ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Ν.Π.Ι.Δ. ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ,ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ (Ν. 272/76) ΣΠ. ΛΟΥΗ 1 Γ ΕΙΣΟΔΟΣ, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΧΩΡΙΟ, ΑΧΑΡΝΑΙ, 13677,- ΤΗΛ , FAX ΤΟΜΕΑΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ και ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ και ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ Από ΒΕΚΙΟ ΠΑΥΛΟ, ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟ ΘΩΜΑ, ΦΑΝΑΡΑ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» Γ ΚΠΣ ΕΡΓΟ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜ/ΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΚΩ. ΕΡΓΟΥ ) ΥΠΟΕΡΓΟ ΑΘΗΝΑ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010

2 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ Από ΒΕΚΙΟ ΠΑΥΛΟ, ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟ ΘΩΜΑ, ΦΑΝΑΡΑ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» Γ ΚΠΣ ΕΡΓΟ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜ/ΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΚΩ. ΕΡΓΟΥ ) ΥΠΟΕΡΓΟ ΑΘΗΝΑ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 ΣΥΝΟΨΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ: ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΠΟΣΙΜΑ ΝΕΡΑ ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΑ - ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΛΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΗΛΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΒΑΠΟΡΙΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΟΛΟΜΙΤΕΣ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΣΙΝΙΩΝ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΕΣ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ FILAMENTS ΑΝΩΤΕΡΟΙ ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΕΣ ΑΜΜΟΝΙΤΙΚΟ ROSSO ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΒΙΓΛΑΣ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΣΕΝΩΝΙΟΥ ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΗΩΚΑΙΝΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΦΛΥΣΧΗ ΝΕΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΥ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΝΕΡΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΝΕΡΩΝ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗ - ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΥΔΡΟΦΟΡΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΖΩΝΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

4 5.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΡΑΞΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ ΑΡΑΞΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΝΕΡΩΝ ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΥΔΡΟΦΟΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ - ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΥΔΡΟΦΟΡΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΥΔΡΟΦΟΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΠΕΡΙΟΧΗ : ΜΥΡΤΙΑ ΠΥΡΓΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΣΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΥΔΡΟΣΗΜΕΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ - ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ Ν. ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΣΗ - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΘΕΣΕΙΣ ΠΗΓΩΝ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

5 7. ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΕΠΡΕΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΣΗ - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ (2η γεώτρηση) ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΥΔΡΟΦΟΡΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ - ΑΡΑΞΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΜΥΡΤΙΑ ΠΥΡΓΟΥ ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ ΛΕΠΡΕΟ ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΓΜΥΤ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΩΝ... ΠΙΝΑΚΑΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ... ΔΙΑΓΡΑΦΙΕΣ (ΓΜΥΤ-1, ΓΜΥΤ-2, ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙ)... ΧΑΡΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ... ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΟΥ... 3

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα τελευταία χρόνια μέσω των ερευνητικών προγραμμάτων Γ Κ.ΠΣ., συνεχίσθηκε η ερευνητική προσπάθεια για την περιχάραξη και τη γνώση των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών ιαματικών πηγών και πηγών μεταλλικής υδροφορίας, στον ευρύτερο χώρο της περιφέρειας της υτικής Ελλάδας, προκειμένου να γίνουν αυτά γνωστά στους αρμόδιους φορείς για τυχόν μελλοντική τους αξιοποίηση Από την έρευνα που έγινε μέχρι σήμερα, επιλέχθηκαν και έγιναν γνωστά τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά σε πέντε ιαματικές πηγές, καθώς και σε δύο πηγές μεταλλικών νερών, των οποίων το νερό μπορεί να τύχει άμεσης εκμετάλλευσης. Ο φορέας υλοποίησης του έργου ήταν η ιεύθυνση Γεωθερμίας και Θερμομεταλλικών υδάτων, με ιευθυντή τον γεωλόγο κ. Γιώργο Χατζηγιάννη. Η επιστημονική ομάδα του έργου λειτούργησε με προϊστάμενο, κατ αρχήν τον υδρογεωλόγο ημήτριο ημητρόπουλο και στη συνέχεια το γεωλόγο ρ. Παύλο Βέκιο συνεπικουρούμενο, από τους γεωλόγους Θωμά Ευθυμιόπουλο και Ελένη Φαναρά, με εργοδηγό τον Λεωνίδα Σκορδά. Προς το τέλος του έργου εποικοδομητική υπήρξε η συνεργασία με τον ιδιώτη γεωλόγο Ευάγγελο Σπυρίδωνος, στον οποίο είχε ανατεθεί η εκτέλεση εργασιών ηλεκτρονικής επεξεργασίας των αποτελεσμάτων. Καθοριστική ήταν η βοήθεια από την ιεύθυνση αναλυτικών εργαστηρίων (.ΑΝ.Ε) και κυρίως της Χημικού Μηχανικού κ. Ελένης Γκιντώνη, για τις χημικές αναλύσεις των δειγμάτων νερού. Ο μηχανικός μεταλλείων κ. Γιώργος Τσουκαλάς, της Ε.ΚΕ, βοήθησε σημαντικά στην εκτέλεση των γεωτρήσεων. Από τα έργα υποδομής που υπήρχαν, ιδιαίτερα σημαντική βοήθεια πρόσφερε η μελέτη των ιαματικών πηγών που έγινε στα πλαίσια του Β Κ.Π.Σ από τον υδρογεωλόγο. ημητρόπουλο (1998) και Γ.Κούνη Α.Βιτωρίου(2000) Αναφέρονται επίσης οι γεωλογικοί χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε. σε κλίμακα 1:50.000, που καλύπτουν τον χώρο της υτικής Ελλάδας. 1

7 ΣΥΝΟΨΗ Σε αυτή την μελέτη παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε στην ευρύτερη περιοχή της περιφέρειας υτικής Ελλάδας, για την περιχάραξη και την γνώση του δυναμικού ιαματικών και μεταλλικών νερών, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν κέντρα βιομηχανικής εκμετάλλευσής τους. Γίνεται περιγραφή της γεωλογικής δομής της ευρύτερης περιοχής της κάθε πηγής, καθώς και της τεκτονικής διατάραξης των περί την πηγή πετρωμάτων. Παράλληλα μέσω εργασιών επιφάνειας,(μετρήσεις υπαίθρου, δειγματοληψίες, χημικές αναλύσεις κ.ά. ), επιχειρείται η πρόβλεψη της δυναμικότητας του κάθε πόρου και ο προσδιορισμός των ποιοτικών του χαρακτηριστικών. Επίσης, μέσω των ερευνητικών γεωτρήσεων, επιχειρείται η επιβεβαίωση επάρκειαςεπέκτασης του υδρολογικού ταμιευτήρα, για μακρόχρονη εκμετάλλευσή του. Με την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της επιφανειακής έρευνας, προτείνονται επιλεγμένες περιοχές, που χρήζουν περαιτέρω επιφανειακής και σε βάθος έρευνας. 2

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι σχετικές γεωλογικές έρευνες, που έχει εκτελέσει το Ι.Γ.Μ.Ε. από τη δεκαετία του 1980, για τον εντοπισμό και την περιγραφή ιαματικών πηγών, έδειξαν ότι στην χώρα μας η περιφέρεια της υτικής Ελλάδας εμφανίζεται ιδιαίτερα ευνοημένη στον τομέα των ιαματικών λουτρών και των μεταλλικών νερών, τα οποία τυχαίνουν κάποιας περιορισμένης εκμετάλλευσης. Η γεωλογική δομή και η τεκτονική της υτικής Ελλάδας, καθώς και οι ιαματικές εκδηλώσεις υπό μορφή πηγών και σε γεωτρήσεις, κίνησαν το ενδιαφέρον του Ι.Γ.Μ.Ε., ήδη από το 1993, να προτείνει την ένταξη ενός ερευνητικού έργου στα έργα της Περιφέρειας. Στη συνέχεια, και λόγω των ιδιαίτερα ενθαρρυντικών αποτελεσμάτων της προηγούμενης έρευνας, κρίθηκε σκόπιμη η συνέχιση της στην ευρύτερη περιοχή, με την ένταξή της σαν υποέργο με τίτλο «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ», στο ερευνητικό πρόγραμμα του Γ Κ.Π.Σ., Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, με τίτλο έργου «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜ/ΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ» 1.1 ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Σκοπός του υποέργου ήταν η εκτίμηση του θερμομεταλλικού υδατικού δυναμικού και η γνώση της ποιοτικής - ποσοτικής κατάστασης των υδρογεωλογικών συστημάτων σε πηγές ιαματικών και μεταλλικών νερών, ώστε: να υπάρξουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης, με υψηλή την ευρωπαϊκή ζήτηση και με αυξητική την τάση της ετήσιας ζήτησης, για τα επόμενα χρόνια, να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες σε χρήση ιαματικού νερού για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού, που αποτελεί στόχο υψηλής προτεραιότητας του αρμόδιου Υπουργείου, και να αυξηθεί η παραγωγή εμφιαλώσιμων, φυσικών μεταλλικών επιτραπέζιων νερών, προς κάλυψη της εγχώριας κατανάλωσης, καθώς και των αναγκών για εξαγωγές. 3

9 1.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ: Από την αξιολόγηση των βιβλιογραφικών δεδομένων, από τις επιτόπιες παρατηρήσεις και αξιολογήσεις σε υφιστάμενες πηγές θερμομεταλλικών νερών, καθώς επίσης και από την αξιολόγηση του ενδιαφέροντος που έδειξαν οι τοπικές αρχές προέκυψε το ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα σε επιλεγμένες περιοχές των νομών Αιτωλοακαρνανίας, Αχαϊας, Ηλείας, Αρκαδίας (Εικόνα 2). Στις περιοχές αυτές αναπτύσσονται οι κατάλληλες συνθήκες για τον εντοπισμό και αξιοποίηση νέων υδατικών πόρων ιαματικού - μεταλλικού νερού και υπάρχουν οι προοπτικές για την αξιοποίηση και τη δημιουργία υδροθεραπευτηρίων, εμφιαλωτηρίων, κ.λ.π. Με την εμπειρία και τη συσσωρευμένη γνώση στα θερμομεταλλικά, ιαματικά και εμφιαλώσιμα νερά, εκτελέσθηκαν οι παρακάτω εργασίες: Οριοθέτηση της γεωλογικής μάζας που είναι φορέας του ιαματικού / μεταλλικού και ειδικής σύστασης υδατικού δυναμικού και υπολογισμός των υδραυλικών χαρακτηριστικών και παραμέτρων της. Εντόπιση ζωνών και θέσεων εκλεκτικής ή αυξημένης κυκλοφορίας και αποδοτικότητας των θερμομεταλλικών νερών. Εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου, δοκιμές άντλησης, δειγματοληψίες και επί τόπου αναλύσεις, καθώς και χημικές αναλύσεις νερών, αερίων και πετρωμάτων και πιθανή ανίχνευση ραδονίου και ραδίου. Επεξεργασία αξιολόγηση αποτελεσμάτων. Υπολογισμοί προτάσεις για την απόληψη θερμομεταλλικού - ιαματικού νερού. Υδρογεωλογική περιβαλλοντική ανάλυση για τις ενδεχομένως ανθρωπογενούς ή φυσικής αιτίας επιπτώσεις επί της υδροφορίας και επί του γενικότερου περιβάλλοντος. Προτάσεις για μέτρα προστασίας. 4

10 2. ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΠΟΣΙΜΑ ΝΕΡΑ 2.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ - ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Από την αρχαιότητα είναι γνωστό (Ηρόδοτος, Ιπποκράτης, κ.α.), ότι νερά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά χρησιμοποιήθηκαν στην ιατρική για θεραπευτικούς λόγους χαρακτηριζόμενα ως ιαματικά νερά. Επομένως, ως ιαματικό χαρακτηρίζεται το νερό που λόγω των φυσικών ή χημικών ιδιοτήτων του, έχει θεραπευτικές ιδιότητες, οι οποίες αποδεικνύονται ιατρικά αλλά και ιστορικά στο χρόνο. Πρόκειται για θερμομεταλλικά νερά τα οποία χαρακτηρίζονται από αυξημένες συγκεντρώσεις κύριων στοιχείων ή ιχνοστοιχείων που έχουν αποκτήσει κατά την υπόγεια διαδρομή τους και τους προσδίδουν έναν ιδιαίτερο ιαματικό χαρακτήρα και καθορίζουν έτσι την αξία και την ιδιότητά τους. Τα νερά αυτά έχουν διάφορο βαθμό οξύτητας και είναι: όξινα, αλκαλικά και ουδέτερα. Έτσι συχνά ακούμε ότι μια πηγή είναι θειούχα αλκαλική ή χλωρονατριούχος ή ραδιούχος, το οποίο σημαίνει ότι στο νερό της πηγής αυτής υπερισχύει το ένα συστατικό περισσότερο από τα άλλα. Η θερμοκρασία των νερών αυτών μπορεί να κυμαίνεται από χαμηλές θερμοκρασίες, μέχρι τους 60 0 C, αλλά και περισσότερο. Ανάλογα με το είδος της υδροθεραπείας, έχουμε την εσωτερική υδροθεραπεία όταν τα νερά χρησιμοποιούνται για πόση (ποσιθεραπεία), και την εξωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για λουτρό (λουτροθεραπεία). Ο μηχανισμός δημιουργίας τους ταυτίζεται με τον μηχανισμό δημιουργίας των γεωθερμικών ρευστών (Εικόνα 1) 5

11 Εικόνα 1: Θερμή πηγή (κατά Castany G., 1968, ανασχεδιασμένο από Σούλιο Γ.). Από το 1918 έχει αρχίσει και στην Ελλάδα να αναπτύσσεται η ελεγχόμενη χρήση των ιαματικών λουτρών, που τα τελευταία χρόνια έχει γνωρίσει ιδιαίτερη έξαρση, κερδίζοντας συνεχώς έδαφος στον κλάδο των εναλλακτικών διακοπών, που έχει σαν αποτέλεσμα δημιουργία ιαματικού τουρισμού (SPA). 2.2 ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΑ - ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΣΤΗ ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α Στη υτική Ελλάδα είναι γνωστή η ύπαρξη πληθώρας τέτοιων ιαματικών πηγών με ιδιαίτερα χημικά χαρακτηριστικά και οσμή, ο μηχανισμός γένεσης των οποίων συνδέεται με την ύπαρξη γεωθερμικών ρευστών με θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 16 0 C (Αγραπιδόκαμπος, Μύτικας, Λυσιμαχία), μέχρι 35 0 C (Καϊάφας, Καβάσιλα, Αμάραντος), και εντοπίζονται κατά μήκος μεγάλων τεκτονικών δομών. Σε μερικές από τις πηγές αυτές λειτουργούν ιαματικά κέντρα των οποίων η ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια είναι ραγδαία. Στα πλαίσια αυτής της ανάπτυξης έλαβε χώρα η εκτέλεση του παρόντος έργου με την υλοποίηση ερευνητικών εργασιών σε επιλεγμένες περιοχές. 6

12 2.3 ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ Στη υτική. Ελλάδα είναι γνωστή η ύπαρξη πολλών μεταλλικών πηγών, οι οποίες ήδη βρίσκονται υπό εκμετάλλευση. Με την έννοια φυσικό μεταλλικό νερό εννοούμε το νερό που είναι μικροβιολογικώς κατάλληλο, που έχει υπόγεια προέλευση και υπόκειται σε εκμετάλλευση από μία ή περισσότερες φυσικές εξόδους μίας πηγής ή από τεχνητές εξόδους όπως οι γεωτρήσεις ή άλλα τεχνικά έργα. Το μεταλλικό νερό διακρίνεται σαφώς από το πόσιμο γενικό νερό: Από τη φυσιολογική του σύσταση, που χαρακτηρίζεται από την περιεκτικότητά του σε ανόργανα άλατα, ιχνοστοιχεία ή άλλα συστατικά και σε ορισμένες περιπτώσεις από τα αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό. Ένα φυσικό μεταλλικό νερό όπως παρουσιάζεται στην έξοδο δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο άλλης κατεργασίας από: ιαχωρισμό των ασταθών στοιχείων όπως οι ενώσεις σιδήρου, θείου με διήθηση ή καθίζηση αφού προηγουμένως προηγηθεί οξυγόνωση. Τον διαχωρισμό των ενώσεων σιδήρου, μαγγανίου, θείου καθώς και αρσενικού δια κατεργασίας εμπλουτισμένου με όζον. Απαγορεύεται κάθε επεξεργασία απολύμανσης του νερού με οποιοδήποτε μέθοδο και αν γίνεται. 7

13 3. ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Στην παρούσα μελέτη κρίθηκε σκόπιμο να γίνει μια γενική παρουσίαση των γεωλογικών και τεκτονικών στοιχείων της Ιονίου ζώνης, δεδομένου ότι στην ευρύτερη περιοχή, από την Ήπειρο μέχρι το νοτιότερο άκρο της. Πελοποννήσου, οι χημικές ιδιότητες των ιαματικών και μεταλλικών νερών συνδέονται άμεσα με τα πετρολογικά χαρακτηριστικά των πετρωμάτων που δομούν την ανωτέρω περιοχή. 3.1 ΛΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΗΛΗ Τα βασικά στοιχεία για τη σύνταξη της λιθοστρωματογραφικής στήλης των πετρωμάτων της Ιονίου ζώνης που παρουσιάζεται στην Εικόνα 3, αντλήθηκαν κυρίως από την γεωλογική εργασία που έγινε από το IGRS IFP (1966). Επίσης σημαντικές πληροφορίες αντλήθηκαν και από τις πολυάριθμες γεωλογικές - κοιτασματολογικές μελέτες που έχουν γίνει στην περιοχή επί των φωσφορικών εμφανίσεων Ηπείρου. 3.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Η γεωλογική δομή της Ιόνιας ζώνης αποτελείται από σειρές ιζηματογενών σχηματισμών, η εναπόθεση των οποίων έχει λάβει χώρα σε συγκεκριμένες συνθήκες περιβάλλοντος που επικρατούσαν στον χώρο, σε ορισμένες χρονικές περιόδους. Η ανάπτυξη αυτών των σχηματισμών από κάτω προς τα επάνω, έχει ως ακολούθως: 1. Εβαποριτική σειρά, Τριαδικής ηλικίας. 2. Ανθρακοπυριτική σειρά, Τριαδικής έως Κάτω Μειοκαινικής ηλικίας. 3. Σειρά του φλύσχη Ολιγοκαινικής Κάτω Μειοκαινικής ηλικίας. 4. Μεταλπικής ηλικίας, σειρά ιζηματογενών σχηματισμών ποικίλης σύστασης. 8

14 Εικόνα 2: ορυφορική εικόνα της.ελλάδας με επιλεγμένες περιοχές έρευνας. 9

15 Εικόνα 3: Απλοποιημένη σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη της Ιονίου Ζώνης (IGRS- IFP 1966, Βέκιος 1997) Ο Aubouin (1959) προτείνει την διαφοροποίηση της Ιόνιας αύλακας κατά το μέσο Λιάσιο. Στην περίοδο αυτή επικράτησαν πελαγικές συνθήκες, μετά από την ανάπτυξη μιας εκτενούς ανθρακικής πλατφόρμας στον χώρο των εξωτερικών Ελληνίδων, από το ανώτερο Τριαδικό μέχρι και το μέσο Λιάσιο. Προς το τέλος του κατώτερου Λιάσιου αρχίζει η τεκτονική κεράτων που αναπτύσσεται μέχρι το ανώτερο Λιάσιο. Σαν συνέπεια αυτής της τεκτονικής 10

16 θεωρείται, ότι αναδύθηκαν από την θάλασσα οι πρόδρομοι των σημερινών αντικλινικών αξόνων, που βυθίζονται και πάλι στην πλειονότητά τους κατά το Κρητιδικό. Από το τέλος του μέσου Λιάσιου, η περιοχή δεχόταν εφελκυσμό, που προκάλεσε στην αρχή ήπια βύθιση και στην συνέχεια έναν έντονο ρηγματογόνο τεκτονισμό(κανονικά ρήγματα), με αποτέλεσμα το διαχωρισμό της Ιονίου αύλακας σε επιμέρους παλαιογεωγραφικές ενότητες διαφορετικής βύθισης, οφειλόμενης στην περιστροφή που προκαλούν εγκάρσια προς την διεύθυνση του εφελκυσμού ρήγματα (Καρακίτσιος 1989). Η τεκτονική δομή της Ιόνιας ζώνης χαρακτηρίζεται από σύστημα αντικλίνων και συγκλίνων, με γενικούς άξονες Β ΝΑ διεύθυνσης η οποία είναι επακόλουθο της τεκτονικής διατάραξης που άρχισε κατά την Ολιγοκαινική περίοδο υπό την επίδραση των Αλπικών ορογενετικών δυνάμεων. Πολλά από τα υπάρχοντα κανονικά παλαιά ρήγματα έδρασαν σαν ανάστροφα ρήγματα ή επιφάνειες εφίπευσης (Καρακίτσιος 1988). Εξαιτίας ενός ισχυρού συμπιεστικού πεδίου κατά την Αλπική ορογένεση έχουμε τη δημιουργία πτυχώσεων και εφιπεύσεων. Η κατάσταση αυτή συνεχίζεται και κατά τη Μειοκαινική περίοδο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πιο έντονων πτυχώσεων και πολλών ανάστροφων ρηγμάτων. Η περίοδος αυτή εκφράζεται με μεγάλου μήκους ρήγματα μετάπτωσης ΒΒ -ΝΝΑ διεύθυνσης, παράλληλα προς τους άξονες των αντικλίνων και από νεότερα ρήγματα με ΒΑ Ν, Α- διεύθυνσης σχεδόν κάθετα προς τα προηγούμενα. Αποτέλεσμα αυτής της τεκτονικής είναι η έντονη και πολυσχιδής διάρρηξη των πετρωμάτων καθώς και το έντονα ορεινό τοπογραφικό ανάγλυφο που έχει αποκτήσει η υτική Ελλάδα και ειδικότερα η Ήπειρος, καθώς επίσης και η βαθιά καρστικοποίηση των ασβεστόλιθων. Στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης γεωλογικής τεκτονικής δομής σημαντικός είναι ο ρόλος των υποκείμενων Τριαδικών εβαποριτών, οι ανοδικές μετακινήσεις των οποίων, λόγω διαπειρισμού, δημιουργούν πολλές φορές αλατούχους δόμους (χαρακτηριστικοί γεωλογικοί σχηματισμοί), οι οποίοι είναι δυνατόν να έχουν διαστάσεις μερικών χιλιομέτρων και οι οποίοι τείνουν να ανέλθουν προς την επιφάνεια του εδάφους (BP Co LD, 1971). 11

17 Οι τριαδικοί εβαπορίτες της Ιόνιας ζώνης, υποβλήθηκαν αρχικά σε μεγάλες διαρρήξεις και μετακινήσεις (οριζόντιες και κατακόρυφες), κυρίως κατά την ορογένεση της Πίνδου. Επαναδραστηριοποιήθηκαν όμως, κατά τη διάρκεια του Νεογενούς και Τεταρτογενούς, δίνοντας νεοδιαπειρισμούς μέσα στα αντίστοιχα ιζήματα (Νικολάου, 1986). Ως εκ τούτου, ο τρόπος μετακίνησης των εβαποριτών (παλαιοδιαπειρισμοί και νεοδιαπειρισμοί) συνέβαλε ουσιαστικά τόσο στην τεκτονική εξέλιξη, όσο και στη σημερινή μορφολογική διαμόρφωση των λεκανών και στη διαμόρφωση του πάχους των νεογενών ιζηματογενών αποθέσεων εντός αυτών των λεκανών. Ειδικά για την Πελοπόννησο, ισχύουν τα ακόλουθα: Η Πελοπόννησος έχει επηρεαστεί από μια ΒΒ διεύθυνσης τεκτονική ανύψωση, ως αποτέλεσμα των εφελκυστικών τάσεων και έλαβε χώρα κατά το Μέσο Μειόκαινο. Στην Πελοπόννησο παρουσιάζονται δύο συστήματα ρηγμάτων, ως συνέπεια των εφελκυστικών τάσεων και της επακόλουθης τεκτονικής ανύψωσης. Ένα σύστημα ρηγμάτων Β έως ΒΒ διεύθυνσης, λόγω του οποίου σχηματίστηκαν και τα τεκτονικά παράθυρα που εμφανίζονται στην κεντρική Πελοπόννησο. Ένα ορθογώνιο σύστημα Β έως Β διεύθυνσης. Το τελευταίο σύστημα δημιούργησε αρκετές τεκτονικές τάφρους στην Πελοπόννησο, όπως η Κορινθιακή τάφρος, η Πατραϊκή τάφρος. Το σύστημα των Β ρηγμάτων αποτελεί σύστημα εγκαρσίων ρηγμάτων, τα οποία μετατοπίζουν συνήθως τα ΒΒ ρήγματα του άλλου συστήματος και κόβουν τα μεταλπικά ιζήματα. Εκτός από τα δύο κύρια συστήματα ρηγμάτων, απαντώνται και αλλά συστήματα όπως ΒΑ έως ΒΒΑ διεύθυνσης, που έχουν μικρότερη σημασία στην τεκτονική εξέλιξη. Τα συστήματα των ρηγμάτων έχουν δημιουργήσει τεκτονικά μπλοκ, με διαφορετική εξέλιξη και ρυθμό ανύψωσης ή βύθισης. Η περιοχή του Πύργου είναι επηρεασμένη από ένα συνιζηματογενές σύστημα παράλληλων ρηγμάτων Β διεύθυνσης και ένα κατακόρυφο στις ισοπικές ζώνες σύστημα ΒΑ διεύθυνσης Πλειοκαινικής ηλικίας. Κατά το Τεταρτογενές Β διεύθυνσης ρήγματα δημιούργησαν ασύμμετρες τάφρους. Σύμφωνα με την τεκτονική ανάλυση οι μεγαλύτερες ρηξιγενείς ζώνες της περιοχής του 12

18 Πύργου είναι οι εξής: η ζώνη του Βούναργου-Κατακώλου, η ζώνη Χειμαδιό- Πελόπιο-Ολυμπίας. Η ρηξιγενής ζώνη του Βούναργου-Κατακώλου είναι Ν -ΒΑ διεύθυνσης και έχει εκτιμώμενο μήκος 25 χιλιόμετρα. ιαπερνά τις ακολουθίες του Βούναργου και του Κατακώλου. Η δράση αυτής της ζώνης ξεκίνησε το Πλειόκαινο και συνέχισε να δρα μέχρι το Ολόκαινο. Ανατολικά εμφανίζεται δημιουργώντας μονοκλινικές δομές στους σχηματισμούς του Βούναργου και του Περιστερίου, ενώ δυτικά η ρηξιγενής ζώνη καταλήγει στο Κατάκωλο και όπου και εμφανίζεται στους σχηματισμούς του Κατακώλου υπό μορφή πολλών μικρών ρηγμάτων. Η ρηξιγενής ζώνη Χειμαδίο-Πελόπιο-Ολυμπία είναι διεύθυνσης ΒΑ-Ν. Το μήκος της ζώνης είναι περίπου 15 χιλιόμετρα, ενώ οι μέγιστες μετατοπίσεις είναι περίπου μέτρα. υτικά η ζώνη αυτή μετατοπίζει σχηματισμούς της ακολουθίας του Βούναργου και ανατολικά αλλουβιακές αποθέσεις. Έχει υπολογισθεί από τις ηλικίες των μετατοπισμένων από τα ρήγματα αυτά σχηματισμών ότι η ηλικία τους είναι Πλειστόκαινο-Ολόκαινο. Στην ευρύτερη περιοχή του Πύργου παρατηρούνται επίσης ρήγματα διεύθυνσης Α-, Πλειοκαινικής έως Ολοκαινικής ηλικίας. Τα ρήγματα αυτά μαζί με τις δύο μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες της περιοχής έχουν συμβάλει στη σημερινή μορφολογική εικόνα της περιοχής αλλά και στη μορφολογική εξέλιξη της λεκάνης του Αλφειού ποταμού. 3.3 ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Στην Ιόνιο ζώνη εμφανίζονται από κάτω προς τα άνω οι ακόλουθοι πετρολογικοί σχηματισμοί : ΕΒΑΠΟΡΙΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ Αποτελείται από γύψο μικροκρυσταλλική, ορυκτό αλάτι, από λατυποπαγή και καρστικοποιημένους μαύρους ασβεστόλιθους, τεμάχια υπολιθογραφικών ασβεστόλιθων και μαύρων αργιλικών οριζόντων. Επίσης, σ αυτήν τη σειρά τοποθετείται και ο ασβεστόλιθος Φουσταπήδημα, ο οποίος εμφανίζεται στην Κέρκυρα. Το ορυκτό αλάτι που συμμετέχει σ αυτή την σειρά 13

19 των πετρωμάτων δεν εμφανίζεται στην επιφάνεια αλλά έχει εντοπιστεί σε διάφορες θέσεις της Ιόνιας ζώνης με γεωτρήσεις, όπως στην περιοχή Μονολίθι Ιωαννίνων (Βέκιος 1979). Καθώς και σε βαθιές γεωτρήσεις της ΕΠ. Από υδρογεωλογικής άποψης, είναι γενικά διαπερατοί ή χαμηλής περατότητας σχηματισμοί. Η παρουσία των ασβεστολιθικών και λατυποπαγών, προσδίδει μια σχετική υδροπερατότητα η οποία όμως ελέγχεται από την παρουσία των αργιλικών υλικών. Η κατείσδυση στα τριαδικά λατυποπαγή είναι μέτρια έως μεγάλη, ενώ η εμπεριεχόμενη υδροφορία είναι γενικά βεβαρημένη από θειικά άλατα προερχόμενα από την επαφή και απόπλυση των εβαποριτών, κυρίως γύψου. Η ηλικία της εβαποριτικής σειράς αποδίδεται στο Κατώτερο Μέσο Τριαδικό ΟΛΟΜΙΤΕΣ Εμφανίζονται σε μεγάλη έκταση στην Ήπειρο, χωρίς όμως να σχηματίζουν πλήρη σειρά ανάπτυξης. Γενικά είναι υδροπερατοί σχηματισμοί, εξαρτώμενης της υδροπερατότητάς τους από τον βαθμό κατακερματισμού τους. Η ηλικία τους αποδίδεται στο άνω Τριαδικό ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ Οι ασβεστόλιθοι Παντοκράτορα. Αντιπροσωπεύουν πετρώματα νηρητικής πλατφόρμας, η οποία αναπτύσσεται από το κατώτερο έως μέσο Λιάσιο. Πρόκειται για παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθους, με ενδολατυποπαγή υφή, οι οποίοι στα κατώτερα τμήματα έχουν υποστεί μια δευτερογενή δολομιτίωση, ενώ σπάνια αναγνωρίζονται επιφάνειες στρώσης. Ο έντονος κατακερματισμός, προσδίδει αυξημένη περατότητα και συντελεί στην ανάπτυξη πλουσιότατου καρστικού δικτύου, γεγονός που προσδίδει στον σχηματισμό αυτόν τον χαρακτήρα του πολύ καλού υδροφορέα. 14

20 3.3.4 ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΣΙΝΙΩΝ Πρόκειται για υπολιθογραφικούς, γκριζωπού χρώματος, ασβεστόλιθους. Προς τα ανώτερα τμήματα, εμφανίζονται λεπτοστρωματώδεις, ενώ συχνά μεταξύ των ανθρακικών στρώσεων παρεμβάλλονται λεπτοί φακοί ή στρώσεις κερατολιθικού υλικού. Το συνολικό πάχος των ασβεστόλιθων Παντοκράτορα και Σινιών κυμαίνεται μεταξύ των m. Τα υδρολογικά χαρακτηριστικά αυτού του σχηματισμού θεωρούνται ίδια με αυτά των ασβεστόλιθων του Παντοκράτορα ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΕΣ Ο σχηματισμός των σχιστόλιθων με Ποσειδώνιες εναποτέθηκε στην Ιόνιο ζώνη κατά το Αν. Λιάσιο ογγέριο. Αποτελείται από δύο ορίζοντες σχιστόλιθων με απολιθώματα Ποσειδωνίων γνωστούς σαν ανώτερος και κατώτερος ορίζοντας Ποσειδωνίων. Υδρολογικά λόγω του αργιλικού τους χαρακτήρα θεωρείται αδιαπέραστος σχηματισμός ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ FILAMENTS Αντιπροσωπεύονται κυρίως από κονδυλώδεις ασβεστόλιθους χρώματος γκρι μέχρι μπεζ και στα ανώτερα τμήματα από υπολιθογραφικούς ασβεστόλιθους μπεζ έως κιτρινωπού χρώματος. Το πάχος τους παρουσιάζει σημαντικές πλευρικές μεταβολές και κυμαίνεται μεταξύ των 5 και 50 m. Λόγω του περιορισμένου της έκτασής τους δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη υδρογεωλογική αξία ΑΝΩΤΕΡΟΙ ΣΧΙΣΤΟΛΙΘΟΙ ΜΕ ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΕΣ Αποτελείται από εναλλαγές υπολιθογραφικών μαργαϊκών ασβεστόλιθων με στρώσεις αργιλομάργας και στρώσεις πυριτικού υλικού. Το πάχος της σειράς μεταβάλλεται μεταξύ των 10 και 50 m. Όπως και ο κατώτερος ορίζοντας και αυτός θεωρείται ως αδιαπέρατος σχηματισμός. 15

21 3.3.8 ΑΜΜΟΝΙΤΙΚΟ ROSSO Αποτελείται από κονδυλώδεις λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους, κιτρινωπού έως πράσινου χρώματος και ερυθρωπές μάργες με απολιθώματα αμμωνιτών σε διάφορα μεγέθη. Η υδροπερατότητά τους είναι περιορισμένη και εξαρτάται από την τεκτονική τους καταπόνηση και την ρωγμάτωση των ανθρακικών μελών τους ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΒΙΓΛΑΣ Ο σχηματισμός αυτός αποτελείται αποκλειστικά από πελαγικά ιζήματα και η εναπόθεσή τους χαρακτηρίζεται από υψηλό ρυθμό ιζηματογένεσης. Το μέσο πάχος του σχηματισμού είναι περί τα 500 μέτρα, αλλά παρουσιάζει σημαντικές διαφορές και εξαρτάται από τον διαμορφωμένο κατά την Άνω Ιουρασική περίοδο βυθό της λεκάνης. Αποτελείται από εναλλαγές λεπτοπλακωδών υπολιθογραφικών ασβεστόλιθων και κερατολιθικών στρώσεων σε κονδύλους ή φακούς. Στα ανώτερα τμήματα (20 30 μέτρα) των ασβεστόλιθων Βίγλας στην κεντρική Ιόνιο ζώνη εμφανίζεται σε σταθερό στρωματογραφικό ορίζοντα ο γνωστός φωσφορούχος σχηματισμός του άνω Κρητιδικού. Είναι οι λιγότερο υδροπερατοί ανθρακικοί σχηματισμοί, κυρίως λόγω των πυρτιτολιθικών ενστρώσεων και των μαργαïκών οριζόντων που περιέχουν. Έτσι η περατότητά τους ποικίλει και η υδροφορία τους δεν είναι ενιαία, εξαρτώμενη άμεσα από την περατότητα που η σύστασή τους επιτρέπει. Συχνά οι ασβεστόλιθοι της Βίγλας ανάλογα με την τεκτονική τους κατάσταση μπορούν να χαρακτηρισθούν και σαν αδιαπέρατο όριο ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΣΕΝΩΝΙΟΥ Τα κατώτερα τμήματα του σχηματισμού αποτελούνται από υπολιθογραφικούς ασβεστόλιθους, οι οποίοι σταδιακά προς τα ανώτερα τμήματα γίνονται μικρολατυποπαγείς με θραύσματα ρουδιστών.το πάχος τους κυμαίνεται από μέτρα. 16

22 Χαρακτηρίζονται από έντονη περατότητα και ανεπτυγμένη υδροφορία, παρότι αυτή περιορίζεται τοπικά από την παρουσία πυριτολιθικών στρώσεων και κονδύλων. Γενικά πάντως ως παχυστρωματώδεις και έντονα διαρηγμένοι, με πολύ καλή ανάπτυξη των φαινομένων καρστικοποίησης κατατάσσονται στους έντονους υδροφορείς ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΙ ΗΩΚΑΙΝΟΥ Αποτελούνται από λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους υπολιθογραφικούς και ενίοτε μικρολατυποπαγείς μέσου πάχους μέτρων. Στα κατώτερα τμήματα της σειράς είναι συχνή η παρουσία στρώσεων κερατολίθου πάχους εκατοστών. Υδρολογικά παρουσιάζουν ίδια χαρακτηριστικά με τον προηγούμενο σχηματισμό και χαρακτηρίζονται από την έντονη υδροφορία όπου αναπτύσσονται. Αρνητικό ρόλο στην υδρολογική τους αξία αποτελεί το μικρό σχετικά τους πάχος ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΦΛΥΣΧΗ Στο Ανωτ. Ηώκαινο η Ιόνιος ζώνη χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές ιζηματογένεσης. Η εναπόθεση των ασβεστόλιθων που έχει αρχίσει ουσιαστικά από το Τριαδικό Λιάσιο διακόπτεται και στην Ιόνια λεκάνη αρχίζει η εναπόθεση κλαστικών υλικών. Η αλλαγή αυτή είναι συνδεδεμένη με το μεγάλο τεκτονικό γεγονός που αποτελεί η ανόρθωση της. Υδρολογικά θεωρείται ως ο πλέον υδατοστεγής σχηματισμός αφού κυριαρχείται από αργιλομαργαϊκά υλικά. Εξαίρεση αποτελούν οι περιοχές όπου επικρατούν ψαμμιτικοί και κροκαλοπαγείς ορίζοντες οι οποίοι διαθέτουν κάποιο πρωτογενές πορώδες κόκκων με σχετικά καλή περατότητα. Ο αποσαθρωμένος μανδύας του επίσης παρουσιάζει μικρές και επιφανειακές υδροφορίες που εμφανίζονται με την μορφή εποχιακών μικροπηγών ΝΕΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ 17

23 Αποτελούνται από ποταμολιμναίες αποθέσεις, ερυθρογή, παλαιά συνδεδεμένα πλευρικά κορήματα, σύγχρονες ποταμοχειμάριες αποθέσεις και κορήματα με κατά τόπους λιγνιτικούς ορίζοντες. Οι χαλαρές άμμοι, οι ψαμμιτικοί και κροκαλοπαγείς ορίζοντες τα πλευρικά κορήματα και οι ανθρακικοί ορίζοντες αποτελούν ευνοϊκούς υδροφόρους ορίζοντες, οι οποίοι διαχωρίζονται μεταξύ τους από τις παρεμβαλλόμενες αργιλικές ενστρώσεις ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ Συνίστανται κυρίως από πρόσφατες αποθέσεις πεδιάδων (προσχώσεις και ελώδεις αποθέσεις), πλευρικά κορήματα, κώνους κορημάτων, καθώς επίσης από παλαιές χειμαρρώδεις αποθέσεις και κορήματα πυριτόλιθων. Γενικά αποτελούν ευνοϊκούς υδροφόρους ορίζοντες μικρού βάθους Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΤΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΣΟΥ Σύμφωνα με τις γεωλογικές συνθήκες που αναφέρθηκαν παραπάνω, στη δυτική Πελοπόννησο συναντώνται δύο κύρια υδροφόρα συστήματα. Το πρώτο σύστημα είναι οι υδροφόροι των ανθρακικών πετρωμάτων. Ενώ το δεύτερο σύστημα είναι οι υδροφόροι που απαντούν στα Νεογενή και Τεταρτογενή ιζήματα. Στις παραπάνω αποθέσεις οι υδροφόροι αναπτύσσονται κυρίως στις αδρομερής φάσεις των ιζημάτων. Τοπικοί ή μικρής σημασίας υδροφόροι συναντώνται στις αλλουβιακές αποθέσεις και στις αποθέσεις πλευρικών κορημάτων. Από το δύο συστήματα, το σύστημα των ανθρακικών πετρωμάτων είναι αυτό με τη μεγαλύτερη δυναμική. Η ανθρακική σειρά περιλαμβάνει από κάτω προς τα πάνω τους ασβεστόλιθους της Ιόνιας ζώνης, τους ασβεστόλιθους της ζώνης της Τρίπολης και τους ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου. Κατά τόπους οι ανθρακικοί αυτοί σχηματισμοί επικοινωνούν διαμορφώνοντας έναν ενιαίο υδροφόρο. Οι αδιαπέρατοι σχηματισμοί, οι οποίοι αποτελούν και τα όρια των επί τόπου υδροφόρων στρωμάτων είναι ο φλύσχης για τους ασβεστόλιθους των ζωνών Ιόνια και Τρίπολη και οι ραδιολαρίτες για τους ασβεστόλιθους της ζώνης 18

24 Πίνδου. Στους σχηματισμούς του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς μη υδροφόροι σχηματισμοί αποτελούν τα συνεκτικά κροκαλοπαγή και ιζήματα λιμναίου και λιμνοθαλάσσιου περιβάλλοντος ιζηματογένεσης. 19

25 4. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 4.1 ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κλιμάκιο του Ι.Γ.Μ.Ε. αποτελούμενο από εξειδικευμένο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό, πραγματοποίησε επανειλημμένες επισκέψεις σε περιοδικά διαστήματα στις περιοχές ενδιαφέροντος σε όλη την διάρκεια του έργου και έκανε την απαιτούμενη έρευνα υπαίθρου. 1. Μετρήσεις με την χρήση G.P.S. για την χωροθέτηση των σημείων, προκειμένου να απεικονισθούν σε τοπογραφικό και γεωλογικό χάρτη οι θέσεις των υδροσημείων που μελετήθηκαν. Έγιναν συνολικά 300 μετρήσεις σημείων (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). 2. Πλήθος μετρήσεων υπαίθρου, για τη σύνταξη των επί μέρους γεωλογικών χαρτών σε κλίμακα 1: των στενών περιοχών ενδιαφέροντος (Απλοποιημένοι Γεωλογικοί Χάρτες, στους οποίους εκτός των γεωλογικών πληροφοριών απεικονίζονται και οι θέσεις των υδροσημείων μετρήσεων και δειγματοληψίας. Οι χάρτες συντάχθηκαν με βάση τούς γεωλογικούς χάρτες έκδοσης Ι.Γ.Μ.Ε., κλ. 1: και αποτελούν μία σύνθεση όλων των διαθέσιμων για την περιοχή γεωλογικών χαρτών διάφορης κλίμακας, καθώς και των νέων γεωλογικών παρατηρήσεων και μετρήσεων, πού έγιναν στο πλαίσιο της παρούσης μελέτης, αλλά δεν αλλοίωσαν ουσιαστικά τα πρωτογενή στοιχεία του αρχικού χάρτη. Έγιναν συνολικά 1700 μετρήσεις που αφορούν μετρήσεις κλίσεων, παρατάξεων, ρήγματα, στρωματογραφικές παρατηρήσεις μετρήσεις (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ1). 3. Πλήθος επιτόπιων περιοδικών μετρήσεων, των φυσικοχημικών παραμέτρων ph, ηλεκτρική αγωγιμότητα, θερμοκρασία νερού αέρα, μετρήσεις αερίων (ραδονίου, H 2 S, κ.α.) σε χρονικές περιόδους, για τη γνώση της διακύμανσής τους στα έτη αναφοράς και δειγματοληψία νερών σε τακτές χρονικές περιόδους, καθώς και δειγματοληψίες χειρός για απογραφές και περιγραφές των περιβαλλόντων πετρωμάτων. Έγιναν 140 και 260 μετρήσεις αντίστοιχα πίνακας (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). 4. Εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων με τις σχετικές αντλήσεις. 20

26 5. Εκτέλεση των χημικών αναλύσεων των συλλεγέντων δειγμάτων, στο χημείο του Ι.Γ.Μ.Ε., αναλύθηκαν συνολικά 140 δείγματα (πίνακας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). 6. Μετρήσεις διακύμανσης της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα και παροχών σε γεωτρήσεις και πηγές σε τακτές περιόδους, έγιναν συνολικά πέραν των 300 μετρήσεων. 7. Σειρά μετρήσεων υπαίθρου (στρωματογραφίας, τεκτονικής διαρρήξεων κ.α.) επεξεργασία τους με υπάρχοντα στοιχεία, για την ερμηνεία λειτουργίας του ιαματικού ή μεταλλικού υδροφορέα στις περιοχές ενδιαφέροντος, 500 μετρήσεις (πίνακας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). 8. Σύνταξη πλήθους διαγραμμάτων για τον προσδιορισμό του υδροχημικού τύπου των νερών που εξετάσθηκαν, πέραν των 70 διαγραμμάτων. 9. Σύνθεση αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Συσχέτιση και αξιολόγηση των στοιχείων που προέκυψαν από τις επιτόπιες παρατηρήσεις καθώς και τα προερχόμενα στοιχεία από τα βιβλιογραφικά δεδομένα Σύνταξη της υδρογεωλογικής μελέτης. 4.2 ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΝΕΡΩΝ Η δειγματοληψία έλαβε χώρα περιοδικά, σε συγκεκριμένες κλιματικές περιόδους. ειγματίσθηκαν ιαματικά και μεταλλικά νερά σε επιλεγμένα υδροσημεία στο χώρο της υτικής. Ελλάδας (Εικόνα 4). Συνολικά ελήφθησαν 140 δείγματα νερού πηγών και γεωτρήσεων. Κατά τη δειγματοληψία τηρήθηκαν οι ασφαλείς κανόνες δειγματοληψίας, όπως προκύπτει από τη σχετική νομοθεσία. Τα δείγματα αποθηκεύθηκαν σε δύο φιάλες πολυαιθυλενίου. Η πρώτη φιάλη ήταν 1 lt και περιείχε δείγμα νερού το οποίο δεν είχε υποστεί καμία επεξεργασία. Το δείγμα αυτό χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό των ανιόντων. Η δεύτερη φιάλη ήταν όγκου 500 ml, που προορίζεται για ανάλυση ιχνοστοιχείων, προσθέτουμε 1 κυβ. πυκνού υπερκάθαρου νιτρικού οξέος (HNO 3 ), ώστε να κρατηθεί το ph του δείγματος δε χαμηλά επίπεδα. Τα δείγματα κλείνονται προσεκτικά και με το πώμα ασφαλείας και αποστέλλονται στο Εργαστήριο του Ι.Γ.Μ.Ε., φυλασσόμενα σε 21

27 σκιερό και δροσερό μέρος, προστατευμένα από θερμοκρασία και λοιπούς εξωτερικούς παράγοντες. 4.3 ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ Στο χώρο ανάβλυσης των νερών και στις γεωτρήσεις μετά από μικρή άντληση, μετρήθηκαν όλες οι φυσικοχημικές παράμετροι του νερού. Επί τόπου μετρήθηκε η θερμοκρασία, η ειδική ηλεκτρική αγωγιμότητα, το ph, το διαλελυμένο CO 2, εφ όσον υπάρχει, το διαλελυμένο H 2 S, καθώς και η συγκέντρωση του αέριου ραδονίου (Rn) στο νερό. Για τις μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαν τα όργανα: Αγωγιμόμετρο Exstik EC400 της EXTECH ph-μετρο WTW 315i Θερμόμετρο TFX 392 SK-S της ebro Όργανα υπαίθριου χημείου για τον προσδιορισμό αερίων Εργαστηριακές αναλύσεις 22

28 Εικόνα 4: : Χάρτης γεωτεκτονικών ζωνών, με τα σημεία δειγματοληψίας 23

29 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Υ ΡΟΣΗΜΕΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Αρ. Υδρ. ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΟΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ X Y 1 ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ ΑΧΑΪΑΣ Ιαματική πηγή ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ ΑΧΑΪΑΣ Γ-Σ1 Γεώτρ.Ι.Γ.Μ.Ε ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ ΑΧΑΪΑΣ Πηγάδι. Μαραγκοπουλου ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΑ ΑΧΑΪΑΣ Ιαματική πηγή ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Ιαματική πηγή ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Ιαματική πηγή Πέτρας ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Γ-Α1 Γεώτρ.Ι.Γ.Μ.Ε ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Γ-Α2 Γεώτρ.Ι.Γ.Μ.Ε. Κούνη ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Γεώτρ.Τσάφου ΑΡΑΞΟΣ ΑΧΑΪΑΣ Γεώτρ Ρηγόπουλου ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙ ΗΛΕΙΑΣ Ιαματική πηγή ΜΑΝΩΛΑ Α ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρηση ιδιώτη ΛΕΧΑΙΝΑ ΗΛΕΙΑΣ Βρωμονέρι ΛΕΧΑΙΝΑ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρ. Αρτεσιανή Ι.Γ.Μ.Ε ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε ΜΥΡΣΙΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρ. Μύλος Βυθούλκα ΜΥΡΣΙΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρ.Αρτεσιανή Ιδιώτη ΤΡΑΓΑΝΟ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρ. Ιδιώτη ΑΝ ΡΑΒΙ Α ΗΛΕΙΑΣ Εργοστάσιο 'ΤΟΥΡΣΙ' ΑΝ ΡΑΒΙ Α ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρ. Βενζινάδικο ΚΥΛΛΗΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Ιαματική πηγή ΚΥΛΛΗΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γ-Κ ΚΥΛΛΗΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γ-Κ ΚΥΛΛΗΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γ-Κ ΚΥΛΛΗΝΗ ΗΛΕΙΑΣ Γ-Κ ΧΕΙΜΑ ΙΟ ΗΛΕΙΑΣ Αρτεσιανή Λουτρά ΚΑΙΑΦΑ ΗΛΕΙΑΣ Πηγή Π ΚΑΙΑΦΑ ΗΛΕΙΑΣ Πηγή Π ΛΕΠΡΕΟ ΗΛΕΙΑΣ Καρστική πηγή ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΟΙ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΜΥΡΤΙΑ ΗΛΕΙΑΣ Γεώτρηση Λυμπερόπουλος ΗΡΑΙΑ ΑΡΚΑ ΙΑΣ Ιαματική πηγή ΗΡΑΙΑ ΑΡΚΑ ΙΑΣ Γεώτρ.Ι.Γ.Μ.Ε. Αρτεσιανή ΗΡΑΙΑ ΑΡΚΑ ΙΑΣ Γεώτρ.Ι.Γ.Μ.Ε. Ενδιάμεση ΑΓΡΑΠ/ΜΠΟΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική Πηγή Ζωγοπούλου ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική Πηγή Σώκου ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρ. Στροφή Εθνικής Οδού ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Μοσχονέρι Λάκος ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΜΥΡΤΙΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΣΤΑΧΤΗΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή πόσιμου νερού ΚΡΕΜΑΣΤΑ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματικήπηγή Μπαλκιόνας ΧΑΛΚΙΟΠΟΥΛΟ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΤΡΥΦΟΥ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Ιαματική πηγή ΚΟΡΠΗ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Φυσικό Μετ.νερό ΜΥΤΙΚΑΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρηση Υδροθ/χος MYTIKAΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε. Γ.ΜΥΤ ΜΥΤΙΚΑΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε. Γ.ΜΥΤ ΜΥΤΙΚΑΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρση Ιδιώτη ΠΑΛΙΟΣΑΡΑΓΑ ΠΡΕΒΕΖΑΣ Ιαματική πηγή ΧΑΝΟΠΟΥΛΟ ΑΡΤΑ Ιαματική πηγή ΠΕΡΑΝΘΗ ΑΡΤΑ Ιαματική πηγή MYTIKAΣ ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ Γεώτρηση Ιδιώτη ΞΥΛΟΚΕΡΑ ΗΛΕΙΑΣ Ιαματικά λουτρά

30 4.4 ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Από τις φυσικοχημικές αναλύσεις προέκυψαν τα εξής: 1. Βάση της θερμοκρασίας, τα νερά που εξετάσθηκαν κατατάσσονται σε δύο ομάδες αυτά με θερμοκρασίες από 17 μέχρι 20º C, όπως είναι τα νερά των πηγών ή γεωτρήσεων Μύτικας, Λυσιμαχία,Αραχωβίτικα Σελιανίτικα, Άραξος, Χειμαδιό, Τραγανό, Μυρτιά, Λεπρέο, πηγή Κουνουπελίου κ.τ.λ. και αυτά με θερμοκρασίες 21 μέχρι 33.5º C, όπως τα νερά των πηγών ή γεωτρήσεων πηγή Κάτω Βασιλικής, πηγές Καϊάφα, γεώτρηση Κουνουπέλι, γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε. Ανδραβίδας, λουτρά Κυλλήνης κ.τ.λ. 2. Το ph που μετρήθηκε είχε τιμές μεταξύ 6.84 και Από τις μετρήσεις της αγωγιμότητας διαχωρίζονται δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα, χαμηλής έως μέσης αγωγιμότητας, με τιμές μs/cm και η δεύτερη ομάδα υψηλής αγωγιμότητας με τιμές ms/cm. Υψηλής αγωγιμότητας νερά είναι αυτά από τα λουτρά του Καϊάφα, το Κουνουπέλι τα λουτρά Κυλλήνης, το νερό Κάτω Βασιλικής κ.ά Υ ΡΟΧΗΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Οι χημικές αναλύσεις έλαβαν χώρα στο εργαστήριο του Ι.Γ.Μ.Ε.. Συγκεκριμένα στο εργαστήριο προσδιορίστηκαν όλα τα κύρια ιόντα και ιχνοστοιχεία, όπως ορίζονται από τη σχετική νομοθεσία περί μεταλλικών και ιαματικών χρήσεων νερών. Ο χημικός χαρακτηρισμός του νερού της κάθε πηγής που εξετάσθηκε αντικατοπτρίζει σε γενικές γραμμές την πετρολογική σύσταση των υδροφόρων οριζόντων οι οποίοι φιλοξενούν ή μέσω των οποίων διέρχονται τα υπό εξέταση νερά. Κατ αυτόν τον τρόπο, εξετάζοντας τα χημικά αποτελέσματα, παρουσιάζεται ένα σύνολο πηγών που χαρακτηρίζονται ως χλωρονατριούχες, π.χ. Κουνουπέλι, ΓΜΥΤ-1, Άραξος, Τραγανό, Λεχαινά, Κ. Βασιλική κ.ά., ένα σύνολο ως οξυανθρακικές, π.χ. Λυσιμαχεία, Σελιανίτικα, Μυρσίνη, Ανδραβίδα, Αγραπιδόκαμπος κ.ά.. Στο σύνολότους όλες οι πηγές χαρακτηρίζονται ως υδροθειούχες. Οι πηγές των οποίων τα νερά χαρακτηρίζονται ως φυσικά μεταλλικά πόσιμα νερά, π.χ. Κορπή, Λεπρέο, ΓΜΥΤ-2. 25

31 5. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ Στο πλαίσιο της έρευνας που έγινε σε πηγές και γεωτρήσεις στη υτική Ελλάδα μέλημά μας ήταν η ορθολογικότερη επιλογή περιοχών για την εφαρμογή λεπτομερέστερων σταδίων έρευνας. Κατ αυτόν τον τρόπο βάση κριτηρίων επιλογής απετέλεσαν τα οικονομογεωλογικά χαρακτηριστικά της κάθε πηγής, η γεωγραφική της θέση, το φυσικό της κάλλος, οι προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης και το ενδιαφέρον των τοπικών φορέων. Συνεκτιμώντας τα παραπάνω κριτήρια, διαφάνηκε ότι οι προσφορότερες περιοχές για συνέχιση της έρευνας σε λεπτομερέστερα στάδια, ήταν για ιαματικής χρήσης νερά, οι περιοχές: Κουνουπέλι, Άραξος Λυσιμαχία, Μύτικας, και για μεταλλικά εμφιαλώσιμα οι περιοχές: Λεπρέο, Μύτικας. 5.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ Η περιοχή είναι γνωστή από την αρχαιότητα, για την λειτουργία των ιαματικών λουτρών (Λουτρά Αρχαίας Υρμίνης), τα οποία όμως σήμερα δίνουν την εικόνα παντελούς εγκατάλειψης (Εικόνα 5). Απώτερος σκοπός της προτεινόμενης έρευνας ήταν το ιαματικό νερό να τύχει στο μέλλον μίας ολοκληρωμένης εκμετάλλευσης με την εγκατάσταση μιας σύγχρονης μονάδας λουτροθεραπείας. Εικόνα 5: Άποψη της υποτυπωδών εγκαταστάσεων χρήσης της ιαματικής πηγής Υρμίνης 26

32 5.1.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Στα πλαίσια του παρόντος έργου, έχει γίνει μια σειρά εργασιών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: Μετρήσεις υπαίθρου για την παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων του ιαματικού νερού της πηγής, όπως είναι η θερμοκρασία, το ph, η αγωγιμότητα, η παροχή, η διακύμανση της στάθμης και η περιεκτικότητα σε H 2 S και CO 2, δειγματοληψία νερού, για την εκτέλεση των απαραίτητων χημικών αναλύσεων. Παράλληλα έγινε μία γενικού περιεχομένου γεωλογική και υδρογεωλογική αναγνώριση της ευρύτερης περιοχής, που περιλάμβανε: μετρήσεις παρακολούθησης υδροσημείων (γειτονικές γεωτρήσεις άρδευσης), αξιολόγηση των υδρογεωλογικών δεδομένων, γενική αναγνώριση των κύριων τεκτονικών δομών και συγκέντρωση κάθε είδους επιστημονικών πληροφοριών. Στο συνημμένο γεωλογικό χάρτη (Εικόνα 7) έχουν αποτυπωθεί οι πετρολογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται, οι κύριες τεκτονικές δομές και οι θέσεις εξαλλοίωσης, των πετρωμάτων. Τις εργασίες αυτές ακολούθησε η εκτέλεση μίας ερευνητικής γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή Κουνουπελίου βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του νομού Ηλείας όπου αναπτύσσεται το γνωστό ιδιαίτερου κάλλους, πυκνό δάσος της Στροφιλιάς, με το χαρακτηριστικό είδος πεύκης, τις λεύκες και πολλά άλλα φυτά. Η ιαματική πηγή βρίσκεται σχεδόν επί της ακτογραμμής (Εικόνα 7), στο τέλος του δρόμου που ξεκινά από την Μανωλάδα και μέσα από το δάσος της Στροφιλιάς καταλήγει στον ευρύτερο χώρο των παλιών εγκαταστάσεων (Εικόνα 6). Επίσης η πρόσβαση στα λουτρά μπορεί να γίνει και από την περιοχή του οικισμού Αράξου, δια μέσου του δάσους, όμως η διαδρομή είναι σχετικά δύσκολη λόγω του ακατάλληλου δρόμου. 27

33 Εικόνα 6: ιαδρομή προς πηγή Υρμίνης από Μανωλάδα υτικά της πηγής υψώνεται ορεινός όγκος με χαμηλό υψόμετρο, μήκους περίπου ενός χιλιομέτρου και πλάτους περίπου 400 μέτρων, αποτελούμενος από συμπαγείς ασβεστολιθικούς σχηματισμούς. Ο ενδιάμεσος, σημαντικής έκτασης χώρος, μεταξύ δάσους και βουνού είναι πεδινός ακαλλιέργητος και ακατοίκητος. Εικόνα 7: Γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης, με τη θέση της γεώτρησης και γεωλογική τομή 28

34 Εικόνα 8: Τοπογραφικός χάρτης των θέσεων δειγματοληψίας και γεωτρήσεων σε περιοχές Κουνουπελίου και Αράξου ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή που ερευνήθηκε εντοπίζεται, στο βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου και η γεωτεκτονική της θέση υπάγεται στην εξωτερική Ιόνιο ζώνη και η γεωλογική της δομή, αποτελείται από τους ακόλουθους σχηματισμούς: 29

35 Α. Εβαπορίτες. Πρόκειται για Τριαδικής ηλικίας γυψούχο σχηματισμό, που όπως είναι γνωστό χαρακτηρίζεται από τις έντονες διαπειρικές κινήσεις, οι οποίες έχουν συμβάλλει, στο σημερινό ανάγλυφο της περιοχής. εν εντοπίσθηκαν εμφανίσεις γύψου, όμως η ύπαρξή της σε βαθύτερους ορίζοντες, έχει διαπιστωθεί από την έρευνα σε βάθος, που έγινε από άλλους φορείς, όπως η.ε.π (γεωλ. Χάρ. Φύλλο. Αμαλιάς) και το Ι.Γ.Μ.Ε (Φυτίκας1987). Β. Ασβεστολιθικός σχηματισμός Βίγλας. Εμφανίζεται στην περιοχή του Αράξου σε μικρή έκταση (γεωλ. Χαρ. Φύλλο Ν.Μανωλάς). Πρόκειται για τους γνωστούς λεπτοστρωματώδεις υπολιθογραφικούς ασβεστόλιθους σε εναλλαγές με στρώσεις κερατολίθου. Είναι ελάχιστα υδροπερατός σχηματισμός, κυρίως λόγω των πυριτικών στρώσεων και των μαργαϊκών οριζόντων που περιέχουν. Γ. Ασβεστόλιθοι Ανωτ. Σενωνίου και Ηωκαίνου. Εμφανίζονται σε μεγάλη σχετικά έκταση στην ευρύτερη περιοχή Κουνουπελίου και Αράξου. Τα κατώτερα τμήματα του σχηματισμού αποτελούνται από υπολιθογραφικούς ασβεστόλιθους, οι οποίοι σταδιακά προς τα ανώτερα τμήματα γίνονται μικρολατυποπαγείς με θραύσματα ρουδιστών. Στο σύνολό τους εμφανίζονται παχυστρωματώδεις, το χρώμα τους είναι μπεζ προς το υπόλευκο και φέρουν ευμεγέθεις κονδύλους κερατολίθου, ο οποίος ενίοτε σχηματίζει και κάποια στρώση. Το πάχος τους στην περιοχή κυμαίνεται από μέτρα. Χαρακτηρίζονται από έντονη περατότητα και ανεπτυγμένη υδροφορία, παρότι αυτή περιορίζεται τοπικά από την παρουσία πυριτολιθικών στρώσεων και κονδύλων. Γενικά πάντως ως παχυστρωματώδεις και έντονα διαρηγμένοι με πολύ καλή ανάπτυξη των φαινομένων καρστικοποίησης κατατάσσονται στους έντονους υδροφόρους σχηματισμούς. Οι ασβεστόλιθοι του Ηωκαίνου αναπτύσσονται κυρίως στην περιοχή Αράξου. Αποτελούνται από λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους υπολιθογραφικούς και ενίοτε μικρολατυποπαγείς. Υδρολογικά παρουσιάζουν ίδια χαρακτηριστικά με τον προηγούμενο σχηματισμό και 30

36 χαρακτηρίζονται από την έντονη υδροφορία όπου αναπτύσσονται. Αρνητικό ρόλο στην υδρολογική τους αξία αποτελεί το μικρό σχετικά τους πάχος.. Φλύσχης. Εμφανίζεται σε λίγες θέσεις στη περιοχή (Γεωλ. Χάρτ. Φύλλο Ν.Μανωλάς). Χαρακτηρίζεται γενικά ως αδιαπέρατος σχηματισμός. Ε. Κλαστικά ιζήματα. Μετά την εναπόθεση του φλύσχη ακολούθησαν οι πλειοπλειστοκαινικοί και ολιγοκαινικοί σχηματισμοί που καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, σχεδόν ολόκληρο το πεδινό και καλλιεργήσιμο τμήμα της περιοχής. Πρόκειται για χειμαρρώδεις αποθέσεις αργιλοαμμωδών και κροκαλοπαγών υλικών και ιζήματα θαλάσσιας, υφάλμυρης και λιμναίας φάσης με ψαμμίτες, μάργες, αργίλους κροκαλοπαγή, άμμους εναλλασσόμενα κατά θέσεις. Είναι μόνιμα σχεδόν υδροφόροι, με επάλληλους υδροφόρους ορίζοντες. Ζ. ευτερογενείς αποθέσεις. Πρόκειται για αποθέσεις τραβερτίνη, οξειδίων και διάφορων αλάτων, Εντοπίζονται εύκολα κατά μήκος των ρηγμάτων, σε μεγάλη πυκνότητα κυρίως γύρω από την ιαματική πηγή Υρμίνης ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Το ασβεστολιθικό σύστημα εμφανίζεται ως ένα μονόκλινο ΒΑ διεύθυνσης, το οποίο παρουσιάζει σειρά πτυχώσεων με Β κυρίως άξονες. Η ανατολική του πτέρυγα βυθίζεται εντός των ιζημάτων μέσω κανονικών ρηγμάτων μετάπτωσης, ενώ το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στη δυτική πτέρυγα υπό την Ιόνια θάλασσα. Η τεκτονική ακολουθεί γραμμές διάρρηξης με κύριες διευθύνσεις κατεύθυνσης ΒΑ-Ν και Β -ΝΑ. Αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων είναι ο έντονος κατακερματισμός των ασβεστόλιθων. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τεκτονικής δομής της ευρύτερης περιοχής έρευνας, έχει διαδραματίσει η ύπαρξη των τριαδικών εβαποριτών, οι ανοδικές κινήσεις των οποίων, λόγω διαπειρισμού, δημιουργούν πολλές φορές αλατούχους δόμους, οι οποίοι τείνουν να ανέλθουν προς την επιφάνεια 31

37 σχηματίζοντας μεγάλα τεκτονικά βυθίσματα grabben ή αντίστοιχα horst περιοχή Ανδραβίδας (Φυτίκας κ.α.1985 ). Οι εναποθέσεις τραβερτίνη και άλλων οξειδίων κατά μήκος των ρηγμάτων, οφείλονται στην ανοδική κυκλοφορία των θερμ/κών ρευστών η οποία είναι αποτέλεσμα ενός τασικού πεδίου εφελκυσμού (Σημαιάκης 2000) Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Η περιοχή που ερευνήθηκε παρουσιάζει δύο συστήματα υδροφόρων οριζόντων οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την ιδιαιτερότητα του πετρώματος φιλοξενιτή. Α. Σύστημα ιζημάτων (κοκκώδης υδροφορία) Πρόκειται για σειρά υδροφόρων οριζόντων οι οποίοι έχουν συναντηθεί σε διάφορα βάθη από τα 5-10 μ. και μέχρι τα μ. Οι ανώτεροι κυρίως ορίζοντες με λεπτόκοκκους συνήθως σχηματισμούς όπως είναι οι αιολικές αποθέσεις κυρίως τις παράκτιες περιοχές με πάχη 5-10 μ. Τα πλευρικά κορήμματα με ευρύ κοκκομετρικό φάσμα καθώς και με τις παραλίμνιες αποθέσεις, λιμνοθάλασσας κυρίως προέλευσης. Οι βαθύτεροι ορίζοντες συνδέονται με τα πλειοπλειστοκαινικά ιζήματα κυρίως με τις άμμους τους χαλαρούς τεκτονισμένους ψαμμίτες και τα κροκαλοπαγή. Είναι μόνιμα υδροφόροι και συνήθως βρίσκονται σε υδραυλική συνέχεια μεταξύ τους. Η τροφοδοσία τους γίνεται από μετεωρικά κατεισδύοντα νερά μέσω των ρηγμάτων, των διακλάσεων και του πορώδους. Ενώ σημαντικό ρόλο στην ποιότητα και ποσότητα του νερού ασκεί το ασβεστολιθικό σύστημα της περιοχής που τροφοδωτεί την περιοχή των ιζημάτων αλλά και τα εισβάλλοντα μέσω αυτού του συστήματος θαλασσινά νερά. Β. Σύστημα ασβεστόλιθων (ρωγματικός υδροφορέας) 1. Το ασβεστολιθικό σύστημα που διερευνήθηκε στη περιοχή έρευνας συνίσταται από τους ασβεστόλιθους του Αν. Σενωνίου οι οποίοι στο 32

38 σύνολο τους εμφανίζονται παχυστρωματώδεις με ευμεγέθεις κονδύλους κερατολίθου. Χαρακτηρίζονται από έντονη περατότητα και ανεπτυγμένη υδροφορία. Ως παχυστρωματώδεις και έντονα διερρηγμένοι με πολύ καλή ανάπτυξη των φαινομένων καρστικοποίησης κατατάσσονται στους έντονους υδροφορείς λόγω δευτερογενούς πορώδους. 2. Ασβεστόλιθοι Ηωκαίνου. Αποτελούνται από λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους υπολιθογραφικούς και παρουσιάζουν τα ίδια υδρολογικά χαρακτηριστικά με τον προηγούμενο σχηματισμό. Οι πάσης φύσεως ρωγματώσεις και διακλάσεις φέρεται να προσφέρουν μια ικανοποιητική ενδορωγματική υδροφορία η οποία αναπτύσσεται και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Άλλωστε όπως προκύπτει από τις χημικές αναλύσεις οι χλωρονατριούχες υψηλές τιμές δείχνουν ότι τα νερά των ιζημάτων βρίσκονται σε επιρροή από το θαλασσινό νερό. Τονίζεται επίσης ότι η μεγάλη τεκτονική δομή που οριοθετεί τον ασβεστόλιθο με τα ιζήματα, φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον εμπλουτισμό των νερών με θειούχες ενώσεις, λόγω του διαπυρισμού των τριαδικών γύψων κατά μήκος της. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται άλλωστε συχνά, σε όλο το εύρος της Ιονίου ζώνης σε πολλές θέσεις, π.χ. Αραξος, Κουνουπέλι, Μυρσίνη, Λεχαινά, Αιτωλ/νία, Λεκάνη Άρτας,Συκιές Λουτρότοπος, Χανόπουλο κλπ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι μετρήσεις υπαίθρου αφορούν την καταγραφή των φυσικοχημικών και γεωλογικών χαρακτηριστικών των πετρωμάτων και των νερών όπως αυτά εμφανίζονται στον χώρο. Οι μετρήσεις γίνονται με ειδικά όργανα και στη συνέχεια αξιοποιούνται για την σύνταξη χαρτών διαγραμμάτων και εξειδικευμένων πινάκων. Ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται οι μετρήσεις που αφορούν την στρωματογραφία, την δομή των πετρωμάτων, την τεκτονική, την τοποθέτησή τους στο χώρο και πολλές άλλες χρήσιμες για τη σύνταξη γεωλογικών και άλλων θεματικών χαρτών τα οποία συνοδεύουν την παρούσα μελέτη.γεωλ.χάρτης Στην δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται οι μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων 33

39 των επίγειων και υπόγειων νερών στις πηγές και γεωτρήσεις της περιοχής ενδιαφέροντος, καθώς και μετρήσεις ραδονίου ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΟΙ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΝΕΡΩΝ Οι μετρήσεις έγιναν σε διάφορες περιόδους σε χρονικό διάστημα 3-4 ετών και χρησιμοποιήθηκαν διάφορα υδροσημεία. (ΠΙΝΑΚΑΣ 1, εικόνα 4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5) Επί των σημείων αυτών πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις, θερμοκρασίας, ηλεκτρικής αγωγιμότητας, ph, παροχής Η 2 S, παροχής κ.τ.λ. Για τις μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαν τα όργανα: Αγωγιμόμετρο Exstik EC400 της EXTECH ph-μετρο WTW 315i Θερμόμετρο TFX 392 SK-S της ebro Όργανα υπαίθριου χημείου για τον προσδιορισμό αερίων Τα αποτελέσματα των μετρήσεων παρουσιάζονται στον Πίνακα ΧΧ ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Στην περιοχή που ερευνήθηκε δεν είχε εκτελεστεί γεωτρητική έρευνα για τον εντοπισμό ιαματικών νερών. Όμως στην ευρύτερη περιοχή έχουν γίνει πολλές υδρογεωτρήσεις από ιδιώτες, οι οποίες έχουν φθάσει έως 200 μ. βάθος. Βέβαια οι γεωτρήσεις αυτές απέχουν από την τεκτονική ζώνη άνω των 500 μ. Η μελέτη και αξιολόγηση των παραπάνω γεωτρήσεων όσον αφορά : τα γεωλογικά και τεκτονικά δεδομένα και στοιχεία της υπαίθριας έρευνας τις εργαστηριακές μετρήσεις και χημικές αναλύσεις των δειγμάτων νερού καθώς και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων οδήγησε στην επιλογή της θέσης για την εκτέλεση μίας γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου. 34

40 Σκοπός της εκτέλεσης της γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου είναι η διενέργεια αντλητικών δοκιμών για τη μελέτη των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του υδροφόρου ορίζοντα. Για την αξιολόγησή των γεωτρήσεων έγιναν οι προγραμματισμένες εργασίες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: περιγραφή πυρήνων και σύνταξη του αντίστοιχου πίνακα, διαγραφίες (loggings, Παράρτημα 2) για τον προσδιορισμό πορώδους, περατότητας, ειδικού βάρους, πυκνότητας κλπ.), δειγματοληψίες πετρώματος από τα επιστρεφόμενα των γεωτρήσεων για ορυκτολογικούς προσδιορισμούς, δειγματοληψία νερών τόσο κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των γεωτρήσεων, όσο και κατά την άντλησή τους. Τεχνικά χαρακτηριστικά της γεώτρησης Για την υλοποίηση του γεωτρητικού προγράμματος χρησιμοποιήθηκε ένα ένα αυτοκινούμενο υδρογεωτρύπανο TONE για την ερευνητική γεώτρηση μεγάλης διαμέτρου. Οι διατρητικές εργασίες της γεώτρησης άρχισαν αμέσως μετά την εγκατάσταση του γεωτρύπανου και δεν παρουσιάσθηκαν ιδιαίτερα προβλήματα 35

41 Εικόνα 9: Αρτεσιανισμός στη γεώτρηση ΓΚ-1 Η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα, όταν έγινε η γεώτρηση ήταν σε βάθος 0,50 μ. από την επιφάνεια. Όμως, μετά τον σεισμό που έλαβε χώρα τον Ιούνιο 08, το νερό της γεώτρησης εξερχόταν με αρτεσιανισμό στην επιφάνεια (Εικόνα 9). Κατά την εκτέλεσή της διατρήθηκαν μέτρα τεταρτογενών ιζημάτων και 152 μέτρα ασβεστόλιθου, που παρουσιάζει τα ορυκτολογικά και λιθοφασικά χαρακτηριστικά του ασβεστολίθου του Αν. Σενωνίου. Γεώτρηση ΓΚ-1 Θέση: X= Y= Z=1.00 Η διάτρηση ξεκίνησε την 15/4/2006 με κοπτικό διαμέτρου 12"1/4 μέχρι τα 120 μέτρα και η γεώτρηση σωληνώθηκε με σωλήνες 8 5/8 και ακολούθησε που τσιμεντώθηκαν.ακολούθησε η διάτρηση με κοπτικό 8"1/2 μέχρι τα 154 μέτρα. Οι εργασίες τελείωσαν την 23/5/

42 Εικόνα 10: περιγραφή ερευνητικής γεώτρησης ΓΚ-1. 37

43 Εικόνα 11: Καμπύλη πτώσης στάθμης κατά την δοκιμαστική άντληση της γεώτρησης ΓΚ (Κουνουπέλι) 38

44 5.1.9 ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η γεωχημική έρευνα νερών που έγινε στις θέσεις δειγματοληψίας στο πλαίσιο του παρόντος έργου, αποσκοπούσε στη συγκέντρωση των γεωχημικών στοιχείων που στοιχειοθετούν το κριτήριο για την Ιαματική χρήση των νερών όπως προβλέπεται από τη σχετική νομοθεσία καθώς και για τον χαρακτηρισμό τους ως φυσικών μεταλλικών νερών. Συγκεντρώθηκαν 16 δείγματα από 4 σημεία δειγματοληψίας μεταξύ των οποίων και της γεώτρησης, κατανεμημένα σε υδρολογικές περιόδους. Τα δείγματα υποβλήθηκαν στις απαιτούμενες χημικές αναλύσεις στο κεντρικό χημείο του Ι.Γ.Μ.Ε. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων επί τόπου κατά την ώρα της δειγματοληψίας. Στον σχετικό πίνακα (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3) παρατίθενται τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων από όλα δείγματα, τα οποία επιλέχθηκαν και αντιπροσωπεύουν στο σύνολό τους τα ιαματικά και μεταλλικά νερά που ενδιαφέρουν άμεσα την έρευνα. Στους αναλυτικούς Πίνακες (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ) παρουσιάζονται οι αντίστοιχες μετρήσεις υπαίθρου. Η επεξεργασία και αξιολόγηση της ποσοτικής συμμετοχής του κάθε στοιχείου και η κατανομή τους στο τριγωνικό διάγραμμα PIPER (Εικόνα 12) που μεταφέρθηκαν, κάνει φανερό ότι η ποιότητα του νερού της γεώτρησης διατηρείται σταθερή στο χρόνο, ενώ το νερό της πηγής παρουσιάζει περιοδικές μεταβολές, ανάλογα με τις διακυμάνσεις της στάθμης. Το ίδιο παρατηρείται και στο διάγραμμα Schoeller (Εικόνα 13). 39

45 Εικόνα 12: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Κουνουπελίου Εικόνα 13: ιάγραμμα Schoeller δειγμάτων περιοχής Κουνουπελίου 40

46 ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗ - ΙΑΜΑΤΙΚΗ Υ ΡΟΦΟΡΙΑ Το μεγαλύτερο μέρος των θερμομεταλλικών νερών αναβλύζει στην επιφάνεια δια μέσου μεγάλου βάθους τεκτονικών διαρρήξεων που έχουν κατακερματίσει τον γήϊνο φλοιό. Η ιαματική - θερμομεταλλική υδροφορία, που εκδηλώνεται στην ευρύτερη περιοχή Κουνουπελίου και Αράξου, θεωρούμε ότι συνδέεται άμεσα με την ευρύτερη γεωθερμική ζώνη που αναπτύσσεται στην περιοχή Αράξου Κουνουπελίου Ανδραβίδας Μυρτιάς Πύργου, όπου με γεωτρήσεις. μεγάλου βάθους έχουν εντοπισθεί γεωθερμικά ρευστά χαμηλής ενθαλπίας. Ο μηχανισμός λειτουργίας της υδροθερμικής ιαματικής υδροφορίας ελέγχεται όπως προαναφέρθηκε από τα πολλαπλά βαθιά ρήγματα που χαρακτηρίζουν τις περιοχές που ερευνήθηκαν. Πηγή τροφοδοσίας θεωρείται, κατά τους περισσότερους ερευνητές, ότι είναι τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα στις ορεινές μάζες της κάθε περιοχής που μελετήθηκε τα οποία, μέσω των ρηγμάτων και των καναλιών της καρστικοποίησης, κατεισδύουν σε μεγάλα βάθη. Λόγω της υψηλής γεωθερμικής βαθμίδας θερμαίνονται, γίνονται ελαφρύτερα και στη συνέχεια μέσω των ρηγμάτων ανέρχονται προς την επιφάνεια. Κατά την ενδοπορική και ενδορωγματική κυκλοφορία τα νερά έρχονται σε επαφή με τα περιβάλλοντα πετρώματα και με τις χημικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα εμπλουτίζονται με κύρια στοιχεία και ιχνοστοιχεία, Κατ αυτό τον τρόπο η αυξημένη περιεκτικότητά τους σε Mg και HCO 3 και των χλωριόντων αντανακλά στον τύπο των πετρωμάτων που αποτελούν το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής και στο θαλασσινό νερό. Όπως προέκυψε από τις περιοδικές μετρήσεις που έγιναν στα υδροσημεία στην ευρύτερη περιοχή Κουνουπελίου - Αράξου, η θερμοκρασία του νερού στις πηγές και στις αβαθείς γεωτρήσεις κυμαίνεται μεταξύ των 16 και 18 0 C, ενώ σ αυτό της γεώτρησης ΓΚ1 η θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ των 27 και 30 0 C. Σύμφωνα με την θερμομέτρηση της γεώτρησης (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4), η θερμοκρασία του νερού στα βαθύτερα στρώματα της γεώτρησης είναι 41

47 μεγαλύτερη, ενώ προς τα ανώτερα, όπου παρατηρείται ένας σαφής επηρεασμός από το θαλασσινό νερό, η τιμή της κυμαίνεται σε υψηλότερα επίπεδα. Επιβεβαιώνεται έτσι, ότι υπάρχει μία σαφής επικοινωνία μεταξύ του θερμομεταλλικού ιαματικού υδροφορέα και του θαλασσινού νερού (Εικόνα 14). Σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις και την περιεκτικότητα σε υδρόθειο, το νερό χαρακτηρίζεται ως θερμό χλωρονατριούχο με αυξημένη περιεκτικότητα σε H 2 S, το οποίο θεωρείται κατάλληλο για την χρήση του σε υδροθεραπευτική μονάδα SPA. Εικόνα 14: Υποθετικό μοντέλο προέλευσης νερών για την πηγή Κουνουπέλι (ΣΤΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ, 2007) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Η περιοχή Κουνουπελίου περιβαλλοντικά είναι απαλλαγμένη από κάθε είδους κινδύνους μόλυνσης. εν υπάρχουν στην άμεσα γειτνιάζουσα περιοχή ανθρώπινες δραστηριότητες οποιουδήποτε είδους που θα μπορούσαν να γίνουν μολυσματικός κίνδυνος για το νερό της πηγής. 42

48 Το παρακείμενο δάσος της Στροφιλιάς, το οποίο προστατεύεται με νόμο από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα είναι φυσικός αναστολέας των μολυσματικών κινδύνων και πιθανών εστιών μόλυνσης, καθ ότι καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις εκατέρωθεν της πηγής. Οι όποιες εγκαταστάσεις που θα γίνουν στην περιοχή για την ανασύσταση των λουτρών, θα πρέπει να γίνουν με όλα τα μέσα προστασίας που διεθνώς εφαρμόζονται ΖΩΝΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ εν περιγράφονται ούτε καθορίζονται ζώνες προστασίας, επειδή δεν έχει ακόμα αρχίσει προγραμματισμένη εκμετάλλευσή του νερού. 5.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΡΑΞΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιοχών ενδιαφέροντος που εντοπίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Ν. Ηλείας, επιλέχθηκε και η περιοχή του Αράξου για την εφαρμογή λεπτομερέστερων σταδίων έρευνας. Ερέθισμα γι αυτό απετέλεσε η έντονη επιθυμία της τοπικής αυτοδιοίκησης για τη δημιουργία σύγχρονου ιαματικού κέντρου. Σημειώνεται ότι στη περιοχή είχε εκτελεστεί και στο παρελθόν λεπτομερής έρευνα επιφανειακή και βάθους ( ΚΟΥΝΗΣ-ΒΙΤΩΡΙΟΥ 2000 ) ΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή της έρευνας εντοπίζεται στην περιοχή του οικισμού Αράξου, πλησίον της Ν πύλης του ομώνυμου αεροδρομίου, ενώ σε μικρή απόσταση δυτικά βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Τείχους ημαίων και η περιορισμένης χρήσης ιαματική πηγή Πέτρας. Στο σύνολό της η περιοχή είναι πεδινή με έντονη γεωργική καλλιέργεια (Εικόνα 8) Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ 43

49 - Σύστημα ιζημάτων-κοκκώδης υδροφορία Το πεδινό τμήμα της περιοχής μελέτης αποτελείται από κλαστικά ιζήματα νεογενούς ηλικίας, που αποτελούνται από άμμους λεπτόκοκκους έως μεσόκοκκους που εκτείνονται μέχρι την παράκτια ζώνη. υτικά προς τη λίμνη Στροφυλιάς αναπτύσσονται ιζήματα λιμνοθαλάσσιας προέλευσης, κυρίως λεπτομερούς άμμου, πάχους περίπου 10 μέτρων. 44

50 Εικόνα 15: Γεωλογικός χάρτης περιοχής Αράξου (από φύλλο 1:50000 Νέα Μανωλάς, Ι.Γ.Μ.Ε.) Στα ανωτέρω ιζήματα φιλοξενούνται σημαντικοί υδροφόροι ορίζοντες, οι οποίοι, όπως έχει καταδειχθεί από τη γεωτρητική έρευνα, βρίσκονται σε υδραυλική επικοινωνία μεταξύ τους και η τροφοδοσία τους γίνεται από μετεωρικά κατεισδύοντα νερά μέσω του πορώδους και σημαντικό ρόλο στη ποιότητα και ποσότητα του νερού ασκεί το ασβεστολιθικό σύστημα της περιοχής και τα εισβάλλοντα θαλασσινά νερά. - Σύστημα ασβεστολίθων ρωγματικός υδροφορέας Το ορεινό τμήμα της περιοχής, που αναπτύσσεται από την πηγή Πέτρας μέχρι το ακρωτήριο του Αράξου, αποτελείται από ασβεστολιθικούς σχηματισμούς της Ιονίου ζώνης και περιλαμβάνει κυρίως τους παχυστρωματώδεις ασβεστολίθους του ανωτέρου Σενωνίου και τους λεπτοπλακώδεις ασβεστολίθους του Ηωκαίνου. Το σύστημα των ασβεστολίθων παρουσιάζεται σε μονοκλινική μορφή με ΒΑ διεύθυνση. Η έντονη τεκτονική καταπόνηση και πτύχωση των ασβεστολίθων έχει συντελέσει στη γένεση πλήθος ρηγμάτων ΒΑ διεύθυνσης το οποίο συνοδεύεται από ένα εκτεταμένο σύστημα ρωγμών και διακλάσεων. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης ενδορωγματικής κυκλοφορίας μετεωρικών νερών, που καταλήγουν στα ιζήματα της πεδιάδας, βοηθούμενα προς τούτο από τη γενική κλήση Α-ΝΑ διεύθυνσης των ασβεστολίθων. Όπως αναφέρθηκε και για την περιοχή Κουνουπελίου, η μεγάλη τεκτονική δομή που οριοθετεί τον ασβεστόλιθο με τα ιζήματα, φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον εμπλουτισμό των νερών με θειούχες ενώσεις, λόγω του διαπειρισμού των τριαδικών γύψων κατά μήκος της. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται άλλωστε συχνά, σε όλο το εύρος της Ιονίου ζώνης σε πολλές θέσεις, π.χ. Αραξος, Κουνουπέλι, Μυρσίνη, Λεχαινά, Αιτωλ/νία, Λεκάνη Άρτας (Συκιές Λουτρότοπος), Χανόπουλο κλπ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ Στα πλαίσια του παρόντος έργου, έχει γίνει μια σειρά εργασιών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται : Μετρήσεις υπαίθρου για την παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων του ιαματικού νερού της πηγής και των γεωτρήσεων της περιοχής, όπως είναι η θερμοκρασία, το Ph, η αγωγιμότητα, η παροχή, η διακύμανση της στάθμης και η περιεκτικότητα σε H2S και CO2, δειγματοληψία νερού για την εκτέλεση των απαραίτητων χημικών αναλύσεων. 45

51 Πράλληλα έγινε μία γενικού περιεχομένου γεωλογική και υδρογεωλογική αναγνώριση της ευρύτερης περιοχής, που περιλάμβανε: μετρήσεις παρακολούθησης υδροσημείων (γειτονικές γεωτρήσεις άρδευσης), αξιολόγηση των υδρογεωλογικών δεδομένων, γενική αναγνώριση των κύριων τεκτονικών δομών και συγκέντρωση κάθε είδους επιστημονικών πληροφοριών. Τις εργασίες αυτές ακολούθησε η εκτέλεση μίας ερευνητικής γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου. Από την εργασία μας στην ευρύτερη περιοχή, έχει διαπιστωθεί ότι και οι αντίστοιχες ιαματικές πηγές που υπάρχουν στη γειτονική περιοχή Αράξου, καθώς και οι γεωλογικοί σχηματισμοί που επικρατούν παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά, όπως επίσης και η τεκτονική τους κατάσταση (ρήγματα, διακλάσεις, ρωγματώσεις κ.τ.λ.) καθώς επίσης και τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά και η λειτουργικότητά τους είναι σχετική. Επίσης στην ευρύτερη περιοχή έχει εντοπισθεί πλήθος γεωτρήσεων, που έχουν εντοπίσει ιαματικό - υδροθειούχο νερό με θερμοκρασία που κυμαίνεται από 17 ως 20 ο C σε αβαθείς ορίζοντες. Πιστεύεται ότι και το νερό αυτών των γεωτρήσεων συνδέεται με το υδροθειούχο θερμομεταλλικό νερό του υδροφόρου ορίζοντα που τροφοδοτεί την γεώτρηση και την παρακείμενη πηγή ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η μελέτη και αξιολόγηση : των γεωλογικών και τεκτονικών δεδομένων και στοιχείων της υπαίθριας έρευνας οι εργαστηριακές μετρήσεις και χημικές αναλύσεις των δειγμάτων νερού καθώς και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων οδήγησε στην εκτέλεση μίας γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου. Σκοπός της εκτέλεσης της γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου είναι η διενέργεια αντλητικών δοκιμών για τη μελέτη των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του υδροφόρου ορίζοντα. Για την αξιολόγησή των γεωτρήσεων έγιναν οι προγραμματισμένες εργασίες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: 46

52 περιγραφή πυρήνων και σύνταξη του αντίστοιχου πίνακα, δειγματοληψίες πετρώματος από τα επιστρεφόμενα των γεωτρήσεων για ορυκτολογικούς προσδιορισμούς, δειγματοληψία νερών τόσο κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των γεωτρήσεων, όσο κα ι κατά την άντλησή τους. Τεχνικά χαρακτηριστικά της γεώτρησης Για την υλοποίηση του γεωτρητικού προγράμματος χρησιμοποιήθηκε ένα αυτοκινούμενο υδρογεωτρύπανο TONE για την ερευνητική γεώτρηση μεγάλης διαμέτρου. Οι διατρητικές εργασίες της γεώτρησης άρχισαν αμέσως μετά την εγκατάσταση του γεωτρύπανου και δεν παρουσιάσθηκαν ιδιαίτερα προβλήματα Γεώτρηση ΓΑ-1 Θέση: X= Y=: Z=10. Η διάτρηση ξεκίνησε την 15/4/2006 με κοπτικό διαμέτρου 15" από 0-30 μέτρα και με 12"1/4 από τα 30 μέχρι τα 120 μέτρα και η γεώτρηση σωληνώθηκε με σωλήνες 8 5/8 από τα μέτρα. Τοποθετήθηκε πιεζόμετρο από τα μέτρα. Η δοκιμαστική άντληση έγινε με σταθερή παροχή 50 m 3 /h. 47

53 Εικόνα 16: περιγραφή ερευνητικής γεώτρησης ΓA-1. 48

54 οκιμαστική άντληση Άραξος 27/9-29/9/ :30 13:30 14:30 15:30 16:30 17:30 18:30 19:30 20:30 21:30 22:30 23:30 0:30 1:30 2:30 3:30 4:30 5:30 6:30 7:30 8:30 9:30 10:30 11:30 12:30 13:30 14:30 15:30 16:30 17:30 18:30 19:30 20:30 21:30 22:30 23:30 0:30 1:30 2:30 3:30 4:30 5:30 6:30 7:30 8:30 9:30 10:30 11:30 12:30 13:30 14:30 15:30 Πτώση Στάθμης [m] Ώρες Εικόνα 17: Καμπύλη χρόνου/πτώσης στάθμης της δοκιμασστικής άντλησης στη γεώτρηση ΓΑ-1

55 5.2.6 ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Εικόνα 18: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Αράξου Εικόνα 19: ιάγραμμα Schoeller δειγμάτων περιοχής Αράξου 50

56 Από το διάγραμμα PIPER (Εικόνα 18) προκύπτει ότι το νερό της γεώτρησης του Αράξου είναι NA-Mg-Ca-Cl-ούχο, ενώ το νερό της πηγής της Πέτρας χαρακτηρίζεται ως χλωρονατριούχο, με αυξημένα θειικά. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο υδροφόρος που εντόπισε η γεώτρηση δεν είναι ταυτόσημος με αυτόν που τροφοδοτεί την πηγή. Η διαφοροποίηση αυτή παρατηρείται ευκρινέστερα στο διάγραμμα SCHOELLER (Εικόνα 19) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ ΑΡΑΞΟΥ Η γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής μελέτης αποτελείται από μεσοζωϊκής ηλικίας γκριζόμαυρους ασβεστολίθους. Η ευρύτερη περιοχή μελέτης αποτελεί τμήμα του δυτικού περιθωρίου του Νομού Αχαϊας, το οποίο έρχεται σε επαφή με το Ιόνιο Πέλαγος, και το οποίο παρουσιάζει ως γνωστό περίπλοκη τεκτονική, χαρακτηριστική άλλωστε της Ιόνιας ζώνης. Σύμφωνα με τους γεωλογικούς χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε., τις μετρήσεις και παρατηρήσεις που έγιναν, και τον σεισμοτεκτονικό χάρτη της περιοχής, τα ενεργά ρήγματα και οι ρηξιγενείς ζώνες στην στενή και ευρύτερη περιοχή της μελέτης, έχουν δ/νση Β ΝΑ και Α-. Τα αποτελέσματα της μελέτης που έγινε στην περιοχή μας οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι η θερμομεταλλική ιαματική υδροφορία ελέγχεται άμεσα από τα μεγάλου βάθους ρήγματα κα γενικά την έντονη τεκτονική δραστηριότητα, που έχει διαταράξει τα πετρώματα στο σύνολό τους. Η θερμομεταλλική υδροφορία που εκδηλώνεται στην παραλιακή ζώνη Κουνουπελίου, θεωρούμε, ότι συνδέεται άμεσα με την ευρύτερη γεωθερμική ζώνη που αναπτύσσεται στην περιοχή της βορειοδυτικής Πελοποννήσου, όπως έχει καταδειχθεί και σε βαθιές γεωτρήσεις που έχουν γίνει από το Ι.Γ.Μ.Ε. και την ΕΠ στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με τις φυσικοχημικές μετρήσεις υπαίθρου και τις χημικές αναλύσεις, η μέση θερμοκρασία στις πηγές και τις αβαθείς αρδευτικές γεωτρήσεις, μεταξύ 51

57 των οποίων και η γεώτρηση για ιαματικό νερό του Αράξου, είναι της τάξης των C, ενώ αυτή της γεώτρησης ΓΚ-1 Κουνουπελίου, είναι της τάξης των 30 0 C. Με βάση το υδρόθειο που περιέχεται στο νερό των γεωτρήσεων Κουνουπελίου και Αράξου και τις τιμές συγκέντρωσης των χλωρονατριούχων ιόντων, το νερό της γεώτρησης Κουνουπελίου χαρακτηρίζεται ως θερμό χλωρονατριούχο με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο. Τον ίδιο χαρακτηρισμό αποδίδουμε και στο νερό της γεώτρησης του Αράξου, μόνο που η θερμοκρασία του είναι χαμηλή. Παρατηρώντας στο νερό της γεώτρησης Κουνουπελίου τις συγκεντρώσεις χλωριόντων στα διάφορα διαγράμματα, προκύπτει ότι το ιαματικό νερό είναι χλωρονατριούχο νερό, ανεξάρτητα από την αλατότητά του. Η αυξημένη περιεκτικότητα του ιαματικού νερού σε Cl - και Na + δείχνει ότι αυτό επηρεάζεται από το θαλασσινό νερό. Επίσης ο εμπλουτισμός των ιαματικών νερών σε υδρόθειο, οφείλεται στην αντίδραση των νερών αυτών με τα περιβάλλοντα πετρώματα και την κυκλοφορία τους στο υπέδαφος, μέσω διαδικασιών αναγωγής θειικών ιόντων. Στην περιοχή Κουνουπελίου και στη γειτονική της περιοχή Αράξου έχουν εκτελεστεί δύο ερευνητικές παραγωγικές γεωτρήσεις, η ΓΚ-1 και η ΓΑ-1 αντίστοιχα. Από τη διαδικασία των δοκιμαστικών αντλήσεων που έγιναν, προκύπτει ότι η παροχή της γεώτρησης Κουνουπελίου είναι της τάξης των 100 m 3 /h. Ενώ αυτής του Αράξου είναι της τάξης των 50 m 3 /h. ιαχρονικά από τις παρατηρήσεις μας και τις μετρήσεις που έχουν γίνει προκύπτει ότι, η ποιότητα του νερού και των δύο γεωτρήσεων παραμένει σταθερή στον χρόνο, παρά τις αυξομειώσεις της στάθμης και τις διάφορες αιτίες που τις προκαλούν. Σημειώνεται επίσης η ύπαρξη δύο πηγών μικρής παροχής και στις δύο περιοχές. Η γνωστή από την αρχαιότητα πηγή Υρμίνης στην περιοχή Κουνουπελίου και η πηγή Πέτρας, αντίστοιχα στην περιοχή Αράξου. Οι πηγές αυτές αν και με μικρή παροχή και χαμηλή θερμοκρασία χρησιμοποιούνται και σήμερα υποτυπωδώς για ιαματική θεραπεία. Από τα πάρα πάνω συνάγεται ότι το νερό και των δύο γεωτρήσεων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την στήριξη ιαματικών μονάδων. 52

58 Ειδικά το νερό της γεώτρησης Κουνουπελίου λόγω της μεγάλης παροχής της γεώτρησης, της επαρκούς περιεκτικότητας σε υδρόθειο, της υψηλής θερμοκρασίας, αλλά και της παραθαλάσσιας θέσης της, προσφέρεται ιδανικά για τη στήριξη μεγάλου ιαματικού κέντρου. Αντίθετα αυτό της γεώτρησης Αράξου θα μπορούσε να στηρίξει μία μικρή μονάδα τοπικού ενδιαφέροντος όπως άλλωστε είχε προγραμματισθεί από την αντίστοιχη ημοτική Αρχή κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του προγράμματος. 53

59 5.3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις λίμνες Τριχωνίδας και Λυσιμαχείας είναι γνωστές από παλαιότερα χρόνια ιαματικές πηγές που εκδηλώνονται στις παράκτιες ζώνες και τυχαίνουν εκμετάλλευσης από ιδιωτικούς φορείς με καθεστώς ιαματικών κέντρων που λειτουργούν επί πολλά χρόνια. Ειδικότερα στην νοτιοδυτική ακτή της λίμνης Λυσιμαχείας είναι γνωστά τα υποτυπώδους δομής ιαματικά κέντρα Ζωγόπουλου και Σώκου, που εκμεταλλεύονται ιαματικές πηγές μικρής σχετικά παροχής ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ Στόχος της έρευνας που έγινε στην περιοχή, ήταν ο εντοπισμός ενός υδροθειούχου υδροφόρου ορίζοντα ισχυρής παροχής που θα μπορούσε να στηρίξει την λειτουργία μιας σύγχρονης μονάδας ΣΠΑ. Για την επίτευξη του στόχου εκτελέστηκαν οι παρακάτω εργασίες. Μετρήσεις υπαίθρου για την παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων του ιαματικού νερού της πηγής, όπως είναι η θερμοκρασία, το ph, η αγωγιμότητα, η παροχή, η διακύμανση της στάθμης και η περιεκτικότητα σε H 2 S και CO 2, δειγματοληψία νερού για την εκτέλεση των απαραίτητων χημικών αναλύσεων. Παράλληλα έγινε μία γενικού περιεχομένου γεωλογική και υδρογεωλογική αναγνώριση της ευρύτερης περιοχής, που περιλάμβανε: μετρήσεις παρακολούθησης υδροσημείων (γειτονικές γεωτρήσεις άρδευσης), αξιολόγηση των υδρογεωλογικών δεδομένων, γενική αναγνώριση των κύριων τεκτονικών δομών και συγκέντρωση κάθε είδους επιστημονικών πληροφοριών. Στον συνημμένο γεωλογικό χάρτη (Εικόνα 21) έχουν αποτυπωθεί οι πετρολογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται και οι κύριες τεκτονικές δομές των πετρωμάτων. 54

60 Τις εργασίες αυτές ακολούθησε η εκτέλεση μίας ερευνητικής γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή που έγινε η έρευνα εντοπίζεται στην Ν ακτή της λίμνης Λυσιμαχείας (Εικόνα 20) και καταλαμβάνει την έκταση στα ανατολικά πρανή της κορυφογραμμής ψηλής Παναγιάςμεταξύ των οικισμών Λυσιμαχείας και Αγγελοκάστρου. Εικόνα 20: Τοπογραφικός χάρτης με τις θέσεις δειγματοληψίας και τη θέση της γεώτρησης ΓΛ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η περιοχή που ερευνήθηκε αποτελεί τμήμα της Ιονίου ζώνης και η γεωλογική της δομή αποτελείται από: Εβαπορίτες: Τριαδικής ηλικίας, αποτελούνται από ορίζοντες γύψου και φακοειδούς μορφής δολομιτικών ιλυολίθων που έχουν ανέλθει μέσω διαπειρικών κινήσεων πολύ συχνών στον χώρο της Ιονίου ζώνης. 55

61 Λατυποπαγή :Τριαδικής ηλικίας, σκούρου γκρίζου χρώματος ασβεστολιθικές και δολομιτικές λατύπες με συνδετικό υλικό αποτελούμενο από ανθρακικό ή εβαποριτικό υλικό και γύψο. Οι ανωτέρω γεωλογικοί σχηματισμοί δεν επηρεάζουν άμεσα την περιοχή μελέτης, έμμεσα όμως είναι σημαντικός ο ρόλος της εβαποριτικής διάπλασης στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υδροθειούχων νερών όπως θα αναφερθεί παρακάτω. Πηλιτο-ψαμμιτικής φάσης κλαστικά ιζήματα: Άνω Ηωκαινικής Ολιγοκαινικής ηλικίας. Αποτελείται από εναλλαγές μεσόκοκκων και αδρόκοκκων κροκαλοπαγών και λεπτόκοκκων ψαμμιτικών στρωμάτων με ενδιάμεσες ενστρώσεις αργιλικού υλικού. Οι ανώτεροι σχηματισμοί αποτελούν μέρος του φλύσχη της Ιονίου ζώνης που είναι άνω Ηωκαινικής Ολιγοκαινικής ηλικίας. Κροκαλοπαγή: ανω πλειοκαινικής ηλικίας. Αποτελούνται από κροκαλοπαγή ποταμοχερσαίας προέλευσης, τα οποία στο σύνολό τους περιλαμβάνουν διάφορους ορίζοντες, οι οποίοι μπορεί να διαχωρισθούν ανάλογα με το μέγεθός τους και τη σύστασή τους. Εναλλάσσονται με άμμους και αργιλοαμμούχους ορίζοντες μικρού πάχους με την χαρακτηριστική ανάπτυξη των ποταμοχερσαίων υλικών. Το γενικό χρώμα τους είναι το καφεκόκκινο, χαρακτηριστικό της εξαλλοίωσης παρόμοιων σχηματισμών. Προς τα ανώτερα στρώματα η φάση των κροκαλοπαγών γίνεται εντονότερη και εναλλάσσεται με συμπαγείς άμμους ή αργίλους. Το πάχος της όλης σειράς θα πρέπει να υπερβαίνει τα 300 μέτρα. Αλουβιακές αποθέσεις: Tεταρτογενούς ηλικίας. Στην περιοχή ενδιαφέροντος εμφανίζονται στα βόρεια περιθώρια πλησίον της ακτής της λίμνης. 56

62 Εικόνα 21: Γεωλογικός Χάρτης περιοχής Λυσιμαχείας (Αυδής, δοκίμιο) 57

63 Εικόνα 22: Γεωλογική τομή Α-Β περιοχής Λυσιμαχείας ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Η τεκτονική διατάραξη της περιοχής χαρακτηρίζεται από τα μεγάλου βάθους ρήγματα Β -ΝΑ και Α διεύθυνσης που διακρίνει άλλωστε την τεκτονική της ευρύτερης Ιόνιας ζώνης. Αποτέλεσμα της τεκτονικής είναι η εμφάνιση στην περιοχή των εβαποριτικών πετρωμάτων που είναι αποτέλεσμα διαπειρικής κίνησης Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ Η περιοχή που ερευνήθηκε παρουσιάζει δύο συστήματα υδροφόρων οριζόντων οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την ιδιαιτερότητα του πετρώματος φιλοξενιτή. Α. Σύστημα ιζημάτων (κοκκώδης υδροφορία) Πρόκειται για σειρά υδροφόρων οριζόντων οι οποίοι έχουν συναντηθεί σε διάφορα βάθη από τα 30 μέχρι τα μέτρα. Οι υδροφόροι ορίζοντες συνδέονται με τα πλειοπλειστοκαινικά ιζήματα κυρίως με τις άμμους τους χαλαρούς, ψαμμίτες και τα κροκαλοπαγή. Είναι μόνιμα υδροφόροι και συνήθως βρίσκονται σε υδραυλική συνέχεια μεταξύ τους. Η τροφοδοσία τους γίνεται από μετεωρικά κατεισδύοντα νερά μέσω των ρηγμάτων, των διακλάσεων και του πορώδους, ενώ σημαντική επίδραση στην ποιότητα και ποσότητα του νερού ασκεί και το ασβεστολιθικό 58

64 σύστημα που βρίσκεται στα δυτικά της περιοχής που τροφοδοτεί την περιοχή των ιζημάτων. Β. Σύστημα ασβεστόλιθων (ρωγματικός υδροφορέας) 1. Το ασβεστολιθικό σύστημα που διερευνήθηκε στη περιοχή έρευνας συνίσταται από τους κρητιδικούς ασβεστόλιθους οι οποίοι στο σύνολο τους εμφανίζονται παχυστρωματώδεις με ευμεγέθεις κονδύλους κερατολίθου. Χαρακτηρίζονται από έντονη περατότητα και ανεπτυγμένη υδροφορία. Ως παχυστρωματώδεις και έντονα διερρηγμένοι με πολύ καλή ανάπτυξη των φαινομένων καρστικοποίησης κατατάσσονται στους έντονους υδροφορείς λόγω δευτερογενούς πορώδους. 2. Τονίζεται επίσης ότι η μεγάλη τεκτονική δομή που οριοθετεί τον ασβεστόλιθο με τα ιζήματα, φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον εμπλουτισμό των νερών με θειούχες ενώσεις, λόγω του διαπειρισμού των τριαδικών γύψων κατά μήκος της. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται άλλωστε συχνά, σε όλο το εύρος της Ιονίου ζώνης σε πολλές θέσεις, π.χ. Αραξος, Κουνουπέλι, Μυρσίνη, Λεχαινά, Λεκάνη Άρτας (Συκιές, Λουτρότοπος, Χανόπουλο) κ.λ.π ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η μελέτη και αξιολόγηση : των γεωλογικών και τεκτονικών δεδομένων και στοιχείων της υπαίθριας έρευνας οι εργαστηριακές μετρήσεις και χημικές αναλύσεις των δειγμάτων νερού καθώς και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων οδήγησε στην εκτέλεση μίας γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου. Σκοπός της εκτέλεσης της γεώτρησης μεγάλης διαμέτρου είναι η διενέργεια αντλητικών δοκιμών για τη μελέτη των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του υδροφόρου ορίζοντα. Για την αξιολόγησή των γεωτρήσεων έγιναν οι προγραμματισμένες εργασίες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: περιγραφή πυρήνων και σύνταξη του αντίστοιχου πίνακα, 59

65 διαγραφίες (loggings, Παράρτημα 2) για τον προσδιορισμό πορώδους, περατότητας, ειδικού βάρους, πυκνότητας κλπ.), δειγματοληψίες πετρώματος από τα επιστρεφόμενα των γεωτρήσεων για ορυκτολογικούς προσδιορισμούς, δειγματοληψία νερών τόσο κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των γεωτρήσεων, όσο και κατά την άντλησή τους. Τεχνικά χαρακτηριστικά της γεώτρησης Για την υλοποίηση του γεωτρητικού προγράμματος χρησιμοποιήθηκε ένα αυτοκινούμενο υδρογεωτρύπανο TONE για την ερευνητική γεώτρηση μεγάλης διαμέτρου. Οι διατρητικές εργασίες της γεώτρησης άρχισαν αμέσως μετά την εγκατάσταση του γεωτρύπανου και παρουσιάσθηκαν σημαντικά τεχνικά προβλήματα λόγω της χαλαρότητας των διατρηθέντων σχηματισμών. Κατά την εκτέλεσή της διατρήθηκαν 53 μέτρα χαλαρών τεταρτογενών ιζημάτων. Γεώτρηση ΓΛ-1 Ο χώρος της γεώτρησης εντοπίζεται επί της αγροτικής οδού που συνδέει τα λουτρά Ζωγόπουλου και αυτά των λουτρών Σώκου (Εικόνα 20) Θέση: X= Y=: Z= 40 Το βάθος της γεώτρησης είναι 53μ. Η διάτρηση έγινε από 0-6 μέτρα με διάμετρο15". Από τα 6 μέχρι τα 37 μέτρα με διάμετρο 12"1/4 και διεύρυνση από 0 μέχρι 43 μέτρα σε 17"1/2 και από 43 μέχρι 53 μ σε12"1/4. Η σωλήνωση έγινε στα τμήματα από 0 μέχρι τα 48 μ. Η στάθμη της υδροφορίας βρίσκεται στα 13 μέτρα από την επιφάνεια και η παροχή της είναι της τάξης των 10 m 3 /h 60

66 Εικόνα 23: Περιγραφή της γεώτρησης ΓΛΥΣ-1 61

67 Άντληση γεώτρησης ΓΛΥΣ Πτώση στάθμης [m] Ώρες Εικόνα 24: οκιμαστική άντληση στη Γεώτρηση ΓΛΥΣ-1 62

68 5.3.8 ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Οι μετρήσεις υπαίθρου αφορούν την καταγραφή των φυσικοχημικών και γεωλογικών χαρακτηριστικών των πετρωμάτων και των νερών όπως αυτά εμφανίζονται στον χώρο. Οι μετρήσεις γίνονται με ειδικά όργανα και στη συνέχεια αξιοποιούνται για την σύνταξη χαρτών διαγραμμάτων και εξειδικευμένων πινάκων. Ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται οι μετρήσεις που αφορούν την στρωματογραφία, την δομή των πετρωμάτων, την τεκτονική, την τοποθέτησή τους στο χώρο και πολλές άλλες χρήσιμες για τη σύνταξη του γεωλογικού χάρτη που συνοδεύει την παρούσα μελέτη, στην προκειμένη περίπτωση ο γεωλογικός χάρτης παρουσιάζεται στο πρωτότυπό του δεδομένου ότι από τις μετρήσεις μας δεν επήλθαν ουσιαστικές μεταβολές (εικόνα.) Στην δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται οι μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων των επίγειων και υπόγειων νερών στις πηγές και γεωτρήσεις της περιοχής ενδιαφέροντος, καθώς και μετρήσεις ραδονίου. Οι διαχρονικές μετρήσεις των νερών που έγιναν στις γειτονικές χρησιμοποιούμενες ιαματικές πηγές Ζωγόπουλου και Σώκου, έδειξαν ότι τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά της υδροφορίας και στις δύο θέσεις καθώς και αυτό της γεώτρησης διατηρούνται σταθερά, εκτός βέβαια της παροχής η οποία υφίσταται στις φυσιολογικές εποχικές διακυμάνσεις ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΟΙ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ ΝΕΡΩΝ Οι μετρήσεις έγιναν σε διάφορες περιόδους σε χρονικό διάστημα 3-4 ετών και χρησιμοποιήθηκαν διάφορα υδροσημεία (Εικόνα 20). Επί των σημείων αυτών πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις, θερμοκρασίας, ηλεκτρικής αγωγιμότητας, ph, παροχής Η 2 S, παροχής κ.τ.λ.(πίνακες στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6 ) Για τις μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαν τα όργανα: Αγωγιμόμετρο Exstik EC400 της EXTECH ph-μετρο WTW 315i Θερμόμετρο TFX 392 SK-S της ebro 63

69 Όργανα υπαίθριου χημείου για τον προσδιορισμό αερίων ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η γεωχημική έρευνα νερών που έγινε στις θέσεις δειγματοληψίας στο πλαίσιο του παρόντος έργου, αποσκοπούσε στη συγκέντρωση των γεωχημικών στοιχείων που στοιχειοθετούν το κριτήριο για την Ιαματική χρήση των νερών όπως προβλέπεται από τη σχετική νομοθεσία καθώς και για τον χαρακτηρισμό τους ως φυσικών μεταλλικών νερών. Συγκεντρώθηκαν δείγματα από πολλαπλά σημεία, κατανεμημένα σε υδρολογικές περιόδους. Τα δείγματα υποβλήθηκαν στις απαιτούμενες χημικές αναλύσεις στο κεντρικό χημείο του Ι.Γ.Μ.Ε. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων επί τόπου κατά την ώρα της δειγματοληψίας. Η επεξεργασία και αξιολόγηση της ποσοτικής συμμετοχής του κάθε στοιχείου και η κατανομή τους στο τριγωνικό διάγραμμα PIPER (Εικόνα 25) και SCHOELLER (Εικόνα 26) που μεταφέρθηκαν, κάνει φανερό ότι τα δείγματα νερού που συλλέχθηκαν από τη γεώτρηση ΓΛΥΣ-1 και τις παρακείμενες ιαματικές πηγές Σώκου και Ζωγόπουλου, δεν παρουσιάζουν σταθερή χημική σύσταση στο χρόνο, με διακυμάνσεις από νατριούχο-οξυανθρακικό, μέχρι και εμπλουτισμένο με μαγνήσιο και θειικά. 64

70 Εικόνα 25: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Λυσιμαχείας Εικόνα 26: ιάγραμμα SCHOELLER δειγμάτων περιοχής Λυσιμαχείας 65

71 ΙΑΜΑΤΙΚΗ Υ ΡΟΦΟΡΙΑ Η ιαματική υδροφορία που εκδηλώνεται στις ομώνυμες πηγές Σώκου, Ζωγόπουλου και στη γεώτρηση ΓΛΥΣ-1 αλλά και σε πλήθος άλλων εκδηλώσεων στην ευρύτερη περιοχή, θεωρείται ότι αποτελεί έναν ενιαίο υδροφόρο ορίζοντα, ο οποίος εντοπίζεται στους λατυποκροκαλοπαγείς ορίζοντες των πλειοκαινικών ιζημάτων και εκδηλώνεται μέσω πηγών στην ισοσταθμική επιφάνεια της λίμνης, ή εντοπίζεται με γεωτρήσεις στα ενδότερα. Στην περιοχή δεν εντοπίστηκαν πηγές ή γεωτρήσεις με θερμοκρασίες που να επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό της υδροφορίας ως γεωθερμικής. Όμως η χημική σύσταση του νερού, τόσο στις πηγές όσο και στις γεωτρήσεις, καθώς και η λίαν αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο, υποστηρίζει την άποψή μας για την σύνδεση της ιαματικής υδροφορίας με την τεκτονική και τους εβαπορίτες. Αυτό ενισχύεται σημαντικά από το γεγονός ότι οι πηγές αλλά και οι γεωτρήσεις του Ι.Γ.Μ.Ε. και ιδιωτών, παρατάσσονται κατά μήκος τεκτονικής γραμμής με διεύθυνση Ν ΒΑ, η οποία έχει φέρει σε επαφή τους εβαπορίτες με τα νεογενή ιζήματα όπως φαίνεται και στον επισυναπτόμενο γεωλογικό χάρτη. υστυχώς, τεχνικοί λόγοι δεν επέτρεψαν την εκτέλεση γεώτρησης μέτρων όπως άλλωστε είχε προγραμματισθεί, που θα επιβεβαίωνε την ύπαρξη ρευστών υψηλής θερμοκρασίας. Με τα σημερινά δεδομένα, το ιαματικό νερό που εντοπίστηκε με τη γεώτρηση ΓΛΥΣ-1, κατατάσσεται στην κατηγορία των ιαματικών θειούχων νερών, όπως άλλωστε και των παρακείμενων ιαματικών κέντρων και έχει την ποσότητα που απαιτείται για την στήριξη μονάδας SPA ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η ευρύτερη περιοχή του χώρου που μελετήθηκε αποτελεί τμήμα των ανατολικών υπωρειών της κορυφογραμμής Ψηλή Παναγιά που καταλήγει στη λίμνη Λυσιμαχείας. Η γεωλογική της δομή χαρακτηρίζεται από εβαπορίτες Τριαδικής ηλικίας, κλαστικά ιζήματα ανω Ηωκαινικής Πλειοκαινικής ηλικίας, και αλουβιακές αποθέσεις Τεταρτογενούς. Τεκτονικά η περιοχή ελέγχεται από 66

72 μεγάλου βάθους ρήγματα Β ΝΑ και Α ιεύθυνσης που διακρίνει άλλωστε την τεκτονική της ευρύτερης Ιόνιας ζώνης. Η ιαματικού χαρακτήρα υδροφορία εκδηλώνεται κατά μήκος της τεκτονικής γραμμής με διεύθυνση Ν ΒΑ. Σύμφωνα με τις φυσικοχημικές μετρήσεις υπαίθρου και τις χημικές αναλύσεις, η μέση θερμοκρασία στις πηγές και τις αβαθείς αρδευτικές γεωτρήσεις, είναι της τάξης των 17 0 C, όπως και αυτή της γεώτρησης ΓΛΥΣ-1. Με βάση το υδρόθειο που περιέχεται στο νερό την γεώτρησης και τις τιμές συγκέντρωσης των χλωρονατριούχων ιόντων, το νερό χαρακτηρίζεται χλωρονατριούχο με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο. Ο εμπλουτισμός των ιαματικών νερών σε υδρόθειο, οφείλεται στην αντίδραση των νερών αυτών με τα περιβάλλοντα πετρώματα και την κυκλοφορία τους στο υπέδαφος, μέσω διαδικασιών αναγωγής θειικών ιόντων. Η διαδικασία της δοκιμαστικής άντλησης που έγινε (Εικόνα 24) έδειξε ότι η παροχή της γεώτρησης είναι της τάξης των 10 m 3 /h. Η παροχή αυτή θα μπορούσε να στηρίξει μία μικρής δυναμικότητας μονάδας υδροθεραπευτηρίου. Στην κοντινή περιοχή της γεώτρησης όμως υπάρχουν δύο μικρές μονάδες που υπολειτουργούν λόγω μικρής ποσότητας νερού. Για αυτό τον λόγο κρίνεται σκόπιμη η χρήση του νερού της γεώτρησης στην ενίσχυση αυτών των κέντρων. Η μεταφορά του νερού μπορεί να γίνει με άντληση από την γεώτρηση και μεταφορά με φυσική ροή προς τα ιαματικά κέντρα. 67

73 5.4 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιοχών που ερευνήθηκαν στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας περιλαμβάνεται και η ευρύτερη περιοχή του ήμου Αλυζίας, εντός του οικισμού ΜΥΤΙΚΑ. Κριτήριο επιλογής ήταν οι πολλαπλές ενδείξεις υδροθειούχου νερού σε πηγάδια και αβαθείς γεωτρήσεις, καθώς και οι από ιστορικές πηγές ύπαρξη ιαματικών λουτρών (Κικέρων) και ο γρήγορος ρυθμός ανάπτυξης της περιοχής ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ Η έρευνα που έγινε στην περιοχή αποσκοπούσε στον εντοπισμό υδροθειούχου ιαματικής υδροφορίας ικανής να στηρίξει μία αξιόλογη μονάδα ιαματικών λουτρών, που σε συνδυασμό με την αξιόλογη παραλιακή ζώνη, θα συμβάλλει στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Μύτικα έγιναν οι παρακάτω εργασίες, με στόχο τον εντοπισμό θέσεων για δύο γεωτρήσεις, μία μικρού και μία μεγάλου βάθους: μετρήσεις υπαίθρου για την παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων του ιαματικού νερού της πηγής, όπως είναι η θερμοκρασία, το Ph, η αγωγιμότητα, η παροχή, η διακύμανση της στάθμης και η περιεκτικότητα σε H 2 S και CO 2, δειγματοληψία νερού, για την εκτέλεση των απαραίτητων χημικών αναλύσεων, παράλληλα έγινε μία γενικού περιεχομένου γεωλογική και υδρογεωλογική αναγνώριση της ευρύτερης περιοχής, που περιλάμβανε: Μετρήσεις παρακολούθησης υδροσημείων (γειτονικές γεωτρήσεις άρδευσης), αξιολόγηση των υδρογεωλογικών δεδομένων, γενική αναγνώριση των κύριων τεκτονικών δομών και συγκέντρωση κάθε είδους επιστημονικών πληροφοριών. 68

74 Ο συνημμένος γεωλογικός χάρτης (Εικόνα 28) αποτελεί τμήμα του γεωλογικού χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε. (Φύλλο ΚΑΛΑΜΟΣ). Στο χάρτη έχουν προστεθεί πιθανά ρήγματα, αλλά δεδομένου ότι οι μετρήσεις που έγιναν δεν αλλοίωσαν την αρχική σύνταξή του, ο χάρτης παρουσιάζεται ως έχει. Στον χάρτη φαίνονται οι πετρολογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται και οι κύριες τεκτονικές δομές των πετρωμάτων. Τις εργασίες αυτές ακολούθησε η εκτέλεση των δύο ερευνητικών γεωτρήσεων ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή της έρευνας εντοπίζεται στη βορειοδυτική παραλιακή ζώνη του οικισμού Μύτικα απέναντι από το νησί ΚΑΛΑΜΟΣ (Εικόνα 27). Πρόκειται για εκτεταμένη πεδινή έκταση αραιοκατοικημένη στην οποία έχουν αρχίσει να υποτυπωδώς να αναπτύσσονται οι τουριστικές υποδομές. Η περιοχή περιβάλλεται από τον Νοτιοδυτικό ορεινό όγκο των Ακαρνανικών ορέων και επικοινωνεί με εθνική οδό με την πόλη του Αστακού και της Βόνιτσας Εικόνα 27: Τοπογραφικός χάρτης της περιοχής Μύτικα με τις θέσεις των δειγματοληψιών και των 2 γεωτρήσεων 69

75 Εικόνα 28: Γεωλογικός χάρτης περιοχής Μύτικα Εικόνα 29: Γεωλογική τομή Α-Β περιοχής Μύτικα 70

76 5.4.4 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Στην περιοχή που ερευνήθηκε εμφανίζονται οι ανθρακικοί σχηματισμοί της Ιόνιας ζώνης επί των οποίων επικάθονται οι πλειοκαινικοί και νεογενείς σχηματισμοί κλαστικής σύστασης ιζημάτων. Σημειώνεται ότι στη κατανόηση της γενικής γεωλογίας της περιοχής καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο γεωλογικός χάρτης του Ι.Γ.Μ.Ε. Φύλλο ΚΑΛΑΜΟΣ (ΜΑΝΑΚΟΣ, ) (Εικόνα 28). ΑΝΘΡΑΚΙΚΗ ΣΕΙΡΑ: Αποτελείται από τους ασβεστολίθους Παντοκράτορα, ασβεστόλιθους Βίγλας, ασβεστόλιθους Σενωνίου και ασβεστόλιθους Ηωκαίνου. Η περιγραφή των σχηματισμών είναι ταυτόσημη με την περιγραφή που έχει γίνει στο κεφάλαιο 3.3 της Ιονίου ζώνης. ΝΕΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ: Αποτελούνται από θαλάσσιες έως υφάλμυρες αποθέσεις, παλαιά συνδεδεμένα πλευρικά κορήματα, σύγχρονες αποθέσεις, κώνους κορημάτων. Σαφώς πρόκειται για κλαστικούς ορίζοντες το πάχος των οποίων, σύμφωνα με τον γεωλογικό χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε. κλ. 1:50.000, υπολογίζεται περί τα 500μ. Η ηλικία τους προσδιορίζεται μειοκαινική έως πλειοκαινική, χωρίς να έχει γίνει σαφής διαχωρισμός. Η μελέτη των επιστρεφομένων σε συνδυασμό με την μελέτη των διαγραφιών της γεώτρησης ΓΜΥΤ-2, μας επιτρέπει έναν γενικό προσδιορισμό των ιζημάτων που διατρήθηκαν μέχρι το βάθος των 220 μ. Κατ αυτόν τον τρόπο τα ανώτερα επιφανειακά στρώματα, μέχρι βάθους 40 μ., αποτελούνται από εναλλαγές χαλαρής άμμου, χαλαρών ψαμμιτικών στρώσεων κροκαλοπαγών μικρής διαμέτρου και λατυποκροκαλοπαγών, εντός των οποίων παρεμβάλλονται μικρού πάχους αργιλικές στρώσεις. Το χρώμα των ανωτέρω οριζόντων ποικίλει μεταξύ του γκρι και πράσινου. Από το βάθος των 40 μ. μέχρι και των 220 μ. επικρατούν ορίζοντες συνεκτικών άμμων, μίκρο- και μάκρολατυποπαγών, συνεκτικών οριζόντων ψαμμιτών, εντός των οποίων παρεμβάλλονται και ορίζοντες αργιλικού υλικού. Μέρος αυτών των ιζημάτων εμφανίζεται στους πρόποδες των ορεινών όγκων σε τεκτονική επαφή με τους ασβεστόλιθους. Το χρώμα τους κυμαίνεται μεταξύ του κιτρινωπού και του καφέ. 71

77 5.4.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Η μορφολογία της περιοχής έχει διαμορφωθεί από την έντονη τεκτονική διατάραξη των πετρωμάτων τα ίχνη της οποίας εντοπίζονται στα ανθρακικά πετρώματα των γύρω ορεινών όγκων. ιακρίνονται μεγάλα ρήγματα ΒΒ -ΝΝΑ διεύθηνσης και Α - ΝΑ διεύθυνσης, τα οποία ως γνωστόν χαρακτηρίζουν την τεκτονική διατάραξη της Ιονίας ζώνης. Στην γεωλογική τομή (Εικόνα 29) απεικονίζονται οι γεωλογικοί σχηματισμοί και οι κύριες τεκτονικές κινήσεις που έχουν επηρεάσει την περιοχή Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ - Υ ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ - Σύστημα ιζημάτων-κοκκώδης υδροφορία Το πεδινό τμήμα της περιοχής μελέτης αποτελείται από κλαστικά ιζήματα νεογενούς ηλικίας, που αποτελούνται από άμμους λεπτόκοκκους έως μεσόκοκκους που εκτείνονται μέχρι την παράκτια ζώνη. Στα ανωτέρω ιζήματα φιλοξενούνται σημαντικοί υδροφόροι ορίζοντες, οι οποίοι, όπως έχει καταδειχθεί από τη γεωτρητική έρευνα, βρίσκονται σε υδραυλική επικοινωνία μεταξύ τους και η τροφοδοσία τους γίνεται από μετεωρικά κατεισδύοντα νερά μέσω του πορώδους και σημαντικό ρόλο στη ποιότητα και ποσότητα του νερού ασκεί το ασβεστολιθικό σύστημα της περιοχής και τα εισβάλλοντα θαλασσινά νερά. - Σύστημα ασβεστολίθων ρωγματικός υδροφορέας Το ορεινό τμήμα της περιοχής, που αναπτύσσεται περιμετρικά της λεκάνης, αποτελείται από ασβεστολιθικούς σχηματισμούς της Ιονίου ζώνης και περιλαμβάνει κυρίως τους παχυστρωματώδεις ασβεστολίθους του ανωτέρου Σενωνίου και τους λεπτοπλακώδεις ασβεστολίθους του Ηωκαίνου. Το σύστημα των ασβεστολίθων παρουσιάζεται σε μονοκλινική μορφή με ΒΑ διεύθυνση. 72

78 Η έντονη τεκτονική καταπόνηση και πτύχωση των ασβεστολίθων έχει συντελέσει στη γένεση πλήθος ρηγμάτων ΒΑ διεύθυνσης το οποίο συνοδεύεται από ένα εκτεταμένο σύστημα ρωγμών και διακλάσεων. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης ενδορωγματικής κυκλοφορίας μετεωρικών νερών, που καταλήγουν στα ιζήματα της πεδιάδας, βοηθούμενα προς τούτο από τη γενική κλήση Α-ΝΑ διεύθυνσης των ασβεστολίθων. Η μεγάλη τεκτονική δομή που οριοθετεί τον ασβεστόλιθο με τα ιζήματα, φαίνεται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον εμπλουτισμό των νερών με θειούχες ενώσεις, λόγω του διαπειρισμού των τριαδικών γύψων κατά μήκος της ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Με βάση τα αποτελέσματα των εργασιών της επιφανειακής έρευνας, έγινε η σύνθεση ενός προκαταρτικού μοντέλου της υδροθειούχου υδροφορίας της περιοχής, για την επαλήθευση του οποίου ακολούθησε το στάδιο της γεωτρητικής έρευνας. Η μελέτη και αξιολόγηση : των γεωλογικών και τεκτονικών δεδομένων και στοιχείων της υπαίθριας έρευνας διαγραφίες (loggings,ενθετο) για τον προσδιορισμό πορώδους, περατότητας, ειδικού βάρους, πυκνότητας κλπ.), οι εργαστηριακές μετρήσεις και χημικές αναλύσεις των δειγμάτων νερού καθώς και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων οδήγησε στην εκτέλεση δύο γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου, μία μικρού και μία σχετικά μεγάλου βάθους στον ευρύτερο χώρο της παραλιακής ζώνης Μύτικα, ΜΥΤ-1 και ΜΥΤ-2, η θέση των οποίων φαίνεται στον χάρτη (Εικόνα 27). Για την αξιολόγησή των γεωτρήσεων έγιναν οι προγραμματισμένες εργασίες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: περιγραφή πυρήνων και σύνταξη του αντίστοιχου πίνακα, διαγραφίες (loggings, Παράρτημα 2) για τον προσδιορισμό πορώδους, περατότητας, ειδικού βάρους, πυκνότητας κλπ.), δειγματοληψίες πετρώματος από τα επιστρεφόμενα των γεωτρήσεων για ορυκτολογικούς προσδιορισμούς, δειγματοληψία νερών τόσο κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των γεωτρήσεων, όσο και κατά την άντλησή τους. 73

79 Σκοπός της εκτέλεσης των γεωτρήσεων μεγάλης διαμέτρου είναι η διενέργεια αντλητικών δοκιμών για τη μελέτη των ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών του υδροφόρου ορίζοντα. Τεχνικά χαρακτηριστικά των γεώτρησεων Για την υλοποίηση του γεωτρητικού προγράμματος χρησιμοποιήθηκε ένα αυτοκινούμενο υδρογεωτρύπανο TONE για την ερευνητική γεώτρηση μεγάλης διαμέτρου. Οι διατρητικές εργασίες της γεώτρησης άρχισαν αμέσως μετά την εγκατάσταση του γεωτρύπανου και δεν παρουσιάσθηκαν ιδιαίτερα προβλήματα Γεώτρηση ΓΜΥΤ-1 Θέση:X= Y=: Z=2 ιατρήθηκαν συνολικά 72 μέτρα. Η διάτρηση ξεκίνησε την με κοπτικό διαμέτρου 0-2 μέτρα15" και από 2 μέχρι τα 72 με15"1/4 και η γεώτρηση σωληνώθηκε με σωλήνες από 0-72μέτρα 8 5/8. Τοποθετήθηκε πιεζόμετρο από 0-66 μέτρα. Από τη δοκιμαστική άντληση (Εικόνα 32) η παροχή της γεώτρησης προσδιορίστηκε στα 20 m 3 /h. Εικόνα 30: Περιγραφή της γεώτρησης ΓΜΥΤ-1 74

80 Προάντληση Γεώτρησης Μύτικας-1, Πτώση στάθμης [m] :38:24 μμ 3:38:24 μμ Χρόνος 4:38:24 μμ Εικόνα 31: Προάντληση γεώτρησης ΜΥΤ-1 75

81 Κύρια δοκιμαστική άντληση Γεώτρησης Μύτικας 1, έως /11/08 8:20 πμ 26/11/08 12:20 μμ 26/11/08 4:20 μμ 26/11/08 8:20 μμ 27/11/08 12:20 πμ 27/11/08 4:20 πμ 27/11/08 8:20 πμ 27/11/08 12:20 μμ 27/11/08 4:20 μμ 27/11/08 8:20 μμ 28/11/08 12:20 πμ 28/11/08 4:20 πμ 28/11/08 8:20 πμ 28/11/08 12:20 μμ 28/11/08 4:20 μμ 28/11/08 8:20 μμ 29/11/08 12:20 πμ 29/11/08 4:20 πμ Πτώση στάθμης [m] 29/11/08 8:20 πμ Ώρες Εικόνα 32: Κύρια δοκιμαστική άντληση γεώτρησης ΜΥΤ-1

82 5.4.8 ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η γεωχημική έρευνα των νερών που έγινε στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου Μύτικα, στο πλαίσιο του παρόντος έργου, αποσκοπούσε στην συγκέντρωση των γεωχημικών στοιχείων που θα στοιχειοθετούσαν το κριτήριο για εκτέλεση γεωτρητικής έρευνας στην περιοχή και παράλληλα μαζί με το νερό των γεωτρήσεων θα χαρακτήριζε την σύσταση των ιαματικών νερών. Εικόνα 33: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Μύτικα (ΓΜΥΤ-1) 77

83 Εικόνα 34: ιάγραμμα Schoeller δειγμάτων περιοχής Μύτικα (ΓΜΥΤ-1) Η επεξεργασία των δειγμάτων μέσω διαγραμμάτων PIPER & SCHOELLER έδειξε ότι το νερό της γεώτρησης χαρακτηρίζεται ως οξυανθρακικό με αυξημένη όμως περιεκτικότητα σε Νάτριο και Χλώριο, που σημαίνει ενδεχόμενη επίδραση από το θαλασσινό νερό. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του νερού διατηρούνται σταθερά στο χρόνο. Αντίθετα το νερό που ελήφθη από γεώτρηση εκτός του πεδίο ιαματικού ενδιαφέροντος είναι οξυανθρακικό με χαρακτηριστικά πόσιμου νερού Υ ΡΟΦΟΡΙΑ. Με κριτήριο τα γεωλογικά, τεκτονικά, στρωματογραφικά στοιχεία, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και τα ποσοτικά δεδομένα των υδροφόρων οριζόντων, συνάγεται ότι: Η μορφολογία της περιοχής χαρακτηρίζεται από κορυφογραμμές, οι οποίες περιβάλλουν μια αξιόλογων διαστάσεων πεδινή έκταση, που είναι αποτέλεσμα της έντονης τεκτονικής δράσης και των μεγάλων μετακινήσεων που έχουν λάβει χώρα στη διαμόρφωση της Ιονίου ζώνης. ιαπιστώθηκαν δύο συστήματα ρηγμάτων και διαρρήξεων. Το πρώτο σύστημα, που αντιστοιχεί στα βαθύτερα και παλαιότερα ρήγματα, με Β 78

84 ΝΝΑ διεύθυνση και το δεύτερο με διεύθυνση ΒΑ Ν. Τα συστήματα αυτά των ρηγμάτων, εκτός της οριοθέτησης της πεδινής ζώνης από την ορεινή, έχουν συμβάλλει κατά κάποιο τρόπο και στην οριοθέτηση των θέσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την αναζήτηση ιαματικού νερού στην περιοχή. Αυτό επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία των αβαθών ιδιωτικών υδρογεωτρήσεων που εξετάστηκαν και από τα αποτελέσματα των δύο ερευνητικών γεωτρήσεων που εκτελέστηκαν. Κατ αυτό τον τρόπο η περιοχή που οριοθετείται νοτιοδυτικά της εθνικής οδού και μέχρι το δυτικό άκρο του οικισμού (περιοχή 1 στο χάρτη, Εικόνα 28), παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ιαματικής σύστασης νερό. Αντίθετα η περιοχή που οριοθετείται από την θέση της γεώτρησης Γ-ΜΥΤ2 και από τις υπώρειες του ορεινού όγκου της -Β περιοχής, αποκτά ενδιαφέρον για την ύπαρξη φυσικού μεταλλικού νερού ΙΑΜΑΤΙΚΗ Υ ΡΟΦΟΡΙΑ Η υδροθειούχος ιαματική υδροφορία που εντοπίσθηκε από την γεώτρηση ΓΜΥΤ-1, αλλά και από ιδιωτικές γεωτρήσεις στην ευρύτερη περιοχή, θεωρείται ότι αποτελεί ενιαίο υδροφόρο ορίζοντα, ο οποίος φιλοξενείται στους αμμώδεις και λεπτοκροκαλοπαγείς ορίζοντες των πλειοκαινικών ιζημάτων. Η θερμοκρασία που μετρήθηκε στο νερό της ερευνητικής γεώτρησης κατά την άντλησή της δεν μας επιτρέπει τον χαρακτηρισμό της υδροφορίας ως υδροθερμικής. Η χημική όμως σύσταση του νερού και η αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο ενισχύει την άποψή, όπως και στην περίπτωση των περιοχών Λυσιμαχείας, Αράξου και Κουνουπελίου, για την σύνδεση της υδροθειούχου ιαματικής υδροφορίας με τα βαθιά ρήγματα που έχουν διαταράξει την ευρύτερη περιοχή μελέτης και τις διαπυρικές κινήσεις των εβαποριτών. Το ίδιο φαινόμενο με τις αβαθείς, όχι ζεστές, αλλά υδροθειούχες υδροφορίες παρατηρήθηκε άλλωστε και στον ευρύτερο χώρο του κάμπου της Άρτας, όπου έχει εντοπιστεί το γεωθερμικό πεδίο Συκιών Άρτας σε βάθη πλέον των 350 μ. Η αυξημένη περιεκτικότητα του ιαματικού νερού σε Cl - και Na + δείχνει ότι αυτό επηρεάζεται ενδεχομένως από το θαλασσινό νερό. Επίσης ο 79

85 εμπλουτισμός των ιαματικών νερών σε υδρόθειο, οφείλεται στην αντίδραση των νερών αυτών με τα περιβάλλοντα πετρώματα και την κυκλοφορία τους στο υπέδαφος, μέσω διαδικασιών αναγωγής θειικών ιόντων Το αποτέλεσμα της γεώτρησης ΓΜΥΤ-2, δεν ήταν θετικό ως προς τον εντοπισμό υδροθειούχου ιαματικής υδροφορίας, όμως μέσω αυτής της γεώτρησης εντοπίστηκε αξιόλογος υδροφόρος ορίζοντας φυσικής μεταλλικής υδροφορίας, όπως περιγράφεται στα επόμενα κεφάλαια ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στα περίχωρα του οικισμού Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας μελετήθηκε το πεδινό τμήμα,για τον εντοπισμό θερμομεταλλικών νερών. Η γεωλογική δομή της περιοχής αποτελείται από οι ανθρακικούς σχηματισμούς της Ιόνιας ζώνης, επί των οποίων επικάθονται οι σχηματισμοί κλαστικής σύστασης ιζημάτων Μειοκαινικής έως Πλειοκαινικής ηλικίας. Η τεκτονική διατάραξη των πετρωμάτων ΒΒ -ΝΝΑ και Α-ΝΑ διεύθυνσης έχει οριοθετήσει την περιοχή ενδιαφέροντος για ιαματική υδροφορία. Οι φυσικοχημικές μετρήσεις υπαίθρου και οι χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι στην περιοχή εντοπίστηκαν δύο διαφορετικής σύστασης υδροφόροι ορίζοντες: α. ο υδροφόρος με χαρακτήρα υδροθειούχου ιαματικής υδροφορίας και β. ο υδροφόρος ορίζοντας με χαρακτήρα φυσικής μεταλλικής υδροφορίας. Η υδροθειούχος ιαματική υδροφορία που εκδηλώνεται κατά μήκος της παραλιακής ζώνης, θεωρούμε, ότι συνδέεται έμμεσα με την ευρύτερη γεωθερμική ζώνη που αναπτύσσεται στην Ιόνιο ζώνη όπως έχει καταδειχθεί και σε βαθιές γεωτρήσεις που έχουν γίνει από το Ι.Γ.Μ.Ε. σε παρόμοιες ιζηματογενείς λεκάνες. Η μέση θερμοκρασία στις πηγές και τις αβαθείς αρδευτικές γεωτρήσεις, μεταξύ των οποίων και η γεώτρηση ΓΜΥΤ-1, είναι της τάξης των18 0 C. και το νερό της γεώτρησης χαρακτηρίζεται ως χλωρονατριούχο με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο. 80

86 Με τα δεδομένα που υπάρχουν, το ιαματικό νερό που εντοπίστηκε από την γεώτρηση ΓΜΥΤ-1, κατατάσσεται στην κατηγορία των υδροθειούχων νερών που είναι κατάλληλα για ιαματικά λουτρά. Η διαδικασία της άντλησης έδειξε ότι η παροχή της γεώτρησης είναι 20 m 3 /h το οποίο σημαίνει ότι έχει την ποσότητα που απαιτείται για την στήριξη μιας μικρού μεγέθους μονάδας ιαματικών λουτρών (SPA). Ο υδροφόρος ορίζοντας με χαρακτήρα φυσικής μεταλλικής υδροφορίας περιγράφεται στο κεφάλαιο : «Μεταλλικά νερά». 81

87 6. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ 6.1 ΠΕΡΙΟΧΗ : ΜΥΡΤΙΑ ΠΥΡΓΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιοχών που ερευνήθηκαν στα πλαίσια του παρόντος έργου, περιλαμβάνεται και η ευρύτερη περιοχή ΜΥΡΤΙΑΣ ΠΥΡΓΟΥ, η οποία γειτνιάζει με τα μικρής σχετικά δυναμικότητας λουτρά ΞΥΛΟΚΕΡΑΣ. Από τις μετρήσεις που έγιναν ενισχύεται η άποψη ύπαρξης ιαματικής υδροφορίας στην ευρύτερη περιοχή. Θεωρείται σκόπιμο η έρευνα στην περιοχή να συνεχισθεί προκειμένου να καταγράψει το δυναμικό της ιαματικής υδροφορίας για τη δυνατότητα εκμετάλλευσής της ΘΕΣΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ Η περιοχή εντοπίζεται στις δυτικές παρυφές της πεδιάδας του Πύργου πλησίον της Εθνικής οδού και απέχει από την πόλη του Πύργου ~15 Km, όπως φαίνεται στον τοπογραφικό χάρτη της (Εικόνα 35) υτικά οριοθετείται από τους χαμηλούς λόφους της τουριστικής περιοχής Κατακώλου Σκουριδιάς. Ο κάμπος καλλιεργείται σε μεγάλη έκταση και η ύδρευσή του γίνεται μέσω αρδευτικών καναλιών ΓΕΩΛΟΓΙΑ Η γεωλογία της περιοχής είναι αρκετά γνωστή από την έρευνα πετρελαίων που έγινε στη δεκαετία του 80 από τη ΕΠ και από τη γεωλογική χαρτογράφηση του Ι.Γ.Μ.Ε. (φύλλο ΠΥΡΓΟΣ 1:50.000). ομείται κύρια από ιζηματογενείς σχηματισμούς, οι οποίοι προσδιορίζονται από τις παρακάτω βαθμίδες. 82

88 Εικόνα 35: Γεωλογικός χάρτης περιοχής Μυρτιάς με τα σημεία έρευνας Νεογενές Βαθμίδα Βούναργου: Αποτελείται από εναλλαγές αμμούχων, ιλλυούχων και αργιλούχων αποθέσεων με σπάνιους ορίζοντες κροκαλοπαγών και χαλαρών ψαμμιτών με καστανοκίτρινη απόχρωση. Πλειστόκαινο Βαθμίδα Τζόγια: Aμμούχες αποθέσεις μέσης έως χονδρόκοκκης διαμέτρου με διασταυρούμενες στρώσεις. Κροκαλοπαγή Αγίου Ιωάννου: Βρίσκονται σε ασυμφωνία με τα υποκείμενα ιζήματα του πλειοκαίνου και αποτελούνται από κροκάλες κερατολιθικές, ασβεστολιθικές, φλύσχη και χαλαζίτες. Συγκολλητική ύλη από ερυθρογή. Παράκτιος ασβεστόλιθος Κατάκωλου: Ο σχηματισμός, που δίνει την εντύπωση συμπαγούς ασβεστολίθου, αποτελείται από όστρακα, ασβεστιτικό ψαμμίτη και κροκαλοπαγές. Το όλο σύστημα δίνει την εντύπωση παράκτιων συγκεκολλημένων υλικών. Τεταρτογενές 83

89 Ανώτερη βαθμίδα: Αποτελείται από χαλίκια, άμμο και ένα λεπτό στρώμα αλλουβιακού υλικού στη κορυφή. Λιμνοθαλάσσια ιζήματα: Εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή και είναι αποθέσεις υφάλμυρων υδάτων. Αιολικές αποθέσεις: Αποθέσεις ενίοτε σε μορφή θινών ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η περιοχή που ερευνήθηκε αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της λεκάνης του Πύργου. Η τοπογραφία της περιοχής και η φύση των πετρωμάτων δεν επιτρέπουν τον εύκολο εντοπισμό ιχνών τεκτονικών κινήσεων, εκτός ίσως από τον ασβεστολιθικό σχηματισμό Κατάκωλου. Από τη μελέτη του γεωλογικού χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε., καθώς επίσης και από την εκτεταμένη εργασία της ΕΠ, προκύπτει ότι η περιοχή επηρεάζεται άμεσα από μια μεγάλη τεκτονική δομή ΒΑ δ/νσης, ίχνη της οποίας εντοπίζονται στις θέσεις Σκαφιδιά, Μυρτιά, Βούναργου, Βυτιναίϊκα και Χειμαδιό. Σημειώνεται ότι κατά μήκος αυτής της δομής εντοπίσθηκε σημαντικός αριθμός γεωτρήσεων και πηγών υδροθειούχου υδροφορίας Υ ΡΟΣΗΜΕΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ - Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ Από την έρευνα που έγινε εντοπίσθηκαν θέσεις γεωτρήσεων ή πηγών, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν σαν υδροσημεία παρακολούθησης. Στις θέσεις αυτές, καθώς και στα λουτρά Ξυλοκέρας, πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις υπαίθρου, μετρήσεις φυσικοχημικών παραμέτρων ( ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6). Από τα διάγραμματα PIPER& SCHOELLER προκύπτει ότι το νερό της γεώτρησης Μυρτιάς (Ηλείας) δεν παρουσιάζει σταθερή χημική σύσταση, που σημαίνει ότι ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής επηρεάζεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και εποχικές διακυμάνσεις. Αντίθετα το νερό που ελήφθη από τα κοντινά Λουτρά Ξυλοκέρας, το οποίο χαρακτηρίζεται ως οξυανθρακικό μαγνησιούχο, διατηρεί σταθερή τη χημική του σύσταση στο χρόνο 84

90 Εικόνα 36: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων της περιοχής Μυρτιάς Ηλείας Ξυλοκέρας. Εικόνα 37: ιάγραμμα SCHOELLER δειγμάτων της περιοχής Μυρτιάς Ηλείας Ξυλοκέρας. 85

91 6.1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν προκύπτει ότι η ευρύτερη περιοχή Μυρτιάς χρήζει περαιτέρω έρευνας, με την εφαρμογή λεπτομερέστερων σταδίων. Σημαντικό λόγο για την αξιοποίηση της περιοχής αποτελεί η γειτνίασή της με μεγάλη πόλη, η κοντινή της απόσταση από τουριστικά κέντρα και η ύπαρξη καλού οδικού δικτύου. 6.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ Ν. ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιοχών που ερευνήθηκαν στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας περιλαμβάνεται και η ευρύτερη περιοχή της Κάτω Βασιλικής. Οι μετρήσεις που έγιναν σε παρακείμενες πηγές κατά μήκος τη ακτογραμμής, με την χαρακτηριστική οσμή υδροθείου, ενισχύουν την άποψη για την ύπαρξη ιαματικής υδροφορίας στην ευρύτερη περιοχή. Θεωρείται σκόπιμο επομένως η έρευνα στην περιοχή να συνεχισθεί προκειμένου να καταγράψει το δυναμικό της ιαματικής υδροφορίας για τη δυνατότητα εκμετάλλευσής της ΘΕΣΗ - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ Η περιοχή ενδιαφέροντος εντοπίζεται μεταξύ παραλιακής ζώνης και των ασβεστολιθικών όγκων περίπου χίλια μέτρα μετά το χωριό Κάτω Βασιλική κατά μήκος της ακτογραμμής σε μία ζώνη μήκους 1 km και πλάτους περίπου 50m ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην ευρύτερη περιοχή των πηγών εμφανίζονται σχηματισμοί της ζώνης Γαβρόβου Τριπόλεως Στη δομή της περιοχής συμμετέχουν : Κρητιδικοί και ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι (Κλόκοβα). 86

92 Φλύσχης που καταλαμβάνει μεγάλη έκταση Πλειστοκαινικοί λιμναίοι-υφάλμυροι και θαλάσσιοι σχηματισμοί που συνίστανται από κροκαλοπαγή και εναλλαγές αργιλούχων - πηλούχων μαργών, ψαμμιτών και κροκαλοπαγών. Παλαιοί και νέοι κώνοι κορημάτων και πλευρικά κορήματα και αλλουβιακές αποθέσεις. Προσχωσιγενείς αποθέσεις. Εικόνα 38: Απόσπασμα γεωλογικού χάρτη με την περιοχή ενδιαφέροντος (Ι.Γ.Μ.Ε., Φύλλο Ευηνοχώριον, 1:50.000, ΜΕΤΤΟΣ & ΚΑΡΦΑΚΗΣ, 1991) Αλπικοί σχηματισμοί Ασβεστόλιθοι Οι ασβεστόλιθοι του Αν. Κρητιδικού, είναι έντονα καρστικοποιημένοι, και τοπικά δολομιτιωμένοι. Το χρώμα τους είναι ανοικτότεφρο και το πάχος τους φθάνει τα 350 m (Εικόνα 39). 87

93 Οι ασβεστόλιθοι Παλαιόκαινου Ηώκαινου καταλαμβάνουν μικρή έκταση και βρίσκονται σε συμφωνία με τους Ανωκρητιδικούς ασβεστόλιθους. Στην επαφή τους παρεμβάλλονται βωξιτικές εμφανίσεις με μικρό οικονομικό ενδιαφέρον, που υποδηλώνει χέρσευση της περιοχής κατά το Μέσο Ηώκαινο. Εικόνα 39: Ασβεστόλιθοι Αν. Κρητιδικού, έντονα καρστικοποιημένοι Φλύσχης Ο φλύσχης της ζώνης του Γαβρόβου παρουσιάζει τρεις κυρίως χαρακτηριστικές σειρές. Καλά στρωμένους και εναλλασσόμενους λεπτόκοκκους και χονδρόκοκκους συνεκτικούς ψαμμίτες με λεπτές στρώσεις αργιλλικών σχιστολίθων και κροκαλοπαγών. Από κροκαλοπαγή συνεκτικά με κροκάλες ποικίλου μεγέθους καλά στρογγυλεμένες. Οι σχηματισμοί αυτοί εναλλάσσονται με λεπτές ενστρώσεις και φακούς από ψαμμίτες και αργιλλικούς σχιστολίθους με πολύ μικρό πάχος. Από εναλλασσόμενα στρώματα πηλιτών, μαργαϊκών ιλυολίθων, ιλυολιθικών ψαμμιτών καθώς επίσης λεπτομερών ψαμμιτών και μικρών ενστρώσεων κροκαλοπαγών. 88

94 Οι ψαμμίτες και τα κροκαλοπαγή στους διάφορους ορίζοντες παρουσιάζονται υπό μορφή τραπεζών, στρώσεων και φακών, σπάνια κοιτών. 89

95 Νεογενές - Τεταρτογενές Τα ιζήματα φθάνουν μέχρι την ισοϋψή των 100 m Αποτελούνται από χερσαίες, χειμαρρώδεις και λιμναίες αποθέσεις. Στην πεδινή περιοχή παρουσιάζονται με μορφή συνεκτικών κροκαλοπαγών, αργιλοαμμούχων υλικών, πηλών και αργίλων καστανοκίτρινου χρώματος με πάχος να υπερβαίνει τα 700 m Στο εσωτερικό της λεκάνης, τα κροκαλοπαγή αποτελούνται από μικρότερες κροκάλες καλά αποστρυγγυλεμένες που φέρουν κατά θέσεις διαστρώσεις από λεπτομερείς καστανοκόκκινους αργιλούχους άμμους. Συνολικό πάχος κροκαλοπαγών ~300 m Νοτιότερα, τα κροκαλοπαγή μεταβαίνουν πλευρικά σε λιμναία ιζήματα, που αποτελούνται από εναλλαγές κροκαλοπαγών, καστανοκόκκινων αργιλοαμμούχων υλικών και αμμούχων πηλών ή αργίλων καστανοκίτρινου χρώματος ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Στην περιοχή διακρίνονται δυο κύρια στάδια διαμόρφωσης της τεκτονικής δομής (Εικόνα 38). Το στάδιο των αλπικών ορογενετικών κινήσεων και το στάδιο των Τριτο-τεταρτογενών κινήσεων που προκάλεσε τη διάρρηξη των πετρωμάτων και την κατακόρυφη μετακίνηση μεγάλων τμημάτων της περιοχής. Αποτέλεσμα της δραστηριότητας αυτής ήταν η δημιουργία διασταυρωμένων και παράλληλων ρηγμάτων με δύο κύριες διευθύνσεις: ΒΒ - ΝΝΑ έως Β -ΝΑ και ΒΑ-Ν έως ΑΒΑ- Η σύγχρονη τεκτονική δραστηριότητα παρατηρείται στις αποθέσεις του Πλειοπλειστοκαίνου, που τέμνονται από μεγάλο αριθμό ρηγμάτων με διεύθυνση ΒΑ-Ν, μικρού σχετικά άλματος. Η έντονη τεκτονική δραστηριότητα, που παρατηρείται με τον κατακερματισμό των σχηματισμών του υποβάθρου (παλαιοκαινικοί-ηωκαινικοί, κρητιδικοί ασβεστόλιθοι), καθώς και η εφελκυστικού τύπου τεκτονική φάση που επικρατεί σήμερα στη περιοχή, δημιουργούν ικανοποιητικές συνθήκες 90

96 κυκλοφορίας νερών σε βάθος, τα οποία θερμαινόμενα ανέρχονται προς την επιφάνεια όπου και θα αναζητηθούν στους περατούς μεταλπικούς σχηματισμούς της περιοχής ΘΕΣΕΙΣ ΠΗΓΩΝ Στην περιοχή εμφανίζονται διάσπαρτες πηγές οι οποίες εκφορτίζονται κατά μήκος των μεγάλων ρηγμάτων πλησίον της ακτογραμμής. Πρόκειται για πηγές τεκτονικής επαφής με έντονες διακυμάνσεις της παροχής κατά περιόδους. Κύριο χαρακτηριστικό του νερού της πηγής Κ. Βασιλικής είναι η θερμοκρασία της και η έντονη οσμή υδρόθειου ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Εικόνα 40: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Κ. Βασιλικής Το νερό της πηγής χαρακτηρίζεται ως χλωρονατριούχο και έχει τα χαρακτηριστικά θερμής ιαματικής υδροφορίας. 91

97 6.2.7 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν προκύπτει ότι η ευρύτερη περιοχή Κάτω Βασιλικής χρήζει περαιτέρω έρευνας, με την εφαρμογή σταδίων λεπτομερέστερης έρευνας. Σημαντικό λόγο για την αξιοποίηση της περιοχής αποτελεί η γεωγραφική θέση της περιοχής η πολλά υποσχόμενη τουριστική ανάπτυξή της, η κοντινή της απόσταση από τουριστικά κέντρα καθώς και η ύπαρξη καλού οδικού δικτύου. 92

98 7. ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ 7.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΕΠΡΕΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια υλοποίησης του ερευνητικού προγράμματος μεταξύ των θέσεων που ερευνήθηκαν για την αξιοποίηση των ιαματικών νερών, εξετάσθηκαν και περιοχές; με πηγές ανάβλυσης πόσιμου νερού που διερευνήθηκε η δυνατότητα αξιοποίησής τους για την εμφιάλωση ως μεταλλικών νερών. Μεταξύ των πηγών πού εξετάσθηκαν περιλαμβάνεται και η ομώνυμη πηγή του δημοτικού διαμερίσματος ΛΕΠΡΕΟΥ στην ευρύτερη περιοχή του ήμου Ζαχάρως. Η υδρογεωλογική μελέτη αποσκοπούσε στη διερεύνηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του νερού της εν λόγω πηγής, την καταλληλότητα για εμφιάλωση και εάν πληρεί τους όρους και τις προϋποθέσεις που καθορίζονται από το προεδρικό διάταγμα 433/83,περί όρων εκμεταλλεύσεως και εμπορίας των φυσικών μεταλλικών νερών, ώστε να χαρακτηρισθεί ως φυσικό μεταλλικό νερό. Μεταξύ των εργασιών που έγιναν περιλαμβάνονται: - Γενική γεωλογική επισκόπηση της περιοχής μελέτης. - Υδρολογική περιβαλλοντική αναγνώριση της ευρύτερης περιοχής της πηγής. - Λήψη συμπληρωματικών λιθολογικών στοιχείων και στοιχείων τεκτονικής διατάραξης των πετρωμάτων. - Προσδιορισμός της ακριβούς θέσης της πηγής με μετρήσεις μέσω G.P.S. - Επί τόπου μετρήσεις των φυσικοχημικών ιδιοτήτων του νερού της πηγής. - Μετρήσεις για πιθανή ύπαρξη αερίων CO 2 και H 2 S στο νερό της πηγής καθώς και ραδιενεργών στοιχείων στα περιβάλλοντα πετρώματα. - Μετρήσεις παροχής του νερού της πηγής. - ειγματοληψία νερού για χημικές αναλύσεις. 93

99 - Ακολούθησε η επεξεργασία των δεδομένων υπαίθρου, η σύνταξη χαρτών και διαγραμμάτων καθώς και η επεξεργασία των χημικών αναλύσεων και η σύνταξη της παρούσας μελέτης ΘΕΣΗ - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ Η θέση της πηγής με την τοπική ονομασία πηγή Λεπρέου, βρίσκεται εντός των ορίων του ημοτικού διαμερίσματος Λεπρέο, επί της επαρχιακής οδού που συνδέει την πόλη της Ζαχάρως με τη Νέα Φιγαλεία, και τον οικισμό Ταξιάρχες και εντοπίζεται στα υτικά πρανή του ορεινού όγκου Μισοκατάραχο - Ταξιάρχης, σε υψόμετρο 1135 μέτρων και σχεδόν εντός της κατοικημένης περιοχής (Εικόνα 41). Για το λόγο αυτό η. πρόσβαση στην πηγή είναι εύκολη. Από μορφολογικής άποψης η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται ως έντονα ορεινή, με υψόμετρο που κυμαίνεται από 600 μέχρι 1500 μέτρα, με απότομα πρανή και επικίνδυνες κατωφέρειες. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά έχουν διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό οι γεωλογικές δομές και η λιθολογική σύνθεση των σχηματισμών που συμμετέχουν στη δόμησή της. Προς τα υτικά πρανή η μορφολογία γίνεται πιο ομαλή, όπου αναπτύσσονται μεγάλης έκτασης αγροτοκαλλιέργειες. Το υδρογραφικό δίκτυο στον ευρύτερο χώρο της πηγής συνιστούν μικρής έκτασης χείμαρροι, οι οποίοι απορρέουν στον κεντρικό χείμαρρο Θολού ρέμα, ο οποίος καταλήγει στην θάλασσα. Κατά την έναρξη της ξηράς περιόδου και ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες σε όλους τους γύρο χείμαρρους η παροχή νερού είναι ελάχιστη έως μηδαμινή εκτός του νερού της πηγής ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στην περιοχή που ερευνήθηκε, ανήκουν κατά ένα μεγάλο μέρος στην τεκτονική σειρά Ολονού Πίνδου, Ο Γεωλογικός χάρτης της Εικόνα 42, αποτελεί απόσμασμα από τον γεωλογικό χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε σε κλίμακα 1: φύλλο ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ. Κατά την επίσκεψή μας στην περιοχή δεν διαπιστώθηκαν στοιχεία για τον εμπλουτισμό του χάρτη και για αυτόν τον λόγο τον παρουσιάζουμε αυτούσιο. Από τα στοιχεία του γεωλογικού χάρτη προκύπτει ότι οι γεωλογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στον ορεινό όγκο της περιοχής που 94

100 ερευνήθηκε, ανήκουν κατά ένα μεγάλο μέρος στην τεκτονική σειρά Ολονού Πίνδου. Αναλυτικότερα οι πετρολογικοί σχηματισμοί που συνθέτουν την γεωλογική δομή της περιοχής, από τους παλαιότερους στους νεότερους έχουν ως ακολούθως. ΣΕΙΡΑ ΩΛΟΝΟΥ ΠΙΝ ΟΥ ΝΕΟΓΕΝΕΣ Αποτελείται από συμπαγή κροκαλοπαγή που αποτελούνται από ασβεστολιθικές και κερατολιθικές κροκάλες χειμαρρώδους προέλευσηςπου εναλλάσσονται με λεπτόλκοκους έως χονδρόκοκους ψαμμίτες και τεφροκίτρινες μάργες σε εναλλαγές. Φλύσχης και ιζήματα μετάβασης Ανωτ.Μαιστριχτιο Ηώκαινο. Τα ιζήματα αποτελούνται λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους λεπτόκοκους ψαμμίτες και τεφρές μάργες Ασβεστόλιθοι Σενωνίου- Μαιστριχτίου. Πρόκειται για λευκούς μέχρι και κοκκινωπούς ασβεστόλιθους με συχνές παρεμβολές κερατολίθων, μαργών και ασβεστιτικών ψαμμιτών. Το σύνολο παρουσιάζεται έντονα πτυχωμένο λόγω της ισχυρής τεκτονικής καταπόνησης που έχει υποστεί, η οποία έχει συντελέσει και την σε μεγάλο βάθος ρωγμάτωσή του. Επίσης είναι εμφανής και κατά τόπους μάλιστα σε μεγάλο βαθμό καρστικοποίησή τους. Πρώτος φλύσχης Κενομανίου Τουρωνίου. Αποτελείται λεπτόκοκους ψαμμίτες, ερυθρά και κροκαλοπαγή σε λεπτά στρώματα. Οι εμφανίσεις του οφείλονται σε τεκτονικά αίτια. Κερατολιθική σειρά Ιουρασικής κατ. Κρητιδικής ηλικίας Αποτελείται από ραδιολαρίτες ερυθρού χρώματος σε εναλλαγές με ασβεστολίθους επί των οποίων εντοπίζονται εμποτισματα μαγγανίου. 95

101 7.1.4 ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η τεκτονική ζώνη με /νση ΑΒΑ- Ν είναι αυτή που ενδιαφέρει άμεσα στη περιοχή μελέτης καθότι φέρνει σε επαφή τους σχηματισμούς της ζώνης Ολωνού Πίνδου με τους Νεογενείς σχηματισμούς. Σχεδόν κάθετα στα προηγούμενα είναι τα ρήγματα με δ/νση περίπου Β-Ν. Εικόνα 41: Τοπογραφικός χάρτης με την θέση της πηγής Η τεκτονική αυτή διατάραξη έχει συντελέσει στο έντονο κερματισμό των ασβεστολόθων και στην καρστικοποίησή του. Η θέση εκφόρτισης της πηγής που εξετάσθηκε εντοπίζεται εντός της τεκτονικής ζώνης με δ/νση Α- κατά μήκος της οποίας σε μεγάλη ακτίνα 96

102 εντοπίσθηκαν και άλλα σημεία εκφόρτισης με κυριότερη Φιγαλεία. αυτή της θέσης Είναι προφανές ότι ο ορεινός ασβεστολιθικός όγκος είναι ο κύριος τροφοδότης της πηγής, η οποία κατ αυτόν τον τρόπο αποκτά το χαρακτήρα της πηγής τεκτονικής επαφής. Εικόνα 42: Γεωλογικός Χάρτης περιοχής Λεπρέου (Ι.Γ.Μ.Ε., Φύλλο Κυπαρισσία, 1:50.000, ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ κ.ά., 1982) 97

103 Εικόνα 43: Γεωλογική τομή βόρεια της περιοχής Λεπρεου (από Ι.Γ.Μ.Ε., Φύλλο Κυπαρισσία, 1:50.000, ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ κ.ά., 1982) Υ ΡΟΛΟΓΙΑ Οι υδρογεολογικές συνθήκες μιας περιοχής αποτελούν σημαντικό κριτήριο και πρωτεύοντα ρόλο στην ίδρυση ενός εμφιαλωτηρίου νερού. Στην διαμόρφωση των υδρογεωλογκών συνθηκών στην περιοχή μελέτης συνετέλεσαν διάφοροι παράγοντες από τους οποίους οι κυριότερο. είναι. - Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. - Η λιθολογία και η στρωματογραφική δομή των γεωλογικών οριζόντων. - Η τεκτονική εξέλιξη της περιοχής και - Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες που υφίστανται στον ευρύτερο χώρο της πηγής εκμετάλλευσης Υ ΡΟΛΙΘΟΛΟΓΙΑ Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που αναπτύσσονται στην περιοχή της έρευνας και επηρεάζουν άμεσα το δυναμικό της πηγής χαρακτηρίζονται σε: Υδροπερατούς σχηματισμούς δευτερογενούς πορώδους ρωγμών και καρστικούς. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται οι άνω Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι της ζώνης Ωλονού Πίνδου, οι οποίοι αποτελούν αξιόλογους υδροφορείς στην ευρύτερη περιοχή. Τα έντονα τεκτονικά και καρστικά φαινόμενα έχουν δημιουργήσει στους ασβεστόλιθους ένα καλά αναπτυγμένο σύστημα ρωγμών και διακλάσεων και καρστικών εγκοίλων. Κατ αυτόν τον τρόπο η κατείσδυση του νερού της βροχής στους ασβεστόλιθους είναι μεγάλη σε αντίθεση με την επιφανειακή απορροή, που είναι ελάχιστη και αυτό πιστοποιείται από την έλλειψη ενός διακριτού δικτύου επιφανειακής αποστράγγισης. Η τεκτονική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή τη έρευνας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και εμφανής με ένα πλήθος ρηγμάτων, επίμηκων και εγκάρσιων 98

104 στις γεωλογικές δομές. Άλλωστε η θέση της πηγής βρίσκεται στον χώρο μιας εκτεταμένης τεκτονικής ζώνης. Η επαφή των υδροπερατών ασβεστόλιθων της ζώνης Ωλονού Πίνδου και των νεογενών ιζημάτων στον ευρύτερο χώρο της πηγής γίνεται κατά μήκος ενός μεγάλου ρήγματος με Α διεύθυνση (Εικόνα 42), δημιουργώντας έτσι ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση της πηγής. Σημειώνεται ότι κατά μήκος της τεκτονικής δομής και σε μεγάλη ακτίνα υπάρχουν και άλλες πηγές εκφόρτισης με κυριότερη αυτή της θέσης Φιγαλείας. Αναμφίβολα επομένως η τεκτονική δραστηριότητα έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των υδρογεωλογικών συνθηκών της περιοχής και κύρια σε ότι αφορά τη διαμόρφωση των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του υπόγειου υδροφόρου Υ ΡΟΧΗΜΕΙΑ Η πηγή χαρακτηρίζεται σαν καρστική ρηξιγενής πηγή υπερχείλισης. Το νερό αναβλύζει από τους ανθρακικούς σχηματισμούς στη επαφή με τους υποκείμενους ψαμμιτοκροκαλοπαγείς και μαργαικούς σχηματισμούς του πλειοκαίνου που λόγω του ρήγματος βρίσκονται σε επαφή και δημιουργούν μπαράζ στην κίνηση του νερού. Το νερό της βροχής που φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους, περιέχει μικρές ποσότητες διαλυμένων αλάτων. Όταν φθάσει στην επιφάνεια το νερό αντιδρά με τα ορυκτά του εδάφους και των πετρωμάτων, με τα οποία έρχεται σε επαφή. Η ποσότητα και ο τύπος των ορυκτών υλικών που διαλύονται εξαρτώνται από την χημική σύσταση και δομή των πετρωμάτων, από το ph και το δυναμικό οξειδοαναγωγής του νερού. Η παροχή της πηγής μετρήθηκε από την επιστημονική ομάδα του Ι.Γ.Μ.Ε. σε δύο περιόδους. Το Νοέμβριο του 2006 ήταν της τάξης των 160 m 3 /h και τον Απρίλιο του 2007 ήταν πλησίον των 230 m 3 /h. Παρατηρείται δηλαδή μία σταδιακή αύξηση της παροχής από την ξηρά προς την υγρή περίοδο. Οι υδροχημικές συνθήκες που επικρατούν στα υπόγεια νερά σε μια περιοχή, αποτελούν βασικό κριτήριο για την αξιοποίησή τους, ειδικότερα δε όταν πρόκειται για την ίδρυση εμφιαλλωτηρίου πόσιμου νερού. 99

105 Το σύνολο των διαλυτών αλάτων στο υπόγειο νερό (T.D.S.) αλλά και οι επιμέρους ιοντικές συγκεντρώσεις εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες μεταξύ των οποίων αναφέρουμε; - Την προέλευση του νερού. - Την ορυκτολογική σύσταση των πετρωμάτων από τα οποία διέρχεται το υπόγειο νερό. - Την επιφάνεια επαφής νερού και πετρώματος. - Τον χρόνο παραμονής του νερού στον υδροφορέα και την θερμοκρασία που επικρατεί σε αυτόν. - Τους ανθρωπογενείς παράγοντες που πιθανά υφίστανται στην ευρύτερη περιοχή τροφοδοσίας. Προκειμένου να προσεγγίσουμε την υδροχημική κατάσταση του υδροφόρου ορίζοντα που τροφοδοτεί την πηγή, συγκεντρώσαμε από τη σχετική βιβλιογραφία πλήθος στοιχείων που αφορούσαν στον χημισμό υδροσημείων στην ευρύτερη περιοχή. Παράλληλα προβήκαμε σε επιτόπου φυσικοχημικές μετρήσεις και δειγματοληψίες που έγιναν στο νερό σε δύο περιόδους στον χώρο ανάβλυσης της πηγής. Στους πίνακες των χημικών αναλύσεων που επισυνάπτονται στην έκθεση, παρουσιάζεται η διακύμανση των τιμών της περιεκτικότητας σε κύρια στοιχεία και ιχνοστοιχεία όπως προέκυψαν από τις αναλύσεις που έγιναν στο κεντρικό χημείο του Ι.Γ.Μ.Ε με υπεύθυνο την Μηχ. Χημικό κ.ελένη Γκιντώνη. Στο διαγράμμα Piper (Εικ.5) δίδονται αντίστοιχα οι θέσεις και περιεκτικότητα των κύριων ιόντων, ενώ στο διάγραμμα (Εικ.7) κατά C.Waterlot δίδεται η κατάσταση ποσιμότητας του νερού. Σημειώνεται επίσης ότι στις μετρήσεις που έγιναν στον χώρο ανάβλυσης της πηγής, η αγωγιμότητα είναι 5.16 ms/sec, η θερμοκρασία C και το ph 7.11 ενώ η περιεκτικότητα σε H 2 S είναι μηδενική. Από την σύνθεση, αξιολόγηση και μελέτη των στοιχείων υπαίθρου και των χημικών αναλύσεων που προέκυψαν από την έρευνά μας, έχουμε να παρατηρήσουμε εξής. Όλα τα υπόγεια νερά περιέχουν διαλυμένα άλατα. Το είδος και η συγκέντρωση των διαλυμένων αλάτων, όπως προαναφέρθηκε, εξαρτώνται από την φύση των πετρωμάτων και την ταχύτητα με την οποία κινείται το νερό εντός αυτών. Κατ αυτό τον τρόπο, η λιθολογική σύνθεση των περιβαλλόντων 100

106 την πηγή πετρωμάτων δικαιολογεί πλήρως την χημική κατάσταση του νερού της πηγής η οποία έχει ως ακολούθως: Το Ca και το Mg προέρχονται κυρίως από τα ανθρακικά ιζηματογενή πετρώματα που επικρατούν στην περιοχή. Το Na προέρχεται από τα πλαγιόκλαστα και τα αργιλικά ορυκτά τα οποία προφανώς υπάρχουν στους αργιλοψαμμιτικούς ορίζοντες του φλύσχη, με το οποίο το νερό της πηγής έρχεται σε περιορισμένη επαφή. Το Κ προέρχεται επίσης από τους αστρίους και τα αργιλικά ορυκτά του φλύσχη. Ο μηχανισμός δημιουργίας των ιόντων HCO 3 υπόκειται στην διαδικασία διάλυσης των ανθρακικών ορυκτών κατά την καρστικοποίησή τους. Σε ότι αφορά την εντός των ορίων περιεκτικότητα των υπόλοιπων κύριων στοιχείων και ιχνοστοιχείων, αυτή δικαιολογείται από την φύση των περιβαλλόντων την πηγή πετρωμάτων. Επίσης από τις αναλύσεις προκύπτει ότι: Σύμφωνα με το διάγραμμα PIPER, το νερό της πηγής χαρακτηρίζεται ως οξυανθρακικό και διατηρεί σταθερή τη χημική του σύσταση στο χρόνο. Επίσης, το διάγραμμα WATERLOT δείχνει ότι το νερό από άποψη ποσιμότητας είναι πολύ καλής ποιότητας. 101

107 Εικόνα 44: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων περιοχής Λεπρέου ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΝΕΡΟΥ ΚΑΤΑ C. Waterlot ΛΕΠΡΕΟ ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΚΗ ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ή 3ης τάξης ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ή 2ης τάξης ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΛΗ ή 1ης τάξης δείγμα: ΛΕΠΡΕΟ dh Ca 72.1 Mg 6.8 Na 11.2 Cl 24.8 SO CO dh Ca Mg Na Cl SO4 CO3 dh σε Γαλλικούς βαθμούς συγkεντρώσεις σε mg/l Εικόνα 45: ιάγραμμα WATERLOT δείγματος πηγής Λεπρέου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Η ευρύτερη περιοχή του διαμερίσματος Λεπρέου, όπου πρόκειται να γίνει ενδεχομένως υδροληψία από την ομώνυμη πηγή για να ικανοποιεί τις ανάγκες 102

108 του εμφιαλλωτηρίου, κρίνεται σχετικά ευνοїκή σε ότι αφορά τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Όπως προαναφέρθηκε, οι δείκτες ενδεχόμενης ρύπανσης και μόλυνσης (ΝΟ 2, ΝΗ 4) είναι αρνητικοί με τα νιτρικά ιόντα (ΝΟ 3 ) μηδενικά. Στον άμεσο όμως χώρο της πηγής ενδιαφέροντος, όσο και στην ευρύτερη περιοχή τροφοδοσίας του υδροφόρου, υφίσταται οικιστική, δραστηριότητα που θα μπορούσε να επιφέρει δυσμενείς επιπτώσεις στη μικροβιολογική μόλυνση των υπόγειων νερών της περιοχής και κατ επέκταση και της πηγής. υστυχώς για διάφορους ανεξάρτητους με τη παρούσα έρευνα λόγους, δεν κατέστη δυνατή η εκτέλεση μικροβιολογικών αναλύσεων Η στρωματογραφική δομή των πετρωμάτων όμως στη περιοχή τροφοδοσίας της πηγής αποτελεί μια ευνοϊκή περιβαλλοντική προϋπόθεση δεδομένου ότι διασφαλίζει τον υδροφορέα από πλευρικές μεταγγίσεις ρύπων. Εξυπακούεται βέβαια ότι, σε περίπτωση χρήσης του νερού για εμφιάλωση, θα πρέπει να καθορισθούν ζώνες προστασίας της πηγής σύμφωνα με τη κείμενη νομοθεσία. Παρ όλα αυτά κρίνεται σκόπιμο το νερό της πηγής θα πρέπει να παρακολουθείται συστηματικά σε κάθε υδρολογική περίοδο για τυχόν μικροβιολογική επιβάρυνση. 7.2 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ (2η γεώτρηση) ΓΕΩΤΡΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Γεώτρηση ΓΜΥΤ-2 Θέση:X= Y=: Z= 2 ιατρήθηκαν συνολικά 220 μέτρα. Η διάτρηση ξεκίνησε την με κοπτικό διαμέτρου 15" από 0 μέχρι τα 18 μέτρα και από τα μέτρα με 12"1/4 η γεώτρηση σωληνώθηκε με σωλήνες 8 5/8 που τσιμεντώθηκαν. Τοποθετήθηκε πιεζόμετρο από 0-60 μέτρα. Η παροχή της γεώτρησης προσδιορίστηκε από τη δοκιμαστική άντληση σε ~ 25 m 3 /h (Εικόνα 47, Εικόνα 48, Εικόνα 49). 103

109 Εικόνα 46: Περιγραφή γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 104

110 Κύρια δοκιμαστική άντληση με σταθερή παροχή m 3 /h Γεώτρηση Μύτικας :00:00 πμ 10:00:00 πμ 11:00:00 πμ 12:00:00 μμ 1:00:00 μμ 2:00:00 μμ 3:00:00 μμ 4:00:00 μμ 5:00:00 μμ 6:00:00 μμ 7:00:00 μμ 8:00:00 μμ 9:00:00 μμ 10:00:00 μμ 11:00:00 μμ 12:00:00 πμ 1:00:00 πμ 2:00:00 πμ 3:00:00 πμ 4:00:00 πμ 5:00:00 πμ 6:00:00 πμ 7:00:00 πμ Πτώση στάθμης [m] Χρόνος Εικόνα 47: οκιμαστική άντληση γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 (κύρια άντληση)

111 Κλιμακωτή δοκιμαστική άντληση Γεώτρηση Μύτικας Πτώση στάθμης [m] :00:00 πμ 11:00:00 πμ 12:00:00 μμ 1:00:00 μμ 2:00:00 μμ 3:00:00 μμ 4:00:00 μμ 5:00:00 μμ Χρόνος Εικόνα 48: οκιμαστική άντληση γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 (κλιμακωτή άντληση) 106

112 Εικόνα 49: Προσδιορισμός της παροχής λειτουργίας της γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 107

113 7.2.2 ΓΕΩΧΗΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η επεξεργασία και αξιολόγηση της ποσοτικής συμμετοχής του κάθε στοιχείου και η κατανομή τους στο τριγωνικό διάγραμμα PIPER ( Εικόνα 50) που μεταφέρθηκαν, κάνει φανερό ότι το νερό της γεώτρησης χαρακτηρίζεται ως οηυανθρακικό χωρίς αξιόλογες προσμείξεις. Επίσης, από το διάγραμμα WATERLOT προκύπτει ότι η ποσιμότητα του νερού είναι από καλή ως μέτρια. Εικόνα 50: ιάγραμμα PIPER δειγμάτων γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 108

114 ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΝΕΡΟΥ ΚΑΤΑ C. Waterlot ΓΜΥΤ-2 ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΚΗ 1000 ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ή 3ης τάξης δείγμα: ΓΜΥΤ-2 dh dh Ca Mg Na Cl SO4 CO3 ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ή 2ης τάξης ΠΟΣΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΛΗ ή 1ης τάξης Ca 125 Mg 16.1 Na 10 Cl 21.6 SO CO dh σε Γαλλικούς βαθμούς συγkεντρώσεις σε mg/l Εικόνα 51: ιάγραμμα WATERLOT δείγματος γεώτρησης ΓΜΥΤ Υ ΡΟΦΟΡΙΑ Στην περιοχή που εκτελέσθηκε η έρευνα, ο χώρος που οριοθετείται από την θέση της γεώτρησης ΓΜΥΤ-2 και από τις νοτιοδυτικές υπώρειες του ορεινού όγκου των Ακαρνανικών ορέων στα -Β τμήμα της λεκάνης, αποκτά ενδιαφέρον για την ύπαρξη φυσικού μεταλλικού νερού. Σε ότι αφορά την εντός των ορίων περιεκτικότητα των υπόλοιπων κύριων στοιχείων και ιχνοστοιχείων, αυτή δικαιολογείται από την φύση των περιβαλλόντων την πηγή πετρωμάτων. Επίσης από τις αναλύσεις προκύπτει ότι: - η Αγωγιμότητα του νερού στους 25 0 C είναι της τάξης των 791 ms. - Το στερεό υπόλειμμα στους C είναι 422 mg/l και στους C είναι416 mg/l - Οι δείκτες πιθανής ρύπανσης NO 2 Νιτρώδη και NH 4 Αμμώνιο βρίσκονται σε επίπεδα πολύ μικρότερα των κανονικών. - Το σύνολο των ιχνοστοιχείων που ανιχνεύθηκαν κυμαίνονται εντός των ορίων που προβλέπει η σχετική νομοθεσία για τις προϋποθέσεις εμπορίας και εκμετάλλευσης των φυσικών μεταλλικών νερών. Το νερό της γεώτρησης χαρακτηρίζεται ως οξυανθρακικό, ολιγομεταλλικό και χαμηλής περιεκτικότητας σε Na. Αυτή της η ιδιότητα αλλά και η χαμηλή περιεκτικότητα σε άλατα κάνει το νερό κατάλληλο για δίαιτα και επομένως 109

115 μπορεί το νερό να χαρακτηρισθεί ως φυσικό μεταλλικό, κάτι που ανταποκρίνεται στη σχετική νομοθεσία για την ίδρυση εμφιαλλωτηρίου μεταλλικού νερού ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Όπως προαναφέρθηκε, οι δείκτες ενδεχόμενης ρύπανσης και μόλυνσης (ΝΟ 2, ΝΗ 4) είναι αρνητικοί με τα νιτρικά ιόντα (ΝΟ 3 ) μηδενικά. Στον άμεσο όμως χώρο της πηγής ενδιαφέροντος, όσο και στην ευρύτερη περιοχή τροφοδοσίας του υδροφόρου, υφίσταται οικιστική, δραστηριότητα που θα μπορούσε να επιφέρει δυσμενείς επιπτώσεις στη μικροβιολογική μόλυνση των υπόγειων νερών της περιοχής και κατ επέκταση και της γεώτρησης. Η στρωματογραφική δομή των πετρωμάτων όμως στη περιοχή τροφοδοσίας της. Η θέση της γεώτρησης βρίσκεται πλησίον της θάλασσας και αυτό ενδεχομένως θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα κατά την άντλησή της με την είσοδο θαλασσινού νερού. Γι αυτό το λόγο θα πρέπει να τηρηθούν αυστηρά οι προδιαγραφές άντλησης. Συνιστάται πάντως η εκτέλεση και μίας δεύτερης γεώτρησης ίδιου βάθους στην ενδοχώρα που πιστεύεται θα έχει τα ίδια αποτελέσματα. Παρ όλα αυτά κρίνεται σκόπιμο το νερό της γεώτρησης θα πρέπει να παρακολουθείται συστηματικά σε κάθε υδρολογική περίοδο για τυχόν μικροβιολογική επιβάρυνση. 110

116 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η γεωλογική και τεκτονική δομή της υτικής Ελλάδας, οι ιαματικές εκδηλώσεις υπό μορφή πηγών και σε γεωτρήσεις, καθώς και τα αποτελέσματα από αντίστοιχα έργα του Β.Κ.Π.Σ, κίνησαν το ενδιαφέρον του Ι.Γ.Μ.Ε., ώστε να προτείνει την ένταξη ενός ερευνητικού προγράμματος στα πλαίσια των κοινοτικών προγραμμάτων της Περιφέρειας. Το παρόν εντάχθηκε στο ερευνητικό πρόγραμμα του Γ Κ.Π.Σ., Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, με τίτλο: «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΡΜΕΤΑΛΛΙΚΩΝ Υ ΑΤΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ» Σκοπός του έργου ήταν η εκτίμηση του θερμομεταλλικού υδατικού δυναμικού και η γνώση της ποιοτικής - ποσοτικής κατάστασης των υδρογεωλογικών συστημάτων σε πηγές ιαματικών και μεταλλικών νερών και η επιλογή περιοχών για λεπτομερέστερη έρευνα. Από την αξιολόγηση των βιβλιογραφικών δεδομένων, από τις επιτόπιες μετρήσεις, τις γεωλογικές παρατηρήσεις και το ενδιαφέρον που έδειξαν οι τοπικές αρχές προέκυψε το ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα σε επιλεγμένες περιοχές των νομών Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας, Ηλείας, Αρκαδίας. Ιαματικό χαρακτηρίζεται το νερό που λόγω των φυσικών ή χημικών ιδιοτήτων του, έχει θεραπευτικές ιδιότητες, οι οποίες αποδεικνύονται ιατρικά αλλά και ιστορικά στο χρόνο. Στη υτική Ελλάδα είναι γνωστή η ύπαρξη πληθώρας τέτοιων ιαματικών πηγών με ιδιαίτερα χημικά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερη οσμή. Με την έννοια φυσικό μεταλλικό νερό εννοούμε το νερό που έχει ιδιαίτερη χημική σύσταση είναι μικροβιολογικώς κατάλληλο, και έχει υπόγεια προέλευση. Στην μεγαλύτερο μέρος της ευρύτερης περιοχής που πραγματοποιήθηκε η έρευνα εμφανίζονται γεωλογικοί σχηματισμοί της Ιόνιας ζώνης που αποτελείται από σειρές ιζηματογενών πετρωμάτων ως ακολούθως: 1. Εβαποριτική σειρά, Τριαδικής ηλικίας. 2. Ανθρακοπυριτική σειρά, Τριαδικής έως Κάτω Μειοκαινικής ηλικίας. 111

117 3. Σειρά του φλύσχη Ολιγοκαινικής Κάτω Μειοκαινικής ηλικίας. 4. Μεταλπικής ηλικίας, σειρά ιζηματογενών σχηματισμών ποικίλης σύστασης. Επίσης στην υτική Πελοπόννησο στις θέσεις έρευνας επικρατούν οι σχηματισμοί της Ιόνιας ζώνης καθώς και αυτοί της ζώνης Τριπόλεως που αποτελείται από Μεσοζωική ανθρακική ακολουθία μεγάλου πάχους επί της οποίας επικάθεται ο φλύσχης. Επωθημένη ακολουθεί η ζώνη της Πίνδου που αποτελείται από σειρές ασβεστόλιθων σε εναλλαγές με πυριτολίθους, επί των οπίων επικάθονται τα κλαστικά ιζήματα. Εξειδικευμένο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό, πραγματοποίησε επανειλημμένες επισκέψεις σε περιοδικά διαστήματα στις περιοχές ενδιαφέροντος σε όλη την διάρκεια του έργου και έκανε την απαιτούμενη έρευνα υπαίθρου που περιλάμβανε τις πάρα κάτω εργασίες. Πλήθος μετρήσεων υπαίθρου, για τη σύνταξη των επί μέρους γεωλογικών χαρτών των στενών περιοχών ενδιαφέροντος. Πλήθος επιτόπιων περιοδικών μετρήσεων των φυσικοχημικών παραμέτρων σε επιφανειακές εκδηλώσεις νερών και σε γεωτρήσεις. Σειρά μετρήσεων υπαίθρου (στρωματογραφίας, τεκτονικής διαρρήξεων κ.α.), επεξεργασία τους με υπάρχοντα στοιχεία, για την ερμηνεία λειτουργίας του ιαματικού ή μεταλλικού υδροφορέα στις περιοχές ενδιαφέροντος. Τις εργασίες ακολούθησε η εκτέλεση πέντε ερευνητικών γεωτρήσεων και έγιναν οι απαιτούμενες αντλήσεις. Στο χημείο του Ι.Γ.Μ.Ε. έγιναν οι χημικές αναλύσεις των δειγμάτων από την δειγματοληψία που έλαβε χώρα περιοδικά, σε συγκεκριμένες κλιματικές περιόδους. ειγματίσθηκαν ιαματικά και μεταλλικά νερά σε επιλεγμένα υδροσημεία στο χώρο της υτικής. Ελλάδας. Επίσης στο χώρο ανάβλυσης των νερών και στις γεωτρήσεις μετά από μικρή άντληση, μετρήθηκαν όλες οι φυσικοχημικές παράμετροι του νερού, οι οποίες οδήγησαν στην ομαδοποίηση των νερών. Σύμφωνα με τις τιμές της θερμοκρασίας, τα νερά που εξετάσθηκαν κατατάσσονται σε δύο ομάδες αυτά με θερμοκρασίες από 17 μέχρι 20º C, όπως είναι τα νερά των πηγών ή γεωτρήσεων Μύτικας, Λυσιμαχία, Αραχωβίτικα Σελιανίτικα, Άραξος, Χειμαδιό, Τραγανό, Μυρτιά, Λεπρέο, πηγή 112

118 Κουνουπελίου κ.τ.λ. και αυτά με θερμοκρασίες 21 μέχρι 33.5º C, όπως τα νερά των πηγών ή γεωτρήσεων πηγή Κάτω Βασιλικής, πηγές Καϊάφα, γεώτρηση Κουνουπέλι, γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε. Ανδραβίδας, λουτρά Κυλλήνης κ.τ.λ. τα οποία χαρακτηρίζονται και ως νερά υψηλής αγωγιμότητας. Επίσης στο σύνολό τους, όλες οι πηγές που μελετήθηκαν στην παρούσα μελέτη, είναι υδροθειούχες. Από την επεξεργασία των χημικών αποτελεσμάτων προκύπτει ένα σύνολο πηγών που χαρακτηρίζονται ως χλωρονατριούχες, π.χ. Κουνουπέλι, Άραξος, Τραγανό, Λεχαινά Κάτω Βασιλική Μυρτιά Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας κ.α. και ένα σύνολο ως οξυανθρακικές, π.χ Λυσιμαχία, Σελιανίτικα, Μυρσίνη, Ανδραβίδα, Αγραπιδόκαμπος κ.ά.. Οι πηγές των οποίων τα νερά έχουν ιδιαίτερη χημική σύσταση και χαρακτηρίζονται ως φυσικά μεταλλικά πόσιμα νερά, π.χ. Κορπή, Λεπρέο, και γεώτρηση Ι.Γ.Μ.Ε. ΓΜΥΤ-2. Στο πλαίσιο της έρευνας που έγινε σε πηγές και γεωτρήσεις στη υτική Ελλάδα μέλημά μας ήταν η ορθολογικότερη επιλογή περιοχών για την εφαρμογή λεπτομερέστερων σταδίων έρευνας. Βάση των κριτηρίων επιλογής απετέλεσαν τα οικονομογεωλογικά χαρακτηριστικά της κάθε πηγής, η γεωγραφική της θέση, το φυσικό της κάλλος, οι προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης και το ενδιαφέρον των τοπικών φορέων. Συνεκτιμώντας τα παραπάνω κριτήρια, διαφάνηκε ότι οι προσφορότερες περιοχές για συνέχιση της έρευνας σε λεπτομερέστερα στάδια ήταν, για ιαματικής χρήσης νερά, οι περιοχές: Κουνουπέλι, Άραξος Λυσιμαχία, Μύτικας, και για φυσικά μεταλλικά νερά προς εμφιάλωση οι περιοχές: Λεπρέο, Μύτικας. 8.1 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙΟΥ - ΑΡΑΞΟΥ Η ιαματική - θερμομεταλλική υδροφορία, που εκδηλώνεται στην ευρύτερη περιοχή Κουνουπελίου και Αράξου, θεωρούμε ότι συνδέεται άμεσα με την ευρύτερη γεωθερμική ζώνη που αναπτύσσεται στην περιοχή Αράξου, Κουνουπελίου, Ανδραβίδας, Τραγανού, και Μυρτιάς Πύργου, όπου με 113

119 γεωτρήσεις μεγάλου βάθους (Ι.Γ.Μ.Ε.,.Ε.Π.) έχουν εντοπισθεί γεωθερμικά ρευστά χαμηλής ενθαλπίας. Ο μηχανισμός λειτουργίας της υδροθερμικής ιαματικής υδροφορίας ελέγχεται από τα πολλαπλά βαθιά ρήγματα που χαρακτηρίζουν αυτή την εκτεταμένη ζώνη και από τις κινήσεις των εβαποριτικών πετρωμάτων που εντοπίζονται στο υπόβαθρό της. Πηγή τροφοδοσίας θεωρείται, ότι είναι τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα στις ορεινές μάζες της κάθε περιοχής που μελετήθηκε, τα οποία μέσω των ρηγμάτων και των καναλιών της καρστικοποίησης, κατεισδύουν σε μεγάλα βάθη. Λόγω της υψηλής γεωθερμικής βαθμίδας (κινήσεις εβαποριτών) θερμαίνονται, γίνονται ελαφρύτερα και στη συνέχεια μέσω ρηγμάτων ανέρχονται προς την επιφάνεια. Κατά την ενδοπορική και ενδορωγματική κυκλοφορία τα νερά έρχονται σε επαφή με τα περιβάλλοντα πετρώματα και με τις χημικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα εμπλουτίζονται με κύρια στοιχεία και ιχνοστοιχεία, Κατ αυτόν τον τρόπο, η αυξημένη περιεκτικότητά τους σε Mg, HCO 3, SO 4 και των χλωριόντων αντανακλά στον τύπο των πετρωμάτων που αποτελούν το γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής και στο θαλασσινό νερό με το οποίο ενδεχομένως έρχονται σε επαφή. Με βάση το υδρόθειο που περιέχεται στο νερό των γεωτρήσεων Κουνουπελίου και Αράξου και τις τιμές συγκέντρωσης των χλωρονατριούχων ιόντων, το νερό της γεώτρησης Κουνουπελίου χαρακτηρίζεται ως θερμό με θερμοκρασία 30 0 C, χλωρονατριούχο με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο. Τον ίδιο χαρακτηρισμό αποδίδουμε και στο νερό της γεώτρησης του Αράξου, μόνο που η θερμοκρασία του είναι χαμηλή, C Η διαδικασία των δοκιμαστικών αντλήσεων στις γεωτρήσεις ΓΚ-1 και ΓΑ-1 αντίστοιχα, έδειξε ότι η παροχή της γεώτρησης Κουνουπελίου είναι της τάξης των 100 m 3 /h, ενώ αυτής του Αράξου είναι της τάξης των 50 m 3 /h. ιαχρονικά από τις μετρήσεις που έγιναν προκύπτει ότι, τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του νερού και των δύο γεωτρήσεων παραμένουν σταθερά στον χρόνο, παρά τις αυξομειώσεις της στάθμης και τις διάφορες αιτίες που τις προκαλούν, πράγμα που επιτρέπει τη χρήση του νερού και των δύο γεωτρήσεων για την στήριξη ιαματικών μονάδων. 114

120 Ειδικά το νερό της γεώτρησης Κουνουπελίου λόγω της μεγάλης παροχής της γεώτρησης, της επαρκούς περιεκτικότητας σε υδρόθειο, αλλά και της παραθαλάσσιας θέσης, προσφέρεται ιδανικά για τη στήριξη ενός μεγάλου ιαματικού κέντρου. Αντίθετα αυτό της γεώτρησης Αράξου θα μπορούσε να στηρίξει μία μικρή μονάδα τοπικού ενδιαφέροντος όπως άλλωστε το προγραμματίζει η αντίστοιχη ημοτική Αρχή ΠΕΡΙΟΧΗ ΛΥΣΙΜΑΧΕΙΑΣ Η ιαματική υδροφορία που εκδηλώνεται στη υτική πλευρά της λίμνης Λυσιμαχείας, θεωρείται ότι αποτελεί έναν ενιαίο υδροφόρο ορίζοντα, ο οποίος φιλοξενείται στους λατυποκροκαλοπαγείς ψαμμιτικούς ορίζοντες των Πλειοκαινικών ιζημάτων και εκδηλώνεται μέσω πηγών στην ισοσταθμική επιφάνεια της λίμνης, ή εντοπίζεται με γεωτρήσεις στα ενδότερα. Στην περιοχή δεν εντοπίστηκαν πηγές ή γεωτρήσεις με θερμοκρασίες που να επιτρέπουν τον χαρακτηρισμό της υδροφορίας ως γεωθερμικής. Όμως η χημική σύσταση του νερού, η αυξημένη περιεκτικότητα του σε υδρόθειο, καθώς και ότι οι γεωτρήσεις του Ι.Γ.Μ.Ε. και ιδιωτών, παρατάσσονται κατά μήκος μεγάλης τεκτονικής δομής με διεύθυνση Ν ΒΑ, υποστηρίζει την άποψή για την σύνδεση της ιαματικής υδροφορίας με την τεκτονική και τους εβαπορίτες που εμφανίζονται στην περιοχή. Το ιαματικό νερό που εντοπίστηκε μέσω της γεώτρησης ΓΛΥΣ-1, κατατάσσεται στην κατηγορία των ιαματικών υδροθειούχων νερών, όπως άλλωστε και των παρακείμενων ιαματικών κέντρων. Η θερμοκρασία του νερού της γεώτρησης ΓΛΥΣ-1. είναι της τάξης των 17 0 C, το νερό χαρακτηρίζεται οξυανθρακικό με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδρόθειο. Η διαδικασία της δοκιμαστικής άντλησης που έγινε, έδειξε ότι η παροχή της γεώτρησης είναι της τάξης των 10 m 3 /h. Η παροχή αυτή θα μπορούσε να στηρίξει μία μικρής δυναμικότητας μονάδας υδροθεραπευτηρίου. Στην κοντινή περιοχή της γεώτρησης όμως υπάρχουν δύο μικρές μονάδες που υπολειτουργούν λόγω μικρής ποσότητας νερού. Για αυτό τον λόγο θα ήταν ίσως σκόπιμο, η χρήση του νερού της γεώτρησης για την ενίσχυση αυτών των κέντρων. 115

121 8.1.3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΥΤΙΚΑ Μεταξύ των περιοχών που ερευνήθηκαν στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας περιλαμβάνεται και η ευρύτερη περιοχή του ήμου Αλυζίας, εντός του οικισμού ΜΥΤΙΚΑ. Κριτήριο επιλογής ήταν οι πολλαπλές ενδείξεις υδροθειούχου νερού σε πηγάδια και αβαθείς γεωτρήσεις, οι από ιστορικές πηγές ύπαρξη ιαματικών λουτρών (Κικέρων) και ο γρήγορος ρυθμός ανάπτυξης της περιοχής. Η γεωλογική δομή της περιοχής αποτελείται από οι ανθρακικούς σχηματισμούς της Ιόνιας ζώνης, επί των οποίων επικάθονται οι σχηματισμοί κλαστικής σύστασης ιζημάτων Μειοκαινικής έως Πλειοκαινικής ηλικίας. Οι φυσικοχημικές μετρήσεις υπαίθρου και οι χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι με τις γεωτρήσεις που έγιναν στην περιοχή, εντοπίστηκαν δύο διαφορετικής σύστασης υδροφόροι ορίζοντες: α. ο υδροφόρος με χαρακτήρα υδροθειούχου ιαματικής υδροφορίας και β. ο υδροφόρος ορίζοντας με χαρακτήρα φυσικής μεταλλικής υδροφορίας. Η υδροθειούχος ιαματική υδροφορία που εκδηλώνεται κατά μήκος της παραλιακής ζώνης συνδέεται έμμεσα με την ευρύτερη γεωθερμική ζώνη που αναπτύσσεται στην Ιόνιο ζώνη όπως έχει καταδειχθεί και σε βαθιές γεωτρήσεις που έχουν γίνει από το Ι.Γ.Μ.Ε. σε παρόμοιες ιζηματογενείς λεκάνες. Το ιαματικό νερό που εντοπίστηκε από την γεώτρηση ΓΜΥΤ-1, χαρακτηρίζεται ως χλωρονατριούχο, η θερμοκρασία του είναι της τάξης των18 0 C και κατατάσσεται στην κατηγορία των υδροθειούχων νερών που είναι κατάλληλα για ιαματικά λουτρά. Η διαδικασία της άντλησης έδειξε ότι η παροχή της γεώτρησης είναι 20 m 3 /h, το οποίο σημαίνει ότι έχει την ποσότητα που απαιτείται για την στήριξη μιας μικρού μεγέθους μονάδας ιαματικών λουτρών (SPA). 116

122 8.2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ ΜΥΡΤΙΑ ΠΥΡΓΟΥ Μεταξύ των περιοχών που ερευνήθηκαν στα πλαίσια του παρόντος έργου, περιλαμβάνεται και η ευρύτερη περιοχή ΜΥΡΤΙΑΣ ΠΥΡΓΟΥ, η οποία γειτνιάζει με τα μικρής σχετικά δυναμικότητας λουτρά ΞΥΛΟΚΕΡΑΣ. Από τις μετρήσεις που έγιναν προκύπτουν ισχυρές ενδείξεις για την ύπαρξη ιαματικής υδροφορίας στην ευρύτερη περιοχή ικανής να στηρίξει ένα μεγάλο ιαματικό κέντρο. Θεωρείται σκόπιμο η έρευνα στην περιοχή να συνεχισθεί προκειμένου να καταγράψει το δυναμικό της ιαματικής υδροφορίας για τη δυνατότητα εκμετάλλευσής της ΚΑΤΩ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Οι μετρήσεις που έγιναν σε παράκτιες πηγές κατά μήκος τη ακτογραμμής, με την χαρακτηριστική οσμή υδροθείου, ενισχύουν την άποψη για την ύπαρξη ιαματικής υδροφορίας στην ευρύτερη περιοχή. Από τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν προκύπτει ότι η ευρύτερη περιοχή Κάτω Βασιλικής χρήζει περαιτέρω έρευνας, με την εφαρμογή σταδίων λεπτομερέστερης έρευνας. Σημαντικό λόγο για την αξιοποίηση της περιοχής αποτελεί η γεωγραφική θέση της περιοχής η πολλά υποσχόμενη τουριστική ανάπτυξή της, η κοντινή της απόσταση από μεγάλες πόλεις και τουριστικά κέντρα. 8.3 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΓΙΑ ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΝΕΡΑ ΛΕΠΡΕΟ Μεταξύ των θέσεων που ερευνήθηκαν για την αξιοποίηση των φυσικών μεταλλικών νερών, εξετάσθηκαν και περιοχές; με πηγές ανάβλυσης πόσιμου νερού που διερευνήθηκε η δυνατότητα αξιοποίησής τους για την εμφιάλωση ως μεταλλικών νερών, περιλαμβάνεται και η ομώνυμη πηγή του δημοτικού διαμερίσματος ΛΕΠΡΕΟΥ στην ευρύτερη περιοχή του ήμου Ζαχάρως. 117

123 Η πηγή χαρακτηρίζεται ψυχρή, συνεχούς παροχής και το νερό της είναι οξυανθρακικό, ολιγομεταλλικό και χαμηλής περιεκτικότητας σε Na. Αυτή της η ιδιότητα, αλλά και η χαμηλή περιεκτικότητα σε άλατα, κάνει το νερό κατάλληλο για δίαιτα πτωχή σε νάτριο και επομένως μπορεί το νερό να χαρακτηρισθεί ως φυσικό μεταλλικό, κάτι που ανταποκρίνεται στη σχετική νομοθεσία για την ίδρυση εμφιαλλωτηρίου μεταλλικού νερού ΓΕΩΤΡΗΣΗ ΓΜΥΤ2 Η γεώτρηση εκτελέσθηκε πλησίον της ακτής, στις Νοτιοδυτικές υπώρειες του ορεινού όγκου των Ακαρνανικών ορέων, στα -Β περιθώριο της λεκάνης του οικισμού Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας. Η γεώτρηση δεν εντόπισε ιαματική υδροφορία, αλλά υδροφορία με τα χαρακτηριστικά φυσικού μεταλλικού νερού. Οι χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι η αγωγιμότητα του νερού στους 25 0 C είναι της τάξης των 791 ms/cm. Το στερεό υπόλειμμα στους C είναι 422 mg/l και στους C είναι 416 mg/l. Οι δείκτες πιθανής ρύπανσης NO 2 και NH 4 βρίσκονται σε επίπεδα πολύ μικρότερα των κανονικών. Τέλος, το σύνολο των ιχνοστοιχείων που ανιχνεύθηκαν κυμαίνονται εντός των ορίων που προβλέπει η σχετική νομοθεσία για τις προϋποθέσεις εμπορίας και εκμετάλλευσης των φυσικών μεταλλικών νερών. Το νερό της γεώτρησης χαρακτηρίζεται ως οξυανθρακικό, ολιγομεταλλικό και χαμηλής περιεκτικότητας σε Na. Αυτή η ιδιότητα αλλά και η χαμηλή περιεκτικότητα σε άλατα κάνει το νερό κατάλληλο για δίαιτα φτωχή σε Na και επιτρέπει το νερό να χαρακτηρισθεί ως φυσικό μεταλλικό, κάτι που ανταποκρίνεται στη σχετική νομοθεσία για την ίδρυση εμφιαλλωτηρίου μεταλλικού νερού. Η θέση της γεώτρησης βρίσκεται πλησίον της θάλασσας και αυτό ενδεχομένως θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα κατά την άντλησή της με πιθανή την είσοδο θαλασσινού νερού. Γι αυτό το λόγο θα πρέπει να τηρηθούν αυστηρά οι προδιαγραφές άντλησης. Συνιστάται πάντως η εκτέλεση και μίας δεύτερης γεώτρησης ίδιου βάθους στην ενδοχώρα που πιστεύεται θα έχει τα ίδια αποτελέσματα. 118

124 119

125 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗΣ Κ., ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ. (2002): Αναγνωριστική υδρογεωλογική μελέτη για την δυνατότητα ενίσχυσης των υπαρχόντων υδροθειούχων ιαματικών νερών του Αγ.Βαρβάρου Τρύφου, δήμου Μεδεώνος Ν.Αιτωλοακαρνανίας. (προγραμματική σύμβαση Κ.Ε.Κ.Ε.-ΥΠ.ΕΣ...Α.-Ι.Γ.Μ.Ε.) ΒΕΚΙΟΣ Π., ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Θ., (2006): Προκαταρκτική γεωλογική μελέτη για την περιοχή Κουνουπελίου. Βιβλιοθ. Ι.Γ.Μ.Ε. ΒΕΚΙΟΣ Π., ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Θ., (2009): «Υδρογεωλογική γεωλογική μελέτη για την αναγνώριση ιαματικού πόρου δήμου Λουτρακίου - Περαχώρας». Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΒΡΕΛΛΗΣ, Γ., ΒΕΚΙΟΣ Π., ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Θ., (2007): Τελική μελέτη Γεωθερμικού Πεδίου Συκιών Άρτας. Βιβλ.Ι.Γ.Μ.Ε. ΓΚΙΩΝΗ-ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Γ. (1987): Υδρογεωλογική αναγνώριση θερμομεταλλικής πηγής Μπαλκώνα. Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ. (1990): Υδρογεωλογική αναγνώριση ιαματικής πηγής κοινότητας Αράξου. Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ. (1998): Υδρογεωλογική έρευνα θερμομεταλλικών πηγών.ελλάδος ( Ν. ΑΧΑΪΑΣ, ΗΛΕΙΑΣ,ΑΙΤ/ΝΙΑΣ) βιβλ. Ι.Γ.Μ.Ε ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ. (1998): Υδρογεωλογική έρευνα θερμομεταλλικών πηγών δυτικής Ελλάδος (Ν.Αχαίας, Ν.Ηλείας, Ν.Αιτ/νιας). Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ; ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Θ. (2002): Αναγνωριστική υδρογεωλογική μελέτη για την δυνατότητα αξιοποίησης του νερού της πηγής Λουτρών Στάχτης Ποριαρή του δήμου Πυλήνης Ν.Αιτωλοακαρνανίας. (προγραμματική σύμβαση Κ.Ε..Κ.Ε.- ΥΠ.ΕΣ...Α. - Ι.Γ.Μ.Ε). ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, (1986): Υδρογεωλογική αναγνώριση ιαματικής πηγής "Κόκκινο Στεφάνι"Μυρτιάς Αιτωλοακαρνανίας. Αθήνα : Ι.Γ.Μ.Ε., 120

126 1986 ΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Γ., ΜΟΥΝΤΡΑΚΗΣ.,(1988): «Υδρογεωλογική και υδροχημική συμπεριφορά των θερμών πηγών Καϊάφα ( υτ. Πελοπόννησος)». 4 ον Συνέδριο Ε.Γ.Ε., Αθήνα. ΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Γ., ΠΑΤΡΑΣ., (1988): «Υδρογεωλογικές και υδροχημικές έρευνες στην περιοχή των λουτρών Κυλλήνης». 4 ον Συνέδριο Ε.Γ.Ε., Αθήνα. Ι.Γ.Μ.Ε. (1990): Συνθήκες αξιοποίησης του νερού της Ιαματικής πηγής Αράξου, Ν. Αχαίας. Αθήνα. Ι.Γ.Μ.Ε. (1994): Υδρογεωλογική αναγνώριση των παράκτιων πηγών Βρωμονερίου Γαργαλιανών Ν.Μεσσηνίας. Τρίπολη. ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ Γ. (2001): Εφαρμοσμένη Περιβαλλοντική Υδρογεωλογία. Τόμος Α και Β. TEE, Αθήνα. ΚΟΥΝΗΣ Γ., ΒΙΤΩΡΙΟΥ-ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ Α. (2002): Υδρογεωλογική έρευναμελέτη ιαματικών υδάτων, Άραξος Αχαϊας, Λάρδος Ρόδου, Καλλιθέα Ρόδου : πρόγραμμα Β ΚΠΣ, έργο 4.2.1/ Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε. ΛΑΖΟΥ Α. (1986): Γεωηλεκτρική μελέτη Λουτρών Ηραίας. Αθήνα, Ι.Γ.Μ.Ε. ΜΑΚΡΗ, Α. ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ, Α. (1994): Υδρογεωλογική αναγνώριση των παράκτιων πηγών Βρωμονερίου - Γαργαλιανών Ν.Μεσσηνίας. Τρίπολη, Ι.Γ.Μ.Ε. ΜΑΝΑΚΟΣ Κ. (1994): Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος κλ. 1:50.000, Φύλλο Κάλαμος. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΜΕΤΤΟΣ Α. & ΚΑΡΦΑΚΗΣ Ι. (1991): Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος κλ. 1:50.000, Φύλλο Ευηνοχώριον. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ., ΠΕΡΙΣΣΟΡΑΤΗΣ Κ., ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Ι (1982): Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος κλ. 1:50.000, Φύλλο Κυπαρισσία. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΝΙΚΑΣ. Κ., (2004): Υδρογεωλογικές συνθήκες Β τμήματος νομού Αχαΐας. ιδακτ. ιατρ. Πανεπ. Πατρών. 121

127 ΟΡΦΑΝΟΣ Γ., (1985): Απογραφή θερμομεταλλικών πηγών Ελλάδος ΙΙ. Πελοπόννησος Ζάκυνθος - Κύθηρα. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΟΡΦΑΝΟΣ Γ., ΣΦΕΤΣΟΣ Κ., ΓΚΙΩΝΗ Γ. (1979): Απογραφή θερμομεταλλικών Πηγών Ελλάδας. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ Κ., (2004): «Υδρογεωλογική μελέτη ευρύτερης περιοχής υδροθειούχων πηγών Βρωμονερίου δήμου Γαργαλιάνων. Προγραμματική σύμβαση Κ.Ε.Κ.Ε - ΥΠ.ΕΣ...Α. - Ι.Γ.Μ.Ε.. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. STREIF H. (1980): Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος κλ. 1:50.000, Φύλλο Πύργος. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΣΤΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ. Κ. (2007): Υδρογεωλογική και Υδροχημική μελέτη των Θερμομεταλλικών πηγών της. Πελοποννήσου με τη χρήση ισοτόπων ιδακτ. ιατρ. Πανεπ. Πατρών. ΣΤΡΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ Κ., (2007): «Υδρογεωλογική και υδροχημική μελέτη των θερμομεταλλικών πηγών της υτ. Πελοποννήσου με τη χρήση σταθερών ισοτόπων». ιπλωματική Εργασία, Παν/μιο Πάτρας. ΣΦΕΤΣΟΣ Κ., (1988): Απογραφή θερμομεταλλικών πηγών Ελλάδος ΙΙΙ. Ηπειρωτική Ελλάς. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΤΑΚΤΙΚΟΣ Στ., (2001): «Στοιχεία Γεωθερμικών εκδηλώσεων και υπεδαφικών θερμοκρασιών Ελλάδος» Β ΚΠΣ Ανταγωνιστικότητα. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΤΡΑΓΑΝΟΣ Γ., ΣΗΜΑΙΑΚΗΣ Κ., ΒΡΕΛΛΗΣ Γ., ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ Θ., ΜΠΙΜΠΟΥ Α. (2000): Εντοπισμός και εκτίμηση του γεωθερμικού δυναμικού. Ελλάδας. Βιβλ. Ι.Γ.Μ.Ε. ΤΣΟΦΛΙΑΣ Π. (1977): Γεωλογικός Χάρτης της Ελλάδος κλ. 1:50.000, Φύλλο Νέα Μανωλάς. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα. ΦΥΤΙΚΑΣ Μ. (1985): Ενεργειακή αξιοποίηση των θερμών πηγών Αθήνα : Ι.Γ.Μ.Ε. 122

128 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΑΚΡΙΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΙΑΓΡΑΦΙΕΣ (ΓΜΥΤ-1, ΓΜΥΤ-2, ΚΟΥΝΟΥΠΕΛΙ) ΧΑΡΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

129 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΩΝ

130 ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΑΚΡΙΤΩΝ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ Γεωλογικές αποτυπώσεις ειγματ.χειρόςαπογραφές Μετρήσεις υπαίθρου Υδρομετρήσεις Εργαστηρ. Αναλύσεις- οκιμές Ερευνητικές γεωτρήσεις Αντλήσεις Τελική μελέτη Σύνταξησυμπλήρωση γεωλ. Χαρτών είγματα νερών GPS Επί τόπου φυσικοχημ ικές αναλύσεις είγματα πετρωμάτωναπογραφές Κλίσειςπαρατάξειςρήγματα Στάθμες,παροχές γεωτρήσεωνπηγών είγματα νερών Μέτρα (5 γεωτρήσεις) ώρες αριθμός 200 km

131 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ

132 Γεώτρηση Έναρξη Λήξη Βάθος μ. Συντεταγμένες Πυρηνοληψία ιάτρηση Σωλήνωση Γεωτρύπανο Κουνουπέλι X: μ. 12"1/4 Κ 1 15/4/ /5/ Ψ: Τρίμματα μ. 8"1/ μ 8" 5/8 TONE Άραξος Χ: μ. 15" Πιεζόμ 1"0-114μ. ΑΡ 1 1/6/ /6/ Ψ: Τρίμματα m. 12"1/ μ 8" 5/8 TONE Λυσιμαχεία Χ: μ 15", 6-37μ 12"1/4 ιεύρ. 0-43μ 17"1/2,43-53μ Πιεζόμ. 1" 0-36μ. ΛΥΣ 1 3/7/ /7/ Ψ: Τρίμματα 12"1/4 0-48μ 8" 1/8 TONE Μύτικας Χ: ΜΥΤ 1 7/9/ /9/ Ψ: Μύτικας X: ΜΥΤ 2 26/9/ /10/ Ψ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΤΡΗΣΕΩΝ ΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Τρίμματα Τρίμματα 0-2μ 15" 2-72μ 12"1/4 0-18μ 15" μ 12" 1/4 Πιεζόμ. 1" 0-66μ. 0-72μ 8" 5/8 TONE Πιεζόμ. 1" 0-60μ μ 8" 5/8 TONE

133 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ

134 ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΩΝ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΩΝ ΧIΛΙΟΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑ ΛIΤΡΟ, mg/l ΕΙ ΙΚΟΙ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΙ (μg/l) Σημείο Αγωγιμότητα ΚΑΤΙΟΝΤΑ ΑΝΙΟΝΤΑ δειγματολ Στοιχεία (μs/cm) Ca Mg Νa Κ CO3 HCO3, SO4 NO 3 ηψίας δείγματος ρη Θ=24 C CI SiO2 Li Fe B Sr Al As Cu Ηg Ba U Mn Pb Οκτ <5 < < < <1 13 Οκτ <5 <1 15 Οκτ <5 <1 15 Μαρ <5 <5 233 <5 16 Μαρ < <5 19 Μαρ <100 <5 <5 <5 < < <5 <5 <1 Σ <5 <1 21 Μαρ < < < <5 <5 < <5 <1 23 Μαρ < <5 24 Σεπ < Σεπ < < Σεπ < Σεπ < <10 <10 < Μαρ < <5 29 Σεπ <10 60 < <5,0 29 Νοε < <10 70 < <5,0 30 Σεπ < < < <10 15 < <100 <5 <5 58 <5 Σ39 Μαρ <5,0 <100 <5 13 <5 <5 33 Μαρ < <5 33 Σεπ <10 <10 < Οκτ <10 <5 <5 <1 34 Μαρ <100 <5 <5 8 < <5 <5 < <5, < <5 <5 < Μαρ <5, Οκτ < <5 < < <5 < Μαρ <5,0 39 Μαρ <5 < <5, <5 5 < Μαρ <5,0 43 Μαρ < <5 <5 43 Φεβ <5,0 43 Μαρ <5,0

135 44 Φεβ < <5 < Οκτ < < <5 <5 <1 45 Μαρ <5,0 46 Μαρ <5,0 47 Νοε < <10 <10 < Μαρ <5,0 48 Νοε < <10 <10 < Μαρ <5, Μαρ Ιουν <5,0 38 Ιουν Ιουν <5,0 43 Ιουν <5,0 45 Ιουν <5,0 47 Ιουν <5,0 48 Ιουν <5,0 50 Ιουν Ιουν Ιουν Ιουν <5,0 49 Ιουν <5,0 40 Ιουν <5,0 40 Ιουν Ιουν <5,0 1 Ιουν Ιουν Οκτ <5,0 28 Οκτ <5,0 31 Οκτ <5,0 Σ43 Οκτ <5,0 34 Οκτ <5,0 45 Οκτ <5,0 46 Οκτ <5,0 47 Οκτ <5,0 50 Οκτ Νοε Νοε < Νοε Σεπ Σεπ Σεπ Σεπ <5,0 37 Σεπ Σεπ <5,0 38 Σεπ Σεπ Σεπ Σεπ Σεπ <5,0 43 Σεπ <5,0

136 Γ100 ΜΑΙ < ΜΑΙ <5, < ΚΑΤΑΚ ΟΛΟ Μαϊ <5,0 <100 <5 <5 33 <5 ΓΚ1 Μαϊ <5 6 Μαϊ < <5 35 Μαϊ <5, <5 <5 35 <5 Σ57 Μαϊ <5, <5 33 Μαϊ <5,0 150 <5 <5 46 <5 Σ43 Μαϊ <5,0 870 <5 <5 260 <5 28 Μαϊ <5,0 <100 <5 6 8 <5 16 Μαϊ <5 10 Ιουν Σ <5,0 16 Ιουν <5,0 Σ <5,0 53 Ιουν <5, <5, Ιουν Απρ <5,0 <100 <5 36 <5 29 Απρ <5,0 < <5 45 εκ Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Δεκ Ιουλ Ιουλ Ιουλ Α Νοέμβρ Β Νοέμβρ Γ Νοέμβρ Α Νοέμβρ Β Νοέμβρ Γ Νοέμβρ

137 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 ΔΙΑΓΡΑΦΙΕΣ

138

139

140

141 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5 ΧΑΡΤΗΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ

142