Προγράμματα προσέγγισης χρηστών στις ελληνικές βιβλιοθήκες: έρευνα σε χρήστες και επαγγελματίες της πληροφόρησης

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Προγράμματα προσέγγισης χρηστών στις ελληνικές βιβλιοθήκες: έρευνα σε χρήστες και επαγγελματίες της πληροφόρησης ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Λαγός Γεώργιος Επιβλέπων Καθηγητής Κουλούρης Αλέξανδρος Αθήνα, Νοέμβριος 2017

2 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη... 4 Abstract... 5 Εισαγωγή... 6 Σκοπός και στόχοι της έρευνας... 7 Διάρθρωση της έρευνας... 7 Βιβλιογραφική επισκόπηση Εισαγωγή Πληροφοριακή παιδεία και βιβλιοθήκες Προσέγγιση σε διαφορετικές ομάδες χρηστών Προσέγγιση εκπαιδευτικού προσωπικού Δράσεις βιβλιοθηκών Προγράμματα προσέγγισης σε πρόσφυγες Μεθοδολογία Ερευνητική προσέγγιση Ερευνητικό εργαλείο Διαδικασία συλλογής δεδομένων Αποτελέσματα έρευνας Ερωτηματολόγιο επαγγελματιών της πληροφόρησης Ενότητα 1. Γενικές ερωτήσεις Ενότητα 2. Συχνότητα παροχής υπηρεσιών Ενότητα 3. Ικανοποίηση από τις υπηρεσίες Ενότητα 4. Δεξιότητες βιβλιοθηκονόμων Ερωτηματολόγιο διδακτικού προσωπικού Ενότητα 1. Γενικές ερωτήσεις

3 Ενότητα 2. Συχνότητα παροχής υπηρεσιών Ενότητα 3. Ικανοποίηση από τις υπηρεσίες Ενότητα 4. Δεξιότητες βιβλιοθηκονόμων Συμπεράσματα, προτάσεις και περιορισμοί Βιβλιογραφία

4 Περίληψη Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η διερεύνηση των προγραμμάτων προσέγγισης χρηστών στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, τόσο από την πλευρά των επαγγελματιών πληροφόρησης όσο και των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας. Τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με την πρόοδο της τεχνολογίας να έχει συμβάλει σε μεγάλο βαθμό για αυτή την εξέλιξη. Τα προγράμματα αυτά περιλαμβάνουν υπηρεσίες όπως η πληροφοριακή παιδεία, η συμμετοχή των χρηστών στην επιλογή υλικού και η ενημέρωση για τη συλλογή και τις παρεχόμενες υπηρεσίες (Γκίνης, 2012). Για τη συλλογή των πρωτογενών δεδομένων δημιουργήθηκαν δύο ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια. Το πρώτο ερωτηματολόγιο στάλθηκε στους επαγγελματίες της πληροφόρησης διάφορων ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, ενώ το δεύτερο στάλθηκε στο διδακτικό προσωπικό διαφόρων ιδρυμάτων. Η συλλογή των δεδομένων διήρκησε 3 μήνες. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι επαγγελματίες της πληροφόρησης αξιολογούν θετικά την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται από τις βιβλιοθήκες, σε αντίθεση με το διδακτικό προσωπικό. Ωστόσο και οι δύο ομάδες συμφωνούν στο είδος των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητο να διαθέτει το προσωπικό των βιβλιοθηκών για την υποστήριξη των πληροφοριακών αναγκών των χρηστών. Λέξεις Κλειδιά: Προσέγγιση χρηστών, ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, διδακτικό προσωπικό, επαγγελματίες της πληροφόρησης, τεχνολογία, πληροφοριακή παιδεία, εκπαίδευση χρηστών, υπηρεσίες βιβλιοθηκών, δεξιότητες βιβλιοθηκονόμων. 4

5 Abstract The purpose of this thesis is to study the approach to users in academic libraries both from the information professionals and from the members of the academic community. User s approach programs have developed especially in recent years, with technological advances having contributed greatly to this development. These programs include services such as information literacy, user s participation in material selection and information on collection and services (Γκίνης, 2012). Two questionnaires were created for the collection of primary data. The first questionnaire was sent to information professionals of various academic libraries, while the second was sent to the teaching staff of various institutions. Data collection lasted for 3 months. The results of the survey showed that information professionals are positively assessing the quality of services provided by libraries, as opposed to teaching staff. However, both teams agree on the kind of skills librarians need to have in order to support the information needs of users. Keywords: User s outreach, Academic libraries, Faculty, Librarians, Technology, Information literacy, User s education, Library services, Librarians skills. 5

6 Εισαγωγή Στην σημερινή εποχή η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στην προσέγγιση χρηστών στις βιβλιοθήκες είναι πραγματικά αξιοθαύμαστη. Πλέον είναι πολύ εύκολο για τον ερευνητή να χρησιμοποιήσει τις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης. Το προσωπικό της βιβλιοθήκης είναι υπεύθυνο για όλες τις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια. Πριν μερικά χρόνια οι έννοιες εκπαίδευση χρηστών και πληροφοριακή παιδεία ήταν σχετικά άγνωστες σε βιβλιοθηκονόμους και επιστήμονες της πληροφόρησης. Αυτές όμως οι υπηρεσίες είναι πλέον εντεταγμένες σε κάθε βιβλιοθήκη και αποτελούν φυσική προέκταση της εκπαιδευτικής διαδικασίας που ακολουθούν οι βιβλιοθηκονόμοι στην προσέγγιση χρηστών (Γκίνης, 2012). Συγκεκριμένα, ο ρόλος της εκπαίδευσης χρηστών είναι καθοριστικής σημασίας διότι εκπαιδεύει τους φοιτητές έτσι ώστε από μόνοι τους να έχουν τη δυνατότητα να ξεκινούν τη διαδικασία της έρευνας, να ψάχνουν με σωστούς τρόπους για πληροφορίες, έτσι ώστε να αποκτήσουν ανεξαρτησία στο χώρο της βιβλιοθήκης. Ακόμη, με τη βοήθεια των βιβλιοθηκονόμων οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να μπορούν να αξιοποιούν σωστά την υπάρχουσα συλλογή αλλά και να αξιολογούν με σωστά κριτήρια τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν από το διαδίκτυο. Η προσέγγιση χρηστών είναι μια πολύ χρήσιμη δραστηριότητα αλλά δυστυχώς δεν έχει το ίδιο αντίκτυπο σε όλους. Αναφορικά, υπάρχουν ομάδες ατόμων οι οποίες δεν έχουν την ίδια δυνατότητα με τους φοιτητές και τους ερευνητές ώστε να επισκεφτούν μια βιβλιοθήκη. Ομάδες ατόμων όπως πρόσφυγες, ΑΜΕΑ, άνεργοι κλπ., δεν έχουν την ίδια άνεση με τους υπόλοιπους και η βιβλιοθήκη θα πρέπει να σκεφτεί τρόπους για να προσεγγίσει αυτά τα άτομα. Για αυτό το λόγο λοιπόν οι βιβλιοθήκες θα πρέπει να οργανώσουν τις δραστηριότητες τους απευθυνόμενες στους προϋπάρχοντες χρήστες αλλά και στους εν δυνάμει χρήστες (Κατσιρίκου, 2009). Αυτό που θα ερευνηθεί στη συνέχεια είναι με ποιους τρόπους και δραστηριότητες οι βιβλιοθήκες προσπαθούν να προσεγγίσουν το κοινό τους αλλά και προτάσεις που προκύπτουν για το θέμα. Επιπλέον, πρέπει να αναφερθεί και ο ρόλος του βιβλιοθηκονόμου στην προσέγγιση χρηστών. Ο βιβλιοθηκονόμος πρέπει να έχει τη διάθεση και εποικοδομητικές ιδέες προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της βιβλιοθήκης. Η συμπεριφορά του βιβλιοθηκονόμου αλλά και του επαγγελματία της πληροφόρησης έχει πρωταρχική σημασία στην προσέγγιση χρηστών καθώς η εξυπηρετική διάθεση θα έχει θετικό αντίκτυπο στον ερευνητή και θα οδηγήσει στη συχνή του παρουσία στη βιβλιοθήκη. 6

7 Τα συνηθέστερα μέσα που χρησιμοποιούν οι βιβλιοθήκες για να προσεγγίσουν το κοινό τους είναι να δίνουν πρόσβαση σε μεγάλο όγκο πληροφοριών μέσω βάσεων δεδομένων, να αυξάνουν τις ψηφιακές πηγές τους, να χρησιμοποιούν πιο σύγχρονα προγράμματα προκειμένου να διευκολύνουν την ηλεκτρονική πρόσβαση στην έρευνα, ενώ ακόμη φροντίζουν να διαρρυθμίζουν κατάλληλα το χώρο για να νιώθουν άνετα οι χρήστες (Fabian κ. α., 2003; Courtney, 2009). Σκοπός και στόχοι της έρευνας Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση των μεθόδων, των προγραμμάτων και των δραστηριοτήτων που χρησιμοποιούν οι βιβλιοθήκες για να προσεγγίσουν χρήστες. Συγκεκριμένα, τα προγράμματα που έχουν υιοθετήσει οι βιβλιοθήκες αποδεικνύονται άκρως αποτελεσματικά και απευθύνονται όχι μόνο στο μέσο χρήστη της βιβλιοθήκης αλλά και σε ομάδες που στο παρελθόν είχαν ελάχιστη έως μηδαμινή παρουσία στη βιβλιοθήκη (Walter, 2005). Ακόμη, παρουσιάζεται αναλυτικότερα η εξέλιξη των προγραμμάτων αυτών και στην ελληνική πραγματικότητα μέσω της έρευνας που πραγματοποιήθηκε για την εκπόνηση της πτυχιακής εργασίας. Για τη συλλογή των πρωτογενών δεδομένων αναπτύχθηκαν 2 δομημένα ερωτηματολόγια, το πρώτο απευθύνεται στους επαγγελματίες της πληροφόρησης και το δεύτερο στο εκπαιδευτικό προσωπικό. Τα ερωτηματολόγια δημιουργήθηκαν και διανεμήθηκαν μέσω Google Forms και στάλθηκαν από το εκπαιδευτικό προσωπικό διάφορων Τ.Ε.Ι και πανεπιστημίων. Διάρθρωση της έρευνας Εκτός από το κεφάλαιο της εισαγωγής, η παρούσα πτυχιακή εργασία χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια, τα οποία περιλαμβάνουν τα εξής: 1. Βιβλιογραφική Επισκόπηση: Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται διάφορες έννοιες όπως είναι η Προσέγγιση χρηστών, και πως την αντιλαμβάνονται και την εφαρμόζουν οι βιβλιοθηκονόμοι και επαγγελματίες της πληροφόρησης στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Ακόμη, στο ίδιο μοτίβο παρουσιάζονται οι έννοιες Προσέγγιση σε διαφορετικές ομάδες χρηστών, Προσέγγιση εκπαιδευτικού προσωπικού, Προγράμματα προσέγγισης σε πρόσφυγες. Στη συνέχεια, αναλύονται οι όροι 7

8 Πληροφορική παιδεία και βιβλιοθήκες και Δράσεις βιβλιοθηκών οι οποίοι κρίνονται πολύ σημαντικοί για την βιβλιογραφία αλλά και για τη έρευνα που πραγματοποιήθηκε. 2. Μεθοδολογία: Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται η μεθοδολογία που υλοποιήθηκε για την εκπόνηση της έρευνας, δηλαδή η ερευνητική προσέγγιση, το ερωτηματολόγιο που δημιουργήθηκε, η συλλογή των δεδομένων και η στατιστική ανάλυση. 3. Αποτελέσματα: Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας αναλύοντας τα 2 ερωτηματολόγια με τη βοήθεια ραβδογραμμάτων και πινάκων. 4. Συμπεράσματα και Προτάσεις: Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται τα συμπεράσματα που εξήχθησαν και οι προτάσεις που προέκυψαν από την έρευνα. 8

9 Βιβλιογραφική επισκόπηση 1.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με τους Kraemer κ. α. (2003), Ursin Cummings (2007), Walter (2005), Meyers Martin και Lampert (2013) οι σημερινές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες πρέπει να αναπτύξουν προγράμματα προσέγγισης για όλες τις διαφορετικές ομάδες χρηστών όπως οι φοιτητές από άλλες χώρες, οι ομοφυλόφιλοι, οι εξ αποστάσεως φοιτητές, οι πρωτοετείς, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, και η γενιά των Millennials. Υπάρχουν τρεις μεγάλες κατηγορίες προσέγγισης: πολυπολιτισμικές υπηρεσίες, εξειδικευμένη προσέγγιση και εξ αποστάσεως προσέγγιση (Courtney, 2009). Η Schneider (2003 σ. 200) αναφέρει ότι η «προσέγγιση» ορίζεται «αρχικά, ως συνεργασία με όλων των ειδών τις βιβλιοθήκες που βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική περιοχή, και δεύτερον, ως συνεργασία με άλλες υπηρεσίες, όπως μουσεία και κυβερνητικές υπηρεσίες». Αναλυτικότερα, η Dennis (2012 σ. 369) δηλώνει ότι η φράση «προσέγγιση χρηστών» ορίζεται ως «η προσέγγιση των μη παραδοσιακών χρηστών, η επέκταση εκτός του φυσικού χώρου της βιβλιοθήκης και η προώθηση ανεκμετάλλευτων ή νέων πόρων της βιβλιοθήκης». Επίσης, ο όρος μπορεί να περιλάβει κάθε πρωτοβουλία που προσεγγίζει ένα κοινό το οποίο αλλιώς δεν θα είχε πρόσβαση στους πόρους και στις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης (Dennis, 2012). Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, η διαφορετικότητα των φοιτητών έχει προκαλέσει τόση συζήτηση στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο κανένα άλλο θέμα. Ο όρος «διαφορετικότητα» αναφέρεται στους φοιτητές που εκπροσωπούν φυλετικές ή πολιτισμικές ομάδες μειονότητας και διαφορετικές κουλτούρες. Για αυτό το λόγο εκφράζονται ανησυχίες σχετικά με την πρόσληψη και διατήρηση φοιτητών από φυλετικές ή πολιτισμικές ομάδες μειονότητας, με την προώθηση ενός ακαδημαϊκού κλίματος χωρίς αποκλεισμούς και με την ανάπτυξη ακαδημαϊκών προγραμμάτων που διερευνούν την ιστορία, τη γλώσσα και τη κουλτούρα αυτών των ομάδων (Walter, 2005). Στο ίδιο πλαίσιο, εντάσσονται και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Πολλοί φοιτητές με ειδικές ανάγκες, όπως αυτοί με φυσικές αναπηρίες ή μαθησιακές δυσκολίες, απαιτούν εξειδικευμένες υπηρεσίες και υποστήριξη που δεν μπορούν να αποκτήσουν μέσω μιας εισαγωγικής εκπαίδευσης για τη χρήση της βιβλιοθήκης. Ενώ άλλοι, όπως οι εξ αποστάσεως φοιτητές, δεν έρχονται καθόλου σε επαφή με το προσωπικό της βιβλιοθήκης (Kraemer κ. α., 2003). Όπως παρατηρεί ο Johnson κ. α. (2003) από το 1990 και μετά, το ενδιαφέρον για τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών 9

10 έχει αυξηθεί πολύ. Αυτό εξηγείται από την αυξανόμενη ποικιλομορφία των φοιτητών, από την ανάπτυξη των τεχνολογιών πληροφόρησης και των ηλεκτρονικών πληροφοριακών πηγών στην ανώτερη εκπαίδευση και από την επιθυμία να παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες από τις βιβλιοθήκες σε ομάδες χρηστών, όπως το εκπαιδευτικό προσωπικό, οι πρωτοετείς φοιτητές, οι εξ αποστάσεως φοιτητές, οι φοιτητές από άλλες χώρες και οι αθλητές. Για να ενισχύσουν την μαθησιακή εμπειρία όλων των χρηστών τους, οι σημερινές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και γενικότερα οι βιβλιοθήκες πρέπει να ασχοληθούν με προγράμματα προσέγγισης χρηστών (Kraemer κ. α., 2003). Η θέληση των βιβλιοθηκονόμων να ενσωματώσουν νέες ιδέες και επαγγελματικές ικανότητες στην επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας βοηθάει πολύ τις βιβλιοθήκες στις προσπάθειες τους για τη δημιουργία προγραμμάτων προσέγγισης χρηστών (Hales κ. α., 2009). 1.2 Πληροφοριακή παιδεία και βιβλιοθήκες Τα προγράμματα προσέγγισης από τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες έχουν πολλές μορφές, αλλά συνήθως δημιουργούνται από τη δέσμευση για διδασκαλία. Η εφαρμογή της πληροφοριακής παιδείας στο πρόγραμμα σπουδών και ένα ανεξάρτητο εκπαιδευτικό τμήμα της βιβλιοθήκης μπορούν να διευκολύνουν την ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος προσέγγισης χρηστών (Meyers Martin & Lampert, 2013). Για να προσεγγίσουν νέους χρήστες οι βιβλιοθήκες πρέπει να εξελίξουν τις υπηρεσίες τους και να αναπτύξουν το προσωπικό τους. Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες πειραματίζονται όλο και περισσότερο με προγράμματα προσέγγισης χρηστών που οδηγούν τους βιβλιοθηκονόμους σε εναλλακτικές μεθόδους, όπως είναι η ενσωμάτωσή τους στις ομάδες χρηστών που θέλουν να προσεγγίσουν. Για παράδειγμα, οι βιβλιοθηκονόμοι έχουν τοποθετηθεί σε φοιτητικές ενώσεις, σε φοιτητικές εστίες και σε τμήματα σχολών ώστε να προωθήσουν την πληροφοριακή παιδεία σε όλους (Rudin, 2008). Αυτό επιτρέπει στους βιβλιοθηκονόμους και στο εκπαιδευτικό προσωπικό να συνεργάζονται και να αναπτύσσουν προγράμματα πληροφοριακής παιδείας με βάση το ακαδημαϊκό πρόγραμμα σπουδών (Johnson κ. α., 2003). Ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα προσέγγισης χρηστών λαμβάνει υπόψη τις πληροφοριακές ανάγκες των φοιτητών, όπως επίσης και τα πιθανά εμπόδια που μπορεί να αναστείλουν τη μάθηση. Ο στόχος των περισσότερων προγραμμάτων πληροφοριακής παιδείας είναι να δημιουργηθεί ένα πιο φιλικό περιβάλλον διδασκαλίας για τους φοιτητές. Οι φοιτητές δεν πρέπει να νιώθουν αποκομμένοι από τον 10

11 χώρο της βιβλιοθήκης και πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το προσωπικό της βιβλιοθήκης κάθε φορά που χρειάζονται οποιαδήποτε βοήθεια για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους ή για να πραγματοποιήσουν μια έρευνα (Kraemer κ. α., 2003). Ο κύριος στόχος των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών είναι η εξυπηρέτηση του εκπαιδευτικού προσωπικού και των φοιτητών στη διδασκαλία, στην αναζήτηση πληροφοριών και στις ερευνητικές προσπάθειες (Anthony, 2010). Για να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι διαπροσωπικές σχέσεις των βιβλιοθηκονόμων με τους χρήστες της βιβλιοθήκης. Γι αυτό το λόγο, οι βιβλιοθηκονόμοι προσφέρουν σεμινάρια και ξενάγηση στο χώρο της βιβλιοθήκης, (Meyers Martin & Lampert, 2013; Hales κ. α., 2009). Σύγχρονες έρευνες στην πληροφοριακή παιδεία έχουν δείξει ότι οι βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να συνεργαστούν με τους καθηγητές για να βελτιώσουν την παροχή εκπαίδευσης και υπηρεσιών σε ολόκληρο το ίδρυμα. Σε αυτές τις προσπάθειες τους όμως, έρχονται αντιμέτωποι με πολλά εμπόδια. Πολλοί βιβλιοθηκονόμοι δηλώνουν ότι νιώθουν διχασμένοι μεταξύ των φιλοδοξιών τους και της στάσης που έχει το προσωπικό της σχολής απέναντι στην εργασία τους. Παρόλο που πολλοί από το προσωπικό της σχολής θεωρούν τους βιβλιοθηκονόμους επαγγελματίες και ειδικούς στον τομέα τους υπάρχουν και κάποιες διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων. Αυτές οι διαφορές έχουν δημιουργηθεί επειδή η προσπάθεια των βιβλιοθηκονόμων να προωθήσουν το πανεπιστήμιο δεν υφίσταται έξω από τη βιβλιοθήκη. Μια ισχυρή σχέση μεταξύ των βιβλιοθηκονόμων και του εκπαιδευτικού προσωπικού είναι το καλύτερο μέσο για την προώθηση της πληροφοριακής παιδείας και των υπηρεσιών του πανεπιστημίου (Anthony, 2010; Hales κ. α., 2009). Η προώθηση της βιβλιοθήκης και η προσέγγιση του εκπαιδευτικού προσωπικού μπορεί να επιτευχθεί με την αποστολή φυλλαδίων, με την δημιουργία σεμιναρίων και με την ξενάγηση στο χώρο της βιβλιοθήκης, τα οποία ενημερώνουν για τους πόρους και τις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης, ενώ παράλληλα παρέχουν εκπαίδευση στη χρήση των υπηρεσιών της. Επίσης, είναι σημαντική η συνεχής επαφή με τους καθηγητές, μέσω συνεντεύξεων ή ερωτηματολογίων, ώστε οι βιβλιοθηκονόμοι να μαθαίνουν τι τους αρέσει και τι όχι, ποιες υπηρεσίες χρησιμοποιούν περισσότερο και τι θα ήθελαν να αλλάξει, ώστε να μπορούν συνεχώς να βελτιώνουν τις υπηρεσίες τους (Hales κ. α., 2009). 11

12 Σύμφωνα με τον Shelton (2009) ο ρόλος των βιβλιοθηκονόμων είναι να διδάξουν στους χρήστες των βιβλιοθηκών πως οργανώνεται, πως αναζητείται, πως ερμηνεύεται και πως αξιολογείται η πληροφορία, ώστε να μπορούν να τη χρησιμοποιούν αποτελεσματικά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη βιβλιοθήκη, αυτή γίνεται ένας σημαντικός παράγοντας στην εκπαιδευτική τους εμπειρία αλλά και στη μετέπειτα ζωή τους. Σύμφωνα με έρευνες, το εργατικό δυναμικό που συγκαταλέγεται στη λεγόμενη ψηφιακή γενιά στερείται δεξιότητες οργάνωσης, αναζήτησης, διερμηνείας και αξιολόγησης της πληροφορίας. Αυτές είναι δεξιότητες που οι βιβλιοθηκονόμοι γνωρίζουν και πρέπει να διδάξουν στους φοιτητές πριν εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Όπως επισημαίνει ο Kraemer κ. α. (2003), αυτό προϋποθέτει να αναπτύξουν την ικανότητα να ερμηνεύουν τα χαρακτηριστικά και τις πληροφοριακές ανάγκες των χρηστών, να λάβουν υπόψη τους τη διαφορετικότητα των χρηστών (κοινωνική και πολιτιστική) και να αντιληφθούν ότι πολλοί χρήστες δεν είναι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία και τη διαχείριση της πληροφορίας. 1.3 Προσέγγιση σε διαφορετικές ομάδες χρηστών Πολλοί μελετητές έχουν εξετάσει την ανάπτυξη ακαδημαϊκών προγραμμάτων που στοχεύουν στην προώθηση της γνώσης στις διαφορετικές αμερικάνικες κουλτούρες και τους παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτυχία των μειονοτήτων φοιτητών στα κολλέγια. Έχει δοθεί λίγη σημασία όμως, στη βιβλιογραφία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στους τρόπους με τους οποίους οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες μπορούν να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες προσέγγισης διαφορετικών χρηστών στο χώρο τους. Αντιθέτως, οι ακαδημαϊκοί βιβλιοθηκονόμοι έχουν δείξει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στους τρόπους που οι συλλογές τους μπορούν να υποστηρίξουν ακαδημαϊκές έρευνες σχετικά με τις φυλετικές και εθνικές ομάδες στην Αμερική, αλλά και στους τρόπους με τους οποίους μπορούν να μεταδώσουν πληροφορίες και υπηρεσίες διδασκαλίας στις κοινότητες διαφορετικών φοιτητών (Kraemer κ. α., 2003; Walter, 2005). Οι πρωτοβουλίες προσέγγισης διαφορετικών χρηστών στις βιβλιοθήκες, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ενός μοντέλου για την παροχή υπηρεσιών, η διδακτική προσέγγιση των φοιτητών και η δημιουργία συνεργατικών προγραμμάτων μεταξύ των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και του κέντρου πολυπολιτισμικών φοιτητών οδηγεί στη βελτίωση των υπηρεσιών που προσφέρονται στους διαφορετικούς χρήστες (Walter, 2005). 12

13 Τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια, ώστε να προωθούν τις αυξανόμενες ψηφιακές υπηρεσίες και πηγές της βιβλιοθήκης (Meyers Martin & Lampert, 2013). Οι βιβλιοθήκες εξελίσσουν συνέχεια νέες υπηρεσίες προσέγγισης χρηστών βασιζόμενες στις ανάγκες των φοιτητών. Γι αυτό το λόγο, έχουν αποκτήσει πολύ ακριβό διαδικτυακό υλικό και βάσεις δεδομένων ώστε να μπορούν οι φοιτητές να έχουν πρόσβαση, όχι μόνο από το χώρο της βιβλιοθήκης, αλλά και από τα σπίτια τους. Επίσης, τα κτήρια των βιβλιοθηκών έχουν γίνει πιο φιλόξενα με σκοπό την άνεση των φοιτητών. Παρόλο που οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν έμμεσα και το εκπαιδευτικό προσωπικό, ο κύριος στόχος των προσπαθειών αυτών ήταν οι φοιτητές (Anthony, 2010). Τα πανεπιστήμια προσπαθούν να εκπληρώσουν τις ανάγκες των φοιτητών για μάθηση δίνοντας περισσότερες εργασίες για το σπίτι. Με την ανάπτυξη του διαδικτύου και της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης οι φοιτητές μπορούν να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας (Shelton, 2009). Η εξ αποστάσεως πρόσβαση στους πόρους της βιβλιοθήκης έχει δώσει τη δυνατότητα στους καθηγητές και στους φοιτητές να μην επισκέπτονται το κτήριο της βιβλιοθήκης κατά την αναζήτηση πληροφοριών (Rudin, 2008). Αυτό παρουσιάζει ευκαιρίες για τα ιδρύματα να προσεγγίσουν μεγαλύτερο αριθμό φοιτητών. Ακόμα, προσφέροντας εξ αποστάσεως διδασκαλία τα πανεπιστήμια έχουν τη δυνατότητα να διατηρήσουν χαμηλά τα λειτουργικά έξοδα προσλαμβάνοντας προσωπικό μερικής απασχόλησης (Shelton, 2009). Ωστόσο η διαδικτυακή εκπαίδευση των φοιτητών δημιουργεί κάποια προβλήματα για τους βιβλιοθηκονόμους σχετικά με τους καθηγητές που διδάσκουν αυτά τα μαθήματα. Οι καθηγητές μερικής απασχόλησης συνήθως διδάσκουν τα μαθήματά τους απογευματινές ώρες, κατά τις οποίες το προσωπικό της βιβλιοθήκης απουσιάζει. Ενώ, οι καθηγητές που διδάσκουν μέσω του διαδικτύου έρχονται σπάνια στο πανεπιστήμιο, αφού κάποιοι από αυτούς μπορεί να μένουν πολύ μακριά. Αν αυτοί οι καθηγητές δεν συνδεθούν με τη βιβλιοθήκη τότε ούτε οι φοιτητές τους θα χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες της. Όσο οι καθηγητές μαθαίνουν περισσότερο για τις υπηρεσίες που προσφέρει η βιβλιοθήκη, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να μεταφέρουν αυτές τις πληροφορίες στους φοιτητές τους. Με αυτό τον τρόπο, η βιβλιοθήκη έχει μια ευκαιρία να εξυπηρετήσει καλύτερα τους χρήστες της (Shelton, 2009). 13

14 Παράλληλα, θα πρέπει να γίνει και μια αναφορά στη λεγόμενη γενιά της χιλιετίας, δηλαδή τα άτομα που έχουν γεννηθεί από το Η συγκεκριμένη γενιά ξεκίνησε την εισαγωγή της στα πανεπιστήμια περίπου το 2000 και παρουσιάζει μια συνεχή πρόκληση στο διοικητικό και στο εκπαιδευτικό προσωπικό σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του πανεπιστημίου. Οι σημερινοί προπτυχιακοί φοιτητές πιέζουν τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες να επανεξετάσουν τους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζουν και προωθούν τις βασικές υπηρεσίες και τα προγράμματα τους. Οι προσδοκίες των χρηστών είναι πιο σημαντικές από άλλες τάσεις που επηρεάζουν τις βιβλιοθήκες όπως η τεχνολογία, οι οργανωτικοί περιορισμοί και οι προσδοκίες των βιβλιοθηκονόμων και είναι αναγκαίο να συμβαδίσουν με αυτές για να καταφέρουν να επιβιώσουν. Αυτό σημαίνει, ότι οι βιβλιοθήκες όλων των ειδών πρέπει να επανεξετάσουν τους τρόπους με τους οποίους προβάλλουν τον εαυτό τους και τις υπηρεσίες τους στο κοινό. Γι αυτό, πρέπει να αποδείξουν ότι έχουν έναν ενεργό ρόλο στο πανεπιστήμιο και ότι δεν είναι απλά μια αποθήκη σκονισμένων βιβλίων. Οφείλουν να εξελίξουν τις παραδοσιακές υπηρεσίες τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα και να τις επεκτείνουν εκτός του κτηρίου της βιβλιοθήκης, σε ολόκληρο το πανεπιστήμιο (Ursin Cummings, 2007). Μέχρι πρόσφατα, οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες βασίζονταν στις έντυπες συλλογές τους ώστε να προσεγγίσουν νέους χρήστες στις υπηρεσίες τους. Η εισαγωγή καλύτερης ηλεκτρονικής πρόσβασης στην έρευνα, τα διαδικτυακά βοηθητικά προγράμματα βιβλιογραφίας αλλά και οι ανάγκες των διαφορετικών χρηστών έχουν αναγκάσει πολλές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες να επανεξετάσουν τις προσπάθειες προσέγγισης τους στους χρήστες του πανεπιστημίου αλλά και της κοινότητας (Fabian κ. α., 2003; Courtney, 2009). Ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο σε τι βαθμό οι χρήστες αυτοί έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες, καθώς οι υπολογιστές των βιβλιοθηκών απαιτούν σύνδεση χρήστη ενώ τα περισσότερα περιοδικά και τα εργαλεία ευρετηρίασης και βιβλιογραφίας έχουν αντικατασταθεί με αντίστοιχα ηλεκτρονικά. Γι αυτό το λόγο, η διαδικτυακή πρόσβαση στους πόρους της βιβλιοθήκης από εξωτερικούς χρήστες είναι ασυνήθιστη (Courtney, 2009). Οι σημερινοί φοιτητές έχουν πολλές εναλλακτικές πηγές στη διάθεσή τους. Για παράδειγμα, επιλέγουν να ψάξουν πρώτα στο Google για τις πληροφορίες που χρειάζονται από το να απευθυνθούν σε κάποια βιβλιοθήκη (Schneider, 2003). Οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να αποδείξουν ότι η έρευνά τους μπορεί να γίνει καλύτερα μέσω 14

15 της βιβλιοθήκης, είτε διαδικτυακά είτε προσωπικά (Ursin Cummings, 2007). Επιπροσθέτως, η Dennis (2012) θεωρεί ότι οι κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές της εποχής επηρεάζουν άμεσα τη δουλειά του βιβλιοθηκονόμου. Ο ρόλος των βιβλιοθηκονόμων στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες έχει αλλάξει τα τελευταία 10 χρόνια. Εξαιτίας αυτής της αλλαγής, πολλά πανεπιστήμια έχουν ξεκινήσει να παρέχουν τουλάχιστον μια θέση στη βιβλιοθήκη που έχει ως καθήκον την προώθησή της και την προσέγγιση νέων χρηστών (Dennis, 2012). 1.4 Προσέγγιση εκπαιδευτικού προσωπικού Οι βιβλιοθηκονόμοι για να προσεγγίσουν το εκπαιδευτικό προσωπικό στις βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους, οι οποίοι θα αναλυθούν στη συνέχεια. Αρχικά, οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες επιλέγουν μια επιτροπή προσέγγισης που αποτελείται από μέλη του εκπαιδευτικού προσωπικού τα οποία είναι υπεύθυνα για την προώθηση της βιβλιοθήκης και τη διοργάνωση εκδηλώσεων. Ακόμη, οι καθηγητές που είναι συνδεδεμένοι και έχουν πιο ενεργό ρόλο στη βιβλιοθήκη μπορούν να αναλαμβάνουν να την προωθήσουν στους υπόλοιπους (Carter and Seaman, 2011). Στη συνέχεια, επισημαίνεται η σημασία της χρήσης του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων όπως το Facebook και το MySpace για την προσέγγιση καθηγητών και την προώθηση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης (Connell, 2009). Άλλος ένας τρόπος προσέγγισης είναι η προσωπική επαφή με τους καθηγητές με την επίσκεψη στους χώρους εργασίας τους και με την παρακολούθηση των συνεδριάσεων και των διαλέξεων τους. Επίσης, οι υπηρεσίες της βιβλιοθήκης μπορούν να προωθηθούν μέσω , τα οποία ενημερώνουν για παλιές αλλά και νέες υπηρεσίες, συνέδρια μέσω διαδικτύου, εξ αποστάσεως εκπαίδευση και εργαστήρια εκμάθησης χρήσης των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης. Το σημαντικότερο είναι να δοθεί έμφαση στις ανάγκες του εκπαιδευτικού προσωπικού και να προσφερθούν οι κατάλληλες υπηρεσίες. Επιπλέον, οι βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να συμμετέχουν σε διάφορες ομάδες της πανεπιστημιούπολης και να παρακολουθούν τα νέα της σχολής για να ενημερώνονται για διάφορες εκδηλώσεις. Παράλληλα, παρέχονται μαθήματα πληροφοριακής παιδείας από βιβλιοθηκονόμους, ξεναγήσεις στο χώρο της βιβλιοθήκης, συναντήσεις με τους καθηγητές και προώθηση των υπηρεσιών με τη βοήθεια κάποιων καθηγητών στους υπόλοιπους (Debra and Tassel, 2000; 15

16 Thull and Anne Hansen, 2009). Οι βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να έρθουν σε επαφή με ακαδημαϊκά τμήματα μέσω επιτροπών εκπαιδευτικού προσωπικού και να προσφέρουν βοήθεια για ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων και για διάφορες ψηφιακές υπηρεσίες (Cooke κ. α., 2011). Οι βιβλιοθήκες πρέπει να διαμορφώσουν ειδικές υπηρεσίες ανάλογα με τις ανάγκες του κοινού που εξυπηρετούν όπως να πραγματοποιήσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για την εκμάθηση της βιβλιοθήκης, να παρέχουν βοήθεια σε έρευνες και να αναπτύξουν τις συλλογές τους. Σημαντική είναι και η προσωπική επαφή των καθηγητών με το βιβλιοθηκονόμο που είναι υπεύθυνος για αυτά τα προγράμματα, ώστε να ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν όταν αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα (Tennant κ. α., 2006). Η προσέγγιση του διδακτικού προσωπικού πραγματοποιείται μεθοδικά και σταθερά. Για να το επιτύχουν αυτό οι βιβλιοθηκονόμοι δημοσιεύουν άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, ασχολούνται με τη διαχείριση του πανεπιστημίου και προωθούν τις δυνατότητές τους και τις υπηρεσίες που προσφέρει η βιβλιοθήκη με παρουσιάσεις και εργαστήρια. Εν συνεχεία, θα μπορούσαν να συναντηθούν με το εκπαιδευτικό προσωπικό στον εργασιακό χώρο του και να παρέχουν μαθήματα και βιβλιογραφική εκπαίδευση. Ακολούθως, στις συναντήσεις με καθηγητές θα γίνεται παρουσίαση των πόρων της βιβλιοθήκης, ξενάγηση στους σχετικούς με τον κάθε καθηγητή τομείς και παρουσίαση των βάσεων δεδομένων που τον αφορούν. Το εκπαιδευτικό προσωπικό πρέπει να ενημερώνεται συχνά για τις νέες τεχνολογίες πληροφοριών και να πραγματοποιούνται μαθήματα εκπαίδευσης των καθηγητών στη χρήση της βιβλιοθήκης. Ακόμη, οι καθηγητές μπορούν να βοηθήσουν στην διαμόρφωση και στην ανάπτυξη της συλλογής και των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης (Reeves κ. α., 2003). Το ενδιαφέρον των βιβλιοθηκονόμων πρέπει να στραφεί προς τα ακαδημαϊκά τμήματα και τις έρευνες των καθηγητών. Για να τους προσεγγίσουν στη βιβλιοθήκη ένας τρόπος είναι η αποστολή σημειωμάτων που τους επιβραβεύουν για διάφορα θέματα, όπως η δημοσίευση άρθρων σε περιοδικά και η παρακολούθηση των διαλέξεων και των εκδηλώσεών τους. Μπορούν, ακόμα, να στέλνουν συχνά ενημερωτικά στους καθηγητές σχετικά με νέες ή παλιές υπηρεσίες. Επίσης, οι παραγγελίες των βιβλίων πρέπει να γίνονται με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού προσωπικού και να οργανώνονται εκπαιδευτικά μαθήματα, στα οποία διδάσκεται ο ρόλος της βιβλιοθήκης. Αυτό οδηγεί στην 16

17 ανάπτυξη της συλλογής σε συνεργασία με τους καθηγητές (Stoddart κ. α., 2006). Επιπροσθέτως, απαραίτητη είναι η εκπαίδευση των καθηγητών σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες και βάσεις δεδομένων σχετικές με τις έρευνές τους, η εκμάθηση χρήσης του καταλόγου της βιβλιοθήκης, η εξ αποστάσεως πρόσβαση στις υπηρεσίες της και η διαχείριση των αρχείων τους (Stebelman κ. α., 1999). Τέλος, εντοπίζεται μια ποικιλία από προγράμματα για την προσέγγιση του εκπαιδευτικού προσωπικού. Με αυτά προσφέρονται νέες και βελτιωμένες υπηρεσίες, επιβράβευση των καθηγητών για διάφορα θέματα, ενσωμάτωση των βιβλιοθηκονόμων στις δραστηριότητες των ακαδημαϊκών τμημάτων, βοήθεια στις έρευνα του προσωπικού και ενσωμάτωση του εκπαιδευτικού προσωπικού στη βιβλιοθήκη με την επιλογή και αξιολόγηση της συλλογής (Kotter, 1999). 1.5 Δράσεις βιβλιοθηκών Σύμφωνα με τη Dennis (2012), η κρίση, που υπάρχει τα τελευταία χρόνια, σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές εξελίξεις στον ακαδημαϊκό χώρο έχουν ασκήσει πίεση στον προϋπολογισμό των βιβλιοθηκών. Αυτές οι εξελίξεις, έχουν υποχρεώσει τη διοίκηση των βιβλιοθηκών και τους βιβλιοθηκονόμους να παρέχουν και να διατηρήσουν επιτυχημένα προγράμματα προσέγγισης χρηστών. Η πρόσβαση στους πόρους της βιβλιοθήκης είναι η πιο σημαντική της υπηρεσία. Οι περισσότερες ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, δημόσιες και ιδιωτικές, επιτρέπουν σε μη εγγεγραμμένους χρήστες την πρόσβαση σε εκτυπωμένο υλικό και σε διάφορες υπηρεσίες (Courtney, 2009). Η προσέγγιση χρηστών αφορά τις προσπάθειες των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών να προχωρήσουν πέρα από τους παραδοσιακούς χρήστες τους και να αλληλοεπιδράσουν με τις περιφερειακές κοινότητες και είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο οι υπηρεσίες της βιβλιοθήκης μπορούν να κατανεμηθούν αποτελεσματικά σε μια περιοχή έτσι ώστε όλοι οι κάτοικοι της να έχουν πρόσβαση σε αυτές (Boyce & Boyce, 1995; Dennis, 2012). Κάθε είδους βιβλιοθήκη πρέπει να σκεφτεί να υλοποιήσει προγράμματα προσέγγισης χρηστών. Ο τύπος και η έκταση ενός τέτοιου προγράμματος εξαρτώνται από τους πόρους της βιβλιοθήκης. Η χρηματοδότηση, το προσωπικό, ο χρόνος και η μακροπρόθεσμη δέσμευση των βιβλιοθηκονόμων παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτή τη προσπάθεια. Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες αλληλοεπιδρούν με την κοινότητα βασισμένες σε τρεις παράγοντες: αν η ανάγκη εκφράζεται εκτός του πανεπιστημίου, αν βλέπουν την αποστολή τους ως πρόκληση για να αναλάβουν δράση με δική τους πρωτοβουλία και αν κατασκευάζουν προγράμματα 17

18 προσέγγισης για να αποφύγουν κάποιο πρόβλημα ή κρίση (Schneider, 2003). Όπως τονίζουν οι Meyers Martin και Lampert (2013), τα ακαδημαϊκά προγράμματα προσέγγισης χρηστών μπορούν να πάρουν πολλές μορφές στη σημερινή εποχή. Οι παραδοσιακές μορφές των προγραμμάτων προσέγγισης περιλαμβάνουν διδασκαλία πρόσωπο με πρόσωπο, σεμινάρια για την παροχή πληροφοριών και πρακτική εξάσκηση με τους πόρους της βιβλιοθήκης. Με την ανάπτυξη του παγκόσμιου ιστού και την ανάγκη της κοινωνίας για πρόσβαση σε πληροφορίες, οι βιβλιοθήκες δημιούργησαν νέες ψηφιακές πλατφόρμες σε μια προσπάθεια να συνδέσουν τους χρήστες που είναι εξοικειωμένοι με αυτό το μέσο. Η συνάντηση συγκεκριμένων ομάδων χρηστών διαδικτυακά μπορεί να παρουσιάσει ορισμένες προκλήσεις για τις βιβλιοθήκες, καθώς τα προγράμματα αυτά προορίζονται να συνδέσουν ομάδες χρηστών, οι οποίες ενδεχομένως να είχαν λιγότερη επαφή με την τεχνολογία κατά την διάρκεια της ζωής τους. Γι αυτό το λόγο, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάπτυξη διαδικτυακών προγραμμάτων προσέγγισης (Meyers Martin και Lampert, 2013). Από το 2000 περίπου, η βιβλιοθήκη Κρέσγκ του πανεπιστημίου του Όκλαντ έχει πετύχει σημαντική πρόοδο στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών προσέγγισης, οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες σε προηγουμένως ανεπαρκώς εξυπηρετούμενους φοιτητές. Παράλληλα, αυτά τα προγράμματα έχουν ενισχύσει την εικόνα της βιβλιοθήκης στους φοιτητές και στο εκπαιδευτικό προσωπικό, και την έχουν τοποθετήσει στην καρδιά της διδασκαλίας και της μάθησης στο πανεπιστήμιο (Kraemer κ. α., 2003). Σε μια πιο εξειδικευμένη περίπτωση, στις αγροτικές περιοχές ο πληθυσμός που παρέχει τη δημόσια χρηματοδότηση είναι διασκορπισμένος με αποτέλεσμα να μην έχει πρόσβαση στη βιβλιοθήκη που χρηματοδοτεί. Οι αγροτικές περιοχές εξυπηρετούνται κυρίως από εθνικές και τοπικές πληροφοριακές υπηρεσίες, τις βιβλιοθήκες των κολλεγίων και των πανεπιστημίων και από τις τοπικές δημόσιες βιβλιοθήκες, όπου όλες χρησιμοποιούν μεθόδους προσέγγισης. Ιδιαίτερες προσπάθειες έχουν γίνει για να υποστηρίξουν δραστηριότητες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και διάφορες ανάγκες πληροφόρησης. Σε αυτές τις περιοχές, οι νέες τεχνολογίες είναι περισσότερο διαδεδομένες. Γι αυτό τα ψηφιακά μέσα έχουν ξεκινήσει να έχουν κάποια επίδραση στις αγροτικές δραστηριότητες παρόλο που οι περισσότερες υπηρεσίες παρέχονται από τοπικές 18

19 βιβλιοθήκες. Το άμεσο αποτέλεσμα των νέων τεχνολογιών φαίνεται να υποστηρίζει αυτά τα προγράμματα παρά να τα υποσκελίζει (Boyce και Boyce, 1995). Οι Debra και Tassel (2000) εντοπίζουν ότι οι εκπαιδευτικές συνεργασίες μεταξύ των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και των δημόσιων σχολείων έχουν πάρει πολλές μορφές κατά το τελευταίο μισό του αιώνα. Τεκμηριωμένα έργα και προγράμματα περιλαμβάνουν μεταφορές και συμφωνίες δανεισμού για μαθητές λυκείου αλλά και βιβλιοθηκονόμους, σεμινάρια για βιβλιοθηκονόμους και καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και συνεδρίες διδασκαλίας για ομάδες μαθητών που επισκέπτονται ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες. Λιγότερο συνηθισμένες όμως, είναι οι επισκέψεις ακαδημαϊκών βιβλιοθηκονόμων σε λύκεια για να προσφέρουν ενεργή μάθηση και πρακτικά εργαστήρια, τα οποία παρέχουν στους μαθητές εξ αποστάσεως πρόσβαση σε τεχνολογίες πληροφόρησης και ηλεκτρονικές πηγές που βρίσκονται στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες. Για παράδειγμα, από το 1996, οι βιβλιοθήκες Μπούλντερ του πανεπιστημίου του Κολοράντο έχουν πειραματιστεί με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσέγγισης που βοηθάει τους μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης να κατανοήσουν την ερευνητική διαδικασία της βιβλιοθήκης και να αναπτύξουν κριτική σκέψη και δεξιότητες αξιολόγησης που θα είναι σημαντικά για την ακαδημαϊκή τους επιτυχία. Τα διαδικτυακά περιβάλλοντα μάθησης που δημιουργούνται σε σχολικές βιβλιοθήκες και τα κέντρα πολυμέσων επέτρεψαν στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες να επεκτείνουν τόσο τα προγράμματα πληροφοριακής παιδείας όσο και τις συλλογές της βιβλιοθήκης πέρα από τους παραδοσιακούς χρήστες και τα σύνορα του πανεπιστημίου (Debra και Tassel, 2000). Οι βιβλιοθήκες πρέπει να ξεκινήσουν νέες δημόσιες σχέσεις για να βελτιώσουν τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών τους. Στο πανεπιστήμιο του Μπάφαλο, ειδικός προγραμματισμός και προηγμένες τεχνολογίες χρησιμοποιήθηκαν για την προσέγγιση διαφορετικών και ανεπαρκώς εξυπηρετούμενων χρηστών και έτσι αυξήθηκε ο αριθμός των χρηστών στις εκδηλώσεις των βιβλιοθηκών. Οι βιβλιοθηκονόμοι συνεργάστηκαν με άλλα τμήματα του πανεπιστημίου και κοινοτικές οργανώσεις και προσάρμοσαν μοντέλα προγραμματισμού που χρησιμοποιούνταν από επιχειρήσεις και μη ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες με τη βοήθεια πολυμέσων. Με αυτό τον τρόπο κατάφεραν να προσφέρουν μια ποικιλία εκδηλώσεων επί ένα χρόνο, οι οποίες περιλάμβαναν εκθέσεις της βιβλιοθήκης, 19

20 συζητήσεις για βιβλία, σεμινάρια και περίπτερα πολυμέσων (Fabian κ. α., 2003). Επίσης, οι βιβλιοθηκονόμοι που θέλουν να κάνουν το επόμενο βήμα στην προσέγγιση χρηστών εστιάζουν στις μοναδικές συλλογές της βιβλιοθήκης και σε εξειδικευμένες υπηρεσίες για ένα συγκεκριμένο κοινό. Οι ειδικές συλλογές των βιβλιοθηκών μπορούν να βοηθήσουν πολύ τις προσπάθειες προσέγγισης, καθώς μπορεί να ενδιαφέρουν ένα μεγάλο κοινό που είναι γεωγραφικά διασκορπισμένο (Courtney, 2009). Ο Graham (2005) αναφέρεται στην αδυναμία πολλών πανεπιστημίων να επεκταθούν πέρα από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Συχνά τα πανεπιστήμια έχουν μεγαλύτερη επίδραση στους φοιτητές τους παρά στην κοινωνία. Τις περισσότερες φορές, τα πανεπιστήμια προσθέτουν στα έσοδα της πόλης που βρίσκονται μόνο όταν φιλοξενούν συνέδρια, σεμινάρια ή κάποιο αθλητικό γεγονός. Αυτό ισχύει περισσότερο για τα περιφερειακά ιδρύματα, τα οποία θεωρούνται μεσαία προς μικρά σε μέγεθος. Αυτά τα περιφερειακά πανεπιστήμια όμως, είναι περισσότερο ζωτικής σημασίας για την κοινότητα εξαιτίας του δυσανάλογου μεγέθους και των οικονομικών επιπτώσεων που έχουν στην περιοχή που βρίσκονται. Μια από τις πιο σημαντικές πηγές ενός πανεπιστημίου είναι η βιβλιοθήκη του. Αλλά, οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες μπορεί να αποκλειστούν όταν πρόκειται να σχηματίσουν σχέσεις με όσους είναι έξω από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Γι αυτό, ο Graham (2005) υποστηρίζει πως μια μεσαίου μεγέθους περιφερειακή ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη εξυπηρετεί καλύτερα την κοινότητα όταν χρησιμοποιεί ειδικά προγράμματα και υπηρεσίες για να προβληθεί. Πέρα από τη φυσική και οικονομική υποστήριξη που προσφέρει στην κοινωνία, ένα πανεπιστήμιο έχει την υποχρέωση να μοιράζεται τις γνώσεις του. Η βιβλιοθήκη δεν είναι απλά μια αποθήκη πληροφοριών αλλά ένα μέρος στο οποίο η πληροφορία είναι προσβάσιμη και διαμοιράζεται (Ursin Cummings, 2007; Graham, 2005). 1.6 Προγράμματα προσέγγισης σε πρόσφυγες Οι βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο ανέκαθεν ανταποκρίνονταν στις φυσικές καταστροφές και στις ανθρωπιστικές κρίσεις, προσφέροντας ένα φιλικό περιβάλλον, ένα καταφύγιο και μια πηγή πληροφόρησης. Σε όλη την Ευρώπη, οι δημόσιες βιβλιοθήκες υποδέχονται όλους τους πρόσφυγες, ανεξαρτήτως εθνικότητας προσφέροντας δραστηριότητες και εκπαίδευση (IFLA, 2015). Οι δημόσιες βιβλιοθήκες στην Αμερική εδώ και πολλά χρόνια παρείχαν υπηρεσίες και εκπαίδευση στους μετανάστες. Οι 20

21 βιβλιοθήκες λειτουργούν ως ένα μέρος για εκπαίδευση, διαφωτισμό και εκμάθηση της δημοκρατίας και της αγγλικής γλώσσας. Σε πολλές περιοχές, οι οποίες είχαν μεγάλο πληθυσμό μεταναστών, δημόσιοι οργανισμοί και βιβλιοθήκες συνεργάστηκαν λόγω των περιορισμένων πόρων τους ώστε να καλύψουν τις ανάγκες τους σε προσωπικό και συλλογές. Οι οργανισμοί που μπορούν να συνεργαστούν με τις βιβλιοθήκες για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας κρίσης είναι τα πανεπιστήμια, τα κολλέγια, τα σχολεία, οργανισμοί προσφύγων και μεταναστών και διάφοροι κυβερνητικοί οργανισμοί, οι οποίοι βοηθάνε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να ενταχθούν στην κοινωνία προσφέροντας τους εργασία και εκπαίδευση. Επίσης, οι οργανισμοί αυτοί μπορούν να παρέχουν τεχνική βοήθεια στα προγράμματα των βιβλιοθηκών, να παρουσιάσουν τις βιβλιοθήκες σε εκδηλώσεις προσφύγων και μεταναστών, να δώσουν συμβουλές για την προσέγγιση συγκεκριμένου κοινού και να στρέψουν τους μετανάστες στις βιβλιοθήκες. Επιτυχείς συνεργασίες θεωρούνται αυτές στις οποίες όλα τα μέλη έχουν κοινούς στόχους και συνεργάζονται για τις ανάγκες των μεταναστών (Abridged by the Editor, 2009). Οι βιβλιοθήκες που θέλουν να επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους στους πρόσφυγες και στους μετανάστες πρέπει πρώτα να καθορίσουν τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους και στη συνέχεια να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους. Για να το πετύχουν αυτό, μπορούν να προσλάβουν μετανάστες ως προσωπικό, να οργανώσουν ξεναγήσεις στη βιβλιοθήκη και ομιλίες για θέματα που αφορούν τους μετανάστες, να συνεργαστούν με άλλες τοπικές υπηρεσίες ώστε να μάθουν περισσότερα για τους μετανάστες και να συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις για να προωθήσουν τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης προς τους μετανάστες (Abridged by the Editor, 2009). 21

22 Μεθοδολογία 2.1 Ερευνητική προσέγγιση Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας με τίτλο «Προγράμματα προσέγγισης χρηστών στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες: μια έρευνα σε χρήστες και επαγγελματίες της πληροφόρησης». Η συγκεκριμένη έρευνα έχει δυο στόχους. Αρχικά, να αναδείξει κατά πόσο οι βιβλιοθήκες προσφέρουν προγράμματα προσέγγισης χρηστών στο εκπαιδευτικό προσωπικό και στους φοιτητές των ιδρυμάτων και στη συνέχεια, κατά πόσο το εκπαιδευτικό προσωπικό γνωρίζει και χρησιμοποιεί αυτά τα προγράμματα (Abu Bakar, 2009; Arendt and Lotts, 2012; Broughton, 2016). Η παρούσα πτυχιακή εργασία ακολούθησε τη μικτή ερευνητική προσέγγιση, η οποία αποτελεί ένα συνδυασμό της ποσοτικής και της ποιοτικής έρευνας (Abu Bakar, 2009; Arendt and Lotts, 2012). Για την αποτύπωση των απόψεων των ερωτηθέντων χρησιμοποιήθηκαν ερωτήσεις κλειστού τύπου, με τις απαντήσεις να δίνονται σε 5βάθμια κλίμακα τύπου Likert, δηλαδή μια επιλογή της απάντησης από μια διαβαθμισμένη κλίμακα όπως για παράδειγμα το «Ποτέ Σε συστηματική βάση», «Απόλυτα δυσαρεστημένος/η Απόλυτα ευχαριστημένος/η» και «Καθόλου σημαντική Εξαιρετικά σημαντική» (Broughton, 2016; Kostoulas, 2014). Παράλληλα, δόθηκε η δυνατότητα στους συμμετέχοντες στην έρευνα να διατυπώσουν τις απόψεις τους σε μία ανοικτή ερώτηση που αφορούσε προτάσεις για την παροχή υπηρεσιών από τις βιβλιοθήκες. Η χρήση μιας τέτοιου είδους έρευνας, της μικτής έρευνας δηλαδή, αποσκοπεί στην εξαγωγή πλουσιότερων αποτελεσμάτων. Όσον αφορά στην ανάλυση των δεδομένων, για τα ποσοτικά δεδομένα θα πραγματοποιηθεί περιγραφική στατιστική ανάλυση, με τον υπολογισμό της διάμεσου (median), καθώς και του ενδοτεταρτημοριακού εύρους (IQR). To IQR είναι η διαφορά μεταξύ του 3ου τεταρτημόριου (Q3) και του 1ου τεταρτημόριου (Q1), IQR=Q3-Q1. Ουσιαστικά, τα τεταρτημόρια χωρίζουν τα δεδομένα σε 4 ίσα μέρη (τέταρτα), ενώ η διάμεσος διχοτομεί τα δεδομένα σε δύο ίσα μέρη (Wahl, 2013). Όσον αφορά της ερωτήσεις ανοικτού τύπου, θα πραγματοποιηθεί ανάλυση περιεχομένου. 22

23 2.2 Ερευνητικό εργαλείο Η συλλογή των πρωτογενών δεδομένων έγινε με τη χρήση δυο ερωτηματολογίων, το ένα για τους επαγγελματίες της πληροφόρησης και το άλλο για το εκπαιδευτικό προσωπικό. Η χρήση του ερωτηματολογίου ως μεθόδου έρευνας είναι ο συνηθέστερος συλλογής πρωτογενών ποσοτικών δεδομένων. Το ερωτηματολόγιο μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανεξάρτητο με την έννοια ότι η παρουσία του ερευνητή δεν κρίνεται απαραίτητη στη διανομή του, για παράδειγμα μπορούν να σταλθούν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Επιπλέον, μεγάλο πλεονέκτημα του ερωτηματολογίου είναι η άμεση και εύκολη συμπλήρωση του από τον ερωτηθέντα καθώς και το ευρύ πλήθος των αποτελεσμάτων που προκύπτουν με ευκολία (Navarro Sada and Maldonado, 2007). Η πρώτη πηγή που χρησιμοποιήθηκε για το ερωτηματολόγιο αφορούσε την ικανοποίηση του εκπαιδευτικού προσωπικού από τις υπηρεσίες που τους παρέχονται από τους βιβλιοθηκονόμους (Abu Bakar, 2009). Η δεύτερη πηγή αναφερόταν στο τι πιστεύουν οι ίδιοι οι βιβλιοθηκονόμοι για τις υπηρεσίες και τον τρόπο που τις παρέχουν στους χρήστες, αλλά και τι πιστεύει το εκπαιδευτικό προσωπικό για τους βιβλιοθηκονόμους (Arendt and Lotts, 2012). Η τρίτη και τελευταία πηγή που χρησιμοποιήθηκε αναφερόταν στο ρόλο που έχει η βιβλιοθήκη στο Πανεπιστήμιο, αλλά και τη σχέση που έχουν οι βιβλιοθηκονόμοι με τους ερευνητές (Broughton, 2016). Τα ερωτηματολόγια για την εν λόγω πτυχιακή αναπτύχθηκαν με τον ίδιο τρόπο και χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιέχει δημογραφικά στοιχεία, όπως το φύλο και η ηλικία και γενικές ερωτήσεις, σχετικές με την εμπειρία και την ιδιότητα των βιβλιοθηκονόμων και την ειδίκευση του εκπαιδευτικού προσωπικού αντίστοιχα. Η δεύτερη ενότητα αφορά τη συχνότητα παροχής υπηρεσιών από τις βιβλιοθήκες προς το εκπαιδευτικό προσωπικό. Η τρίτη ενότητα αφορά την ικανοποίηση του εκπαιδευτικού προσωπικού αλλά και των επαγγελματιών της πληροφόρησης από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Η τέταρτη ενότητα αναφέρεται στις δεξιότητες που πρέπει να διαθέτουν οι βιβλιοθηκονόμοι ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τις πληροφοριακές, διδακτικές και ερευνητικές ανάγκες του εκπαιδευτικού προσωπικού. Επίσης, στην ίδια ενότητα περιέχεται μια ερώτηση στην οποία οι βιβλιοθηκονόμοι και οι καθηγητές μπορούν να προτείνουν υπηρεσίες που θα έπρεπε να παρέχονται για να διευκολύνουν το διδακτικό και ερευνητικό έργο. 23

24 2.3 Διαδικασία συλλογής δεδομένων Τα δυο ερωτηματολόγια δημιουργήθηκαν και διανεμήθηκαν μέσω του Google Forms. Το ένα στάλθηκε στους επαγγελματίες της πληροφόρησης διάφορων ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, ενώ το δεύτερο στο εκπαιδευτικό προσωπικό κάποιων ιδρυμάτων. Η διαδικασία αποστολής των ερωτηματολογίων ξεκίνησε την και ολοκληρώθηκε στις Τα ερωτηματολόγια στάλθηκαν στο εκπαιδευτικό προσωπικό από το ΤΕΙ Αθήνας, από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, από το ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας, από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Ο τελικός αριθμός των βιβλιοθηκονόμων που απάντησαν ήταν 37, ενώ ο τελικός αριθμός των καθηγητών που απάντησαν ήταν 41. Για την ανάλυση των δεδομένων που εξήχθησαν χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Microsoft Excel. 24

25 Αποτελέσματα έρευνας 3.1 Ερωτηματολόγιο επαγγελματιών της πληροφόρησης Ενότητα 1. Γενικές ερωτήσεις Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα δημογραφικά στοιχεία της έρευνας καθώς και γενικές ερωτήσεις. Αρχικά, από το σύνολο των 37 βιβλιοθηκονόμων που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο οι 34 ήταν γυναίκες, δηλαδή το 92% και οι 3 άντρες, δηλαδή το 8% (βλ. Διάγραμμα 1). Φύλο Άνδρας 8% Άνδρας Γυναίκα Διάγραμμα 1 Ο μέσος όρος ηλικίας των βιβλιοθηκονόμων που απάντησαν είναι περίπου 43 έτη (βλ. Διάγραμμα 2). Γυναίκα 92% 25

26 60 Ηλικία Διάγραμμα 2 Συνεχίζοντας, στο επίπεδο εκπαίδευσης των βιβλιοθηκονόμων οι 19, δηλαδή το 51,4 %, έχουν κάνει μεταπτυχιακό, οι 16, δηλαδή το 43,2%, έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους σε Πανεπιστήμιο ή Τ.Ε.Ι, ενώ μόνο 2, δηλαδή το 5,4 %, έχουν κάνει διδακτορικό (βλ. Διάγραμμα 3). Εκπαίδευση 6% Διδακτορικό 43% Μεταπτυχιακό 51% Τριτοβάθμια (Πανεπιστήμιο/ ΤΕΙ) Διάγραμμα 3 26

27 1 36 Έπειτα, βρίσκεται το ποσοστό των ειδικοτήτων οι 36, δηλαδή το 97,3%, είναι βιβλιοθηκονόμοι/επαγγελματίες της πληροφόρησης, ενώ μόλις 1, δηλαδή το 2,7%, είναι ιστορικός ο οποίος εργάζεται σε βιβλιοθήκη (βλ. Διάγραμμα 4) Ειδικότητα 5 0 Βιβλιοθηκονόμος/ Επιστήμονας της Πληροφόρησης Ιστορικός, εργαζόμενη σε βιβλιοθήκη Διάγραμμα 4 Στη συνέχεια, εξετάζουμε το ποσοστό που αφορά την ιδιότητα/θέση του βιβλιοθηκονόμου στη βιβλιοθήκη. Οι 11, δηλαδή το 29,7%, βρίσκονται στο τμήμα τεχνικής επεξεργασίας υλικού (καταλογογράφηση, ταξινόμηση κλπ.), οι 8, δηλαδή το 21,6%, βρίσκονται στις υπηρεσίες πληροφόρησης, οι 6, δηλαδή το 16,2%, είναι προϊστάμενοι, οι 5, δηλαδή το 13,5%, βρίσκονται στις υπηρεσίες ψηφιοποίησης, οι 3, δηλαδή το 8,1%, είναι διευθυντές, οι 2, δηλαδή το 5,4%, βρίσκονται στις υπηρεσίες δανεισμού/διαδανεισμού ενώ οι υπόλοιποι 2, δηλαδή το 5,4%, βρίσκονται σε λοιπές υπηρεσίες (γραμματεία, φωτοτυπίες, βιβλιοδεσία κλπ.) (βλ. Διάγραμμα 5). 27

28 Ιδιότητα/Θέση στη βιβλιοθήκη Υπηρεσίες ψηφιοποίησης 5 Υπηρεσίες πληροφόρησης 8 Υπηρεσίες δανεισμού/ διαδανεισμού 2 Τμήμα τεχνικής επεξεργασίας 11 Προϊστάμενος 6 Λοιπές υπηρεσίες (γραμματεία, 2 Διευθυντής Διάγραμμα 5 Όσον αφορά τη σχέση εργασίας, οι 23, δηλαδή το 62,2%, είναι υπάλληλοι αορίστου χρόνου, οι 11, δηλαδή το 29,7%, είναι τακτικοί/μόνιμοι υπάλληλοι, οι 2, δηλαδή το 5,4%, είναι υπάλληλοι με σύμβαση έργου ενώ μόλις 1, δηλαδή το 2,7%, είναι υπάλληλος ορισμένου χρόνου (βλ. Διάγραμμα 6). Σχέση εργασίας 30% 5% 3% 62% Αορίστου χρόνου Ορισμένου χρόνου Σύμβαση έργου Τακτικός/ Μόνιμος Διάγραμμα 6 28

29 Ο μέσος όρος εργασιακής εμπειρίας των βιβλιοθηκονόμων ανέρχεται στα 17 έτη (βλ. Διάγραμμα 7) Εργασιακή εμπειρία Διάγραμμα 7 Στην ερώτηση Στη βιβλιοθήκη στην οποία εργάζεστε υπάρχει ανάθεση σε συγκεκριμένο-α άτομα για την παροχή υπηρεσιών στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος; οι 24, δηλαδή το 65%, απάντησαν θετικά, ενώ οι 13 δηλαδή το 35%, απάντησαν αρνητικά (βλ. Διάγραμμα 8). Στη βιβλιοθήκη στην οποία εργάζεστε υπάρχει ανάθεση σε συγκεκριμένο-α άτομα για την παροχή υπηρεσιών στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος; 35% 65% Ναι Όχι 29

30 Διάγραμμα 8 Ακολούθως, από τους 24 ερωτηθέντες που απάντησαν θετικά στην παραπάνω ερώτηση, οι 23 απάντησαν ότι επικοινωνούν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω πινάκων ανακοινώσεων, μέσω τηλεφώνου, μέσω της ιστοσελίδας της βιβλιοθήκης, μέσω κοινωνικών δικτύων, μέσω ατομικών συναντήσεων με το προσωπικό, μέσω γραπτών αναφορών ή/και επιστολών, μέσω συμμετοχής σε συναντήσεις/συμβούλια Τμημάτων αλλά και μέσω e-meeting. Μόνο 1 άτομο απάντησε ότι δεν χρησιμοποιεί σαν μέσο το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, αλλά ότι επικοινωνεί μέσω ατομικών συναντήσεων με το προσωπικό, μέσω γραπτών αναφορών ή/και επιστολών και μέσω συμμετοχής σε συναντήσεις /συμβούλια Τμημάτων. Ενότητα 2. Συχνότητα παροχής υπηρεσιών Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα ποσοστά της συχνότητας παροχής υπηρεσιών από τους επαγγελματίες της πληροφόρησης προς το διδακτικό προσωπικό. Χρησιμοποιήθηκαν οι συναρτήσεις Median και IQR για την εξαγωγή του συνόλου. Η κλίμακα Likert που χρησιμοποιήθηκε ήταν από το 1 έως το 5, με το 1 να δηλώνει το Ποτέ, το 2 να δηλώνει το Σπάνια, το 3 να δηλώνει το Συχνά, το 4 να δηλώνει το Αρκετά Συχνά και το 5 να δηλώνει το Σε συστηματική βάση (βλ. Πίνακα 1). Το Median, η διάμεσος δηλαδή, δείχνει τι πιστεύει το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων και το IQR, το ενδοτεταρτημοριακό εύρος δηλαδή, όταν κυμαίνεται σε τιμές από 1 έως 2 δείχνει ότι υπάρχει μια τάση. Αν δηλαδή το Median είναι 1 για παράδειγμα και το IQR μέχρι 2, τότε σημαίνει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων είναι δυσαρεστημένο αναφορικά με το θέμα που ερευνήθηκε. Αν όμως το IQR αποκτήσει μεγαλύτερη τιμή από το 2, τότε αυτό σημαίνει ότι υπάρχει διχασμός στην άποψη των ερωτηθέντων. Αν δηλαδή το Median είναι 1 για παράδειγμα αλλά το IQR είναι 4, τότε σημαίνει ότι μερικοί ερωτηθέντες έχουν αρνητική άποψη επάνω στο θέμα ενώ οι υπόλοιποι έχουν θετική άποψη. Πόσο συχνά προσφέρονται από τη βιβλιοθήκη στην οποία εργάζεστε καθεμία από τις παρακάτω υπηρεσίες στο Median IQR 30

31 Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος; Ενημέρωση για καινούριες αφίξεις έντυπου υλικού 4 2 Ενημέρωση για νέες συνδρομές σε περιοδικά και βάσεις 5 2 δεδομένων Ενημέρωση για καινούριες υπηρεσίες της βιβλιοθήκης 5 1 Ενημέρωση για θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας & 3 2 δικαιωμάτων των συγγραφέων Ενημέρωση για περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης & εναλλακτικούς τρόπους δημοσίευσης 3 1,25 Ενημέρωση για νέες κυκλοφορίες σε ένα 3 2 επιστημονικό πεδίο Σύνταξη προτεινόμενης βιβλιογραφίας για τη διδασκαλία μαθημάτων 3 2 (reading lists) Παροχή υπηρεσιών διαδανεισμού 5 1 Παραγγελίες άρθρων 5 1 Παροχή υπηρεσιών πληροφόρησης 5 1 Παροχή υπηρεσιών πληροφοριακής παιδείας στο χώρο της βιβλιοθήκης 4 2 Εκπαίδευση στη χρήση της βιβλιοθήκης, στο χώρο της βιβλιοθήκης Παροχή υπηρεσιών πληροφοριακής παιδείας στην τάξη (In-class instruction) Εκπαίδευση στη χρήση της βιβλιοθήκης στην τάξη (Inclass instruction) Συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα των Σχολών/ Τμημάτων του Ιδρύματος Συνεργασία για την αγορά υλικού/ νέες συνδρομές σε περιοδικά Συνεργασία για την διακοπή συνδρομών Συμμετοχή στην προετοιμασία για εσωτερική και εξωτερική αξιολόγησης του Ιδρύματος ή/ και των Τμημάτων , ,

32 Συμμετοχή στον εντοπισμό δυνητικών ερευνητικών προγραμμάτων και ευκαιριών χρηματοδότησης 2 2 Πίνακας 1 Στον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι οι επαγγελματίες της πληροφόρησης θεωρούν ότι προσφέρουν συχνά έως και αρκετά συχνά τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης προς το διδακτικό προσωπικό. Αυτό φαίνεται από την πλειοψηφία των τιμών 3 και 4, που σημαίνουν συχνά και αρκετά συχνά αντίστοιχα που επέλεξαν οι ερωτηθέντες. Ενότητα 3. Ικανοποίηση από τις υπηρεσίες Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ικανοποίησης από τις υπηρεσίες που παρέχουν οι επαγγελματίες της πληροφόρησης στο διδακτικό προσωπικό (βλ. Πίνακα 2). Συνολικά, πόσο ικανοποιημένος/η είστε από καθένα από τα ακόλουθα; Ποιότητα υπηρεσιών που παρέχει η βιβλιοθήκη στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος Εύρος υπηρεσιών που παρέχει η βιβλιοθήκη στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος Συχνότητα επικοινωνίας με το Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος Ποιότητα επικοινωνίας στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος Υποστήριξη που λαμβάνει η βιβλιοθήκη από Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος Συνεργασία σε θέματα επιλογής υλικού Βαθμό εμπλοκής της βιβλιοθήκης στο διδακτικό έργο Βαθμό εμπλοκής της βιβλιοθήκης στο ερευνητικό έργο του Ιδρύματος Median IQR ,5 1 Πίνακας 2 32

33 Στον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι οι επαγγελματίες της πληροφόρησης είναι μέτρια έως αρκετά ευχαριστημένοι από τις υπηρεσίες που προσφέρουν στο διδακτικό προσωπικό. Ενότητα 4. Δεξιότητες βιβλιοθηκονόμων Στην ενότητα αυτή αναλύεται το πόσο σημαντικές είναι οι δεξιότητες των επαγγελματιών της πληροφόρησης για τους ίδιους τους επαγγελματίες της πληροφόρησης (βλ. Πίνακα 3). Πόσο σημαντικές θεωρείτε καθεμία από τις παρακάτω ικανότητες/δεξιότητες για την αποτελεσματική υποστήριξη των πληροφοριακών, διδακτικών Median IQR και ερευνητικών αναγκών του Διδακτικού και Ερευνητικού προσωπικού του Ιδρύματος; Επικοινωνιακές δεξιότητες 5 1 Άριστη γνώσης της πληροφοριακής παιδείας 5 1 Ικανότητα αξιολόγησης των ερευνητικών αναγκών της 5 1 ακαδημαϊκής κοινότητας Ικανότητα διδασκαλίας 4 2 Καλή γνώση των νέων τεχνολογιών 5 1 Δεξιότητες παρουσίασης 5 1 Θεματική εξειδίκευση 4 2 Ικανότητα διεξαγωγής έρευνας 5 1 Πίνακας 3 Στον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι οι επαγγελματίες της πληροφόρησης πιστεύουν ότι πρέπει να έχουν συγκεκριμένες δεξιότητες για να υποστηρίξουν το διδακτικό προσωπικό γι αυτό συμφωνούν ή συμφωνούν απόλυτα. Στο τέλος του ερωτηματολογίου οι ερωτηθέντες καλούνταν να προτείνουν υπηρεσίες που πιστεύουν ότι θα πρέπει να προσφέρει η βιβλιοθήκη, προκειμένου να υποστηριχθεί αποτελεσματικότερα το διδακτικό και ερευνητικό έργο του διδακτικού προσωπικού του ιδρύματος. Οι επαγγελματίες της πληροφόρησης πρότειναν υπηρεσίες οι οποίες είχαν άμεση σχέση με την τεχνολογία, προκειμένου να τραβήξουν το ενδιαφέρον 33

34 των νέων σε ηλικία χρηστών αλλά και υπηρεσίες που θα τους επιμορφώσουν και θα τους βοηθήσουν στην αναζήτηση και την αξιολόγηση της πληροφορίας. 3.2 Ερωτηματολόγιο διδακτικού προσωπικού Ενότητα 1. Γενικές ερωτήσεις Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα δημογραφικά στοιχεία της έρευνας καθώς και γενικές ερωτήσεις. Ξεκινώντας, από το σύνολο των 41 καθηγητών που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο οι 30, δηλαδή το 75%, ήταν άντρες και οι 10, δηλαδή το 25%, ήταν γυναίκες (βλ. Διάγραμμα 1). Φύλο Γυναίκα 25% Άνδρας Γυναίκα Άνδρας 75% Διάγραμμα 2). Διάγραμμα 1 Ο μέσος ορός ηλικίας των καθηγητών που απάντησαν είναι περίπου 53 έτη (βλ. 34

35 70 Ηλικία Διάγραμμα 2 Στη συνέχεια, βρίσκεται το ποσοστό των ιδρυμάτων των καθηγητών με τους περισσότερους να εργάζονται στο Τ.Ε.Ι Αθήνας, ενώ ακολουθούν διάφορα πανεπιστήμια και τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύματα (βλ. Διάγραμμα 3). Ίδρυμα ΓΝΑ ΚΑΤ 40% 5% 2% 8% 13% 32% ΕΜΠ Ιόνιο Πανεπιστήμιο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου ΤΕΙ Αθήνας ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας Διάγραμμα 3 35

36 Έπειτα, παρατηρείται στα ποσοστά των τμημάτων, οι περισσότεροι καθηγητές να βρίσκονται, 20 δηλαδή, σε διαφορετικά τμήματα, ενώ μετά ακολουθούν τα τμήματα Αρχειονομίας Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, το τμήμα Διοίκηση Επιχειρήσεων, η Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών, το ΣΕΜΦΕ, το τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών και τέλος το τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης (βλ. Διάγραμμα 4). Τμήμα Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών ΣΕΜΦΕ Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Διοίκησης Επιχειρήσεων Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομιας και Μουσειολογίας Άλλα τμήματα Διάγραμμα 4 Όσον αφορά την ιδιότητα των καθηγητών οι 36, δηλαδή το 90%, είναι μέλη ΔΕΠ/ΕΠ, οι 2, δηλαδή το 5%, είναι ΕΔΙΠ, ενώ ακόμη οι 2, δηλαδή το 5%, είναι 407/Συνεργάτες/Υπότροφοι (βλ. Διάγραμμα 5). 36

37 Ιδιότητα Μέλος ΔΕΠ/ ΕΠ 36 ΕΔΙΠ 2 407/ Συνεργάτης/ Υπότροφος Διάγραμμα 5 Έπειτα, ακολουθεί ο τομέας ειδίκευσης του διδακτικού προσωπικού. Τα αποτελέσματα που εξήχθησαν δεν μπορούν να παρουσιαστούν με ποσοστά ή με κάποιο διάγραμμα καθώς οι ειδικεύσεις που αναφέρθηκαν δεν βγάζουν κάποιο μεγάλο συγκεντρωτικό αριθμό. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο λοιπόν, συναντάται η ειδίκευση της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, της Κλινικής Χημείας, του Μάρκετινγκ, της Λογιστικής, της Πληροφορικής, της Βιβλιοθηκονομίας, των Μαθηματικών, της Ρομποτικής, της Γεωδαισίας - Τοπογραφίας, της Γραφιστικής, της Ψηφιακής Φωτογραφίας και του Τουρισμού. Ο μέσος ορός της εργασιακής εμπειρίας των καθέτων που απάντησαν ανέρχεται περίπου σα 27 έτη (βλ. Διάγραμμα 6). 37

38 Εργασιακή εμπειρία Διάγραμμα 6 Στην ερώτηση Ποιους από τους παρακάτω τρόπους χρησιμοποιεί η βιβλιοθήκη για να επικοινωνήσει με το Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό του Ιδρύματος;, οι 32 απάντησαν ότι επικοινωνούν μαζί τους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω τηλεφώνου, μέσω ατομικών συναντήσεων, μέσω πινάκων ανακοινώσεων, μέσω γραπτών αναφορών ή/και επιστολών και μέσω συμμετοχής σε συναντήσεις/συμβούλια Τμημάτων. Οι υπόλοιποι 3 ερωτηθέντες απάντησαν ότι επικοινωνούν μαζί τους μόνο μέσω τηλεφώνου και πινάκων ανακοινώσεων. Ενότητα 2. Συχνότητα παροχής υπηρεσιών Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της συχνότητας παροχής υπηρεσιών προς τους καθηγητές (βλ. Πίνακα 1). Πόσο συχνά προσφέρονται καθένα από τα παρακάτω από τη βιβλιοθήκη του Ιδρύματος στο Διδακτικό και Ερευνητικό προσωπικό; Ενημέρωση για καινούριες αφίξεις έντυπου υλικού (πχ μονογραφίες, περιοδικά) Ενημέρωση για νέες συνδρομές σε περιοδικά και βάσεις δεδομένων Ενημέρωση για καινούριες υπηρεσίες της βιβλιοθήκης Median IQR