη διασυνοριακής συνεργασίας για την προστασία και τη βιώσιμη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. Η πράσινη ζώνη περνά κατά μήκος των συνόρων της ΠΓΔΜ της Μακεδονίας με την Αλβανία, την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, και κυμαίνεται από ένα ως διάφορες δεκάδες χιλιομέτρων. Β.3.2 Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών (Ελλάδα-Αλβανία-ΠΓΔΜ) Το πρώτο βήμα για την ίδρυση του Διασυνοριακού Πάρκου Πρεσπών έγινε το 2000, με τη σχετική διακήρυξη των τότε πρωθυπουργών των τριών χωρών (Κώστας Σημίτης, Ιλίρ Μέτα και Λιούπτσο Γκεοργκίεφσκι). Ακολούθησε η σύσταση της τριμερούς, άτυπης, Συντονιστικής Επιτροπής του Πάρκου Πρεσπών. Ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Υγροτόπων (2 Φεβρουαρίου 2010), οι υπουργοί Περιβάλλοντος της Ελλάδας, της ΠΓΔΜ και της Αλβανίας υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία Διασυνοριακού Πάρκου στον μοναδικό οικότοπο των Πρεσπών. Σκοπός της συμφωνίας είναι η ενίσχυση της τριμερούς συνεργασίας ούτως ώστε να διασφαλιστεί η ολοκληρωμένη προστασία του οικοσυστήματος και της αειφόρου ανάπτυξης της περιοχής του Πάρκου Πρεσπών, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης σχεδίου ολοκληρωμένης διαχείρισης της λεκάνης απορροής, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Η συμφωνία περιλαμβάνει συγκεκριμένες δεσμεύσεις, θεσπίζει μόνιμες δομές συνεργασίας, προστατεύει τις λίμνες και δημιουργεί ευκαιρίες για τις παραγωγικές δραστηριότητες στην περιοχή. Πρόκειται για την πρώτη διασυνοριακή συμφωνία προστασίας οικοτόπου στα Βαλκάνια. Β.3.3 Διασυνοριακό Πάρκο Ροδόπης (Ελλάδα Βουλγαρία) Η Οροσειρά Ροδόπης αποτελεί μια από τις σημαντικότερες περιοχές τόσο της Ελλάδας όσο και τους Βουλγαρίας από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος. Γεωλογικές και βιογεωγραφικές ιδιαιτερότητες διαμόρφωσαν συνθήκες υψηλής βιοποικιλότητας σε μια περιοχή που, επιπλέον, είναι από τις ελάχιστες απομένουσες όσον αφορά τουλάχιστον την Ελλάδα με σχετικά μικρό βαθμό επηρεασμού από καταστρεπτικές δραστηριότητες. Ο χαρακτηρισμός της σε Εθνικό Πάρκο από την Ελληνική πλευρά (που θα αποτελεί, πλέον, το μεγαλύτερο σε έκταση χερσαίο Πάρκο της χώρας) αποτελεί αναγνώριση της σημασίας της περιοχής. Διευκολύνεται η αποτελεσματική διαχείρισή της, η οποία οφείλει να προσανατολιστεί τόσο στη διατήρηση του αριθμού και της ποικιλίας των φυσικών χαρακτηριστικών της όσο και στην εξασφάλιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Αποτελεί, ακόμα, σε συνάρτηση με την ολοκλήρωση του δικτύου NATURA 2000 στην

30 21 Βουλγαρική πλευρά, σημαντικό βήμα για τη μελλοντική δημιουργία Διασυνοριακού Πάρκου, που μπορεί να περιλάβει και μεγάλο μέρος της Βουλγαρικής Ροδόπης. Τα δύο αρμόδια υπουργεία είναι σε διαπραγματεύσεις για την ανακήρυξη του Διασυνοριακού Πάρκου, η υπόθεση όμως έχει σταματήσει λόγω προβλημάτων στην διατύπωση κοινών ονομάτων της περιοχής. Β.3.4 Διασυνοριακό Πάρκο Οροσειράς Στράντζας (Βουλγαρία Τουρκία) Η συγκεκριμένη περιοχή έχει προταθεί από την Τουρκική πλευρά ως προστατευόμενη περιοχή «βιόσφαιρας» από την UNESCO. Η περιοχή περιλαμβάνει το Τουρκικό μέρος των βουνών Yildiz, τα οποία καταλήγουν τη Μαύρη Θάλασσα και εκτείνονται και στη Βουλγαρία όπου είναι γνωστά ως βουνά Strandja. Καλύπτει μια συνολική περιοχή περίπου εκταρίων, που τοποθετούνται μεταξύ 41 γεωγραφικού μήκους βόρειου γεωγραφικού πλάτους ο 55 " και 42 ο 34 " του ανατολικού και 27 ο 21 " και 28 ο 05. Από τη Βουλγαρική πλευρά η περιοχή έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται πολλές προσπάθειες για συνεργασία στη διαχείριση της περιοχής και μελλοντικά στην ανακήρυξής της ως διασυνοριακό πάρκο. Β.3.5 Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων Θαλάσσιο Πάρκο Φώκαιας (Ελλάδα Τουρκία) Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων (από την Ελληνική Πλευρά), είναι το πρώτο Θαλάσσιο Πάρκο της Ελλάδας, και η μεγαλύτερη προστατευμένη θαλάσσια περιοχή στην Ευρώπη (περίπου 2,220 km2). Εκτός από τη θαλάσσια περιοχή, το Πάρκο περιλαμβάνει τη νήσο Αλόννησο, 6 μικρότερα νησιά (Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Ψαθούρα, Πιπέρι, Σκάτζουρα και Γιούρα) καθώς και 22 βραχονησίδες. O Φορέας Διαχείρισης του Ε.Θ.Π.Α.Β.Σ. είναι υπεύθυνος για τη Διαχείριση του Θαλάσσιου Πάρκου και τη καθημερινή λειτουργία του. Το πάρκο έχει κυρίως δημιουργηθεί για την κυρίως προστασία της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus. Στην Τουρκική πλευρά η περιοχή της Φώκαιας έχει ανακηρυχθεί ως περιοχή «ειδικής προστασίας» για την προστασία της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει ξεκινήσει καμιά συνεργασία μεταξύ των δύο περιοχών με κοινό στόχο την προστασία στην μεσογειακής φώκιας.

31 22 Β.3.6 Διασυνοριακό σχέδιο δράσης για τη διατήρηση της καφέ αρκούδας (Ursus arctos*) Το σχέδιο καλύπτει την περιοχή της δυτικής Ροδόπης κατά μήκος των συνόρων Ελλάδας και Βουλγαρίας. Το συγκεκριμένο σχέδιο καταρτίστηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανάπτυξη της Διασυνοριακής Συνεργασίας ως βάση για την Αποτελεσματική Διατήρηση του Πληθυσμού και των Βιοτόπων της Καφέ Αρκούδας στην περιοχή της Δυτικής Ροδόπης» με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του προγράμματος PHARE3. Η επικεφαλής οργάνωση για την υλοποίηση του εν λόγω προγράμματος ήταν ο Σπηλαιολογικός Όμιλος «Silivryak» με εταίρους την Ελληνική ΜΚΟ «Καλλιστώ» και το Δήμο του Σμόλυαν και συνεργαζόμενους εταίρους την UNDP/GEF (Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών United Nations Development Program) «Πρόγραμμα Ροδόπη» και την Βουλγαρική ΜΚΟ «Balkani Wildlife Society». Το σχέδιο βασίστηκε στις διατάξεις της Οδηγίας 92/43 ΕΟΚ «περί Οικοτόπων και Ειδών» και συμβαδίζει με το Πανευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τη διατήρηση της Καφέ Αρκούδας (Pan-European Brown Bear Conservation Action Plan). Το παρόν σχέδιο συμβαδίζει επίσης με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Καφέ Αρκούδα στην Βουλγαρία. 3 Το πρόγραμμα κοινοτικής βοήθειας στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Phare) αποτελεί το κύριο χρηματοδοτικό μέσο της προενταξιακής στρατηγικής για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΧΚΑΕ) οι οποίες είναι υποψήφιες για προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση

32 23 Γ. Χρηματοδοτικά εργαλεία για τις Προστατευόμενες Περιοχές Γ.1 Στόχοι Εισαγωγή Σημαντικός παράγοντας για την προστασία ειδών και οικοτόπων στις Προστατευόμενες Περιοχές είναι η χρηματοδότηση για την εφαρμογή των σχεδίων διαχείρισης τα οποία εκπονούνται όπου αυτά προβλέπεται αλλά και για τη φύλαξή τους. Στόχοι του παρόντος κεφαλαίου είναι: Να γίνει αναζήτηση και καταγραφή των προγραμμάτων από τα οποία διαθέσιμων χρηματοδοτικών διακρατικών μπορούν να χρηματοδοτηθούν δράσεις στις Προστατευόμενες Περιοχές Να γίνει αναζήτηση και καταγραφή των προγραμμάτων στα οποία προβλέπεται διαθέσιμων χρηματοδοτικών εθνικών χρηματοδότηση δράσεων στις Προστατευόμενες Περιοχές Να διερευνηθεί η απορροφητικότητα των διαθέσιμων οικονομικών πόρων και αποτελεσματικότητα των έργων αυτών Γ.2 Υλικά και Μέθοδοι Η αναζήτηση και καταγραφή της πληροφορίας για το κεφάλαιο αυτό έγινε: Με την αναζήτηση στις ιστοσελίδες των αντίστοιχων προγραμμάτων και οργανισμών Από τις ιστοσελίδες των σχετικών Υπουργείων των πέντε χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Ελλάδα Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασών και Διαχείρισης Υδάτων, Αλβανία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων, Βουλγαρία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, ΠΓΔΜ Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών, Τουρκία

33 24 Γ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση Ανάλογα με τον προέλευση της χρηματοδότησης για την υλοποίηση δράσεων στις Προστατευόμενες Περιοχές, γίνεται διαχωρισμός τους σε τρεις κατηγορίες: 1. Διακρατικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα. Γίνεται περιγραφή των προγραμμάτων LIFE+, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Πρόγραμμα MED, Πρόγραμμα Εδαφικής Συνεργασίας (INTERREG Ελλάδα-Αλβανία, Ελλάδα-ΠΓΔΜ και Ελλάδα-Βουλγαρία), και Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μαύρη Θάλασσα. 2. Εθνικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα. Οι εισροές προέρχονται τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από τον κρατικό προϋπολογισμό με την μορφή συγχρηματοδότησης. Η περίπτωση αυτή αφορά μόνο κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οπότε και περιγράφεται το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» για την Ελλάδα και το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον » για την Βουλγαρία. 3. Διεθνείς Χρηματοδοτικές Γίνεται περιγραφή του προγράμματος για το Περιβάλλον της Παγκόσμιας Τράπεζας και το Πρόγραμμα Περιβάλλον του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Γ.3.1 Διακρατικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα Γ Το πρόγραμμα LIFE + Το LIFE+ συγχρηματοδοτεί δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και σε ορισμένες τρίτες χώρες (υποψήφιες για προσχώρηση στην ΕΕ χώρες, χώρες της ΕΖΕΣ, μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που συμμετέχουν στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης). Όσο αφορά τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, ΠΓΔΜ και Τουρκία) επιλέξιμες χώρες είναι η Ελλάδα και η Βουλγαρία ως κράτη μέλη της ΕΕ. Τα χρηματοδοτούμενα έργα υλοποιούνται από δραστηριοποιούμενους φορείς, δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς ή ιδρύματα. Το LIFE+ αποτελείται από τρία θεματικά σκέλη: «φύση και βιοποικιλότητα», «πολιτική και διακυβέρνηση σε θέματα περιβάλλοντος» και «ενημέρωση και επικοινωνία». Το πολυετές στρατηγικό πρόγραμμα που περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ του κανονισμού (EC No 614/2007) απαριθμεί λεπτομερώς τους τομείς δράσης προτεραιότητας για την κοινοτική χρηματοδότηση. Το πρώτο θεματικό σκέλος «φύση και βιοποικιλότητα» αφορά έργα που στοχεύουν στην προστασία και διαχείριση ειδών και οικοτόπων που αναφέρονται ως προτεραιότητας, σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/EOK. Τα έργα αυτά είναι επιλέξιμα μόνο εάν χωροθετούνται μέσα στα όρια προστατευόμενων περιοχών του δικτύου NATURA 2000 και μόνο τότε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότηση μπορεί να φτάσει το 75% (το 25% προέρχεται από ιδίους πόρους του φορέα ή των φορέων που υλοποιούν το έργο).

34 25 Η χρηματοδοτική κάλυψη του LIFE+ ανέρχεται σε εκατομμύρια ευρώ για την περίοδο από 1ης Ιανουαρίου 2007 έως 31ης Δεκεμβρίου Ανά έτος, η Επιτροπή δημοσιεύει πρόσκληση υποβολής προτάσεων, συνεκτιμώντας το πολυετές στρατηγικό πρόγραμμα που περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ του κανονισμού (EC No 614/2007), καθώς και τις ενδεχόμενες εθνικές προτεραιότητες για τις οποίες έχει ενημερωθεί από τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή αποφασίζει, μεταξύ των έργων που της υποβάλλονται, για τα έργα που μπορούν να τύχουν χρηματοδοτικής στήριξης στο πλαίσιο του LIFE+ και δημοσιεύει τον κατάλογο των εν λόγω έργων. Τα χρηματοδοτούμενα έργα πρέπει να πληρούν τα ακόλουθα κριτήρια: να παρουσιάζουν κοινοτικό ενδιαφέρον, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη, την εφαρμογή και την επικαιροποίηση της κοινοτικής πολιτικής και νομοθεσίας στον τομέα του περιβάλλοντος να είναι συνεκτικά και εφικτά από τεχνικής και χρηματοδοτικής πλευράς και να εξασφαλίζουν ικανοποιητική σχέση κόστους/απόδοσης να πληρούν τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα κριτήρια: είτε να αφορούν τις βέλτιστες πρακτικές ή πιλοτικά έργα σε ότι αφορά την προστασία των άγριων πτηνών ή των ενδιαιτημάτων, είτε να παρουσιάζουν καινοτόμο χαρακτήρα ή πιλοτικό χαρακτήρα σε κοινοτικό επίπεδο όσον αφορά τους στόχους της περιβαλλοντικής πολιτικής, είτε να συνιστούν εκστρατείες ευαισθητοποίησης ή κατάρτισης στον τομέα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών, είτε να αφορούν την εκτεταμένη, εναρμονισμένη, συνολική και μακροπρόθεσμη παρακολούθηση των δασών και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων. Τουλάχιστον το 78% των πόρων του LIFE+ διατίθενται σε επιχορηγήσεις για έργα, και το υπόλοιπο 22% του προϋπολογισμού διατίθεται για την εσωτερική διαχείριση και παρακολούθηση του προγράμματος. Η συγχρηματοδότηση των έργων ανέρχεται, κατά μέγιστο όριο, σε ποσοστό 50% του επιλέξιμου συνολικού προϋπολογισμού ωστόσο, προκειμένου περί έργων προστασίας ενδιαιτημάτων ή ειδών προτεραιότητας, το LIFE+ μπορεί να χρηματοδοτήσει ποσοστό μέχρι 75% του εν λόγω κόστους. Τουλάχιστον το 50% των πόρων που διατίθενται σε επιχορηγήσεις έργων απευθύνονται στη διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας. Τέλος, τουλάχιστον το 15% των πόρων διατίθενται σε διακρατικά έργα. Τα συγχρηματοδοτούμενα έργα πρέπει να κατανέμονται αναλογικά από την Επιτροπή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθορίζει τις ετήσιες κατανομές, σε ενδεικτική βάση, για τις περιόδους και , με βάση τον συνολικό πληθυσμό και την πυκνότητα πληθυσμού κάθε κράτους μέλους, καθώς και την έκταση των ζωνών (περιοχών) κοινοτικής σημασίας κάθε κράτους μέλους και το ποσοστό της επικράτειας κάθε κράτους μέλους που καλύπτεται από ζώνες (περιοχές) κοινοτικής σημασίας. Τα έργα που πληρούν τα κριτήρια άλλων κοινοτικών δημοσιονομικών μέσων ή που στηρίζονται από αυτά δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν από το LIFE+. Τα χρηματοδοτικά

35 26 αυτά ταμεία είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο για την Αγροτική Ανάπτυξη, το Πρόγραμμα-πλαίσιο για την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Αλιεία και το έβδομο Πρόγραμμα-πλαίσιο έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και επίδειξης. Γ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 'Νοτιοανατολική Ευρώπη (South East Europe - SEE) Στις 20 Δεκεμβρίου 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το πρόγραμμα διακρατικής συνεργασίας 'Νοτιοανατολική Ευρώπη' για την περίοδο Με το εν λόγω πρόγραμμα παρέχεται κοινοτική υποστήριξη σε περιφέρειες από 16 χώρες κράτη μέλη, υποψήφιες και δυνάμει υποψήφιες χώρες, καθώς και τρίτες χώρες. Για 14 χώρες, ολόκληρη η επικράτεια της χώρας θεωρείται επιλέξιμη περιοχή συγκεκριμένα πρόκειται για την Αλβανία, την Αυστρία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Κροατία, την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τη Μολδαβία. Σε 2 χώρες θεωρούνται επιλέξιμες μόνον ορισμένες περιοχές. Στην Ιταλία πρόκειται για τις περιοχές Lombardia, Bolzano/Bozen, Trento, Veneto, Friuli-Venezia-Giulia, Emilia Romagna, Umbria, Marche, Abruzzo, Molise, Puglia Basilicata, και στην Ουκρανία για τις περιοχές Cjermovestka Oblast, Ivano-Frankiviska Oblast, Zakarpatska Oblast και Odessa Oblast. Καλύπτεται συνολικός πληθυσμός 200 εκατ. ατόμων. Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος ανέρχεται σε 245 εκατ. ευρώ και η κοινοτική ενίσχυση μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) ανέρχεται σε 206 εκατ. ευρώ. Ο συνολικός στρατηγικός στόχος του προγράμματος συνίσταται στην αναβάθμιση «της διαδικασίας εδαφικής, οικονομικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης και στη συμβολή στη συνοχή, στη σταθερότητα και στην ανταγωνιστικότητα» μέσω της ανάπτυξης διακρατικών εταιρικών σχέσεων. Το πρόγραμμα εστιάζεται σε τέσσερις θεματικές προτεραιότητες: καινοτομία, περιβάλλον, προσβασιμότητα, καθώς και βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Αποτελεί μια ουσιαστική ευκαιρία για τα Δυτικά Βαλκάνια ώστε να προσεγγίσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και να αναπτύξουν σχέσεις συνεργασίας με τις γειτονικές χώρες της ΕΕ. Από τους τρεις άξονες προτεραιότητας του προγράμματος, για την εργασία ενδιαφέρον παρουσιάζει ο δεύτερος άξονας προτεραιότητας, που αφορά το περιβάλλον. Στόχοι του είναι συμβάλει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών και στην καλύτερη διαχείριση των προστατευόμενων και άλλων φυσικών/ημιφυσικών περιοχών, στην πρόβλεψη των μελλοντικών περιβαλλοντικών απειλών και στην ανάπτυξη κοινών διακρατικών πρωτοβουλιών για την προστασία περιβάλλοντος. Οι εν λόγω στόχοι μπορούν να επιτευχθούν με την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων και την πρόληψη και διαχείριση των πλημμυρών, την

36 27 πρόληψη των περιβαλλοντικών κινδύνων, τη διαχείριση των φυσικών πόρων και την προώθηση της αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων. Παραδείγματα επιλέξιμων έργων είναι, μεταξύ άλλων: τα κοινά συστήματα πολιτικής προστασίας και διαχείρισης του κινδύνου, οι κοινοί μηχανισμοί προειδοποίησης, κοινές στρατηγικές για την προστασία του περιβάλλοντος, η ανάπτυξη δικτύων για «πράσινες βιομηχανίες» κλπ. Ο συνολικός προϋπολογισμός για τον δεύτερο άξονα προτεραιότητας, που αφορά το περιβάλλον, είναι Ευρώ ( Ευρωπαϊκή συμμετοχή και εθνική δημόσια δαπάνη). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορείς που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος δεν συμμετέχουν με ιδίους πόρους. Όσο αφορά την περιοχή μελέτης (Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα και ΠΓΔΜ) δεν έχουν αξιοποιηθεί χρηματοδοτήσεις από το πρόγραμμα για δράσεις που αφορούν τις προστατευόμενες περιοχές. Γ Το πρόγραμμα MED Το Πρόγραμμα MED είναι διακρατικό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας με συνολικό προϋπολογισμό ευρώ, συγχρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Αφορά σε εννέα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κύπρος, Ισπανία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία, Ηνωμένο ΒασίλειοΓιβραλτάρ και Σλοβενία), καθώς και δύο υποψήφιες και δυνητικά υποψήφιες προς ένταξη χώρες (Κροατία και Μαυροβούνιο). Το Πρόγραμμα MED χρηματοδοτεί έργα διακρατικής συνεργασίας. Από τις κύριες προτεραιότητες του προγράμματος είναι η βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο της οποίας μπορούν να χρηματοδοτηθούν έργα που αφορούν τη δικτύωση προστατευόμενων περιοχών και της ανταλλαγής τεχνογνωσίας σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορείς που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος δεν συμμετέχουν με ιδίους πόρους. Όσο αφορά την περιοχή μελέτης (Ελλάδα), δεν έχουν αξιοποιηθεί χρηματοδοτήσεις από το πρόγραμμα για δράσεις που αφορούν, τις προστατευόμενες περιοχές. Όσο αφορά την περιοχή μελέτης μόνο Ελληνικοί φορείς μπορούν να χρηματοδοτηθούν αφού οι άλλες χώρες (Αλβανία. Βουλγαρία, ΠΓΔΜ και Τουρκία) δεν είναι επιλέξιμες. Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Αλβανία» Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρηματοδοτεί δράσεις που αφορούν τη συνεργασία μεταξύ φορέων από Ελλάδα και Αλβανία. Υλοποιείται για την περίοδο με συνολικό προϋπολογισμό Ευρώ ( Ευρώ για την Ελληνική και για την Αλβανική πλευρά). Επιλέξιμη περιοχή για υλοποίηση δράσεων είναι η διασυνοριακή περιοχή και πιο συγκεκριμένα:

37 28 Για την Ελληνική πλευρά : Νομοί Κέρκυρας, Ιωαννίνων, Φλώρινας, Καστοριάς, Θεσπρωτίας και Νομός Γρεβενών. Για την Αλβανική πλευρά : Νομοί Gjirokaster, Korçë, και Vlorë Η δεύτερη προτεραιότητα του προγράμματος, που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, στοχεύει στην χρηματοδότηση κοινών δράσεων με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και διαχείριση των φυσικών πόρων. Όσον αφορά την περιοχή της εργασίας (Αλβανία και Ελλάδα), το πρόγραμμα θεωρείται πολύ σημαντικό για την προστασία ειδών και οικοτόπων της περιοχής αφού υπάρχουν διασυνοριακές προστατευόμενες περιοχές (Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, το οποίο έχει ανακηρυχτεί Διασυνοριακό Πάρκο το 2000). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορείς που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος δεν συμμετέχουν με ιδίους πόρους. Όσο αφορά την περιοχή εργασίας (Αλβανία και Ελλάδα), δεν έχουν αξιοποιηθεί χρηματοδοτήσεις από το πρόγραμμα για δράσεις που αφορούν τις προστατευόμενες περιοχές, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα ΠΓΔΜ» Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρηματοδοτεί δράσεις που αφορούν τη συνεργασία μεταξύ φορέων από Ελλάδα και ΠΓΔΜ. Υλοποιείται για την περίοδο με συνολικό προϋπολογισμό Ευρώ ( Ευρώ για την Ελληνική και για την πλευρά της ΠΓΔΜ). Επιλέξιμη περιοχή για υλοποίηση δράσεων είναι η διασυνοριακή περιοχή και πιο συγκεκριμένα: Για την Ελληνική πλευρά : Νομοί Φλώρινας, Πέλλας, Κιλκίς, Σερρών και Θεσσαλονίκης Για την ΠΓΔΜ πλευρά : Νομοί Pelagonia, Vardar, Southwest και Southeast Η δεύτερη προτεραιότητα του προγράμματος, που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, στοχεύει στην χρηματοδότηση κοινών δράσεων με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της διαχείρισης των φυσικών πόρων. Όσον αφορά την περιοχή εργασίας το πρόγραμμα θεωρείται πολύ σημαντικό για την προστασία ειδών και οικοτόπων αφού υπάρχουν διασυνοριακές προστατευόμενες περιοχές (Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, ποταμός Αξιός). Στην ελληνική επιλέξιμη περιοχή βρίσκονται 29 περιοχές του δικτύου NATURA 2000, και τρεις περιοχές που προστατεύονται από την διεθνή συνθήκη Ramsar. Στην επιλέξιμη περιοχή της ΠΓΔΜ βρίσκονται 31 προστατευόμενες περιοχές σύμφωνα με τις 6 κατηγορίες κατάταξης της IUCN, και δύο περιοχές προστατεύονται με βάση την διεθνή συνθήκη Ramsar. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορείς που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος δεν συμμετέχουν με ιδίους πόρους. Όσο αφορά την περιοχή μελέτης, δεν έχουν αξιοποιηθεί χρηματοδοτήσεις από το πρόγραμμα για δράσεις που αφορούν τις προστατευόμενες περιοχές, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις.

38 29 Γ Πρόγραμμα Διασυνοριακής Συνεργασίας «Ελλάδα Βουλγαρία» Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρηματοδοτεί δράσεις που αφορούν τη συνεργασία μεταξύ φορέων από Ελλάδα και Βουλγαρία. Υλοποιείται για την περίοδο με συνολικό προϋπολογισμό Ευρώ ( Ευρώ Ευρωπαϊκή και Ευρώ Εθνική συμμετοχή). Επιλέξιμη περιοχή για υλοποίηση δράσεων είναι η διασυνοριακή περιοχή και πιο συγκεκριμένα: Για την Ελληνική πλευρά : Νομοί Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης, Καβάλας, Δράμας, Σερρών και Θεσσαλονίκης Για την Βουλγαρική πλευρά : Νομοί Blagoevgrad, Smolyan, Kardjali, Haskovo Στον πρώτο άξονα «Ποιότητα Ζωής» του προγράμματος, προβλέπεται να χρηματοδοτηθούν κοινές δράσεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Όσον αφορά την περιοχή μελέτης το πρόγραμμα θεωρείται πολύ σημαντικό για την προστασία ειδών και οικοτόπων αφού υπάρχουν διασυνοριακές προστατευόμενες περιοχές (Οροσειρά Ροδόπης, ποταμός Έβρος και Νέστος). Συνολικά, στην επιλέξιμη περιοχή βρίσκονται 79 περιοχές του δικτύου NATURA 2000, και 6 περιοχές που προστατεύονται από την διεθνή συνθήκη Ramsar. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι φορείς που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος δεν συμμετέχουν με ιδίους πόρους. Όσον αφορά την περιοχή εργασίας, δεν έχουν αξιοποιηθεί χρηματοδοτήσεις από το πρόγραμμα για δράσεις που αφορούν τις προστατευόμενες περιοχές, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις. Γ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μαύρη Θάλασσα Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από τα Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Συνεργασία (ENPI), ο προϋπολογισμός της Τουρκίας θα χρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Προ-ενταξιακής Βοήθειας (IPA). Για το χρονικό διάστημα ( ) τα ταμεία ΕΝΡΙ-ERDF θα συμβάλλουν με Ευρώ, ενώ το ταμείο ΙΡΑ για την συμμετοχή της Τουρκίας θα συμβάλλει με ευρώ ανά έτος για την περίοδο Για τα επόμενα έτη αναμένεται διαπραγμάτευση. Επιλέξιμες περιοχές από τις χώρες που αφορούν τη συγκεκριμένη εργασία είναι: Για την Ελληνική πλευρά : Περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης και Κεντρικής Μακεδονίας Για την Βουλγαρική πλευρά : Περιφέρειες Severoiztochen και Yugoiztochen Για την Τουρκική πλευρά : Περιφέρειες Istanbul, Tekirdag, Kocaeli, Zonguldak, Kastamonu, Samsun και Trabzon Στον Δεύτερο άξονα του προγράμματος προβλέπεται να χρηματοδοτηθούν κοινές δράσεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και την δικτύωση των προστατευόμενων περιοχών της επιλέξιμης περιοχής.

39 30 Γ.3.2 Εθνικά Χρηματοδοτικά Προγράμματα Γ Ελλάδα Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποιείται κατά την τέταρτη προγραμματική περίοδο και είναι το χρηματοδοτικό όργανο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, για την προστασία του περιβάλλοντος της χώρας. Αποτελείται από έντεκα άξονες με συνολικό προϋπολογισμό Ευρώ ( από το ταμείο συνοχής και από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης). Οι δράσεις που αφορούν προστατευόμενες περιοχές περιλαμβάνονται στον άξονα 9 συνολικού προϋπολογισμού Ευρώ. Στις δράσεις περιλαμβάνονται η διατήρηση λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, η ολοκλήρωση του Δικτύου NATURA 2000, η διατήρηση και προστασία οικοτόπων κτλ. Η Επιτροπή Φύση στη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2010, αποφάσισε να επιβάλει τους Φορείς Διαχείρισης των θεσμοθετημένων Προστατευόμενων Περιοχών, να διαθέσει το 15% από το συνολικό προϋπολογισμό που θα λάβει από το Επιχειρησιακό Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη σε παρακολούθηση. Γ Βουλγαρία Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποιείται κατά την τέταρτη προγραμματική περίοδο και είναι το χρηματοδοτικό όργανο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Υδάτων, για την προστασία του περιβάλλοντος της Βουλγαρίας. Ενδιαφέρον για το θέμα της εργασίας αποτελεί ο Άξονας 3 του προγράμματος ο οποίος προβλέπει χρηματοδότηση δράσεων για την προστασία της βιοποικιλότητας και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών στη Βουλγαρία. Όσον αφορά την εφαρμογή των υποχρεώσεων της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας στον τομέα της διατήρησης και προστασίας της βιοποικιλότητας (οδηγία 92/43/EEC για τη συντήρηση των φυσικών βιότοπων και της άγριων πανίδας και της χλωρίδας και οδηγία 79/409/EEC για τη συντήρηση των άγριων πουλιών), καμία μεταβατική περίοδος δεν έχει συζητηθεί. Δεν υπάρχει όμως κανένα πρόγραμμα εφαρμογής στο οποίο να παρουσιάζονται ακριβείς υπολογισμοί σχετικά με τις απαραίτητες δαπάνες επένδυσης για το επίτευγμα των υποχρεώσεων στο πλαίσιο των ανωτέρω οδηγιών που αναφέρθηκαν. Επιπλέον, περίπου 50% των εξωτερικών συνόρων των προστατευμένων περιοχών, που καθορίζονται στο πλαίσιο των δύο οδηγιών επικαλύπτονται και επομένως οι πληροφορίες για τους οικονομικούς πόρους που απαιτούνται για την εφαρμογή των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις Οδηγίες, μπορούν να παρουσιαστούν μόνο ως συνολικό ποσό.

40 31 Η ενδεικτική πρόβλεψη για την περίοδο δείχνει ότι οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Βουλγαρίας στον τομέα της βιοποικιλότητας ανέρχονται σε περίπου Ευρώ. Σύμφωνα με τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό του Επιχειρησιακού Προγράμματος «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ », το ποσό των Ευρώ παρέχεται μέσω του Άξονα 3 «Προστασία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας». Τέλος προβλέπεται ότι περίπου Ευρώ μπορούν να είναι η εθνική συνεισφορά για την υλοποίηση έργων στο πλαίσιο στου προγράμματος LIFE+ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Γ.3.3 Διεθνείς Χρηματοδοτικές Πηγές Γ Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) Οι δραστηριότητες της Διεθνούς Τράπεζας, για την προστασία του περιβάλλοντος συνοψίζονται σε πέντε κατηγορίες: διαβούλευση για τον καθορισμό περιβαλλοντικής πολιτικής, χρηματοδότηση, τεχνική βοήθεια, έρευνα και συντονισμός βοήθειας. Οι δραστηριότητες αυτές αποβλέπουν σε τέσσερις στόχους: Συμπαράσταση και βοήθεια προς τις χώρες-μέλη, για τον καθορισμό προτεραιοτήτων, δημιουργία θεσμικής υποδομής και εφαρμογή σωστής διαχείρισης του βιοτικού περιβάλλοντος ή της φυσικής κληρονομιάς, Αποφυγή και αντιμετώπιση δυσμενών επιπτώσεων επί του περιβάλλοντος από έργα χρηματοδοτούμενα από τη Διεθνή Τράπεζα, Συμπαράσταση και βοήθεια προς τις χώρες μέλη, για την εξισορρόπηση μεταξύ δυο βασικών επιδιώξεων: την καταπολέμηση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος, Αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων που ξεπερνούν τα όρια μιας χώρας, μέσω της συμμετοχής στην Παγκόσμια Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΠΥΠ-GEF). Βοήθεια για την Περιβαλλοντική Διαχείριση Σαν το κυριότερο μέσο για τη συμβολή στη διαχείριση του περιβάλλοντος, εξελίσσονται τα Εθνικά Σχέδια Περιβαλλοντικής Δράσης (ΕΣΠΔ- NEAPs), τα οποία εκπονούνται από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Ειδικοί της Διεθνούς Τράπεζας βοηθούν τις χώρες-μέλη στην εκπόνηση των σχεδίων αυτών, που αποσκοπούν στον καθορισμό των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων της χώρας και στον προσδιορισμό σχεδίου δράσης. Τα σχέδια αυτά - ως τώρα έχουν εκπονηθεί περίπου 20 - διευκολύνουν στην επιλογή και στο σωστό σχεδιασμό

41 32 έργων που χρηματοδοτεί η Διεθνής Τράπεζα και άλλοι αναπτυξιακοί οργανισμοί. Κάθε σχέδιο περιβαλλοντικής δράσης προσαρμόζεται στις ιδιομορφίες της χώρας. Εν τούτοις υπάρχουν ορισμένες κοινές επιδιώξεις όπως: προώθηση περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών θεμάτων, δημιουργία εθνικού δυναμικού και ανάπτυξη του ανθρώπινου παράγοντα για τη σωστή διαχείριση του περιβάλλοντος, καθιέρωση συστημάτων περιβαλλοντικής εποπτείας και πληροφοριών, διαχείριση των βασικών φυσικών πόρων, όπως το έδαφος, το νερό, τα δάση, η αλιεία και η ενέργεια. Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο αριθμός των δανείων της Διεθνούς Τράπεζας απευθείας προς χώρες μέλη, για τη διαχείριση του περιβάλλοντος αυξάνεται διαρκώς. Κατά το οικονομικό έτος 1992 η Διεθνής Τράπεζα χρηματοδότησε, με το ποσό του 1.2 δισεκατομμυρίου δολαρίων, 19 έργα με κύρια επιδίωξη την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ άλλα 43 έργα περιέχουν σημαντικές περιβαλλοντικές παραμέτρους. Ενδεικτικά αναφέρονται τα έργα: 1. Χρηματοδότηση έργου για την διαχείριση των υδάτων στο Εθνικό Πάρκο Butrint της Νοτιοδυτικής Αλβανίας. 2. Χρηματοδότηση έργου για την αποκατάσταση και αειφόρο διαχείριση της λίμνης Pomorie στην Βουλγαρία. Γ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) Πρόγραμμα Περιβάλλον Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme) συντονίζει τις περιβαλλοντικές δραστηριότητες των Ηνωμένων Εθνών, βοηθά τις αναπτυσσόμενες χώρες να υιοθετήσουν ισχυρές περιβαλλοντικές πολιτικές και ενισχύει την αειφόρο ανάπτυξη μέσω ισχυρών περιβαλλοντικών πρακτικών. Η ίδρυσή του είναι αποτέλεσμα της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο Περιβάλλον του Ιουνίου του 1972 και η έδρα του βρίσκεται στο Ναϊρόμπι της Κένυας. Το UNEP διατηρεί επίσης έξι περιφερειακά κέντρα καθώς και γραφεία σε πολλές χώρες. Το UNEP είναι η ορισθείσα αρχή του συμβουλίου των Ηνωμένων Εθνών σε θέματα περιβάλλοντος σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο. Η αποστολή του είναι να συντονίζει την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος του πλανήτη μέσω διαρκούς ενημέρωσης των κυβερνήσεων και της διεθνούς κοινότητας σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα που προκύπτουν με σκοπό την ανάληψη δράσης. Η αποστολή και οι στόχοι του UNEP προέρχονται από το ψήφισμα 2997 (Ναϊρόμπι σχετικά με το ρόλο και τους στόχους του UNEP, που εγκρίθηκε κατά τη δέκατη ένατη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου του UNEP Συμβούλιο και την Υπουργική Δήλωση του Μάλμο (Malmö) της 31ης Μαΐου 2000.

42 33 Οι δραστηριότητές του καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που αφορούν την ατμόσφαιρα, τα θαλάσσια και τα χερσαία οικοσυστήματα. Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη διεθνών περιβαλλοντικών συμβάσεων, προωθώντας την περιβαλλοντική επιστήμη και γνώση και δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να λειτουργήσουν σε συνδυασμό με την πολιτική. Συνεργάζεται με εθνικές κυβερνήσεις και περιφερειακές αρχές καθώς και με περιβαλλοντικές μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), για την ανάπτυξη και την εφαρμογή της αντίστοιχης πολιτικής. Το UNEP έχει επίσης ενεργό ρόλο στη χρηματοδότηση και την υλοποίηση έργων που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος. Ενδεικτικά αναφέρονται τα έργα: 1. Χρηματοδότηση έργου για την ολοκληρωμένη διαχείριση των λιμνών Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα στην Αλβανία, Ελλάδα και ΠΓΔΜ. 2. Χρηματοδότηση του έργου για την εφαρμογή του πλαισίου για την Βιοασφάλεια στην Βουλγαρία (Support for the implementation of the National Biosafety Framework for Bulgaria). Γ.3.4 Συζήτηση Όπως προκύπτει από τα παραπάνω υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες χρηματοδοτικές πηγές οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν για την προστασία ειδών αλλά και την διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών. Η έρευνα όμως έδειξε ότι : Δεν υπάρχουν μόνιμες συνεργασίες μεταξύ των αρμόδιων φορέων σε διασυνοριακό επίπεδο ώστε τα έργα που προτείνονται για χρηματοδότηση να έχουν τα βέλτιστα αποτελέσματα Δεν υπάρχουν κοινά διασυνοριακά σχέδια διαχείρισης στα οποία να θέτονται οι προτεραιότητες και οι ανάγκες σε κάθε περίπτωση για χρηματοδότηση Στις περισσότερες των περιπτώσεων οι φορείς που υλοποιούν τα συγκεκριμένα έργα δεν είναι οι πλέον αρμόδιοι για την διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών με αποτέλεσμα τα έργα μετά το πέρας τους να μην έχουν συνέχεια Δεν υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό στους εμπλεκόμενους (ΟΤΑ Αναπτυξιακές κτλ) φορείς για την διαχείριση και παρακολούθηση συγχρηματοδοτούμενων έργων Όσο αφορά το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» για την Ελλάδα, ενώ ο χρόνος υλοποίησης είναι , μέχρι τα μέσα του 2010 δεν έχει χρηματοδοτήσει κανένα έργο. Στην Βουλγαρία το αντίστοιχο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον » έχει χρηματοδοτήσει αρκετά έργα και υλοποιείται σύμφωνα με το πρόγραμμα απορρόφησης.

43 34 Πίνακας Γ.1 Ευρωπαϊκά Προγράμματα που χρηματοδοτούν δράσεις στις ΠΠ Χώρα Ελλάδα LIFE+ (NATURE) INTERREG + + Αλβανία Βουλγαρία MED CBC MED Black Sea Operational Programme South East Europe Operational Programme Interreg IVC CBC Interreg ΠΓΔΜ + Τουρκία Πηγή : Ιδία επεξεργασία

44 35 Δ. Νομοθεσία για την Προστασία Δ.1 Στόχοι Εισαγωγή Η προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωμάτωσή του στις επί μέρους πολιτικές αποτελεί βασική υποχρέωση των κρατών μελών της ΕΕ βάσει του άρθρου 2 της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στο άρθρο αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι «η Κοινότητα έχει ως αποστολή να προάγει την αρμονική, ισόρροπη, και αειφόρο ανάπτυξη, ( ) υψηλό επίπεδο προστασία και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος». Επίσης, στο άρθρο 6 της Συνθήκης καθορίζεται ότι «οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής προστασίας πρέπει να ενταχθούν στον καθορισμό και την εφαρμογή των κοινοτικών πολιτικών και δράσεων ( ) ιδίως προκειμένου να προωθηθεί η αειφόρος ανάπτυξη». Παράλληλα, η κοινοτική νομοθεσία αποτελείται από οδηγίες και κανονισμούς που διέπουν κρίσιμα ζητήματα όπως το φυσικό περιβάλλον, οι υδάτινοι πόροι, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η κλιματική αλλαγή, ο θόρυβος, τα απόβλητα, τα χημικά, οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, το δικαίωμα πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφόρηση και η βιομηχανική ρύπανση. H δικαιοδοσία της ΕΕ για τη δημιουργία περιβαλλοντικής νομοθεσίας προκύπτει από τα άρθρα της Συνθήκης για την ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική νομοθεσία αποτελεί ένα από τα πλέον δυναμικά και σύγχρονα συστήματα για την προστασία του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσο αφορά τις πέντε χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης η Ελλάδα και η Βουλγαρία, ως κράτη μέλη, έχουν υποχρέωση όχι μόνο να ενσωματώνουν στο εθνικό τους δίκαιο και να εφαρμόζουν τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες, αλλά και να συμμετέχουν ενεργά σε όλες τις διαδικασίες για την περαιτέρω νομική και θεσμική ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος. Οι τρεις υπόλοιπες χώρες Αλβανία, ΠΓΔΜ και Τουρκία ως υποψήφιες προς ένταξη χώρες προσαρμόζουν την σχετική νομοθεσία τους σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Στόχοι του παρόντος κεφαλαίου είναι: Η Σύγκριση της νομοθεσίας που αφορά τις Προστατευόμενες Περιοχές στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Δ.2 Υλικά και Μέθοδοι Η αναζήτηση και η καταγραφή της πληροφορίας που αναφέρεται στο παρόν κεφάλαιο έγινε: 1. Αναζήτηση στις ιστοσελίδες των αρμόδιων Υπουργείων Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Ελλάδα Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δασών και Διαχείρισης Υδάτων, Αλβανία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων, Βουλγαρία Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, ΠΓΔΜ

45 36 Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών, Τουρκία 2. Επικοινωνία με συνεργάτες που εργάζονται στα αρμόδια Υπουργείο Περιβάλλοντος στις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης ή σε μέλη ΜΚΟ. 3. Έρευνα και αναζήτηση στη διεθνή βιβλιογραφία 4. Η μελέτη της Νομοθεσίας που αφορά την Ελλάδα έγινε από τα Ελληνικά, για την Νομοθεσία της Αλβανίας, Βουλγαρίας και της ΠΓΔΜ από τα Αγγλικά, ενώ όλη η νομοθεσία της Τουρκίας έγινε από την Τουρκική γλώσσα. Δ.3 Αποτελέσματα - Συζήτηση Δ.3.1 Γενικό Πλαίσιο Αρχικά στην παρούσα παράγραφο πρέπει να γίνει αναφορά στις δύο Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες αποτελούν σημαντικό μέρος της Νομοθεσίας για τις Προστατευόμενες Περιοχές, αφού δύο εκ των χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης (Ελλάδα, Βουλγαρία) έχουν υποχρέωση να τις εφαρμόσουν ως κράτη μέλη της Ένωσης και οι υπόλοιπες τρεις (Αλβανία, ΠΓΔΜ και Τουρκία) έχουν ξεκινήσει τις προετοιμασίες για την δημιουργία εθνικού νομοθετικού πλαισίου για την εφαρμογή των οδηγιών αυτών. Οι δύο Οδηγίες αυτές είναι : 92/43/ΕΟΚ Οδηγία για τη διατήρηση των φυσικών οικότοπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (Ειδικών Ζωνών Διατήρησης) (Special Areas of Conservation - S ACs ) 79/409/ΕΟΚ Οδηγία για τη διατήρηση των άγριων πουλιών ή Οδηγία για τα Πουλιά (Ζώνες Ειδικής Προστασίας) (Special Protection Areas - SPAs)

46 37 Πίνακας Δ.1 Νομοθεσία που αφορά τις Προστατευόμενες Περιοχές στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Χώρα Νομοθεσία Ελλάδα Νόμος 1650/86-ΚΥΑ 69269/5387/1990 Διάταγμα No. 7/ , Οδηγία για την σύνταξη διαχειριστικών σχεδίων προστατεύομενων περιοχών Βουλγαρία -PROTECTED AREAS ACT -BIOLOGICAL DIVERSITY ACT Νόμος για τις ΠΠ : Αλβανία Νόμος No (6 Ιουνίου 2002) Νόμος για το περιβάλλον: No. 67/2004) ΙΙ.3 Προστατευόμενες περιοχές, ΠΓΔΜ Άρθρο 65 - σελ. 29 Τουρκία Νόμος για τα Εθνικά Πάρκα 2873/9/8/1983 Πηγή : Ιδία επεξεργασία Δ.3.2 Ελλάδα Στην Ελλάδα, η πρώτη προστατευόμενη περιοχή, ο Εθνικός Δρυμός Ολύμπου ιδρύθηκε το 1938, βάσει του νόμου 856/37. Υπήρχαν ωστόσο και κάποια προγενέστερα νομοθετήματα τα οποία όριζαν την προστασία ορισμένων περιοχών, όπως ο νόμος 4273/29 που είχε εισαγάγει το θεσμό των «Προστατευτικών Δασών». Στη συνέχεια, στο πλαίσιο της Δασικής Νομοθεσίας θεσπίστηκαν κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών όπως τα «Αισθητικά Δάση», τα «Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης», τα «Καταφύγια Θηραμάτων», οι «Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές» και τα «Εκτροφεία Θηραμάτων». Η συμπλήρωση του νόμου «Περί αρχαιοτήτων» με τον νόμο 1469/50 έδωσε επίσης τη δυνατότητα της κήρυξης ορισμένων περιοχών ως «Τοπίων Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους». Με το νόμο 2637/98, ο θεσμός των καταφυγίων θηραμάτων άλλαξε φιλοσοφία και οι εν λόγω περιοχές μετονομάστηκαν σε Καταφύγια Άγριας Ζωής. Σκοπός του νόμου αυτού είναι η προστασία των περιοχών που είναι απαραίτητες για τη διάσωση των ειδών της άγριας πανίδας ή της αυτοφυούς χλωρίδας, είτε είναι απαραίτητες για την επιβίωση ενός ή περισσοτέρων ειδών που είναι μοναδικά, σπάνια ή απειλούνται με εξαφάνιση, είτε αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα βιοτόπου. Καθοριστικός σταθμός στην εξέλιξη της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας ήταν ο νόμος - πλαίσιο 1650/86, ο οποίος περιέχει ιδιαίτερο κεφάλαιο για την «Προστασία της

47 38 Φύσης και του Τοπίου», όπου και γίνεται αναφορά στην θεσμοθέτηση προστατευόμενων περιοχών. Οι σημαντικότερες ρυθμίσεις ως προς αυτό το αντικείμενο του νόμου 1650/86 είναι η κατηγοριοποίηση των προστατευόμενων περιοχών σε 5 κατηγορίες (περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, εθνικά πάρκα, προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί, προστατευόμενα τοπία και στοιχεία του τοπίου, περιοχές οικοανάπτυξης), καθώς και ο καθορισμός ειδικής διαδικασίας κήρυξης και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών (άρθρα 18, 19, 21, 22). Το 1999 εκδόθηκε ο νόμος 2742/99 «Χωροταξικός Σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», ο οποίος ρυθμίζει την διαδικασία ίδρυσης Φορέων Διαχείρισης σε προστατευόμενες περιοχές, καθώς και τις αρμοδιότητες και τον τρόπο λειτουργίας τους. Οι Φορείς Διαχείρισης περιλαμβάνουν την εξουσιοδοτούνται εκπόνηση με διάφορες διαχειριστικών αρμοδιότητες σχεδίων και και κανονισμών ευθύνες που λειτουργίας, παρακολούθηση και εκτίμηση της εφαρμογής των κανονισμών, έλεγχο των παρεμβάσεων στις περιοχές, γνωμοδότηση για την προέγκριση χωροθέτησης και θέσπιση περιβαλλοντικών όρων, εκπόνηση μελετών, εφαρμογή έργων και διεξαγωγή έρευνας, καθώς και ευαισθητοποίηση του κοινού. Την ίδια χρονιά (1999), εκπονήθηκε μελέτη για τον «Εθνικό Σχεδιασμό για το Φυσικό Περιβάλλον» ( Master Plan ), με στόχο την ενσωμάτωση όλων των δεσμεύσεων για την προστασία της φύσης σε μία ενιαία προσέγγιση. Σύμφωνα λοιπόν με τον Εθνικό Σχεδιασμό για το Φυσικό Περιβάλλον, οι προστατευόμενες περιοχές διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) Περιοχές του Εθνικού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών και β) Περιοχές περιφερειακής και τοπικής σημασίας. Με βάση κυρίως γεωγραφικά κριτήρια προτάθηκε η ομαδοποίηση των περιοχών σε 162 ενιαίες Περιοχές Προστασίας (Π.Π.), σύμφωνα με τη χωρική τους συνέχεια ή τη λειτουργική τους συνάφεια. Το Εθνικό αυτό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών θα αποτελέσει το υπόβαθρο για την ανάπτυξη ενός αντίστοιχου Εθνικού Συστήματος Διαχείρισης και Διοίκησης. Στο Master Plan προτάθηκε η ίδρυση 40 Φορέων Διαχείρισης οι οποίοι θα καλύπτουν 79 Π.Π. Οι ομάδες των περιοχών οι οποίες θα διαχειρίζονται από κοινό Φορέα θα συμπεριλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό του συνόλου των περιοχών Natura, ενώ για τις υπόλοιπες προτείνεται να διερευνηθεί η δυνατότητα αξιοποίησης των Συμβάσεων Διαχείρισης ή η ένταξή τους σε κάποιον από τους παραπάνω Φορείς (ανάλογα με τη γεωγραφική εγγύτητα).

48 39 Πίνακας Δ.2 Πίνακας προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα Κατηγορία Αριθμός 1. Εθνικά Παρκα (Ν. 1650/86) Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ν. 1650/86) 3. Περιοχές με μέτρα προστασίας (Ν. 1650/86) Εθνικοί Δρυμοί (Ν.Δ. 996/71) Αισθητικά Δάση (Ν.Δ. 996/71) Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (Ν.Δ. 996/71) (Στον πίνακα δεν αναφέρονται τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης που αφορούν μεμονωμένα στοιχεία (π.χ. πλάτανος, βρύση, κ.λπ). Ο συνολικός αριθμός των Μνημείων είναι 51) 15 Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Ιούνιος 2009

49 40 Χάρτης Δ.1 Οι Προστατευόμενες Περιοχές στην Ελλάδα Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Στον χάρτη Δ.1 με το χρώμα μωβ απεικονίζονται οι περιοχές που διαχειρίζονται από Φορείς Διαχείρισης και με το κίτρινο χρώμα οι περιοχές του Δικτύου NATURA Δ.3.3 Αλβανία Η Επιτροπή για την Υγεία και το Περιβάλλον είναι το κύριο όργανο του Κοινοβουλίου της Αλβανίας υπεύθυνες για το περιβάλλον. Ο βασικός νόμος για το περιβάλλον, υπάρχει ήδη από

50 41 το Η ανάπτυξη ενός σύγχρονου νομικού πλαισίου για την προστασία του περιβάλλοντος με βάση τις δημοκρατικές αρχές ξεκίνησαν το Νόμος για την προστασία του περιβάλλοντος (no. 7664/1993) Αυτός είναι ο κύριος νόμος για την προστασία του περιβάλλοντος στην Αλβανία. Σύμφωνα με το νόμο αυτό η προστασία του περιβάλλοντος ως βασική προϋπόθεση για την κοινωνική ανάπτυξη και αποτελεί εθνική προτεραιότητα. Η προστασία των οικοσυστημάτων είναι υποχρεωτική για όλα τα κρατικά όργανα, νομικά και φυσικά πρόσωπα. Σύμφωνα με το άρθρο 4, στην προστασία του περιβάλλοντος συμπεριλαμβάνονται προστασία των υδάτων, της ατμόσφαιρας, του εδάφους των φυσικών οικοσυστημάτων και του τοπίου. Για τη διαφύλαξη και την προστασία του περιβάλλοντος κατά βιώσιμο τρόπο ορίζεται ως υποχρέωση όλων των θεσμικών οργάνων, των φυσικών και νομικών προσώπων. Νόμος για τα Δάση και την Δασική Πολιτική (no. 7623/1992) Ο νόμος θεωρεί ότι η διαχείριση των δασών πρέπει να εφαρμόζεται με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος. Το άρθρο 12 περιγράφει πέντε κατηγορίες των μονάδων διαχείρισης: 1) τα εθνικά δασικά πάρκα 2) προστατευόμενες φυσικές περιοχές 3) περιοχές επιστημονικής έρευνας 4) μνημεία της φύσης 5) τοπία και «βιομηχανικά» δέντρα. Για τον χαρακτηρισμό των 1) και 2) κατηγοριών, αντίστοιχα, απαιτείται η απόφαση του Συμβουλίου των Υπουργών, ενώ τις υπόλοιπες κατηγορίες απαιτείται ειδική απόφαση της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Βοσκοτόπων. Νόμος για τη θήρα και την προστασία της Άγριας Ζωής (no. 7875/1994) Ο νόμος για το κυνήγι και την προστασία της άγριας ζωής θεωρεί την άγρια ζωή ως εθνική περιουσία που διαχειρίζεται και προστατεύονται από το κράτος σύμφωνα με το εθνικό νομοθετικό πλαίσιο και τις διεθνείς συμφωνίες. Ο όρος άγρια ζωή περιλαμβάνει όλα τα ζώα και τα πτηνά που αποτελούν μέρος των ελεύθερων πληθυσμών, είτε ζουν μόνιμα ή προσωρινά στην αλβανική επικράτεια. Όσο αφορά το κυνήγι υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες περιοχή 2) περιοχή αναπαραγωγής 3) κυνηγιού περιοχών και 4) 1) δωρεάν κυνηγετική καταφύγια πανίδας. Η κατηγορία καταφύγια πανίδας έχει στόχο την απολύτως προστασία της άγριας πανίδας και άλλων πόρων που υπάρχουν σε αυτά. Οι επιστημονικές δραστηριότητες επιτρέπονται με άδεια της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Βοσκοτόπων. Παρόλο που τα μεγάλα σαρκοβόρα ζώα προστατεύονται από τον νόμο, δεν υπάρχει ο ποινικός κώδικας στην περίπτωση της θανάτωσης μεγάλων σαρκοφάγων χωρίς άδεια στην Αλβανία. Νόμος για τις Προστατευόμενες Περιοχές (no. 8906/2002) Η διοίκηση και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών στην Αλβανία γίνεται με βάση το Ν. αρ της 6ης Ιουνίου 2002 "για τις προστατευόμενες περιοχές». Ο στόχος του νόμου αυτού είναι η ανακήρυξη, η διατήρηση, η διοίκηση, η διαχείριση και η χρήση των

51 42 προστατευόμενων περιοχών και των φυσικών και βιολογικών πόρων τους. Επίσης, η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού, για την ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού και για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό κέρδος του τοπικού πληθυσμού. Ο νόμος αυτός κατηγοριοποιεί τις προστατευόμενες περιοχές σε έξι κατηγορίες ανάλογα με το επίπεδο προστασίας (βλ. πίνακα Γ.3). Η κατηγοριοποίηση των περιοχών, το καθεστώς, και το επίπεδο προστασίας για κάθε περιοχή με βάση τα κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Προστασίας της Φύσης (IUCN). Ο νόμος δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα δάση, τα ύδατα και άλλων φυσικών πόρων εντός των προστατευόμενων περιοχών, αναθέτοντας τη διαχείρισή τους στις τοπικές υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Υδάτων. Πίνακας Δ.3 Πίνακας Προστατευόμενων Περιοχών στην Αλβανία Αριθμός 4 Επιφάνεια σε εκτάρια IUCN κατηγορία National Park II Natural Monument III Natural Management Reserves IV Landscape/Seascape Protected Areas Protected area with managed resources V VI Κατηγορία Strict Natural Reserve I Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων

52 43 Χάρτης Δ.2 Προστατευόμενες περιοχές στην Αλβανία Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων, Αλβανία Στον χάρτη Δ.2 απεικονίζονται οι έξι κατηγορίες Προστατευόμενων Περιοχών που αναφέρονται στον Πίνακα (Δ.3).

53 44 Δ.3.4 Βουλγαρία Νόμος για τις Προστατευόμενες Περιοχές (1998) Ο Νόμος για τις προστατευόμενες περιοχές ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 1998, ρυθμίζει τις κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών, το ειδικό καθεστώς χρήσης τους και το καθεστώς προστασίας, τον καθορισμό και τη διαχείριση αυτών των περιοχών. Σύμφωνα με τον νόμο, οι προστατευόμενες αυτές περιοχές ανακηρύσσονται με σκοπό την διατήρηση και προστασία της βιολογικής ποικιλότητας των οικοσυστημάτων και των φυσικών διεργασιών που συμβαίνουν σε αυτήν, καθώς και των τυπικών ή αξιόλογων βιοτικών και αβιοτικών σχηματισμών. Νόμος για την Προστασία του Περιβάλλοντος (2002) Ο Νόμος αυτός ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 2002, δίνει ένα γενικό πλαίσιο της συνολικής Περιβαλλοντικής Νομοθεσίας που ισχύει στη Βουλγαρία και αποτελεί το βασικό όργανο για την λειτουργία της Διεύθυνσης για τα Εθνικά Πάρκα (National Parks Directorate). Νόμος για την Βιοποικιλότητα (2002) Ο Νόμος για την Βιοποικιλότητα (2002) εισάγει τις διαδικασίες και τις προδιαγραφές για την δημιουργία του Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura Το δίκτυο NATURA 2000 είναι ένα δίκτυο Ευρωπαϊκών που φιλοξενούν απειλούμενα φυσικά ενδιαιτήματω και απειλούμενων ζώων και φυτικών ειδών. Ουσιαστικά ο Νόμος αυτός εισάγει την εφαρμογή των δύο Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στην Βουλγαρική επικράτεια οδηγίες 92/43 και 79/409. Πίνακας Δ.4 Προστατευόμενες Περιοχές στη Βουλγαρία όπως απορρέουν από την Νομοθεσία (Νόμος για τις Προστατευόμενες Περιοχές 1998) Κατηγορία Προστατευόμενης Περιοχής Εθνικά Πάρκα Αριθμός Έκταση (Εκτάρια) Φυσικά Πάρκα Περιοχές με αυστηρά μέτρα προστασίας Διαχειριζόμενες Περιοχές Φυσικά Αποθέματα Προστατευόμενα Στοιχεία της Φύσης Χαρακτηριστικά Είναι κυρίως δασικές περιοχές στις οποίες συναντώνται σπάνια και ιδιαίτερα οικοσυστήματα, τοπίου και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά Απαγορεύεται οποιαδήποτε ενέργεια η οποία βλάπτει τα ευαίσθητα οικοσυστήματα των περιοχών αυτών Αποτελούν αυστηρά προστατευόμενες περιοχές και περιέχουν σπάνια είδη ζώων ή φυτών Φέρουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ως προς το τοπίο, πχ γεωλογικοί σχηματισμοί, σπήλαια, καταρράκτες κτλ. Ανάλογα με την μορφή τους έχουν επιστημονικό, εκπαιδευτικό ή τουριστικό ενδιαφέρον Αποτελούν μικρότερες περιοχές από 1 έως 500 εκτάρια και περιέχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τοπίου, ή σπάνια είδη φυτών ή ζώων

54 45 Χάρτης Δ.3 Το Δίκτυο NATURA 2000 στην Βουλγαρία (Μάρτιος ,8 % της συνολικής Βουλγαρικής επικράτειας) Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Υδάτων Στον χάρτη Δ.3 παρουσιάζεται το Δίκτυο NATURA 2000 στην Βουλγαρία όπως εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στον χάρτη με πράσινο απεικονίζονται οι SCI περιοχές και με την γραμμωτή σκίαση οι περιοχές SPA.

55 46 Δ.3.5 ΠΓΔΜ Νόμος για την Προστασία της Φύσης (no. 67/2004) Η νομική βάση για το σύστημα των προστατευόμενων περιοχών της ΠΓΔΜ είναι ο νόμος περί προστασίας της φύσεως («Επίσημη Εφημερίδα της ΠΓΔΜ Αρ. 67/2004), ο νόμος αυτός ενοποιεί αρκετούς προηγούμενους νόμους που αφορούν τα είδη, τους οικοτόπους και την προστασία του τοπίου. Ο νόμος προβλέπει τον διαχωρισμό των περιοχών ως «Φυσικής Κληρονομιάς», σε έξι κατηγορίες σύμφωνα με τις κατηγορίες IUCN (παράλειψη της IUCN κατηγορίας Ιβ) 1. Φυσικό Απόθεμα Απόλυτης Προστασίας / Αδιατάρακτη Περιοχή 2. Εθνικό Πάρκο 3. Μνημείο της Φύσης 4. Περιοχή διαχείρισης Βιοτόπων / Ειδών 5. Προστατευόμενο Τοπίο 6. Περιοχή διαχειριζόμενων φυσικών πόρων Πίνακας Δ.5 Οι κατηγορίες των Προστατευόμενων Περιοχών στην ΠΓΔΜ Κατηγορία ΠΠ (Νόμος για την Προστασία της Φύσης 2004) Αντιστοίχηση με την «Φυσικό Απόθεμα» σύμφωνα με το νόμο για την Προστασία της Φύσης 2004) Αντιστοίχηση με την IUCN κατηγορία Αριθμός ΠΠ ανά κατηγορία Συνολική έκταση ανά κατηγορία (εκτάρια) Ποσοστό επί της συνολικής εθνικής επικράτειας Φυσικό Απόθεμα Απόλυτης Προστασίας / Αδιατάρακτη Περιοχή 1. Φυσικό Απόθεμα Απόλυτης Προστασίας / Αδιατάρακτη Περιοχή Ια ,5% Εθνικό Πάρκο 2. Εθνικό Πάρκο ΙΙ ,4% Μνημείο της Φύσης 3. Μνημείο της Φύσης ΙΙΙ ,5% Περιοχή διαχείρισης Βιοτόπων / Ειδών 4. Περιοχή διαχείρισης Βιοτόπων / Ειδών ΙV ,1% - 5. Προστατευόμενο Τοπίο V 0 0 0% - 6. Περιοχή Διαχειριζόμενων φυσικών Πόρων VI 1 24,000 0,9% ,44% Σύνολο Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, ΠΓΔΜ Ο νόμος προβλέπει ότι όλες οι προστατευόμενες περιοχές (συμπεριλαμβανομένου και των υφισταμένων) πρέπει να ανακηρυχτούν με αυτή την ιδιότητα. Η ανακήρυξη αυτή για τις τρεις πρώτες κατηγορίες δηλαδή Φυσικό Απόθεμα Απόλυτης Προστασίας / Αδιατάρακτη Περιοχή, Εθνικά Πάρκα και Μνημεία της Φύσης πρέπει να γίνει με νόμο, ενώ για τις υπόλοιπες τρεις

56 47 κατηγορίες η ανακήρυξη μπορεί να γίνει με κυβερνητική απόφαση. Ο νόμος καθορίζει τις απαιτήσεις για τους όρους της ανακήρυξης και τη διαδικασία με την οποία θα πρέπει να λάβει χώρα. Αυτό περιλαμβάνει σαφή απαίτηση για δημόσια διαβούλευση. Ο νόμος προσδιορίζει τους φορείς που μπορούν να ενεργούν ως φορείς διαχείρισης για τις προστατευόμενες περιοχές. Περιοχές της κατηγορίας 1 υπάγονται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού, η οποία μπορεί να αναθέσει στη συνέχεια την διαχείριση σε άλλους φορείς. Η ευθύνη για Εθνικά Πάρκα (κατηγορία 2) αποδίδεται σε «δημόσιους φορείς. Η ευθύνη για τις κατηγορίες 3, 4 και 5, μπορεί να ανατεθεί σε φορείς που ορίζονται στην πράξη της διακήρυξης. Η ευθύνη για την διαχείριση των περιοχών της κατηγορίας 6 θα πρέπει να καταχωρηθούν σε μια «δημόσια επιχείρηση» (πρόταση στο Νόμο). Οι απαιτήσεις για το σχεδιασμό της διαχείρισης της κάθε περιοχής και της εφαρμογής των κανονισμών καθορίζονται με τις διάφορες ζώνες διαχείρισης, μαζί με τα δικαιώματα και τις ευθύνες των ιδιοκτητών γης εντός της επικράτειας των προστατευόμενων περιοχών. Λεπτομέρειες σχετικά με τα μέτρα για την προστασία και την λειτουργία της φύλαξης παρέχονται επίσης. Όλες οι περιοχές απαιτείται να έχουν δεκαετή σχέδια διαχείρισης εντός 2 ετών από την ανακήρυξη και αυτά τα σχέδια θα πρέπει να εγκρίνονται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού. Μια λεπτομερής ρύθμιση («εγχειρίδιο κανόνων») έχει εκπονηθεί, με λεπτομερή αναφορά των απαιτήσεων για το σύνολο του περιεχομένου των σχεδίων διαχείρισης και των ετήσιων προγραμμάτων εργασίας. Περαιτέρω κανονισμοί είναι υπό σύνταξη για την αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου. Αυτά περιλαμβάνουν το Κτηματολόγιο για τις προστατευόμενες περιοχές, το μητρώο της φυσικής κληρονομιάς και του εγχειριδίου για αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με το εμπόριο και άλλες δραστηριότητες σχετικά με τα προστατευόμενα είδη. Νόμος για το Περιβάλλον (2005) Ο νόμος αυτός προβλέπει την προστασία και τη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Σε σχέση με τις προστατευόμενες περιοχές, ο νόμος προβλέπει ειδικά για: την ανάπτυξη και τη συντήρηση ενός συστήματος περιβαλλοντικών πληροφοριών τη δημιουργία και τη διατήρηση «περιβαλλοντική κτηματολογίου» την ανάπτυξη και την εφαρμογή των τοπικών προγραμμάτων περιβαλλοντικής δράσης για τη στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση «σχεδίων προστατευόμενων περιοχών» τη σύνταξη κανονισμού για την δημιουργία «κυβερνητικού ταμείου» για την προστασία της φύσης.

57 48 Χάρτης Δ.4 Κύριες Προστατευόμενες Περιοχές στην ΠΓΔΜ Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Φυσικού Σχεδιασμού Στον παραπάνω χάρτη με πράσινη γραμμή απεικονίζονται τα τρία Εθνικά Πάρκα της ΠΓΔΜ. Δ.3.6 Τουρκία Οι σημαντικές περιοχές όσο αφορά το περιβάλλον στην Τουρκία υπόκεινται σε 18 διαφορετικά πλαίσια προστασίας. Σε μερικές περιπτώσεις μία περιοχή προστατεύεται από παραπάνω από ένα πλαίσιο προστασίας. Ένα μέρος αυτού του πλαισίου προστασίας είναι σύμφωνα με την Τουρκική νομοθεσία, η οποία ενσωματώνει το περιεχόμενο των διεθνών συμφωνιών. Λόγω αυτής της σύγχυσης για το πιο πλαίσιο προστασίας εφαρμόζεται στην κάθε περίπτωση η διαχείριση δεν εφαρμόζεται ικανοποιητικά στην πράξη. Νόμος για τα Εθνικά Πάρκα (no. 2873/1983) Ο νόμος αυτός από τις 9 Αυγούστου 1983 ορίζει το 1,07 τοις εκατό της επικράτειας της Τουρκίας που αντιστοιχεί σε μια περιοχή εκταρίων συνολικά σε προστατευόμενες φυσικές περιοχές, οι οποίες υπόκεινται σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Το καθεστώς προστασίας για την κάθε περιοχή εφαρμόζεται από την κατηγορία η οποία προκύπτει βάσει

58 49 του νόμου αυτού και είναι: α) εθνικοί δρυμοί, β) περιοχές διατήρησης της φύσης, γ) φυσικά μνημεία και δ) τα φυσικά πάρκα. Εθνικά Πάρκα: οι περιοχές φυσικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος εθνικής και διεθνούς σημασίας, με φυσικές και πολιτιστικές αξίες για την διατήρηση των φυσικών πόρων, περιοχές που προορίζονται για αναψυχή και οικοανάπτυξη. Φυσικών προστατευόμενων περιοχών: Περιοχές για επιστημονική έρευνα και την εκπαίδευση σε σχέση με τη σημασία, σπάνιων ή απειλούμενων οικοσυστημάτων και ειδών. Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται απόλυτης προστασίας και επιτρέπεται η πρόσβαση μόνο για επιστημονικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Μνημεία της φύσης: Φυσικά μνημεία τα οποία έχουν σχηματιστεί με την πάροδο των χρόνων και έχουν ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Τα μνημεία αυτά προστατεύονται σύμφωνα τις αρχές για τα εθνικά πάρκα. Φυσικά πάρκα: σημαντικές περιοχές όσο αφορά τη βλάστηση και τη άγριας ζωή, της ακεραιότητας του φυσικού, προστατεύονται για λόγους αναψυχής. Νόμος για το Κυνήγι (no. 3167/1937) Ο νόμος αυτός δημοσιεύτηκε στις 5 Μαΐου 1937 και τροποποιήθηκε με τον νόμο περί θήρας 4915 της 1 Ιουλίου 2003, στον οποίο ορίζεται το καθεστώς προστασίας για τις διάφορες περιοχές. Με τον νόμο αυτό ορίζονται ζώνες διατήρησης και περιοχές προστασίας και ανάπτυξης της άγριας ζωής, αρμόδιοι για την εφαρμογή του νόμου είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών, το Συμβούλιο των Υπουργών. Ο διαχωρισμός των περιοχών αυτών και των αρχών διαχείρισης και των διαδικασιών που αφορούν σε αυτές ορίζονται με ρυθμίσεις που ανακοινώνονται κάθε χρόνο από το Υπουργείο. Περιοχή Άγρια Ζωή: άγρια ζωή έχει αξία, η προστασία των βασικών οικοτόπων για τα φυτά και είδη ζώων και με την απόλυτη συνέχεια διατηρείται ως προστατευόμενη περιοχή που καλύπτει. Περιοχή για την Ανάπτυξη της Άγριας Ζωής: Περιοχές όπου προστατεύονται τα είδη της άγριας πανίδας αλλά μπορεί να γίνει εμπλουτισμός με είδη θήρας υπό έλεγχο ώστε να αναπτυχθούν δραστηριότητες κυνηγιού.

59 50 Χάρτης Δ.5 Οι περιοχής υπό καθεστώς «Ειδικής Προστασίας» στην Τουρκία Πηγή : Υπουργείο Περιβάλλοντος και Δασών Στον χάρτη Δ.5 με κόκκινο παρουσιάζονται οι 14 περιοχές οι οποίες βρίσκονται υπό καθεστώς «Ειδικής Προστασίας» και διαχειρίζονται από την υπηρεσία Διεύθυνση των Περιοχών Ειδικής Προστασίας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Δασών της Τουρκίας.