ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-ΘΕΜΑ: ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΨΑΛΗΣ ΑΜ: «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΑΣ -ΠΓΔΜ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΑΡΔΑΝΙΔΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: ΝΤΑΛΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΜΑΝΩΛΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΡΟΔΟΣ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή, κ. Χαράλαμπο Τσαρδανίδη για την καθοδήγησή του και την πολύτιμη συνεισφορά του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας διπλωματικής εργασίας. 1

3 ΔΗΛΩΣΗ Η συγκεκριμένη εργασία είναι πρωτότυπη και εκπονήθηκε για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Επιβλέπων καθηγητής καθ όλη την διάρκεια της συγγραφής ήταν ο κ. Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. 2

4 Αφιερώνεται στους γονείς μου, που συνεχώς βρίσκονται δίπλα μου και με στηρίζουν σε όλα 3

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο 7 -«ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ» Η απαρχή του ζητήματος της ονομασίας Οι στόχοι και οι ενέργειες των Σκοπίων Η Ενδιάμεση συμφωνία (1995) Από την πλευρά της Π.Γ.Δ.Μ Από την ελληνική πλευρά Η διαμεσολάβηση των ΗΠΑ Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο 16 -«ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΠΓΔΜ» Μια σύντομη αναφορά Δομή της Οικονομίας Πρωτογενής τομέας Δευτερογενής τομέας Τριτογενής τομέας Βασικά Μεγέθη της Οικονομίας των Σκοπίων Πληθωρισμός Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Απασχόληση και Ανεργία Δημόσιο- Εξωτερικό Χρέος 29 4

6 2.3.5 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ΑΞΕ (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο 37 -«ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ- ΠΓΔΜ» Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Βασικοί Παράγοντες που διαμόρφωσαν τις Εμπορικές Συναλλαγές Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ Οι εξελίξεις στις σχέσεις Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. την περίοδο Εμπορικές Σχέσεις Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ Περίοδος Περίοδος Περίοδος Περίοδος Οι ελληνικές επενδύσεις στην Π.Γ.Δ.Μ Θεσμικό Πλαίσιο Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. 59 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 64 5

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι σχέσεις Π.Γ.Δ.Μ.-Ελλάδας αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών την τελευταία τριακονταετία. Οι διμερείς σχέσεις και των δύο πλευρών έχουν την βάση τους πολύ πριν από την διάλυση της Πρώην Γιουγκοσλαβίας και την ίδρυση του σύγχρονου κράτους των Σκοπίων. Οι εμπορικές συναλλαγές επηρεάστηκαν κατά καιρούς από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις που ξέσπασαν μεταξύ των δύο χωρών με αφορμή το Ζήτημα της Ονομασίας του νέου κράτους. Παράλληλα το νεοσύστατο αυτό κρατίδιο της Βαλκανικής είχε να αντιμετωπίσει και τις εσωτερικές του αντιφάσεις με κυριότερο πρόβλημα τις εθνοτικές συγκρούσεις με την μεγαλύτερη κοινότητα, αυτή των Αλβανών του Τετόβου. Μέσα σε αυτή την τεταμένη πολιτική κατάσταση οι σχέσεις των δύο χωρών, Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ., στον εμπορικό κλάδο διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν καθιστώντας την Ελλάδα ένα από τους κυριότερους εμπορικούς εταίρους των Σκοπίων. Εξάλλου, η επίλυση του Ζητήματος της Ονομασίας των Σκοπίων αποτελεί τα τελευταία χρόνια επιτακτική πλέον ανάγκη για άμεση επίλυση προκειμένου να δοθεί το πράσινο φως στην έναρξη των διαπραγματεύσεων για ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο μελέτης τις οικονομικές σχέσεις των δύο πλευρών και πως αυτές επηρέασαν και τις μεταξύ τους πολικές σχέσεις. Ειδικότερα εξετάζονται: Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια εμπεριστατωμένη ανάλυση του Ζητήματος της Ονομασίας του νέου κράτους που προέκυψε από την διάλυση της Πρώην Γιουγκοσλαβίας, το οποίο οδήγησε στην καλλιέργεια των απαραίτητων συνθηκών για μια περιφερειακή σύγκρουση στον χώρο των Βαλκανίων. Παρουσιάζεται η θέση της Π.Γ.Δ.Μ. καθώς των πολιτικών συγκρούσεων γι αυτό το ζήτημα με την Ελλάδα που οδήγησε στην επιβολή οικονομικού εμπάργκο και την κατάληξη των διαπραγματεύσεων στην Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 με την μεσολάβηση των Η.Π.Α. Επίσης γίνεται αναφορά στις θέσεις που έλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση επί του ζητήματος, ου ενήργησε με γνώμονα την εξυπηρέτηση της διευρυνσιακής της πολιτικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο αυτής της εργασίας αναλύεται η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. από την ίδρυσή της έως και τις μέρες μας, κάνοντας αναφορά στην δομή αυτής. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι τρεις τομείς της οικονομίας, παραθέτοντας την εξέλιξή τους με την πάροδο των ετών. Ακολούθως αναλύονται τα βασικά μεγέθη της οικονομίας των Σκοπίων ανά χρονικές περιόδους, υπό το πρίσμα των εγχώριων και διεθνών εξελίξεων. Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι διμερείς σχέσεις Ελλάδος και Π.Γ.Δ.Μ., όπου γίνεται αναφορά στις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ των δύο χωρών καθώς και των βασικότερων παραγόντων που επηρέασαν τις μεταξύ τους Εμπορικές Συναλλαγές. Εν συνεχεία, γίνεται αναφορά στις εξελίξεις που συνέδραμαν στην διαμόρφωση των διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, στις ανά περιόδους εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν, στις ελληνικές επενδύσεις στην Π.Γ.Δ.Μ. καθώς και στο θεσμικό πλαίσιο. 6

8 Κλείνοντας γίνονται ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με το πως οι τριακονταετείς οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Π.Γ.Δ.Μ. επηρέασαν τις αντίστοιχες πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο «ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ» 1.1 Η απαρχή του ζητήματος της ονομασίας Από το 1991, έτος ανεξαρτησίας της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, έως και στις μέρες που διανύουμε το ζήτημα της ονομασίας της Π.Γ.Δ.Μ. βρίσκεται πάντα στην επικαιρότητα. Ζήτημα το οποίο δεν είναι απλώς μια διαφορά περί ιστορικών γεγονότων ή συμβόλων. Πρόκειται για τη συμπεριφορά ενός κράτους μέλους των Ηνωμένων Εθνών, η οποία αντιστρατεύεται τις θεμελιώδεις αρχές της διεθνούς έννομης τάξης, και πιο συγκεκριμένα τον σεβασμό της καλής γειτονίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. 1 Οι ρίζες του ζητήματος του ονόματος ανάγονται στην επαύριον του Β Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο Στρατάρχης Τίτο διαχώρισε από τη Σερβία την περιοχή που καλείτο μέχρι τότε Vardar Banovina (δηλαδή τη σημερινή Π.Γ.Δ.Μ.), χορηγώντας της καθεστώς ομόσπονδης συνιστώσας της τότε νέας ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και μετονομάζοντάς την αρχικά σε «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» και στη συνέχεια, σε «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Παράλληλα, άρχισε να καλλιεργεί την ιδέα ενός χωριστού και διακριτού «μακεδονικού έθνους». Προφανής λόγος για τον οποίο ο Τίτο επέλεξε να προωθήσει το δόγμα του «Μακεδονισμού», σε πλήρη αναντιστοιχία με την γεωγραφική πραγματικότητα της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας, ήταν η ανάγκη της να αποκτήσει διέξοδο στο Αιγαίο Πέλαγος 2, καλλιεργώντας την ιδέα της επανένωσης όλων των εδαφών της Μακεδονίας. 3 1 "Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας & Ελλάδα: Το ζήτημα του ονόματος", Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. 2 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 3 Η Πλαστογράφηση της Ιστορίας της Μακεδονίας, Νικόλαος Κ.Μαρτης 7

9 Ανησυχητικές διαστάσεις για την Ελλάδα απέκτησε το ζήτημα της ονομασίας το 1992 όταν η τότε Γιουγκοσλαβία χωρίστηκε και αναδείχτηκαν πέντε ανεξάρτητα κράτη. Η Νέα Γιουγκοσλαβία, η Κροατία, η Βόσνια-Ερζεγοβίνη, η Σλοβενία και τέλος η «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Οι χώρες που πρώτες οδηγήθηκαν στην αναγνώριση της ΠΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα ήταν η Τουρκία, η Λιθουανία, η Βουλγαρία, η Λευκορωσία, η Κροατία και η Σλοβενία. Επίσημα η Π.ΓΔ.Μ. κήρυξε την ανεξαρτησία της στις 8 Απριλίου το 1993 και όρισε ως πρωτεύουσά της τα Σκόπια. Το πολίτευμα της είναι η κοινοβουλευτική Δημοκρατία ενώ η Βουλή αποτελείται από 120 έδρες. Σύμφωνα με μια επίσημη απογραφή του 2009 αριθμεί γύρω στα δύο εκατομμύρια κατοίκους εκ των οποίων μόνο το 60% αυτοαποκαλούνται «Σλαβομακεδόνες» ενώ το 30% του πληθυσμού είναι Αλβανόφωνοι. 4 Όσον αφορά την Ελλάδα, το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων υποκίνησε έναν εθνικιστικό παροξυσμό που σε συνδυασμό με την αδυναμία επίλυσης του ζητήματος, οδήγησε στην δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για μια μελλοντική περιφερειακή σύγκρουση. Στην αντίπερα όχθη, το νεοσύστατο κράτος της Π.Γ.Δ.Μ. θεωρούσε το παραπάνω ζήτημα υψίστης σημασίας όχι τόσο υπό το πρίσμα του προσδιορισμού και της διαμόρφωσης της ίδιας της εξωτερικής πολιτικής, αλλά πολύ περισσότερο αντιμετωπίστηκε ως ζήτημα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ύπαρξη γενικά ως έθνος τόσο στην περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης γενικότερα. 5 Η βασικότερη πηγή ανησυχίας για το μέλλον του γειτονικού κρατιδίου και εν συνεχεία της δημοκρατίας αυτού, είναι ο πολυεθνικός χαρακτήρας και ειδικότερα η αντίθεση των δυο συνιστωσών του (Αλβανοί και Σλαβόφωνοι) Οι στόχοι και οι ενέργειες των Σκοπίων Η επιλογή του ονόματος Μακεδονία από την Π.Γ.Δ.Μ. αποτελεί βάση για την έγερση αποκλειστικών μελλοντικών δικαιωμάτων επί του συνόλου της γεωγραφικής Μακεδονίας 8, καθώς 4 CIA world fact book Floudas Andreas, "A name for a conflict or a conflict for a name? An analysis of Greece's dispute with FYROM", Journal of Political and Military Sociology, Winter 1996, pg, Σύμφωνα με τον Έλληνα πρώην υφυπουργό εξωτερικών κ. Γιάννη Βαληνάκη: "Τα πλέον επικίνδυνα μειονοτικά προβλήματα που μπορούν να εξελιχθούν σε πυριτιδαποθήκη είναι εκείνα που συνυπάρχουν δύο παράγοντες: από τη μια μεριά μεγάλη ανισσοροπία δημογραφικής αύξησης ανάμεσα στην πλειοψηφία και τη μειονότητα και από την άλλη πραγματικός (ή νομιζόμενος) ομφάλιος λώρος ανάμεσα σε μια μειονότητα και γειτονική χώρα." Βλ. σχετικά Βαληνάκης Γιάννης, «Με όραμα και πρόγραμμα: Εξωτερική πολιτική για μια Ελλάδα με αυτοπεποίθηση», εκδόσεις Παρατηρητής, ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής), Θεσσαλονίκη, 1997, σελ Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 8 «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας & Ελλάδα: Το ζήτημα του ονόματος», Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών.: / /Geographic+ Reasons/South-Eastern+ Europe/Balkans/Bilateral+ Relations/FYROM/fYROM+NAIVIE+ISSUE.html 8

10 επίσης η κατονομασία ως Μακεδόνων μόνο των πολιτών της γειτονικής χώρας, προκαλούν σύγχυση υπέρ των Σλαβομακεδόνων και δημιουργούν μια αλληλουχία ζητημάτων όπως είναι η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και του ατομικού δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού των Ελλήνων Μακεδόνων. Επίσης τίθεται το ζήτημα περί σφετερισμού της πολιτιστικής κληρονομιάς όμορου κράτους. 9 Ιδιαίτερα προκλητικά αποδείχθηκαν τα όσα συμπεριλήφθηκαν στο Σύνταγμα της Π.Γ.Δ.Μ., τα οποία προκάλεσαν ιδιαίτερη ανησυχία και προβληματισμό από ελληνικής πλευράς, όπως ήταν η συνταγματική ονομασία του κράτους ως Δημοκρατία της Μακεδονίας 10. Το 1993, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ πρότεινε την ένταξη της Π.Γ.Δ.Μ. με το όνομα «the_former_yugoslav_republic_of_macedonia», το οποίο και αποδέχθηκε η ίδια η Π.Γ.Δ.Μ. μετά από πολλές διαπραγματεύσεις. Η Ελλάδα μετά την ένταξη της Π.Γ.Δ.Μ. στον ΟΗΕ, δεν αποδέχθηκε να αναγράφεται στην ταμπέλα του αντιπροσώπου της στα Ηνωμένα Έθνη το όνομα Μακεδονία (former_yugoslav_republic). Η Π.Γ.Δ.Μ. αντίστοιχα δεν αποδέχθηκε την χρήση της ονομασίας Former_Yugoslav_Republic_of_Macedonia, διότι ήθελε να τονίσει τη λέξη Macedonia και όχι τη φράση Former_Yugoslav, ο οποίος έχοντας το F κεφαλαίο θα μπορούσε εύκολα να καθιερωθεί ως όρος. Τελικά ο όρος που χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα είναι "the_former_yugoslav_republic_of_macedonia"(το «f..» με μικρό) τονίζοντας έτσι το Yugoslav_Republic_of_Macedonia. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι με την παραπάνω προσωρινή ονομασία έχει γίνει αποδεκτή από Διεθνείς Οργανισμούς και ως μέλος ορισμένων από αυτών. Σε επίπεδο κρατών η Π.Γ.Δ.Μ. έγινε αναγνωρίσιμη από πολλά κράτη με την προσωρινή ονομασία, αλλά σε επίπεδο κατ ιδίαν διμερών σχέσεων γίνεται αναγνωρίσιμη και η συνταγματική της ονομασία. Οι ελληνικές θέσεις περί ονομασίας έγιναν αποδεκτές από την Ευρώπη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κορυφής στη Λισαβόνα στις 27 Ιουνίου 1992 υπό τις εξής όμως προϋποθέσεις: 9 Λεωνίδας Μαρκαντωνάτος, Σχέσεις Ελλάδος ΠΓΔΜ και το ζήτημα της ονομασίας. 10 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 9

11 α) αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας Δημοκρατία της Μακεδονίας καθώς και την μη χρήση του όρου Μακεδονία και παραγώγων αυτού β) Παύση της αλυτρωτικής και εχθρικής της προπαγάνδας και επίσης προσφορά συνταγματικών και πολιτικών εγγυήσεων σχετικά με τις δήθεν εδαφικές διεκδικήσεις από τις γειτονικές της χώρες και τροποποιήσεις των επίμαχων άρθρων του Συντάγματος στις διατάξεις περί μεταβολής συνόρων και περί δήθεν προστασίας μειονοτήτων σε γειτονικές χώρες, καθώς και την άμεση αλλαγή του συμβόλου που υπάρχει στη σημαία της και του νέου χαρτονομίσματος. Ελλάδα και Π.Γ.Δ.Μ. ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για την τελική ονομασία του κρατιδίου. Ως μέσο πίεσης για την αποδοχή των ελληνικών όρων, η Ελλάδα προέβη σε οικονομικό αποκλεισμό (εμπάργκο) της Π.Γ.Δ.Μ. τον Φεβρουάριο του 1994, καθώς και η διακοπή της λειτουργείας του Γενικού Προξενείου στα Σκόπια. Ένα μπαράζ διαπραγματεύσεων έλαβε χώρα από μεσολαβητές προκειμένου η ελληνική πλευρά να άρει το εμπάργκο. Παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά δεν έγινε δεκτό το αίτημα για λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά της Ελλάδας. 1.3 Η Ενδιάμεση συμφωνία (1995) Η συνομολόγηση μιας συμφωνίας, την επονομαζόμενη ως Ενδιάμεση Συμφωνία, μεταξύ της Ελλάδος και της Π.Γ.Δ.Μ. σχετικά με το θέμα της ονομασίας έλαβε χώρα την 13η Σεπτεμβρίου 1995 στις ΗΠΑ, από τους τότε υπουργούς Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια και Στέβο Τσβερνκόφσκι αντίστοιχα, με προβλεπόμενη ισχύ επτά ετών. Από το 2002 και έκτοτε, η ισχύς της ανανεώνεται αυτόματα ενόσω δεν έχει μονομερώς καταγγελθεί από ένα εκ των συμβαλλόμενων μερών, όπως προβλέπεται από τις πρόνοιές της. 11 Επί τη βάση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας ξεκίνησαν ουσιαστικά οι 11 Ελλάδα ΠΓΔΜ: η «ενηλικίωση» της Ενδιάμεσης Συμφωνίας - Αλέξανδρος Μαλλιάς, περιοδικό «Άμυνα και Διπλωματία», τεύχος Σεπτεμβρίου 2015' Το θέμα της ονομασίας στην Π Γ Δ Μ στο Κωφός Ε Βλασίδης Β. (επιμ.), Αθήνα - Σκόπια: Η επτάχρονη συμβίωση ( )", εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,

12 διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μερών, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και οι οποίες συνεχίζονται έως και σήμερα Από την πλευρά της Π.Γ.Δ.Μ. Εκτιμούσε αλλά και ήλπιζε σε μια ομαλοποίηση των σχέσεών της με την Ελλάδα καθώς και σε μια βαθμιαία φυσιολογική υποχώρηση-παραχώρηση από ελληνικής πλευράς σχετικά με το ζήτημα της ονομασίας. Εξαιτίας του παραπάνω ζητήματος, το οποίο αποτελούσε τον υπ αριθμόν ένα λόγο δυσχέρειας των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών, τα Σκόπια έχουν μείνει προσηλωμένα στη γνωστή θέση περί «διπλής ονομασίας» τους. 12 Στο χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει από την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας έως σήμερα, η Π.Γ.Δ.Μ. έχει υποπέσει στην παραβίασή της ουκ ολίγες φορές εις βάρος της ελληνικής πλευράς. Αναφορικά: α) προβάλλοντας μεγαλοϊδεατές εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας β) ενισχύοντας αλυτρωτικές διεκδικήσεις και υποδαυλίζοντας εθνικιστικά αισθήματα εντός της ελληνικής επικράτειας, κατά παράβαση του άρθρου 6.2 γ) χρησιμοποιώντας την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» στους διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Εθνών, στους οποίους έχει προσχωρήσει υπό την προϋπόθεση να χρησιμοποιεί την προσωρινή ονομασία Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, κατά παράβαση της σχετικής δεσμεύσεως που προβλέπει το άρθρο Επίσης κάνοντας χρήση συμβόλων 14 (ήλιος της Βεργίνας) που 12 Βλέπε όπως παραπάνω 13 Κατά την διάρκεια της 62ης Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, ο τότε Πρόεδρος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, Branko Crvenkovski, είχε δηλώσει ότι «το όνομα της χώρας μου είναι και θα είναι Δημοκρατία της Μακεδονίας» 14 Μετονομασία αεροδρομίου Σκοπίων σε «Αλέξανδρος Μακεδών», έγερση αγαλμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου, ονομασία οδικού άξονα Χ, στο τμήμα που διέρχεται από την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ως «Αλέξανδρος ο Μακεδών», έγερση στα Σκόπια αψίδας «Πόρτα Μακεδονία» με αποτυπωμένες μορφές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, του Ήλιου της Βεργίνας και επί της οποίας υπάρχει ρητή αναφορά σε «Μακεδονία του Αιγαίου» κ.λπ. 11

13 ανήκουν στην ελληνική πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά και που η χρήση τους απαγορεύεται σύμφωνα με την Ενδιάμεση Συμφωνία με το άρθρο Από την ελληνική πλευρά Ήταν και είναι ξεκάθαρη η θέση της Ελλάδος στο ζήτημα της ονομασίας. Επιζητούσε μια βιώσιμη συμφωνία με την Π.Γ.Δ.Μ. η οποία θα οδηγούσε σε μια ονομασία που θα περιέχει σαφή προσδιορισμό, χωρίς την υπόνοια αμφιβολιών σχετικά με την διάκριση του εδάφους της Π.Γ.Δ.Μ. και του εδάφους της Μακεδονίας της Βορείου Ελλάδος και θα χρησιμοποιείτο έναντι όλων (erga omnes) 16 και για όλους τους σκοπούς. 17 Θεωρούσε ότι έμπαινε ενεργά στο παιχνίδι ισορροπιών και επιρροής στην Π.Γ.Δ.Μ. τόσο σε οικονομικό, διπλωματικό αλλά και σε στρατιωτικό επίπεδο. Η ανάπτυξη προοπτικών στις διμερείς σχέσεις, καθώς και ο ευρωατλαντικός προσανατολισμός της Π.Γ.Δ.Μ. παρείχε όλα τα εχέγγυα προκειμένου να οδηγηθούμε στην επίλυση του ζητήματος του ονόματος. 18 Η ελληνική Κυβέρνηση ανέλαβε μάλιστα την πρωτοβουλία των κινήσεων περί επίλυσης του ζητήματος της ονομασίας και τον Οκτώβρη του 2012 απέστειλε μέσω του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών επιστολή προς τον ομόλογό του της Π.Γ.Δ.Μ., στην οποία πρότεινε την σύναψη ενός Μνημονίου Κατανόησης που θα οδηγούσε σε μια οριστική επίλυση του ζητήματος. Συγκεκριμένα, η ελληνική πλευρά επιζητούσε μια νέα ώθηση των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, υπό την προϋπόθεση ότι και οι δύο πλευρές θα προσυμφωνήσουν στον προσδιορισμό ενός πλαισίου βασικών παραμέτρων της λύσης. Η ελληνική πρόταση έγινε αποδεκτή σε διεθνές επίπεδο, σε αντίθεση με την πλευρά των Σκοπίων που αν και ευχαρίστησαν την 15 "Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας & Ελλάδα: Το ζήτημα του ονόματος", Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. 16 Αν τα Σκόπια ονομαζόντουσαν Σλαβομακεδονία και αναφερόταν ρητά ότι αυτό θα ίσχυε erga omnes, θα σήμαινε ότι η ονομασία θα ήταν η μόνη επίσημη σε οποιαδήποτε επίσημη πράξη της χώρας (ονομασία που θα εμφανιζόταν στις πρεσβείες, τις διεθνείς συμβάσεις κ.λπ.). Με απλά λόγια δεν θα είχε την δυνατότητα η Σλαβομακεδονία να ισχυριστεί σε κατ επιλογήν διμερών σχέσεών της με άλλες χώρες, ότι θα μπορούσε να ονομάζεται π.χ. Μακεδονία ή Βόρεια Μακεδονία κ.λπ. 17 "Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας & Ελλάδα: Το ζήτημα του ονόματος", Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. 18 Ελλάδα ΠΓΔΜ: η «ενηλικίωση» της Ενδιάμεσης Συμφωνίας - Αλέξανδρος Μαλλιάς 12

14 Ελλάδα για την πρωτοβουλία που ανέλαβε, επέμειναν στις πάγιες θέσεις τους και τάχθηκαν πλήρως ενάντια της ελληνικής πρότασης Η διαμεσολάβηση των ΗΠΑ Οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν έναν ξεχωριστό και ιδιαίτερο ρόλο στην διαμάχη μεταξύ Ελλάδος και Π.Γ.Δ.Μ. για το ζήτημα της ονομασίας. Μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Εθνών να διαχειριστούν την κρίση στην περιοχή των Βαλκανίων, οι ΗΠΑ με το πρόσχημα της εξασφάλισης και διατήρησης ενός μακροχρόνιου περιβάλλοντος ασφάλειας στην περιοχή, κατάφεραν να κατέχουν στην σφαίρα επιρροής τους πολλά από τα νεοσύστατα κράτη που ιδρύθηκαν. 20 Η Π.Γ.Δ.Μ. ανήκει στην παραπάνω περίπτωση, γεγονός που ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα των ΗΠΑ, που αναφορικά ήταν α) η δυνατότητα αύξησης της επιρροής τους στην Βαλκανική 21, β) η εξισορρόπηση επί μιας πιθανής δυναμικότερης παρουσίας επί της περιοχής των Σκοπίων, γ) η άσκηση πιέσεως προς την Σερβία πάνω σε εδαφικά θέματα και δ) η στενή παρακολούθηση της μουσουλμανικής επιρροής που παρουσίαζε αύξηση στην Αλβανία και την Βοσνία. 22 Αρχικά, οι ΗΠΑ έπαιξαν σοβαρό ρόλο στην διαδικασία άρσης του ελληνικού εμπάργκο στις 4 Σεπτεμβρίου 1995 από τα Σκόπια και την οδήγηση προς την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών. Η Π.Γ.Δ.Μ. έχει τεθεί επίσημα υποψήφια προς ένταξη χώρα στο ΝΑΤΟ από το 1999, αλλά η ένταξή της δεν έγινε εφικτή τον Απρίλιο του 2008 κατά τη Σύνοδο κορυφής στο Βουκουρέστι. Τελικά η αίτηση ένταξης απορρίφθηκε ομόφωνα από τα μέλη του ΝΑΤΟ και καθορίστηκε πως μόνον εφόσον λυθεί το ζήτημα της ονομασίας με τρόπο αμοιβαίως 19 Βλέπε όπως παραπάνω 20 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 21 Μέσω αποστολής ειρηνευτικής Στρατιωτικής δυνάμεως στην περιοχή όπως τον Ιούλιο του Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 13

15 αποδεκτό. 23 Η απόφαση αυτή επιβεβαιώθηκε και επαναλήφθηκε σε όλες τις μεταγενέστερες Συνόδους Κορυφής της Συμμαχίας στο Στρασβούργο το 2009, στη Λισαβώνα το 2010 και στο Σικάγο Η Σύνοδος Κορυφής της Ουαλίας (2014) δεν είχε διευρυνσιακή χροιά. Η Π.Γ.Δ.Μ. προσέφυγε αρχικά προφορικά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στις 21 Μαρτίου 2011, η οποία κατατέθηκε το 2008 επικαλούμενη παραβίαση του άρθρου 11 της Ενδιάμεσης Συμφωνίας. 24 Η απόφαση του Δικαστηρίου δεν ευνόησε καθόλου την Ελλάδα. Το αντίθετο μάλιστα ερμηνεύθηκε το σύνολο σχεδόν των διατάξεων της Ενδιάμεσης Συμφωνίας κατά τρόπο δυσμενή προς την ελληνική πλευρά και των συμφερόντων της. Υπήρξε μια δέσμευση έναντι της Π.Γ.Δ.Μ. σε διμερές και διεθνές επίπεδο, χωρίς να κυρωθούν από τη Βουλή των Ελλήνων και χωρίς να δημοσιευθούν από την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 25 Ο πρωθυπουργός της Π.Γ.Δ.Μ. Νίκολα Γκρούεφσκι, σε ομιλία του δήλωσε ότι η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης δίνει το "το δικαίωμα να χρησιμοποιεί η Π.Γ.Δ.Μ. το όνομα Δημοκρατία της Μακεδονίας στην επικοινωνία μας με τους διεθνείς οργανισμούς και σε διμερές επίπεδο", γεγονός που οδήγησε περισσότερες από 130 χώρες να προβούν στην αναγνώρισή της με την συνταγματική της ονομασία. Στο μεσοδιάστημα, οι ΗΠΑ προέβησαν στην αναγνώριση της γειτονικής χώρας με την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» στις 4 Νοεμβρίου Με αυτή την κίνηση η υπερδύναμη ανέτρεψε την ισορροπία των συνομιλιών και έδωσε την αίσθηση στους Σκοπιανούς πολιτικούς πως έχουν την άμεση στήριξη των ΗΠΑ. Σημαντικό επίσης ρόλο διαδραμάτισε και η συμμετοχή στρατιωτικών δυνάμεων της Π.Γ.Δ.Μ. στην επιχείρηση του Ιράκ, άνευ περιορισμών και εμβάθυνε τις σχέσεις με τις ΗΠΑ Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης 23 "Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας & Ελλάδα: Το ζήτημα του ονόματος", Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. 24 Άρθρο 11 Ενδιάμεσης Συμφωνίας: η Ελλάδα συμφωνεί να μην προβάλλει αντιρρήσεις στην αίτηση της ΠΓΔΜ σε συμμετοχή σε οργανισμούς στις οποίες η Ελλάδα είναι ήδη μέλος, με αιτιολογία τη μή συμφωνία για το όνομα. 25 Ελλάδα ΠΓΔΜ: η «ενηλικίωση» της Ενδιάμεσης Συμφωνίας - Αλέξανδρος Μαλλιάς 26 Βλέπε όπως παραπάνω. 14

16 Η διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ. για το θέμα της ονομασίας βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο των εξελίξεων και αποτελεί την καυτή πατάτα στις εξελίξεις περί στρατηγικής διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή των Βαλκανίων, καθώς και στις διαπραγματευτικές διαδικασίες εντάξεως της Π.Γ.Δ.Μ. στην ΕΕ. Επισήμως κατατέθηκε αίτηση προς ένταξη από την Π.Γ.Δ.Μ. στις 22 Μαρτίου 2004 και έλαβε το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του Παρόλο που τον Οκτώβρη του 2009 πραγματοποιήθηκε σύσταση από το Συμβούλιο για έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν ξεκινήσει καθώς θα πρέπει αρχικά να διευθετηθεί η αντιπαράθεση με την Ελλάδα, γεγονός που αποτελεί όρο για την εισδοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να θεωρηθεί επίσημα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα κράτος θα πρέπει να πληροί μια σειρά ορισμένων προϋποθέσεων. Η Π.Γ.Δ.Μ. εμφάνιζε εσωτερική αστάθεια τόσο σε πολιτικό επίπεδο, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο Επίσης στα εσωτερικά της χώρας έκαναν την εμφάνισή τους ακραία εθνικιστικά στοιχεία και καλλιεργήθηκε ο αλυτρωτισμός και επεκτατικές βλέψεις κατά γειτονικών χωρών της όπως την Ελλάδα και την Βουλγαρία που αποτελούν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που επηρέασε αρνητικά τις εξελίξεις των διαπραγματεύσεων περί εντάξεως. 29 Μέχρι τις μέρες μας, είκοσι ένα χρόνια μετά την σύναψη της Ενδιάμεσης Συμφωνίας, η Π.Γ.Δ.Μ. δεν δείχνει την διάθεση ανεύρεσης της χρυσής τομής στο ζήτημα της ονομασίας με την Ελλάδα, που συνεπάγεται με την αύξηση των πιθανοτήτων της για ένταξη, αλλά εμμένει σε συμπεριφορές που οδηγούν στη δημιουργία ζητημάτων ασφαλείας σε ένα υποσύστημα ασφαλείας στο οποίο διαχρονικά έχουν καταγραφεί πολλάκις αποσταθεροποιητικές εισροές, όπως είναι η περιοχή της Βαλκανικής χερσονήσου. 30 Η εντατικοποίηση των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ θα πρέπει να προσδίδει ικανοποίηση όχι μόνο ως προς το αίσθημα δικαίου εντός των δύο κρατών, αλλά να 27 Παρουσίαζε μη ισόνομη αντιμετώπιση των εθνοτήτων και πρακτικές κοινωνικού αποκλεισμού, ανάγκη πολιτικού εκσυγχρονισμού της πολιτικής οργάνωσης της χώρας καθώς και της διαμόρφωση των σχέσεων κράτους και πολιτικών φορέων. 28 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 29 Βλέπε όπως παραπάνω. 30 Γιώργος Βοσκόπουλος, Οι σχέσεις Ελλάδας ΠΓΔΜ /Foreign Affairs,

17 καλλιεργηθεί το πνεύμα εμπιστοσύνης που δεν θα υπονομεύει το μέλλον των διμερών σχέσεων και όλα αυτά υπό το πρίσμα των σχέσεων καλής γειτονίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο «Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΠΓΔΜ» 2.1 Μια σύντομη Αναφορά Η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. πριν την ανεξαρτησία της, το 1991, θεωρούνταν από τις πιο υποανάπτυκτες ομόσπονδες Δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας. Απέκτησε νομισματική ανεξαρτησία το 1992, με την εισαγωγή του νέου εθνικού νομίσματος, του Δηναρίου και έγινε επίσημο μέλος του Διεθνούς Νομισματικού ταμείου. Το επόμενο έτος κατέστη μέλος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ενώ το 2003 εισήλθε στον Οργανισμό του Παγκόσμιου Εμπορίου. Παρά την παρέλευση είκοσι ενός ετών από την ανεξαρτησία της, η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. θεωρείται ως υπό μετάβαση. Κι αυτό διότι μαζί με την ανεξαρτησία της, κληρονόμησε την σμίκρυνση της οικονομικής δραστηριότητας και το φαινόμενο του υπερπληθωρισμού, δεδομένα που την οδήγησαν σε μια επιβραδυντική πορεία. Με την παρέλευση του έτους 1989 η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. παρουσίαζε σημαντικά σημάδια συρρίκνωσης. Συγκεκριμένα κατά το διάστημα της εξαετίας , το ΑΕΠ μειώθηκε περίπου στο μισό της αρχικής του κατάστασης (-48%). Ενδιαφέρον σχηματίζει επίσης το γεγονός ότι η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ., σε αντίθεση με τις έτερες βαλκανικές οικονομίες, εμφάνισε μεγάλη 16

18 καθυστέρηση στην ανάκαμψή της. 31 Έως το 1996 η οικονομική δραστηριότητα παρέμενε σε χαμηλά επίπεδα, με το ΑΕΠ του κράτους να μην παρουσιάζει κάποια αύξηση, με πρώτη αυτή της τάξης του 1,2% το Σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην όλη κατάσταση ήταν η ανυπαρξία επενδύσεων και η χαμηλή εσωτερική ζήτηση. Όσον αφορά το φαινόμενο του υπερπληθωρισμού, ενώ το 1991 κυμαινόταν στο 115%, το 1992 μέσω της έκδοσης χρήματος που οδήγησε στην χρηματοδότηση του μείζονος δημοσιονομικού ελλείματος, εκτοξεύτηκε στο ποσοστό του 1.690%. 34 Η διατήρηση της τάσης αυτής παρέμεινε για ακόμη τέσσερα χρόνια, όπου και ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας αυξήθηκε στο 4,5%. Κομβικής σημασίας γεγονός για την οπισθοδρομική πορεία της οικονομίας της Π.Γ.Δ.Μ. αποτελεί η εθνοτική κρίση που έλαβε χώρα το Από το επόμενος έτος έως το 2008 και το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η οικονομία της χώρας σημείωσε σημαντική ανάκαμψη. Στην όλη πορεία συνέδραμαν οι εκάστοτε κυβερνήσεις της χώρας που κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για να διατηρήσουν μια μακροοικονομική σταθερότητα, ένα ευνοϊκότερο περιβάλλον φορολογιών καθώς και να κρατήσουν σε χαμηλά ποσοστά τον πληθωρισμό. 35 Πάντα σε «κοινή πλεύση» και συνεργασία με τους διεθνείς δρώντες. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι μέχρι το 2008, αν και η Π.Γ.Δ.Μ. κατέγραφε ανάπτυξη της τάξης του 5%, παρέμενε ουραγός μεταξύ των χωρών των Βαλκανίων. Στο τέλος του 2008 έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αν και δεν προκάλεσαν σοβαρές διακυμάνσεις στην οικονομία λόγω της περιορισμένης εμπλοκής της χώρας 31 Σωτήρης Βαλντέν : Το Εξωτερικό Εμπόριο της ΠΓΔΜ και η Ελλάδα - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 32 Έκθεση 2013 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 34 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Ετήσια Έκθεση 2010 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς οικονομικές σχέσεις με την Ελλάδα, Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων, Γραφείο συνδέσμου Σκόπια- Ιούνιος

19 με τα ευρωπαϊκά και διεθνή οικονομικά δρώμενα. Σημάδια ύφεσης παρουσίασε η οικονομία το 2009 (-0,9%) και πτώση στη βιομηχανική παραγωγή (-7,7%), που το 2010 παρουσίασε συνολική μείωση 4,3%. 36 Σε γενικές γραμμές η οικονομία κατά το έτος 2010 παρουσίασε μια ανάκαμψη, με αύξηση τόσο στις εισαγωγές όσο και στις εξαγωγές και μια σταθερή πορεία στον τομέα του εμπορίου. Η ανοδική πορεία διατηρήθηκε μέχρι και το 2015, με εξαίρεση το 2012 όπου το ΑΕΠ παρουσίασε αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης. Από την εποχή της ανεξαρτησίας της και με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία το ποσοστό της ανεργίας παρουσίασε μεγάλη αύξηση το 1997 (36%), ενώ το 2014 μειώθηκε στο 28%. Αντίστοιχα το μισθολογικό ύψος παρουσίασε μια σταδιακή αύξηση της τάξης των 360 ( δηναρίων), ενώ το ποσοστό της φτώχειας διαμορφώθηκε στο 30% το Η Π.Γ.Δ.Μ. σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κατατάσσεται μεταξύ των φτωχότερων χωρών της Ευρώπης στην σχετική κατάταξη. Ζητήματα όπως η ανάπτυξη της παραοικονομίας, το υψηλό επίπεδο της ανεργίας, το αντίξοο επιχειρηματικό κλίμα, το ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο, το διεφθαρμένο σύστημα καθώς και η χειραγωγούμενη και ελεγχόμενη δικαστική εξουσία του κράτους, λειτούργησαν αρνητικά στην ανοικοδόμηση και την αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας. Η προσέλκυση νέων επενδύσεων κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα, καθώς η εικόνα της οικονομικής κατάστασης που παρουσιάζει η χώρα σε διεθνές επίπεδο είναι αντάξια του μετρίου, γεγονός που λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας. Τα χρηματικά ποσά που συνυπολογίζεται ότι εισέρευσαν στα ταμεία του κράτους ύψους δύο δισεκατομμυρίων δολαρίων τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και από τους εκάστοτε διεθνείς οργανισμούς την τελευταία εικοσαετία, αποδεικνύονται ότι δεν λειτούργησαν με τον αναμενόμενο τρόπο έτσι ώστε να ανατραπεί το κλίμα αναξιοπιστίας καθώς και πολιτικής αστάθειας που χαρακτηρίζει το κράτος (ιδιαίτερα μετά τις εκλογές του 2014). 36 Ετήσια Έκθεση 2010 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς οικονομικές σχέσεις με την Ελλάδα, Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων, Γραφείο συνδέσμου Σκόπια- Ιούνιος

20 2.2 Δομή της Οικονομίας Πρωτογενής τομέας Ο αγροτικός τομέας στην Π.Γ.Δ.Μ. συμμετέχει σε μεγάλο μέρος στην διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας (άνω του 9% για το έτος 2009) 37 38, καθώς και στην αύξηση της απασχόλησης 39 και στον περιορισμό της ανεργίας. Η καλή ποιότητα της γεωργικής γης, το σύγχρονο σύστημα άρδευσης, οι εξαιρετικές κατά γενικό κανόνα κλιματολογικές συνθήκες και η εμπειρία του αγροτικού προσωπικού δεν κατάφεραν να συμβάλλουν στην ορθολογική ανάπτυξη και αναβάθμιση του αγροτικού τομέα. Το συνολικό παραγόμενο προϊόν του αγροτικού τομέα ανήλθε σε τρέχουσες τιμές το 2015 στα εκ. δηνάρια, που αποτελεί το 9,7% του συνολικού παραγόμενου εθνικού προϊόντος. Η αγροτική παραγωγή σε γενικές γραμμές, χαρακτηρίζεται ως περιορισμένη, αποτυγχάνοντας να παρουσιάσει τα αναμενόμενα ανοδικά αποτελέσματα για τους κάτωθι λόγους: Οι γεωργικές εκτάσεις καταλαμβάνουν μικρό ποσοστό σε σχέση με την συνολική έκταση της χώρας (μόνο εκταρίων) Η εκμηχάνιση της παραγωγής χαρακτηρίζεται ως ανύπαρκτη Το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι ασταθές 37 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Σημειωτέων ότι το έτος 1989, ο πρωτογενής τομέας κάλυπτε το ΑΕΠ της χώρας σε ποσοστό περίπου 13%. - Σωτήρης Βαλντέν : Το Εξωτερικό Εμπόριο της ΠΓΔΜ και η Ελλάδα - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 39 Στα τέλη του 2015 στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας υπολογίστηκε ότι απασχολούνταν εργαζόμενοι ή 13,2% σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας. 19

21 Ο ανορθολογικός τρόπος διαμοίρασης των αγροτικών εκτάσεων του κράτους στους ιδιώτες 40 - δημιουργία αγροτεμαχίων χαμηλής εισοδηματικής αποδόσεως Ο κατακερματισμός της καλλιεργήσιμης αγροτικής γης. Τα κυριότερα αγροτικά προϊόντα που παράγονται εντός των συνόρων της Π.Γ.Δ.Μ. είναι ο οίνος, τα φρούτα, τα καπνά, τα ζαχαρότευτλα, τα λαχανικά, μεταποιημένα αγροτικά προϊόντα και το πρόβειο κρέας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην παραγωγή ρυζιού, καπνού και οίνου. 41 Για την προστασία και ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής και τον περιορισμό των εισαγωγών, το κράτος μεριμνά μέσω επιδοτήσεων προς τις αγροτικές οικογένειες καθώς και με την αναλογική ρύθμιση των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων σε σχέση με τις αντίστοιχες των εγχώριων. Η κυβέρνηση θεωρεί πως ο αγροτικός τομέας μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη μελλοντικών επενδύσεων. Η μη συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, η περιπλοκότητα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και οι έλλειψη σύγχρονου εξοπλισμού αποτελούν βαρίδια στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας στον πρωτογενή τομέα Δευτερογενής τομέας Μετά την διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, η πορεία του δευτερογενούς τομέα παρουσίασε μια σημαντική κάμψη. Ο βιομηχανικός τομέας συμμετέχει σε ποσοστό περίπου 21% συνυπολογιζόμενου και του τομέα της ενέργειας, και απασχολεί περίπου το 30% του συνόλου των εργαζομένων της Π.Γ.Δ.Μ. και προέρχονται από τους κλάδους της κλωστοϋφαντουργίας, της μεταλλοβιομηχανίας και της παραγωγής τροφίμων. Συμπεριλαμβάνεται επίσης η παραγωγή φαρμακευτικών και καλλυντικών προϊόντων και η ανάπτυξη της χημικής βιομηχανίας που αποτελεί το 10% της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής. Κατά γενική εικόνα, το περίπου 14% του συνόλου των επενδύσεων του κράτους δραστηριοποιούνται στον δευτερογενή τομέα. Όσον αφορά τις εξαγωγές, οι 40 Το 80% των αγροτικών εκτάσεων ανήκει σε ιδιώτες και το 20% σε επιχειρήσεις. 41 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 20

22 τομείς που κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό είναι σε ποσοστό 33,2% ο τομέας επεξεργασίας μετάλλων, στο 23,1% παραγωγής ενδυμάτων και 9,6% ο τομέας ποτών και τροφίμων. 42 Ιδιαίτερη έμφαση από την κυβέρνηση των Σκοπίων δόθηκε στον τομέα της ενέργειας καθώς και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως την κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών, την δημιουργία αιολικών πάρκων, την μελέτη προς την κατασκευή δικτύου αγωγών φυσικού αερίου. Σημαντική συνδρομή στον σχηματισμό του ΑΕΠ της χώρας κατείχε και ο τομέας της οικοδομικής δραστηριότητας. Την τελευταία δεκαετία δρομολογήθηκαν και υλοποιήθηκαν πολλά δημόσια έργα, όπου απασχολήθηκε μεγάλος αριθμός εργαζομένων, καθώς και εκδόθηκε μεγάλο μέγεθος οικοδομικών αδειών. Δραστηριότητα των εγχώριων κατασκευαστικών εταιρειών υπήρξε επίσης αυξημένη και εκτός συνόρων, που λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού και την αύξηση του κόστους των κατασκευαστικών υλικών παρουσίασε το 2015 μια αισθητή μείωση των κερδών. 43 Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 συνέβαλλε αρνητικά στην όλη εξέλιξη της πορείας του δευτερογενούς τομέα και κατ επέκταση στους αντίστοιχους τομείς που την συγκροτούν Τριτογενής τομέας Ο τομέας της παροχής υπηρεσιών της Π.Γ.Δ.Μ. παρουσιάζεται ως περιορισμένος σύμφωνα πάντα με το χαμηλό διαθέσιμο εισόδημα και ακολουθώντας τα δυτικο-ευρωπαϊκά πρότυπα. Εντός του τριτογενούς τομέα συμπεριλαμβάνονται οι κάτωθι κλάδοι: Το λιανεμπόριο και χονδρεμπόριο από την περίοδο της ανεξαρτησίας της Π.Γ.Δ.Μ. παρείχε εργασία σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και έως το 2008 αυξητικές τάσεις. Με το ξέσπασμα 42 Σωτήρης Βαλντέν : Το Εξωτερικό Εμπόριο της ΠΓΔΜ και η Ελλάδα - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 43 Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος

23 όμως της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο τομέας του εμπορίου συρρικνώθηκε σημαντικά. Συνδρομή επί του παραπάνω αποτελέσματος κατείχε η παρουσία των μεγάλων αλυσίδων των super markets Η δημιουργία και αναβάθμιση των μεταφορικών υποδομών όπως το δίκτυο ασφαλτοστρωμένων αυτοκινητοδρόμων, το σιδηροδρομικό δίκτυο και η κατασκευή των δύο αεροδρομίων, αποτελούν σημαντικές επενδύσεις για το μέλλον και αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής της περιοχής Η εξέλιξη της έρευνας και της τεχνολογίας στον τομέα των ηλεκτρονικών υπολογιστών προσφέρει τρομερές επενδυτικές ευκαιρίες στην περιοχή. Προσφέρει εξειδικευμένο προσωπικό επί του παραπάνω τομέα, σε χαμηλό εργατικό κόστος και με αυτό τον τρόπο προσελκύει τις ευρωπαϊκές αγορές. Με την απελευθέρωση της βιομηχανίας των τηλεπικοινωνιών με νόμο το 2005, δόθηκε και η δυνατότητα εμπορευματοποίησης προϊόντων και υπηρεσιών προς το εξωτερικό Ο κλάδος του τουρισμού είναι ίσως ο σημαντικότερος κλάδος του τριτογενούς τομέα, καθώς μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας της Π.Γ.Δ.Μ. Η γεωγραφική θέση της και οι πολλές εναλλαγές των τοπίων, προσφέρουν ευκαιρίες προς ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας Όσον αφορά στον τραπεζικό-χρηματοπιστωτικό τομέα, παρατηρείται το φαινόμενο συγκέντρωσης αλλοδαπών συμφερόντων εντός του τραπεζικού συστήματος της Π.Γ.Δ.Μ., γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε ένα μελλοντικό κίνδυνο δυσλειτουργίας του τραπεζικού συστήματος. Τα υψηλά επιτόκια και οι ελλείψεις πιστώσεων αποτελούν επίσης σημαντικό πρόβλημα και ενδέχεται κίνδυνος κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος. Η καταβολή εγγυήσεων και υποθηκεύσεων από τους επενδυτές μπορεί να προσδώσει ένα είδος 22

24 εγγυήσεως. 44 Η Κεντρική Τράπεζα της Π.Γ.Δ.Μ. αποτελεί τον ρυθμιστή της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος και την εξέλιξη της νομισματικής πολιτικής της χώρας. 2.3 Βασικά Μεγέθη της Οικονομίας των Σκοπίων Πληθωρισμός Με την απόκτηση της ανεξαρτησίας της το 1992 από την τότε Γιουγκοσλαβία, η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. κληρονόμησε την σμίκρυνση της οικονομικής δραστηριότητας και το φαινόμενο του υπερπληθωρισμού, στοιχεία που την οδήγησαν σε μια επιβραδυντική πορεία Ανατρέχοντας σε στοιχεία που απεικονίζουν την πορεία του πληθωρισμού της χώρας, παρατηρείται ότι κατά την δεκαετία κυμαινόταν σε χαμηλά επίπεδα (2,8% κατά μέσο όρο). Κύριο αίτιο της εικόνας αυτής ήταν η δημοσιονομική πειθαρχία που αποτελούσε βασικό στόχο της Κεντρικής τράπεζας της Π.Γ.Δ.Μ., καθώς και η de facto πρόσδεση του εθνικού νομίσματος, του Δηναρίου, με το Ευρώ. Κατάφερε με αυτό τον τρόπο τον περιορισμό των πληθωριστικών πιέσεων. 47 Αντιθέτως, κατά το έτος του 2008 ο πληθωρισμός παρουσίασε μια κατακόρυφη αύξηση σημειώνοντας το ποσοστό του 8,3%. Η τάση αυτή προς αύξηση διήρκησε μόνο για το τρέχον έτος καθώς το 2009 ο δείκτης παρουσίασε πτώση αγγίζοντας το -0,8%. 44 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Σωτήρης Βαλντέν : Το Εξωτερικό Εμπόριο της ΠΓΔΜ και η Ελλάδα - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 46 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 47 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος

25 48 49 ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ ( ) Το φαινόμενο αυτό του αποπληθωρισμού οφειλόταν στην ραγδαία συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας καθώς και της κατάρρευσης της τιμής των εμπορευμάτων/ πρώτων υλών. Ως προς τα βασικά αγαθά και υπηρεσίες, ο πληθωρισμός σημείωσε πτώση από το 2,6% του 2008, στο 0,3% το Κατά το έτος 2011 παρατηρήθηκε μια αύξηση του πληθωρισμού στο 3,9% η οποία δεν παρουσίασε περαιτέρω διάρκεια καθώς σταδιακά μειωνόταν αντίστοιχα στο 3,3% το 2012, 2,8% το 2013 και έφτασε στο επίπεδο του -0,3% για το Αίτια της εμφάνισης του αποπληθωρισμού ήταν η μείωση της εσωτερικής ζήτησης και της επίδρασης των χαμηλότερων τιμών των προϊόντων στην παγκόσμια αγορά Βλέπε όπως παραπάνω 49 Πηγή: Κεντρική Τράπεζα ΠΓΔΜ/ Το 2009 ως προς τον δείκτη τιμών καταναλωτή παρουσίασαν άνοδο οι εξής δείκτες: υγεία, εστίαση, ξενοδοχεία, ενοίκια, ποτά, καπνός. Πτώση τα ακόλουθα: ένδυση, τρόφιμα, ψυχαγωγία, μεταφοράς και λοιπών υπηρεσίες. 51 Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος

26 2.3.2 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) Η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. κατά την περίοδο (δηλαδή από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της και μετά) βρισκόταν σε ύφεση και αποτέλεσε παράγοντα της πολιτικής αστάθειας που έλαβε χώρα τόσο εντός των συνόρων της, όσο και στην περιοχή των Βαλκανίων Όπως παρουσιάζεται και από το παρακάτω διάγραμμα της Ετήσιας Έκθεσης για την οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. του 2009, την περίοδο η οικονομία προσέδιδε μια τάση προς σταθερότητα και ανάκαμψη, η οποία ανακόπηκε αιφνιδίως από την εθνοτική κρίση που ξέσπασε το Ήταν μια καταστροφική περίοδος για την οικονομία, καθώς το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 4,5%, παρουσιάζοντας την τιμή του - 4,5% έναντι του 4,5% του προηγούμενου έτους. Την περίοδο η οικονομία έδειξε σημεία ανάκαμψης φτάνοντας το 2004 σχεδόν στα επίπεδα της περιόδου πριν το Εν συνεχεία απεικονίζεται μια σταθερότητα στο ποσοστό του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ στην τιμή 4,1% διετούς διαρκείας και 4,0% το 2006, που εκτοξεύεται στο 5,9% τα έτη 2007 και Η περίοδος ανάκαμψης όμως δεν διήρκησε για πολύ καθώς το 2008 τα αρνητικά αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης έγιναν αισθητά και στην οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. και οδήγησαν στην ύφεση και το ποσοστό του ΑΕΠ στο -0,7% Σωτήρης Βαλντέν : Το Εξωτερικό Εμπόριο της ΠΓΔΜ και η Ελλάδα - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 53 Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 54 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 55 Οι παραπάνω μεταβολές του δείκτη τιμών του ΑΕΠ δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματική εικόνα της οικονομίας της ΠΓΔΜ, διότι δεν συνυπολογίζονται οι δραστηριότητες παραοικονομίας που λαμβάνουν χώρα στο υπολογίσιμο ποσοστό του 20-35% των συνολικών δραστηριοτήτων της οικονομίας, ποσοστό ικανό στο να μεταβάλει την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων. 25

27 *: Προσωρινά δεδομένα ** : Εκτίμηση Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία ΠΓΔΜ / Κεντρική Τράπεζα ΠΓΔΜ - Quarterly Report IV (2009) ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΡΥΘΜΟΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΕΠ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ (%) ( ) 56 Η μικρή αύξηση της τιμής του ΑΕΠ κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2009 δεν ήταν ικανή στο να επιτύχει την απεμπλοκή της από την περίοδο της ύφεσης. Εισροές από κεφάλαια εξωτερικού καθώς και η εξωτερική ζήτηση εμφάνισαν σημαντικές μειώσεις, οδηγώντας επί της ουσίας στα αρνητικά πρόσημα του ποσοστού του ΑΕΠ. Ο βιομηχανικός τομέας εμφάνισε με τη σειρά του τα αρνητικά αποτελέσματα της κρίσης όπου χαρακτηριστικά η ανάπτυξη της τάξης του 3,5% του 2008, μετετράπη σε ύφεση -9,4% το Την ίδια πτωτική πορεία ακολούθησαν και άλλοι τομείς της οικονομίας όπως εστιατόρια-ξενοδοχεία: -4,8%, υπηρεσίες μεταφορών και επικοινωνιών: -4,6%. Υπήρχαν και άλλοι τομείς που αντιθέτως παρουσίασαν ανοδική τάση όπως οι τραπεζικές υπηρεσίες: 11,2% και υπηρεσίες κατασκευών: 9,6%. Σημάδια ανάκαμψης παρουσίασε ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ την επόμενη πενταετία, με εξαίρεση το έτος 2012 που παρουσίασε πτώση κατά 0,5%. Χαρακτηριστικά ο ΑΕΠ εμφάνισε 56 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος

28 ανάπτυξη της τάξης του 2,9% για το έτος 2010, 2,8% για το 2011, 2,7% για το 2013, περαιτέρω αύξηση 3,8% για το 2014 και τέλος 3,7% για το έτος Απασχόληση και Ανεργία Η ανεργία στην Π.Γ.Δ.Μ. και η εμφάνισή της σε υψηλά επίπεδα, αποτελεί κατάλοιπο της πρώην ενωμένης Γιουγκοσλαβίας και αποτελεί το μεγαλύτερο διαρθρωτικό πρόβλημα της οικονομίας της χώρας. 59 Αναλυτικά, η ανεργία κατά την μετάβαση από το 2006 στο 2007 καθώς και από το 2007 στο 2008, παρουσίασε μείωση του ιδίου ποσοστού κατά 1,1%,από 36% σε 34,9% και από 36% σε 34,9% αντιστοίχως. 60 Μετά το 2009 (32,2%), το ποσοστό της ανεργίας παρουσίασε μια σταδιακή μείωση: 31,4% το 2011, 30,6% το 2012, 29% το Το 2005 τέθηκε σε ισχύ ο εργατικός νόμος και το 2006 η Εθνική Στρατηγική για την Απασχόληση, που είχαν στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων εντός της αγοράς εργασίας με απώτερο σκοπό την μείωση της ανεργίας (π.χ. με συμβάσεις μερικής απασχόλησης). Το σχέδιο αυτό στην πράξη δεν λειτούργησε στην πραγματική αγορά με τον αναμενόμενο τρόπο. 62 Υπογραμμίζεται ότι το 2012 υπήρχε αναφορά από ΜΜΕ της αντιπολίτευσης περί νόθευσης των αποτελεσμάτων για μείωση της ανεργίας και οι κατηγορίες βασίζονται στην χρήση ενός νόμου από την Κυβέρνηση της Π.Γ.Δ.Μ. σύμφωνα με τον οποίο οι άνεργοι δεν ήταν υπόχρεοι στο να εγγραφούν στον Οργανισμό Απασχόλησης έτσι ώστε να έχουν το δικαίωμα απόκτησης κάρτας υγείας Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Βλέπε όπως παραπάνω 60 Η παραπάνω μείωση του ποσοστού της ανεργίας δεν αποτελεί θετικό στοιχείο στην περαιτέρω ώθηση της οικονομίας της ΠΓΔΜ, καθώς ο πληθυσμός της ζει υπό συνθήκες απόλυτης φτώχειας σε ποσοστό 20%. 61 Μετά το 1994, είναι η πρώτη φορά που το ποσοστό της ανεργίας βρίσκεται κάτω του ορίου του 30%. Σημειωτέων η ανεργία εμφανίστηκε στην μέγιστη τιμή της σε ποσοστό 37,3% το Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Έκθεση 2014 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος

29 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ (%) ( ) 64 Το ποσοστό της ανεργίας το 2014 υποχώρησε ακόμη περισσότερο στο 28% και στα τέλη του 2015 διαμορφώθηκε στο 26,1% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, επίπεδο που αποτελεί το χαμηλότερο των τελευταίων ετών. Τα παραπάνω ποσοστά δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματική εικόνα της οικονομίας λόγω της έντονης παραοικονομίας 65 (της τάξης άνω του 20%), καθώς μεγάλη μερίδα των εργαζομένων απασχολείται σε «μαύρη» εργασία και δηλώνουν άνεργοι, με σκοπό την είσπραξη του επιδόματος ανεργίας είτε την αποφυγή καταβολής των ασφαλιστικών εισφορών προς το κράτος σε συνεργασία με τους εργοδότες τους. Συμπερασματικά, τα στοιχεία αποδεικνύουν πως το πραγματικό ποσοστό ανεργία στην Π.Γ.Δ.Μ. είναι πολύ μικρότερο σε σχέση με το αντίστοιχο των στατιστικών υπηρεσιών. 64 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Χαράλαμπος Τσαρδανίδης-Τάκης Διαμάντης : Το Πολιτικό Σύστημα: Προβλήματα και Προοπτικές - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 28

30 ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΠΟΣΟΣΤA ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ ΚΑΤΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 66 Δικαιούχοι του επιδόματος ανεργίας είναι πρώην εργαζόμενοι με συνεχή απασχόληση τουλάχιστον 9 μηνών ή τουλάχιστον 12 μηνών με ένα διάλειμμα κατά τους τελευταίους 18 μήνες πριν παύσουν να εργάζονται. 67 Το ποσό του επιδόματος ανέρχεται στο 50% του μέσου μηνιαίου καθαρού μισθού που λάμβανε τους τελευταίους 24 μήνες της εργασίας του και η παροχή είναι 12 μηνών. Από τον παραπάνω πίνακα είναι ξεκάθαρο ότι η ηλικιακή ομάδα του πληθυσμού της Π.Γ.Δ.Μ. που έχει επηρεαστεί από την ανεργία είναι η μεταξύ 15 και 24 ετών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 2009 το ποσοστό απασχόλησης της παραπάνω ηλικιακής ομάδας βρίσκεται σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο, αλλά σε σταθερό επίσης και για τα δύο προηγούμενα έτη, σε αντίθεση με τα ποσοστά της ανεργίας που διατηρούνται σε υψηλό επίπεδο (55,1%) Δημόσιο- Εξωτερικό Χρέος Το δημόσιο χρέος της Π.Γ.Δ.Μ. σε γενικές γραμμές, έχει ακολουθήσει μια τάση προς μείωση. Μείζον παράγοντας του εν λόγο αποτελέσματος ήταν η πολιτική που υιοθετήθηκε από το κράτος κατά την περίοδο , όπου κατάφερε να εξοφλήσει πρόωρα χρέη του κράτους, καθώς και από την 66 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος

31 πολιτική των αποκρατικοποιήσεων που προσέδωσε εισροές κονδυλίων στο κράτος. Συγκεκριμένα, το ποσοστό του δημοσίου χρέους από το 57% το 2000, μειώθηκε στο 28,2% το ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΠΓΔΜ ( ) Εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αναφέρουν ότι το εξωτερικό χρέος θα συμβάλει αρνητικά στην οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ., καθώς η κάλυψη του ελλείμματος του κρατικού προϋπολογισμού απαιτεί είτε αντίστοιχη κάλυψη από συναλλαγματικά διαθέσιμα, είτε μέσω χρηματοδοτήσεως από εξωτερικό δανεισμό. Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα γίνεται κατανοητό ότι παρόλο που το εξωτερικό δημόσιο χρέος μετά το 2005 και για μια διετία παρουσίαζε μια τάση προς περιορισμό, τα έτη 2008 και 2009 παρουσίασε σοβαρή άνοδο. Χαρακτηριστικά, στις 31 Δεκεμβρίου του 2009 το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος της χώρας παρουσίασε αύξηση της τάξεως του 16,2% και πλησίασε τα εκατ. Ευρώ (57,9% του ΑΕΠ) Στα επόμενα έτη, το δημόσιο χρέος συνέχισε την ανοδική του πορεία ξεπερνώντας το όριο του 30% του ΑΕΠ το 2012 (33,8% του ΑΕΠ). Αναφορικά παρουσίασε τα εξής στοιχεία ανά έτος: 23,9% το 2009, 24,2% το 2010, 27,8% το 2011, 68 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Έως τον Ιούλιο του 2008 το Δημόσιο Χρέος της ΠΓΔΜ υπολογιζόταν σύμφωνα με την μεθοδολογία GFS (Government Finance Statistics) του ΔΝΤ και σύμφωνα με το Νόμο περί Δημοσίου Χρέους (Συνολικό χρέος εξαιρουμένων των δανείων του ΔΝΤ και των εντόκων γραμματειών και ομολόγων της Κεντρικής Τράπεζας που εκδόθηκαν για σκοπούς νομισματικής πολιτικής). Μετά τον Ιούλιο του 2008 και των αλλαγών στον Νόμο περί Δημοσίου Χρέους, η μεθοδολογία GFS χρησιμοποιήθηκε επί του τρόπου υπολογισμού σύμφωνα με το Νόμο περί Δημοσίου Χρέους. -Κεντρική Τράπεζα ΠΓΔΜ. 70 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Το 2009 ο καθαρός εξωτερικός δανεισμός της ΠΓΔΜ υπολογιζόταν στα 1.356,6 εκατ. Ευρώ(ή 20,6% του ΑΕΠ) και σε σχέση με τα προηγούμενα έτη είχε παρουσιάσει άνοδο κατά 49,7% ή 6,6 εκατ. Μονάδες του ΑΕΠ. 30

32 34,3% το 2013 και 45,8% του ΑΕΠ τον Δεκέμβρη του Αντιστοίχως το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος το 2014 ανήλθε στο 69,8% του ΑΕΠ (5,97 δις. Ευρώ), δηλαδή αυξήθηκε κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες έναντι του Υπάρχει έντονη αμφισβήτηση της γνησιότητας των παραπάνω ποσοστών που παρουσιάζει το δημόσιο χρέος της Π.Γ.Δ.Μ. από την πλευρά της αντιπολίτευσης, καθώς ισχυρίζονται ότι το πραγματικό του μέγεθος είναι πολύ μεγαλύτερο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις οικονομικών αναλυτών με τους τρέχοντες οικονομικούς ρυθμούς, το ποσοστό του χρέους δεν θα πρέπει να ξεπερνά το 10-20% του ΑΕΠ, προκειμένου να διατηρηθεί σε ασφαλή επίπεδα για την οικονομία της χώρας. 73 Σε έκθεση του ΔΝΤ του έτους 2015 που αφορούσε το δημόσιο χρέος της Π.Γ.Δ.Μ., γίνεται εκτίμηση περί μελλοντικής εξέλιξης αυτού και αναφέρει ότι το έτος 2019 θα καταγράφει ποσοστό 52% του ΑΕΠ κι αυτό λόγω αύξησης του χρέους της γενικής κυβέρνησης άνω του επιπέδου του 40%. Επίσης προτείνεται ως λύση του παραπάνω ζητήματος ο έλεγχος των κρατικών δαπανών που παρουσιάζουν αυξητική τάση Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Π.Γ.Δ.Μ. από το 1999 έως το 2003 ακολουθεί μια σταθερή ανοδική πορεία. Από το έτος 2004 και έπειτα χαρακτηρίζεται από μια πορεία αυξομειώσεων επί της τιμής του. Την καλύτερη επίδοση της δεκαετίας παρουσίασε το 2006 σε 56,4 εκατ. US$, ενώ το 2008 το έλλειμμα γιγαντώθηκε στο επίπεδο των εκατ. US$. Το 2009 το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σημείωσε σημαντική υποχώρηση (645,6 εκατ. US$). Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2009, σημειώνεται ότι η οικονομική αβεβαιότητα που δημιουργήθηκε από την οικονομική κρίση, προκάλεσε σημαντική μείωση των κεφαλαιακών εισροών στη χώρα από το εξωτερικό και περιορισμό των εσόδων της από εξαγωγές, με συνέπεια την 72 Έκθεση 2014 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος Έκθεση 2013 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος

33 επιδείνωση του λογαριασμού τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. Από τον Ιούλιο του 2009 και έπειτα, παρατηρήθηκε ότι το έλλειμμα σταθεροποιήθηκε στο 7,5% του ΑΕΠ κι αυτό διότι βελτιώθηκε η εξωτερική ζήτηση και αύξηση των ιδιωτικών μεταβιβαστικών πληρωμών από το εξωτερικό. Επισημαίνεται επίσης ότι από πλευράς λογαριασμών κεφαλαίων και χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, οι πλέον αξιόλογες εισροές το 2009 αφορούν σε δανεισμό της κυβέρνησης. 74 Τέλος, το 2008 οι άμεσες ξένες επενδύσεις κάλυπταν κατά το ήμισυ το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών, ενώ την επόμενη χρονιά το 1/3 αυτού. Σημειώνεται ότι τα συναπτά έτη 2006 και 2007, οι άμεσες επενδύσεις υπερκάλυπταν το παραπάνω έλλειμμα. Επίσης, σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα, μετά την για πρώτη φορά στην πενταετία σημειωθείσα μείωση στα μικτά επίσημα συναλλαγματικά διαθέσιμα, το 2009 υπήρξε επαναφορά σε αύξηση της τάξης των US$ 136,5 εκατ. ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΤΗΣ ΠΓΔΜ (ΣΕ ΕΚΑΤ. $) ( ) Με την έκδοση Ευρωομολόγων ύψους 175 εκατ. Ευρώ και χορήγηση SDR - ειδικών τραβηχτικών δικαιωμάτων 75 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος

34 Το ισοζύγιο εισοδημάτων για το έτος 2009 παρέμεινε αρνητικό, χαμηλότερο από αυτό του 2007 που αποτελούσε ρεκόρ πενταετίας και λίγο αυξημένο από το Παρατηρήθηκε επίσης ξαφνική μείωση των εισροών των λογαριασμών υπηρεσιών, παρά την αυξητική τάση που παρουσίαζαν μέχρι και το Το ισοζύγιο όχι μόνο παρέμεινε πλεονασματικό, λόγω του ότι ο ρυθμός των εκροών ήταν μικρότερος από τον αντίστοιχο των εισροών, αλλά παρουσίασε αύξηση. ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ (ΣΕ ΕΚΑΤ. US$) ( ) Βλέπε όπως παραπάνω 33

35 Το ισοζύγιο του λογαριασμού τρεχουσών μεταβιβάσεων παρέμεινε πλεονασματικό και αυξανόμενο παρουσιάζοντας ρυθμό αύξησής υψηλότερο έναντι του 2008 με πιθανή αντιστροφή της μειωτικής τάσης που παρατηρήθηκε στην προηγηθείσα τετραετία (2005: 35%, 2006: 18%, 2007: 12%, 2008: 5%, 2009: 9,86%). 77 Το 2009, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών επίσης μειώθηκε σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος από το 6,7% στο 2,8% του ΑΕΠ (από 449 εκατ. ευρώ σε 191 εκατ. ευρώ). Αρνητικό επίσης παρουσιάστηκε και κατά το έτος 2012, το έλλειμμα του οποίου ανήλθε στο 3,0% του ΑΕΠ (225,7 εκατ. ευρώ) σε σύγκριση με 2,5% του ΑΕΠ (189,1 εκατ. ευρώ) το Το 2013 ανήλθε στο 67,5%, ελαφρά μειωμένο σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. 78 Βελτίωση, τέλος, σημειώθηκε κατά το 2014 επί του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το έλλειμμα του οποίου περιορίστηκε στο 1,4% του ΑΕΠ (113 εκατ. ευρώ) σε σύγκριση με 1,8% του ΑΕΠ (146,8 εκατ. ευρώ) το ΑΞΕ (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) 77 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος Έκθεση 2013 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος

36 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της ΠΓΔΜ, το σύνολο των άμεσων ξένων επενδύσεων στην ΠΓΔΜ 79 ανέρχεται σε 4,023,6 δισ. ευρώ 80, με σημαντικότερες επενδύτριες χώρες τις: Ολλανδία (869,7 εκατ. ευρώ και ποσοστό 21,6% επί του συνόλου), Αυστρία (516,3 εκατ. ευρώ και ποσοστό 12,8%), Ελλάδα (429,2 εκατ. ευρώ και ποσοστό 10,7%), Σλοβενία (387,6 εκατ. ευρώ και ποσοστό 9,6%) και Ουγγαρία (227,3 εκατ. ευρώ και ποσοστό 5,6%). 81 Διατυπώθηκε η υπόνοια βασιζόμενη σε τοπικά δημοσιεύματα, ότι την περίοδο 2003 έως το 2009, η προέλευση του 38% των ΑΞΕ ήταν χωρών που κατατάσσονταν σε μια μαύρη λίστα, των επονομαζόμενων ως φορολογικών παραδείσων. Η παραπάνω άποψη βασίστηκε στο γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των εισερχομένων επιχειρήσεων, διέθεταν offshore εταιρείες που συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος χρήματος. Η πιο πετυχημένη χρονιά της δεκαετίας ως προς την προσέλκυση ΑΞΕ έλαβε χώρα το 2007 αριθμώντας 506 εκ. ευρώ. Το 2010 οι ΑΞΕ σημείωσαν αύξηση της τάξης του 53% σε σύγκριση με το 2009, ως αποτέλεσμα των επανεπενδυόμενων κερδών καθώς και των μετοχικών κεφαλαίων που ήδη δραστηριοποιούνταν στη χώρα. Το έτος 2012 σε σύγκριση με τα 337 εκ. ευρώ του 2011, κατέγραψε επενδύσεις ύψους μόλις 72 εκ. ευρώ. Αντιθέτως το 2013 παρουσιάστηκε ανάπτυξη της τάξης του 77% των 312,2 εκ. ευρώ. 82 Σε γενικές γραμμές το καθεστώς επενδύσεων της Π.Γ.Δ.Μ. είναι ανοιχτό σε ΑΞΕ, περιλαμβάνοντας ελάχιστους περιορισμούς στην είσοδο ή την ίδρυση ξένων εταιριών. 83 Τα οφέλη της πραγματικής οικονομίας από τις ΑΞΕ εντός των τεχνολογικών και βιομηχανικών αναπτυξιακών ζωνών είναι από ελάχιστα έως μηδαμινά, παρά το ιδιαίτερα ευνοϊκό καθεστώς που ίσχυε. Σοβαρό ρόλο στην όλη πορεία των ΑΞΕ διαδραμάτισε και η πολιτική αστάθεια του κράτους, που λειτούργησε απωθητικά προς τους μελλοντικούς δυνητικούς επενδυτές. 84 Την περίοδο , το κράτος της Π.Γ.Δ.Μ., με στόχο την αύξηση των ΑΞΕ επιχείρησε την απελευθέρωση της αγοράς ακινήτων για τους πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ. Ειδικοί αναλυτές της χώρας παρουσίασαν το παραπάνω μέτρο ως την ευκαιρία εισροής κεφαλαίων από offshore επιχειρήσεις που πιθανόν εξήλθαν στο παρελθόν. Αντιθέτως, ξένοι οικονομικοί αναλυτές θεώρησαν πως η απόφαση της κυβέρνησης περί απελευθερώσεως της αγοράς ακινήτων σε ξένους επενδυτές, θα συνέβαλε στην ανάπτυξη του ξεπλύματος χρήματος μέσω της Π.Γ.Δ.Μ. Το 2015 η αξία των ξένων επενδύσεων ανήλθε σε 157,02 εκ. ευρώ. Τα υψηλότερα επενδυτικά κεφάλαια ύψους 181,7 εκ. ευρώ προήλθαν από τις Βερμούδες. 79 Εκτιμωμένων σε προσθετική βάση ανά έτος, αρχής γενομένης από το 1997 και έως το 2014, και συμπεριλαμβανομένων τόσο του μετοχικού κεφαλαίου όσο και των επανεπενδυμένων κερδών. 80 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 81 Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος Έκθεση 2014 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος Οι ιδρύσεις ξένων εταιρειών αφορούσαν τομείς όπως των τυχερών παιγνίων, της ασφάλισης και της ραδιοφωνίας. 84 Έκθεση 2013 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος

37 ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΜΕΣΩΝ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ ( ) 36

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο «ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-ΠΓΔΜ» 3.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Η χρονική μετάβαση των οικονομιών των βαλκανικών χωρών στο νέο περιβάλλον που διαμορφωνόταν μετά την κατάρρευση του υπαρκτού Σοσιαλισμού, συνέπεσε και με τον επαναπροσδιορισμό των εμπορικών τους συναλλαγών. Αυτό το χρονικό ορόσημο υπήρξε και για την Ελλάδα πολύ σημαντικό αφού εκείνη την περίοδο η χώρα διεύρυνε τις εμπορικές της συναλλαγές με τα νέο-ιδρυθέντα κρατίδια της Βαλκανικής. Αρχικά, επικράτησε μια αισιοδοξία στην Ελλάδα με τη διεύρυνση του ενδοβαλκανικού εμπορίου που θεωρούνταν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για την προώθηση των ελληνικών προϊόντων. Σύντομα όμως αποκαλύφθηκε η παθογένεια του εξαγωγικού μας εμπορίου. «Με βάση έναν επιμερισμό των προϊόντων σε βασικά (πρωτογενής παραγωγή, πρώτες ύλες κλπ), ελαφράς βιομηχανίας και βαριάς βιομηχανίας, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η Ελλάδα εξάγει προς τις άλλες βαλκανικές χώρες κυρίως βασικά προϊόντα και προϊόντα της ελαφράς βιομηχανίας και εισάγει βιομηχανικά προϊόντα (Παπαδημητρίου, Νίκας, Κουτσουπιάς, 2004)» 85. Παρά το γεγονός της αμοιβαίας έλλειψης εμπιστοσύνης που ήταν εξαιρετικά δύσκολες λόγο των χρόνιων προβλημάτων στο ζήτημα του ονόματος της Π.Γ.Δ.Μ., οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών ακολουθούσαν εντελώς αντιδιαμετρική κατεύθυνση με την ραγδαία ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων. Οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών άρχισαν να γνωρίζουν μεγάλη άνθηση μετά το 1995 και την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας και παρά το γεγονός ότι η γειτονική χώρα αντιμετώπιζε πληθώρα προβλημάτων, όπως η ανακίνηση εδαφικών αλλαγών στα εδάφη της πρώην Γιουγκοσλαβίας και φυσικά ο αποσταθεροποιητικός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αλβανών και Σλαβομακεδόνων. 86 Το θεσμικό περιβάλλον που δημιουργήθηκε μεταξύ της Ελλάδας και της Π.Γ.Δ.Μ. επέτρεψε την τεράστια ανάπτυξη των διμερών εμπορικών σχέσεων μέσα από την αύξηση των επενδύσεων από την πλευρά της ελληνικής επιχειρηματικής κοινότητας και βέβαια από την στενή πολιτική σχέση στα πλαίσια της προσπάθειας ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας το 1995, η Ελλάδα 85 Νίκας Χ. (2004): Μετακινήσεις Κεφαλαίου και Εργασίας. Σχέση Συμπληρωματικότητας ή Υποκατάστασης: - Η Ελληνική Εμπειρία με την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, Αγορά Χωρίς Σύνορα, Απρίλιος. 86 Νίκας Χ. (2003): Οι Επιπτώσεις της Εφαρμογής της Ενδιάμεσης Συμφωνίας Ελλάδας-ΠΓΔΜ στις Οικονομικές Σχέσεις των Δυο Χωρών, στο συλλογικό τόμο Αθήνα-Σκόπια: Η Επτάχρονη Συμβίωση ( ) (επιμ. Ε. Κωφός-Β. Βλασίδης), Αθήνα, Παπαζήσης, σσ

39 κατέστη ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Π.Γ.Δ.Μ. από τις χώρες της Ε.Ε. 87 Η Π.Γ.Δ.Μ. σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα έκανε μεγάλες προσπάθειες να γίνει ελκυστικός επενδυτικός προορισμός για τα ξένα κεφάλαια και αυτό φαίνεται από την προσπάθεια προώθησης σημαντικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και συνετής δημοσιονομικής πολιτικής, ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει στον διεθνή ανταγωνισμό. 3.2 Βασικοί παράγοντες που διαμόρφωσαν τις εμπορικές συναλλαγές Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. Αρκετοί θα λέγαμε ήταν οι παράγοντες που διαμόρφωσαν τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο βαλκανικών εταίρων και παρακάτω παραθέτουμε μερικούς από αυτούς: Οι βαλκανικές χώρες και η Π.Γ.Δ.Μ. παρουσίαζαν σημαντική υστέρηση ως προς τις οικονομικές τους επιδόσεις σε σύγκριση με άλλες χώρες που και αυτές βρίσκονταν στο στάδιο της μετάβασης από το σοσιαλιστικό μοντέλο παραγωγής στην νέα κουλτούρα της φιλελεύθερης οικονομίας. 88 Στις αρχές του 1990 οι χώρες των Βαλκανίων και η Π.Γ.Δ.Μ. παρουσίαζαν εντυπωσιακά υψηλά ποσοστά ανεργίας, εξωτερικού χρέους και υπερπληθωρισμού ενώ τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα ήταν από τα υψηλότερα των υπό μετάβαση κρατών Η οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ. θα την χαρακτηρίζαμε στις αρχές του 1990 οικονομία σε πρώιμο στάδιο οικονομικής μετάβασης με τους περισσότερους διεθνής οίκους αξιολόγησης να την κατατάσσουν πολύ χαμηλά στις αξιολογήσεις τους. 89 Οι σημαντικές καθυστερήσεις στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος αποκρατικοποιήσεων είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλο τμήμα των εμπορικών δραστηριοτήτων να διεξάγεται από επιχειρήσεις που βρίσκονταν υπό κρατικό έλεγχο Οι καθαρά εξωγενείς παράγοντες, που δεν σχετίζονταν απαραίτητα με την οικονομία της Π.Γ.Δ.Μ., όπως το ελληνικό εμπάργκο, επηρέασαν καθοριστικά και σε πολύ μεγάλο βαθμό τις σχέσεις των δύο χωρών σε συνδυασμό και με την διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση των σχέσεων του νεοσύστατου κράτους της Π.Γ.Δ.Μ. με τους γείτονές του και τις εθνότητες στο εσωτερικό του 87 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 88 Νίκας X., 2003α, Οι Επιπτώσεις της Εφαρμογής της Ενδιάμεσης Συμφωνίας Ελλάδας-ΠΓΔΜ στις Οικονομικές Σχέσεις των Δυο Χωρών, στο συλλογικό τόμο Αθήνα-Σκόπια: Η Επτάχρονη Συμβίωση ( ) (επιμ. Ε. Κωφός-Β. Βλασίδης), Αθήνα, Παπαζήσης, σσ Petrakos G., 2003, Peripheral European Transitions: Performance, Structure and Trade Relations in the Balkan Region, South- Eastern Europe Tournal of Economics. Vol. 1, Nol. 38

40 Το θεσμικό πλαίσιο στην Π.Γ.Δ.Μ. 90 με την τεράστια έλλειψη στην οργάνωση και λειτουργία δασμολογικών υπηρεσιών έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της παραοικονομίας και του λαθρεμπορίου με αποτέλεσμα η κατάσταση να βρίσκεται εκτός νόμιμου θεσμικού πλαισίου που σε πολλές περιπτώσεις υπονόμευε την βιωσιμότητα των διμερών εμπορικών σχέσεων. Σε πολύ μεγάλο βαθμό η πρώην σοσιαλιστική Δημοκρατία 91 στην πρώτη δεκαετία της ζωής της είχε μια οικονομία έντομα εσωστρεφής και με σημαντική εξάρτηση από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες και την Ρωσία στο σκέλος των εμπορικών συναλλαγών Στο μεγαλύτερο μέρος τους οι εμπορικές συναλλαγές Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. χαρακτηρίζονται ελλειμματικές σε βάρος της δεύτερης, η οποία μάλιστα στις αρχές της δεκαετίας του 1990 παρουσίαζε ένα διαρκώς αυξανόμενο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αυτή ακριβώς η αύξηση του εμπορικού ελλείμματος καταδεικνύει την έντονη στροφή της οικονομίας της Π.Γ.Δ.Μ. προς την εγχώρια κατανάλωση και στην ανάγκη για αύξηση των επενδύσεων. Προκειμένου να εξάγει, η χώρα είναι αναγκασμένη να εισάγει Οι εξελίξεις στις σχέσεις Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. την περίοδο Σε γενικές γραμμές οι σχέσεις των εμπορικών συναλλαγών την εξεταζόμενη περίοδο θα μπορούσαν να περιγραφούν ως εξής: Μετά από μια έντονη περίοδο εξωτερικών επιδράσεων, όπως η επιβολή του οικονομικού εμπάργκο, οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δύο κρατών σημείωσαν εντυπωσιακή βελτίωση με την Ελλάδα να μετατρέπεται σε σύντομο χρονικό διάστημα ο δεύτερος πιο σημαντικός εταίρος της Π.Γ.Δ.Μ. από το σύνολο των χωρών της Ε.Ε. 93 Είναι χαρακτηριστικής σημασίας το γεγονός ότι η Π.Γ.Δ.Μ. σαν αγορά για τα ελληνικά προϊόντα είναι πιο σημαντική από την Αλβανία και τη Γαλλία και σίγουρα πολύ πιο σημαντική από τις αντίστοιχες αγορές της Βοσνίας και της Κροατίας 94 Οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών δεν περιορίστηκαν στο εμπόριο, αλλά επεκτάθηκαν και στους συντελεστές παραγωγής, με τις ελληνικές επενδύσεις να πρωταγωνιστούν. Παράλληλα υπήρξε μια σημαντική και σπουδαία μαζική εισροή μεταναστών από την Π.Γ.Δ.Μ. προς την 90 Καραφωτάκης Ε. (1999): Οι Βαλκανικές Οικονομίες σε Πρώιμο Στάδιο Μετάβασης , Αθήνα, Κριτική. 91 Michalopoulos C. (2002): The Western Balkans in World Trade: Some Implications for Greece, Southeast European and Black Sea Studies,Vol.2, No2. 92 Παπαδημητρίου Γ., Νίκας Χ., Κουτσουπιάς Ν. (2004): Ανάλυση των ΕμπορικώνΣυναλλαγών της Ελλάδας με τις Άλλες Βαλκανικές Χώρες, τόμος προς τιμήν καθ. Ιγνατιάδη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη (υπό έκδοση). 93 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 94 Burtschy B., Papadimitriou I. (1991): La Matrice de Leontief de la Grece Analyse Diachronique de 1958 a 1977, Les Cahiers de l Analyse des Donees, vol.xvi, no.4, pp , Paris. 39

41 Ελλάδα, πράγμα που τόνωσε σε μεγάλο βαθμό το εργατικό δυναμικό που ήταν εκείνη την χρονική περίοδο απαραίτητο για την διατήρηση και ενίσχυση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας. Επιπλέον, το ενδοκλαδικό εμπόριο υπήρξε επίσης πολύ σημαντικό τόσο με τα Σκόπια όσο και με τις υπόλοιπες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων Σε πρώτη φάση, οι εξαγωγικές δραστηριότητες της Π.Γ.Δ.Μ. προς την Ελλάδα παρέμεναν συγκεντρωμένες σε κλάδους της βαριάς βιομηχανίας, όπως τα μηχανήματα ενώ ταυτόχρονα η πρώην σοσιαλιστική Δημοκρατία είναι σχεδόν απόλυτα εξαρτημένη από τις εισαγωγές τροφίμων από την χώρα μας. Αυτό θα αρχίσει να αλλάζει από της αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά όχι σε βαθμό που να θέτει σε κίνδυνο το εμπορικό ισοζύγιο στον κλάδο των αγροτικών προϊόντων 95 Προς το τέλος της περιόδου που εξετάζουμε η εικόνα των διμερών εμπορικών σχέσεων μεταβάλλεται. Το εξαγωγικό εμπόριο των Σκοπίων προς την Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ασυμμετρίες, έλλειψη πλουραλισμού και πλέον η χώρα αυτή της Βαλκανικής κατευθύνει μεγάλο τμήμα των εξαγωγών της προς τις χώρες της Ε.Ε. Αυτό κυρίως ως αποτέλεσμα της βαθύτατης οικονομικής κρίσης που βιώνει η ελληνική οικονομία ήδη από τις αρχές του 2008 Οι ελληνικές εξαγωγές προς την Π.Γ.Δ.Μ. 96 δεν φαίνεται να αναφέρονται στις μακροπρόθεσμες παραγωγικές ανάγκες της και αφορούν κυρίως άμεσα και διαρκή καταναλωτικά προϊόντα. Αν και για κάθε βαλκανική χώρα η εικόνα διαφοροποιείται ως προς τα ποια ελληνικά προϊόντα κυριαρχούν, το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι εξαγωγές της Ελλάδας προς τις άλλες χώρες της Βαλκανικής και κυρίως την Π.Γ.Δ.Μ. καλύπτουν κυρίως τις πρόσκαιρες καταναλωτικές τους ανάγκες Η ενσωμάτωση και ένταξη των Σκοπίων στον παγκόσμιο και ευρωπαϊκό καταμερισμό του εμπορίου μέσα από την παρουσία και συμμετοχή του στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου επηρέασε σαφώς το ελληνοσκοπιανό εμπόριο. 97 Παράλληλα η υπογραφή και η εφαρμογή των εμπορικών συμφωνιών της ΠΓΔΜ με την Ε.Ε έχει συμβάλει στην δημιουργία ενός ευνοϊκού 95 Τις ευκαιρίες περαιτέρω ανάπτυξης της διασυνοριακής συνεργασίας Ελλάδας- ΠΓΔΜ με «φόντο» τα βιολογικά προϊόντα εξέτασαν οι συμμετέχοντες (εκπρόσωποι 12 ελληνικών και 25 εταιρειών από την ΠΓΔΜ) σε εκδήλωση του Δικτύου Βιολογικών Προϊόντων και του Δικτύου «Πράξη», στη Θεσσαλονίκη. Οι εταιρείες από την ΠΓΔΜ παράγουν βιολογικά προϊόντα και κυρίως κρασί, μέλι και αρωματικά φυτά, καθώς και γαλακτοκομικά και οπωροκηπευτικά σε μικρότερο βαθμό. Στη διάρκεια της εκδήλωσης διαπιστώθηκε ότι παρά το μικρό μέγεθος των εταιρειών, η αγορά είναι σε ανάπτυξη και υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες συνεργασίας με τη χώρα μας τόσο σε επίπεδο τεχνογνωσίας όσο και σε επίπεδο πρώτων υλών (λιπάσματα, πολλαπλασιαστικό υλικό κλπ). Η μέχρι σήμερα συνεργασία, όπως επισημάνθηκε από τους ομιλητές, δυσχεραίνεται από την έντονη γραφειοκρατία και τις καθυστερήσεις της χώρας μας σε σχέση με τις εισαγωγές βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες. 96 Νίκας Χ. (2003): Οι Επιπτώσεις της Εφαρμογής της Ενδιάμεσης Συμφωνίας Ελλάδας-ΠΓΔΜ στις Οικονομικές Σχέσεις των Δυο Χωρών, στο συλλογικό τόμο Αθήνα-Σκόπια: Η Επτάχρονη Συμβίωση ( ) (επιμ. Ε. Κωφός-Β. Βλασίδης), Αθήνα, Παπαζήσης, σσ Παπαδημητρίου Γ., Νίκας Χ., Κουτσουπιάς Ν. (2004): Ανάλυση των Εμπορικών Συναλλαγών της Ελλάδας με τις Άλλες Βαλκανικές Χώρες, τόμος προς τιμήν καθ. Ιγνατιάδη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη (υπό έκδοση). 40

42 οικονομικού περιβάλλοντος το οποίο επηρέασε θετικά τη διεύρυνση των εμπορικών συναλλαγών του νεοσύστατου κράτους με τις όμορες χώρες της περιοχής και όχι μόνο Το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο 98 με τις άλλες βαλκανικές χώρες τα τελευταία χρόνια (ενώ η γενική εικόνα του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου είναι αυτή του διαρθρωτικού ελλείμματος), σε συνδυασμό με την έντονη παρουσία του ελληνικού κεφαλαίου στις χώρες αυτές, δημιούργησε μια υπεραισιοδοξία στη χώρα μας. Τα Βαλκάνια θεωρήθηκαν ελληνικός οικονομικός ζωτικός χώρος και η Ελλάδα τοπική οικονομική υπερδύναμη. 99 Πέρα από τις καλές επιδόσεις της Ελλάδας στις οικονομικές της σχέσεις με τις γειτονικές της χώρες, η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν οι απόψεις για ηγεμονικό ρόλο της χώρας μας στο οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής ήταν το σχετικά υψηλότερο επιπέδου ανάπτυξης της σε συνδυασμό με το ότι αυτή είναι εδώ και πολλά χρόνια πλήρες μέλος της Ε.Ε., γεγονός που την φέρνει σε προνομιακή θέση σε σχέση με χώρες που προσπαθούν να πετύχουν την ένταξη τους Εμπορικές σχέσεις Ελλάδας- Π.Γ.Δ.Μ. Σ' αυτό το μέρος θα ακολουθήσει μια διάκριση των εμπορικών σχέσεων με βάση χρονικές περιόδους από το 1991 μέχρι και το Οι εμπορικές σχέσεις μπορούν να λειτουργήσουν και σαν εργαλείο για την εξαγωγή αποτελεσματικών συμπερασμάτων σχετικά με το εύρος των διμερών οικονομικών σχέσεων που είχαν η Π.Γ.Δ.Μ. με την Ελλάδα στην μετά-κομμουνιστική περίοδο της πρώτης. Με βάση λοιπόν τις τάσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους στις διμερείς οικονομικές σχέσεις μπορούμε να διακρίνουμε και τις ανάλογες περιόδους ανάλυσης: : Καλύπτει το χρονικό διάστημα αμέσως μετά την ανεξαρτησία της Π.Γ.Δ.Μ., και η οποία χαρακτηρίζεται από την επικράτηση ισχυρών πολιτικών εντάσεων μεταξύ των δύο χωρών : Αναφέρεται στο χρονικό διάστημα από την επιβολή του οικονομικού εμπάργκο της Ελλάδας στην Π.Γ.Δ.Μ. μέχρι την λήξη αυτού και την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας : Καλύπτει την χρονική περίοδο μετά την Ενδιάμεση Συμφωνία, και η οποία χαρακτηρίζεται από την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και την ταχεία αύξηση των εμπορικών συναλλαγών και των επενδύσεων της Ελλάδας στα Σκόπια 98 Καραφωτάκης Ε. (1999): Οι Βαλκανικές Οικονομίες σε Πρώιμο Στάδιο Μετάβασης , Αθήνα, Κριτική. Κουτσουπιάς Ν. (2002): S-Pro: Εφαρμογή υλοποίησης μεθόδων της ανάλυσης δεδομένων, Τετράδια Ανάλυσης Δεδομένων, τ.1, σελ , Θεσσαλονίκη. 99 Νίκας Χ. (2003): Οι Επιπτώσεις της Εφαρμογής της Ενδιάμεσης Συμφωνίας Ελλάδας-ΠΓΔΜ στις Οικονομικές Σχέσεις των Δυο Χωρών, στο συλλογικό τόμο Αθήνα-Σκόπια: Η Επτάχρονη Συμβίωση ( ) (επιμ. Ε. Κωφός-Β. Βλασίδης), Αθήνα, Παπαζήσης, σελ Νίκας Χ. (2004): Μετακινήσεις Κεφαλαίου και Εργασίας. Σχέση Συμπληρωματικότητας ή Υποκατάστασης: - Η Ελληνική Εμπειρία με την ΠΓΔΜ και την Αλβανία, Αγορά Χωρίς Σύνορα, Απρίλιος. 41

43 : Είναι η περίοδος της ελληνικής οικονομικής κρίσης που είχε άμεσες συνέπειες και στις διμερείς οικονομικές σχέσεις. Η επιβολή οικονομικής λιτότητας στην Ελλάδα μείωσε στο σύνολό τους τις εισαγωγές της χώρας, ενώ παράλληλα έπληξε και τις εξαγωγές Περίοδος Σύμφωνα με το διαχωρισμό στο οποίο 101 προχωρήσαμε, οι εμπορικές σχέσεις μπορούν να εξεταστούν μετά το 1991, αλλά υπάρχουν κάποια σημαντικά δεδομένα, ακόμη και πριν από αυτό το χρονικό ορόσημο. Παρότι η Π.Γ.Δ.Μ. ήταν τμήμα της ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας μπορούμε να διαχωρίσουμε και να απομονώσουμε τις εμπορικές συναλλαγές με την Ελλάδα. 102 Η ετήσια αξία τους ήταν λιγότερο από ένα εκατομμύριο δολάρια το 1950, και ανήλθαν σε τέσσερα εκατομμύρια δολάρια στα τέλη της δεκαετίας του 1960, για να ακολουθήσει η εκρηκτική άνοδο στα 70 εκατ. δολάρια το Λίγο πριν την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού οι εμπορικές συναλλαγές είχαν φτάσει σε σημείο αιχμής φτάνοντας τα 150 εκατ. δολάρια το Η πτώση των εμπορικών συναλλαγών υπήρξε μικρή και ανεπαίσθητη το 1991, περίοδο μετάβασης της οικονομίας των Σκοπίων στο καπιταλιστικό σύστημα οικονομικών θεσμών. Όμως από το 1992 οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών επιδεινώθηκαν με αφορμή το Ζήτημα της Ονομασίας του νεοσύστατου κράτους με αποτέλεσμα ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών να ακολουθήσει πτωτική πορεία στα 87 εκατ. δολάρια. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι το εμπορικό ισοζύγιο καθ' όλη την διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου εμφάνιζε ένα ισχυρό πλεόνασμα υπέρ της Ελλάδας. 103 Στο πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε την τάση του εμπορίου από το 1993 και μετά με βάση τους αριθμούς που δίνει η Κεντρική Τράπεζα της Π.Γ.Δ.Μ. και βάση αυτών μπορούμε να οδηγηθούμε σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα. Ειδικά για τα στοιχεία που αναφέρονται στο διμερές εμπόριο, πρέπει να επισημανθεί η αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ των στατιστικών στοιχείων που προέρχονται από την Εθνική Στατική Υπηρεσία Ελλάδος και την αντίστοιχη κρατική ανεξάρτητη αρχή της Π.Γ.Δ.Μ. Δεδομένου όμως πως τα στοιχεία της Ελληνικών Αρχών χρησιμοποιούνται και από την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Αρχή (EUROSTAT), προκειμένου να υπολογιστεί το συνολικό εξωτερικό εμπόριο της Ε.Ε., κρίναμε σκόπιμο να χρησιμοποιήσουμε ως βάση τα ελληνικά στοιχεία για την εξαγωγή των 101 Syrri, D. (2005). GREECE AND THE FORMER YUGOSLAV REPUBLIC OF MACEDONIA : THE ROLE OF THE CIVIL SOCIETY. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ). 102 «Με βάση τα στοιχεία της ίδιας της ΠΓΔ της Μακεδονίας, κατά τη δεκαετία του '80, οι εξαγωγές της τότε Δημοκρατίας της Μακεδονίας της ενιαίας Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας προς την Ελλάδα κινούνταν στα επίπεδα των 30 εκατ. δολαρίων, κατά μέσο όρο ετησίως, λαμβάνοντας τη μέγιστη τιμή τους το 1987 (44 εκατ. δολάρια). 1/4σον αφορά στις ελληνικές εξαγωγές προς την ΠΓΔ της Μακεδονίας κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ήταν περίπου 35 εκατ. δολάρια, κατά μέσο όρο ετησίως, όσο δε για το μεγαλύτερο όγκο εξαγωγών, παρατηρήθηκε το 1982 (60 εκατ. δολάρια). Άρα, σ' αυτό το διάστημα, το εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ της Ελλάδας και της ΠΓΔ της Μακεδονίας εμφανίζεται πλεονασματικό για την πρώτη και ελλειμματικό για τη δεύτερη, χωρίς όμως να παρατηρείται αξιοσημείωτη διαφορά» Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 103 Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). PETKOVSKI, M., & SLAVESKI, T. (1997). Foreign Trade in the Repnblic of Macedonia. Eastern European Economics, 35(1), Panagiotou, R. a. (2008). Greece and FYROM: the dynamics of economic relations. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

44 απαραίτητων συμπερασμάτων. Από τον πίνακα αυτό μπορούμε να εξάγουμε μερικά ασφαλή συμπεράσματα: Το συνολικό ύψος των εμπορικών συναλλαγών την περίοδο 104 μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος δεν επηρεάστηκε αμέσως ως αποτέλεσμα της ενισχυμένης εμπορικής αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο χωρών. Ενώ μεταξύ 1990 και 1991 οι εμπορικές συναλλαγές σημείωναν εξαιρετική άνοδο, 150%, την επόμενη χρονιά η πτώση έφτασε το 12% και το 1993 έφτασε να καταγράφει απώλειες 42% Οι χρονιές ήταν καίριες από πλευράς πολιτικών εξελίξεων στα διμερή θέματα. Μάλιστα οι επιπτώσεις στο εξαγωγικό εμπόριο και των δύο χωρών κρίνονται ως πολύ σημαντικές. 105 Η πολιτική ένταση λόγο του Ζητήματος της Ονομασίας είχε σαν αποτέλεσμα οι διμερείς οικονομικές σχέσεις να επηρεαστούν σημαντικά με τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών να καταγράφει επιδείνωση σε τέτοιο βαθμό που κανένας δεν θα μπορούσε να φανταστεί τότε Παρά όμως την δύσκολή κατάσταση που καταγράφεται εκείνη την περίοδο στο εμπορικό σκέλος, οι ελληνικές εξαγωγές και η ελληνική εξαγωγική διείσδυση στην Π.Γ.Δ.Μ. εμφανίζεται εξαιρετικά υψηλή Το μεγαλύτερο κομμάτι των ελληνικών εξαγωγών με βάση την αξία κατευθύνεται εκείνη την δύσκολή περίοδο προς την Π.Γ.Δ.Μ. με αποτέλεσμα αυτή να βρίσκεται με τεράστια διαφορά πρώτη από όλες τις βαλκανικές χώρες στον πίνακα προορισμού των ελληνικών εξαγωγικών προϊόντων. 104 Petrakos, G. (2003). TRADE RELATIONS OF THE BALKAN COUNTRIES: A COMPARATIVE ANALYSIS. International and Monetary Aspects of Transition in Southeastern Europe, University of Thessaly Press, Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 43

45 ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΑΔΑΣ-ΠΓΔΜ 106 Σ' αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό να παραθέσουμε την κατηγοριοποίηση των προϊόντων στην οποία προχώρησε η Ελληνική Στατική Υπηρεσία και τα οποία αφορούν αντίστοιχα την Ελλάδα και την Π.Γ.Δ.Μ.: 107 Α. Ελληνικές εισαγωγές από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας 108 Στην ομάδα Α1 (σταθερά υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται βιομηχανικά κυρίως αγαθά συμπεριλαμβανομένων και κλάδων βαριάς βιομηχανίας (Μηχανές-Συσκευές, Χημικά Προϊόντα) Στην ομάδα Α2 (μέσης προς υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών δηλαδή βασικά (Ψάρια-Ψαρικά), ελαφράς βιομηχανίας (Ενδύματα- Αξεσουάρ), αλλά και βαριάς βιομηχανίας (Μέταλλα-Σίδηρος/Χάλυβας) που εκκινούν από μέση θέση αρχικά και καταλήγουν σε υψηλή θέση (από το 1996) Στην ομάδα Β (σταθερά μέσης σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών (κυρίως όμως βασικά προϊόντα και προϊόντα ελαφράς βιομηχανίας) Στην ομάδα Γ1 (προϊόντα που κυμαίνονται ανάμεσα στη χαμηλή και στη μέση θέση) περιλαμβάνονται κυρίως προϊόντα της ελαφράς βιομηχανίας (Υποδήματα, Δερμάτινα-Γούνες) που παρουσιάζουν διακυμάνσεις ανάμεσα στη χαμηλή και τη μέση θέση Στην ομάδα Γ2 (σταθερά χαμηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται κυρίως βασικά προϊόντα και δευτερευόντως προϊόντα της ελαφράς βιομηχανίας. 106 Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3), Η κατηγοριοποίηση των προϊόντων κατά θέση αναφέρεται στη σχετική σημασία τους στη διαμόρφωση της συνολικής αξίας των εμπορικών συναλλαγών και όχι στην οικονομική τους σημασία ή την αναγκαιότητα τους για τον καταναλωτή. 108 Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 108 Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

46 Β. Ελληνικές εξαγωγές προς τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας Στην ομάδα Α1 (σταθερά υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών κυρίως όμως βασικά και βαριάς βιομηχανίας Στην ομάδα Α2 (υψηλής προερχόμενα από μέση σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται κυρίως αγαθά της ελαφράς βιομηχανίας (ενδύματα-αξεσουάρ, λοιπά μέταλλα-τεχνουργήματα) των οποίων η σχετική θέση βελτιώνεται διαχρονικά Στην ομάδα Β (σταθερά μέσης σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται επίσης προϊόντα όλων των κατηγοριών κυρίως όμως προϊόντα της ελαφράς βιομηχανίας Στην ομάδα Γ1 (προϊόντα που κυμαίνονται ανάμεσα στη χαμηλή και στη μέση θέση) περιλαμβάνονται κυρίως προϊόντα της ελαφράς βιομηχανίας που παρουσιάζουν διακυμάνσεις από έτος σε έτος ανάμεσα στη χαμηλή και τη μέση θέση Τέλος στην ομάδα Γ2 (σταθερά χαμηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαμβάνονται βασικά προϊόντα (κυρίως τρόφιμα). 45

47 ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΣΧΕΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΚΑΤΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 109 Από τον πίνακα προκύπτει ότι οι ελληνικές εισαγωγές από την Π.Γ.Δ.Μ. το 1993 ήταν κυρίως βιομηχανικά προϊόντα και ιδιαίτερα αυτά ενδιάμεσου βαθμού κατεργασίας. Τα αγροτικά προϊόντα καλύπτουν το 17% των εισαγωγών και οι πρώτες ύλες τα υπόλοιπα 8%. Από τα κυριότερα εισαγόμενα προϊόντα το 1993 τα μη σιδηρούχα μέταλλα, τα κρέατα, τα κλωστοϋφαντουργικά και τα λιπάσματα κατέχουν μια σπουδαία θέση. 109 Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 109 Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

48 Περίοδος Ο προηγούμενος πίνακας παρουσίαζε τις εμπορικές εξελίξεις μεταξύ των δύο χωρών κατά την περίοδο Η πιο σημαντική και αξιοσημείωτη περίοδος ήταν αυτή του ελληνικού εμπάργκο προς την Π.Γ.Δ.Μ. που είχε σαν αποτέλεσμα την διακοπή των διμερών οικονομικών και εμπορικών σχέσεων κατά την διάρκεια του Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι με το εμπάργκο δεν σταμάτησε πλήρως το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών απλά επηρέασε τον όγκο των διμερών συναλλαγών. 110 Είναι επίσης πολύ σημαντικό το γεγονός πως ακριβώς εκείνη την περίοδο οι ελληνικές εξαγωγές προς την Βουλγαρία διπλασιάστηκαν για να υποχωρήσουν και πάλι μετά την υπογραφή την Ενδιάμεσης Συμφωνίας. Αυτό επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό την θεωρία που ήθελε τον κύριο όγκο των συναλλαγών που κατευθύνονταν στην Βουλγαρία να είχαν ως τελικό προορισμό την Π.Γ.Δ.Μ. τελικά. Η Βουλγαρία λειτούργησε εκείνη την περίοδο σαν κανάλι μέσω του οποίου συνεχίζονταν οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ. Αυτή ακριβώς η πρακτική επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό την θεωρία που θέλει το εμπάργκο ως μέσω πίεσης του ενός κράτους στο άλλο, αναποτελεσματικό και οι συνέπειές του βραχύβιες και για τα δύο κράτη. Στις εμπορικές σχέσεις δεν χωρούν πολιτικές κρίσεις, ή καλύτερα θα λέγαμε ότι η πολιτική στην πραγματικότητα δεν μπορεί να επηρεάσει μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα το εμπόριο. Ουσιαστικά επιβεβαιώνει ορισμένους οικονομολόγους που υποστηρίζουν ότι μπορεί να υπάρχει οικονομία ανεξάρτητα από την πολιτική. Ουσιαστικά η οικονομία αποτελούσε τον αγγελιαφόρο μελλοντικών καλών νέων στις σχέσεις των δύο χωρών αφού η βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων θα είχε άμεση επίδραση σε όλους τους τομείς. Μετά το 1995 και την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών εκτινάχθηκε. 111 Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 η Ελλάδα είχε γίνει η δεύτερη πιο σημαντική στον τομέα των εισαγωγών χώρα για την Π.Γ.Δ.Μ. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Ελλάδα κατετάγη εκείνη την περίοδο μπροστά από τις χώρες όπως η Γερμανία. Ο πίνακας που ακολουθεί μας δείχνει πως η Ελλάδα για χρόνια κατέχει μια από τις υψηλότερες θέσεις μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Π.Γ.Δ.Μ. ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΚΥΡΙΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ΠΓΔΜ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ ( ) 110 Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 111 «Το εξωτερικό εμπόριο (εξαγωγές + εισαγωγές) της χώρας ανήλθε το 1996 σε 3 δισ. δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί σε $ ανά κάτοικο, μέγεθος το οποίο σε σύγκριση με τα δεδομένα των άλλων βαλκανικών χωρών είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς είναι διπλάσιο του ρουμανικού, τριπλάσιο του αλβανικού και του γιουγκοσλαβικού, 50% περίπου υψηλότερο του βουλγαρικού, ενώ υπολείπεται μόνον έναντι του κροατικού και φθάνει το 45% της κατά πολύ πλουσιότερης Ελλάδας 1. Επίσης αξιοπρόσεκτο είναι το πηλίκο του εξωτερικού εμπορίου ως προς το ΑΕΠ (δείκτης εξωστρέφειας) της ΠΓΔ της Μακεδονίας, το οποίο το 1996 ανήλθε σε ποσοστό 156%, δηλαδή το εξωτερικό εμπόριο υπερκαλύπτει την εγχώρια παραγωγή.» Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

49 48

50 ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΚΥΡΙΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ΠΓΔΜ-ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ Περίοδος Σίγουρα το εμπόριο επηρεάστηκε αρνητικά από τις πολιτικές εξελίξεις και το εμπάργκο, αλλά ακόμη και εκείνη την περίοδο άνθρωποι και από τις δύο χώρες έβρισκαν ένα τρόπο να επιβιώνουν και να συνεχίζουν να συνεργάζονται. Οι οικονομικές σχέσεις με βάση τους οικονομικούς κύκλους των επιχειρήσεων δείχνει να διατηρείται σταθερή και με περαιτέρω θετικές προοπτικές. 113 Σ' αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε ότι καθ' όλη την διάρκεια καταγραφής στοιχείων του εμπορικού ισοζυγίου η Ελλάδα καταγράφει ένα ισχυρό πλεόνασμα έναντι της Π.Γ.Δ.Μ. Ακόμα και μετά το 2008 όπου καταγράφεται μια μαζική μεταφορά επιχειρήσεων από την Ελλάδα στην γειτονική χώρα με αποτέλεσμα την ανατροπή της μέχρι τότε εικόνας του θετικού εμπορικού ισοζυγίου υπέρ της Ελλάδας, τα οικονομικά οφέλη της ελληνικής οικονομίας είναι περισσότερα από ένα πάγωμα των διμερών σχέσεων. 112 Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3), Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 49

51 Στον πίνακα που ακολουθεί μπορούμε να δούμε τη γενική τάση των εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Π.Γ.Δ.Μ. από το 1993 μέχρι και το 2008 (εισαγωγές και εξαγωγές). Σημαντική σημασία έχει τόσο η δομή όσο και η διάρθρωση του εμπορίου, καθώς και ο συνολικός όγκος των συναλλαγών 114. Οι παρακάτω πίνακες απεικονίζουν τη σύνθεση του εμπορίου ανάμεσα στην Ελλάδα και την Π.Γ.Δ.Μ. για συγκεκριμένες χρονιές, καθώς και για την περίοδο Από τα δεδομένα στοιχεία προκύπτουν τρία συμπεράσματα-τάσεις για την συγκεκριμένη περίοδο: 1) Τα κυριότερα προϊόντα των ελληνικών εξαγωγών προς την Π.Γ.Δ.Μ. είναι μακράν τα πετρελαιοειδή. Το 1997, οι εξαγωγές πετρελαίου αντιπροσώπευαν κάτι περισσότερο από το 50% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών. Την περίοδο μετά το 2008, η συμβολή των πετρελαιοειδών στο σύνολο των εξαγωγών έχει μειωθεί σημαντικά, αλλά εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν σχεδόν το σύνολο των εξαγωγών προς την Π.Γ.Δ.Μ. 2) Λέβητες σιδήρου και χάλυβα, τα φρέσκα φρούτα και τα πλεκτά ρούχα καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στις ελληνικές εξαγωγές προς την Π.Γ.Δ.Μ. Ακριβώς τα ίδια προϊόντα καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις και στις αντίστοιχες εξαγωγές της Π.Γ.Δ.Μ. προς την Ελλάδα 3) Κατά την περίοδο , το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών φαίνεται να παρουσιάζει έλλειψη πλουραλισμού. Είναι ενδεικτικό ότι το 2001, 20 ομάδες προϊόντων (από τα 100 που προσδιορίζονται από την Εurostat) αντιπροσώπευαν το 85.83% των ελληνικών εξαγωγών προς την Π.Γ.Δ.Μ., έναντι 89.86% των ελληνικών αντίστοιχων εισαγωγών. 115 Μπορούμε επιπλέον να παρατηρήσουμε ότι η εικόνα και στο ενδοκοινοτικό εμπόριο και την βιομηχανία παραμένει κακή, επειδή η Ελλάδα παραμένει ένας κυρίαρχος προμηθευτής ενδιάμεσων προϊόντων και η Π.Γ.Δ.Μ. ένας κυρίαρχος προμηθευτής τελικών προϊόντων. Στην τάση αυτή έχει συμβάλλει αποφασιστικά η μεγάλη αύξηση των επενδύσεων στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας από την πλευρά των ελληνικών επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια η Ελλάδα εξάγει τέτοιου είδους προϊόντα προς τα Σκόπια τα οποία στην συνέχεια τα εισάγει με την μορφή τελικών αγαθών. 116 Αυτό εξηγείται από το χαμηλό κόστος παραγωγής που προσφέρει η Π.Γ.Δ.Μ. λόγω φθηνότερου εργατικού δυναμικού και χαμηλότερης φορολογίας των επιχειρήσεων. 114 «Το Ελληνικό σχέδιο ανασυγκρότησης των Βαλκανίων, προβλέπει για την ΠΓΔΜ τη δαπάνη των 74,84 εκατ. Ευρώ που αφορούν κατά 80% (60 εκατ. Ευρώ) σε σχέδια δημόσιου χαρακτήρα (κοινωνικές και οικονομικές υποδομές) και κατά 20% (14,84 εκατ. Ευρώ) σε σχέδια υποστήριξης της ιδιωτικής επιχειρηματικής ανάπτυξης. Με την προϋπόθεση της ενδεχόμενης ομαλοποίησης της πολιτικής κατάστασης και λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, αλλά και σε συνάρτηση και με το γεγονός ότι η νέα Συμφωνία με την Ε.Ε. προβλέπει την περαιτέρω μείωση των εισαγωγικών δασμών, οι ελληνικές εταιρείες μπορούν να αποκτήσουν σημαντική θέση στην αγορά της χώρας αυτής, αφού μέχρι τώρα έχει γίνει ήδη αποδεκτό από μεγάλο μέρος του επιχειρηματικού και πολιτικού κόσμου της ΠΓΔΜ, ότι η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να διευρύνει την οικονομική και εμπορική της παρουσία, συμβάλλοντας έτσι και στη σταθερότητά της.» Mardas, D., & Nikas, C. (2008). Trading and investing in the name of : economic relations between Greece and FYROM. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3), Monastiriotis, V. (2007). Greece s new Balkan Economic Relations : policy shifts but no structural change. Hellenic Observatory Papers on Greece and Southeast Europe, GreeSE Paper, 1(April). 116 Panagiotou, R. a. (2008). Greece and FYROM: the dynamics of economic relations. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

52 Όπως περιγράψαμε και πριν, λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών που βίωσε η Π.Γ.Δ.Μ. κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της, η δομή των εμπορικών συναλλαγών επηρεάστηκε σημαντικά σε σχέση με την Ελλάδα. Ο συνδυασμός μιας αδύναμης οικονομίας και των τεταμένων σχέσεων με την Ελλάδα κατά τα πρώτα έτη της ανεξαρτησίας των Σκοπίων, αποτέλεσε και το τροχοπέδη στην ανάπτυξη και διεύρυνση των εμπορικών συναλλαγών. Καθώς η οικονομία της χώρας ενισχύθηκε σημαντικά κατά τα επόμενα έτη, η εξαγωγική της ικανότητα βελτιωνόταν σε σχέση με την Ελλάδα, με μόνη εξαίρεση το 2001 που αποτέλεσε χρονιά εθνοτικών συγκρούσεων. ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ (%) ( ) Panagiotou, R. a. (2008). Greece and FYROM: the dynamics of economic relations. Southeast European and Black Sea Studies, 8(3),

53 ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΓΔΜ (%) ( ) Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 52

54 ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΕΞΑΓΩΓΕΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΠΓΔΜ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 119 Όπως παρουσιάζεται και από τον παρακάτω πίνακα, έως το 2008 το εμπορικό ισοζύγιο εμφανιζόταν ως πλεονασματικό για την περίπτωση της Ελλάδας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των ελληνικών εξαγόμενων προϊόντων στην Π.Γ.Δ.Μ. και των όμοιου τύπου προϊόντων προερχόμενα τόσο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες όσο και από γειτονικές βαλκανικές- πρώην Γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες- παρουσίαζε μια ανοδική τάση. 120 Το φαινόμενο αυτό διαφαίνεται κατά το έτος του 2009 (ιδιαίτερα κατά το α τρίμηνο) όπου το εμπορικό ισοζύγιο μειώνεται κατά το ήμισυ. ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΔΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ-ΠΓΔΜ (ΣΕ ΕΚΑΤ. ) ( ) 119 Nikas, C. (2005). THE EFFECTS OF THE INTERIM ACCORD ON THE ECONOMIC RELATIONS BETWEEN GREECE AND FYROM. Athens-Skopje: An Uneasy Symbiosis ( ) (pp ). 120 Ετήσια Έκθεση 2009 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα - Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων συνδέσμου, Σκόπια-Ιούνιος

55 Η εμφάνιση επίσης της οικονομικής κρίσης το ίδιο έτος καθώς και η οικονομική αβεβαιότητα που εξέπεμπε προς το διεθνές περιβάλλον, προκάλεσε την μείωση των εισαγωγών και κατ επέκταση και των εξαγωγών. Στην περίπτωση της Ελλάδος με την Π.Γ.Δ.Μ. η υποχώρηση του ποσοστού των εξαγωγών ήταν μικρότερη από την αντίστοιχη των εισαγωγών με αποτέλεσμα την διεύρυνση του διμερούς εμπορικού ισοζυγίου. Συνέπεια όλων των παραπάνω ήταν μείωση του όγκου του διμερούς εμπορίου μεταξύ των δυο χωρών. Το έτος 2009 τα κυριότερα προϊόντα που εξηχθησαν ανά κατηγορία αναφορικά ήταν: πετρελαιοειδή, σίδηρος και χάλυβας, υφάσματα, μηχανήματα, πλαστική ύλη και προϊόντα, έτοιμα ενδύματα, χημικά προϊόντα, νωπά φρούτα, ζωοτροφές, λιπάσματα και άλλα. Σημειωτέων ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των προαναφερομένων ελληνικών προϊόντων εξαγωγής στην αγορά της Π.Γ.Δ.Μ. και των αντιστοίχων των άλλων ανταγωνιστριών χωρών, εξελίχθηκε σε μεγάλο ποσοστό. Αντίστοιχα τα προϊόντα εισαγωγής από την Π.Γ.Δ.Μ. στην Ελλάδα ήταν: καπνά, κρέατα, έπιπλα, ξυλεία, μάρμαρα, έτοιμα ενδύματα, λαχανικά νωπά ή σε ψύξη, προϊόντα από σίδηρο και χάλυβα και άλλα Περίοδος Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., το 2010 οι εισαγωγές στην Ελλάδα από την Π.Γ.Δ.Μ. έφτασαν σε 185,8 εκατ. Ευρώ σε σύγκριση με τα 208,3 εκατ. Ευρώ του Αντίστοιχα οι ελληνικές εξαγωγές στα Σκόπια ανήλθαν σε 336 εκατ. Ευρώ έναντι 313,2 εκατ. Ευρώ το Ο όγκος του διμερούς εμπορίου σημείωσε σημαντική κάμψη της τάξης του -16,93% έναντι του -43,9% το 2009, διατηρώντας το πλεόνασμα υπέρ της Ελλάδος στα 135,6 εκατ. 121 Για το έτος 2012 η Ελλάδα καταγόταν στη δεύτερη θέση του συνόλου των προμηθευτών της Π.Γ.Δ.Μ., σε αντίθεση με το έτος 2013 όπου υποχώρησε στην έκτη θέση, καλύπτοντας το 12% και 11% των εισαγωγών της αντιστοίχως. Αναλυτικότερα, όπως προκύπτει και από τον παρακάτω πίνακα η συνολική αξία του διμερούς εμπορίου ανέρχεται στα 900 εκατ. Ευρώ, ενώ το ελληνικό εμπορικό πλεόνασμα στα 590 εκατ. Ευρώ. 121 Ετήσια Έκθεση 2010 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς οικονομικές σχέσεις με την Ελλάδα, Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων, Γραφείο συνδέσμου Σκόπια-Ιούνιος

56 ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ 122 Ελληνικές Εισαγωγές από ΠΓΔΜ Ελληνικές Εξαγωγές προς ΠΓΔΜ Ποσοστό Αυξομείωσης Ποσοστό Αυξομείωσης ,7% ,8% ,6% ,5% ,6% ,69% ,72% ,05% Αξία σε Ευρώ Το έτος 2014 η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Π.Γ.Δ.Μ., κατετάγη στην τρίτη θέση των προμηθευτών της χώρας καλύπτοντας το 9,14% του συνόλου των εισαγωγών. Επίσης ως προς τις εξαγωγές της Π.Γ.Δ.Μ., η Ελλάδα βρέθηκε στην έκτη θέση του συνόλου των προμηθευτών. Με βάση τον παρακάτω πίνακα διαπιστώνουμε ότι οι ελληνικές εξαγωγές ακολούθησαν μια φθίνουσα πορεία κατά 4,68%, δηλαδή στα 501,62 εκ. ευρώ έναντι 526,29 εκ. ευρώ που εμφάνιζε το 2013 και 627,82 εκ. ευρώ το έτος Οι εξαγωγές της Π.Γ.Δ.Μ. προς την Ελλάδα το 2014 παρουσίασαν αύξηση της τάξεως του 5,35%, δηλαδή 169,92 εκ. ευρώ έναντι 161,29 εκ. ευρώ το 2013 και 146,83 εκ. ευρώ το 2012 και αντιστοίχως το εμπορικό πλεόνασμα υπέρ της Ελλάδας μειώθηκε στα 331,69 εκ. ευρώ (9,13%). Τέλος, η συνολική αξία του διμερούς εμπορίου για το έτος 2014 είναι 902,99 εκ. ευρώ και το εμπορικό πλεόνασμα για την Ελλάδα υπολογίστηκε στα 511,31 εκ. ευρώ. Παρατηρείται μια μεγάλη απόκλιση άνω των 200 εκατ. Ευρώ ως προς τις εξαγωγές της Ελλάδος στην Π.Γ.Δ.Μ Έκθεση 2013 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος-ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος Παρατηρείται μια απόκλιση την τελευταία πενταετία όσον αφορά τις εξαγωγές της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ (ιδιαίτερα στον τομέα των πετρελαιοειδών), σύμφωνα με τις ετήσιες οικονομικές και εμπορικές εκθέσεις των δύο χωρών οφείλεται στις διαφορές των ποσοτήτων που δηλώνονται στα αντίστοιχα τελωνεία. Εικάζεται ότι η διαφορά προέρχεται τις αντίστοιχες ποσότητες που επαναπροωθούνται προς εξαγωγή στο Κοσσυφοπέδιο. 55

57 ΠΙΝΑΚΑΣ 18: ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-ΠΓΔΜ ( ) 124 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΓΚΟΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Π.Γ.Δ.Μ. ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ / / ,82 526,29 501,62 450,59-4,68% -10,17% 146,83 161,29 169,92 149,46 5,35% -12,04% 480,99 365,00 331,69 301,13-9,13% -9,23% 774,35 687,58 671,54 600,05-2,33% -10,54% Αντιστοίχως για το έτος 2015 και σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, η Ελλάδα παρέμεινε στην τρίτη θέση των σημαντικότερων εμπορικών εταίρων της Π.Γ.Δ.Μ., πίσω από Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία, με ποσοστό 6,1% των συνολικών συναλλαγών της χώρας. Αναλυτικότερα, η Ελλάδα κάλυπτε το 7,8% του συνόλου των εισαγωγών της (τρίτος σημαντικότερος προμηθευτής) και ήταν αποδέκτης του 3,69% των συνολικών εξαγωγών της Π.Γ.Δ.Μ. (έκτος πελάτης). Οι ελληνικές εξαγωγές προς την Π.Γ.Δ.Μ. παρουσίασαν πτώση κατά 10,17% σε σχέση με το 2014 κυμαινόμενες στο ποσό των 450,59 εκατ. Ευρώ. Οι εξαγωγές προς την Ελλάδα επίσης υποχώρησαν κατά 12,04%, φτάνοντας το ποσό των 149,46 εκ. ευρώ. Επιπρόσθετα, το εμπορικό πλεόνασμα υπέρ της Ελλάδος μειώθηκε κατά 9,23% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, δηλαδή στα 301,13 εκατ. Ευρώ. Όσον αφορά τις ελληνικές εξαγωγές προς Π.Γ.Δ.Μ. το 2015, παρατηρήθηκε: μείωση κατά 10,65% της αξίας των ορυκτών καυσίμων 125 μείωση κατά 23,24% της αξίας του σιδήρου και χάλυβα αύξηση σε 15,60 έναντι 17,35 εκατ. Ευρώ των εξαγωγών πλεκτών υφασμάτων. 3.5 Οι ελληνικές επενδύσεις στην Π.Γ.Δ.Μ 124 Έκθεση 2014 Γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών & εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια- Απρίλιος Το 61,76% των ελληνικών εξαγωγών αποτελείται από ορυκτά καύσιμα. Το 2015 κυμαινόταν στο ποσό των 309,79 εκατ. Ευρώ 56

58 Η Ελλάδα κατέχει σημαντική θέση ανάμεσα στις ξένες επενδύσεις που λαμβάνουν χώρα εντός της Π.Γ.Δ.Μ. Χαρακτηριστικά για την περίοδο κατατάσσεται στην τέταρτη θέση με ποσοστό επί του συνόλου των ΑΞΕ 12,11%, πίσω από Ολλανδία (16,6%), Σλοβενία (12,4%) και Ουγγαρία (12,3%), πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Π.Γ.Δ.Μ Ο λόγος που οι παραπάνω χώρες θεωρούνται σημαντικότερες επενδύτριες χώρες από την Ελλάδα οφείλεται στο γεγονός ότι η έδρα των ξένων επιχειρήσεων, ειδικότερα προελεύσεως τρίτων χωρών, βρίσκεται εντός της Π.Γ.Δ.Μ. Επί της ουσίας η Ελλάδα με συνολικό ύψος επενδύσεων τα 900 εκατ.- 1δις, καταλαμβάνει την πρώτη θέση στη χώρα, δεδομένου ότι τα επίσημα στοιχεία που εξάγονται λαμβάνουν υπόψη μόνο το κατά την ίδρυση της εταιρείας επενδυμένο κεφάλαιο και όχι το συνολικό επενδυμένο κεφάλαιο που αφορούσε ιδιωτικοποιήσεις, εξαγωγές, μεταβιβάσεις κεφαλαίων μέσω άλλων χωρών και επανεπενδύσεις. Η οικονομική κρίση έχει οδηγήσει πολλές ελληνικές επενδύσεις στην αναζήτηση λύσεων στο εξωτερικό και ιδιαίτερα σε χώρες των Βαλκανίων. Μεγάλος αριθμός ελληνικών επενδύσεων στρέφεται στην γείτονα χώρα Π.Γ.Δ.Μ. είτε για να επενδύσουν, είτε στο να επαυξήσουν το κεφάλαιό τους. 128 Περίπου 280 επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων δραστηριοποιούνται εντός της χώρας των Σκοπίων, εκ των οποίων οι δέκα μεγαλύτερες έχουν επενδύσει συνολικά 800 εκ. και απασχολούν εργαζομένους, καταπολεμώντας με αυτό τον τρόπο τα υψηλά επίπεδα της ανεργίας. Οι κυριότεροι τομείς που δραστηριοποιούνται οι ελληνικές επενδύσεις είναι οι τράπεζες (24% του συνόλου των ελληνικών επενδύσεων), η ενέργεια (23%), η βιομηχανία (18%), το εμπόριο τροφίμων και ποτών (16%) και άλλες επενδύσεις (19%). Η τάση προς αποκρατικοποίηση-ιδιωτικοποίηση μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων που ακολουθείται από τις κυβερνήσεις της Π.Γ.Δ.Μ. των τελευταίων ετών, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μόνο μικρομεσαίων κατά κύριο λόγο ελληνικών επιχειρήσεων. Οι ευκαιρίες που προσφέρονται για ανάπτυξη επενδύσεων είναι αισθητά περιορισμένες και οι ελληνικές επενδύσεις δραστηριοποιούνται κυρίως στον τομέα του λιανεμπορίου. 129 Οι Έλληνες επιχειρηματίες βρίσκονται συνεχώς αντιμέτωποι με το κράτος των Σκοπίων σε θέματα φορολογικής, τελωνειακής και διοικητικής μεταχείρισης, που οφείλονται κυρίως λόγω του σαθρά δομημένου κρατικού μηχανισμού και των πολλών αδυναμιών που παρουσιάζει. Σημαντικός παράγοντας στην όλη εξέλιξη της κατάστασης των ελληνικών επιχειρήσεων αποτελεί και το διμερές πολιτικό πρόβλημα μεταξύ των χωρών. Παραταύτα διατηρείται ακόμη και στις μέρες μας το ενδιαφέρον από την πλευρά των ελληνικών επιχειρήσεων να επενδύσουν ή ακόμα και να αυξήσουν το κεφάλαιό τους, καθώς και από την πλευρά της Κυβερνήσεως της Π.Γ.Δ.Μ. για προσέλκυση των ελληνικών επενδύσεων. 126 Ετήσια Έκθεση 2010 για την οικονομία της ΠΓΔΜ και τις διμερείς οικονομικές σχέσεις με την Ελλάδα, Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων, Γραφείο συνδέσμου Σκόπια- Ιούνιος Κατά την περίοδο της διετίας η Ελλάδα από την τρίτη θέση πίσω από Ολλανδία και Ουγγαρία, υποβιβάστηκε στην τέταρτη λόγω της σημαντικής συνεισφοράς της Σλοβενίας που αναρριχήθηκε στην δεύτερη θέση, ανάμεσα σε Ολλανδία και Ουγγαρία. 128 Παραδείγματος χάρη η αλυσίδα Αφοί Βερόπουλοι την διετία κατασκεύασαν εμπορικό κέντρο στην Π.Γ.Δ.Μ. συνολικής αξίας επιπλέον 38 εκ. Το 2012 άνοιξε νέο σούπερ μάρκετ. Επίσης το 2016 ανεστάλλει η λειτουργία των καταστημάτων της εταιρείας Carrefour-Μαρινόπουλος, που το 2012 είχαν προβεί στην επένδυση αυτών. 129 Verica Hadzi Vasileva-Markovska Miroljub Sukarov- Η Διαδικασία της Ιδιωτικοποίησης στη Δημοκρατία της Μακεδονίας - στον συλλογικό τόμο Οι Οικονομικές Σχέσεις Ελλάδας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Προοπτικές Συνεργασίας. Επιμέλεια: Χαράλαμπος Τσαρδανίδης. Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, (Μάιος 1996) 57

59 Θετικά παρουσιάζεται για τους ελληνικές επενδύσεις ο τομέας της ενέργειας (μετά την απελευθέρωση της αγοράς και την διαμόρφωση νέων τρόπων εκμετάλλευσης), γεωργίας, τροφίμων, υπηρεσιών, κατασκευών και άλλων. Εντός του έτους 2012 επωφελήθηκε η βιομηχανία KRI-KRI εντός της Π.Γ.Δ.Μ., η ΟΚΤΑ 130 σε ποσοστό 11% απέκτησε μετοχές από το κρατικό Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Σε γενικές γραμμές η Π.Γ.Δ.Μ. προσελκύει τους Έλληνες επενδυτές κυρίως λόγω του ευνοϊκού κλίματος που επικρατεί, όπως είναι η χαμηλή φορολόγηση και η χαμηλή ισοτιμία. ΠΙΝΑΚΑΣ 19: ΟΙ ΚΑΘΑΡΕΣ ΕΙΣΡΟΕΣ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΓΔΜ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ 3.6 Θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας Ελλάδας-Π.Γ.Δ.Μ. 130 Μεγαλομέτοχος της είναι η ΕΛΠΕΤ- ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ Α.Ε.(θυγατρική της ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. σε ποσοστό 63%. 131 Έκθεση 2015 γραφείου οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων γραφείου συνδέσμου της Ελλάδος στην ΠΓΔΜ επί καταστάσεως οικονομίας της ΠΓΔΜ και αναπτύξεως των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων Ελλάδος ΠΓΔΜ, Σκόπια Ιούνιος Συγκεκριμένα το 2009 υπήρξε ελληνική αποεπένδυση κυρίως λόγω της πώλησης της εταιρείας Cosmofon στο ποσό των 190 εκατ. Ευρώ, σε σλοβενική εταιρεία τελεπικοινωνιών. Το 2012 επωφελήθη η ελληνικών συμφερόντων γαλακτοβιομηχανία KRI-KRI στην ΠΓΔΜ. 58

60 Την 13η Σεπτεμβρίου 1995 έλαβε χώρα στις ΗΠΑ η συνομολόγηση μιας συμφωνίας, της Ενδιάμεσης Συμφωνίας σχετικά με το θέμα της ονομασίας, από τους τότε υπουργούς Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια και Στέβο Τσβερνκόφσκι αντίστοιχα, με προβλεπόμενη ισχύ επτά ετών. Από το 2002 και έκτοτε, πραγματοποιείται ανανέωση της ισχύος αυτόματα ενόσω δεν έχει μονομερώς καταγγελθεί από ένα εκ των συμβαλλόμενων μερών, όπως προβλέπεται από τις πρόνοιές της. 133 Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται έως σήμερα. Το ίδιο έτος πραγματοποιήθηκε συμφωνία που αφορούν τις τηλεπικοινωνίες, τις μεταφορές και τον τουρισμό. Το 1997 συντάχθηκε συμφωνία περί προωθήσεων των επενδύσεων, ενώ το έτος 1998 συμφωνήθηκε πρόγραμμα που αφορούσε τις διασυνοριακές σχέσεις και την Τελωνειακή τους Συνεργασία. 134 Συμφωνίες που είχαν υπογραφεί μεταξύ Πρώην Γιουγκοσλαβίας και Ελλάδας βρίσκονται ακόμη σε ισχύ. Στις 30 Ιουλίου 2002 υπογράφτηκε μεταξύ των δύο χωρών ένα πρόγραμμα αναπτυξιακής συνεργασίας με πενταετή διάρκεια ύψους 550 εκατ. Ευρώ υπό του πλαισίου του Ε.Σ.Ο.Α.Β , το οποίο περιλάμβανε την χρηματοδότηση επενδύσεων, έργων, μελετών και δραστηριοτήτων στις χώρες των Βαλκανίων. Οι βαλκανικές χώρες που συμμετείχαν στο παραπάνω πρόγραμμα ήταν η Π.Γ.Δ.Μ., η Αλβανία, η Βουλγαρία, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία- Ερζεγοβίνη, η Σερβία, η Ρουμανία και φυσικά η Ελλάδα που επιτελούσε τον ρόλο του οργανωτήσυντονιστή της όλης προσπάθειας για μια ενιαία συνεργασία και υιοθέτηση μιας κοινής αναπτυξιακής πολιτικής. Το πρόγραμμα είχε ως στόχο την επίτευξη της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής σταθερότητας τόσο στην περιοχή των Βαλκανίων, όσο και γενικότερα στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Μετά το πέρας της πενταετίας δόθηκε μια παράταση του προγράμματος έως το 2011 προκειμένου να διευθετηθούν και να αξιοποιηθούν οι εκάστοτε διαθέσιμοι πόροι του Σχεδίου από κάθε χώρα. Ο χρονικός ορίζοντας του Ε.Σ.Ο.Α.Β. προβλέπεται ότι θα ισχύσει έως το Όσων αφορά τις σχέσεις Ελλάδος-Π.Γ.Δ.Μ., οι διασυνοριακές δράσεις χαρακτηρίζονταν ως περιορισμένες λόγω της αντιπαράθεσης πάνω στο Ζήτημα της Ονομασίας των Σκοπίων, με αποτέλεσμα να διεξαχθεί περιορισμένη συνεργασία στα πλαίσια του προγράμματος INTERREG II Ελλάδα-Π.Γ.Δ.Μ. 136 Μετά την αποκατάσταση των διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών ( ) τέθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα INTERREG III Ελλάδα-Π.Γ.Δ.Μ., το οποίο το έτος 2002 μετονομάστηκε σε «Πρόγραμμα Γειτνίασης Ελλάδα-Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» με κοινή συγχρηματοδότηση. Το Πρόγραμμα αποτελείται από τέσσερις άξονες προτεραιότητας και δέκα μέτρα τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: 133 Ελλάδα ΠΓΔΜ: η «ενηλικίωση» της Ενδιάμεσης Συμφωνίας - Αλέξανδρος Μαλλιάς, περιοδικό «Άμυνα και Διπλωματία», τεύχος Σεπτεμβρίου 2015' Το θέμα της ονομασίας στην Π Γ Δ Μ στο Κωφός Ε Βλασίδης Β. (επιμ.), Αθήνα - Σκόπια: Η επτάχρονη συμβίωση ( )", εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, Charalambos Tsardanidis-Euagelos Karafotakis (2000). Greece and the South-Eastern European States: Economic Dynamics. Cooperation and Prospects, The Institute of International Economic Relations, Athens 135 Ελληνικό Σχέδιο Οικονομικής Ανασυγκρότησης των Βαλκανίων ( ) 136 Πολιτισμός, τουρισμός, υγεία, επιχειρηματικότητα. 59

61 ΠΙΝΑΚΑΣ 20:ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΩΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΓΕΙΤΝΙΑΣΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-ΠΓΔΜ 137 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 137 Ετήσια έκθεση εκτέλεσης Πρόγραμμα Γειτνίασης Ελλάδα-Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Προγραμματική περίοδος , (Ιούνιος 2008), σελ. 8 60