ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Δ/04290 ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, Δ/04015

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Γ. ΣΚΡΟΥΜΠΕΛΟΣ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Δ/04290 ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ, Δ/04015 ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΞΑΜΗΝΟ Ε ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2006

2 őτε δέ πάλιν λῆρος εἶναι δοκεῖ τὸ νόμισμα καὶ νόμος παντάπασι, φύσει δ' οὐθέν, ὅτι μεταθεμένων τε τῶν χρωμένων οὐθενὸς ἄξιον οὐδὲ χρήσιμον πρὸς οὐδὲν τῶν ἀναγκαίων ἐστί, καὶ νομίσματος πλουτῶν πολλάκις ἀπορήσει τῆς ἀναγκαίας τροφῆς "Άλλοι πάλι θεωρούν το νόμισμα φλυαρία απλώς και εξ ολοκλήρου συμβατικό, χωρίς καμία αξία εκ φύσεως, και ότι εάν μεταβληθούν οι συμφωνίες βάσει των οποίων δημιουργήθηκε, δεν θα έχει καμία αξία και δεν θα είναι χρήσιμο για να προμηθευτεί κάποιος τα προς το ζην και ότι, ενώ θα έχει κάποιος άφθονα νομίσματα, θα στερηθεί πολλές φορές και αυτή την τροφή την οποία χρειάζεται". Από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη (Α 1257b) 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός του συγκεκριμένου πονήματος είναι να εξετάσει ως προς το σχεδιασμό και την κατασκευή το νόμισμα που κυκλοφορεί σήμερα στις χώρες της Οικονομικής Νομισματικής Ένωση, το Ευρώ. Πρόκειται για ένα θέμα πάνω στο οποίο πολύ λίγοι άνθρωποι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, έχουν προβληματιστεί, παρόλο που το χρήμα είναι κάτι που περνά καθημερινά από τα χέρια τους. Το κατά πόσο σέβεται το νόμισμά μας τη δημόσια υγεία, το αν είναι εύχρηστο από τις «ευαίσθητες» πληθυσμιακές μονάδες, όπως τους ηλικιωμένους, τους τυφλούς και τα παιδιά, με ποιο τρόπο μπορεί ο πολίτης να προστατευτεί από τα πλαστά χαρτονομίσματα, αλλά και άλλα πολλά ερωτήματα, που αφορούν στο κατά πόσο φιλικά είναι για το χρήστη τους τόσο τα τραπεζογραμμάτια όσο και τα κέρματα του ευρώ, απαντιούνται στη συγκεκριμένη εργασία. Προκειμένου να συλλέξουμε το συγκεκριμένο υλικό αναζητήσαμε τους ειδικούς στο Εθνικό Νομισματοκοπείο, ανθρώπους που ασχολούνται επαγγελματικά με το εν λόγω αντικείμενο, μιας και οι βιβλιογραφικές αναφορές πάνω στο συγκεκριμένο θέμα σπανίζουν ιδιαιτέρως. Τα αποτελέσματα που θέλαμε να επιτύχουμε ήταν να αποφανθούμε σχετικά με την υγεία και την ασφάλεια του ευρώ και παράλληλα να δώσουμε κάποιες αρκετά ικανοποιητικές απαντήσεις σε απλά καθημερινά ερωτήματα, τα οποία πήγασαν από τις προσωπικές μας εμπειρίες, καθώς και σε άλλα τα οποία προέκυψαν κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας. 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οι υπηρεσίες που προσέφεραν για την επιμέλεια αυτού του πονήματος οι ειδικοί του Ι.Ε.Τ.Α. (Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών) κύριοι Νίκος Καραγιάννης, Υπεύθυνος Παραγωγής Τραπεζογραμματίων και μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Παραγωγής Τραπεζογραμματίων από το 1997, και Μάρκος Κονταξόπουλος, Υπεύθυνος ποιοτικού ελέγχου στον τομέα των Κερμάτων, ήταν πολύτιμες. Σημαντικότατη υπήρξε επίσης και η συμβολή της κας Αγγελικής Σιώρου, η οποία μας βοήθησε με τις σημαντικότατες γνωριμίες της να απευθυνθούμε στα σωστά άτομα. Την ευχαριστούμε θερμά. Τέλος, ευχαριστούμε τον καθηγητή μας Δρα. κ. Γιώργο Σκρουμπέλο για το ειλικρινές του ενδιαφέρον αλλά και την τόσο σημαντική καθοδήγηση-βοήθεια πάνω σε θέματα επαγγελ-ματισμού, καθώς και σε κάποια επιστημονικά. Για οποιαδήποτε λάθη και παραλήψεις, πάντως, υπεύθυνη παραμένει η συντακτική ομάδα. 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΕΡΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είχαν πάντα οι άνθρωποι την ανάγκη να έχουν νόμισμα; Ναι, ευτυχώς ή δυστυχώς, από τη στιγμή που συνειδητοποίησαν την ανάγκη για τις ανταλλαγές. Το νόμισμα είναι μια ακόμη επινόηση του ανθρώπου, που έγινε για να τον εξυπηρετεί, αλλά που εξελίχθηκε κι αυτή σε αυτόνομη αξία, ρυθμιστική της ζωής ανά τους αιώνες. Όπως ισχύει και για άλλες επινοήσεις - εργαλεία, μηχανήματα, μεταφορικά μέσα κ.λπ.- ή τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας - καλλιέργειες, παραγωγή, θρησκεία, πολιτισμός- η ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί, χωρίς αμφιβολία, να καταγραφεί και μέσα από την ιστορία του νομίσματος. Ή των νομισμάτων, για να ακριβολογούμε. Είναι γνωστό ότι, κατά την ευρύτερη οικονομική έννοια, νόμισμα μπορεί να είναι οτιδήποτε. Ας μην ξεχνάμε ότι ο αντιπραγματισμός, το πρώτο «νομισματικό» σύστημα η ανταλλαγή πράγματος με πράγμα, δηλαδή εξακολουθούσε να υπάρχει σε αρκετές μη ευρωπαϊκές περιοχές του πλανήτη μας ως το19ο αιώνα, ίσως μάλιστα να δίνει και σήμερα την «απλούστερη» λύση σε κάποιες γωνιές. Την έδωσε, άλλωστε, και σε πολιτισμένους λαούς σε νεότερα χρόνια, σε περιπτώσεις που ο πληθωρισμός εξαφάνιζε τη δύναμη του νομίσματος. Δεν σκοπεύουμε, φυσικά, έχοντας μπει μάλιστα στον 21ο αιώνα, να ανατρέψουμε συνήθειες και συστήματα, αναζητώντας την επιστροφή στα δέρματα, τα κοχύλια, τα κάθε είδους προϊόντα και αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τις πρώτες κοινωνίες στις ανταλλαγές τους. Στο κάτω κάτω, το νόμισμα έχει κερδίσει με την αξία του τη θέση του στη ζωή μας. Ως μέσο ανταλλαγής, μέτρο αξιών, μέσο αποταμίευσης για την κάλυψη μελλοντικών αναγκών και, μια κι εμείς το επινοήσαμε, μέσο συσσώρευσης πλούτου και, επομένως, δύναμης. Από τα τόσα αντικείμενα που χρησιμοποίησε ως νόμισμα ο άνθρωπος, τα μέταλλα αποδείχτηκαν τα πιο βολικά. Και εν αρχή ήν ο χρυσός. Σπάνιος και ελκυστικός, χωρίς να σκουριάζει και να χάνει την λάμψη του, εύκολος στη διαίρεση και στην επανένωση, εύπλαστος, με υψηλό ειδικό βάρος και άρα εύκολα αναγνωρίσιμος. Ό,τι έπρεπε για νόμισμα. Και μπορεί ο Μίδας να ανακάλυψε γρήγορα πως η χάρη που του έκανε ο Διόνυσος, ό,τι πιάνει να γίνεται χρυσός, δεν ήταν ό,τι το καλύτερο, αλλά ο ίδιος ο χρυσός πήρε περίοπτη θέση στην ιστορία της νομισματοκοπίας, όπως και στην ιστορία της ίδιας της ανθρωπότητας ως μέτρο και μέσο πλούτου και ισχύος. Σημαντικός ρόλο, όμως, στην κοπή νομισμάτων έπαιξε και ο άργυρος, πολύτιμος και αυτός, ελκυστικός, ανοξείδωτος και εύκολα κατεργάσιμος. Αλλά δεν αγνοήθηκαν και παρακατιανά μέταλλα, αφού εκείνο που είχε πάντα σημασία, εκείνο που έκανε πάντα ένα πράγμα νόμισμα, ήταν ακριβώς να γίνεται δεκτό ως νόμισμα, αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής. Ο άργυρος, άλλωστε, συνδυάστηκε συχνά με το χαλκό, μια και το κράμα τους είναι σκληρότερο και ανθεκτικότερο. Αλλά και τα πρώτα μεταλλικά νομίσματα κράμα ήταν. Φυσικό κράμα, όμως χρυσού και αργύρου. Ο περίφημος ήλεκτρος, από τις όχθες του Πακτωλού και του Έρμου, ποταμών της Μικράς Ασίας. 6

7 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασιλιάδες της Λυδίας ήταν οι πρώτοι που έκοψαν, στα μέσα του 7ου αιώνα π.χ., νομίσματα από ήλεκτρο, που για τουλάχιστον πενήντα χρόνια ήταν το αποκλειστικό μέταλλο των νομισμάτων της Λυδίας και των ελληνικών πόλεων της Ιωνίας. Οι μεταλλικές ράβδοι με το διαφορετικό μήκος και βάρος είχαν πλέον αντικατασταθεί από τους μικρούς μεταλλικούς δίσκους, στους οποίους ηγεμόνες και κρατική εξουσία θα έβαζαν στο εξής παραστάσεις και πρόσωπα, θέτοντας τη σφραγίδα τους για εγγύηση. Η μία μετά την άλλη οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας απέκτησαν το νόμισμά τους. Η νέα επινόηση δεν άργησε να φθάσει και στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου πρώτη έκοψε αργυρά νομίσματα η Αίγινα. Ακολούθησαν η Κόρινθος με τους αργυρούς «στατήρες» και η Αθήνα με τα «τετράδραχμα», νομίσματα που απέκτησαν μεγάλη σημασία και πέρα από τα σύνορά τους. Τον 6ο αιώνα π.χ. σχεδόν κάθε ελληνική πόλη και ελληνική αποικία είχε το νόμισμά της. Τον ίδιο αιώνα κόπηκαν στην Λυδία από το βασιλιά της Κροίσο τα πρώτα νομίσματα αποκλειστικά από χρυσό. Η Λυδία καταλήφθηκε από τους Πέρσες και ο Δαρείος Ά δεν άργησε να κόψει τους «δαρεικούς», χρυσά νομίσματα που απέκτησαν μεγάλη φήμη και συνέχισαν να κόβονται μέχρι την κατάκτηση της Περσίας από τον Μ. Αλέξανδρο, το 330 π.χ. Ο πατέρας του Φίλιππος Β και ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος ήταν οι πρώτοι που έδωσαν μεγάλη σημασία στην κοπή χρυσών νομισμάτων στον ελληνικό χώρο. Το πρώτο νόμισμα των Ρωμαίων ήταν τον 4ο αιώνα π.χ. το «ασσάριο», χάλκινο, χυτό και βαρύ. Στα μέσα του 3ου αιώνα κόπηκαν τα πρώτα ρωμαϊκά αργυρά νομίσματα, που επρόκειτο να παίξουν σπουδαίο ρόλο για πολλά χρόνια. Τα περίφημα «δηνάρια». Μετά τον Καίσαρα, ο Οκταβιανός άλλαξε το νομισματικό σύστημα, κόβοντας και χρυσά νομίσματα, καθένα από τα οποία ισοδυναμούσε με είκοσι πέντε αργυρά δηνάρια, ενώ κάθε δηνάριο με τέσσερα χάλκινα «σηστέρτια». Νέο σπουδαίο χρυσό νόμισμα κόπηκε στις αρχές του 4ου αιώνα από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, το «σολδίο». Η νέα μεγάλη μεταρρύθμιση ήρθε προς το τέλος του 8ου αιώνα από τον Καρλομάγνο, που σταμάτησε την κοπή χρυσών νομισμάτων και έκοψε ένα νέο βαρύτερο αργυρό «δηνάριο», που ήταν και η βάση του νέου νομισματικού συστήματος. Στο τέλος του 12ου αιώνα έκανε την εμφάνισή της στον νομισματικό τομέα η Βενετία, κόβοντας ένα βαρύτερο ασημένιο δηνάριο, το «γκρόσο» («γρόσι»), που διαδόθηκε γρήγορα. Νομίσματα άρχισαν να κόβονται και σε άλλες ιταλικές πόλεις, που αναπτύσσονταν ραγδαία. Στα μέσα του 13ου αιώνα εμφανίστηκαν νέα χρυσά νομίσματα. Στην Τζένοβα το «τζενοβίνο»,στη Φλωρεντία το «φλορίνι» και αργότερα στην Βενετία το περίφημο «δουκάτο». Αργότερα οι μεγάλες ανακαλύψεις επηρέασαν και τις νομισματικές εξελίξεις. Ο χρυσός της Ν. Αφρικής από το 15ο αιώνα έφερε στο προσκήνιο το πορτογαλικό «κρουζάντο», ενώ ο χρυσός της Αμερικής τα ισπανικά «εσκούδα» και «ρεάλ». Την ίδια εποχή η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής παραγωγής αργύρου ώθησε σε όλη την Ευρώπη τα νέα αργυρά «φιορίνια» που ονομάστηκαν «τάλερ» και ήταν, όπως λένε οι ειδικοί, οι πρόδρομοι του δολαρίου. Πολλά και σπουδαία είναι και άλλα νομίσματα, που κόπηκαν τους επόμενους αιώνες από μεγάλες χώρες. Εκείνο, όμως, που είχε πλέον τη μεγαλύτερη σημασία, ήταν ότι η παγκόσμια αγορά μεγάλωνε και μεγάλωνε. Μεγάλωνε ο κόσμος μεγάλωναν κι οι συναλλαγές του. Αλλά κι η μεταφορά κι η φύλαξη των πολύτιμων νομισμάτων γινόταν όλο και πιο δύσκολη υπόθεση. Ήρθε η ώρα, λοιπόν, να αρχίσει το χρυσάφι και το ασήμι να συγκεντρώνεται στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών και τα μεταλλικά νομίσματα να αντικαθίστανται από τίτλους που εξέφραζαν την αξία τους. Οι συναλλαγματικές εκείνες δεν άργησαν με τη σειρά τους να αντικατασταθούν από τα χαρτονομίσματα, με πρώτους τους Σουηδούς τραπεζίτες στα μέσα του 18ου αιώνα. Δεν άργησε, όμως, να αλλάξει και η σχέση μεταξύ του αποθησαυρισμένου μετάλλου και του νομίσματος που κοβόταν στη θέση του, καθώς οι τράπεζες, που είχαν μόνο σκεφτούν την πιθανότητα ενός γενικού πανικού, 7

8 μπορούσαν να κόψουν περισσότερα νομίσματα από την αξία των πολύτιμων μετάλλων που είχαν στο θησαυροφυλάκιό τους. Άλλαξαν, λοιπόν, κι έγιναν πιο λεπτές και οι πιστωτικές εργασίες και αυτό έφερε την κρατική παρέμβαση, τους ελέγχους, την ανάθεση τελικά της έκδοσης νομίσματος σε μία μόνο τράπεζα την κεντρική τράπεζα. Έφερε κατόπιν την εφαρμογή νομισματικών συστημάτων, που άνθισαν και μετά απέτυχαν, και τελικά την αναγκαστική κυκλοφορία του εθνικού νομίσματος κάθε χώρας ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩ. Γιατί δεν υπάρχει κανένα τραπεζογραμμάτιο του 1 ή 2 ; Η επιλογή των τιμών για τα τραπεζογραμμάτια είναι ευθύνη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η απόφαση να παραχθούν επτά μετονομασίες που κυμαίνονται από 5 ως 500 λήφθηκε μετά από λεπτομερείς συζητήσεις στην ομάδα εργασίας σχετικά με την εκτύπωση και την έκδοση ενός ευρωπαϊκού τραπεζογραμματίου, που ιδρύθηκε το 1992 από τη Committee Governors των Κεντρικών Τραπεζών, καθώς επίσης λαμβάνοντας υπόψη και τις διαφορετικές μετονομασίες νομισμάτων. Το όριο του τραπεζογραμμάτιου/ νομίσματος καθιερώθηκε μετά από μια προσεκτική ανάλυση των εθνικών πρακτικών και απαιτήσεων. Διάφορες εκτιμήσεις λήφθηκαν υπόψη: Η κατάλληλη λειτουργία των συστημάτων πληρωμής, που λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της βιομηχανίας μηχανών (π.χ. κατασκευαστές των μηχανών πώλησης), καθώς επίσης και άλλους παράγοντες. Το όριο του τραπεζογραμμάτιου/ νομίσματος είναι παρόμοιο με αυτό που υπήρξε στα περισσότερα κράτη μέλη. Κατά την διάρκεια της λήψης της απόφασης σχετικά με το όριο, μόνο 3 των 15 κρατών μελών της ΕΕ εξέδιδαν τα τραπεζογραμμάτια αξίας κάτω από 2. Εκτιμήσεις δαπανών: τα τραπεζογραμμάτια 1 ή 2 θα πρέπει να αντικαθίστανται πολύ συχνά, δηλ. κάθε λίγους μήνες, λόγω της υψηλής ταχύτητας κυκλοφορίας τους, ενώ τα νομίσματα διαρκούν για αρκετές δεκαετίες. Οι δημοσκοπήσεις των ευρωβαρομέτρων μετά από τη μεταστροφή μετρητών δείχνουν ότι τα τραπεζογραμμάτια κάλλιστα έχουν παραληφθεί και ότι δεν υπάρχει καμία επιθυμία να αλλαχτεί η σειρά. Η ύπαρξη τραπεζογραμμάτιου του 1 ή 2 δεν έχει καμία πραγματική υποστήριξη οπουδήποτε, εκτός από μερικές χώρες (μια από αυτές και η Ελλάδα), και προσκρούει στην ισχυρή αντίθεση άλλων χωρών. Τα τραπεζογραμμάτια υψηλής αξίας είναι χρήσιμα και κατά πόσο η μεγάλη αξία τους ωθεί σε παράνομες δραστηριότητες; Ένας μεγάλος αριθμός χρηστών των τραπεζογραμματίων ευρώ είναι ήδη εξοικειωμένος με τη χρησιμοποίηση των υψηλών τραπεζογραμματίων μετονομασίας για τις συναλλαγές. Η ικανοποίηση της ζήτησης που καλύπτεται τώρα από τα τραπεζογραμμάτια 500 με τις χαμηλότερες μετονομασίες αυξάνει τον αριθμό τραπεζογραμματίων που εκδίδονται και οδηγεί έτσι στις υψηλότερες δαπάνες εκτύπωσης. Γενικά, η μη έκδοση αυτών των μετονομασιών μάλλον θα έβλαπτε τη φήμη του ευρώ και θα μείωνε 1 Αφιέρωμα της Ελευθεροτυπίας, Το μεγάλο στοίχημα: Ένας χρόνος ευρώ, Σάββατο 15 Ιανουαρίου 2000, «Εποχές και νομίσματα», σελ. 16 8

9 τη διεθνή αποδοχή των τραπεζογραμματίων του. Πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι αρκετά από τα κράτη μέλη που χρησιμοποιούν το ευρώ όπως η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες είχαν προηγουμένως την εθνική αξία τραπεζογραμματίων μεταξύ 200 και 500. Τα τραπεζογραμμάτια υψηλής μετονομασίας δεν ενθαρρύνουν τις υπόγειες ή παράνομες συναλλαγές, δεδομένου ότι τα πρόσωπα που θα στρέφονταν στην παραχάραξη τραπεζογραμματίων θα το έκαναν για κάποια άλλη αντίστοιχη αξία. Η καταστολή του οργανωμένου εγκλήματος συνδέεται στενά με τις αποτελεσματικές παροχές ενάντια στο ξέπλυμα χρήματος παρά με τη θρησκευτική διάσπαση των τραπεζογραμματίων. Τον Νοέμβριο του 2004, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αφού αξιολόγησε όλα τα επιχειρήματα που προβλήθηκαν στη συζήτηση, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, στην ισορροπία, οι αρνητικές πτυχές να εισαγάγουν τραπεζογραμμάτια μικρής αξίας ξεπέρασαν τις θετικές πτυχές τους. Η ανεπαρκής ζήτηση για τα τραπεζογραμμάτια χαμηλής αξίας από την πλειοψηφία των πολιτών της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, η αυξανόμενη ανεπάρκεια που θα δημιουργούσε η εισαγωγή τους στους επηρεασθέντες τρίτους π.χ. στο λιανικό τομέα και στη βιομηχανία μηχανών πώλησης - και οι υψηλές δαπάνες της εκτύπωσης και της επεξεργασίας συνέβαλε σημαντικά στην παρούσα απόφαση. Έλεγχος των συσκευών εξακρίβωσης της γνησιότητας τραπεζογραμματίων Σκοπός Προκειμένου να στηρίξουν τους κατασκευαστές συσκευών εντοπισμού πλαστών τραπεζογραμματίων στην προσπάθειά τους να αναπτύξουν και να βελτιώσουν τα προϊόντα τους, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) του Ευρωσυστήματος παρέχουν στους εν λόγω κατασκευαστές ή εξουσιοδοτημένους αντιπροσώπους τους τη δυνατότητα να υποβάλλουν σε έλεγχο τις συσκευές τους με μια ευρεία σειρά πρόσφατων τύπων πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) δημοσιεύει στοιχεία για τις συσκευές που έχουν υποβληθεί σε έλεγχο, προκειμένου να διευκολύνει τους χρήστες τραπεζογραμματίων στην επιλογή της κατάλληλης συσκευής. Κάθε συσκευή υποβάλλεται σε έλεγχο από τις ΕθνΚΤ σύμφωνα με τις κοινές διαδικασίες του Ευρωσυστήματος, προκειμένου να ελεγχθεί η ικανότητα της συσκευής να εντοπίζει σωστά τα πλαστά τραπεζογραμμάτια ευρώ που περιέχονται σε δέσμη ελέγχου πλαστών τραπεζογραμματίων (έλεγχος εντοπισμού πλαστών τραπεζογραμματίων), και να αναγνωρίζει σωστά τα γνήσια τραπεζογραμμάτια ευρώ που περιέχονται σε δέσμη ελέγχου γνήσιων τραπεζογραμματίων (έλεγχος αναγνώρισης). Σκοπός αυτών των ελέγχων δεν είναι να προσδιορίζεται εάν αυτές οι συσκευές είναι εύχρηστες, ασφαλείς, ανθεκτικές, λειτουργικές κ.λπ. Οι συσκευές εντοπισμού πλαστών τραπεζογραμματίων μπορούν να βοηθήσουν τις εμπορικές επιχειρήσεις και τους λοιπούς φορείς που κατ' επάγγελμα χειρίζονται μετρητά στον εντοπισμό πλαστών τραπεζογραμματίων, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνώμη που σχηματίζει ο ίδιος ο χρήστης με βάση τα χαρακτηριστικά ασφαλείας των τραπεζογραμματίων. Τα είδη των συσκευών που κρίνονται κατάλληλα για έλεγχο είναι οι "συσκευές αυτόματου εντοπισμού". Οι συσκευές αυτές υποδεικνύουν, είτε με οπτικό ή ηχητικό σήμα είτε με απεικόνιση κειμένου, κατά πόσο το τραπεζογραμμάτιο που υπόκειται σε έλεγχο είναι γνήσιο ή όχι. Βοηθήματα εξακρίβωσης γνησιότητας, όπως μεγεθυντικοί φακοί, λάμπες υπεριώδους ακτινοβολίας κ.λπ., που δεν παρέχουν αποτέλεσμα ελέγχου και συνεπώς απαιτούν από το 9

10 χρήστη να αποφασίσει κατά πόσο το τραπεζογραμμάτιο που ελέγχεται είναι γνήσιο ή όχι, δεν εμπίπτουν σε αυτούς τους ελέγχους. Επίσης, τα μηχανήματα επεξεργασίας τραπεζογραμματίων δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής αυτών των ελέγχων. Διαδικασία ελέγχου γνησιότητας Ο έλεγχος εντοπισμού πλαστών τραπεζογραμματίων διενεργείται με τυποποιημένη δέσμη ελέγχου, η οποία περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικούς τύπους πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ που εντοπίστηκαν σε κυκλοφορία, καθώς και ομοιώματα που φέρουν ορισμένες ιδιότητες των τραπεζογραμματίων ευρώ. Εάν η συσκευή δεν εντοπίσει όλα τα πλαστά τραπεζογραμμάτια της δέσμης ελέγχου, τα αποτελέσματα ελέγχου στο δικτυακό τόπο θα αναγράφουν: "not all" (δηλαδή, δεν εντοπίστηκαν όλα τα πλαστά τραπεζογραμμάτια της δέσμης ελέγχου). Εάν η συσκευή εντοπίσει όλα τα πλαστά τραπεζογραμμάτια της δέσμης ελέγχου, τα αποτελέσματα ελέγχου θα αναγράφουν: "100%" (δηλαδή, εντοπίστηκαν όλα τα πλαστά τραπεζογραμμάτια της δέσμης ελέγχου). Ο έλεγχος αναγνώρισης διενεργείται με δέσμη ελέγχου γνήσιων χρησιμοποιημένων τραπεζογραμματίων ευρώ. Προκειμένου οι συνθήκες ελέγχου να προσομοιάζουν σε πραγματικές συνθήκες χρήσης, 20% των τραπεζογραμματίων της δέσμης ελέγχου είναι λερωμένα, με αποτέλεσμα να είναι ακατάλληλα προς κυκλοφορία. Για κάθε συσκευή αναφέρεται το ποσοστό των τραπεζογραμματίων που έχουν αναγνωριστεί σωστά ως γνήσια. Διάρκεια ισχύος των αποτελεσμάτων ελέγχου Επειδή ανά πάσα στιγμή μπορεί να παρουσιαστούν νέοι τύποι πλαστών τραπεζογραμματίων με ιδιότητες διαφορετικές από εκείνες των τραπεζογραμματίων που χρησιμοποιούνται στους ελέγχους, επισημαίνεται ότι τα αποτελέσματα των ελέγχων εντοπισμού και αναγνώρισης που δημοσιεύονται αντανακλούν απλώς την ικανότητα του ελεγχθέντος μηχανήματος να εντοπίζει τα πλαστά τραπεζογραμμάτια που περιλαμβάνονται στη δέσμη ελέγχου τραπεζογραμματίων και χρησιμοποιούνται για έλεγχο την ημέρα εκείνη, όπως παρουσιάζεται στα αποτελέσματα ελέγχου. Τι χαρακτηριστικά ασφαλείας διαθέτουν τα τραπεζογραμμάτια; Η πρόοδος της τεχνολογίας αναπαραγωγής έχει καταστήσει δυνατή τη δημιουργία αρκετά πιστών αντιγράφων οποιασδήποτε τυπωμένης εικόνας. Για το λόγο αυτό, έχουν ενσωματωθεί στα τραπεζογραμμάτια ορισμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας, με στόχο την προστασία από την παραχάραξη. Τα χαρακτηριστικά αυτά πρέπει να καθιστούν το κοινό ικανό να αναγνωρίζει με ελάχιστη προσοχή ένα πλαστό τραπεζογραμμάτιο. Η ασφάλεια ξεκινά από το ίδιο το χαρτί του τραπεζογραμματίου. Οι βαμβακερές ίνες από τις οποίες αποτελείται το ειδικό χαρτί δίνουν στο τραπεζογραμμάτιο μια ευδιάκριτη υφή. Επίσης, το χαρτί περιλαμβάνει φθορίζουσες ίνες και ένα υδατογράφημα το οποίο δεν μπορεί να αναπαραχθεί εύκολα με αντιγραφή ή εκτύπωση. Στα προηγούμενα χαρακτηριστικά ασφαλείας περιλαμβάνεται μια ταινία ασφαλείας και ειδικά φύλλα. Επίσης, στα τραπεζογραμμάτια ευρώ θα ενσωματωθούν μηχανικώς αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, χάρη στα οποία θα επαληθεύεται, κατά τρόπο αξιόπιστο, η γνησιότητά τους από μηχανές που δέχονται τραπεζογραμμάτια. 10

11 Έλεγχος αφής Το χαρτί των τραπεζογραμματίων αποτελείται από ίνες καθαρού βάμβακα. Χάρη στην ειδική σύνθεσή του, τα τραπεζογραμμάτια έχουν πυκνή υφή και στερεότητα. Γνήσιο Ανάγλυφη εκτύπωση Με ειδική εκτύπωση, το μελάνι γίνεται ανάγλυφο ή παχύτερο στην κεντρική εικόνα, στα γράμματα και τους αριθμούς στην πρόσθια όψη των τραπεζογραμματίων. Πλαστό Γνήσιο Για να εντοπίσετε την ανάγλυφη εκτύπωση, ψηλαφήστε την ή ξύστε απαλά. Στο κάτω μέρος του τραπεζογραμματίου των 200 ευρώ και στο δεξιό άκρο του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ περιλαμβάνονται πρόσθετα διακριτικά γνωρίσματα αισθητά με την αφή για τα άτομα με μειωμένη όραση. Οπτικός έλεγχος Ημιτελής αριθμός Γνήσιο Πλαστό Πλαστό Τα σχέδια που είναι εκτυπωμένα στην επάνω γωνία και στις δύο όψεις του τραπεζογραμματίου αλληλοσυμπληρώνονται και σχηματίζουν τον αριθμό της αξίας. Μπορείτε να δείτε ολόκληρο τον αριθμό αν κρατήσετε το τραπεζογραμμάτιο στο φως. 11

12 Υδατογράφημα Γνήσιο Γνήσιο Πλαστό Το υδατογράφημα δημιουργείται με τη διαφοροποίηση του πάχους του χαρτιού. Γίνεται ορατό όταν κρατάτε το τραπεζογραμμάτιο στο φως. Αν τοποθετήσετε το τραπεζογραμμάτιο σε μια σκούρα επιφάνεια, τα ανοιχτόχρωμα σημεία του σκουραίνουν. Αυτό φαίνεται καλύτερα στο υδατογράφημα που αντιπροσωπεύει την αξία. Ταινία ασφαλείας Η ταινία ασφαλείας είναι ενσωματωμένη στο χαρτί του τραπεζογραμματίου. Αν το κρατήσετε στο φως, η ταινία εμφανίζεται ως σκούρα λωρίδα. Πάνω σε αυτήν θα δείτε τη λέξη "EURO" και την αξία με γράμματα μικρού μεγέθους. Γνήσιο Πλαστό Διάτρητο σχεδίασμα Γνήσιο Κρατήστε το τραπεζογραμμάτιο στο φως. Στο ολόγραμμα θα διακρίνετε μια σειρά από μικρές οπές που εμφανίζονται σαν κουκκίδες και σχηματίζουν το σύμβολο του ευρώ ( ). Μπορείτε επίσης να διακρίνετε αριθμούς μικρού μεγέθους που δηλώνουν την αξία 12

13 Εξέταση υπό γωνία Ολόγραμμα σε τμήμα ελάσματος ( 50, 100, 200, 500) Αν παρατηρήσετε το τραπεζογραμμάτιο υπό γωνία, η εικόνα του ολογράμματος αλλάζει και αντί για την αξία εμφανίζεται ένα παράθυρο ή μια πύλη. Στο βάθος, μπορείτε να διακρίνετε ομόκεντρους κύκλους στα χρώματα του ουράνιου τόξου, οι οποίοι αποτελούνται από γράμματα μικρού μεγέθους και δημιουργούν μια αίσθηση κίνησης από το κέντρο προς τις άκρες του ελάσματος. Γνήσιο Πλαστό Αριθμός που αλλάζει χρώμα ( 50, 100, 200, 500) Αν παρατηρήσετε το τραπεζογραμμάτιο υπό γωνία, ο αριθμός της αξίας στην οπίσθια όψη αλλάζει χρώμα από μωβ σε λαδί ή καφέ. Γνήσιο Γνήσιο Ειδικά χαρακτηριστικά: Έλεγχος με μεγεθυντικό φακό Γνήσιο Πλαστό 13

14 Μικροτυπογραφικά στοιχεία Σε διάφορα σημεία του τραπεζογραμματίου υπάρχουν τυπογραφικά στοιχεία πολύ μικρού μεγέθους, π.χ. στο εσωτερικό των γραμμάτων "EYPΩ" στην πρόσθια όψη. Για να τα διακρίνετε θα χρειαστείτε μεγεθυντικό φακό. Τα στοιχεία είναι ευκρινή (όχι θολά). Έλεγχος με λάμπα υπεριώδους ακτινοβολίας Το χαρτί δεν φωσφορίζει. Οι ίνες που είναι ενσωματωμένες στο χαρτί φαίνονται κόκκινες, μπλε και πράσινες. Η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης φαίνεται πράσινη με πορτοκαλί αστέρια. Η υπογραφή του Προέδρου της ΕΚΤ γίνεται πράσινη. Στο υπεριώδες φως: Τα μεγάλα αστέρια και οι μικροί κύκλοι στην πρόσθια όψη φωσφορίζουν. Στην οπίσθια όψη, ο χάρτης, η γέφυρα και ο αριθμός της αξίας φαίνονται με κίτρινο χρώμα. Γνήσιο Γνήσιο Πλαστό Ονομαστική αξία Διαστάσεις Κυρίαρχο χρώμα Σχέδιο (ευρώ) mm Γκρι Κλασσικό mm Κόκκινο Ρωμανικό mm Μπλε Γοτθικό mm Πορτοκαλί Αναγεννησιακό mm Πράσινο Μπαρόκ και Ροκοκό mm Κίτρινο Αρχιτεκτονική χάλυβα και υάλου mm Μωβ Μοντέρνα αρχιτεκτονική 20 ου αιώνα του 14

15 Τα χαρακτηριστικά ασφαλείας μπορεί να αλλοιωθούν; Ορισμένες ιδιότητες των τραπεζογραμματίων μπορεί να αλλοιωθούν αν δεν τα μεταχειρίζεστε σωστά. Για παράδειγμα, το χαρτί ενός τραπεζογραμματίου που πλύθηκε κατά λάθος μπορεί να φωσφορίζει στο υπεριώδες φως. Για να επαληθεύσετε τη γνησιότητά του, κάντε τους τρεις απλούς ελέγχους: τον έλεγχο με την αφή, τον οπτικό έλεγχο και την εξέταση υπό γωνία. Τα φθαρμένα τραπεζογραμμάτια μπορούν να αντικατασταθούν; Η κεντρική τράπεζα της κάθε χώρας έχει την υποχρέωση να αντικαταστήσει το φθαρμένο τραπεζογραμμάτιο ευρώ, εάν προσκομίσει κάποιος πάνω από το 50% του τραπεζογραμματίου ή εάν μπορέσει να αποδείξετε ότι το (μεγαλύτερο) κομμάτι που λείπει έχει καταστραφεί. Γιατί τα τραπεζογραμμάτια μπορούν να χρησιμοποιηθούν εύκολα από τους τυφλούς και τα άτομα με μειωμένη όραση; Τα τραπεζογραμμάτια μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ εύκολα από τους τυφλούς και τα άτομα με μειωμένη όραση για διάφορους λόγους. Καθένα από τα επτά τραπεζογραμμάτια διαφέρει σε μέγεθος. Οι μεγάλοι, ευανάγνωστοι αριθμοί (δηλ. οι αριθμοί της αξίας) στην πρόσθια όψη των τραπεζογραμματίων έχουν εκτυπωθεί ανάγλυφα στην επιφάνεια του χαρτιού και είναι αισθητοί με την αφή (χαλκογραφική μέθοδος). Ανάγλυφα σχέδια έχουν εκτυπωθεί στο κάτω μέρος του τραπεζογραμματίου των 200 ευρώ και στο δεξιό άκρο του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ. Κάθε τραπεζογραμμάτιο έχει το δικό του χαρακτηριστικό χρώμα (π.χ. το τραπεζογραμμάτιο των 20 ευρώ είναι μπλε). Χρώματα με έντονες αντιθέσεις επιλέχθηκαν για να διακρίνεται κάθε τραπεζογραμμάτιο από το κατά σειρά προηγούμενο ή επόμενό του (π.χ. το τραπεζογραμμάτιο των 10 ευρώ είναι κόκκινο ενώ των 20 ευρώ είναι μπλε). Η Ευρωπαϊκή Ένωση Τυφλών κλήθηκε από την ΕΚΤ να δώσει τη γνώμη της ήδη από τα πρώτα στάδια της σχεδίασης των τραπεζογραμματίων (1995). 1 Γιατί επιλέχθηκαν ως επικρατέστερα τα συγκριμένα πολλαπλάσια ποσά της μονάδας του ευρώ στα τραπεζογραμμάτια; Οι στατιστικές έδειξαν ότι για τον απλό καθημερινό χρήστη θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται το πολύ μέχρι εφτά διαφορετικές αξίες του ευρώ. Για λόγους λειτουργικότητας επικράτησαν τα συγκεκριμένα πολλαπλάσια και υποδιαιρέσεις του 10 και του 20. Εξάλλου και πριν από την κυκλοφορία του ευρώ σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες προϋπήρχαν οι συγκεκριμένες αξίες (πχ. Στη Γερμανία το μάρκο). Κάτι διαφορετικό ίσως να ήταν άβολο στις καθημερινές συναλλαγές και στα ρέστα. Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί ώστε να μην υπάρχει σύγχυση της αξίας του τραπεζογραμματίου κατά τη χρήση του; (μέγεθος, χρώμα κλπ.) Υπάρχουν τρεις τρόποι για να μπορεί κανείς να διαχωρίζει τις διαφορετικές αξίες των τραπεζογραμματίων: 1 ΕΥΡΩ. Το δικό μας νόμισμα, Σεπτέμβριος 2002, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 15

16 Το μέγεθος. Σε κάθε τραπεζογραμμάτιο διαφορετικής αξίας επικράτησε να υπάρχει τουλάχιστον μία διάσταση διαφορετική από τις άλλες. Αυτό είναι εμφανές διαμέσου της όρασης και της αφής (tactile properties). To χρώμα. Κάθε τραπεζογραμμάτιο έχει το δικό του χαρακτηριστικό χρώμα. Αυτό είναι χρήσιμο για τα άτομα με μειωμένη όραση, για τους πρεσβύωπες, τους ηλικιωμένους, αλλά και τα μικρά παιδιά. Η χαλκογραφία. Δηλαδή η μέθοδος εκτύπωσης η οποία δημιουργεί ανάγλυφη επιφάνεια στο σώμα του τραπεζογραμματίου. Αυτή εφαρμόζεται βέβαια μόνο στη μία όψη τους για λόγους οικονομίας χρόνου, αλλά και χρήματος. Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα φύλαξης του τραπεζογραμματίου στο πορτοφόλι; (μέγεθος) Γιατί το χαρτονόμισμα των 5000 δρχ. «κόπηκε» σε δύο μεγέθη: ένα (αρχικά) πολύ μεγάλο και κατόπιν ένα μικρότερο; Πώς γίνεται γενικά η επιλογή των διαστάσεων; Η επιλογή των διαστάσεων των τραπεζογραμματίων έγινε με βάση την εργονομία στη χρήση αλλά και το κόστος παραγωγής. Συγκεκριμένα στην περίπτωση του πεντοχίλιαρου η μείωση των διαστάσεων έγινε αφενός γιατί το πεντοχίλιαρο έπρεπε να είναι όχι μεγαλύτερο σε διαστάσεις συγκρινόμενο με το νεοσχεδιασθέν, τότε, και πιο μοντέρνο δεκαχίλιαρο, αφετέρου δε για τη μείωση του κόστους παραγωγής του. Πάντως η επιλογή των διαστάσεων ενός τραπεζογραμματίου εναρμονίζεται πάντοτε με την αξία που αυτό αντιπροσωπεύει. Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα στη δια χειρός καταμέτρηση από τους χρήστες π.χ. να μην "κολλάνε" τα χαρτονομίσματα (υλικό); Τα τραπεζογραμμάτια του ευρώ κατασκευάζονται από χαρτί που αποτελείται από βαμβάκι και υφασμάτινες ύλες. Αυτό τους προσδίδει μοναδική υφή, αφού η πρώτη ύλη δεν έχει καμία σχέση με το κλασικό χαρτί που προέρχεται από ξύλο και περιέχει σελουλόζη. Το συγκεκριμένο χαρτί είναι τόσο πορώδες και ματ, όσο για να μη γλιστράει. Ταυτόχρονα όμως, κατά την εκτύπωση τα τραπεζογραμμάτια υφίστανται μία ειδική διαδικασία αποφόρτισης. Δηλαδή, αφαιρείται το στατικό φορτίο από τις επιφάνειες των χαρτιών, το οποίο δημιουργείται εξαιτίας των μεγάλων πιέσεων και της χαρτόσκονης που διαφεύγει. Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των τραπεζογραμμάτιων προκειμένου αυτά να είναι αναγνωρίσιμα ως γνήσια: 1. Από τους πολίτες; (επίπεδο 1) 2. Από τα μηχανήματα ελέγχου γνησιότητας και καταμέτρησης χρηματικών ποσών των ιδιωτικών-εμπορικών τραπεζών; (επίπεδο 2) 3. Από τα μηχανήματα της ΕΤΕ (εξαιρετικά εξειδικευμένος έλεγχος γνησιότητας); (επίπεδο 3) 1. 1 ο επίπεδο ελέγχου i. OVI Optical Variable Ink (οπτικά μεταβαλλόμενο μελάνι) ii. Κινησιόγραμμα [Stripe(λωρίδα) - Patch (εμβάλωμα)] iii. Χαλκογραφικό ανάγλυφο iv. Ταινία ασφαλείας (γραμμή ασφαλείας) v. Υδατογράφημα vi. Αφή χαρτιού vii. Αριθμός 16

17 2. 2 ο επίπεδο ελέγχου (συμπεριλαμβάνονται τα παραπάνω) viii. Φθορισμός χαρτιού (απουσία) - UV-dullness ix. Φθορισμός μελανιών 3. 3 ο επίπεδο ελέγχου (συμπεριλαμβάνονται όλα τα παραπάνω) x. Multi-luminescent feature ( Σπάνιες Γαίες) a. Στο χαρτί b. Στο μελάνι xi. Πάχος χαρτιού xii. Ίνες φθορίζουσες xiii. Μαγνητισμός του μελανιού αρίθμησης xiv. Μαγνητισμός του μελανιού χαλκογραφίας xv. Μαγνητισμός της ταινίας ασφαλείας xvi. Ύπαρξη ολογράμματος xvii. Τσακίσεις ζαρώματα κομμένες γωνίες τρύπες xviii. IR-confront (IR- ύπαρξη στο μελάνι χαλκογραφίας) xix. Αναγνώριση αρίθμησης Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα σύγχυσης του χαρτονομίσματος με άλλα διεθνή, μικρότερης ή ευτελούς αξίας, χαρτονομίσματα; Οι διαφορές του ευρώ σε σχέση με άλλα διεθνή τραπεζογραμμάτια είναι προφανείς. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς και να συγκρατήσει στο μυαλό του τη ξεχωριστή θεματολογία, σε συνδυασμό με την επιλογή των ιδιαίτερων χρωμάτων που ορίστηκαν κατά το σχεδιασμό, αλλά και τα γενικότερα εμφανή χαρακτηριστικά ασφαλείας που έχουν καθιερωθεί ειδικά για το χρήστη στο δρόμο. Παρόλο, βέβαια, που η σχεδίαση και η εικονογράφησή του είναι μοναδικές, πάντα υπάρχει ο φόβος κάποιο άλλο κράτος εκτός Ε.Ε. να προσπαθήσει να τις μιμηθεί, με στόχο να προκαλέσει ηθελημένη σύγχυση (πχ. στα πλαίσια ενός μποϋκοτάζ). Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί σχετικά με τη φθορά του χαρτονομίσματος; Αυτή τη στιγμή γίνονται μελέτες από την ΕΚΤ προκειμένου να βελτιωθεί η αντοχή του τραπεζογραμματίου μιας και η σειρά των τραπεζογραμματίων που κυκλοφορεί τώρα (σειρά #1) δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική στη χρήση (μόνο ένας χρόνος διάρκειας ζωής). Το 2010, λοιπόν, ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει η νέα σειρά (σειρά #2) τραπεζογραμματίων 5 και 10 στα οποία θα υπάρχει διαφορετική σύσταση υποστρώματος, αλλά και μια επιπλέον διαδικασία εκτύπωσης, η επίθεση βερνικιού κατά της φθοράς. Με αυτό τον τρόπο θα ενταθούν οι ιδιότητες του χαρτιού, θα λιώνει πιο δύσκολα, θα σκίζεται πιο δύσκολα, κλπ., αλλά ταυτόχρονα θα αυξηθεί και η δυσκολία παραχάραξης των τραπεζογραμματίων. Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα τραπεζογραμμάτια; Είναι ανακυκλώσιμο το υλικό αυτό; Είναι αδιάβροχο; Τα τραπεζογραμμάτια είναι φτιαγμένα από χαρτί και βαμβάκι, το οποίο κατασκευάζεται στο εξωτερικό. Δεν είναι αδιάβροχο, αλλά ούτε και υδατοδιαλυτό. Το υλικό αυτό, δυστυχώς όμως δεν είναι ανακυκλώσιμο. 17

18 Τι διάρκεια ζωής έχει ένα τραπεζογραμμάτιο; Όλα τα τραπεζογραμμάτια έχουν την ίδια διάρκεια; Πότε πρέπει να καταστραφεί το κάθε ένα; Ένα τραπεζογραμμάτιο κατά μέσο όρο έχει διάρκεια ζωής μήνες, ανάλογα πάντα και με τη χρήση του. Όλα τα τραπεζογραμμάτια υφίστανται την ίδια επεξεργασία, αυτά όμως που αντιπροσωπεύουν μικρότερες αξίες φθείρονται περισσότερο εξαιτίας της μεγάλης τους κυκλοφορίας, αλλά και της μικρότερής τους επιφάνειας. Ένα τραπεζογραμμάτιο πρέπει οπωσδήποτε να αποσυρθεί από την κυκλοφορία όταν αλλοιωθούν τα βασικά του χαρακτηριστικά. Για το έλεγχο αυτό σε κάθε περίπτωση υπεύθυνη είναι η ΕΤΕ. Ποια είναι τα όρια αντοχής των τραπεζογραμμάτιων (υγρασία, θερμοκρασία, ακτινοβολία, κλπ); Τα όρια αντοχής των τραπεζογραμματίων δεν είναι σαφώς καθορισμένα, αφού αυτά καθορίζονται ως εντελώς διαφορετικά κατά περίπτωση, ανάλογα δηλαδή με το σύστημα αναφοράς στο οποίο έχει κινηθεί νωρίτερα το τραπεζογραμμάτια, το χρόνο κυκλοφορίας του, κλπ. Γιατί οι ταμίες των τραπεζών δικαιούνται επιδόματος ανθυγιεινής εργασίας; Είναι γνωστό σε όλους ότι τα τραπεζογραμμάτια αλλά και τα κέρματα, επειδή κυκλοφορούν και μεταβιβάζονται συνεχώς είναι φορείς εξαιρετικά πολλών μικροβίων. Από την άλλη, η συνεχής επαφή των ταμιών στο μελάνι και στο χαρτί μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες σε άτομα με δερματική ευαισθησία. Επιπλέον, η εισπνοή μικρών μορίων χαρτόσκονης που παραμένει μετά την κοπή των τραπεζογραμματίων είναι δυνατό να προκαλέσει ή να εντείνει πιθανά αναπνευστικά προβλήματα. Για αυτούς τους λόγους, το επάγγελμα του ταμία συγκαταλέγεται στα ανθυγιεινά, αν και σε πολλούς αυτό φαίνεται περίεργο! Είναι όλα τα μηχανήματα ελέγχου γνησιότητας το ίδιο αξιόπιστα; Όχι, διότι υπάρχουν τρία διαφορετικά επίπεδα ελέγχου γνησιότητας (βλέπετε παραπάνω αναλυτικά). Μόνο στο επίπεδο τρία μπορεί να θεωρηθεί ο έλεγχος πλήρως αξιόπιστος, δηλαδή μόνο τα εξειδικευμένα μηχανήματα της ΕΤΕ μπορούν να θεωρηθούν 100% φερέγγυα. Πώς γίνεται η διαλογή των τραπεζογραμματίων που πρέπει να αντικατασταθούν; Πότε πρέπει να γίνει η αντικατάσταση; Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ χρησιμοποιούν ταχύτατα μηχανήματα διαλογής, προκειμένου να ελέγχουν ότι τα τραπεζογραμμάτια ευρώ που επιστρέφονται μέσω των πιστωτικών ιδρυμάτων είναι γνήσια και βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Τα τραπεζογραμμάτια που κρίνονται κατάλληλα τίθενται εκ νέου στην κυκλοφορία, ενώ τα υπόλοιπα καταστρέφονται. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ανταλλάζουν ελλιπή τραπεζογραμμάτια ευρώ, όταν προσκομίζεται: Τμήμα μεγαλύτερο από το 50% των διαστάσεων του τραπεζογραμματίου, ή 18

19 τμήμα που αντιστοιχεί στο 50% των διαστάσεων του τραπεζογραμματίου ή ακόμα μικρότερο, εφόσον ο κομιστής αποδείξει ότι τα ελλείποντα τμήματα έχουν καταστραφεί. Αντιθέτως, τραπεζογραμμάτια που έχουν σκιστεί ή φθαρεί σκόπιμα δεν μπορούν να εξαργυρωθούν. Κατά κανόνα, η εξαργύρωση γίνεται ατελώς. Η επιβολή τέλους ισχύει για τραπεζογραμμάτια ευρώ που έχουν φθαρεί κατά λάθος από αντικλεπτικούς μηχανισμούς. 1 Πώς γίνεται η καταστροφή του τραπεζογραμμάτιου; Τι συμβαίνει από οικολογικής απόψεως; Τα τραπεζογραμμάτια που έχουν κριθεί ως ακατάλληλα καταστρέφονται με διάφορα κοπτικά μέσα. Με αυτόν τον τρόπο διαλύονται και στη συνέχεια συμπιέζονται, γίνονται τούβλα (μπρικέτες). Το επόμενο βήμα, στην Ελλάδα τουλάχιστον, είναι η απόρριψή τους σε χωματερές. Δυστυχώς, τα προϊόντα της καταστροφής δεν ανακτώνται ως πρώτη ύλη. Από οικολογικής άποψης αυτό δεν είναι σωστό. Αντίθετα, στο εξωτερικό οι «μπρικέτες» χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη στη τσιμεντοβιομηχανία. Υπάρχουν εργονομικά προβλήματα που έχουν διαπιστωθεί εκ των υστέρων όσον αφορά τα τραπεζογραμμάτια; Αν ναι, προβλέπεται κάποια αλλαγή ή η κατασκευή ενός νέου τραπεζογραμμάτιου; Πολύ πριν την έναρξη της κυκλοφορίας του ευρώ, διενεργήθηκαν διάφορες αναλύσεις των τραπεζογραμμάτιων του ευρώ, οι οποίες αξιολογούσαν το ευρώ με βάση τους πιο αυστηρούς κανόνες που αφορούσαν την υγεία και την ασφάλεια. Αυτές οι δοκιμασίες εφαρμόστηκαν και στις επτά μετονομασίες, σε όλους τους παραγωγούς, αλλά και σε όλα τα υλικά της παραγωγής των προμηθευτών. Οι αναλύσεις επιβεβαίωσαν ότι τα τραπεζογραμμάτια του ευρώ δε θα προκαλούσαν οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας, εάν χρησιμοποιούνταν κανονικά, και θα κάλυπταν όλες τις νόμιμες απαιτήσεις. Μετά την έναρξη της κυκλοφορίας, τα ΜΜΕ ανέφεραν την παρουσία του Τriboulytin (TBT) στα τραπεζογραμμάτια ευρώ και τον πιθανό αντίκτυπό του στην ανθρώπινη υγεία. Το ΤΒΤ χρησιμοποιείται ως σταθεροποιητής σε έναν μεγάλο αριθμό καθημερινών προϊόντων συμπεριλαμβανομένων συσκευασιών τροφίμων, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, συντηρητικών ξύλου και απολυμαντικών. Η ΕΚΤ ανέθεσε περαιτέρω σε βάθος μελέτες για το ΤΒΤ και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν πράγματι πολύ μικρές συγκεντρώσεις ΤΒΤ σε συγκεκριμένες πρώτες ύλες, οι οποίες χρησιμοποιούνταν κατά την παραγωγή τραπεζογραμμάτιων αλλά και ότι δεν ήταν με κανένα τρόπο αρκετές για να βλάψουν τη δημόσια υγεία. Στην πραγματικότητα, ένα άτομο θα έπρεπε να καταναλώσει πάνω από τραπεζογραμμάτια ευρώ ανά ημέρα και για τη διάρκεια μιας σημαντικής χρονικής περιόδου, ούτως ώστε να ξεπεραστεί η συνιστώμενη ανεκτή ημερήσια λήψη. Ανεξάρτητα από αυτό, η ΕΚΤ έχει λάβει μέτρα για να αποβληθεί το ΤΒΤ από τα τραπεζογραμμάτια ευρώ, ως μέριμνα της προληπτικής προσέγγισης των θεμάτων υγείας. Στα τέλη του 2002, υπήρξαν εκθέσεις στα ΜΜΕ σχετικές με την πιθανότητα ύπαρξης γενετικά τροποποιημένου βαμβακιού (GMC) στο χαρτί του τραπεζογραμμα-τίου του ευρώ. Η ΕΚΤ έχει αρχίσει έρευνα εξετάζοντας τόσο την πιθανότητα ύπαρξης ινών GMC βαμβακιού στα τραπεζογραμμάτια, όσο και τον πιθανό αντίκτυπό τους στο περιβάλλον, σε συνεργασία με τους προμηθευτές και τα ειδικευμένα ιδρύματα. Ωστόσο, κατά την επιλογή βαμβακιού που προορίζεται για την κατασκευή τραπεζογραμματίων, ακολουθούνται ακριβώς τα ίδια πρότυπα, όπως και στην κλωστοϋφαντουργία και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι η έκθεση σε GMC βλάπτει την υγεία. Η ΕΚΤ ελέγχει το ζήτημα με προσοχή και θα λάβει οποιαδήποτε μέτρα θεωρεί απαραίτητα στη βάση της προληπτικής προσέγγισης τους προς τη δημόσια υγεία και τα περιβαλλοντικά ζητήματα. 1 ΕΥΡΩ. Το δικό μας νόμισμα, Σεπτέμβριος 2002, ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 19

20 Ως τμήμα της συνεχούς βελτίωση του προγράμματος παραγωγής τραπεζογραμματίων, η ΕΚΤ έχει αρχίσει περαιτέρω μελέτες για την υγεία, την ασφάλεια και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που είναι σχετικά με τα τραπεζογραμμάτια ευρώ. Η ΕΚΤ παραμένει πλήρως δεσμευμένη να ελέγχει συνεχώς τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα και να βελτιώνει τα πρότυπα παραγωγής τραπεζογραμματίων. Επιπλέον, αξιολογεί και επιδιώκει συνεχώς ευκαιρίες να ελαχιστοποιηθεί ο αντίκτυπος στην ασφάλεια και την υγεία με τη χρήση των τραπεζογραμματίων. Η εμπειρία που αποκτιέται θα εφαρμοστεί και στις δυο σειρές τραπεζογραμματίων, τόσο στη τρέχουσα, όσο και στη μελλοντική (2010). 1 Υπάρχουν πλεονεκτήματα του ευρώ έναντι στη δραχμή ως προς το σχεδιασμό και τη σύσταση; Δεν υπάρχει απολύτως καμία σύγκριση στις προδιαγραφές ανάμεσα στα δύο νομίσματα. Η υπεροχή του ευρώ είναι σαφέστατη λόγω του σχεδιασμού του κατά της παραχάραξης. Η παραχάραξη της δραχμής ήταν μία σχετικά εύκολη υπόθεση σε σχέση με σήμερα. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο χρήμα που επενδύθηκε για την πραγματοποίηση των μελετών από την ΕΚΤ, αλλά και στο μεγαλύτερο αριθμό πολιτών που απευθύνεται. 4. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΕΡΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΕΥΡΩ. Γιατί προτιμήθηκαν τα μέταλλα; Η ανάγκη του νομίσματος, τουλάχιστον για τις συναλλαγές της λιανικής πώλησης επιβάλλεται από τις απαιτήσεις της συναλλαγής. Παντού όπου προχώρησε ο πολιτισμός ως νόμισμα από πολύ νωρίς χρησίμευσε το μέταλλο. Γιατί αυτό; Διότι το μέταλλο, όντας καλύτερο από κάθε άλλο προϊόν, είναι κατάλληλο για τις λειτουργίες τις οποίες οφείλει να εκτελεί το νόμισμα. Πρώτη λειτουργία του νομίσματος είναι να χρησιμεύει ως όργανο για την ανταλλαγή των εμπορευμάτων και κάθε άλλης αξίας. Η μετάβασή τους από χέρι σε χέρι δεν γίνεται πλέον απευθείας, αλλά διαμέσου του οργάνου αυτού. Αυτό το ένα και μοναδικό είδος κυκλοφορεί σε όλα τα χέρια, ρέει ολοένα, μεταβιβάζεται από τον ένα στον άλλον. Για να είναι δε γενικώς δεκτό, παρόλο αυτά πρέπει να έχει πρώτιστα την αξία του πράγματος. Το νόμισμα δηλαδή πρέπει να έχει αξία εν εαυτώ, αλλιώς δεν μπορεί να αποβεί ομαλά γενικό όργανο κυκλοφορίας. Το χαρτί εκπληρεί πολλές φορές τη λειτουργία του νομίσματος, αλλά υγιώς μόνο όταν είναι απλώς ο αντιπρόσωπος του χρυσού, αντί του οποίου κυκλοφορεί. Για παράδειγμα, δεν θα μπορούσαν ποτέ να χρησιμοποιούνταν ως νομίσματα τα χαλίκια των ποταμών γιατί ούτε απαιτούν πολύ εργασία, ούτε σπανίζουν. Η λειτουργία του οργάνου της κυκλοφορίας απαιτεί αυτό να είναι ευμετακόμιστο, δηλαδή να έχει μεγάλη αξία σε μικρό όγκο, και ευβάστακτο, δηλαδή να κυκλοφορεί διαρκώς από χέρι σε χέρι, να μεταφέρεται στα πορτοφόλια μας ή να αποστέλλεται σε μακρινούς τόπους. Εκτός αυτών, πρέπει να είναι όσο το δυνατό άφθαρτο και να διαιρείται με ομοιογένεια, δηλαδή να είναι ομοειδές και ομοιόμορφο. Άλλη λειτουργία του νομίσματος είναι αυτή του κανόνα των αξιών. Αυτή γεννιέται εξαιτίας των επί προθεσμίας συναλλαγών. Επειδή μετά από ένα διάστημα χρόνου ενδέχεται να μεταβληθούν οι διάφορες αξίες, παρίσταται η ανάγκη να υπάρχει κάποια αμετάβλητη αξία, η οποία να χρησιμεύει σε κάθε χρόνο ως μέτρο και όρο παραβολής. Άλλη λειτουργία είναι αυτή της αποταμίευσης, του θησαυρισμού. Παλιά η ιδέα της γονιμοποίησης του χρήματος έλειπε παντελώς, λόγω της έλλειψης ασφάλειας. Έσκαβαν τη γη και έκρυβαν μέσα της τους θησαυρούς. Σήμερα κανένας δεν έχει πλέον θησαυρούς 1 Μεταφρασμένο κείμενο από την εφημερίδα της ECB Monthly Bulletin, July

21 νομισμάτων. Το νόμισμα όταν μένει νεκρό και δεν κυκλοφορεί φέρνει ζημία στον κύριό του καθώς και στην κοινότητα. Δεν πρέπει να λιμνάζει. 1 Χαρακτηριστικά ασφαλείας Στα κέρματα ευρώ έχουν ενσωματωθεί μηχανικώς αναγνώσιμα χαρακτηριστικά υψηλής ασφαλείας. Έτσι τα κέρματα μπορούν να χρησιμοποιούνται σε μηχανές πώλησης σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ, ανεξάρτητα από τον τόπο έκδοσής τους. Για τα κέρματα του 1 και των 2 ευρώ έχει χρησιμοποιηθεί προηγμένη σύνθεση από δύο μέταλλα και σε τρία στρώματα. Το υλικό των κερμάτων των 10, 20 και 50 λεπτών είναι ένα μοναδικό κράμα (Nordic gold), το οποίο λιώνει δύσκολα και χρησιμοποιείται αποκλειστικά σε κέρματα. Τα γράμματα στη στεφάνη του κέρματος των 2 ευρώ και η χρήση μιας μοναδικής μεταλλικής σύνθεσης για τα κέρματα των 10, 20 και 50 λεπτών τα προστατεύουν από την παραχάραξη. Πληροφορίες για τα άτομα με προβλήματα όρασης Η στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση Τυφλών εξασφάλισε ότι τα κέρματα ευρώ είναι εύχρηστα για τα άτομα με προβλήματα όρασης. Στα χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται τα εξής: Διαφορετικό σχήμα, χρώμα και στεφάνη: οδοντώσεις, λεπτά τελειώματα, αυλακώσεις και εγκοπές καθιστούν ευκολότερη τη διάκριση μεταξύ των αξιών. Το βάρος κάθε κέρματος είναι διαφορετικό - όσο βαρύτερο το κέρμα τόσο μεγαλύτερη η αξία του (εκτός από το κέρμα του 1 ευρώ). Το πάχος κάθε κέρματος ποικίλλει ανάλογα με την αξία όσο παχύτερο το κέρμα τόσο μεγαλύτερη η αξία του (εκτός από τα κέρματα του 1 και των 2 ευρώ). Οι αξίες απεικονίζονται εμφανώς στην κοινή, ευρωπαϊκή όψη των κερμάτων. Διαφορετικές στεφάνες των κερμάτων: 1 και 5 λεπτά: λεία 2 λεπτά: με αυλάκωση 1 ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ, Γεωργίου Κατσελίδου, Αθήνα 1996, Ένωση Ελληνικών Τραπεζών. 21

22 10 και 50 λεπτά: με λεπτά τελειώματα 20 λεπτά: με επτά εγκοπές ( ισπανικό άνθος ) 1 ευρώ: με διακεκομμένη οδόντωση (τρία οδοντωτά, τρία λεία τμήματα) 2 ευρώ: με εγχαραγμένα γράμματα (διαφορετικά για κάθε χώρα) και οδόντωση Γιατί το νικέλιο χρησιμοποιείται σε μερικά κέρματα του ευρώ; Τα νομίσματα του 1 και 2 περιέχουν κάποια ποσότητα νικελίου, συνήθως για λόγους ασφάλειας. Το νικέλιο χρησιμοποιήθηκε ευρέως στα προηγούμενα εθνικά νομίσματα των χωρών της περιοχής Ε.Ε. και επίσης συνήθως χρησιμοποιείται στα νομίσματα άλλων χωρών, όπως στο νόμισμα των 5 cent στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το γεγονός ότι το νικέλιο ήταν πολύ δημοφιλές υλικό για νομίσματα από το 19 ο αιώνα οφείλεται στις ιδιαίτερες τεχνικές του ιδιότητες. Τα κράματα χαλκού-νικελίου και νικελίου-ορείχαλκου που χρησιμοποιούνται για τα νομίσματα 1 και 2 δεν οξειδώνονται. Χάρη στην αγωγιμότητα του, το νικέλιο επιτρέπει την αξιόπιστη αναγνώριση των κερμάτων του ευρώ στους κερματοδέκτες. Η κατασκευή του από τρεις στρώσεις μετάλλου εξασφαλίζει την ανίχνευση των παραχαραγμένων κερμάτων. Επίσης συμβάλλει πολύ στα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας των νομισμάτων και η χρήση του επομένως εγκρίθηκε για τα νομίσματα υψηλής-αξίας. 22

23 Η πρώτη σειρά ευρώ περιλαμβάνει οκτώ νομισματικές αξίες από 1 λεπτό έως 2 ευρώ με τις ακόλουθες τεχνικές προδιαγραφές: Ονομαστική αξία (ευρώ) Διάμετρος σε mm Πάχος σε mm Βάρος σε γρ. 2 25,75 1,95 8,50 Κυκλικό 1 23,25 2,125 7,50 Κυκλικό Σχήμα Χρώμα Σύνθεση Εξωτερικός δακτύλιος λευκό Πυρήνας κίτρινο Εξωτερικός δακτύλιος κίτρινο Πυρήνας λευκό 0,50 24,25 1,69 7,80 Κυκλικό Κίτρινο 0,20 22,25 1,63 5,74 Σχήμα «ισπανικού άνθους» Κίτρινο 0,10 19,75 1,51 4,10 Κυκλικό Κίτρινο 0,05 21,25 1,36 3,92 Κυκλικό Χαλκόχρωμο 0,02 18,75 1,36 3,06 Κυκλικό Χαλκόχρωμο 0,01 16,25 1,36 2,30 Κυκλικό Χαλκόχρωμο Χαλκονικέλιο Νικελιούχος ορείχαλκος Χαλκονικέλιο Νικελιούχος ορείχαλκος Αλουμινούχος ορείχαλκος (νορβηγικός χρυσός) Αλουμινούχος ορείχαλκος (νορβηγικός χρυσός) Αλουμινούχος ορείχαλκος (νορβηγικός χρυσός) Επιχαλκωμένος χάλυβας Επιχαλκωμέν ος χάλυβας Επιχαλκωμένος χάλυβας Το νικέλιο που περιλαμβάνεται σε μερικά νομίσματα του ευρώ προκαλεί αλλεργική αντίδραση; Ενώ το νικέλιο μπορεί, υπό συγκεκριμένους όρους, να προκαλέσει τις αλλεργικές αντιδράσεις, η ανεξάρτητη έρευνα έχει σαφώς καταδείξει ότι η κανονική χρήση των νομισμάτων ευρώ δεν αντιπροσωπεύει κανέναν κίνδυνο υγείας για τους χρήστες νομισμάτων. Η σύνθεση των μετάλλων των νομισμάτων ευρώ διευκρινίστηκε στο Council Regulation το 1998 μετά από εκτενή επιστημονική έρευνα και συζητήσεις για το ζήτημα. Ενώ δεν βρέθηκε κανένα σημαντικό επιστημονικό αποδεικτικό στοιχείο ενάντια στη χρήση του νικελίου, εντούτοις αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί το νικέλιο μόνο για τις δύο υψηλότερες μετονομασίες (νομισμάτων 1 και 2 ), οι οποίες απαίτησαν ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο ασφάλειας. Δεδομένου ότι το νικέλιο χρησιμοποιείται μόνο για δύο μετονομασίες από τις οκτώ, η εισαγωγή των νομισμάτων ευρώ μείωσε το μερίδιο των νομισμάτων στην κυκλοφορία που περιέχει το νικέλιο από 75% σε 15%. Π.χ. η έκθεση στο νικέλιο στην επιφάνεια των νομισμάτων ευρώ είναι λιγότερο από το μισό των πρώην ισπανικών και γερμανικών 23

24 νομισμάτων, λιγότερο από το ένα τρίτο των πρώην ιρλανδικών, πορτογαλικών, βελγικών και λουξεμβούργιων νομισμάτων και λιγότερο από το ένα δέκατο των πρώην γαλλικών και ολλανδικών νομισμάτων. Ακόμη και στα νομίσματα των 1 και 2, η επαφή του δέρματος με το νικέλιο είναι περιορισμένη λόγω της δομής των τριών στρωμάτων των νομισμάτων με το οποίο το νικέλιο συγκεντρώνεται στο κέντρο του νομίσματος ενώ η συγκέντρωση νικελίου στην επιφάνεια είναι πολύ χαμηλή: 11,3% στο 1 και 9,1% στο 2. Μια πρόσφατη ανεξάρτητη μελέτη επιβεβαίωσε ότι το ποσό νικελίου που απελευθερώνεται από τα νομίσματα των 1 και 2 είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό που απελευθερώνεται από τα εθνικά νομίσματα που χρησιμοποιούνται πριν από την εισαγωγή του ευρώ. ΝΙΚΕΛΙΟ Εικ.1. Μια τομή των κερμάτων του 1 και 2 ευρώ. Το νικέλιο επικαλύπτεται πάνω και κάτω από άλλα υλικά ώστε να μην έρχεται σε επαφή με το χέρι. Ποιο είναι το όφελος της εισαγωγής κερμάτων χαμηλής αξίας, όπως τα 1 και 2 cent; Ποικίλες διαφορετικές μετονομασίες νομισμάτων επιτρέπουν την πληρωμή των ποσών με ακρίβεια. Τα νομίσματα χαμηλής αξίας επιτρέπουν στο λιανικό τομέα για να υπολογίσουν τις τιμές ακριβέστερα και επομένως διαδραμάτισαν έναν σημαντικό ρόλο στην ακριβή μετατροπή των τιμών κατά τη διάρκεια της μεταστροφής στο ευρώ. Είναι επίσης εμπορικά δημοφιλή δεδομένου ότι διευκολύνουν τη χρήση των τιμών όπως 0.99, τα οποία χρησιμοποιούνται συχνά από τους λιανοπωλητές για να προσελκύσουν τους πελάτες. Η χρήση και η δημοτικότητα των χαμηλότερων νομισμάτων μετονομασίας μπορούν να ποικίλουν μεταξύ των κρατών μελών, ανάλογα με τις συνήθειες που καθιερώνονται από τα προηγούμενα εθνικά νομίσματα. Στη Φινλανδία και τις Κάτω Χώρες π.χ. οι πληρωμές μετρητών στρογγυλεύονται στα κοντινότερα πέντε cent, έτσι λίγα νομίσματα 1 και 2 cent χρησιμοποιούνται. Εντούτοις, όλες οι μετονομασίες παραμένουν νομική προσφορά σε όλες τις χώρες κυκλοφορίας του ευρώ. Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί σχετικά με τη φθορά του κέρματος; Η μέση διάρκεια ζωής ενός κέρματος υπολογίζεται ότι κυμαίνεται στα χρόνια. Αυτό δείχνει ότι υπάρχει μικρή φθορά στο κέρμα. Ωστόσο υπάρχουν ειδικές μηχανές οι οποίες εξετάζουν τα κέρματα ως προς το βάρος, την όψη, τη στεφάνη, κλπ. Πως μπορεί ο απλός πολίτης να προστατευτεί από τα κάλπικα νομίσματα; Ένας απλός τρόπος προστασία του πολίτη από την παραχάραξη είναι η παρατήρηση της οδόντωσης περιφερειακά στο κέρμα (λεπτή, φίνα οδόντωση), καθώς και των γραμμάτων στη στεφάνη (αφορά μόνο το 2ευρω). Άλλος πιο πρακτικός τρόπος είναι η παρατήρηση του ήχου που παράγει το κέρμα μετά από κρούση. Πότε θεωρείται ένα κέρμα «μη αποδεκτό»; Σε αυτή την περίπτωση ανακυκλώνεται; Ένα κέρμα θεωρείται «μη αποδεκτό» όταν συντρέχει τουλάχιστον ένας από τους παρακάτω λόγους: Έχει οξειδωθεί πολύ. 24

25 Έχει αλλοιωμένη όψη. Λείπει περισσότερο από 10% του βάρους του. Έχει στραβώσει. Έχει αποκολληθεί ο δακτύλιος από τον πυρήνα. Όλα τα κέρματα, εκτός από τα 1, 2 και 5 λεπτά που κατασκευάζονται από χάλυβα, ανακυκλώνονται και το υλικό που προκύπτει επαναχρησιμοποιείται. Τι πρόνοιες έχουν ληφθεί ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα σύγχυσης του νομίσματος με άλλα εγχώρια ή διεθνή, μικρότερης ή ευτελούς αξίας, νομίσματα; (π.χ. 2δραχμο, δραχμή, ιταλικές μεταλλικές λιρέτες κλπ. με 5λεπτο, 10λεπτο, 2ευρο κλπ.) (διάμετρος, απόχρωση κλπ.) Για να αποφευχθεί κάποιο πρόβλημα σύγχυσης έχει δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων (database), το CRO (Coin Registration Office). Στο CRO υπάρχουν όλα τα χαρακτηριστικά όλων των κερμάτων που έχουν κατασκευαστεί παγκοσμίως. Έτσι, είναι αδύνατον να υπάρξει τέτοιου είδους σύγχυση, αφού είναι αδύνατο να κατασκευαστεί ένα κέρμα που να ομοιάζει με κάποιο ήδη υπάρχον. Άρα, το κάθε κέρμα του ευρώ έχει «κλειδώσει» τα δικά του ξεχωριστά χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν από τα άλλα εγχώρια ή διεθνή, μικρότερης ή ευτελούς αξίας, νομίσματα. Για ποιους λόγους επιλέχθηκαν τα συγκεκριμένα μέταλλα και κράματα μετάλλων για την κατασκευή των κερμάτων; Τα κριτήρια της επιλογής των συγκεκριμένων μετάλλων και κραμάτων ήταν οικονομικά. Διέθεταν συγκεκριμένες μεταλλικές, μηχανικές και μαγνητικές ιδιότητες, δεν είχαν ξαναχρησιμοποιηθεί ποτέ κράματα με τις ίδιες αναλογίες ανάμιξης σε κέρμα και τέλος επιλέχθηκαν να είναι τέτοια ώστε να παραχαράσσονται δύσκολα. 25

26 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ως αποτέλεσμα της παραπάνω διερευνητικής εργασίας η ομάδα μας κατέληξε σε ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα του ευρώ, οι οποίες αναφέρονται παρακάτω. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να παρουσιαστούν νέοι τύποι πλαστών τραπεζογραμματίων με ιδιότητες διαφορετικές από εκείνες των τραπεζογραμματίων που χρησιμοποιούνται στους ελέγχους των μηχανημάτων γνησιότητας. Τα αποτελέσματα των ελέγχων εντοπισμού και αναγνώρισης που δημοσιεύονται αντανακλούν απλώς την ικανότητα ενός μηχανήματος να εντοπίζει τα πλαστά τραπεζογραμμάτια, μόνο ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που περιλαμβάνονται σε μια δέσμη τραπεζογραμματίων. Έτσι, ποτέ δε θα είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι ένα τραπεζογραμμάτιο δεν είναι πλαστό. Μόνο τα μηχανήματα της ΕθνΚΤ μπορούν να αποδείξουν κάτι τέτοιο. Από την έρευνά μας φάνηκε ότι τα τραπεζογραμμάτια μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ εύκολα από τους τυφλούς και τα άτομα με μειωμένη όραση. Το ίδιο ισχύει και για όλους τους πολίτες, αφού υπάρχουν τρεις τρόποι για να μπορεί κανείς να διαχωρίζει τις διαφορετικές αξίες των τραπεζογραμματίων: α) με βάση το μέγεθος, β) με βάση τo χρώμα και γ) από τη χαλκογραφία του κάθε τραπεζογραμματίου. Οι στατιστικές έδειξαν ότι για τον απλό καθημερινό χρήστη θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται το πολύ μέχρι εφτά διαφορετικές αξίες του ευρώ και έτσι έγινε. Για λόγους λειτουργικότητας επικράτησαν τα συγκεκριμένα πολλαπλάσια και οι υποδιαιρέσεις του 10 και του 20. Η επιλογή των διαστάσεων των τραπεζογραμματίων πράγματι έγινε με βάση την εργονομία στη χρήση, συνυπολογίζοντας και το κόστος παραγωγής. Υπάρχουν δε πρόνοιες, ώστε να διευκολύνεται η δια χειρός καταμέτρηση, δηλαδή να μην "κολλάνε" τα χαρτονομίσματα μεταξύ τους. Ταυτόχρονα υπήρξε φροντίδα ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα σύγχυσης του χαρτονομίσματος με άλλα διεθνή, μικρότερης ή ευτελούς αξίας, χαρτονομίσματα. Η αντοχή του τραπεζογραμματίου, όμως μάλλον δεν είναι η ιδανική, μιας και η σειρά των τραπεζογραμματίων που κυκλοφορεί τώρα (σειρά #1) δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτική στη χρήση. Ορισμένα χαρακτηριστικά των τραπεζογραμματίων μπορεί να αλλοιωθούν αν δεν τα μεταχειριζόμαστε σωστά και μετά από συνεχή χρήση. Ειδικότερα, στα τραπεζογραμμάτια των 5 και 10 παρατηρήθηκε ότι έχουν διάρκεια ζωής μικρότερη του διαστήματος του ενός έτους. Βέβαια, μετά από έλεγχο της ΕΤΕ, τα τραπεζογραμμάτια που κρίνονται ακατάλληλα καταστρέφονται, ενώ τα υπόλοιπα τίθενται εκ νέου στην κυκλοφορία. Διαπιστώσαμε ότι το επάγγελμα του ταμία ορθώς συγκαταλέγεται στα ανθυγιεινά. Όμως, για να φανεί ένα χαρτονόμισμα πραγματικά βλαβερό για την ανθρώπινη υγεία, εξαιτίας της περιεκτικότητάς του σε Triboulytin, θα πρέπει κάποιος να καταναλώσει πάνω από τραπεζογραμμάτια ευρώ ανά ημέρα (!) και για τη διάρκεια μιας σημαντικής χρονικής περιόδου. Όπως φάνηκε στα κέρματα ευρώ έχουν ενσωματωθεί αρκετά χαρακτηριστικά υψηλής ασφαλείας, τα οποία είναι μηχανικώς αναγνώσιμα. Ενώ, η στενή συνεργασία της ΕΚΤ με την Ευρωπαϊκή Ένωση Τυφλών εξασφάλισε ότι τα κέρματα ευρώ είναι εύχρηστα για τα άτομα με προβλήματα όρασης. Όσον αφορά τη δημόσια υγεία των κερμάτων, έγινε γνωστό πως, ενώ το νικέλιο μπορεί, υπό συγκεκριμένους όρους, να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις, η κανονική χρήση των κερμάτων ευρώ δεν αντιπροσωπεύει κανέναν κίνδυνο υγείας για τους χρήστες κερμάτων. Η αντοχή του κέρματος είναι πράγματι ισχυρή, αφού γενικότερα υπάρχει μικρή φθορά στο κέρμα Ένας απλός τρόπος προστασίας του πολίτη από την παραχάραξη είναι η παρατήρηση της οδόντωσης περιφερειακά στο κέρμα (λεπτή, φίνα οδόντωση), καθώς και των γραμμάτων στη στεφάνη (αφορά μόνο το 2ευρω). Άλλος πιο πρακτικός τρόπος είναι η παρατήρηση του ήχου που παράγει το κέρμα μετά από κρούση. Προκειμένου να μην υπάρχει σύγχυση μεταξύ των νομισμάτων του ευρώ και άλλων νομισμάτων άλλων χωρών, 26