Γετγοαθικέπ εμδείνειπ και ανιξπξίηζη εδαθικώμ πόοτμ μέζτ ζρλλξγικήπ δοάζηπ.τα θαζόλια Ποεζπώμ τπ έμα επιηρςημέμξ παοάδειγμα από ηημ ελλημική ύπαιθοξ

Transcript

1 2 η Επιζηημξμική Σρμάμηηζη για ηιπ Τξπικέπ Πξικιλίεπ Ελλημικά όζποια: αμαδεικμύξμηαπ ηημ πλξύζια κληοξμξμιά μαπ, Γεωπξμικό Παμεπιζηήμιξ Αθημώμ Γετγοαθικέπ εμδείνειπ και ανιξπξίηζη εδαθικώμ πόοτμ μέζτ ζρλλξγικήπ δοάζηπ.τα θαζόλια Ποεζπώμ τπ έμα επιηρςημέμξ παοάδειγμα από ηημ ελλημική ύπαιθοξ Σ. Κξρηζξύ, ΑΤΓΙ Θεζζαλξμίκηπ Θ. Αμθξπξύλξρ,Πάμηειξ Παμ/μιξ, ERG SYAL (Localised Agrifood Systems) Αθήμα, 8 Φεβοξραοίξρ 2013

2 Ποξυόμηα Γετγοαθικήπ Έμδεινηπ και βιώζιμη αμάπηρνη Έμα βαζικό εοώηημα Πώπ ηα ποξϊόμηα Γ.Ε. μπξοξύμ μα ζηηοίνξρμ ηιπ ηξπικέπ κξιμωμίεπ και ξικξμξμίεπ ζε μια αειθόοξ ποξξπηική; Mζςω ςυλλογικϊν δράςεων (ςυνεταιριςμοί- ομάδεσ παραγωγών- (δι)επαγγελματικζσ ενώςεισ) θ ιδιότυπθ ποιότθτα και θ φιμθ ενόσ τοπικοφ προϊόντοσ αποτελοφν ςυλλογικοφσ πόρουσ- δεν ανικουν ςε μεμονωμζνουσ παραγωγοφσ => πνευματικά δικαιϊματα ςτθν παραγωγι και εμπορία των προϊόντων γεωγραφικισ ζνδειξθσ, τα οποία ανικουν ςε όλθ τθν τοπικι αγροτικι κοινότθτα: διαχειριςτισ των φυςικϊν πόρων και φορζασ τθσ γνϊςθσ και τθσ τεχνογνωςίασ παραγωγισ που μεταφζρεται από γενιά ςε γενιά.

3 O δεζμόπ με ηξμ ηόπξ παοαγτγήπ: Η μξμαδικόηηηα ητμ ποξυόμητμ Γετγοαθικήπ Έμδεινηπ (Γ.Γ.) Τα προϊόντα με ονομαςία προζλευςθσ αντικατοπτρίηουν τον δεςμό με τον τόπο παραγωγήσ. Δθλαδι τθ μοναδικι ςφνδεςθ μεταξφ: φυςικών πόρων (μικροκλίμα, ζδαφοσ, τοπικζσ ποικιλίεσ και φυλζσ ηϊων, κ.ά.) και πολιτιςμικών πόρων (παραδόςεισ, άρρθτεσ γνϊςεισ, ςυνταγζσ παραςκευισ, γαςτρονομία, κ.ά.) ςε μια δεδομζνθ περιοχι. Πχ Φαςόλια Γίγαντεσ Ελζφαντεσ Πρεςπϊν Φλϊρινασ (Π.Γ.Ε.) => ιδιότυπθ γεφςθ και μοναδικι ποιότθτα που δεν τθν ςυναντάσ «αλλοφ». Τα τρόφιμα Γ.Ε. φζρουν ιδιότυπθ ποιότθτα που ςχετίηεται με τθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι προζλευςθσ και τα ιδιαίτερα γνωρίςματά τθσ. Η ανάδειξθ του τοπικοφ τροφίμου ωσ πολιτιςμικό κεφάλαιο και όχι απλά ωσ εμπόρευμα (commodity)- ςυμβάλλει ςτθν κατεφκυνςθ τθσ αειφόρου τοπικισ ανάπτυξθσ. *όπου «αειφόροσ ανάπτυξη»: ιςόρροπη περιβαλλοντική διαχείριςη, οικονομική αποτελεςματικότητα, ιςότιμη κοινωνική ςυμμετοχή

4 Ανιξπξίηζη εδαθικώμ πόοτμ και αειθόοξπ αμάπηρνη ητμ αγοξηικώμ πεοιξςώμ: ξ εμάοεηξπ κύκλξπ ηηπ πξιόηηηαπ Πϊσ οι τοπικοί δρϊντεσ μποροφν να αξιοποιιςουν τουσ εδαφικοφσ πόρουσ (φυςικοφσ και πολιτιςμικοφσ) -ςυχνά ςε λανκάνουςα κατάςταςθκατά τρόπο ϊςτε να αναδείξουν τισ τοπικζσ ιδιαιτερότθτεσ και γευςτικζσ ταυτότθτεσ και να δθμιουργιςουν τοπικά προςτικζμενεσ αξίεσ; - Πϊσ οι εδαφικοί πόροι από γενικισ χριςθσ (generic resource) μποροφν να μεταςχθματιςκοφν ςε ιδιότυπουσ πόρουσ τθσ ανάπτυξθσ (specific ); Πχ από «φαςόλια γίγαντεσ» ( κοινή ονομαςία και απλό εμπόρευμα ) να μετατραποφν ςε «Φαςόλια Γίγαντεσ Ελζφαντεσ Πρεςπϊν Π.Γ.Ε.» ωσ αναγνωριςμζνθσ ποιότθτασ τρόφιμο- ποιότθτα για τθν οποία οι καταναλωτζσ κα ιταν διατεκειμζνοι να πλθρϊςουν μια ανϊτερθ τιμι; - Αρκεί από μόνθ τθσ θ πιςτοποίθςθ και το ςιμα ποιότθτασ ΠΟΠ /ΠΓΕ για τθν προϊκθςθ και αξιοποίθςθ ενόσ προϊόντοσ Γεωγραφικισ Ζνδειξθσ και για τθ δθμιουργία δυναμικϊν εδαφικισ ανάπτυξθσ; => Η προςζγγιςθ του «ενάρετου κφκλου ςτθν αξιοποίθςθ ενόσ προϊόντοσ ΓΕ» των Belletti και Marescotti (Οδηγόσ για την προώθηςη των ΓΕ του F.A.O., 2009).

5 Ο ενάρετοσ κφκλοσ τθσ ποιότθτασ ςτθν αξιοποίθςθ ενόσ τοπικοφ προϊόντοσ 1. Ταυτοποίθςθ: αναγνώριςθ και αποτίμθςθ του δυναμικοφ του προϊόντοσ 2. Πιςτοποίθςθ του προϊόντοσ: κζςπιςθ κανόνων ςτθ δθμιουργία αξίασ ςτθν αλυςίδα παραγωγισ και ςτθν διατιρθςθ των τοπικών πόρων 3. Ανταμοιβι του προϊόντοσ ςτο πλαίςιο τθσ εμπορίασ και τθσ διαχείριςθσ του τοπικοφ ςυςτιματοσ 4. Αναπαραγωγι των τοπικών πόρων ενιςχφοντασ τθν βιωςιμότθτα του ςυςτιματοσ 5. Οι δθμόςιεσ πολιτικζσ παρζχουν το κεςμικό πλαίςιο

6 (α) Ταυτοποίθςθ του τυπικοφ προϊόντοσ Οι τοπικοί παραγωγοί κα πρζπει να ςυνειδθτοποιιςουν τθ φιμθ του προϊόντοσ και να προςδιορίςουν τουσ ιδιότυπουσ πόρουσ (φυςικοφσ και πολιτιςμικοφσ) που δθμιουργοφν τισ ιδιαίτερεσ ποιότθτεσ και τθ φιμθ του προϊόντοσ τουσ: διαγνωςτικζσ μελζτεσ για τθν περιοχι και το παραγωγικό τθσ προφίλ, εξειδικευμζνεσ αναλφςεισ (πχ εδαφολογικζσ αναλφςεισ), τεςτ γευςιγνωςίασ, ζρευνα καταναλωτϊν, μελζτθ τθσ ιςτορίασ του προϊόντοσ. => ςυλλογικι διαδικαςία : αυτι θ ίδια θ ομάδα των παραγωγϊν, αν όχι όλθ θ τοπικι κοινωνία, που ενςτερνίηονται τθ γνϊςθ και τθν τεχνογνωςία, μποροφν να αποφανκοφν και προςδιορίςουν τα ιδιότυπα προϊόντα και τουσ πόρουσ του τόπου τουσ, υλικοφσ και άυλουσ. Όχι κάποιοσ εξωτερικόσ εμπειρογνϊμονασ. (β) Πιςτοποίθςθ του προϊόντοσ Η κοινωνία (καταναλωτζσ, πολίτεσ, δθμόςιοι φορείσ, ) κα πρζπει να ζχει τθ δυνατότθτα να αναγνωρίςει τθν εγγενι αξία του εν λόγω τοπικοφ προϊόντοσ μζςω ςιμανςθσ τθσ ποιότθτασ: ακριβισ περιγραφι του προϊόντοσ, δθλ περιγραφι των γνωριςμάτων του και του τρόπου παραγωγισ του που επιβεβαιϊνουν «τον δεςμό με τον τόπο παραγωγισ». => ςυλλογικι διαδικαςία

7 (γ) Ανταμοιβι ςτο πλαίςιο τθσ αγοράσ Η κοινωνία οι καταναλωτζσ- ανταμείβουν τουσ παραγωγοφσ για τα ιδιότυπα χαρακτθριςτικά και τθν ποιότθτα των προϊόντων ΓΕ, αλλά εμμζςωσ και για τθ ςυμβολι τουσ ςτθ διατιρθςθ των φυςικϊν και πολιτιςμικϊν πόρων. Η ανταμοιβι αυτι κα πρζπει να καλφπτει το κόςτοσ παραγωγισ -ςυχνά υψθλότερο από τα βιομθχανοποιθμζνα προϊόντα και από τα ειςαγωγισ- αλλά και το κόςτοσ διαχείριςθσ μιασ πικανισ ςιμανςθσ ονομαςίασ προζλευςθσ (πνευματικά δικαιϊματα, τεχνικόσ εκςυγχρονιςμόσ, ζλεγχοι κλπ). => ςυλλογικι ςτρατθγικι αξιοποίθςθσ (ομάδεσ παραγωγϊν, ςυνεταιριςμοί, διεπαγγελματικζσ οργανϊςεισ κοκ) -και όχι ςτο ατομικό επίπεδο τθσ μεμονωμζνθσ επιχείρθςθσ- ϊςτε να αντιμετωπιςτοφν θ ανεπάρκεια δεξιοτιτων και το ψθλότερο κόςτοσ ςε ότι αφορά τθν προϊκθςθ και τισ ςτρατθγικζσ μάρκετινγκ των προϊόντων Γ.Ε.

8 (δ) Αναπαραγωγι των τοπικών πόρων και ενίςχυςθ τθσ βιωςιμότθτασ του αγροπαραγωγικοφ ςυςτιματοσ Πζρα από αυτιν κακαυτιν τθν ανάδειξθ προϊόντων γεωγραφικισ ζνδειξθσ, κα πρζπει να ςυγκροτθκεί μια ευρφτερθ ςυλλογικι ςτρατθγικι γφρω από ζνα εδαφικό ςχζδιο ανάπτυξθσ, που κα ςυςπειρϊνει όλουσ τουσ τοπικοφσ δρϊντεσ (αγρότεσ, μεταποιθτζσ, επιχειρθματίεσ τουριςμοφ, εμπόρουσ, αναπτυξιακζσ εταιρείεσ). Το ςχζδιο αυτό ανάπτυξθσ κα βαςίηεται ςτον ςυντονιςμό και αξιοποίθςθ όλων των ιδιότυπων πόρων και προϊόντων τθσ περιοχισ ςτθ λογικι δθμιουργίασ εδαφικϊν ςυνεργειϊν. (ε) Υποςτθρικτικόσ ρόλοσ δθμόςιων πολιτικών ςτα διαφορετικά ςτάδια του κφκλου Ο υποςτθρικτικόσ ρόλοσ των δθμόςιων φορζων ςε όλεσ τισ κλίμακεσ (τοπικι, περιφερειακι, εκνικι) καίριασ ςθμαςίασ για τθν αξιοποίθςθ των προϊόντων Γ.Ε. και για τθν ανάπτυξθ των αγροτικϊν περιοχϊν γενικότερα: νομικό και κεςμικό πλαίςιο για τθν προςταςία των προϊόντων Γ.Ε., κίνθτρα για τθν ενίςχυςι τουσ ςτθν προοπτικι τθσ αειφόρου ανάπτυξθσ.

9 Γλλάδα: Σρλλξγικέπ δοάζειπ και εδαθικό ζςέδιξ Στθν Ελλάδα, κρίςιμο πρόβλθμα θ απουςία δομϊν ςυνεργαςίασ ςε όλο το μικοσ τθσ εφοδιαςτικισ αλυςίδασ. Επίςθσ, θ απουςία ςυςπείρωςθσ γφρω από ζνα ολοκλθρωμζνο ςχζδιο ταυτοποίθςθσ- εξειδίκευςθσαξιοποίθςθσ των προϊόντων αυτϊν. Παρά τθν φπαρξθ πλθκϊρασ τοπικϊν προϊόντων ιδιότυπθσ ποιότθτασ και φιμθσ, αυτά δυςκολεφονται να διεκδικιςουν το μερίδιο που τουσ αναλογεί ςτθν αγορά, γιατί παραγκωνίηονται από τα μαηικισ παραγωγισ βιομθχανικά προϊόντα ι χάνουν τισ προςτικζμενεσ αξίεσ τουσ ςτα γρανάηια του χονδρεμπορίου και των μεςαηόντων. Αναγκαιότθτα ενκάρρυνςθσ ςυνεργατιςμοφ και ςυνοδείασ ςυλλογικϊν δράςεων για τθν ανάδειξθ προϊόντων Γ.Ε. και τθν αειφόρο αξιοποίθςι τουσ. Το Παράδειγμα των Φαςολιϊν των Πρεςπϊν Φλϊρινασ Π.Γ.Ε. ωσ ζνα επιτυχθμζνο παράδειγμα από τθν ελλθνικι φπαικρο

10 Φαζόλια Ποεζπώμ: O δεζμόπ με ηξμ ηόπξ παοαγτγήπ Φαςόλια Πρεςπϊν: θ ιδιαιτερότθτα ζγκειται ςτθ ςφςταςθ του εδάφουσ και το μικροκλίμα Τα φαςόλια αυτοκαταναλωτικι καλλιζργεια μζχρι τθ δεκαετία του : Η καταςκευι κρατικοφ αρδευτικοφ δικτφου Δεκαετία 1990: άφιξθ αλβανϊν μεταναςτϊν Επζκταςθ τθσ καλλιζργειασ - νζα ϊκθςθ ςτθν καλλιζργεια Μετατροπι ςε εμπορευματικι καλλιζργεια Σιμερα, 13 παραλίμνια χωριά καλλιεργοφν ςυνολικά ςτρ. Πρόκειται για μονοκαλλιζργεια

11 Οι βημαηιζμξί ηηπ πιζηξπξίηζηπ 1998: χαρακτθριςμόσ ΠΟΠ (με ενζργειεσ τθσ ΕΑΣ Φλϊρινασ) 2002: χαρακτθριςμόσ ΠΓΕ (με ενζργειεσ τθσ ΕΑΣ Φλϊρινασ) Ωςτόςο, παρά το αυξθμζνο ενδιαφζρον των εμπόρων για το ιδιαίτερο προϊόν, θ τιμι παραγωγοφ διαμορφωνόταν ςε πολφ χαμθλά επίπεδα 2003: το προϊόν ζμεινε αδιάκετο λόγω των αυξθμζνων ειςαγωγϊν (βαλκανικζσ χϊρεσ, Κίνα) Η ςφςταςθ του Συνεταιριςμοφ «Ο Πελεκάνοσ» 2004: ςφςταςθ του ςυνεταιριςμοφ από 32 νζουσ γεωργοφσ Στόχοσ θ εξαςφάλιςθ δίκαιθσ τιμισ για τον παραγωγό Συνεταιριςτικι μερίδα ευρώ Υποχρεωτικι παράδοςθ του ςυνόλου τθσ παραγωγισ ςτο ςυνεταιριςμό

12 Δοάζειπ ηξρ ζρμεηαιοιζμξύ Επενδφςεισ ςε οικόπεδο, κτίρια και μθχανιματα (κακάριςμα, τυποποίθςθ, ςυςκευαςία, αποκικευςθ), επιδότθςθ 50% - δανειςμόσ 50% Πρόςλθψθ επιςτιμονα γεωπόνου Επζκταςθ δραςτθριοτιτων ςτθν προμικεια εφοδίων (πζτυχαν ςθμαντικά χαμθλότερεσ τιμζσ) Ολοκλθρωμζνθ διαχείριςθ Πιςτοποίθςθ του προϊόντοσ (AGRO και ISO) Σεμινάρια παραγωγϊν και πλθροφόρθςθ Σφςτθμα θλεκτρονικισ ειδοποίθςθσ των μελϊν με SMS (καιρόσ, ςυμβουλζσ κλπ) Φτθνζσ ηωοτροφζσ για τουσ κτθνοτρόφουσ Προβολι του προϊόντοσ Προςταςία από νοκείεσ

13 Τξπικά ποξζηιθέμεμεπ ανίεπ και ζρμέογειεπ 1. Για τουσ παραγωγοφσ Εξαςφάλιςθ δίκαιθσ τιμισ Διαπραγματευτικι δφναμθ: ο Συνεταιριςμόσ κακορίηει τισ τιμζσ (θ προςφορά πλζον είναι χαμθλότερθ τθσ ηιτθςθσ) Εκςυγχρονιςμόσ τθσ καλλιζργειασ Μείωςθ κόςτουσ παραγωγισ, λόγω τθσ προμικειασ φκθνότερων εφοδίων και ολοκλθρωμζνθσ διαχείριςθσ Αςφάλεια (διάκεςθ του ςυνόλου τθσ παραγωγισ) Δυνατότθτα κοινϊν ςχεδίων για το μζλλον (ςτάγδθν άρδευςθ) Εγκακίδρυςθ του «ενάρετου κφκλου» του προϊόντοσ

14 2. Για τθν τοπικι κοινωνία Διαςφάλιςθ τθσ ςυνζχιςθσ τθσ καλλιζργειασ του φαςολιοφ Συγκράτθςθ του πλθκυςμοφ Προςταςία από νοκείεσ Συμβολι ςτθν ταυτότθτα τθσ περιοχισ Σφςταςθ γυναικείου ςυνεταιριςμοφ (φιλοξενείται ςτισ εγκαταςτάςεισ του ςυνεταιριςμοφ) Δυναμικζσ εδαφικισ ανάπτυξθσ

15 Τα όοια ηηπ αμάπηρνηπ Τα μζλθ του ςυνεταιριςμοφ είναι οι μεγαλφτεροι παραγωγοί (μζςο μζγεκοσ: 100 ςτρ.) Αντιπροςωπεφουν το 20% των παραγωγϊν τθσ περιοχισ (ςε ςφνολο 150 παραγωγϊν) Παράγουν το 50% τθσ ςυνολικισ παραγωγισ τθσ περιοχισ Η αρχικι ςυνεταιριςτικι μερίδα ιταν ευρϊ και ςιμερα ανζρχεται ςτισ ευρϊ Συνζπεια: απαγορευτικι θ είςοδοσ νζων μελϊν Γι αυτό παρζχονται υπθρεςίεσ και ςε μθ μζλθ (εφόδια, κακαριςμόσ και τυποποίθςθ του προϊόντοσ, αλλά όχι αποκικευςθ). Διαφορετικά κα επρόκειτο για club

16 Απξηελέζμαηα έοερμαπ ζηα μέλη ηξρ ζρμεηαιοιζμξύ (2011) Χαρακτθριςτικά γεωργικισ εκμετάλλευςθσ Μονοκαλλιζργεια (2 αςχολοφνται και με κτθνοτροφία) Μζςο μζγεκοσ: 100 ςτρ. (ςυνολικά καλλιεργοφν 2450 ςτρ., εκ των οποίων 2420 ςτρ. φαςόλια) Ιδιόκτθτθ γεωργικι γθ 35%, νοικιαςμζνθ 65% Πλιρωσ εκμθχανιςμζνεσ γεωργικζσ εκμεταλλεφςεισ Απαιτιςεισ ςε εργαςία: 8-9 μινεσ/ζτοσ Απαςχόλθςθ ξζνων εργατϊν (αλβανϊν μεταναςτϊν): 300 μεροκάματα/ζτοσ Ατομικά χαρακτθριςτικά Μζςθ θλικία: 42 ζτθ (25 ζωσ 52) Μορφωτικό επίπεδο: 60% τουλάχιςτο Λφκειο, 40% Γυμνάςιο 13 ςτουσ 24 ηοφςαν και εργάηονταν ςε αςτικά κζντρα πριν αναλάβουν τθ γεωργικι εκμετάλλευςθ (5 ςτο εξωτερικό) Η καλλιζργεια του φαςολιοφ τοφσ προςιλκυςε κατά τθ δεκαετία του 1990, κακϊσ και τα τελευταία χρόνια.

17 Αμηιλήσειπ ητμ μελώμ Η δυναμικι του ςυνεταιριςμοφ Θεωροφν τθ ςιμανςθ Π.Γ.Ε. κακοριςτικι για τθν εξζλιξθ του Συνεταιριςμοφ Θεωροφν το Συνεταιριςμό τουσ ιδιαίτερα πετυχθμζνο, και το αποδίδουν: - ςτθ ςυμμετοχικι λιψθ των αποφάςεων - ςτθν εμπιςτοςφνθ μεταξφ των μελϊν - ςτθν ικανι διοίκθςθ - ςτο μικρό αρικμό των μελϊν Το πρότυπο γεωργοφ Ο ςφγχρονοσ γεωργόσ κα πρζπει: Για τθ ςυντριπτικι πλειοψθφία των μελϊν : - να ςυμμετζχει ςε ομάδεσ - να ενθμερϊνεται - να ςτοχεφει ςτθν ποιότθτα Για το 35% των μελϊν : να επενδφει Η εξαςφάλιςθ αξιοπρεποφσ ειςοδιματοσ είναι πρωτεφων ςτόχοσ για τουσ περιςςότερουσ, θ ιςορροπθμζνθ ηωι ςτθ φφςθ δευτερεφων.

18 Ο «Πελεκάνοσ» αποτελεί ζνα πετυχθμζνο παράδειγμα ςυλλογικισ δράςθσ που καταφζρνει να αξιοποιιςει τουσ εδαφικοφσ πόρουσ (φυςικοφσ και πολιτιςμικοφσ) τθσ περιοχισ Πρεςπϊν μζςω τθσ γεωγραφικισ ζνδειξθσ και να τουσ μετατρζψει ςε ςτρατθγικοφσ πόρουσ τθσ τοπικισ ανάπτυξθσ.

19 Βιβλιξγοαθία Ανκοποφλου Θ. (επιμ) (2013) Περί εντοπιότητασ και ιδιοτυπίασ των τροφίμων. Μια εδαφική προςζγγιςη τησ αγροτικήσ ανάπτυξησ, Ακινα: Παπαηιςθσ. Beletti G., Marescotti A. (2013) Τυπικά αγροδιατροφικά προϊόντα, τοπικοί πόροι και αειφόροσ αξιοποίθςθ, ςτο Ανκοποφλου Θ. (επιμ) Περί εντοπιότητασ και ιδιοτυπίασ των τροφίμων. Μια εδαφική προςζγγιςη τησ αγροτικήσ ανάπτυξησ, Ακινα: Παπαηιςθσ, ςς Bérard L. και Marchenay P. (2008) From localized products to geographical indications: awareness and action, CNRS/INRA. Ilbery B., Knafsey M. (1998) Product and Place, European Urban and Regional Studies, 5(4): Muchnik J., Canada J. και Salcido G.T. (2008) Systèmes agroalimentaires localisés : état des recherches et perspectives, Cahiers Agricultures, 17(6) : Tregear A., Arfini F., Beletti G. και Marescotti A. (2007) Regional foods and rural development: the role of product qualification, Journal of Rural Studies, 23(1): Vandecandelaere E., Arfini F., Beletti G. και Marescotti A. (επιμ.) (2009) Linking People, Places and Products: A Guide for Promoting Quality Linked to Geographical Origin and Sustainable Geographical Indications, Rome: FAO-SINER-GI.