Δομική ανάλυση παραδοσιακών κτιριακών κατασκευών

Transcript

1 Δομική ανάλυση παραδοσιακών κτιριακών κατασκευών ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ε.Μ.Π. - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ - ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ( ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ )

2 ΜΑΝΗ ΦΩΤΟ. ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΦΩΤΟ. ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΜΑΤΣΟΥΚΑ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

3 Αναγνώριση της δομικής λογικής: μορφολογικές και κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες Εμπειρική γνώση και η στατική διαίσθηση Κατασκευές εμπειρικές με τεχνικές που εξελίχθηκαν αργά με διαδοχικές βελτιώσεις και τη μέθοδο της δοκιμής και του σφάλματος Αντίληψη της φέρουσας ικανότητας των κατασκευών και εκμετάλλευση των δυνατοτήτων των υλικών στο έπακρο Ανάπτυξη ενός απλού και αποδοτικού δομικού συστήματος που παρέμενε σε καλή κατάσταση για πολύ μακρύ χρονικό διάστημα λόγω της συνεχούς χρήσης και συντήρησης. Επάρκεια της κατασκευής στο χρόνο και τις καταπονήσεις Η εγκατάλειψη αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο για τους δομικούς αυτούς οργανισμούς Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

4 Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

5 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

6 ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Λιγοστά δομικά υλικά και περιορισμένα κατασκευαστικά μέσα Δυσκολία μεταφοράς των υλικών Εφευρετική αξιοποίηση των τοπικών οικοδομικών υλικών (λίθοι, άμμος, χώμα πηλός, ξυλεία και σπανιότερα, δέρμα ζώων, φυτικές και ζωικές ίνες, μέταλλα και γυαλί) Παρά την ανεπάρκεια σε υλικά και τεχνικά μέσα, λύσεις ευρηματικές και αξιοθαύμαστες Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

7 ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

11 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΕΦΕΥΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

12 ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

13 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

14 ΜΕΡΑΚΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

15 ΑΡΧΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Χρήση τοπικών υλικών (μικρή εμπεριεχόμενη ενέργεια κατασκευής) Οικονομία στη χρήση των υλικών ελαχιστοποιώντας τα δομικά αλλά και άλλα απορρίμματα Περιορισμένο μέγεθος κτιρίου που κάλυπτε τις βασικές ανάγκες των χρηστών Ανακύκλωση επανάχρηση των κτιρίων ή δομικών μελών του, και ανάκτηση ενέργειας άχρηστων δομικών μελών Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

16 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

17 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

18 ΑΣΤΟΧΙΕΣ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012

19 Δ. Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2011

20 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ 1. ΤΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η κατά τόπους παραδοσιακή αρχιτεκτονική εξαρτάται άμεσα από την εκμετάλλευση των υλικών που προσφέρει το άμεσο κάθε φορά περιβάλλον. Έτσι και στην περίπτωση του Λευκοχωρίου, η αφθονία του ξύλου και της πέτρας έχουν υπαγορεύσει το δομικό σύστημα και την γνώριμη μορφολογία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. α. ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΑ ΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Κατακόρυφα φέροντα στοιχεία μιας παραδοσιακής κατασκευής καλούνται οι εξωτερικές τοιχοποιίες, οι τοίχοι αντιστήριξης, οι θεμελιώσεις, τα ξύλινα υποστηλώματα κ.ο.κ. 1. ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ Το σύνολο σχεδόν των κατακόρυφων φερόντων στοιχείων δομούνται αποκλειστικά από πέτρα. Το Λευκοχώρι προμηθεύεται τοπικό ασβεστολιθικό πέτρωμα από την πλαγιά γειτονικού βουνού όπου διατηρείται ακόμα και σήμερα ενεργός ο χώρος εξόρυξης (νταμάρι). Παράλληλα είναι συνήθης τακτική, η χρήση του υλικού από την εκσκαφή στο σημείο ανέγερσης του κτίσματος, ιδίως σε περιπτώσεις απλών και οικονομικών κτισμάτων. Στα παλαιότερα και μικρότερα των κτισμάτων η πέτρα χτιζόταν από ντόπιους μαστόρους ( ή και τους ίδιους ακόμα τους ιδιοκτήτες ), υπό την μορφή της ξερολιθιάς. Η ξερολιθιά είναι τοιχοποιία από αλληλοεπίθεση μερικώς επεξεργασμένων λίθων, χωρίς την παρεμβολή συνδετικού κονιάματος (αργολιθοδομή). Μετεπαναστατικά και με την επικράτηση των οικοδομικών συντεχνειών 1,το κτίσιμο της πέτρας γίνεται πιο επιδέξιο και με χρήση διαφόρων συνδετικών κονιαμάτων. Κατά την συνηθέστερη τακτική, ηπέτρα στο μεγαλύτερο μέρος του παραδοσιακού κτίσματος, κτίζεται καθόλου ή ελάχιστα επεξεργασμένη (χοντρολαξευτή). Αντίθετα στις γωνίες του κτίσματος και στην διαμόρφωση των ανοιγμάτων του (πρέκια, λαμπάδες) χρησιμοποιούνται άριστα λαξευμένοι και ενίοτε ισομεγέθεις λίθοι, οι γωνιόλιθοι ή αγκωνάρια. Λαξευμένοι λίθοι διαμορφώνουν συχνά και την απόληξη της τοιχοποιίας στο άνω τμήμα της (γείσο). i. ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ - ΜΕΓΕΘΗ Τα κτίσματα είναι κατά κανόνα παραλληλεπίπεδα σχήματα με αποτέλεσμα να προκύπτουν κάθετες συναντήσεις των τοιχοποιιών όπου και τα κρισιμότερα σημεία της κατασκευής οι γωνίες. Το κτίσιμο γίνεται σε δύο παράλληλες ισοπαχείς παρειές (εσωτερική και εξωτερική) οι οποίες αφήνουν ανάμεσά τους μεγαλύτερα ή μικρότερα κενά, τα οποία πληρώνονται με θραύσματα λίθων και λάσπη. Οι διαστάσεις των πέτρινων τοίχων ποικίλλουν ανάλογα με τις γενικές διαστάσεις του κτίσματος. Έτσι σε ισόγεια στάθμη τριώροφου κτίσματος (το μεγαλύτερο στο Λευκοχώρι) το πάχος της τοιχοποιίας φτάνει τα 80 με 85cm ενώ σε κάθε υπερκείμενο όροφο το πάχος μειώνεται κατά 10 περίπου εκατοστά. Το σύνηθες πάχος στο ανώτερο επίπεδο (ανώι) είναι εκατοστά. Οι γενικές διαστάσεις των τοιχοποιιών ποικίλλουν από μικρά μονόχωρα καλύβια με γενικές διαστάσεις 3Χ5 μέτρα και ύψος 3 μέτρα, μέχρι συνθετότερες τριώροφες κατασκευές όπου αγγίζουν τα 13 μέτρα μήκος και τα 8 με 9 μέτρα ύψος. Οι λιθοδομές εξωτερικά, μένουν κατά κανόνα ανεπίχριστες και χωρίς επικάλυψη χρώματος, ενώ εσωτερικά επιχρίονται και βάφονται ιδίως στο επίπεδο του ανωγιού. Η αρμολόγηση με τσιμεντοκονία είναι μια τακτική που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια περισσότερο για ενίσχυση της τοιχοποιίας παρά ως μορφολογικό κληροδότημα ή στοιχείο οικοδομικής παράδοσης. 1. Γνωστότερες οικοδομικές συντεχνείες είναι αυτές των Σερβαίων και Λαγκαδιανών μαστόρων.

21 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ ii. ΣΥΝΔΕΤΙΚΑ ΚΟΝΙΑΜΑΤΑ Για την σύνδεση των λίθων, χρησιμοποιούνται συνδετικά κονιάματα που ποικίλλουν ως προς την σύνθεσή τους και επομένως, τις ιδιότητες και τις αντοχές τους. Αρχικά ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιούταν η σκέτη χωματολάσπη που στην Γορτυνία αναφέρεται ως «γλίνα» 2 (απλό αργιλοκονίαμα). Οι ιδιότητες του κονιάματος αυτού βελτιώνονται σταδιακά με την ανάμιξη σε αυτό aάλλων υλικών, όπως άσπρο χώμα που δεν «σκάει», άχυρο που ενισχύει την συνδετικότητα και στάχτη που ενισχύει την πλαστικότητα του κονιάματος. Περαιτέρω εξέλιξη αποτελεί το κονίαμα με «χωρύδι» δηλαδή ασβέστη. Η καθαρή ασβεστοκονία χρησιμοποιείται στη σύνδεση γωνιόλιθων όπου η σύμφηση των λιθών είναι αυξημένη. Στην ασβεστοκονία προστίθεται ενίοτε, ασπράδι αυγού, το οποίο ενισχύει την συνεκτικότητα του κονιάματος. Σε ειδικές κατασκευές όπως στέρνες και δεξαμενές, χρησιμοποιείται υδραυλική κονία που ονομάζεται «κουρασάνι» και η οποία παρασκευάζεται με προσθήκη τριμμένου κεραμιδιού σε ασβεστοκονία. Το σύστημα αυτό απαντάται στα παλαιότερα των κτισμάτων όπου συνδιάζεται με σχετικά ασθενή κονιάματα εν συγκρίσει με τα μεταγενέστερα. Η βελτίωση των συνδετικών κονιαμάτων αντικατέστησε σταδιακά την χρήση ξυλοδεμάτων. Η χρήση μεταλλικών ενισχυτικών στοιχείων στις τοιχοποιίες (ελκυστήρες), αποτελούσε διαδεδομένη πρακτική αλλά δεν είχε ευρεία χρήση. Στο Λευκοχώρι, η μοναδική περίπτωση που εντοπίζουμε χρήση μεταλλικών ελκυστήρων, είναι η εκκλησία του χωριού. Ακόμα και εκεί όμως, πρόκειται για μεταγενέστερη της ανέγερσης,προσπάθεια ενίσχυσης του κτίσματος. iii. ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Για την περαιτέρω μηχανική ενίχυση των τοιχοποιιών χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή κατασκευή τα «ξυλοδέματα» ή «ξυλοδεσιές». Πρόκειται για ζεύγη ανθεκτικών ξύλινων δοκαριών στην έννοια του πάχους της τοιχοποιίας τα οποία τοποθετούνται σε διάφορες θέσεις καθ ύψος και διατρέχουν τις εξωτερικές τοιχοποιίες σε όλο τους το μήκος. Τα ζεύγη αυτά συνδέονται μεταξύ τους με κάθετα ξύλα τις «κλάπες». Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οριζόντια διαζώματα ξύλινων πλαισίων που περιζώνουν τα κτίσματα ενισχύοντας την συνεργασία τόσο των κάθετων τοίχων, όσο και των δύο παρειών κάθε τοίχου. Η τοποθέτηση τους είναι είτε εμφανής στα άκρα του πάχους της τοιχοποίας, είτε εντός του πάχους για μεγαλύτερη προστασία. Έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν στοιχείο αντισεισμικής ενίσχυσης της παραδοσιακής κατασκευής. 2. Αργύρης Πετρονώτης, Αρκαδία, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1990, Εκδοτικός Οίκος Μέλλισα Ο όρος «γλίνα» διασώζεται και από προφορικές μαρτυρίες Λευκοχωριτών μαστόρων ως σήμερα.

22 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΞΥΛΙΝΑ ΠΑΤΩΜΑΤΑ β. ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. ΞΥΛΙΝΑ ΠΑΤΩΜΑΤΑ Το βασικό οριζόντιο φέρον στοιχείο της παραδοσιακής κατασκευήςείναιτοπάτωμαόπουμεμόνητηχρήσητουξύλου επιτυγχάνεται η κάλυψη του εσωτερικού ανοίγματος της κατασκευής. Για τα δοκάρια και τις σανίδες της επίστρωσης χρησιμοποιείται ποικιλία ξύλων όπως έλατο, λεύκα, κυπαρίσσι και δρυς ανάλογα με τη διαθέσιμη ξυλεία. Επιδιώκεται η καλύτερη ξυλεία να χρησιμοποιείται στα ξύλινα δοκάρια. Εντύπωση προκαλεί η ύπαρξη ακόμα και σήμερα κεντρικών ξύλινων δοκαριών (ποταμών) από σπάρτο, ξύλο που σήμερα συναντάμε σε θαμνώδη κατάσταση 3. Παρ όλα αυτά η ύπαρξη στο Λευκοχώρι ποταμού από σπάρτο μήκους 6 μέτρων μαρτυρεί ότι στο παρελθόν το φυτό είχε μεγάλη ανάπτυξη. Η σύνδεση των επιμέρους στοιχείων του πατώματος επιτυγχάνεται είτε μέσω απλής έδρασης (των δοκαριών στην τοιχοποιία) είτε μέσω απλής αλληλεπίθεσης (των πατόξυλων επί του κεντρικού δοκαριού), είτε με κάρφωμα (των σανίδων στα δοκάρια), είτε με τον συνδυασμό των παραπάνω. Κρίσιμο σημείο στην κατασκευή του πατώματος εντοπίζουμε στην σύνδεση πατώματος-τοιχοποιίας. Για αυτή τη σύνδεση υπάρχουν δυο βασικές διαμορφώσεις. Σύμφωνα με την πρώτη, στο ύψος του ξύλινου πατώματος η τοιχοποιία εσέχει κατά 10 περίπου εκατοστά δημιουργώντας μία πατούρα όπου ακουμπούν τα πατόξυλα-δοκάρια του πατώματος. Καλύτερη όμως είναι η διαμόρφωση κατά την οποία η τοιχοποιία φτάνει στο κατάλληλο σημείο όπου τοποθετούνται τα πατόξυλα τα οποία στην συνέχεια κτίζονται από την υπερκείμενη τοιχοποιία. Δημιουργούνται έτσι διαμπερείς ή όχι τρύπες, οι «φωλέες τρυπόξυλων» όπου τα δοκάρια πακτώνονται στην τοιχοποιία. 3. Πετρονώτης, Αρκαδία, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα 1990, Εκδοτικός Οίκος Μέλλισα

23 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ i. ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΤΑΞΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΜΕΓΕΘΗ Τυπική διάταξη των στοιχείων ενός πατώματος είναι η εξής: Τα δοκάρια ή πατόξυλα ή «γρεντιές» τοποθετούνται στη διεύθυνση του μικρού ανοίγματος του προς κάλυψη χώρου, το οποίο δεν υπερβαίνει συνήθως τα 6 μέτρα. Τα πατόξυλα τοποθετούνται ανά αποστάσεις της τάξης των 60 εκατοστών και εδράζονται στα άκρα τους απευθείας στην τοιχοποιία. Στο μέσο περίπου του ανοίγματος τους, τα πατόξυλα εδράζονται στο κεντρικό δοκάρι (ποταμός ή κόρδα) το οποίο έχει την διεύθυνση του μεγάλου ανοίγματος και εδράζεται στα άκρα του στις τοιχοποιίες. Τον ποταμό υποστηρίζουν ανάλογα με το μήκος του ένα ή σειρά υποστηλωμάτων. Την τελική επιφάνεια διαμορφώνουν οι ξύλινες σανίδες που καρφώνονται κάθετα στα πατόξυλα και έχουν την διεύθυνση της μεγάλης διάστασης του χώρου. Οι διατομές των πατόξυλων κυμαίνονται γύρω στα 10 επί 15 εκατοστά ενώ το μήκος τους δεν υπερβαίνει τα 5 με 6 μέτρα. Οι ποταμοί όμως έχουν διατομές των 20 επί 20 εκατοστών ενώ το μήκος τους είναι παρόμοιο με αυτό των πατόξυλων. Για μεγαλύτερα ανοίγματα (που είναι και η συνήθης περίπτωση) έχουμε ποταμούς εν σειρά που συναντώνται και συνδέονται πάνω σε υποστήλωμα που επιμερίζει το καλυπτώμενο άνοιγμα. Οι ξύλινες σανίδες έχουν πάχος 2 με 3 εκατοστά και συνηθέστερο πλάτος 20 εκατοστά. Τα μήκη τους ποικίλλουν αλλά συνήθως δεν υπερβαίνουν τα 2 με 2,5 μέτρα. Χρησιμοποιούνται συνήθως στο φυσικό χρώμα του ξύλου και σπανίως βάφονται ή βερνικόνονται. ii. ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ-ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Δεν εντοπίζονται ενισχυτικά στοιχεία των ξύλινων πατωμάτων, πέραν των υποστηλωμάτων που υποστηρίζουν τους ποταμούς επιμερίζοντας το άνοιγμα της δοκού. - ΞΥΛΙΝΑ ΠΑΤΩΜΑΤΑ

24 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΣΤΕΓΗ 2. ΣΤΕΓΗ Η στέγη της παραδοσιακής κατασκευής είναι ένα εξ ολοκλήρου ξύλινο σύστημα όπου τα επιμέρους ξύλινα μέρη καρφώνονται μεταξύ τους. Το τυπικότερο και ευρύτερα εφαρμοζώμενο παράδειγμα είναι αυτό της τρίρειχτης στέγης. Οι διαφοροποιήσεις που δίνουν τις παραλλαγές με τις οποίες απαντάται ο τύπος αυτός της στέγης, εντοπίζονται στην μόρφωση των ψαλιδιών που αποτελούν τα βασικά τριγωνικά στοιχεία της στέγης. Στην μικρή διάσταση του προς στέγαση χώρου τοποθετούνται οριζόντια δοκάρια, οι ελκυστήρες ή «κόρδα» σε αποστάσεις περίπου 1,5 μέτρων. Οι ελκυστήρες εδράζονται απευθείας στις παράλληλες τοιχοποιίες. Στο μέσον του ελκυστήρα πατά ή καρφώνεται στο πλάι, κατακόρυφο στοιχείο ο ορθοστάτης ή τεγοστάτης ή «μπαμπάς». Στο άνω άκρο των μπαμπάδων και τα άκρα των ελκυστήρων εδράζονται κεκλιμένα στοιχεία οι αμείβοντες ή «τσιμπίδια». Επιπλέον ενισχυτικά στοιχεία προστίθενται σε ένα ψαλίδι ως εξής: Είτε τοποθετούνται αντηρίδες που πατούν στη βάση του μπαμπά και ανακουφίζουν τους αμείβοντες, είτε επιπλέον κατακόρυφα στοιχεία μεταξύ αμείβοντα και ελκυστήρα (μπαμπαδάκια). Πάνω στους μπαμπάδες σε όλο το μήκος της στέγης στηρίζεται ο κορφιάς. Ανάμεσα στα ψαλίδια υπάρχουν και απλοί αμείβοντες χωρίς ελκυστήρες, που ονομάζονται «ορφανά ψαλίδια». Η τριγωνική πλευρά της στέγης (σκούφια) διαμορφώνεται με δυο διαγώνια στοιχεία, τους «μαχιάδες», που πατούν στον τελευταίο «μπαμπά» και στις δυο γωνίες της τοιχοποιίας. Κρίσιμο σημείο της παραδοσιακής στέγης εντοπίζεται στην σύνδεσή της με τις υποκείμενες τοιχοποιίες. Έτσι τα ψαλίδια καρφώνονται πάνω στους στρωτήρες που κατά ζεύγη διατρέχουν το άνω τμήμα της τοιχοποιίας («αστράχα»). Στην συνέχεια τα κενά που δημιουργούνται πληρώνονται με το λεγόμενο κοτρογιόμισμα προκαλώντας μία σχετική πάκτωση των ξύλινων στοιχείων της στέγης (ελκυστήρες, αμείβοντες).

25 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΣΤΕΓΗ Στο Λευκοχώρι δεν έχει εντοπιστεί ο τύπος του ψαλιδιού που ονομάζουμε ζευκτό όπου οι τεγοστάτες «μπαμπάδες»- είναι κρεμαστοί και δεν πατούν στους ελκυστήρες (αναφέρονται και ως Γερμανικές ή κρεμαστές στέγες). Επίσης δεν χρησιμοποιείται επιπλέον διαδοκίδωση με τεγίδες και επιτεγίδες ή πανωτσίμπιδα αφού συνηθίζεται το πέτσωμα με πλατιές σανίδες ή η επίστρωση με καλάμια και ακολουθεί η κεραμοσκεπή. Η προτίμηση της τρίριχτης στέγης οφείλεται στην δημιουργία της αετωματικής απόληξης της τοιχοποιίας κεντρί (ή «καλκάνι»)- στην πίσω (χαμηλή) όψη του κτίσματος κάτι που δυσκολεύει την πρόσβαση στην σκεπή και δίνει ασφαλή δίοδο στην καμινάδα του τζακιού μέσα από την τοιχοποιία. Η πλήρωση των δημιουργούμενων κενών μεταξύ τοιχοποιίας και στέγης γίνεται με το λεγόμενο «κοτρογιόμισμα» δηλαδή με μικρών διαστάσεων πέτρες που στην περίπτωση που αυτές διαμορφώνουν εξωτερικά το γείσο με περιμετρική κορνίζα μιλάμε για γρηπίδα. Παρατηρείται επίσης η περίπτωση του «βρουτάλι» όπου το γείσο διαμορφώνεται με επάλληλες στρώσεις εξέχοντων κεραμιδιών. Στο Λευκοχώρι δεν παρατηρείται η προεξοχή ξύλινων στοιχείων (μούτουλα) περιμετρικά της στέγης, παρά μόνο σε εξώστες. Η επικάλυψη των ξύλινων στεγών γίνεται αποκλειστικά με κεραμοσκεπές. Δεν συναντάμε κανένα παράδειγμα κάλυψης με σχιστόπλακες, παρόλο που ήταν πιθανότατα η παλαιότερη μέθοδος που εφαρμοζόταν. Πάνω στους αμείβοντες των ψαλιδιών καρφώνονται ξύλινες σανίδες ( τα λεγόμενα «πέταυρα») που δημιουργούν ένα συνεχές σανίδωμα κάτω από την κεραμοσκεπή. Αυτό σε αρκετές περιπτώσεις προκύπτει με την αντικατάσταση των σανίδων από καλάμια. Πάνω σε αυτή τη συνεχή επιφάνεια απλώνεται λάσπη (αργιλοκονία) η οποία πατάται με επιμέλεια για την στεγάνωση του συστήματος. Την τελική επιφάνεια διαμορφώνουν τα κεραμίδια (κεράμωση) τα οποία είναι κυρίως βυζαντινού τύπου, με τα αυλάκια ( ήλούκια, ήβρύσες, ή στρωτήρες) από κάτω και τα καπάκια ( ήσκεπαστάρια, ήκαλυπτήρες) από πάνω. Παρατηρείται σε πολλές μεταγενέστερες περιπτώσεις η κεράμωση με γαλλικού τύπου κεραμίδια όπου απαιτούνται επιπλέον εξέχοντα ξύλινα πηχάκια για την στήριξή τους. Η απορροή των ομβρίων εξασφαλίζεται λόγω της επικλινούς στέγης. Στο Λευκοχώρι δεν υπάρχουν επίπεδα δώματα.

26 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΘΟΛΟΣ 3. ΘΟΛΟΣ Η ευρύτατα διαδεδομένη θολοδομία των παραδοσιακών κατασκευών είναι μία περίπτωση φέροντος στοιχείου που θα μπορούσε να θεωρηθεί συνδιασμός κατακόρυφων και οριζόντιων φερόντων στοιχείων. Πρόκειται για εξ ολοκλήρου λίθινη κατασκευή και σαν τεχνική κάλυψης του χώρου θεωρείται προγενέστερη του ξύλινου πατώματος λόγω της αφθονίας του υλικού στα Αρκαδικά βουνά. Η κατασκευή των θόλων γίνεται με δυο τρόπους. Είτε ολοκληρώνεται η τοιχοποιία σε όλο της το ύψος και κατόπιν εσωτερικά προστίθεται ο θόλος, είτε κτίζεται εξ αρχής μαζί με τις εξωτερικές τοιχοποιίες. Αυτό είναι και το κρίσιμο σημείο στην κατασκευή της θολοδομίας, η σύνδεσή της με την τοιχοποιία επί της οποίας εδράζεται. Ησύνδεσηαυτή επιτυγχάνεται με κτίσιμο του θόλου «χωρίς μπουνιά» δηλαδή πρώτα «γύρισμα» του θόλου στην επιλεγμένη θέση και κατόπιν συνέχιση της υπερκείμενης τοιχοποιίας. Το κτίσιμο του θόλου «με μπουνιά» δηλαδή αφού έχει ολοκληρωθεί η εξωτερική τοιχοποιία σε όλο της το ύψος, θεωρείται ασθενέστερο ως προς τη σύνδεση του θόλου με την εξωτερική τοιχοποιία. Σε κάθε περίπτωση ο θόλος εδράζονται επί κατακόρυφης τοιχοποιίας αυξημένου πάχους (περίπου 40 με 50 εκατοστά πλατύτερη της ανωδομής) ενώ για την κατασκευή του καμπύλου μέρους του, χρησιμοποιείται ξύλινο καλούπι που αφαιρείται μετά την ολοκλήρωσή του. Οι πέτρες τοποθετούνται εκφορικά και από τις δυο πλευρές πάνω στις σανίδες του καλουπώματος ενώ η αξονική σειρά των πετρών στην κορυφή του θόλου αποτελείται από κατάλληλα λαξευμένες σφηνοειδής πέτρες τα κλειδιά που επιτυγχάνουν το κλείδωμα - σφήνωμα της όλης κατασκευής. Ανάμεσα στο μακρύ τοίχο του σπιτιού και σε κάθε μία από τις δυο πλευρές του θόλου προκύπτει ένας μακρόστενος λοξός χώρος ο «ρογός», που καλύπτεται με τις σανίδες του πατώματος και είτε γεμίζεται με ελαφρύ μίγμα χώματος και θραυσμάτων για να μην επιβαρύνει τον θόλο ή χρησιμοποιείται ως επισκέψιμος αποθηκευτικός χώρος. Η κάτω επιφάνεια των θόλων μένει συνήθως ανεπίχριστη. Η τελική τους άνω επιφάνεια διαμορφώνεται από αργιλοκονία πατημένη με κυλινδρικούς λίθους, επί της οποίας τοποθετούνται ή όχι (ανάλογα με τη χρήση) ξύλινες σανίδες.

27 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΘΟΛΟΣ

28 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΑ γ. ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΤΟΙΧΟΙ Τα εσωτερικά διαχωριστικά στοιχεία είναι είτε λίθινα είτε απλές ξύλινες κατασκευές. Σε περίπτωση που οι γενικές διαστάσεις είναι μεγάλες και προκύπτουν μεγάλα εσωτερικά ανοίγματα, χτίζονται πέτρινα εσωτερικά διαχωριστικά συγχρόνως με τις εξωτερικές τοιχοποιίες, τα οποία «δένουν» τις παράλληλες τοιχοποιίες. Αυτά τα χωρίσματα απαντώνται συνήθως στο κατώι ή και το μεσιανό επίπεδο του κτίσματος. Στο ανώι δεν συνίσταται παρά μόνο στην περίπτωση που απαιτείται ο επιμερισμός του ανοίγματος για την στήριξη της στέγης. Αυτά τα διαχωριστικά δεν διαφέρουν από τους εξωτερικούς τοίχους παρά μόνο στο πάχος τους που δεν υπερβαίνει τα 50 εκατοστά. Τα συνήθη εσωτερικά διαχωριστικά που συναντώνται στο ανώι και επιμερίζουν το χώρο είναι οι ξυλόπλεκτοι και οι ξυλόπηκτοι τοίχοι. Αυτά είναι ελαφριές ξύλινες κατασκευές χωρίς φέρουσα ικανότητα που προστίθενται στο κτίσμα μετά την περάτωσή του. Αποτελούνται από έναν βασικό σκελετό και από στοιχεία πλήρωσης και επικάλυψης. Ο σκελετός διαμορφώνεται από κατακόρυφα ξύλινα στοιχεία σε κάποιες αποστάσεις και τα ίδια στοιχεία τοποθετημένα οριζόντια και πλάγια μεταξύ των κατακόρυφων που απέχουν συνήθως 70 με 80 εκατοστά. Έτσι διαμορφώνεται ένας σκελετός από άκαμπτα πλαίσια στον οποίο καρφώνονται και από τι δύο πλευρές πηχάκια ξύλινα σε μικρές αποστάσεις ή καλάμια. Τελικά επικαλύπτεται με σοβά και βάφεται. Το διαχωριστικό αυτό λέγεται «μπαγδατί» καιδιαφέρειαπότον«τσατμά» στο ότι ο τσατμάς έχει σκελετό πληρωμένο με θραύσματα κεραμικά, πέτρες και λάσπη στα τριγωνικά διάκενα. Τα ανοίγματα (οι πόρτες) διαμορφώνονται και εντάσσονται εύκολα στα ξύλινα αυτά εσωτερικά διαχωριστικά λόγω της κοινής τους κατασκευαστικής λογικής. Έτσι τα δυο διαδοχικά κατακόρυφα ξύλινα στοιχεία του μπαγδατότοιχου στο επιλεγμένο σημείο δεν ενώνονται αλλά αποτελούν τους ορθοστάτες (λαμπάδες) της πόρτας, ενώ ένα ξύλινο στοιχείο σε οριζόντια θέση κατάλληλου ύψους αποτελεί το πρέκι της πόρτας. Ο υπόλοιπος τοίχος διαμορφώνεται ως ανωτέρω ενώ στο άνοιγμα που έχει προκύψει προσαρμόζεται το κούφωμα (πόρτα ταμπλαδωτή, καρφωτή κ.ο.κ.).

29 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ, ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ δ. ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ - ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ 1. ΤΡΟΠΟΙ ΜΟΡΦΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΣΗΣ Στο Λευκοχώρι συναντάται μορφολογική ποικιλία στον τρόπο μόρφωσης των ανοιγμάτων. Η βασική διαφορά μεταξύ αυτών των τύπων συνίσταται στον διαφορετικό τρόπο γεφύρωσης του ανοίγματος για την μεταφορά των υπερκείμενων φορτίων. Διακρίνονται οι εξής κατηγορίες: i. ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΓΕΦΥΡΩΣΗ μεξύλινηήλίθινηκατασκευήήσυνδυασμό αυτών. Στην περίπτωση της ξύλινης οριζόντιας γεφύρωσης, όπως φαίνεται στις αξονομετρικές τομές, κορμοί δέντρων μικρής διατομής τοποθετούνται κατά μήκος της τοιχοποιίας στο επιθυμητό ύψος γεφύρωσης,ο ένας δίπλα στον άλλο, σε όλο το πλάτος του λίθινου τοίχου δημιουργώντας το πρέκι. Συχνά οι κορμοί συγκροτούνται μεταξύ τους με σιδερένια λάμα. Η κατασκευή είναι εξαιρετικά απλή και εύκολη, διατρέχει όμως τον κίνδυνο τηςαστοχίαςκαθώςτοφορτίοτηςυπερκείμενηςτοιχοποιίαςεπιβαρύνειτην ξύλινη διαδοκίδωση στο μέσον της δημιουργώντας τις μεγαλύτερες ροπές. Γι αυτό,τέτοιοι τρόποι διαμόρφωσης ανοίγματος συναντώνται κυρίως σε ορόφους,όπου η υπερκείμενη τοιχοποιία δεν μπορεί να προκαλέσει αστοχία,ή σε πιο ευτελείς κατασκευές όπου δεν υπήρχε η οικονομική δυνατότητα εφαρμογής πιο πολυδάπανης γεφύρωσης. Πιο εξελιγμένη και επιμελημένη μορφή της οριζόντιας γεφύρωσης αποτελεί η ενίσχυση αυτής με υπερκείμενο ανακουφιστικό λίθινο τόξο.η προσθήκη του τόξου πάνω από την ξύλινη διαδοκίδωση συμβάλει στην ασφαλέστερη μεταφορά των υπερκείμενων φορτίων, και αποφεύγεται η προβληματική υπερφόρτωση του ξύλινου πρεκιού στο μέσον του. Και στις δύο περιπτώσεις οι παραστάδες του ανοίγματος σχηματίζονται από απλές πέτρες,ίδιες με αυτές της τοιχοποιίας και η ποδιά είναι εξ ολοκλήρου λίθινη.

30 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ, ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ Συνηθέστερη και πιο εύστοχη είναι η λίθινη οριζόντια γεφύρωση που συχνά ενισχύεται από μια ή δύο σειρές επάλληλων ανακουφιστικών πέτρινων τόξων, όπως φαίνεται στην πρώτη αξονομετρική τομή. Τέτοιες κατασκευές είναι πιο επιμελημένες και συναντώνται σε πιο πλούσιες και προσεγμένες κατασκευές καθώς ήταν δύσκολη η εύρεση του κατάλληλου μονόλιθου για την διαμόρφωση του ανοίγματος. Πιο εύστοχη μορφή λίθινης οριζόντιας γεφύρωσης συναντάται σε περιπτώσεις όπου ο μονόλιθος που διαμορφώνει το πρέκι έχει το σχήμα ημικυκλίου.με την αύξηση της διατομής του μονολιθικού πρεκιού στο μέσον, αυξάνεται και η φέρουσα ικανότητα του στο σημείο όπου δημιουργούνται οι μεγαλύτερες ροπές. Και στις 2 περιπτώσεις της λίθινης οριζόντιας γεφύρωσης οι παραστάδες είναι αρκετά πιο επιμελημένες από ότι στην ξύλινη οριζόντια γεφύρωση και σχηματίζονται από γωνιόλιθους και η πόδια είναι λίθινη. ii. ΤΟΞΩΤΗ ΓΕΦΥΡΩΣΗ με εξ ολοκλήρου λίθινη κατασκευή. Η τοξωτή γεφύρωση, που παρουσιάζεται στην δεύτερη αξονομετρική τομή, είναι η επικρατούσα γεφύρωση στο Λευκοχώρι. Για την κατασκευή του πρεκιού,οι λίθοι τοποθετούνται συμμετρικά πάνω από τις δύο παραστάδες του ανοίγματος σε μορφή τόξου και στο σημείο συνάντησης τους, στο μέσον του πρεκιού, στερεώνονταισφηνώνονται με μια πέτρα (Κλειδιά: οι σφηνοειδείς πέτρες της κάμαρας). Τα φορτία της υπερκείμενης τοιχοποιίας μέσω του τόξου μεταφέρονται στις παραστάδες,που και σε αυτήν την περίπτωση διαμορφώνονται από γωνιόλιθους. Η διαμόρφωση του πρεκιού συχνά ενισχύεται από την προσθήκη δεύτερου τόξου.

31 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ, ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ 2. ΤΥΠΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ Οι τυπικές διαστάσεις των ανοιγμάτων ποικίλουν και διαφοροποιούνται ανάλογα με την θέση των ανοιγμάτων (προσανατολισμός) και την χρήση των χώρων στους οποίους αντιστοιχούν. Ανάλογα με τις διαστάσεις τους κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες: i. ΠΑΡΑΘΥΡΑ, οι διατάσεις των οποίων κυμαίνονται από cm πλάτος και cm ύψος. Τα ανοίγματα αυτά συναντώνται συνήθως στην ανώτερη στάθμη της κατοικίας και αντιστοιχούν σε χώρους διημέρευσης ii. ΕΞΩΘΥΡΕΣ, οι διαστάσεις των οποίων κυμαίνονται από cm πλάτος και cm ύψος. iii. ΜΙΚΡΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ, οι διαστάσεις των οποίων κυμαίνονται από 40-50cm πλάτος και cm ύψος. Ταανοίγματααυτάσυναντώνται συνήθως στην κατώτερη ή μεσαία στάθμη των κτισμάτων και αντιστοιχούν σε κατώγια ή στάβλους. Παρατηρείται ότι ο τρόπος διαμόρφωσης των ανοιγμάτων, τα χρησιμοποιούμενα δομικά και διακοσμητικά στοιχεία, οι διαστάσεις τους καθώς και ο αριθμός τους αντανακλά την οικονομική και κοινωνική τάξη του ιδιοκτήτη.

32 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ i. ΚΑΡΦΩΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΑ Είναι τα συνηθέστερα στο Λευκοχώρι και σχηματίζονται από ξύλινες σανίδες που τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη,οριζόντια ή κάθετα. Για την σύνδεση των σανίδων αυτών χρησιμοποιούνται εσωτερικά ξύλινες σανίδες που καρφώνονται κάθετα σε σχέση με τις εξωτερικές. Οι οριζόντιες εξωτερικά ξύλινες σανίδες καρφώνονται από την εσωτερική παρειά με κάθετες σανίδες σε όλο το μήκος του εξώφυλλου, ενώ στην περίπτωση των κάθετων εξωτερικά σανίδων εσωτερικά είτε υπάρχουν πλαίσια με διαγώνιες σανίδες είτε καρφώνονται οριζόντιες σανίδες ανά 50 περίπου εκατοστά του μέτρου κατά μήκος του εξώφυλλου. Σε αρκετές περιπτώσεις πιο προσεγμένων κατασκευών καρφωτών εξώφυλλων πάνω από τα σκούρα τοποθετούνται επιμήκεις φεγγίτες με υαλοστάσιο. - ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ, ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

33 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ε. ΆΛΛΕΣ ΦΕΡΟΥΣΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ 1. ΣΚΑΛΕΣ Είναι αναπόσπαστο στοιχείο του τυπικού γορτυνιακού σπιτιού το οποίο συναντάται συνήθως διώροφο ή τριώροφο και κάθετα τοποθετημένο στις υψομετρικές καμπύλες. Η πρόσβαση στο ανώι γίνεται μέσω πέτρινης εξωτερικής σκάλας που, είτε οδηγεί σε ξύλινο εξώστη όπου και η κύρια είσοδος, είτε διαθέτει πέτρινο πλατύσκαλο στο ανώτερο σημείο. Αυτό συνδιάζεται με υποκείμενη θολωτή κατασκευή που λειτουργεί σε συνδιασμό με τη χρήση του κατωγίου, είτε ως είσοδος, είτε ως χώρος αποθηκευτικός. Η εσωτερική σκάλα συναντάται στο Λευκοχώρι σπάνια και όπου υπάρχει χρησιμοποιείται για την εσωτερική επικοινωνία του κατωγιού με το μεσιανό σε τριώροφα κτίσματα. Συνήθως είναι ξύλινες αποσπούμενες μεγάλης κλίσης και συνδιάζονται με τη λεγόμενη «καταπακτή» ή «καταρράχτη» ή «τράπα». Παρατηρούνται και παραδείγματα (όπως πέτρινης εσωτερικής σκάλας) όπου γίνεται εκμετάλλευση της στάθμης του φυσικού εδάφους στο μέσω μεταξύ κατωγίου και μεσιανού. Η ύπαρξη εσωτερικής σκάλας θεωρείτο παλαιότερα απαραίτητη για λόγους ασφαλείας, αφού έτσι εξασφαλιζόταν η δυνατότητα εσωτερικής κίνησης χωρίς να χρειάζεται έξοδος από το κτίσμα αλλά και η δυνατότητα ασφάλησης των πορτών από την εσωτερική πλευρά (αμπάρωμα κατωγίου). - ΣΚΑΛΕΣ

34 Γ. ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ - ΕΞΩΣΤΕΣ 2. ΕΞΩΣΤΕΣ Οι εξώστες που βρίσκονται σήμερα στη θέση τους στο Λευκοχώρι είναι πολλοί λίγοι παρόλο που είναι πολλά τα κτίσματα που μαρτυρούν την παλαιότερη ύπαρξη ξύλινων εξωστών. Επιπλέον ο μικρός αριθμός των ξύλινων μπαλκονιών-εξωστών μπορεί να ερμηνευθεί και από το γεγονό ότι παλαιότερα αποφευγόταν σαν στοιχείο εντελώς. Η διάδοση της εφαρμογής τους ανάγεται στο β μισό του 19 ου αιώνα και αποδίδεται σε αστικές και κλασσικιστικές επιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση εξώστες συναντάμε σε περιορισμένες διαστάσεις τόσο σε πλάτος όσο και σε μήκος. Συνήθως βρίσκονται στη μικρή πλευρά των στενομέτωπων κτισμάτων στο επίπεδο πάντα του ανωγιού. Αντιστοιχούν στο καθημερινό-σάλα και έχουν ευνοικό προσανατολισμό ή/και καλή θέα. Σπάνια έχουμε εξώστες στις μεγάλες πλευρές των κτισμάτων και αυτό υπαγορεύεται μάλλον από τον προσανατολισμό του κτίσματος. Ακόμα σπανιότερα έχουμε εξώστες που καταλαμβάνουν δύο πλευρές του κτίσματος συνεχόμενα. Οι εξώστες στηρίζονται σε δοκάρια ξύλινα που πακτώνονται στη τοιχοποιία ανά 50 περίπου εκατοστά. Τα δοκάρια υποστηρίζονται σχεδόν πάντα από ξύλινες καμπύλες αντηρίδες που επίσης πακτώνονται στη τοιχοποιία. Πάνω στα δοκάρια καρφώνονται ξύλινες σανίδες πλάτους 20 περίπου εκ. Για ενίσχυση οι σανίδες αυτές καρφώνονται από κάτω και με σανίδες εγκάρσια τοποθετημένες στο μέσο μεταξύ των δοκαριών. Ξύλινοι ορθοστάτες τοποθετούνται ανά 1 μέτρο, αντιστοιχώντας σε κάθε δεύτερο δοκάρι, και υποστηρίζουν τη κατασκευή της στέγης η οποία κατά κανόνα αποτελεί επέκταση της στέγης του κτίσματος. Ανάμεσα στα υποστηλώματα διαμορφώνεται το στηθαίο που είναι κατά κανόνα πολύ απλή κατασκευή. Τα υποστηλώματα επιστέφει ξύλινο δοκάρι ενώ μεσολαβούν τα κεφαλλοκόλωνα. Στο Λευκοχώρι δεν παρατηρούνται κλειστοί εξώστες με τη μορφή λιακωτού.

35 ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΣΤΕΡΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ στ. ΆΛΛΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ 1. ΤΖΑΚΙΑ ΕΣΤΙΕΣ - ΦΟΥΡΝΟΙ Τα τζάκια στο Λευκοχωρίτικο σπίτι δεν αποτελούν κανόνα. Υπάρχουν στην πλειοψηφία των κτισμάτων αλλά αντανακλούν ευνοικές οικονομικές συνθήκες. Το τζάκι βρίσκεται αξονικά του κτίσματος στο ανώι και συγκεκριμένα στο βορινά προσανατολισμένο «χειμωνιάτικο» δωμάτιο. Πλέον όλα τα σπίτια όπου το τζάκι χρισημοποιείται διαθέτουν καμινάδα αλλά υπάρχουν κτίσματα στα οποία η καμινάδα λείπει και η έξοδος του καπνού γινόταν από τα κενά που έμεναν μεταξύ τοιχοποιίας και στέγης. Χαρακτηριστική ένδειξη αυτού του τρόπου λειτουργίας είναι τα μαυρισμένα ταβανιάσματα ή ξύλα της στέγης λόγω του καπνού, κάτι που βοηθούσε στη συντήρηση και μη διάβρωσή τους. Το τυπικό τζάκι ενσωματώνεται σε μία εσοχή στη τοιχοποιία η οποία προκύπτει από την αφαίρεση μίας εκ των δύο παρειών της. Μπροστά στο τζάκι διαμορφώνεται μία περιοχή όπου το δάπεδο αντί για ξύλινο γίνεται λίθινο με χωμάτινο υπόστρωμα. Η «φούσκα» ή κάλυψη της εστίας διαμορφώνεται με ένα ξύλινο πλαίσιο που πακτώνεται στην τοιχοποιία και επί του οποίου στηρίζεται όλη η υπερκείμενη ελαφριά κατασκευή από κεραμικά ή λιθόπλακες οι οποίες επιχρίονται εξωτερικά. Στο κάτω μέρος του ξύλινου πλαισίου καρφώνονται μεταλλικές λάμες που προστατεύουν την ξυλεία. Στο εσωτερικό της κάλυψης, διαμορφώνεται στην τοιχοποιία μια καμπύλη ένταση που δεν επιτρέπει την αντίστροφη πορεία του αέρα εντός της καπνοδόχου. Στην όλη διαμόρφωση του τζακιού παρατηρείται έντονη διακοσμητική πρόθεση. Οι κτιστοί φούρνοι είναι αρκετοί και βρίσκονται εξωτερικά σε καίρια θέση της αυλής. Είναι λιθόκτιστοι με μικρή θολωτή κατασκευή που συμπληρώνεται από διακοσμητικά έθνετα κεραμικά. - ΤΖΑΚΙΑ, ΦΟΥΡΝΟΙ

36 Δ. Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΔΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2011

37 ΣΤΟΧΟΙ Αναγνώριση των βαθύτερων αξιών που εμπεριέχονται στο παραδοσιακό δομημένο περιβάλλον Ανάπτυξη κριτηρίων επισκευής, αποκατάστασης ή εκσυγχρονισμού υφισταμένων κτιρίων αλλά και ένταξης νέων σε παραδοσιακό οικιστικό περιβάλλον Αρχιτεκτονική ανάλυση παραδοσιακών κτιρίων και συνόλων ΔΙΑΤΟΜΕΑΚΟ ΜΑΘΗΜΑ 5ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΕΜΠ 2012