ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β1

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β1 Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού από τους Τούρκους. Ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις της αναγνώρισής της από την Βουλή των Ελλήνων. ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΠΑΣΧΑΛΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ Σχ. ετος

2 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ TOY B1: 1.Αβδαρμάνης Ευάγγελος 2.Αθανασίου Χαριζάνης 3. Αντωνίου Δημήτριος 4. Γιούρος Δημοσθένης 5. Γουδούσης Βασίλειος 6. Εμμανουηλίδου Ελένη Βασιλική 7. Ευθυμιάδης Ευάγγελος 8. Ιωνάς Τιμολέων 9. Κιμπίρης Σταμάτιος 10. Κουνετά Στυλιανή 11. Κυνηγοπούλου Ερμιόνη 12. Κύρτσου Αικατερίνη 13. Λάτμος Γεώργιος 14. Λουτζούδης Γεώργιος 15. Μητάνη Χριστίνα 16. Μιχαηλίδης Ηρακλής 17. Παπαχρήστου Μαρία Αικατερίνη 18. Ρίζου Αλεξάνδρα 19. Σουγλέρης Χρήστος 20. Σταφυλίδης Κωνσταντίνος 21. Φιλιώκη Σοφία 22. Ασλανίδου Αικατερίνη

3 Ημερολόγιο ερευνητικής εργασίας. 13/10 Χωρισμός τετραμελών ομάδων Γνωριμία με τα μέλη της ομάδας 20/10 Συζήτηση εμβάθυνση στο θέμα της ερευνητικής εργασίας 03/11 Καταμερισμός των επιμέρους θεμάτων σε κάθε ομάδα 10/11 Συγκέντρωση υλικού 24/11 Συγκέντρωση υλικού 01/12 1η συνάντηση της ομάδας 08/12 2η συνάντηση της ομάδας (σε τοπική βιβλιοθήκη) 15/12 Ολοκλήρωση ερευνητικής εργασίας 22/12 Προσθήκη ημερολογίου 12/01 Τελικός έλεγχος της εργασίας 19/01 Προετοιμασία για την προβολή της εργασίας Μέθοδος εργασίας Η εργασία της ομάδας μας χωρίστηκε σε τρεις φάσεις. Αρχικά συγκεντρώσαμε το υλικό, το οποίο προήλθε κυρίως από το internet. Έπειτα η ομάδα συγκεντρώθηκε δυο φόρες και συνέταξε την εργασία. Τέλος, έγιναν οι απαραίτητες διορθώσεις, προστέθηκε το ημερολόγιο και η βιβλιογραφία.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ο Πόντος στα αρχαία χρόνια- γράμματα και επιστήμες 2. Ο Πόντος στη Βυζαντινή περίοδο- γράμματα και επιστήμες 3. Ο εξισλαμισμός των Ποντίων 4. Ο Πόντος κατά την τουρκοκρατία - Διωγμός

5 1. Ο Πόντος στα αρχαία χρόνια- γράμματα και επιστήμες Η περιοχή του Πόντου ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες από τους μυθικούς χρόνους. Εκεί πίστευαν ότι κατοικούσαν οι Αμαζόνες. Στην πεδιάδα της Αμισού ο Ηρακλής απέσπασε από την Αμαζόνα βασίλισσα Ιππολύτη την περίφημη ζώνη της, ενώ αργότερα ο Ιάσων κατά την Αργοναυτική εκστρατεία προσάραξε την πενηντάκωπη Αργώ στα παράλια της Σινώπης, όπου γνώρισε τους γηγενείς κατοίκους της περιοχής, τους Χάλυβες. Η πρώτη ελληνική αποικία του Πόντου, η Σινώπη, ιδρύθηκε από τους Μιλήσιους τον 8. π.χ. αι. Γρήγορα ακολούθησε η ίδρυση της Αμισού, των Κοτυώρων, της Κερασούντος και της Τραπεζούντος, «πόλεως ελληνίδος οικουμένης εν τω Ευξείνω Πόντω», όπως αναφέρει ο Ξενοφών περιγράφοντας την πορεία των Μυρίων από την περιοχή στο βιβλίο του Κύρου Ανάβασις. Η ευρύτερη περιοχή του Πόντου ανήκε κατά την αρχαιότητα στην επικράτεια της περσικής αυτοκρατορίας, ενώ μετά τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου έγινε μέρος του ελληνιστικού βασιλείου των Σελευκιδών. Κατά τους τρεις τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες αναπτύχθηκε στην περιοχή το ανεξάρτητο ελληνιστικό βασίλειο του Πόντου με πρωτεύουσα την Αμάσεια και αργότερα τη Σινώπη. Οι Μιθριδάτες βασιλείς του διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό στους λαούς της περιοχής και δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος που απείλησε την ενότητα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στα χρόνια του τελευταίου βασιλέα, του Μιθριδάτη ΣΤ του Ευπάτορα ( π.χ.) Μετά το 63 π.χ. ο Πόντος πέρασε στην κυριαρχία της Ρώμης. Θάλαττα, Θάλαττα!! Το 401 π.χ. οι Μύριοι του Ξενοφώντα αντικρίζουν μετά από πολύμηνη πορεία στα βάθη της Ασίας τη θάλασσα του Πόντου με τα παράλια διάσπαρτα από φιλόξενες

6 πόλεις ελληνικές : Τραπεζούντα, Κοτύωρα, Σινώπη, Ηράκλεια, από όπου και θα πάρουν τα πλοία για την πατρίδα. Τι εξήγαγαν οι ποντιακές αποικίες Η ακμή των ελληνικών αποικιών στον Πόντο βασιζόταν στα μεταλλεύματα χαλκού, σιδήρου, αργύρου και άλλων της περιοχής. Οι αποικίες ασκούσαν επίσης διαμετακομιστικό εμπόριο από τα βάθη της Ανατολής προς τη Μεσόγειο και εξήγαγαν σιτηρά και ξυλεία στην κυρίως Ελλάδα. Σημαντικές πνευματικές μορφές της αρχαιότητας που κατάγονταν από τον Πόντο: Διογένης ο Σινωπεύς (Κυνικός φιλόσοφος του 4. π.χ. αι.) Δίφιλος ο Σινωπεύς (κωμικός ποιητής του 4. π.χ. αι.) Διονυσόδωρος από την Αμισό (μαθηματικός του 2. π.χ. αι.) Τυραννίων από την Αμισό (λόγιος και γραμματικός του 1. π.χ. αι.) Στράβων από την Αμάσεια (ιστορικός του 1. π.χ. αι.) Βάττων από τη Σινώπη (ιστοριογράφος)

7 2. Ο Πόντος στη Βυζαντινή περίοδο- γράμματα και επιστήμες Η περίοδος της ιστορίας του βυζαντινού Πόντου εκτείνεται χρονικά από την βασιλεία του Διοκλητιανού ( ) και τη μονοκρατορία του Μ. Κωνσταντίνου ( ), περίοδο κατά την οποία ο εκχριστιανισμός της περιοχής έχει παγιωθεί, μέχρι την ίδρυση του κράτους των Μεγαλοκομνηνών, λίγο πριν την Α άλωση της Κωνσταντινούπολης (Απρίλιος 1204) από την Δ Σταυροφορία. `Η μακρόχρονη εποχή της Ρωμαιοκρατίας στον Πόντο (6263 π.χ.-τέλη 3ου αι. μ.χ.) οπωσδήποτε καθιέρωσε στην περιοχή μια εκτεταμένη ειρηνική περίοδο εμφανούς ευημερίας για τους πληθυσμούς της περιοχής, η οποία λείανε το έδαφος για τη σταδιακή επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας. Στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες συνέχισε να λατρεύεται σε περιοχές του Πόντου ο Μίθρας, που ως τόπο λατρείας του είχαν το όρος «Μιθρίος βουνός» (σημ. Μποζ Τεπέ), λίγο έξω από την Τραπεζούντα. Η ουσιαστική νίκη του χριστιανισμού επί του παγανισμού συνδέεται με την επίθεση των 4 θαρραλέων νεαρών Χριστιανών, των Ευγένιου, Ουαλεριανού, Κανίδιου και Ακύλα, στον τόπο λατρείας του Μίθρα, του οποίου το άγαλμα και το βωμό κατάστρεψαν, με αποτέλεσμα να υποστούν μαρτυρικό θάνατο κατά διαταγή του Διοκλητιανού (292 μ.χ.). Ο πρώτος από τους προαναφερόμενους εισβολείς, ο Ευγένιος, που μερικές παραδόσεις τον θέλουν πρώτο χριστιανό επίσκοπο Τραπεζούντας, έμελλε σύντομα να αγιοποιηθεί

8 και να γίνει Προστάτης- Άγιος της πόλης ως πραγματικό σύμβολο της επικράτησης της χριστιανικής θρησκείας στην περιοχή, καθώς μαρτυρούν πολλά μεταγενέστερα σωζόμενα εγκωμιαστικά κείμενα περί της προσωπικότητας και της δράσης του. Από τις απαρχές ίδρυσης της μεσαιωνικής Ελληνικής Αυτοκρατορίας (Βυζαντίου) ο Πόντος, χωρισμένος στις επαρχίες του Πολεμωνιακού Πόντου (κέντρα: Νεοκαισάρεια, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Πολεμώνιο, Κόμανα) και του Ελενοπόντου (κέντρα: Αμάσεια, Ζήλα, Άνδραπα, Αμισός, Σινώπη), αποτελούσε το βοριοανατολικό άκρο της εκτενούς διοίκησης της Ανατολής, η οποία με τη σειρά της αποτελούσε τμήμα της αχανούς επαρχίας της Ανατολής. Αρχικά, μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού Α τον 6ο αι., ποντιακό κέντρο ήταν η πόλη της Νεοκαισάρειας (σημ. Νικσάρ), ενώ επίσης η Ευδοκιάς (Τοκάτ) αναφέρεται ως ακμάζον κέντρο. Και η Τραπεζούντα, όμως, σύμφωνα με το Ζώσιμο, αποτελούσε το άκρο της εξουσίας της Αυτοκρατορίας επί Μ. Κωνσταντίνου, οπότε διορίστηκαν εκεί ως διοικητές (ανθύπατοι) οι Αγρίκολας και Λυσίας, καθώς επίσης και ο ανιψιός του αυτοκράτορα, ο Αννιβαλιανός. Σημαντικότατη και καθοριστική υπήρξε η ανάπτυξη του Πόντου και ιδιαίτερα της Τραπεζούντας την εποχή της βασιλείας του Ιουστινιανού Α ( ). Έχοντας διαβλέψει ορθά τη μεγάλη στρατιωτική σημασία της περιοχής (ήδη από τον 5ο αι. έδρευε στον Πόντο η πρώτη ποντιακή λεγεώνα), ο αυτοκράτορας με ειδική «Νεαρά» την αρ. 31 της Ι8ης Μαρτ. 536, κατάργησε τον παλαιό χωρισμό του Πολεμωνιακού Πόντου (και της παλαιάς Αρμενίας Α ), ενώνοντάς τα σε μια κοινή Αρμενία Α με έδρα-πρωτεύουσα την Τραπεζούντα, που στο εξής αντικαθιστά τη Νεοκαισάρεια ως ποντιακή πρωτεύουσα. Η σημαντική αυτή διοικητική αναδιοργάνωση, έφερε την πόλη του Αγ. Ευγένιου στο πολιτικό, στρατιωτικό, πνευματικό και οικονομικό προσκήνιο της ιστορίας του μεσαιωνικού ποντιακού Ελληνισμού. Στο «Περί Πολέμων» έργο του ο Προκόπιος αναφέρει τη μεγάλη σημασία που απέκτησε η Τραπεζούντα (μαζί με την ανατολικά της κείμενη οχυρή πόλη της Ριζούντας) ως στρατιωτική βάση και λιμάνι προώθησης του πολύχρονου αγώνα με το Σασανιδικό βασίλειο των Περσών γύρω από την ανατολικά κείμενη περιοχή της Λαζικής, στη σημερινή Δυτική Γεωργία. Ο στρατηγός Πέτρος και ο Βελισσάριος πολέμησαν για μεγάλο διάστημα κατά των Περσών στα ποντιακά εδάφη, κατά την παραμονή του μάλιστα στην Τραπεζούντα ο τελευταίος έκτισε το ναό του Αγ. Βασιλείου με ζωγραφισμένο στην έξω πόρτα του το πορτραίτο του ως εφίππου. Και για την ποντιακή ιστορία του 7ου αι. η συμβολή του Α. Vasiliev είναι βασική. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος Α ( ) χρησιμοποίησε επίσης την Τραπεζούντα ως χειμερινό κατάλυμα, ναυτική-στρατιωτική βάση και λιμάνι προώθησης των αγώνων του

9 κατά των Σασανιδών την περίοδο , έχοντας παράλληλα στο πλευρό του τους εκχριστιανισμένους πλέον λαούς του Καυκάσου και της Λαζικής. Η συνεχής επιλογή της Τραπεζούντας υπήρξε εύλογη, αφού ήταν το μοναδικό ελληνικό λιμάνι στον Εύξεινο που βρισκόταν κοντά στο πολεμικό μέτωπο. Στην πόλη αυτή, επίσης, γεννήθηκε ο Ηράκλειος-Κωνσταντίνος, ο γιος του Ηράκλειου Α. Οι ποντιακές περιοχές, και ιδιαίτερα η Λαζική, θα γίνουν θέατρο συγκρούσεων από τα μέσα του 7ου αι. ανάμεσα στην Αυτοκρατορία και τη νέα μεγάλη δύναμη στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, το Ισλάμ το 653/4 ενωμένα στρατεύματα Αρμενίων και Μουσουλμάνων επιδράμουν και λεηλατούν την Τραπεζούντα και τα περίχωρά της Ο 8ος αι., δηλ. ο πρώτος της λεγόμενης μεσοβυζαντινής περιόδου, είναι ελάχιστα γνωστός αν και πολύ λίγες αμφιβολίες υπάρχουν ότι ο Πόντος θα δέχτηκε τότε αλλεπάλληλα κύματα αραβικών επιθέσεων την εποχή της Ισαυρικής δυναστείας. Στις αρχές του 9ου αι., όμως, λαμβάνει χώρα μια μεγάλη στρατιωτικό-διοικητική μεταβολή, καθώς μαρτυρεί στο «Περί των Θεμάτων» του ο λόγιος ηγεμόνας του 10ου αι., Κωνσταντίνος Ζ Πορφυρογέννητος. Το αρχικά τεράστιο θέμα των Αρμενιάκων (ιδρύθηκε το 667) άρχισε σταδιακά να υποδιαιρείται σε μικρότερες θεματικές ενότητες: το 824

10 πρωτοαναφέρεται το θέμα Χαλδίας με έδρα του την Τραπεζούντα, το 863 το θέμα Κολώνειας με έδρα τη Νικόπολη, ενώ παράλληλα η δυτική έπαλξη του Πόντου, η Παφλαγονία, γίνεται και αυτή ιδιαίτερο θέμα από το 826. Έτσι, το παλαιό θέμα Αρμενιάκων περιορίζεται πλέον στην περιοχή με κέντρα της την Αμάσεια, την Αμισό και τη Σινώπη. Το θέμα Χαλδίας διατήρησε τη μεγάλη του στρατιωτική σημασία στον αγώνα κατά των Αράβων, που συνεχίστηκε και μετά τη μεγάλη βυζαντινή νίκη στον ποταμό Λαλακάοντα, το 863, κατά του εμίρη της Μελιτηνής Ομάρ, που την ίδια χρονιά είχε καταλάβει την Αμισό. Η μεγάλη του απόσταση από την Κωνσταντινούπολη υποχρέωσε τους Βυζαντινούς ηγεμόνες να αναγνωρίσουν σημαντικό ποσοστό αυτονομίας στους εκεί διοικητές, τους «δούκες Χαλδίας», αρκετοί από τους οποίους προσπάθησαν σε στιγμές δύσκολες για την Αυτοκρατορία να καταστούν εντελώς αυτόνομοι σε μεταγενέστερες εποχές. Την εποχή της Αμοριανής (Φρυγικής) δυναστείας ( ), αλλά κυρίως επί Μακεδόνων αυτοκρατόρων (867 και εξής), η έδρα του θέματος Χαλδίας θα καταστεί κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου των μουσουλμανικών πόλεων της Ανατολής, διαμέσου της οποίας ποικίλα προϊόντα από τη Μ. Ασία μεταφέρονταν στη Δαμασκό, Βαγδάτη κ.ά. μεγάλες πόλεις. Κατά το 10ο αι. το θέμα Χαλδίας περιλαμβάνει πλέον όλη σχεδόν την περιοχή της σημερινής επαρχίας Τραπεζούντας, ως τον ποταμό Φάσι, καθώς επίσης και μεγάλο τμήμα της επαρχίας Θεοδοσιούπολης με ευρύ μέτωπο προς τον Εύξεινο. Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά στα πλαίσια της βυζαντινής αντεπίθεσης στα ανατολικά σύνορα της Αυτοκρατορίας μετά το θρίαμβο του Λαλακάοντα (863) υπήρξε η σταδιακή προσάρτηση των αρμενικών ενδιάμεσων κρατιδίων της περιοχής. Οι χρονικογράφοι Σκυλίτζης και Κεδρηνός κάνουν λόγο για τις πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στο στρατηλάτη-ηγεμόνα Βασίλειο Β Βουλγαροκτόνο ( ) και στο Γεωργιανό μονάρχη Γεώργιο Α ( ), κατά τις οποίες η Τραπεζούντα χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως σταθμός και κύριο στρατόπεδο του τελικά νικητή αυτοκράτορα (1022). Η τελική ενσωμάτωση, όμως, του Βασπουρακάν την ίδια αυτή χρονιά, όπως επίσης και οι μελλοντικές ενσωματώσεις των αρμενικών βασιλείωνκρατιδίων του Ανί (1047) και του Καρς (1064), συνοδεύτηκαν εντελώς κοντόφθαλμα και από εξόντωση πολλών ηγετικών στελεχών των Αρμενίων καθώς και από εξανδραποδισμούς και βίαιες μεταφορές αρμενικών πληθυσμών, κάτι που σαν αποτέλεσμα είχε να ευνοηθεί η συστηματική (από τα μέσα του 11ου αι.) εισβολή και εγκατάσταση μεγάλου τμήματος της μικρασιατικής χερσονήσου από τα νεοφερμένα

11 τουρκόφωνα φύλα, τους Σελτζούκους και τους ημινομάδες Τουρκομάνους. Παρά την ηρωική προσπάθεια του τελευταίου αξιοπόλεμου εκπροσώπου της δυναστείας των Κομνηνο-Δουκών, του Ρωμανού Δ Διογένη ( ), να τους αντιμετωπίσει, τελικά η βυζαντινή συντριβή στο Μαντζικέρτ (19/26 Αυγ. 1071) σφράγισε την τύχη της Μ. Ασίας και η τουρκική προέλαση πήρε πλέον φρενήρη ρυθμό. Μέσα σε μια δεκαετία μετά το Μαντζικέρτ μεγάλο τμήμα της χερσονήσου είχε κατακλυστεί από τους νέους εισβολείς, και αργά μεν αλλά σταθερά άρχισε ο σταδιακός εξισλαμισμός της μέχρι πρότινος «σπονδυλικής στήλης του Βυζαντίου. Η ίδρυση του Σελτζουκικού Σουλτανάτου του «Ρουμ» (δηλ. των πρώην «ρωμαϊκών» = βυζαντινών κτήσεων στη Μ. Ασία) πρώτα στη Νίκαια και κατόπιν στο Ικόνιο, καθώς επίσης και η ίδρυση του Εμιράτου των Ντανισμεντιδών με έδρα την ποντιακή Νεοκαισάρεια, χάρασσε με ενάργεια τη μελλοντική τύχη της ελληνικής Μ. Ασίας. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι, πάντως, συνάντησαν σφοδρή αντίσταση στον Πόντο και ιδιαίτερα στο θέμα Χαλδίας. Είναι η εποχή που στο προσκήνιο εμφανίζεται η ονομαστότερη ίσως ανάμεσα στις μεσαιωνικές ελληνικές οικογένειες του Πόντου, οι Γαβράδες ως «δούκες Χαλδίας», με χρόνους μεγάλης ακμής την εποχή της δυναστείας των Κομνηνών στο Βυζάντιο. Οι Σελτζούκοι κατόρθωσαν να καταλάβουν προσωρινά την έδρα του θέματος, Τραπεζούντα (περίπου 1071), αλλά το 1075 ο πρώτος σημαντικός Γαβράς, ο «δουξ» Θεόδωρος (Α ), οργάνωσε την αντίσταση και τους έδιωξε, πετυχαίνοντας μάλιστα να επεκτείνει την κυριαρχία του ανατολικά σε βάρος των νεοφερμένων Τουρκομάνων μέχρι τη Βαϋβερδώνα (Πάιπερτ) και την Κολώνεια. Ο Αλέξιος Α Κομνηνός του Βυζαντίου είχε να αντιμετωπίσει τον άμεσο νορμανδικό κίνδυνο και δεν μπόρεσε να απασχοληθεί με τη Μ. Ασία. Έτσι ο Θεόδωρος Α άρχισε σταδιακά να ανεξαρτητοποιείται, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία, λίγο αργότερα, επικίνδυνη εισβολή από το Γεωργιανό μονάρχη Δαβίδ Γ ( ). Όταν το 1095/6 ο Αλέξιος Α ευκαίρησε να ασχοληθεί με τη Μ. Ασία και τον Πόντο, βρήκε στο πρόσωπο του Θεόδωρου Α έναν ημιαυτόνομο τοπάρχη. Πάντως η κυριαρχία της σημαντικής αυτής μορφής δεν κράτησε για πολύ ακόμη, αφού ο Θ. Γαβράς τελικά συνελήφθη και εκτελέστηκε από τον εμίρη των Τουρκομάνων της Θεοδοσιούπολης και Βαϋβερδώνας, τον Αλί («Αμιράλη»), αρνούμενος να ασπαστεί το Ισλάμ, στις 2 Οκτωβρίου 1098, ημέρα κατά την οποία αργότερα θεσπίστηκε ο εορτασμός της μνήμης του αγιοποιημένου ήρωα του μεσαιωνικού ποντιακού Ελληνισμού. Αλλά τα κινήματα αποστασίας στον Πόντο συνεχίστηκαν και στο πρώτο μισό του 12ου αι., αφού οι διάδοχοι του Θεόδωρου Α αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την

12 επικυριαρχία της Κωνσταντινούπολης. Ο Γρηγόριος Γαβράς-Ταρωνίτης κήρυξε την ανεξαρτησία της περιοχής του, αλλά τελικά νικήθηκε σε μάχη στην Κολώνεια από τις δυνάμεις του Αλέξιου Α και μεταφέρθηκε δέσμιος στην Κων/πολη. Πολύ σύντομα, όμως, το 1107/8 ο Αλέξιος Α τον ξαναδιόρισε «δούκα Χαλδίας», γεγονός που δείχνει αφενός μεν τη μεγάλη αξία του Γρηγόριου αφετέρου δε την αδυναμία του Βυζαντινού αυτοκράτορα να επιβάλει μια σιδηρά πειθαρχία στον Πόντο. Μετά το 1119/20 εμφανίζεται και ο τρίτος ανάμεσα στους κυριότερους Γαβράδες, ο Κωνσταντίνος, γιος ή αδελφός του Γρηγόριου, άρα απευθείας απόγονος του θρυλικού Άγιου Θεόδωρου Γαβρά. Είχε μόλις απελευθερωθεί αντί μεγάλων λύτρων και μερικά χρόνια αργότερα ανεξαρτητοποιήθηκε και αυτός από το νέο Βυζαντινό Κομνηνό, τον Ιωάννη Β. Η αποστασία του Κωνσταντίνου χρονολογείται ανάμεσα στα χρόνια 1123 ή 1124/26 και 1138/40, γεγονός που σημαίνει ότι για πάνω από 15 χρόνια το Βυζάντιο έχασε και πάλι τον έλεγχο της περιοχής, κάτι που κατόρθωσε να κάνει ο Ιωάννης Β μόλις λίγα χρόνια προ του θανάτου του, με οργανωμένη εκστρατεία. Έκτοτε, κατά τη μακρόχρονη βασιλεία του Μανουήλ Α Κομνηνού ( ) η Τραπεζούντα και γενικότερα η Χαλδία παρέμεινε σε γενικές γραμμές υπό την επικυριαρχία της Κωνσταντινούπολης μετά τη σταδιακή παρακμή και παραγκώνιση της ημιανεξάρτητης δυναστείας των Γαβράδων, αν και συχνά οι ποντιακές επαρχίες γνώρισαν μεγάλες αναταραχές λόγω των τουρκικών επιδρομών, όπως κατ επανάληψη μαρτυρούν οι ιστοριογράφοι Κίνναμος και Νικήτας Χωνιάτης. Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύσσεται η ελληνική ταυτότητα, αλλά ο Εύξεινος Πόντος συνεχίζει να αποτελεί το χώρο όπου υπάρχουν αντιπαραθέσεις της

13 αυτοκρατορίας με τους Άραβες, Πέρσες, Τούρκους, Σελτζούκους και την αναδυόμενη Ρωσία. Με την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους το 1204, δημιουργείται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τους Κομνηνούς. 3.Ο εξισλαμισμός των Ποντίων Εξισλαμισμός (εξ + Ισλάμ) ονομάζεται η προσχώρηση στη θρησκεία του Ισλάμ με αποκήρυξη της προηγούμενης θρησκευτικής πίστης, είτε με την πειθώ είτε με τη βία. Ο εξισλαμισμός εμφανίστηκε έντονα στους κόλπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το φαινόμενο δεν ήταν σπάνιο κατά τα βυζαντινά χρόνια και η «αλλαγή» αυτή γινόταν είτε με την θέληση είτε με την βία. Ο βίαιος Οθωμανικός εξισλαμισμός εις βάρος των λαών της Βαλκανικής εκδηλώθηκε με το παιδομάζωμα και τη σταδιακή μείωση του χριστιανικού πληθυσμού. Ακολούθησαν μετακινήσεις πληθυσμών, μεταναστευτικά κύματα στη Δύση, καθώς και ως τελευταία λύση η καταφυγή σε δυσπρόσιτες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας. Ως εργαλείο εξισλαμισμού λειτούργησε η κατάληψη των καλλιεργήσιμων εδαφών από Τούρκους, που οδήγησε τον χριστιανικό πληθυσμό σε "αγροτικό μαρασμό". Όμως από την άλλη πλευρά υπήρχαν και αυτοί που αρνήθηκαν να ακολουθήσουν αυτήν την πίστη αυτοί οι οποίοι διαφύλαξαν το χριστιανικό φρόνιμα, οι λεγόμενοι κρυπτοχριστιανοί δηλαδή, αυτοί που για διάφορους λόγους προσποιήθηκαν ότι ακολουθούν τον ισλαμισμό αλλά στα κρυφά διατηρούσαν την πίστη και τη λατρεία του χριστιανισμού. Υπάρχουν και πολλά παραδείγματα κρυπτοχριστιανών, που βασανισμένοι από τύψεις, ξαφνικά φανερώνουν την πίστη τους και μαρτυρούν γι αυτήν. Είναι μια κατηγορία μαρτύρων που δεν είναι μόνο εκκλησιαστικοί αλλά και εθνικοί ήρωες.bέβαια από την άλλη υπήρχαν και αυτοί οι οποίοι, κατά τις δύσκολες ώρες που ακολούθησαν την άλωση της Πόλης, τρομοκρατημένοι και ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες προσέφυγαν στο μουσουλμανισμό. Ένα από τα πιο τραγικά γεγονότα είναι το λεγόμενο «παιδομάζωμα» ή όπως ονομάστηκε αλλιώς «φόρος αίματος». Στην αρχή γινόταν κάθε πέντε χρόνια, κατόπιν όμως έφτασε να γίνεται κάθε χρόνο. Τα παιδιά αυτά τα οποία προορίζονταν για γενίτσαροι έπρεπε να είναι χρονών, τα πιο όμορφα και γεροδεμένα, κατάλληλα για τον στρατό. Ο νόμος του παιδομαζώματος όριζε ότι τα παιδιά έπρεπε να κατάγονται από ευγενείς οικογένειες. Από τις πολύτεκνες έπαιρναν μόνο ένα παιδί, ενώ τα μοναχοπαίδια, τα ορφανά και φυσικά τα ακατάλληλα για στρατιωτικές υπηρεσίες εξαιρούνταν. Ο νόμος εξαιρούσε και τους παντρεμένους και έτσι πολλοί γονείς για να γλιτώσουν τα παιδιά τους τα πάντρευαν σε πολύ μικρή ηλικία 8-9 και 1Ο χρονών. Πολλές φορές όμως οι υπάλληλοι δεν τηρούσαν τους νόμους. Τα στρατολογημένα παιδιά για να γίνουν γενίτσαροι περνούσαν από πολλές δοκιμασίες και ταπεινώσεις, που είχαν σκοπό να τους κάνουν να ξεχάσουν την καταγωγή και τη θρησκεία τους και μετά από σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση και σε ηλικία 24 ή 25 χρονών έμπαιναν στο γενιτσάρικο σώμα.

14 Η παρουσία των Ελλήνων στον Νότιο Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσασημερινή Τουρκία) από το 10ο αιώνα π.χ έως σήμερα, αποτελεί μία κεντρικής σημασίας συνιστώσα της ελληνικής παρουσίας στην περιοχή, η οποία επεκτείνεται και στο βόρειο Εύξεινο Πόντο (πρώην Σοβιετική Ένωση). Θα δούμε την προσπάθεια διατήρησης της ελληνικής γλώσσας από το 1461 και μετέπειτα, μετά την οθωμανική κατάκτηση του νότιου Εύξεινου Πόντου έως σήμερα, καθώς επίσης και την παρουσία αυτής της ιδιαίτερης εθνοτικής και γλωσσικής ομάδας στην οθωμανική και τουρκική κοινωνία. Μιας ομάδας, ενός πληθυσμού, ο οποίος υπέστη διωγμούς και τελικώς τη βίαιη αλλαγή των θρησκευτικών του πιστεύω. Επίσης, θα αναφερθούμε και στις ιδιομορφίες της οθωμανικής και τουρκικής κοινωνικής πραγματικότητας, μέσα στην οποία διασώθηκε η ελληνική γλώσσα και ειδικότερα η ποντιακή διάλεκτος στους Έλληνες του Πόντου. Οι διώξεις για το ζήτημα της γλώσσας και της εθνοτικής καταγωγής, είναι το κύριο χαρακτηριστικό, παρά τα κατά καιρούς μικρά διαλείμματα, λόγω εσωτερικών ή εξωτερικών δεδομένων, που χαρακτηρίζουν την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου, μετά την οθωμανική κατάκτηση. Στην περίοδο από το 1916 έως το 1924 αυτές οι διώξεις εντάθηκαν. Η Οθωμανική κυριαρχία Το 1453 οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, θέτοντας συμβολικά τέλος στον ελληνικό χριστιανικό κόσμο. Το 1458 κατελήφθη η Αθήνα, το 1460 υποτάχθηκε ο Μυστράς, το 1461 καταλύθηκε το τελευταίο ελληνικό κράτος, η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, και το 1475 κυριεύτηκε το τελευταίο ελεύθερο ελληνικό έδαφος στην ανατολική Κριμαία. Αργότερα εντάχθηκαν στον νέο οθωμανικό κόσμο οι ελληνικές περιοχές που βρίσκονταν υπό ενετική κυριαρχία, όπως η Κρήτη. Η κατάληψη της Τραπεζούντας δεν σήμαινε αυτόματη κατάληψη του Πόντου από τους Οθωμανούς. Η ύπαιθρος διατηρούσε κάποιες ελευθερίες, ενώ παρέμεναν ελευθέρα και αρκετά κάστρα στο εσωτερικό της χώρας. Η επικράτηση των μουσουλμάνων στον χώρο διαμόρφωσε ριζικά νέες συνθήκες. Οι χριστιανοί υπήκοοι του σουλτάνου υποβιβάστηκαν σε ραγιάδες και όσοι από αυτούς κατοικούσαν στην ύπαιθρο ανήκαν σε φεουδαρχικές οικογένειες. Πλήθος περιορισμών υπήρχαν για τους ραγιάδες. Δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν το χωράφι τους, ενώ στην περίπτωση που μετέβαιναν για εγκατάσταση σε πόλη, έπρεπε να καταβάλουν επαχθέστατους φόρους ως αποζημίωση για την απουσία τους από την ύπαιθρο. Για τους χριστιανικούς πληθυσμούς υπήρχαν δύο ειδικοί φόροι, ο κεφαλικός φόρος (τζιζγιέ) που έμεινε γνωστός ως χαράτσι, και το χαράτσι μουβαζάφ. Ο τζιζγιέ επιβάρυνε κάθε μη σουλτάνο που είχε συμπληρώσει το 14ο έτος της ηλικίας του. Ο φόρος αυτός αποτελούσε μια από τις κυρίες πηγές εσόδων του οθωμανικού κράτους. Ο δεύτερος φόρος υπολογίζονταν σε χρηματικές μονάδες επί του εδάφους και των προϊόντων του και καταβάλλονταν από όλους αδιακρίτως τους ενήλικες, έγγαμους ή άγαμους, ανεξάρτητα από το αν κατείχαν χωράφια ή όχι. Επειδή αυτή η φορολογία αφορούσε αποκλειστικά τους χριστιανούς, έπαυε αυτόματα η καταβολή της εάν ο υπόχρεος γίνονταν μουσουλμάνος.

15 Ο ελληνικός πληθυσμός οργανώθηκε σε κοινότητες οι οποίες ελέγχονταν από τους δημογέροντες. Η κοινοτική οργάνωση υπήρχε ως εργαλείο της οθωμανικής πολιτικής στις περιοχές όπου ήταν δύσκολη η είσπραξη της φορολογίας. Η διατήρηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου από τον Μωάμεθ Β αποσκοπούσε στον πολιτικό έλεγχο των υποταγμένων Ρωμιών. Η αποδοχή αυτή όμως, επέτρεψε στους Έλληνες να διατηρήσουν πρωτεύοντα ρόλο μεταξύ των υπολοίπων ορθόδοξων ενωτικών ομάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τα τέλη του 17ου αιώνα ξεκίνησε η εκπαιδευτική κίνηση στον Πόντο, όπως και στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο. Η Τραπεζούντα εξελίχθηκε σε κέντρο των ελληνικών γραμμάτων. Το πρώτο σχολείο ήταν το Φροντιστήριον Τραπεζούντος, το οποίο ιδρύθηκε το Στη Σινώπη υπήρχε ελληνικό σχολείο από το Στην Αργυρούπολη ιδρύθηκε το 1733, ενώ στα τέλη του 18ου αιώνα ιδρύθηκαν σχολεία στην Σαμψούντα και την Κερασούντα. Τον 19ο αιώνα ιδρύθηκαν στον Πόντο εκατοντάδες ελληνικά και αλληλοδιδακτικά σχολεία. Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων Οι εξισλαμισμοί των ελληνικών πληθυσμών δεν έγιναν μόνο με την πειθώ και τον προσηλυτισμό. Η βία υπήρξε μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν. Είναι γνωστή η τακτική του παιδομαζώματος που εφαρμόστηκε κατά τις πρώτες φάσεις τουρκικής επέκτασης, καθώς και η υποχρεωτική αλλαγή θρησκείας ορισμένων ομάδων του πληθυσμού στις κατακτημένες περιοχές. Γνωρίζουμε ότι μετά την άλωση της Τραπεζούντας υποχρεώθηκαν να εξισλαμισθούν οι επιφανείς οικογένειες και πλήθος νέων. Ο βίαιος εξισλαμισμός των χριστιανών ξεκινούσε από μικρή ηλικία. Στην περίπτωση των γενίτσαρων, τα όρια ηλικίας των αγοριών, όπως καταγράφονται σε διαφορετικές πηγές, εμφανίζουν σημαντικές αποκλίσεις, ενώ αναφέρεται ως κατώτατη ηλικία αυτή των οκτώ ετών και ως ανώτατη των είκοσι. Μεταγενέστερα οθωμανικά έγγραφα, του 17ου αιώνα, συγκεκριμενοποιούν τα όρια μεταξύ ετών. Το νέο στρατιωτικό σώμα (Yeni Çeri = νέος στρατός) δημιουργήθηκε από εφήβους χριστιανούς αιχμαλώτους και απετέλεσε μεγάλη μάστιγα για τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Οι στρατολογούμενοι ονομάζονταν ατζέμ ογλάν (άπειροι νέοι). Το στρατιωτικό σώμα των γενίτσαρων ιδρύθηκε από το σουλτάνο Ορχάν ( ). Στην αρχή στα επίλεκτα εκείνα σώματα κατατάσσονταν μόνο παιδιά αιχμαλώτων χριστιανών που τα εξισλάμιζαν. Οι γονείς των υποψήφιων γενίτσαρων απειλούνταν με θάνατο εάν αρνούνταν να παραδώσουν τα παιδιά τους. Το φιρμάνι που εκδόθηκε το 1601 από το σουλτάνο Μεχμέτ Γ όριζε χαρακτηριστικά: «Όταν τις εκ των απίστων γονέων ή άλλος αντιστή εις την παράδοσιν του γενιτσάρου υιού του, θα απαγχονίζεται ευθύς εις το ανώφλιον της θύρας του, του αίματός του θεωρουμένου άνευ αξίας». Οι γενίτσαροι αποκόπτονταν εντελώς από τους γονείς τους, ενώ δε μπορούσαν να δημιουργήσουν δική τους οικογένεια, εφόσον ο γάμος ήταν απαγορευμένος σ αυτούς. Μοναδικό τους σπίτι ήταν ο στρατώνας, μοναδικό τους επάγγελμα, τα όπλα. Ο εξισλαμισμός είχε πάρει τέτοια έκταση, ώστε σύμφωνα με τους Τούρκους ερευνητές, κατά τα μέσα του 16ου αιώνα το 40% των «ανθρώπων του σεραγιού»

16 ήταν εξισλαμισμένοι πρώτης γενιάς. Λαμβάνοντας υπόψη τους απόγονους των πληθυσμών που είχαν εξισλαμιστεί κατά το παρελθόν, συνάγεται το συμπέρασμα ότι το περιβάλλον των ανακτόρων στην συντριπτική του πλειονότητα δεν ήταν τούρκικο. Το φαινόμενο παρατηρήθηκε σε όλη την έκταση του κατακτημένου ελληνικού κόσμου. Στην Κύπρο, για παράδειγμα, ο κρυπτοχριστιανισμός διατηρήθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα. Αρκετοί από αυτούς είχαν συνείδηση της ελληνικής τους καταγωγής και μερικοί επανήλθαν στην πιστή των πατέρων τους μετά την πολιτειακή αλλαγή του 1878 και την αντικατάσταση των Τούρκων κατακτητών από τους Βρετανούς. Μετά την ανοχή των Άγγλων, οι οποίοι επιδίωκαν την εξασθένιση του ελληνικού στοιχείου, ακολούθησαν την πολιτική εκτουρκισμού. Ιδρύθηκαν τουρκικά σχολεία και τζαμιά και δόθηκαν υποτροφίες σε νέους, οι οποίοι μετά την επάνοδο στα χωριά τους, έγιναν κήρυκες του ισλαμισμού. Οι εξισλαμισμοί στον Πόντο Η Ελληνική κοινωνία του μικρασιατικού Πόντου σημαδεύτηκε- όπως και κάθε άλλο μέρος του ελληνικού κόσμου-από τον εξισλαμισμό και την εμφάνιση του κρυπτοχριστιανικού φαινομένου (στο οποίο θα αναφερθούμε στη συνέχεια). Το πρώτο κύμα εξισλαμισμών εμφανίστηκε μετά την παράδοση της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς. Οι χριστιανοί εκδιώχθηκαν και περιθωριοποιήθηκαν και οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τεμένη. Στην Τραπεζούντα και στην περιφέρεια της οι εξισλαμισμοί έλαβαν μεγάλη έκταση. Οκτώ χιλιάδες χριστιανοί από την πάλαι ποτέ πρωτεύουσα των Κομνηνών ίδρυσαν ορεινούς οικισμούς στην περιοχή της Θοανίας, που έγινε γνωστή ως Τόνγια. Οι πληθυσμοί αυτοί εξισλαμίστηκαν στα επόμενα χρόνια, κυρίως στα τέλη του 17 ου αιώνα. Οι εξισλαμισμοί στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν την περίοδο εξαιτίας των πιέσεων των φεουδαρχών. Όσοι Έλληνες εξισλαμίστηκαν, ενσωματώθηκαν στο κοινωνικό μόρφωμα που στην εποχή του εθνικισμού ονομάστηκε τούρκικο έθνος, αποκτώντας μια πλαστή τουρκική εθνική ταυτότητα, όπως και οι πολυάριθμες υπόλοιπες μη τουρκικές μουσουλμανικές εθνότητες. Οι ιστορικές συνθήκες δεν επέτρεψαν στο κομμάτι αυτό των Ελλήνων- το οποίο υπήρχε σε κάθε μέρος του ελληνικού κόσμου- να εκφραστεί πολιτικά. Το μέγεθος του ωστόσο δεν ήταν ευκαταφρόνητο. Αρκεί να αναφερθεί ότι η πλειονότητα των Ελλήνων του μικρασιατικού υψιπέδου είχε εξισλαμιστεί, στην Κρήτη το πρώτο τέταρτο του 19 ου αιώνα οι χριστιανοί ήταν ελαφρώς περισσότεροι από τους μουσουλμάνους, ενώ στον Πόντο πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο με βάση τους υπολογισμούς του Πατριαρχείου οι μουσουλμάνοι και οι κρυπτοχριστιανοί Έλληνες ανέρχονταν στο ένα τρίτο του αριθμού των χριστιανών. Οι Κρυπτοχριστιανοί Μετά και την άλωση της Τραπεζούντας, παρουσιάσθηκε το φαινόμενο του Κρυπτοχριστιανισμού. Όπως γράφει ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, οι εξισλαμισμοί στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν την περίοδο από τις πιέσεις των φεουδαρχών. Στη συνέχεια το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού εντάθηκε αφού η καταπίεση από τους Οθωμανούς ήταν μεγαλύτερη, με αποτέλεσμα να σημειώνονται ολοένα και

17 περισσότερες προσχωρήσεις προς το Ισλάμ.. Οι πρώτοι εξισλαμισμοί ελληνικών πληθυσμών του Πόντου σημειώνονται στην περιοχή του Όφεως, ακολουθούν οι περιοχές των Σουρμένων, Αργυρούπολης, Τόνιας και άλλες. Ωστόσο οι Έλληνες, διατήρησαν τη χριστιανική θρησκεία τους κρυφά και την ελληνική γλώσσα. Δημόσια οι κρυπτοχριστιανοί εμφανίζονταν με την αμφίεση μουσουλμάνων και εκτός οικίας συμμετείχαν σε ισλαμικές τελετές σαν να ήταν γνήσιοι μουσουλμάνοι. Ταυτόχρονα όμως βρισκόταν σε χώρους, όπου κρυφοί ιερείς έκαναν λειτουργίες και όλα τα μυστήρια της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Οι κρυπτοχριστιανοί απέφευγαν τα συνοικέσια με μουσουλμάνους με διάφορα προσχήματα, και έτσι οι γάμοι συνεχίζονταν μεταξύ τους. Αυτό κράτησε έως το Φεβρουάριο του Τότε υπό την πίεση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο Σουλτάνος υπέγραψε το Χάτι-Χουμαγιούμ, με το οποίο κάθε Οθωμανός υπήκοος ήταν ελεύθερος να αλλάξει θρησκεία χωρίς να κινδυνεύει η ζωή του. Ο πρώτος που παρουσιάστηκε το Μάιο του 1856 για να γίνει εκ νέου Χριστιανός ήταν ο φύλακας του Ιταλικού Προξενείου της Τραπεζούντας, ο Πεχλίλ Τεκίογλου, ο οποίος ονομάστηκε Πέτρος Σιδηρόπουλος. Από το 1856 έως το 1910 όταν και άλλαξε αυτή η πολιτική με τον πανμουσουλμανική πολιτική των Νεότουρκων, έγινε η αποκάλυψη όλων των Κρυπτοχριστιανών -ελληνόφωνων του Πόντου και ολόκληρα χωριά γύρισαν στο Χριστιανισμό. Ωστόσο οι Νεότουρκοι ανέπτυξαν μία εθνικιστική πολιτική και δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη της γλώσσας και της θρησκείας των Ελλήνων του Πόντου. Σύντομα αυτό το κίνημα καθώς και το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) οργάνωσε τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου καθώς και τη γενοκτονία των Ελλήνων της Θράκης και της Μικράς Ασίας (Ιωνίας), που στοίχισαν τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους. Ο διωγμός του μεγαλύτερου μέρους των ελληνόφωνων του Πόντου ολοκληρώθηκε το 1924 και στον Πόντο έμειναν μόνο οι μουσουλμάνοι Έλληνόφωνοι, αφού η ανταλλαγή των πληθυσμών η οποία ακολούθησε τις διώξεις έγινε με βάση το θρήσκευμα. Μετά την αναγκαστική προσφυγιά των Ποντίων από τις εστίες τους το 1922, σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν ακόμη άτομα που είναι κρυπτοχριστιανοί, ενώ μιλούν ή καταλαβαίνουν την ποντιακή διάλεκτο. Τα μέλη αυτής της πληθυσμιακής ομάδας βρίσκονται σε διάφορα μέρη της Τουρκίας καθώς και στο εξωτερικό ως μετανάστες (κυρίως Γερμανία). Οι ποντιόφωνοι -κρυπτοχιστιανοί που ζουν στην Τουρκία αντιμετωπίζουν προβλήματα αφού δεν επιτρέπεται να ομιλείται η γλώσσα τους, να μεταφέρονται τα έθιμά τους, ενώ οι κρατικές υπηρεσίες ασκούν πιέσεις γεγονός που προκάλεσε την παρέμβαση μη κυβερνητικών οργανώσεων που ζήτησαν την ελευθερία δράσης και σκέψης. Η διάλεκτος των Ελλήνων του Πόντου Κύρια χαρακτηριστικά. Η διάλεκτος των Ελλήνων του Πόντου είναι μια από τις σημαντικότερες ελληνικές διαλέκτους η οποία προέρχεται από τα ελληνιστικά χρόνια, με πλήθος λέξεων προέλευσης από την περίοδο του Όμηρου.

18 Σήμερα εξακολουθεί να μιλιέται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας όπου κατέφυγαν οι Πόντιοι μετά το διωγμό, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, όπου οι Πόντιοι έφυγαν σαν μετανάστες και σήμερα στην Τουρκία όπου ζουν συμπαγείς ποντιακοί πληθυσμοί. Η ποντιακή διάλεκτος προέρχεται από την αρχαία Ιωνική, κυρίως της καταγωγής των αποίκων του Πόντου, δηλαδή από την Ιωνική Μίλητο. Οι επιδράσεις που δέχτηκε στο πέρασμα των 26 αιώνων ζωής, προέρχονται από την κοινή των Αλεξανδρινών Χρόνων και από τη Μεσαιωνική κοινή του Βυζαντίου. Επηρεάστηκε επίσης από τους Γενουάτες και τους Βενετσιάνους της Τραπεζούντας, τους Πέρσες και τους Γεωργιανούς καθώς και από τους Τούρκους. Αξιοσημείωτο όμως είναι ότι παρά τις προσμίξεις με ξένες λέξεις αυτές δεν έμειναν αναφομοίωτες αλλά εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής, συμμετέχοντας έτσι στην εξέλιξη της γλώσσας. Οι Πόντιοι του Όφι αντιστέκονται στον εκτουρκισμό Πολλά χωριά, ολόκληρες περιοχές, στην Τόνια και τον Όφι, συνεχίζουν να έχουν ως μητρική γλώσσα την ποντιακή. Τα παιδιά μαθαίνουν τα τουρκικά μόνο όταν πάνε σχολείο κι εκεί τα ακούνε για πρώτη φορά. Γιατί η γλώσσα της οικογένειας, η γλώσσα του χωριού και των συναναστροφών του, η μητρική τους ντοπιολαλιά, είναι η ποντιακή. Γέροι και γριές θυμούνται τους ομοεθνείς τους Ρωμιούς, με τους οποίους ζούσαν ειρηνικά, αλλά ο Τούρκος δυνάστης τους χώρισε. Αν και τώρα η πολιτική του τουρκισμού είναι στην ημερήσια διάταξη, αυτοί αντιστέκονται και ξεχωρίζουν. Δεν διστάζουν να πουν, σε Τούρκους δημοσιογράφους που τους επισκέπτονται, ότι «τα ποντιακά δεν τα μάθαμε από τον αέρα. Ρωμιοί είμαστε, γιατί να αρνηθούμε τον εαυτό μας;». Αλλά ο φόβος του χωροφύλακα παραμονεύει. Και οι πιο συνειδητοποιημένοι τα «βάζουν» με τους Έλληνες Πόντιους, που έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών. «Εσείς φύγατε, εμείς μείναμε εδώ. Γιατί μας εγκαταλείψατε;», λένε. Τραγουδούν και χορεύουν υπό τους ήχους της ποντιακής λύρας, του γαβάλ και του νταουλιού. Το τίκ, το κότσιαρι, η σέρα, το διπάτ είναι οι αγαπημένοι τους χοροί. Προσπάθεια αφανισμού Το επίσημο τουρκικό κράτος, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, άρχισε τη συστηματική προσπάθεια καταστροφής των μνημείων του ελληνικού πολιτισμού, άλλαξε τα τοπωνύμια και από ελληνικά τα έκανε τουρκικά, προσπαθώντας έτσι να εξαφανίσει την ιστορική μνήμη και τη συνέχεια. Στα επίσημα χαρτιά μπορεί όλα να είναι στα τουρκικά, ύστερα από μία προσπάθεια που άρχισε το Όμως δε συμβαίνει το ίδιο και στην πραγματικότητα. Εκεί εάν ρωτήσεις ως επισκέπτης τα ονόματα των χωριών, των γειτονιών και των οικογενειών, θα σου απαντήσει αμέσως ο συνομιλητής σου στα ποντιακά, όπως τότε που τα άφησαν οι δικοί μας, όταν βιαίως εξεδιώχθησαν από τον ιστορικό Πόντο. Θα σου πει για το Κατοχώριν, το Παλαχώριν, Υψήλ ή Υψηλάντων, (πατρίδα των Υψηλάντηδων), για το Ξένον, το Φωτεινόν, τη Χαλάεσσα, τη Γοργορά, την Κοντού, το Χωλόν, την Όκενα, το Αληθινόν.

19 Πάντως,ο εξισλαμισμός των Ποντίων δεν έσβησε από τις μνήμες τους τις ορθόδοξες γιορτές. Μπορεί οι άνθρωποι αυτοί να έγιναν μουσουλμάνοι, αλλά δεν έχασαν την ιστορική θρησκευτική τους μνήμη. Οι Οφίτες του Πόντου δεν είναι τυχαίο που λένε ακόμη και σήμερα το Ραμαζάνι «Τριώδ». Όποιος επισκέπτης βρεθεί στα χώματα του Πόντου, θα διαπιστώσει χωρίς μεγάλη προσπάθεια ότι οι κάτοικοι του σημερινού Πόντου δεν έχουν καμία σχέση με τους Τούρκους που ήρθαν από την Κεντρική Ασία και εγκαταστάθηκαν στη Μικρασία. Τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά είναι ίδια με αυτά των Ελλήνων, των αρχαίων Ελλήνων. Η σημερινή κατάσταση για τους κρυπτοχριστιανούς Ποντιόφωνους Μέχρι το διωγμό των ελληνικών πληθυσμών από τον Πόντο και τις άλλες περιοχές του οθωμανικού κράτους όπου ζούσαν Έλληνες, οι ελληνόφωνοι του Πόντου διατηρούσαν ζωντανές και διαρκείς τις σχέσεις με τους Έλληνες χριστιανούς. Το 1914 σύμφωνα με την επίσημη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καταχωρημένη στα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος, υπολόγισε ότι οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι ανέρχονταν σε Η απομάκρυνση όμως των Ελλήνων χριστιανών (αλλά και μουσουλμάνων) μετά το 1923, μετά τις διώξεις, άφησε αυτούς τους πληθυσμούς χωρίς επαφή τόσο με το ελληνικό στοιχείο όσο και με την Εκκλησία, με εξαίρεση αυτούς που μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και δημιούργησαν ισχυρές κοινότητες, οι οποίες διατήρησαν και διατηρούν τις παραδόσεις και κυρίως την ποντιακή διάλεκτο. Όμως παρά την απουσία επαφής και την σχεδιασμένη πολιτική βίαιης ενσωμάτωσή τους στην τουρκική κοινωνία, αυτοί οι πληθυσμοί διατηρούν σήμερα στοιχεία της διαλέκτου τα οποία, αρχίζουν να αναζητούν από τη δεκαετία του 1960, όταν συμμετείχαν με μεγάλο αριθμό στο μεταναστευτικό κύμα από την Τουρκία προς τη Δυτική Ευρώπη. Εκεί συναντούνται με τους Έλληνες ποντιακής καταγωγής μετανάστες και σταδιακά αποκαθίστανται οι πρώτες επαφές, μέσω της κοινής στους αιώνες ελληνικής γλώσσας, των εθίμων, των παραδόσεων, του χορού και του τραγουδιού και άλλων στοιχείων. Σήμερα ο (άγνωστος) αυτός αριθμός Ελληνόφωνων μουσουλμάνωνκρυπτοχριστιανών, στην προσπάθειά της να βρει απαντήσεις για την καταγωγή, τον πολιτισμό, την ιστορία, την ταυτότητα πορεύονται ένα δύσκολο δρόμο αυτογνωσίας και αναζήτησης ταυτότητας. Για τη σημερινή κατάσταση σε ότι αφορά αριθμητικά δεδομένα των κρυπτοχριστιανών- Ελληνόφωνων μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν, αφού δεν υπάρχουν στοιχεία λόγω της στάσης των τουρκικών αρχών. Κοινωνικά, οι κρυπτοχριστιανοί- ελληνόφωνοι του Πόντου ήταν και παραμένουν συντηρητικές πληθυσμιακές ομάδες, συχνά χαρακτηρίζονται από κλείσιμο στον εαυτό τους, πολύ ισχυρούς οικογενειακούς, συγγενικούς και τοπικούς δεσμούς -συνεχίζει να επικρατεί η ενδογαμία- και είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί στις όποιες αλλαγές επιχειρείται να τους επιβληθούν. Αλλαγές οι οποίες στο τουρκικό κράτος στόχο την εισαγωγή μίας ενιαίας τουρκικής ταυτότητας και γλώσσας.

20 Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες η αίσθηση της ιδιαίτερης ταυτότητας αυξάνεται και συνοδεύεται από πράξεις διανοητικής και πολιτιστικής εξύψωσης. Όμως ακόμη και αυτές οι προσπάθειες εκ μέρους των νέων κυρίως Ποντίων να εκφράσουν με λόγια ή με γραπτά κείμενα την ποντιακή τους διάλεκτο, την ιστορία, την πολιτιστική ταυτότητα αυτού του λαού. Τους περιορισμούς στην ελευθερία έκφρασης των εξισλαμισμένων Ποντίων που μιλούν σήμερα την ποντιακή διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας και ζουν σήμερα στην Τουρκία, έχει καταγγείλει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και προς τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) η μη κυβερνητική οργάνωση «Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών», με γραπτή έκθεσή της, ενώ προφορική παρέμβαση στην 58η συνεδρίαση της επιτροπής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έγινε για το ίδιο θέμα και από η μη κυβερνητική οργάνωση «MRAP - Κίνηση ενάντια στο ρατσισμό - για τη φιλία ανάμεσα στους λαούς». Η μη κυβερνητική οργάνωση περιγράφοντας αυτή την κατάσταση, επιθυμούσε να επιμείνει στην ανυπαρξία ελευθερίας έκφρασης των Ποντίων, στη σημερινή Τουρκία, ενώ η αναφορά έγινε και στη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής αυτού του λαού, αφού διεθνής κοινότητα οφείλει να γνωρίζει αυτή την κατάσταση. Επιπλέον, όπως επισημάνθηκε στην αναφορά της μη ανωτέρω κυβερνητικής οργάνωσης, οι παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της άρσης της διάκρισης εναντίον αυτού του λαού, αποτελούν ένα βήμα προς τη διαφύλαξη ενός ζώντος πολιτισμού, ο οποίος έχει εμπλουτίσει την ανθρωπότητα Το ζήτημα των ελληνόφωνων- κρυπτοχριστιανών τα τελευταία χρόνια αρχίζει να αποτελεί μέρος της συζήτησης στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και σε διεθνείς οργανισμούς. Σε γενικές γραμμές μπορεί να γίνει αναφορά μόνο σε καταστάσεις που έχουν σχέση με την επαφή των Ελλήνων και ειδικότερα των Ποντίων μεταναστών στις χώρες της δυτικής Ευρώπης με τους Πόντιους από την Τουρκία, με τις επισκέψεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στον Πόντο και την γνωριμία μ αυτούς τους πληθυσμούς. Σήμερα αρκετά χρόνια μετά την εκδίωξη των Ποντίων, οι εναπομείναντες μάρτυρες της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας, διατηρούν την ποντιακή διάλεκτο, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια και τους χορούς O χρόνος και οι βίαιες μέθοδοι αφομοίωσης που συστηματικά αξιοποιήθηκαν, μπορεί να αλλοίωσαν, όμως δεν εξαφάνισαν την ιστορική τους μνήμη, η οποία υπάρχει σήμερα και αναπτύσσεται.

21 3. Ο Πόντος κατά την τουρκοκρατία - Διωγμός Η εξόντωση του Ποντιακού πληθυσμού ξεκινά με την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το Από τότε και μετά η προσπάθεια των Οθωμανών να κατακτήσουν το μικρασιατικό Πόντο, μπορεί να χωριστεί σε τρείς περιόδους. Η πρώτη περίοδος ξεκινά από την άλωση της Τραπεζούντας το 1461 και φτάνει μέχρι τα μέσα του 17 ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών, οι Τούρκοι χαρακτηρίζονται από μια ουδέτερη διάθεση απέναντι στους Έλληνες του Πόντου. Στη διάρκεια της δεύτερης περιόδου (μέσα 17 ου αιώνα μέχρι τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου) η ουδέτερη διάθεση δίνει τη θέση της στην εχθρική και βίαιη συμπεριφορά εις βάρος των χριστιανικών πληθυσμών. Ταυτόχρονα επιχειρούνται και ομαδικοί εξισλαμισμοί των ελληνικών πληθυσμών. Η τρίτη περίοδος, που λαμβάνει χώρα από τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου μέχρι το 1922, χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους. Η πρώτη ξεκινά από το 1774 με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Κατά την περίοδο αυτή είναι έντονες και συνεχείς οι προσπάθειες των οθωμανικών αρχών να αποφεύγουν τη χρήση των φιλελεύθερων νόμων, που όριζε η συνθήκη, προς όφελος των χριστιανών. H δεύτερη υποπερίοδος αρχίζει το 1908 και χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του τουρκικού εθνικισμού. Μέσα από τους βαλκανικούς πολέμους και από την καθοδήγηση των Γερμανών συμβούλων, οι Νεότουρκοι έλαβαν το μήνυμα πως μόνο μέσα από τον εξαφανισμό των Ελλήνων και των Αρμενίων θα οδηγιόντουσαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, το οποίο ήταν να αποκαλούν τη Μικρά Ασία πατρίδα τους. Η απόφαση για τον αφανισμό τους επήλθε από τους Νεότουρκους το Πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου πολέμου και ολοκληρώθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ ( ).

22 Το Νεοτουρκικό Κομιτάτο << Ένωση και Πρόοδος >> ιδρύθηκε το Στο συνέδριο τους, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1911 πάρθηκε η απόφαση, ότι η Μικρά Ασία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα. Η απόφαση αυτή καταδίκασε σε θάνατο διάφορες εθνότητες(π.χ Αρμένιοι, Πόντιοι κ.ά.) Το σχέδιο για να πραγματοποιηθεί η παραπάνω απόφαση, περιλάμβανε την επιστράτευση όλων όσων ήταν από ετών και την αποστολή αυτών σε Τάγματα Εργασίας. Ταυτόχρονα τέθηκε σε αμφισβήτηση το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν το επάγγελμα τους ελεύθερα ενώ εκδόθηκε απαγόρευση για τους μουσουλμάνους να έχουν οποιαδήποτε επαγγελματική συνεργασία με τους Έλληνες. Τέλος, το σχέδιο περιλάμβανε τακτές επιθέσεις των Τούρκων σε ελληνικά χωριά, την κακοποίηση των πληθυσμών τους και την ολοσχερή καταστροφή αυτών.

23 Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου : Η πολιτική των διωγμών είχε ως στόχο τον εξαναγκασμό χιλιάδων Ελλήνων να εγκαταλείψουν τα παράλια της Μικρά Ασίας και να προβούν σε πολυήμερες εξοντωτικές πορείες, κατά τη διάρκεια των οποίων πολλοί πέθαιναν λόγω του κρύου και της έλλειψης ενδυμασίας ή της πείνας. Στόχος της πολιτικής αυτής των Τούρκων ήταν να εκτοπίσουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και να προβούν σε πυρπολήσεις χωριών έτσι ώστε να πετύχουν την αλλοτρίωση του χαρακτήρα των ελληνικών αυτών περιοχών με αποτέλεσμα να γίνει ευκολότερος ο εκτουρκισμός όσων έμεναν πίσω. Ένα βήμα πριν το τέλος : Το τελειωτικό χτύπημα επήλθε κατά τη διάρκεια του κεμαλικού καθεστώτος το 1919, κατά το οποίο εφαρμόστηκε ο πιο απάνθρωπος και βίαιος διωγμός εις βάρος των Ελλήνων. Η σκληρότερη φάση της Γενοκτονίας των Ποντίων ξεκινά στις 19 Μαΐου με την άφιξη του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα. Με τη βοήθεια μελών του Νεοτουρκικού Κομιτάτου συγκροτεί μυστική οργάνωση, τη Mutafai Milliye, κηρύσσει το μίσος εναντίον των Ελλήνων και σχεδιάζει την ολοκλήρωση της εξόντωσης του ποντιακού ελληνισμού. Αυτό που δεν πέτυχε το σουλτανικό καθεστώς στους πέντε αιώνες της τυραννικής διοίκησής του, το πέτυχε μέσα σε λίγα χρόνια ο Κεμάλ, εξόντωσε τον ελληνισμό του Πόντου και της Ιωνίας. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ο αριθμός των θυμάτων θα ήταν πολύ μεγαλύτερος αν η ύπαρξη του ποντιακού ανταρτικού δεν ήταν τόσο ισχυρή και αξιόλογη. Η επικράτηση του Μουσταφά είχε ως αποτέλεσμα οι διωγμοί να συνεχιστούν με μεγαλύτερη ένταση και βιαιότητα. Οι Έλληνες του Πόντου μειώνονται με γεωμετρική πρόοδο, καθώς στις

24 πόλεις του Πόντου έχουν στηθεί δικαστήρια τα οποία ανελλιπώς καταδικάζουν τους Έλληνες σε θάνατο. Επίλογος : Οι Έλληνες στον Πόντο ανέρχονταν σε άτομα την παραμονή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Μέχρι το τέλος του 1923 είχαν εξοντωθεί άτομα. Το Φεβρουάριο του 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο την περίοδο Η αναγνώριση αυτή, παρόλη την εβδομηκονταετή καθυστέρηση, δικαίωσε ηθικά τον ποντιακό ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο ελληνισμό με την ιστορική του μνήμη. Βιβλιογραφία Πηγές yxdwwadtw6s/twofw6gj94i/aaaaaaaaco0/83bqe3fw9j4/s1600/%ce%98%ce% AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1% CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BF%CF%85%207%CE%BF%CF%82%20%CE%B1 %CE%B9.jpg