Ενότητα 1: Εισαγωγή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας. Τμήμα Φυσικοθεραπείας. Προπτυχιακό Πρόγραμμα. Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο )

Transcript

1 ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας Τμήμα Φυσικοθεραπείας Προπτυχιακό Πρόγραμμα Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο ) Ενότητα 1: Εισαγωγή Δρ. Χρήστος Γενιτσαρόπουλος Λαμία, 2017

2 1.1. Σκοπός και στόχοι του μαθήματος

3 1.2. Η επιστήμη της στατιστικής (statistics) Στατιστική: η επιστήμη (κλάδος εφαρμοσμένων μαθηματικών) που αναφέρεται σε μεθόδους και τεχνικές της συλλογής, της επεξεργασίας, της παρουσίασης και της ανάλυσης δεδομένων (ποιοτικών ή/και ποσοτικών) με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων για τη λήψη ορθών αποφάσεων. Συνοπτικά, τα στάδια μιας στατιστικής έρευνας είναι: 1 ο Σχεδιασμός της μελέτης του φαινομένου 2 ο Συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών (στατιστικών στοιχείων) 3 ο Επεξεργασία και παρουσίαση των στοιχείων 4 ο Ανάλυση των στοιχείων με επιστημονικές μεθόδους 5 ο Εξαγωγή συμπερασμάτων

4 1.2. Η επιστήμη της στατιστικής (statistics) Στατιστική διαδικασία Γνώση αντικειμένου και κριτική ικανότητα Συγκέντρωση στοιχείων Στατιστική ανάλυση Νέα γνώση Βελτίωση του συστήματος/διαδικασίας

5 1.3. Βασικές έννοιες της στατιστικής Στατιστικός πληθυσμός (population): είναι κάθε σύνολο, τα στοιχεία του οποίου επιθυμούμε να εξετάσουμε ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά. (Συμβολισμός N) Στατιστική μονάδα: είναι κάθε στοιχείο του στατιστικού πληθυσμού. Δείγμα (sample): ένα υποσύνολο (τμήμα) ενός πληθυσμού (Συμβολισμός n). Π.χ. η αποτελεσματικότητα ενός νέου φαρμάκου. Στατιστική μεταβλητή ή μεταβλητή (statistical variable): είναι μια καλά ορισμένη μετρήσιμη έκφραση ενός χαρακτηριστικού ή ιδιότητα που μας ενδιαφέρει. Αυτά λοιπόν τα χαρακτηριστικά ή ιδιότητες των στατιστικών μονάδων ως προς τα οποία εξετάζουμε ένα στατιστικό πληθυσμό ονομάζονται στατιστικές μεταβλητές (variables) και συμβολίζονται με Χ,Υ, Ζ, κ.ο.κ. Τιμές μια μεταβλητής: αποτελούν οι αριθμητικές ή άλλες ποιοτικές εκφράσεις αυτής, π.χ. ύψος, φύλο, χρώμα μαλλιών, κ.λπ.

6 1.3. Βασικές έννοιες της στατιστικής Είδη μεταβλητών Ποιοτικές μεταβλητές (qualitative variables): είναι εκείνες οι μεταβλητές που δεν είναι δυνατόν να μετρηθούν και τις εκφράζουμε με λέξεις όπως είναι το φύλο, η οικογενειακή κατάσταση κ.λπ. Ποσοτικές μεταβλητές (quantitative variables): είναι εκείνες οι μεταβλητές που μπορούν να μετρηθούν και οι τιμές τους εκφράζονται με αριθμούς όπως για π.χ. το βάρος, η ηλικία κ.λπ. Ενώ, οι ποσοτικές μεταβλητές διακρίνονται σε: - Συνεχείς μεταβλητές: είναι εκείνες που μπορούν να πάρουν όλες τις τιμές ενός διαστήματος. Π.χ. ηλικία - Ασυνεχείς μεταβλητές: είναι εκείνες που παίρνουν μόνο συγκεκριμένο πλήθος τιμών. Π.χ. αριθμός μελών μια οικογένειας

7 1.3. Βασικές έννοιες της στατιστικής Κλίμακες μέτρησης δεδομένων Κλίμακα (scale) Ονομαστική (nominal) Διατεταγμένη (ordinal) Ποιοτικά (qualitative) -Τιμές: Αυθαίρετα ονόματα δυνατών κατηγοριών - Αποδεκτοί υπολογισμοί ποσοστά και αναλογίες σε κάθε κατηγορία - Π.χ. φύλο, ομάδα αίματος -Τιμές: Ονόματα κατηγοριών, αντιπροσωπεύουν διάταξη - Αποδεκτοί υπολογισμοί μόνο αυτοί που βασίζονται σε διαδικασία διάταξης - π.χ. αξιολόγηση σε κλίμακα (πολύ καλά, καλά, μέτρια, κ.λπ.) Δεδομένα (Data) Ποσοτικά (quantitative) Διαστήματος (interval) -Διάταξη -Έχει έννοια η διαφορά των τιμών -Δεν ορίζεται το απόλυτο μηδέν (δεν αποτελεί ένδειξη ανυπαρξίας της ποσότητας) -Π.χ. θερμοκρασία Λόγου (ratio) -Διάταξη -Έχει έννοια η διαφορά και ο λόγος των τιμών -Ορίζεται το απόλυτο μηδέν (αποτελεί ένδειξη πλήρους ανυπαρξίας της ποσότητας) -Π.χ. παλμοί καρδιάς, χοληστερίνη

8 1.4. Μεθοδολογική διάκριση της στατιστικής Μεθοδολογικά η επιστήμη της στατιστικής διακρίνεται σε: Ι. Περιγραφική Στατιστική Περιλαμβάνει τις μεθόδους για τη συλλογή, ταξινόμηση, περιγραφή και παρουσίαση ενός συνόλου δεδομένων (στατιστικών στοιχείων). Με τη βοήθεια τους δημιουργούμε Πίνακες και Διαγράμματα, υπολογίζουμε αριθμητικά μέτρα (π.χ. μέσος όρος) και εξάγουμε συμπεράσματα που αφορούν μόνο το συγκεκριμένο δείγμα. ΙΙ. Επαγωγική στατιστική (Δείγμα Πληθυσμό) Είναι ο κλάδος που περιλαμβάνει τις μεθόδους, οι οποίες γενικεύουν συμπεράσματα που προέρχονται από την εξέταση του συγκεκριμένου δείγματος και αναφέρονται στο σύνολο του πληθυσμού (στατιστική συμπερασματολογία). Εμπιστοσύνη: η πιθανότητα ότι η στατιστική συμπερασματολογία στην οποία καταλήξαμε είναι σωστή ή ότι έχει κάποιο λάθος. (Διαστήματα εμπιστοσύνης, ελέγχους υποθέσεων)

9 1.5. Πεδία εφαρμογής της στατιστικής Η στατιστική είναι εφαρμοσμένη επιστήμη και βοηθάει με τις μεθόδους και τις τεχνικές της την επίλυση προβλημάτων όλων των επιστημών. Έτσι η στατιστική συνεργάζεται, ενδεικτικά, με τις παρακάτω επιστήμες: i. Οικονομία ii. Οργάνωση και διοίκηση επιχειρήσεων iii. Κοινωνικές επιστήμες iv. Πολιτικές επιστήμες v. Ιατρική-βιολογία: Καταγράφει τις αιτίες που προκαλούν τις ασθένειες και τις επιδημίες στον ανθρώπινο οργανισμό, μελετάει την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων, παρακολουθεί την νοσηλευτική κίνηση, μελετά την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αποκατάστασης στη φυσικοθεραπεία κ.λπ. Η στατιστική στο χώρο της υγείας συναντάται ως Βιοστατιστική, Βιομετρία, Ιατρική στατιστική.

10 1.5. Πεδία εφαρμογής της στατιστικής Γιατί Βιοστατιστική; Μερικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται πιο συχνά στο χώρος της υγείας όπως είναι για παράδειγμα οι πίνακες επιβίωσης, θνησιμότητας κ.λπ. Οι ερευνητές με την εξειδίκευση που αναπτύσσουν έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν νέες στατιστικές τεχνικές Υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των επιστημόνων που εξειδικεύονται στο χώρος της υγείας.

11 1.6. Συλλογή στατιστικών στοιχείων Πηγές συλλογής: - ΕΛ.ΣΤΑΤ. (π.χ. δημογραφικά στοιχεία) - Νοσοκομεία, Υπουργεία, ερευνητικά κέντρα Μέθοδοι συλλογής: - Απογραφή (census): συγκέντρωση στοιχείων από όλες τις στατικές μονάδες του πληθυσμού που θέλουμε να μελετήσουμε. Μειονεκτήματα: 1. Υψηλό κόστος, 2. Απαιτεί πολύ χρόνο και 3. Τεράστιος όγκος δεδομένων (πιο εύκολο το λάθος) - Δειγματοληψία (sampling): Επιλογή ενός υποσυνόλου του πληθυσμού το οποίο για να μπορεί να προσδιορίζει με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού θα πρέπει να είναι: α) τυχαίο: δηλαδή, οι μονάδες του πληθυσμού να έχουν την ίδια πιθανότητα επιλογής και β) αντιπροσωπευτικό: να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις και ιδιαιτερότητες του πληθυσμού.

12 1.7. Πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα δειγματοληψίας Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της είναι: - Ταχύτητα πληροφοριών - Ακρίβεια (υπό προϋποθέσεις) - Εφαρμογή όπου η απογραφή είναι αδύνατη (π.χ. εξετάσεις αίματος) - Μικρό κόστος Τα πιο σημαντικά μειονεκτήματα της είναι: - Τυχόν κακή σχεδίαση και εκτέλεση δειγματοληψίας - Μη αντιπροσωπευτικότητα δείγματος - Δειγματοληπτικά σφάλματα (π.χ. μεροληψία δείγματος) - Ανεπαρκή δεδομένα-προβληματικά συμπεράσματα

13 1.8. Συγκέντρωση στοιχείων με ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο αποτελεί το πιο βασικό εργαλείο για τη συγκέντρωση πληροφοριών. Η ποιότητα και η αξιοπιστία των δεδομένων που θα συγκεντρώσουμε έχουν μεγάλη σχέση με τη δομή, τις τεχνικές και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ερωτηματολογίου. Ένα ερωτηματολόγιο θα πρέπει να διακρίνεται: - για την απλότητα και τη σαφήνεια της γλώσσας - για τη συντομία του - για την ευκολία να απαντηθεί - για τη λογική σχέση και σειρά των ερωτήσεων - για την αποφυγή ερωτήσεων που καθοδηγούν την απάντηση - για την εύκολη επεξεργασία του

14 1.9. Συγκέντρωση στοιχείων στο χώρο της Υγείας Εκτός από τους γενικούς τρόπους συγκέντρωσης στοιχείων, υπάρχουν και πιο ειδικοί που βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή στο χώρο της υγείας. Ειδικότερα: Πείραμα: Αποτελεί μελέτη ενός γεγονότος ή μια κατάστασης σε ελεγχόμενο περιβάλλον (εργαστήριο), όπου σκόπιμα σταθεροποιούμε κάποιες παραμέτρους για να διερευνήσουμε κάποιες άλλες. Μειώνουμε σε σημαντικό βαθμό την πιθανότητα παρερμηνείας των αιτιών που οδηγούν σε κάποιο αποτέλεσμα. Κλινική μελέτη: Αποτελεί την έρευνα που μπορεί να πραγματοποιηθεί σε κάθε μονάδα παροχής υπηρεσιών υγείας π.χ. νοσοκομείο. Η κλινική μελέτη μπορεί να διακριθεί: - Προοπτική μελέτη: Όταν μια ομάδα ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά παρακολουθείται για τη μελλοντική εμφάνιση ή όχι συγκεκριμένων προβλημάτων (μέλλον) - Αναδρομική μελέτη: όταν μελετώνται ομάδες που έχουν παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα (παρελθόν) - Διαμήκης μελέτη: όταν συγκεντρώνουμε στοιχεία σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα - Εγκάρσια μελέτη: όταν συγκεντρώνουμε στοιχεία σε μια ορισμένη χρονική στιγμή

15 Βιβλιογραφία (Εύδοξος) Ιατρική στατιστική και στοιχεία βιομαθηματικών, Τόμος Α', Παπαϊωάννου Τάκης, Φερεντίνος Κοσμάς. Θεμελειώδεις έννοιες στη βιοστατιστική, Bowers D. Οικονομικά της Υγείας: Θεωρία, Προοπτική και Συστηματική Μελέτη, Santerre R. Βιομετρία -Βιοστατιστική, Δημόπουλος Παναγιώτης Γ.