Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙΟΥ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΒΕΝΕΤΙΑ ΑΝΤΥΠΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΕΤΟΣ 2008

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΣΕΛΙΔΕΣ 2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 3-5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕΛΙΔΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΣΕΛΙΔΕΣ 9-13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΕΛΙΔΕΣ ΝΟΜΟΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΕΛΙΔΕΣ ΜΕΣΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕΛΙΔΕΣ

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1-2 -

4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ. Το θέμα της παρακάτω πτυχιακής εργασίας πραγματεύεται τον όρο της υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων κάνοντας μια αναφορά σε χώρους βιολογικών καθαρισμών, στην αναγκαιότητα και των τρόπων πρόληψης τους από πιθανούς κινδύνους στον εργασιακό τους χώρο. Γίνεται μια λεπτομερή αναφορά στη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού της περιοχής του Αργοστολίου, στα μέτρα που οφείλουν να παίρνουν και να τηρούν οι εργοδότες αλλά και στα μέσα ή τα υλικά που πρέπει να χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι για την ατομική τους προστασίας. Δεδομένου της αναγκαιότητας της προστασίας του περιβάλλοντος από βλαβερά συστατικά που προέρχονται από την παγκόσμια βιομηχανική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών με τα αποτελέσματα της για την παραγωγή των παραπροϊόντων της καθώς και από τις αυξανόμενες καταναλωτικές συνήθειες του πληθυσμού ιδιαίτερα σε περιοχές με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού οδήγησε σε σημαντική αύξηση του όγκου των απορριμμάτων (υγρών και στερεών), η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μη δυνατότητα της φυσικής αφομοίωσης ή αποβολής αυτών από την ίδια την φύση(αυτό-καθαριστική δυνατότητα ). Γ ια την επεξεργασία αυτών των βλαβερών συστατικών τα οποία παίρνουν τη μορφή αποβλήτων δημιουργήθηκαν μονάδες βιολογικού καθαρισμού, η δημιουργία και η λειτουργία των μονάδων αυτών οφείλεται στην ένωση των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης (Δ.Ε.Υ.Α). Η ένωση ιδρύθηκε το 1989 και έχει έδρα τη Λάρισα, η Δ.Ε.Υ.Α μπορεί να είναι δημοτικές και/ή κοινοτικές επιχειρήσεις. Σκοπός της Δ.Ε.Υ.Α είναι η διαχείριση υδάτινων πόρων, του πόσιμου νερού, των υγρών και στερεών λυμάτων που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Πρωταρχικός στόχος των δημοτικών επιχειρήσεων ύδρευσης και αποχέτευσης είναι η ύδρευση και η δημιουργία του συστήματος αποχετεύσεως που περιλαμβάνει την μελέτη, την κατασκευή και την διαχείριση των έργων αποχέτευσης της εκάστοτε περιοχής. Μέσω του συστήματος αποχετεύσεως γίνεται η συγκέντρωση, η μεταφορά, η επεξεργασία και η διάθεση των υγρών αστικών αποβλήτων από τα σημεία όπου παράγονται μέχρι τον τελικό αποδέκτη τους. Η ρύπανση από τις εκπομπές κάθε είδους απόβλητου ( υλικού, ενέργειας ) που παράγεται από αστικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες και προκαλεί βλάβη στο περιβάλλον, στο οικοσύστημα, στον αέρα, στο έδαφος ή το νερό πρέπει να αντιμετωπίζεται με όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικό τρόπο από τις αρμόδιες υπηρεσίες

5 Τα αστικά λύματα είναι υγρά που δημιουργούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες που συμπεριλαμβάνονται στον καθημερινό τρόπο ζωής μας. Οι κύριες πήγες που δημιουργούν τα υγρά λύματα μέσα στο σπίτι είναι οι ξηρές περιοχές (δάπεδα, τοίχοι,ρούχα),υγρές περιοχές (μπάνιο, τουαλέτες, αποχετεύσεις ), δηλαδή το νερό και ο τρόπος χειρισμού του. Τα αστικά λύματα όσο περισσότερο καιρό μένουν δίχως να υποστούν κάποια επεξεργασία γίνονται όλο και πιο δύσοσμα και αναπτύσσουν μικροοργανισμούς που είναι βλαβεροί για την ζωή των ανθρώπων που τα παράγουν αλλά για αυτών που συμμετέχουν στην διαδικασία επεξεργασίας τους. Κύριο συστατικό των υγρών λυμάτων είναι το νερό που περιέχει διάφορες ξένες προσμίξεις που το καθιστούν ακατάλληλο για οποιαδήποτε άλλη χρήση του. Στις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού απομακρύνονται τα ρυπαντικά συστατικά των λυμάτων όπως είναι τα οργανικά-φυσικά συστατικά(π.χ. υδατάνθρακες, λίπη), οι παθογόνοι μικροοργανισμοί, θρεπτικά στοιχεία όπως είναι το άζωτο και ο φώσφορος καθώς και διάφορα στερεά μικρού μεγέθους που βρίσκονται στη μάζα των αποβλήτων, σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις από τη διάθεση των αυτών στους χώρους που έχουν επελέγη για την διάθεση τους. Τέτοια σημεία ή περιοχές χαρακτηρίζονται ως αποδέκτες και μπορεί να είναι το έδαφος, το υπέδαφος, η θάλασσα, ή οι ποταμοί. Από το ποιος είναι ο αποδέκτης του φορτίου των υγρών λυμάτων και από το ποια χρήση προορίζονται να έχουν καθορίζονται κάποια όριαπροδιαγραφές που πρέπει να πληρούν τα χαρακτηριστικά του αποδέκτη ώστε να είναι κατάλληλος για τις προβλεπόμενες χρήσεις. Τα στάδια που ακολουθούνται για τον καθαρισμό αστικών λυμάτων είναι τρία: Πρώτο στάδιο: ο πρωτοβάθμιος ή μηχανικός καθαρισμός. Δεύτερο στάδιο: ο δευτεροβάθμιος ή βιολογικός καθαρισμός. Τρίτο στάδιο: ο τριτοβάθμιος ή χημικός καθαρισμός. Η διαχείριση των υγρών αποβλήτων και ιδιαίτερα η επεξεργασία και η διάθεση τους, συνδέονται άμεσα με την υδατική ρύπανση, τη χρήση και γενικότερα με την διαχείριση των υδάτινων πόρων και αποτελεί σημαντικό αντικείμενο της προστασίας του περιβάλλοντος στις σημερινές κοινωνίες. Επιπλέων οι διεργασίες που συντελούνται στις εγκαταστάσεις βιολογικών καθαρισμών εμπεριέχουν μια πληθώρα βλαπτικών εργασιακών παραγόντων με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την - 4 -

6 ασφάλεια των εργαζομένων. Η ύπαρξη βλαπτικών παραγόντων στον εργασιακό χώρο δε συμβάλλει μόνο στην εμφάνιση συγκεκριμένων επαγγελματικών νοσημάτων, αλλά περιορίζει σημαντικά και την ικανότητα του εργαζόμενου να αντιδράσει σωστά στα εξωτερικά ερεθίσματα ή να παρακολουθήσει σύνθετες διαδικασίες με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εκείνες οι προϋποθέσεις που οδηγούν στα εργατικά ατυχήματα. Η υγιεινή και η ασφάλεια της εργασίας είναι σίγουρα δυο έννοιες βασικές για την σωστή εργασία των εργαζομένων. Ο όρος επαγγελματική υγιεινή αναφέρεται σε κανόνες καθαριότητας, αποφυγής μολύνσεων, λήψη προστατευτικών μέτρων, περιοδικών ελέγχων βιολογικών, ο όρος επαγγελματική υγεία αναφέρεται στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία επαγγελματικών ασθενειών που μπορούν να συμβούν είτε με μακροχρόνια έκθεση σε επικίνδυνους παράγοντες (π.χ. καρκινογόνες ουσίες, ραδιενέργεια), είτε με άμεση δράση ισχυρώς τοξικών ουσιών (π.χ. τοξικά αέρια, δηλητήρια, επαφή με το δέρμα κλπ) στους εργαζόμενους. Οι βασικοί κίνδυνοι μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: Α) Κίνδυνοι για την ασφάλεια. Β) Κίνδυνοι για την υγεία. Γ) Εγκάρσιοι ή εργονομικοί κίνδυνοι. Η μελέτη "ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΘΑΡΙΣΜΩΝ ", υλοποιήθηκε από το ελληνικό ινστιτούτο ύδρευσης και αποχέτευσης το 2004 στα πλαίσια του επιχειρησιακού προγράμματος "Ανταγωνιστικότητας" του υπουργείου Ανάπτυξης. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α. σε 6 από 79 εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων δηλώθηκε ότι έχουν λάβει χώρα εργατικά ατυχήματα τα οποία αφορούν κυρίως πτώσεις κατά την διάρκεια της εργασίας. Οι ημέρες απουσίας εξαιτίας εργατικού ατυχήματος φτάνουν μέχρι και τις 145. Πρέπει να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για επαγγελματικές ασθένειες και πρόωρες συνταξιοδοτήσεις για λόγους υγείας

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΑΔΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙΟΥ

8 2.1 Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η. Οι εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού Αργοστολιού άρχισαν να λειτουργούν τον Ιανουάριο του 1995 ως μια μικρή μονάδα που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του ίδιου δήμου αλλά και ποσότητα βοθρολυμάτων από την ευρύτερη περιοχή. Το 2003 λόγω των αυξημένων αναγκών χρειάστηκε να γίνει επέκταση των εγκαταστάσεων του βιολογικού καθαρισμού. Με την έναρξη λειτουργίας της Δ.Ε.Υ.Α, η ευθύνη της λειτουργίας της εγκατάστασης περνάει στην επιχείρηση. Η επέκταση στο χώρο των εγκαταστάσεων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τα έξης δεδομένα. '... ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΘΕΡΟΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΜΕΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΜΕΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΑΡΟΧΗ( m3/d) BOD 5 (kg/d) ΑΙΡΟΥΜΕΝΑ ΣΤΕΡΕΑ ^/d) ΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ (kg/d) ΜΕΣΗ ΩΡΙΑΙΑ ΠΑΡΟΧΗ( m3/h) ΩΡΙΑΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΑΙΧΜ ΗΣ^3^ ) Το σχήμα επεξεργασίας της εγκατάστασης περιλαμβάνει: Προεπεξεργασία βοθρολυμάτων. Προεπεξεργασία συνόλου εισροών (εσχάρωση,εξάμμωση, απολίμανση). Βιοεπιλογέα. Δεξαμενές αερισμού. Δεξαμενές δευτεροβάθμιας καθίζησης. Δεξαμενή πάχυνσης. Μονάδα πάχυνσης - αφυδάτωσης. Δεξαμενές χλωρίωσης

9 Οι δεξαμενές που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της βιολογικής επεξεργασίας είναι ορθογωνικής ή κυκλικής διατομής και ανοικτές στην επιφάνεια τους. Η μεταφορά των λυμάτων πραγματοποιείται είτε μέσω των υπόγειων αγωγών αποχέτευσης που καταλήγουν στο αντλιοστάσιο αρχικής ανύψωσης που βρίσκεται στην είσοδο της εγκατάστασης, είτε με φορτηγά-βυτία από τις μη αποχετευόμενες περιοχές, τα οποία απορρίπτουν στη δεξαμενή προεπεξεργασίας βοθρολυμάτων που υπάρχει στην εγκατάσταση. Στο βιολογικό καθαρισμό Αργοστολιού πλέον συγκεντρώνεται Λ καθημερινά μια ποσότητα υγρών λυμάτων της τάξεως των 3200m m φτάνοντας τις 5000m τόσο κατά την καλοκαιρινή περίοδο όπου αυξάνεται ο αριθμός του πληθυσμού και συνεπώς και η ροή του ακάθαρτου νερού προς τη μονάδα βιολογικού καθαρισμού όσο και κατά περιόδους βροχοπτώσεων όπου στη μάζα των λυμάτων αναμειγνύεται βρόχινο νερό. Πρέπει να αναφερθεί ότι στην αποχετευόμενη περιοχή του Αργοστολίου καθώς και στην ευρύτερη περιοχή από όπου μεταφέρονται λύματα δεν περιλαμβάνονται βαριές βιομηχανίες και έτσι η εγκατάσταση δεν τροφοδοτείται με βεβαρυμένα βιομηχανικά λύματα

10 2.2. Λ Ε ΙΤ Ο Υ Ρ Γ ΙΑ Β ΙΟ Λ Ο Γ ΙΚ Ο Υ Κ Α Θ Α Ρ ΙΣ Μ Ο Υ Α Ρ Γ Ο Σ Τ Ο Λ ΙΟ Υ. Στις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού Αργοστολιού χρησιμοποιείται η μέθοδος του παρατεταμένου αερισμού με χρήση επιφανειακών αεριστήρων κατακόρυφου άξονα, η οποία είναι μια παραλλαγή της ενεργού ιλύος, μια μέθοδος που χρησιμοποιείτε και σε άλλες μονάδες βιολογικού καθαρισμού οι οποίες δέχονται λύματα από μικρές ή μεσαίου μεγέθους πόλεις. Με την μέθοδο του παρατεταμένου αερισμού (βλσχ1) γίνεται πολύωρος αερισμός και η τελική λάσπη είναι σε σημαντικό βαθμό οξειδωμένη και δεν απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία για την σταθεροποίηση της. Στο βιολογικό καθαρισμό Αργοστολίου όπως και στις περισσότερες μικρές μονάδες καθαρισμού δεν υπάρχει το στάδιο της πρωτοβάθμιας καθίζησης, το οποίο υπάρχει στη συμβατική μέθοδο ενεργού ιλύος των μεγάλων εγκαταστάσεων και για αυτό η επεξεργασία των υγρών λυμάτων της μονάδας ξεκινάει με το στάδιο του δευτεροβάθμιου καθαρισμού ή βιολογικού και τελειώνει με το χημικό καθαρισμό. Τα λύματα από τους αγωγούς και τα βυτία καταλήγουν μέσω σωληνώσεων σε μια δεξαμενή που βρίσκεται στην είσοδο της εγκατάστασης βοθρολυμάτων και στην οποία γίνεται μια προεπεξεργασία δηλαδή μια πρώτη αφαίρεση κάποιων υλικών μεγαλύτερων σε όγκο που παρασύρονται με τη μάζα των λυμάτων με τη βοήθεια μιας σχάρας(εσχάρωση) αυτά τα υλικά συλλέγονται αυτόματα και μεταφέρονται σε κάδους απορριμμάτων,από εκεί οδηγούνται σε Χώρο Υγειονομικής Ταφής (Χ.Υ.Τ.Α.). Τα αστικά λύματα της πόλης Αργοστολίου οδηγούνται με τη βοήθεια ενός αντλιοστασίου αρχικής ανύψωσης στο ψηλότερο σημείο της εγκατάστασης του βιολογικού καθαρισμού. Στη συνέχεια τα λύματα οδηγούνται στη δεξαμενή εξάμμωσης - απολίπανσης όπου απομακρύνεται η άμμος (εξάμμωση) που αποτελείται από τα μεγαλύτερα αιωρούμενα στερεά που υπάρχουν μέσα στον όγκο των λυμάτων εισόδου, η άμμος αυτή συλλέγετε σε κάδους. Ταυτόχρονα διαχωρίζονται λίπη και έλαια από το νερό (απολίπανση). Τα λίπη και τα έλαια επιπλέουν με διοχέτευση αέρα με τη μορφή φυσαλίδων και απομάκρυνονται με τη βοήθεια επιφανειακού ξέστρου συλλέγονται σε ένα φρεάτιο από όπου απομακρύνονται με βυτίο.όπως η άμμος έτσι και τα λίπη και έλαια οδηγούνται σε Χώρο Υγειονομικής Ταφής (Χ.Υ.Τ.Α.), με τις διαδικασίες της εσχάρωσης και εξάμμωσης επιτυγχάνουν την απομάκρυνση των στερεών υλικών που θεωρούνται επικίνδυνα λόγω του ότι μπορεί να προκαλέσουν φράξιμο ή ακόμη και καταστροφή των - 9 -

11 αντλιών ή των σωληνώσεων από τις οποίες περνά η μάζα των λυμάτων. Από την δεξαμενή εξάμμωσης τα λύματα οδηγούνται στο βιοεπιλογέα, μια δεξαμενή στην οποία με την βοήθεια δύο αναδευτήρων γίνεται μια ανάμιξη με την εισερχόμενη παροχή δραστικής λάσπης που επανακυκλοφορεί. Κατόπιν τα λύματα οδηγούνται στη δεξαμενή αερισμού (οξείδωσης), η οποία μένει πάντα γεμάτη, σε αυτή πραγματοποιείται η διεργασία καθαρισμού των λυμάτων με τη βιολογική αποδόμηση των οργανικών ουσιών που περιέχονται σε αυτά, κατά την μέθοδο αυτή γίνεται ανάδευση με πολύωρο αερισμό των λυμάτων για να επιτύχουν την οξυγόνωση τους, αερισμός των λυμάτων γίνεται με τη χρήση αεριστήρων κατακόρυφου άξονα, οι οποίοι διαθέτουν φτερωτή βυθισμένη στο υγρό. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους (περιστροφή φτερωτής) σηκώνουν μεγάλο όγκο υγρού το οποίο εμπλουτίζεται με οξυγόνο από την ατμόσφαιρα. Η διεργασία της βιολογικής αποδόμησης γίνεται μεταξύ των λυμάτων, της λάσπης και του αέρα τα οποία δίνουν περίσσεια λάσπης και τα τελικά προϊόντα. Επίσης στη δεξαμενή αερισμού πραγματοποιείτε και η διεργασία της νιτροποίησης απονιτροποίησης κατά την οποία απομακρύνεται η ένωση του αζώτου από την μάζα των λυμάτων. Κατά τη διεργασία της νιτροποίησης οξειδώνεται το αμμωνιακό άζωτο σε νιτρικά, κατά την απονιτροποίηση γίνεται μια αναγωγή των νιτρικών και των νιτρωδών σε άζωτο με αερόβια ετεροτροφικά βακτήρια που χρησιμοποιούν για την ανάπτυξη τους οργανικό άνθρακα και οξυγόνο που είναι δεσμευμένο στα νιτρικά. Στη συνέχεια από την δεξαμενή αερισμού ο όγκος των λυμάτων υπερχειλίζει προς την δεξαμενή καθιζήσεως, όπου γίνεται ο διαχωρισμός του επεξεργασμένου υγρού από τα αιωρούμενα στερεά υλικά. Τα στερεά υλικά έχουν τη μορφή φλόκων οι οποίοι λόγω μεγαλύτερου βάρους τους από το νερό, κατευθύνονται προς τον πυθμένα (καθιζάνουν) όπου συσσωρεύετε η λάσπη. Ο πυθμένας της δεξαμενής καθιζήσεως έχει την μορφή χοάνης. Με αυτόν τον τρόπο το υπερκείμενο υγρό παραμένει καθαρό και από το άνω μέρος της δεξαμενής καθίζησης απομακρύνεται μέσω ενός συστήματος υπερχειλίσεως και διαβιβάζεται διά της βαρύτητας στη δεξαμενή απολυμάνσεως. Το επεξεργασμένο νερό οδηγείται στη δεξαμενή χλωρίωσης όπου και πραγματοποιείται το τρίτο στάδιο του βιολογικού καθαρισμού, ο χημικός καθαρισμός. Στο στάδιο αυτό γίνεται η απολύμανση των επεξεργασμένων υγρών, το απολυμαντικό μέσο που χρησιμοποιείτε είναι το χλώριο στη μορφή του υδατικού διαλύματος υποχλωριώδους νατρίου (NaOCI), η ποσότητα που συνήθως χρησιμοποιείτε είναι 8mg/l και προστίθεται με μια δοσομετρική αντλία. Το μεγαλύτερο μέρος της λάσπης από τον πυθμένα της δεξαμενής καθίζησης ανακυκλοφορείται στην είσοδο της δεξαμενής αερισμού και

12 με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η βιολογική αποικοδόμηση των οργανικών ρύπων σε νέα κύτταρα που συνεχίζουν την λειτουργία του συστήματος, επιταχύνονται οι διεργασίες στη δεξαμενή αερισμού λόγω του μεγάλου ποσοστού μ/ο κατάλληλης ηλικίας που περιέχει η λάσπη που ανακυκλοφορείται. Επιπλέον αυξάνει ο χρόνος παραμονής της λάσπης στο σύστημα αλλά και το ποσοστό σταθεροποίησης της, το υπόλοιπο μέρος της λάσπης που έχει καθιζάνει στη δεξαμενή καθίζησης διοχετεύεται στη δεξαμενή πάχυνσης της λάσπης. Η πάχυνση πραγματοποιείτε με έναν παχυντή βαρύτητας, στο οποίο η λάσπη υφίσταται περαιτέρω καθίζηση προκειμένου να αυξηθεί η συγκέντρωση της σε στερεά, δηλαδή γίνεται μια αφαίρεση της μεγαλύτερης ποσότητας νερού από την μάζα της. Κατόπιν η λάσπη που έχει καθιζάνει στον παχυντή αντλείτε και οδηγείτε σε ταινιοφιλτρόπεσσα όπου αφυδατώνεται κινούμενη πάνω σε ταινίες και μεταξύ κυλίνδρων, το νερό που περιέχεται στη λάσπη στραγγίζει κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Η αφυδατωμένη σε ταινιοφιλτρόπεσσα λάσπη στο βιολογικό καθαρισμό Αργοστολίου που παράγεται με την μέθοδο του παρατεταμένου αερισμού έχει 14-20% περιεκτικότητα σε στερεά και είναι επαρκώς σταθεροποιημένη, για αυτό και δεν γίνεται περαιτέρω επεξεργασία για επιπλέον σταθεροποίηση της. Με το τέλος της βιολογικής επεξεργασίας των λυμάτων παράγεται το επεξεργασμένο νερό, η αφυδατωμένη λάσπη και τα παραπροϊόντα των διαφόρων σταδίων που είναι τα υλικά που απομακρύνονται κατά τις διαδικασίες της εσχάρωσης, εξάμμωσης, απολίπανσης. Το επεξεργασμένο νερό είναι διαυγές με υποκίτρινη χροιά και οσμή νερών ποταμού, οι τιμές των συγκεντρώσεων σε αυτό κατά την έξοδο του από την εγκατάσταση του βιολογικού καθαρισμού είναι: BOD520 <10mg/l. TSS<5mg/l. NK<2mg/l. NH4<0.5mg/l. Οι τιμές αυτές δεν ξεπερνούν τα όρια που είναι: BOD520 : 20mg/l. TSS : 30mg/l. : 15mg/l NH4 : 2mg/l

13 Οι εκροές από την έξοδο της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων οδηγούνται στον αποδέκτη που είναι η θάλασσα, σε απόσταση από την ακτή 600m όπου διαχέεται σε αρκετά μεγάλη έκταση ανάλογα με την παροχή μέσω διαχυτήρων, ο βαθμός επεξεργασίας που επιτυγχάνεται και αναφέρεται στη κύρια μονάδα μέτρησης του ρυπαντικού φορτίου, BOD5, είναι συνήθως της τάξης του %. Η αφυδατωμένη λάσπη (ιλύς) και τα παραπροϊόντα της βιολογικής επεξεργασίας συγκεντρώνονται και οδηγούνται με φορτηγά στο χώρο Υγειονομικής Ταφής ( Χ.Υ.Τ.Α. ) του νησιού. Μια περίοδο είχε γίνει προσπάθεια ώστε η ιλύς που επεξεργάζονταν να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό σε ανθοκομεία, αλλά μια μεταρρύθμιση στη περιβαλλοντική νομοθεσία, μετέτρεψε την διάθεση της ιλύος σε ένα σύνθετο πρόβλημα για τις τοπικές αρχές

14 r ΧΥΤΑ Λ

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΙΕΙΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ 14

16 3.1. Ν Ο Μ Ο Ι Υ Γ ΙΕ ΙΝ Η Σ Κ Α Ι Α Σ Φ Α Λ Ε ΙΑ Σ Ε Ρ Γ Α Σ ΙΑ Σ. Το πρώτο Προεδρικό Διάταγμα σχετικά με την Υγιεινή & Ασφάλεια των εργαζομένων, είναι το Π.Δ. της 14/03/1934'Ήερί υγιεινής και ασφάλειας των εργατών και υπαλλήλων των πάσης φύσεως βιομηχανικών και βιοτεχνικών εργοστασίων, εργαστηρίων " ψηφίστηκε στο διάστημα της περιόδου του μεσοπολέμου του 1934 και αρκετές από τις διατάξεις του παραμένουν ενεργές μέχρι τις ημέρες μας. Η υποχρέωση απασχόλησης Τεχνικού Ασφάλειας και Ιατρού Εργασίας υφίσταται στην ελληνική αγορά από το 1986, με το νόμο πλαίσιο 1568/85, καθορίζοντας πλέον ότι η παρακολούθηση και προώθηση των θεμάτων υγιεινής και ασφάλειας, ξέφευγε από την απλή αστυνόμευση και έδινε βάρος στην πρόληψη από την ίδια την επιχείρηση και τους εργαζομένους της των επαγγελματικών κινδύνων, βάζοντας τους σε συνεργασία παρά σε αντιπαράθεση, και δίνοντας μεγάλες αρμοδιότητες και στους εργαζόμενους για την κοινή αντιμετώπιση των κινδύνων αυτών μαζί με τα αρμόδια όργανα της επιχείρησης και με τις επιστημονικές συμβουλές των Τεχνικών Ασφάλειας και των Γ ιατρών Εργασίας, που για πρώτη φορά νομοθετικά σαν θεσμοί εφαρμόζονταν υποχρεωτικά στις επιχειρήσεις. Στο πρώτο στάδιο, οι θεσμοί αυτοί ίσχυσαν για τις μεγάλες άρα και εύρωστες επιχειρήσεις με προσωπικό πάνω από 150 άτομα για επιχειρήσεις που απασχολούσαν δυναμικό άνω των 150 ατόμων. Από το 1996 με το Π.Δ. 17 οι επιχειρήσεις που απασχολούν έστω και έναν εργαζόμενο υποχρεούνται πλέον να προσλαμβάνουν τεχνικό ασφαλείας ενώ η απασχόληση ιατρού εργασίας είναι απαραίτητη όταν το προσωπικό ξεπερνά τα 50 άτομα. Παρά την ύπαρξη νομικής δέσμευσης, η συστηματική απαίτηση της Πολιτείας για συμμόρφωση των επιχειρήσεων στο θεσμικό πλαίσιο χρονολογείται από το 2000, μετά την ίδρυση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) και τον "εργασιακό νόμο Γιανίτση" που προέβλεπε στις καταστάσεις προσωπικού που υποβάλλουν οι επιχειρήσεις στην Επιθεώρηση Εργασίας, να αναφέρεται το όνομα του Τεχνικού ασφαλείας και του Ιατρού εργασίας. Την ίδια χρονική περίοδο ξεκίνησε η δημιουργία των πρώτων Εξωτερικών Υπηρεσιών Προστασίας και Πρόληψης ( Εξ.Υ.Π.Π ), που συστάθηκαν με βάση το Π.Δ. 85/99 και δημιούργησαν μια άλλη δυναμική στην αγορά εργασίας και στις επιχειρήσεις. "Αυτό ήταν βασικό διότι παρόλο που προβλεπόταν από τη νομοθεσία, μέχρι τότε στην αγορά δεν υπήρχε η δυνατότητα παροχής τέτοιου είδους υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να ακυρώνεται η ουσία των θεσμών αυτών. Έτσι από το 2000 οι επιχειρηματίες είχαν που να απευθυνθούν και καθώς η λογική της 15

17 ανάθεσης εργασίας σε εξωτερικούς συνεργάτες εφαρμοζόταν ήδη και σε άλλες υπηρεσίες της επιχείρησης, ο θεσμός των ΕΞ. Υ.Π.Π. βρήκε έφορο έδαφος και γρήγορα αξιοποιήθηκε από χιλιάδες επιχειρήσεων". Με την ψήφιση του προεδρικού διατάγματος 17/1996, όλες οι επιχειρήσεις εφόσον απασχολούν έστω και έναν εργαζόμενο οφείλουν να έχουν τεχνικό ασφαλείας (άρθρο 4, παράγραφοι 1και 2). Ενώ πρέπει να έχουν γιατρό εργασίας όσες επιχειρήσεις απασχολούν από 50 εργαζόμενους ή όσες έχουν έστω και έναν εργαζόμενο εφόσον οι εργασίες είναι σχετικές με μόλυβδο, αμίαντο, βιολογικούς παράγοντες. Πιο αναλυτικά σύμφωνα με την εγκύκλιο / του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας αναφέρει ότι: "Ο εργοδότης είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στην επιχείρησή του και δεν απαλλάσσεται από αυτή την ευθύνη του ούτε όταν οι εργαζόμενοι δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους, ούτε όταν αναθέτει τα καθήκοντα προστασίας και πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου στον Τεχνικό ασφάλειας ή / και στον Ιατρό Εργασίας ή / και σε αρμόδιες Εξωτερικές Υπηρεσίες Προστασίας και Πρόληψης ( ΕΞ.Υ.Π.Π. )". Η προστασία των εργαζομένων από φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς παράγοντες αναφέρονται στο άρθρο 24 του νόμου 1568/85 έννοιες. Γ ια την εφαρμογή του κεφαλαίου έννοιες νοείται ως: 1. << Παράγοντας >> κάθε φυσικός, χημικός και βιολογικός παράγοντας, που ενυπάρχει κατά την εργασία και είναι δυνατό να είναι επιβλαβής για την υγεία των εργαζομένων ή επικίνδυνος από άλλη άποψη, ανεξάρτητα από τη φυσική του κατάσταση. 2. << Οριακή τιμή έκθεσης >> το ανώτερο επίπεδο έκθεσης των εργαζομένων σε έναν παράγοντα, το οποίο καθορίζεται κατά τις διατάξεις αυτού του κεφαλαίου ως η ανώτερη τιμή συγκέντρωσης ή έντασής του στον τόπο εργασίας, πάνω από την οποία δεν επιτρέπεται να εκτίθενται οι εργαζόμενοι. 3. << Οριακή τιμή βιολογικού δείκτη >> η ανώτερη επιτρεπόμενη συγκέντρωση ενός παράγοντα, ο οποίος μετρείται απευθείας σε σωματικούς ιστούς, σωματικά υγρά ή στον εκπνεόμενο αέρα ή έμμεσα από την ειδική δράση του στον οργανισμό. 16

18 3.2 Τ Α Ξ ΙΝ Ο Μ Η Σ Η Κ ΙΝ Δ Υ Ν Ω Ν. Επαγγελματικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος για την ασφάλεια (κίνδυνος ατυχήματος) ή την υγεία των εργαζομένων (φθορά της υγείας ή και επαγγελματική ασθένεια) που συναρτάται με την επαγγελματική τους δραστηριότητα. Η περιγραφή των επαγγελματικών κινδύνων μπορεί να γίνει με 2 τρόπους: 1. Απαριθμώντας τα βασικά μέλη, όργανα ή συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού και εξετάζοντας έναν - έναν τους κινδύνους που απειλούν το κάθε τμήμα. 2. Ξεκινώντας από το χώρο εργασίας γίνεται συστηματική καταγραφή και κατάταξη των πηγών κινδύνου σε συνάρτηση με τις βλάβες που είναι δυνατόν να προκληθούν στο ανθρώπινο σώμα. Σύμφωνα με το ελληνικό ινστιτούτο ασφάλειας και υγιεινής εργασίας ( ΕΛ.ΙΝ.Α.Υ ) οι βασικοί κίνδυνοι είναι οι παρακάτω: Α). Κίνδυνοι για την ασφάλεια είναι αυτοί που περικλείουν τη δυνατότητα να προκληθεί τραυματισμός ή βλάβη στους εργαζομένους ως συνέπεια της έκθεσης στην επικίνδυνη κατάσταση. Η φύση της επικίνδυνης κατάστασης, καθορίζει την αιτία και το είδος του τραυματισμού ή της βλάβης, μπορεί δε να είναι μηχανική, ηλεκτρική, χημική, θερμική, αυτοί μπορεί να είναι:. Περιστασιακή σε υψηλά επίπεδα θορύβου. Κίνδυνος ολίσθησης. Κίνδυνος πτώσης από ύψος. Κίνδυνος πτώσης μέσα σε δεξαμενές. Μηχανικοί κίνδυνοι από κινούμενα μέρη μηχανημάτων, εργαλεία χειρός, μεταφορικά μηχανήματα. Μη εργονομικές θέσεις εργασίας. Κίνδυνοι ηλεκτροπληξίας. Κίνδυνος έκρηξης στη περίπτωση αναερόβιας ζύμωσης. Κίνδυνος εγκαυμάτων από καυστικές και διαβρωτικές ουσίες. Β). Κίνδυνοι για την υγεία είναι εκείνοι που περικλείουν την πιθανότητα να προκληθεί αλλοίωση στην βιολογική ισορροπία των εργαζομένων (ασθένεια), σαν συνέπεια της συμμετοχής τους σε παραγωγικές 17

19 διαδικασίες που επιτρέπουν την έκθεση σε φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς βλαπτικούς παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος. Έκθεση σε χημικές ουσίες. Εισπνοή εκπνοή αναθυμιάσεων. Κίνδυνος μολύνσεων. Ανεπαρκής απολύμανση χώρων και μηχανημάτων. Παρουσία τρωκτικών. Εργασία με θόρυβο. Εργασία με ανεπαρκή φωτισμό. Εργασία με ανεπαρκή αερισμό. Εργασία με υπερβολική υγρασία κατά το καλοκαίρι ή το χειμώνα. Εργασία με υπερβολική θερμοκρασία κατά το καλοκαίρι και μειωμένη τη χειμερινή περίοδο. Γ).Εργονομικοί κίνδυνοι είναι οι κίνδυνοι που προέρχονται από την αλληλεπίδραση του εργαζομένου με την οργάνωση της εργασίας στην οποία είναι ενταγμένος. Οι αιτίες αυτών των κινδύνων εντοπίζονται στην ίδια τη δομή της παραγωγικής διαδικασίας που οδηγεί στην αναγκαστική προσαρμογή του ανθρώπου στις απαιτήσεις της εργασίας, αυτοί είναι οι: Εργασία σε βάρδιες. Εργασία υπό πίεση με έντονους ρυθμούς. Ανεπαρκής ενημέρωση των εργαζομένων για χημικές ουσίες και γενικότερα για τις συνθήκες εργασίας. Ανεπαρκής χώρος εργασίας. Εργασία με ιδιόμορφο αντικείμενο(λύματα). Εργασία μονότονη και επαναληπτική. Εργασία με υψηλό βαθμό ευθύνης. Εργασία με υψηλή πνευματική κόπωση. Εργασία με χειρωνακτική διακίνηση φορτίων. Επιπλέον παράγοντες που μπορεί να βλάψουν το εργαζόμενο και για τους οποίους πρέπει να γίνεται έλεγχος για την υγιεινή και ασφάλειας στην εργασία είναι, οι φυσικοί παράγοντες που προέρχονται από την έκθεση των εργαζομένων στο εργασιακό τους περιβάλλον, όπως για παράδειγμα ο θόρυβος, οι χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες, ο φωτισμός, η υπεριώδη ακτινοβολία ακτίνες LASER, ραδιενεργά υλικά. Οι χημικοί παράγοντες που προέρχονται από χημικές ουσίες και παρασκευάσματα. Ανάλογα με την δράση τους οι χημικές ενώσεις χωρίζονται σε τοξικές, διαβρωτικές, εύφλεκτες, καρκινογόνες, αλλεργιογόνες, ερεθιστικές και 18

20 άλλες. Οι βιολογικοί παράγοντες που προέρχονται από την έκθεση σε παθογόνους οργανισμούς όπως είναι οι μύκητες, ιοί, βακτήρια και κάποια βιολογικά δείγματα που μπορούν να προκαλέσουν μόλυνση. Τέλος αναφέρονται οι εγκάρσιοι παράγοντες οι οποίοι έχουν να κάνουν με την σχέση του εργαζόμενου με τις συνθήκες και την οργάνωση της εργασίας: κτιριακές εγκαταστάσεις, ακατάλληλο σχεδιασμό των θέσεων εργασίας, ακατάλληλες μεθόδους εργασίας, ακατάλληλο εξοπλισμό εργασίας, σε αυτή την κατηγορία ανήκει και ο κίνδυνος από ψυχολογικούς παράγοντες όπως είναι οι έντονοι ρυθμοί παραγωγής, η ανυπαρξία διαλλειμάτων, ο διαρκής έλεγχος, η σύγχυση ρόλων και αρμοδιοτήτων αλλά και γενικότερα οι σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων είναι μερικά παραδείγματα που βαραίνουν την ψυχολογία των εργαζόμενων. Αρμόδιοι φορείς για την υγιεινή της εργασίας είναι : η Γενική διεύθυνση συνθηκών. Είναι η αρμόδια Γ ενική Διεύθυνση του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας για τα θέματα της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία και αποτελείται από τρεις Διευθύνσεις: - το Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΚΥΑΕ), και - τη Διεύθυνση Διαχείρισης της Πληροφόρησης, Επιμόρφωσης και Παρακολούθησης Πολιτικής Συνθηκών Εργασίας για Θέματα Ασφάλειας και Υγείας. Διεύθυνση Συνθηκών Εργασίας: η Διεύθυνση αυτή προετοιμάζει τις νομοθετικές πράξεις για την ΕΑΥ, μεριμνά για την εναρμόνιση του εθνικού δικαίου προς το κοινοτικό και το διεθνές δίκαιο, εισηγείται σχετικά μέτρα προς την Πολιτική Ηγεσία, υποστηρίζει τις περιφερειακές Υπηρεσίες και παρέχει ενημέρωση και πληροφόρηση σχετική με τη νομοθεσία για θέματα ασφάλειας και υγείας στην εργασία. Κέντρο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΚΥΑΕ). Είναι κέντρο εφαρμοσμένης έρευνας για την ΕΑΥ, με εργαστηριακό εξοπλισμό μετρήσεων χημικών και φυσικών παραγόντων. Επιπρόσθετα παρέχει τεχνική υποστήριξη στους τεχνικούς επιθεωρητές των Επιθεωρήσεων Εργασίας. Έχει οριστεί ως Εθνικός Εστιακός Πόλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Προαγωγή της Υγείας στους Χώρους Εργασίας. Γ ια σχεδόν μία δεκαετία, από την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία και ως το 2005 το Κ.Υ.Α.Ε. λειτουργούσε ως Εθνικός Εστιακός Πόλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ελλάδα. 19

21 Διεύθυνση Διαχείρισης της Πληροφόρησης, Επιμόρφωσης και Παρακολούθησης Πολιτικής Συνθηκών Εργασίας για Θέματα Ασφάλειας και Υγείας. Νέα Διεύθυνση που συστάθηκε πρόσφατα (2005) και υπάγεται στη Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και Υγιεινής της Εργασίας. 20

22 3.3 Μ Ε Σ Α Α Τ Ο Μ ΙΚ Η Σ Π Ρ Ο Σ Τ Α Σ ΙΑ Σ. Είναι σημαντικό τόσο αυτοί που απασχολούνται σε επιχειρήσεις, εργοτάξια όσο και ο εργοδότης τους να τηρούν τα μέτρα ασφαλείας που αναφέρονται στις κανονιστικές/νομοθετικές διατάξεις, ώστε να προληφθούν τα εργατικά ατυχήματα, οι επαγγελματικές ασθένειες, να προστατευθεί η υγεία του ανθρώπινου δυναμικού και να αποφευχθεί τόσο η δημιουργία επικίνδυνων καταστάσεων, όσο και ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος. Γ ια να επιτευχθούν οι στόχοι της υγιεινής ασφάλειας εργασίας πρέπει υποχρεωτικά οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι να τηρούν σχολαστικά τους κανόνες που έχουν συμφωνηθεί και για τους οποίους έχουν ενημερωθεί. Η ασφάλεια εργασίας περιλαμβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες που αντιδρούν στη δημιουργία επικύνδινων καταστάσεων για την σωματική ακεραιότητα και υγεία κάθε εργαζομένου, η ασφάλεια εργασίας πρέπει να έχει πρωταρχικό ρόλο σε κάθε δραστηριότητα που αναπτύσσει ο εργαζόμενος. Ως μέσο ατομικής προστασίας θεωρείται κάθε σύστημα ή μέσον το οποίο το φοράει ή κρατάει ένα πρόσωπο ώστε να προστατεύεται από έναν ή περισσότερους κινδύνους που απειλούν ενδεχομένως την ασφάλεια και την υγεία του. Τα μέσα ατομικής προστασίας πρέπει να χρησιμοποιούνται εφόσον οι κίνδυνοι δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν ή να περιοριστούν επαρκώς με τεχνικά μέτρα, μέσα συλλογικής προστασίας ή με μέτρα, μεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας. Τα μέσα ατομικής προστασίας σύμφωνα με το άρθρο 5 ( παρ. 1 ), και το άρθρο 9 ( παρ. 4 ) του νόμου 17/1996 πρέπει να καλύπτουν όλο το ανθρώπινο σώμα ανάλογα με την φύση της εργασίας. Τα μέσα προστασίας μπορούν να χωριστούν στις εξής κατηγορίες: 1). Προστατευτικά μέσα για την προφύλαξη του κεφαλιού όπως για παράδειγμα κράνη για όσους απασχολούνται σε οικοδομικές εργασίες, στους χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, σε ηλεκτρολογικές εργασίες, με το βάψιμο και στην αποχέτευση. Κράνη προστασίας για τη βιομηχανία, ελαφροπροστατευτικά καλύμματα του τριχωτού του κεφαλιού ( κασκέτα, σκούφοι ). 2). Προστατευτικά μέσα για την ακοή για όσους απασχολούνται σε χώρους με θόρυβο, όπως είναι τα σφαιρίδια και βύσματα για τα αυτιά, ωτοασπίδες που καλύπτουν πλήρως το πτερύγιο του αυτιού, ωτοασπίδες που προσαρμόζονται στα προστατευτικά κράνη της βιομηχανίας, ωτοασπίδες με δέκτη για βρόγχο επαγωγής χαμηλής συχνότητας. 21