Η συμφωνία για την προστασία των ευρωπαϊκών πληθυσμών χειροπτέρων. αποικιών τους στον Ελλαδικό χώρο.

Transcript

1 Η συμφωνία για την προστασία των ευρωπαϊκών πληθυσμών χειροπτέρων και το πρόγραμμα καταγραφής των αποικιών τους στον Ελλαδικό χώρο. Γεωργιακάκης Παναγιώτης 1,2, Νικολακάκης Μανόλης 2 1: Τμήμα Κρήτης Ελληνικής Σπηλαιολογικής λ Εταιρείας 2: Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης 8η ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Δήμος Μενελαίδος, Οκτωβρίου 2005

2

3 Χειρόπτερα: Τα μόνα θηλαστικά με ικανότητα ενεργητικής πτήσης (τα μπροστινά άκρα τους έχουν εξελιχθεί σε πτέρυγες) Μεγάλη ποικιλία τροφής: έντομα και άλλα ασπόνδυλα, φρούτα, νέκταρ, μικρά σπονδυλωτά (και Χειρόπτερα), αίμα. Η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα θηλαστικών: >950 είδη, ~25% των θηλαστικών Ευρώπη: 37 είδη, Ελλάδα: 32 είδη. Στο σύνολό τους εντομοφάγα

4 Όλα τα ευρωπαϊκά είδη χειροπτέρων καταφεύγουν σε κλειστούς χώρους (σπήλαια, ορυχεία, υπονόμους, κενά σε τείχη, σοφίτες, εγκαταλελειμμένα λ κτήρια, κενά σε κορμούς δέντρων κτλ), αναζητώντας ευνοϊκές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Τουλάχιστον 27 από τα «ελληνικά» είδη καταφεύγουν σε σπήλαια σε ένα ή περισσότερα κομμάτια του ετήσιου κύκλου τους: Διαχείμαση Γαλουχία των νεοσσών Ανάπαυση κατά τη διάρκεια της ημέρας Ζευγάρωμα.

5

6 Οι νυχτερίδες είναι από τις πιο ευάλωτες ομάδες θηλαστικών Αποικιακά ζώα Μικρό μέγεθος + πτήση = γρήγορος μεταβολισμός Μεγάλες τροφικές απαιτήσεις, υψηλή συσσώρευση τοξικών ουσιών Εντομοφάγα Όλα τα ευρωπαϊκά είδη τελούν υπό προστασία σύμφωνα με τις συνθήκες: Συνθήκη της Βέρνης: The Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Συνθήκη της Βόννης: The Convention on the Conservation of Migratory Species of wild animals. EUROBATS, 1991: Agreement on the Conservation of Populations of Bats in Europe.

7 Κυριότεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν τα Μικροχειρόπτερα στην Ευρώπη: Αποψίλωση δασών και πυρκαγιές, αποξήρανση υγροτόπων και απομάκρυνση της παρόχθιας βλάστησης Αλλαγές χρήσης γης και αλλαγή καλλιεργητικών και γεωργικών πρακτικών μείωση αφθονίας και ποικιλότητας εντόμων Κατακερματισμός οικοτόπων Συσσώρευση τοξικών ουσιών (κυρίως εντομοκτόνων μέσω της τροφικής αλυσίδας). Απόφραξη εισόδων σπηλαίων και ορυχείων για λόγους ασφαλείας Τουριστική αξιοποίηση σπηλαίων Όχληση από τον άνθρωπο στα σπήλαια (ιδίως κατά τη γαλουχία των νεογνών) και μόνιμη διατάραξη μικροκλιματικών συνθηκών Αναπαλαίωση κατεδάφιση παλαιών κτισμάτων (σπίτια, μύλοι, οχυρωματικά τείχη κτλ.) ) που φιλοξενούν νυχτερίδες Μαζικές θανατώσεις λόγω παραπληροφόρησης και δεισιδαιμονίων.

8

9 Τα είδη χειροπτέρων στην Ευρώπη και την Ελλάδα Οικογένεια Είδος Ελλάδα 92/43 Συνθήκη της Βέρνης Κόκκινο βιβλίο απειλούμενων σπονδυλοζώων Rhinolophidae Rhinolophus blasii Peters, II, IV II Κινδυνεύοντα LR/nt IUCN/CSG Rhinolophus euryale Blasius, II, IV II Κινδυνεύοντα VU A2c Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774) + II, IV II Τρωτά LR: nt Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) + II, IV II Τρωτά VU A2c Rhinolophus mehelyi Matschie, II, IV II Κινδυνεύοντα VU A2c Vespertilionidae Barbastella barbastellus (Schreber, 1774) + II, IV II Σπάνια Eptesicus bottae (Peters, 1869) + IV II Ανεπαρκώς γνωστά Eptesicus nilssonii (Keyserling & Blasius, 1839) IV II Eptesicus serotinus (Schreber, 1774) + IV II Κινδυνεύοντα Hypsugo savii (Bonaparte, 1837) + IV II Κινδυνεύοντα Miniopterus schreibersii (Kuhl, 1817) + II, IV II Κινδυνεύοντα LR: nt Myotis alcathoe Helversen & Heller, IV II Ανεπαρκώς γνωστά Myotis aurascens Kusjakin, IV II Ανεπαρκώς γνωστά Myotis bechsteinii ii(kuhl, 1817) + II, IV II Σπάνια Myotis blythii (Tomes, 1857) + II, IV II Τρωτά Myotis brandtii (Eversmann, 1845) IV II Myotis capaccinii (Bonaparte, 1837) + II, IV II Κινδυνεύοντα VU A2c Myotis dasycneme (Boie, 1825) II, IV II Myotis daubentonii (Kuhl, 1817) + IV II Κινδυνεύοντα Myotis emarginatus (Geoffroy, 1806) + II, IV II Κινδυνεύοντα VU A2c Myotis myotis (Borkhausen, 1797) + II, IV II Κινδυνεύοντα LR: nt Myotis mystacinus (Kuhl, 1817) + IV II Κινδυνεύοντα Myotis nattereri (Kuhl, 1817) + IV II Κινδυνεύοντα

10 Vespertilionidae Nyctalus azoreum (Thomas, 1901) IV II Nyctalus lasiopterus (Schreber, 1780) + IV II Κινδυνεύοντα LR: nt Nyctalus leisleri (Kuhl, 1817) + IV II Κινδυνεύοντα LR: nt Nyctalus noctula (Schreber, 1774) + IV II Κινδυνεύοντα Pipistrellus kuhlii (Kuhl, 1817) + IV II Τρωτά Pipistrellus maderensis (Dobson, 1878) IV II Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius,1839) + IV II Κινδυνεύοντα Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) + IV II Κινδυνεύοντα Pipistrellus pygmaeus (Leach, 1825) + IV II Ανεπαρκώς γνωστά Plecotus auritus (Linnaeus, 1758) + IV II Κινδυνεύοντα Plecotus austriacus (Fischer, 1829) + IV II Κινδυνεύοντα Plecotus colombatovici (Đulić, 1980) + IV II Ανεπαρκώς γνωστά Plecotus teneriffae Barrett-Hamilton, 1907 IV II Plecotus alpinus Kiefer & Veith, IV II Ανεπαρκώς γνωστά Vespertilio murinus Linnaeus, IV II Κινδυνεύοντα Molossidae Tadarida teniotis (Rafinesque, 1814) + IV II Κινδυνεύοντα Σύνολο Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Habitats Directive) II : Είδη ζώων και φυτών για τα οποία απαιτείται ο σχεδιασμός Ειδικών Περιοχών Προστασίας 13 IV : Είδη ζώων και φυτών τα οποία χρήζουν αυστηρής προστασίας ΟΛΑ Σύμβαση της Βέρνης (Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats) II: Κόκκινο βιβλίο απειλούμενων σπονδυλοζώων της Ελλάδας 21 Κινδυνεύοντα 4 τρωτά Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN/Chiroptera Specialist Group) VU: Τρωτά 5 LR/nt : Σχεδόν απειλούμενα 6 ΟΛΑ

11

12 EUROBATS (Συμφωνία για την Προστασία των Πληθυσμών των Ευρωπαϊκών Χειροπτέρων) ρ ) Συντάχθηκε το 1991 υπό την Αιγίδα της Σύμβασης της Βόννης (Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals UNEP/CMS). Τέθηκε σε δράση το Το 1995 συνέταξε το σχέδιο Δράσης για τη διαχείριση και Προστασία των χειροπτέρων στην Ευρώπη Το 2001 εντάχθηκε στο Πρόγραμμα περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme, UNEP)

13 Γενικός στόχος: Η προστασία των 45 ειδών χειροπτέρων ρ που απαντώνται στην περιοχή δράσης της μέσω: Της θέσπισης του κατάλληλου λ νομικού πλαισίου και των απαραίτητων νομικών ρυθμίσεων Της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού Της υιοθέτησης των κατάλληλων διαχειριστικών πρακτικών Της διεθνούς συνεργασίας και ανταλλαγής ης ς ργ ς γής γνώσεων

14

15 Στρατηγικοί στόχοι: Ο εντοπισμός των σημαντικών για την προστασία των νυχτερίδων θέσεων στην περιοχή δράσης της Η επιθεώρηση της κατάστασης και των τάσεων των πληθυσμών των χειροπτέρων Η μελέτη των μετακινήσεων των μεταναστευτικών ειδών Η σύνταξη οδηγιών για τις χώρες μέλη σχετικά με: Τις σημαντικότερες θέσεις για τις νυχτερίδες Τη μεθοδολογία παρακολούθησης των πληθυσμών των νυχτερίδων Τη διαχείριση των δασών Τις τεχνικές αναπαλαίωσης κτηρίων και τις γεωργικές και κτηνοτροφικές πρακτικές Τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στις νυχτερίδες Τη διεθνή συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων και ΜΚΟ.

16 ΑΡΘΡΟ II Γενικές διατάξεις Κάθε χώρα μέλος οφείλει να θεσπίσει ένα όργανο αρμόδιο για την εφαρμογή της συμφωνίας. ΑΡΘΡΟ III Βασικές υποχρεώσεις κάθε χώρας μέλους Να απαγορεύσει τη σύλληψη, αιχμαλωσία και θανάτωση νυχτερίδων χωρίς την έγκριση της αρμόδιας αρχής. Να προσδιορίσει ρ τις θέσεις εκείνες που είναι σημαντικές για την προστασία των νυχτερίδων (θέσεις φωλιάσματος και αναζήτησης τροφής). Λαμβάνοντας υπ όψιν οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια θα πρέπει να προστατεύσει τις θέσεις αυτές από τη διατάραξη ή καταστροφή τους.

17 ΑΡΘΡΟ III Βασικές υποχρεώσεις κάθε χώρας μέλους Να προωθήσει τη προστασία των νυχτερίδων και την ενημέρωση ευαισθητοποίηση του κοινού. Να προωθήσει την εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο), σχετικών με την προστασία των νυχτερίδων και τη διαχείριση των οικοτόπων τους. Να λαμβάνει υπ όψιν τις επιπτώσεις των νέων εντομοκτόνων στις νυχτερίδες κατά τη διαδικασία αξιολόγησής τους.

18

19 31 από 47 τις χώρες της περιοχής ισχύος έχουν αποδεχτεί τη συμφωνία Albania Hungary Poland Belgium Ireland Portugal Bulgaria Latvia Romania Croatia Lithuania Slovak Republic Czech Republic Luxembourg Slovenia Denmark F.Y.R.O.M. Sweden Estonia Malta Ukraine Finland Moldova odo United Kingdom France Monaco Italy Georgia Netherlands Germany Norway

20 Το πρόγραμμα καταγραφής των αποικιών των χειροπτέρων τους στον Ελλαδικό χώρο. Βασικές αιτίες για την ανεπαρκή μελέτη και προστασία των χειροπτέρων στην Ελλάδα: Ο περιορισμένος αριθμός ερευνητών Οι αντικειμενικές δυσκολίες στη μελέτη των ζώων (φώλιασμα σε σπήλαια, δραστηριοποίηση τη νύχτα κτλ.) ) Η απέχθεια του κόσμου προς τις νυχτερίδες Οι δυσκολίες ανεύρεσης χρηματοδότησης

21

22 Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μελέτη και προστασία των χειροπτέρων: Η γνώση ειδών που είναι παρόντα στη χώρα μας και της κατανομής τους Η γνώση της θέσης των σημαντικότερων αποικιών Η γνώση των γενικότερων και των κατά τόπους απειλών (διαφορές από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα) Υφιστάμενη γνώση: Νέα είδη για την Ελλάδα, αλλά και για το κόσμο εντοπίζονται ακόμα στη χώρα μας (Myotis alcathoe Helversen & Heller, 2001). Η γνώση της κατανομής είναι ελλιπέστατη Ελάχιστες από τις σημαντικές αποικίες αναφέρονται στη βιβλιογραφία, καθώς η υπάρχουσα γνώση δεν δημοσιεύεται

23 Το πρόγραμμα καταγραφής των αποικιών αποσκοπεί στη συγκέντρωση πληροφοριών από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς και ιδιώτες Έλληνες και μη. Οι κυριότεροι αρωγοί θα είναι επιστήμονες περιβάλλοντος (οικολόγοι, ζωολόγοι κ.α.) και σπηλαιολόγοι και άλλοι φυσιολάτρες Θα βασίζεται σε μια δικτυακή (on-line) βάση καταχώρησης δεδομένων (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης) Η λειτουργία της βάσης δεδομένων θα επιτρέπει την καταχώρηση σε μία άμεσα αξιοποιήσιμη μορφή (εξαγωγή θεματικών πινάκων, χάρτες κατανομής κτλ.) των προσφερόμενων πληροφοριών.

24

25 Επιθυμητές πληροφορίες Εντοπισμός θέσης (νομός, δήμος, κοντινός οικισμός ή άλλο τοπωνύμιο, όνομα θέσης). Παροχή γεωγραφικών συντεταγμένων Είδος (σπήλαιο, βάραθρο, σπίτι, εκκλησία, τείχη κτλ.) και περιγραφή θέσης (ελεύθερο κείμενο) Αντικείμενο παρατήρησης (γουανό, νυχτερίδες). Προσδιορισμός οικογένειας, γένους ή είδους με τη βοήθεια παρεχόμενου από την ιστοσελίδα οδηγού. Κατάσταση των ζώων (ξύπνια, αναστατωμένα, σε λήθαργο, με νεογνά) Ημερομηνία και ώρα παρατήρησης

26 Επιθυμητές πληροφορίες Μέγεθος (αδρός υπολογισμός ή/και παροχή φωτογραφιών (έστω και χαμηλής ανάλυσης, μακρινές εάν τα ζώα κοιμούνται) και ακριβής εντοπισμός της αποικίας μέσα στη θέση Ανθρώπινες δραστηριότητες (συχνές σπηλαιολογικές επισκέψεις, έργα τουριστικής διευθέτησης, επισκευές- ανακαινίσεις κ.α.) ) Στοιχεία παρατηρητή (ονοματεπώνυμο, ιδιότητα, σύλλογος ή/και οργάνωση ή/και φορέας). ) Στοιχεία επικοινωνίας (αρ. τηλεφώνου ή/και ) Πληροφορίες από επαναληπτικές επισκέψεις Η συλλογή πληροφοριών αντενδείκνυται κατά την ανοιξιάτικη περίοδο Δυνατότητα παροχής πληροφοριών και σε οποιαδήποτε

27 Για περισσότερες πληροφορίες: Bern Convention 1982: The Convention on the conservation of European Wildlife and Natural Habitats Bonn Convention 1979: The convention on the Conservation of Migratory Species of Wild animals. Eurobats The Agreement on the Conservation of Bats in Europe. Καρανδεινός M Το κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλοζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία Chapman P Caves and Cave Life. Haper Colins Publishers Stebbings R.E., The conservation of European Bats. Christopher Helm Publ. London. Tercafs R The Protection of the Subterranean Environment. Conservation Principles and management tools. PS Publishers, EC.

28