Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 7. Εισαγωγή

Transcript

1 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 7 Εισαγωγή «Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες είναι µυθιστόρηµα, ένα γέννηµα της φαντασίας [ ]. Αν συµβαίνει κανένα από τα πρόσωπά µου να πει κουβέντες που πραγµατικά ειπώθηκαν [.] είναι γιατί η φαντασία παίρνει τα υλικά της από δω κι από κει, όπου τα βρίσκει αλλά τα µεταχειρίζεται µε τον τρόπο της, για τις ανάγκες της [ ] για να φτιάξει ένα ιδανικό πλάσµα, που φυσικά δεν είναι το πορτρέτο κανενός από τα µοντέλα που χρησιµοποίησε.» Σ. Τσίρκας, Ακυβέρνητες Πολιτείες, «Η νυχτερίδα» Αυτή την «ειδοποίηση» απευθύνει ο συγγραφέας στον αναγνώστη πριν αρχίσει να ξετυλίγεται το µυθιστόρηµά του. Κι ο Α. Τσέχωφ, απαντώντας µε επιστολή στον Ν. Πλεστσέγεφ για κάποιο έργο του, σηµειώνει: «[ ] Ο σκοπός µου είναι να χτυπήσω δυο λαγούς µε µια ντουφεκιά. Να απεικονίσω µε ειλικρίνεια τη ζωή και, µε την ευκαιρία αυτή, να δείξω πόσο η ζωή αυτή αποκλίνει από τη νόρµα». 1 Σε άλλη επιστολή, προς την 1 Πρόκειται για το βιβλίο µε τίτλο Η τέχνη της µυθοπλασίας. Συµβουλές σε ένα νέο συγγραφέα, ανθ. Π. Μπρουνέλο, µτφρ. Β. Ντινόπουλος, Αθήνα, Πατάκης

2 8 Τασούλα Τσιλιµένη - Μαρίτα Παπαρούση Μ. Β. Κισιλιέβα, τονίζει: «[ ]Ο λογοτέχνης πρέπει να είναι το ίδιο αντικειµενικός ό- πως ο χηµικός. Πρέπει να είναι απαλλαγµένος από την καθηµερινή υποκειµενικότητα και να γνωρίζει ότι οι σωροί της κοπριάς στην εξοχή παίζουν έναν πολύ σηµαντικό ρόλο, και ότι τα κακά πάθη είναι τόσο χαρακτηριστικά της ζωής όσο και τα καλά». 2 Ο Μ. Κούντερα στο βιβλίο Αβάσταχτη Ε- λαφρότητα αναφέρει: «[ ]Το µυθιστόρηµα δεν είναι µια εξοµολόγηση του συγγραφέα, αλλά µια εξερεύνηση του τι είναι η ανθρώπινη ζωή µέσα στην παγίδα που έχει γίνει ο κόσ- µος». 3 «Η µοναξιά της γραφής είναι µια µοναξιά που χωρίς αυτή το γραπτό δεν συντελείται. Αλλιώς θρυµµατίζεται, απισχναµένο από την αναζήτηση του τι άλλο να γράψει. Χάνει το αίµα του, δεν αναγνωρίζεται πια από το συγγραφέα», 4 εκµυστηρεύεται η σπουδαία Μ. Ντυράς στο βιβλίο Γράφοντας. Και η Μ. Άντγουντ αναφερόµενη στη σηµασία του ταλέντου έχει την άποψη ότι: «[ ]Το ταλέντο δεν ζυγίζεται ούτε µετράται, ούτε βέβαια αγο- 2007, σελ. 74. Στο βιβλίο αυτό ανθολογούνται επιστολές του Α. Τσέχωφ. 2 ό.π. σελ Μ. Κούντερα, Η τέχνη του µυθιστορήµατος, µτφρ. Φ. ρακονταετής, Αθήνα, Εστία 1996, σελ Μ. Ντυράς, Γράφοντας, µτφρ. Χρ. Τσαµαδού, Αθήνα, Εξάντας 1996, σελ. 14.

3 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 9 ράζεται. εν θεωρείται αυτονόητο ή προαπαιτούµενο. Ή το έχεις ή δεν το έχεις.[.]. 5 «Ο συγγραφέας δεν διαθέτει το κύρος του παντογνώστη παραµυθά, διότι ενώ αφηγείται κι αυτός µια χτεσινή ιστορία, ωστόσο δε φαίνεται να γνωρίζει και το µέλλον της, εφόσον όλα τα ρήµατά του είναι σε χρόνους παρωχηµένους», σηµειώνει ο Π. Καλιότσος στο βιβλίο του Το εργαστήριο του µυθιστοριογράφου. 6 Αν συνεχίζαµε να εκθέτουµε απόψεις σύγχρονων και παλαιότερων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων για την τέχνη της συγγραφής, θα γεµίζαµε πολλές σελίδες. Ποια είναι, όµως, τα µυστικά της τέχνης της συγγραφής; ιδάσκεται άραγε αυτή η τέχνη; Υπάρχει σχέση µεταξύ της κειµενικής και της απτής πραγµατικότητας; Και αν ναι ποια τα όριά της; Από πού έρχονται οι ιστορίες; Και πόσο οι ήρωες, οι χαρακτήρες είναι αληθινοί; Πώς γράφονται οι ιστορίες; Υπάρχει η θεά- έµπνευση; Αυτά είναι κάποια από τα πιο συχνά ερωτήµατα που απασχολούν συνήθως τους αναγνώστες των µυθιστορηµάτων και στα οποία καλούνται να απαντήσουν γενικά και ειδικά 5 Μ. Άντγουντ, Συνοµιλώντας µε τους νεκρούς, µτφρ.. Στεφανάκης, Αθήνα, Ωκεανίδα 2005, σελ Π. Καλιότσος, Το εργαστήριο του µυθιστοριογράφου, Αθήνα, Πατάκης 2004, σελ. 52.

4 10 Τασούλα Τσιλιµένη - Μαρίτα Παπαρούση οι συγγραφείς, όταν συναντηθούν µε τους αναγνώστες τους, στις γνωστές βιβλιοπαρουσιάσεις. Στην Ελλάδα έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για την τέχνη της µυθοπλασίας (κάτι που συµβαίνει για δεκαετίες στον αγγλοσαξωνικό χώρο) και αυτό αποδεικνύεται τόσο από την αύξηση συγγραφής και έκδοσης των βιβλίων µε συναφείς τίτλους (εγχώριας αλλά και µεταφρασµένης παραγωγής), όσο και από τους κύκλους σεµιναρίων που όλο και πιο συχνά οργανώνονται τόσο από ιδιώτες, όσο και από φορείς, όπως το ΕΚΕΜΕΛ, το ΕΚΕΒΙ, το Βρετανικό Συµβούλιο (Θεσ/νίκη, 2 η ιεθνής Έκθεση Βιβλίου) κ.ά. Στο ένθετο Βιβλιοθήκη της εφηµερίδας «Ελευθεροτυπία», που κυκλοφορεί κάθε Παρασκευή, ο Μ. Φάις έχει την επιµέλεια της στήλης Θαµµένοι στις λέξεις, στην οποία «σαράντα συγγραφείς (ποιητές και πεζογράφοι) ανοίγουν σε κοινή θέα το εργαστήρι της γραφής τους το συναρπαστικό σηµείο όπου διασταυρώνεται η περιπέτεια της γραφής και η γραφή της περιπέτειας». 7 Στο χορό της διδασκαλίας της τέχνης της µυθοπλασίας έχουν µπει και οι εκδότες, οι οποίοι έχοντας ως οµιλητές κυρίως συγγραφείς, κριτικούς, µελετητές και διδάσκοντες τη λογοτεχνία, οργα- 7 Η στήλη φιλοξενείται στην τελευταία σελίδα του ένθετου.

5 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 11 νώνουν όλο και πιο συχνά ειδικά σεµινάρια για κάθε ενδιαφερόµενο, κυρίως στην Αθήνα. 8 Σε επίπεδο πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων στη χώρα µας η µυθοπλασία διδάσκεται στο Παιδαγωγικό Τµήµα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Το ίδιο πανεπιστήµιο διοργάνωσε και σχετική διηµερίδα στην οποία συµµετείχαν οι συγγραφείς: Κώστας Ακρίβος, Μάνος Κοντολέων, Φίλιππος Μανδηλαράς, Άρης Μαραγκόπουλος, Πόλυ Μηλιώρη, Σοφία Νικολαΐδου, Αλέξης Σταµάτης, τον Μάιο του Με αφορµή αυτή τη συνάντηση οδηγηθήκαµε στη σκέψη να συνοµιλήσουµε µε αυτούς τους συγγραφείς και τους θεωρητικούς και να εκθέσουµε τις απόψεις τους στο παρόν βιβλίο. Στο βιβλίο µε τίτλο, Τέχνη και τεχνική της µυθοπλασίας και της δηµιουργικής γραφής, παρουσιάζονται µε τρόπο πολυφωνικό και πλουραλιστικό, από ειδικούς (πανεπιστηµιακούς, θεωρητικούς και συγγραφείς), ποικίλα ζητήµατα που σχετίζονται µε τη συγγραφική τέχνη. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε τρία µέρη. Στο πρώτο φιλοξενούνται οι θεωρητικές απόψεις του Οµότιµου Καθηγητή Β.. Αναγνωστό- 8 Βλ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. 9 Κάποιοι συγγραφείς συµµετείχαν ως υπεύθυνοι στην πραγµατοποίηση εργαστηρίων αφιλοκερδώς.

6 12 Τασούλα Τσιλιµένη - Μαρίτα Παπαρούση πουλου, του. Πλατανίτη 10, του Α. Μαργκόπουλου και της συγγραφέως Σ. Νικολαΐδου. Ο Β.. Αναγνωστόπουλος στο κείµενο µε τίτλο Η µυθοπλασία και η δηµιουργική γραφή: Απόψεις και προβληµατισµοί, αναφέρεται στη διανοητική ικανότητα του ανθρώπου να πλάθει µύθους, φανταστικές ιστορίες, παρα- µύθια. Θεωρεί ότι η λογοτεχνία είναι ένας προνοµιακός χώρος έκφρασης της «πολύκλωνης» µυθοπλασίας. Ανατρέχει στον Πλάτωνα, σύµφωνα µε τον οποίο ο άνθρωπος είναι «µυθοποιός», πλάθει µύθους, αλλά και γοητεύεται από τους µύθους. Επιµένει στο επίθετο «δηµιουργικός», υποστηρίζοντας ότι η λέξη δηλώνει αυτόν που «έχει την ικανότητα να δηµιουργεί, να παράγει νέες και πρωτότυπες µορφές, γενικότερα, αυτόν που παράγει έργο, που είναι αποτελεσµατικός». Κάνει αναφορές στον δηµιουργικό καλλιτέχνη, στο δη- µιουργικό πνεύµα, στη δηµιουργική φαντασία, στη δηµιουργική ικανότητα, στη δηµιουργική έµπνευση, κ.ά. Οριοθετεί εντέλει τη δηµιουργική γραφή έναντι της λογοτεχνικής γραφής. Ο. Πλατανίτης υπό τον τίτλο Το µυθιστόρηµα ως αναπαράσταση: Το πρόβληµα της πρόσληψης σηµειώνει ότι η αναπαράσταση ε- νός µυθιστορήµατος συµβαίνει σε τρία επί- 10 Ο. Πλατανίτης είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Το µοντέρνο µυθιστόρηµα, Αθήνα, Καστανιώτης 1997.

7 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 13 πεδα: το επίπεδο του συγγραφέα, του κειµένου και του αναγνώστη. Θεωρεί ότι ο συγγραφέας επιδιώκει να πείσει τον αναγνώστη µε το όραµά του για τον κόσµο. Και ότι ο ρεαλισµός του είναι η αναπαράσταση του κόσµου, µε όποιον τρόπο ο ίδιος τον συλλαµβάνει. Υποστηρίζει ότι η διαδικασία α- ναπαράστασης από τον συγγραφέα είναι περίπλοκη, ότι εξελίσσεται σταδιακά και ότι είναι επώδυνη. Η µαγεία της λογοτεχνίας, κατά τον Πλατανίτη, έγκειται στην κρυπτικότητά της και στο µυστήριό της. Ο Α. Μαραγκόπουλος, στην εισήγησή του Ο µετά τον ρεαλισµό ρεαλισµός, επισηµαίνει συνοπτικά µερικά από τα σηµαντικότερα ζητήµατα που αφορούν τη σύγχρονη τέχνη της µυθοπλασίας, όπως: η θεµελιώδης αγωνία του συγγραφέα της λογοτεχνίας σήµερα, η σχέση της σύγχρονης µυθοπλασίας µε το πραγµατικό, η διαφθορά του πραγµατικού, το µοντέρνο και το µεταµοντέρνο στη σύγχρονη λογοτεχνία, το σύγχρονο αγγλοσαξονικό παράδειγµα στη λογοτεχνία, η ελληνική πραγµατικότητα κατά την τελευταία δεκαετία, και οι προκλήσεις στη σύγχρονη µυθοπλασία. Αναφερόµενος στον συγγραφέα, θεωρεί ότι «παρα- µένει ένας αντιδραστικός προς το κυρίαρχο ρεύµα» ή «ένας µοναχικός επαναστάτης». Η Σ. Νικολαΐδου στο Η έµπνευση θα σε ε- πισκεφτεί στο γραφείο σου, αν ξέρει ότι θα σε βρει εκεί. Πέντε βασικά ερωτήµατα, ανα-

8 14 Τασούλα Τσιλιµένη - Μαρίτα Παπαρούση φέρεται και δίνει απαντήσεις στα πέντε ερωτήµατα που απασχολούν τους επίδοξους συγγραφείς, όπως: «τι είναι η έµπνευση; Η συγγραφή είναι µια κανονική δουλειά; ιδάσκεται η συγγραφή; Τι προσφέρουν τα µαθήµατα δηµιουργικής γραφής; Η αυτοβιογραφική γραφή είναι βγαλµένη από τη ζωή ή είναι µυθοπλασία; Υπάρχει η µοναξιά του δηµιουργού;» Το δεύτερο µέρος του βιβλίου, αποτελείται από δύο ενότητες. Η πρώτη µε τον τίτλο «Συνοµιλία µεταξύ των συγγραφέων για την τέχνη της µυθοπλασίας». Συζήτηση µε τους συγγραφείς, φιλοξενεί συζήτηση που αναπτύχθηκε µεταξύ των συγγραφέων εν είδει «στρογγυλού τραπεζιού», που συντόνισαν οι επιµελήτριες του βιβλίου. Η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει τις απόψεις των συγγραφέων, σε ερωτήσεις που τέθηκαν µε γραπτή µορφή από τις επιµελήτριες, προκειµένου να διαφανεί αποκλειστικά η προσωπική άποψη κάθε δηµιουργού, πάνω σε ζητήµατα συγγραφής. Στο τρίτο µέρος δηµοσιεύονται σύντοµα κείµενα των συγγραφέων Φ. Μανδηλαρά, Α. Μαραγκόπουλου, Π. Μηλιώρη και Σ. Νικολαΐδου, που έχουν το χαρακτήρα «συµβουλής» για µελλοντικούς συγγραφείς. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται ολοκληρωµένες προτάσεις που συνέταξαν οι Τ. Τσιλιµένη και η Σ. Νικολαΐδου και αφορούν γενική βιβλιογραφία για την τέχνη της µυθοπλασίας.

9 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 15 Το βιβλίο Τέχνη της µυθοπλασίας και της δηµιουργικής γραφής, αποτελεί ένα σηµαντικό και ιδιαίτερα ενδιαφέρον «εγχειρίδιο» της συγγραφικής τέχνης, καθώς συµπεριλαµβάνει ένα σύνολο απόψεων καταξιωµένων δη- µιουργών, της νέας αλλά και της παλαιότερης γενιάς. Απευθύνεται και αφορά έµπειρους συγγραφείς, αλλά και όσους για πρώτη φορά επιχειρήσουν να ασχοληθούν µε τη µυθοπλασία. Επίσης το βιβλίο είναι ένα «απαντητικό» εγχειρίδιο για κάθε αναγνώστη της λογοτεχνίας, αφού εκθέτει, όπως αναφέρθηκε ήδη, απαντήσεις σε βασικά ερωτήµατα που απασχολούν κάθε αναγνώστη. Ακόµη ιδιαίτερα χρήσιµο είναι για τους φοιτητές φιλοσοφικών σχολών, παιδαγωγικών τµηµάτων, καθώς στις σελίδες του ανιχνεύονται µυστικά της συγγραφής και αποκαλύπτονται µέθοδοι που εφαρµόζουν στη συγγραφή οι συγκρι- µένοι συγγραφείς που συµµετείχαν στη διη- µερίδα. Ο αναγνώστης αντλεί ακόµη τρόπους µε τους οποίους µπορεί να ερµηνεύσει λογοτεχνικά έργα, αλλά και µεθόδους που µπορεί να εφαρµόσει, για παιδαγωγικούς και άλλους σκοπούς, σε εφήβους και παιδιά. Είναι ευνόητο ότι όσα διατυπώνονται στις σελίδες του βιβλίου, αφορούν εξίσου τη λογοτεχνία για ενήλικες όσο και την παιδική, εφηβική λογοτεχνία. Οι επιµελήτριες του βιβλίου εκφράζουν τις θερµές ευχαριστίες τους στους συγγρα-

10 16 Τασούλα Τσιλιµένη - Μαρίτα Παπαρούση φείς που παραχώρησαν αφιλοκερδώς τα κείµενα και τις απόψεις τους για την έκδοση αυτού του βιβλίου, καθώς και στη φοιτήτρια Μαριαλένα Μπουρογιάννη για την πολύτιµη βοήθειά της στην επεξεργασία του αρχικού υλικού συζήτησης µεταξύ των συγγραφέων. Τ. Τσιλιµένη, Επίκουρη Καθηγήτρια Παν. Θεσσαλίας Μ. Παπαρούση, Επίκουρη Καθηγήτρια Παν. Θεσσαλίας

11 Η Τέχνη της Μυθοπλασίας και της ηµιουργικής Γραφής 17