Τ εχνολογικό Εκπαιδευτικό Ιδρυμα Καλαματας

Transcript

1 Τ εχνολογικό Εκπαιδευτικό Ιδρυμα Καλαματας ΣΧΟΑΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Σ Τ Ο ΝΟΜ Ο ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ. Η ΠΟΙΚΙΛΙΑ VIRGINIA ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΌΜ ΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΥΤΗΣ. Σπουδάσιρια: Μ άγκου Γεωργία ΚΑΛΑΜΑΤΑ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2003

2 Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ιδρυμα Καλαματας ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ. Σ Τ Ο ΝΟΜΟ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ. Η ΠΟΙΚΙΛΑ VIRGINIA ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΥΤΗΣ Σπουδάσιρια: Γεωργία Μάγκου Επιβλέπουσα καβηγήιρια: Σοφία Αγριοπούλου. Καθηγήτρια εφαρμογών ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΝΟΕΜ ΒΡΙΟΣ 2003

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7-8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 15 Η Σημασία του Καπνού. Στατιστικά Στοιχεία 1.1. Η σημασία του καπνού στην Ελλάδα Υφιστάμενη κατάσταση στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας Χρήση γης Γεωργική χρήση γης, βιομηχανικά φυτά και καπνός Καλλιέργεια του καπνού κατά ποικιλία Όγκος παραγωγής Παραγωγή καπνού κατά ποικιλία Μέση στρεμματική απόδοση Αριθμός παραγωγών 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ. 28 Βοτανική Ταξινόμηση του Καπνού 2.1. Βοτανική ταξινόμηση του καπνού Οι τύπου καπνού Οι ποικιλίες καπνού ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. 35 Έδαφος - Κλίμα 3.1. Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις των καπνών Virginia Εφαδοκλιματικές συνθήκες του Ν. Αιτωλοακαρνανίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ. 42 Καλλιέργεια - Αποξήρανση -Χωρική Επεξεργασία 2

4 4.1. ΣΠΟΡΕΙΟ 43 Γενικά Εκλογή σπορειότοπου Προετοιμασία σπορειότοπου «Σήκωμα» σπορείων Απολύμανση σπορείων Λίπανση σπορείων Α. Βασική λίπανση Β. Επιφανειακή λίπανση Σπορά Φροντίδες στο σπορείο ί. Άρδευση ϋ. Σκέπασμα σπορείων ίϋ. Ζιζάνια 54 ίν. Ψεκασμοί ΧΩΡΑΦΙ 55 Γενικά Προετοιμασία χωραφιού Οργώματα Λίπανση Α. Βασική λίπανση Β. Διαφυλλική λίπανση Γ. Εποχή λίπανσης Μεταφύτευση Κατάλληλα καπνοφυτάρια Τρόποι μεταφύτευσης Αποστάσεις μεταφύτευσης Εποχή μεταφύτευσης Φροντίδες στο χωράφι 66 3

5 Α. Αρδεύσεις B. Σκαλίσματα Γ. Επιφανειακή λίπανση 69 Δ. Ψεκασμοί Ε. Κορυφολόγημα Ωρίμανση - συλλογή ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ Φάσεις αποξήρανσης Ύγρανση- Άδειασμα κλιβάνου Το ξηραντήριο Virginia ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. 85 Φυτοπροστασία Ασθένειες του καπνού στο σπορείο 86 Α. Τήξη σπορείων Εχθροί του καπνού στο χωράφι 87 Α. Αφίδες (Μελίγκρες) Β. Νηματώδεις Ασθένειες του καπνού στο χωράφι 90 Α. Περονόσπορος Β. Ωίδιο Ιολογικές ασθένειες του καπνού 93 Α. Ιός του μωσαϊκού της αγγουριάς Ζιζάνια του καπνού ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ. 97 Τεχνικοοικονομική Μελέτη 6.1. Τύποι υπολογισμού οικονομικών αποτελεσμάτων 97 4

6 6.2. Οικονομικά στοιχεία (τιμές 2000) Πίνακας υπολογισμού κόστους παραγωγής 100 στρεμ. 100 καπνού κατά συντελεστές παραγωγής 6.4. Πίνακας υπολογισμού οικονομικών αποτελεσμάτων ενός 101 (1) στρέμματος καπνού Παρατηρήσεις 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ. 103 Συμπεράσματα Συμπεράσματα 104,105 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μ & εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια διάθεση για πλατιά συνεργασία που αγκαλιάζει όλες τις δραστηριότητες των κοινωνικών ομάδων και των ανθρώπων ατομικά. Η εκπόνηση της παρούσης εργασίας σαφέστατα δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τον παραπάνω κανόνα, αφού για την διερεύνηση και άντληση των τόσων θεμάτων και στοιχείων από τις αρμόδιες «πηγές» κρίθηκε ως επιτακτική η ανάγκη να συμβάλλουν διάφοροι φορείς της κοινωνικής ζωής γενικότερα, καθώς και βοηθοί που προέκυψαν από τον κύκλο των διαπροσωπικών μου σχέσεων, που με τις γνώσεις, την εμπειρία, την καλή διάθεση και κυρίως την ηθική συμπαράσταση μετέτρεψαν τους εαυτούς τους από βοηθούς σε συνεργάτες. Μέσα στα πλαίσια αυτά των ευχαριστιών, οφείλω πρώτα απ' όλα ένα μεγάλο ευχαριστώ στην υπεύθυνη καθηγήτριά μου κ. Αγριοπούλου Σοφία για τις πολύτιμες συμβουλές της, τις γνώσεις της και τη σωστή καθοδήγηση, στη διάρκεια της πραγματοποίησης της παρούσας εργασίας. Ακόμη ένα μεγάλο ευχαριστώ στους υπαλλήλους του Εθνικού Οργανισμού Καττνού του Αγρίνιου και της Αθήνας για την προθυμία και την άμεση εξυπηρέτησή τους στην παροχή των απαραίτητων στοιχείων, καθώς και στη βιβλιοθήκη του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών, του Μπενακείου Φυτοπαθ ολογικού Ινστιτούτου και του Εθνικού Οργανισμού Καττνού του Αγρίνιου για τα στοιχεία που μου έδωσε. Τέλος πάνω απ όλα ευχαριστώ τους γονείς μου για τη στήριξη αλλά και την ηθική και υλική συμπαράσταση που μου παρείχαν σ' όλο το διάστημα κι όχι μόνο. 6

8 ΕΙΙΑΓΟΓΗ Στην παρούσα Πτυχιακή εργασία επιχειρείται η διερεύνηση της συμβολής του κλάδου του καπνού στην γεωργική ανάπτυξη των καπνικών κοινοτήτων του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Η ικανότητα του καπνού να αξιοποιεί άγονα και ξηρά ακατάλληλα για άλλες καλλιέργειες εδάφη, τον κατέστησε παλαιότερα μοναδική καλλιέργεια για τις συνθήκες της ελληνικής γεωργίας. Έτσι, στην ιστορική αναπτυξιακή πορεία της χώρας μας, ο καπνός αποτέλεσε για σειρά δεκαετιών σημαντική πηγή εισροής συναλλάγματος μέσω των εξαγωγών. Ο νομός Αιτωλοακαρνανίας είναι ο μεγαλύτερος από τους νομούς της χώρας μας σε έκταση ( Km) και επίσης ένας από τους πλουσιότερους ι από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος ( 8 λιμανιίχ', 2 λιμνοθάλασσά $ και 3 ποταμοί) V)o(a)Q5- Ο νομός Αιτωλοακαρνανίας είναι κατ' εξοχήν αγροτικός. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται είναι κυρίως καπνός, ελιές, καλαμπόκι, τριφύλλι, βαμβάκι, εσπεριδοειδή και κηπευτικά. Πρωτεύουσα θέση στη δραστηριότητα έχει η καπνοκαλλιέργεια, στην οποία στις αρχές του 20ου αιώνα στηρίχθηκε η τοπική οικονομία. Στην παρούσα Πτυχιακή εργασία φαίνεται πως εξελίχθηκε η καλλιέργεια του καπνού, όσον αφορά την παραγωγή, την έκταση, τον αριθμό παραγωγών, τη μέση στρεμματική απόδοση του καπνού και ειδικότερα για την ποικιλία Virginia. Θα δούμε επίσης τις απαιτήσεις του καπνού σε έδαφος και κλίμα. Στη συνέχεια θα μελετηθεί η τεχνική της καλλιέργειας του καπνού από τη διαλογή το σπορείο μέχρι την συγκομιδή, αποξήρανση και την διαλογή του. Θα γίνει μια πολύ μικρή αναφορά στους πιο σημαντικούς εχθρούς και στις ασθένειες του καπνού και στη 7

9 συνέχεια θα γίνει μια τεχνικοοικονομική μελέτη καλλιέργειας 100 στρεμμάτων καπνού. Τέλος αναφέρονται τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε μετά από τη μελέτη όλων των παραπάνω παραγόντων και τα οποία αφορούν το μέλλον της καπνοκαλλιέργειας στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. 8

10 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Οκαπνός κατάγεται από την Αμερική. Οι ναύτες του Κολόμβου, με την περιέργεια του εξερευνητή και την ελπίδα του τυχοδιώκτη, μια μέρα βρέθηκαν μπροστά σε μια συγκέντρωση ιθαγενών, σε μια χώρα που προσέγγισαν στο δρόμο τους για τις Δυτικής Ινδίες. Εκεί με έκπληξη είδαν, σε μια ιεροτελεστία, τους ιθαγενείς να ρουφούν με το στόμα και να βγάζουν από τα ρουθούνια καπνό που προέρχονταν από δέσμη ξηρών φύλλων που καίγονταν. Ο καπνός αυτός είχε μεθυστικό άρωμα, προκαλούσε μια γλυκιά νάρκη, και προέρχονταν από τα φύλλα του φυτού που οι ιθαγενείς ονόμαζαν Πετούν. Τα φύλλα, τυλιγμένα κυλινδρικά, καίγονταν μέσα σε σωλήνα ή πίπα, που καλούνταν τομπάκο. Βέβαια υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, το τομπάκο να αναφέρεται και στο όνομα του νησιού, όπου παρατηρήθηκε για πρώτη φορά η περίεργη αυτή συνήθεια. Αναφορές σχετικά με τον καπνό υπάρχουν πολλές και αφορούν τις ιδιότητές του, τον τρόπο και χρόνο διάδοσή του, που δυστυχώς παραλλάσσουν. Η πιο αποδεκτή εκδοχή σήμερα είναι ότι οι Ισπανοί άρχισαν να καλλιεργούν τον καπνό στην Αϊτή, το 1531, από σπόρο που πήραν από το Μεξικό. Στην Κούβα ο καπνός πρωτοκαλλιεργήθηκε το 1580 και από εκεί διαδόθηκε στη Βραζιλία και σε άλλες γύρω περιοχές. Φαίνεται ότι τα πρώτα φύλλα καπνού -και σε αυτό συμφωνούν πολλοίμεταφέρθηκαν πίσω στην Ευρώπη το 1519, ενώ σπόρος γύρω στο 1556 με 1560, στη Εαλλία, Πορτογαλία και Ισπανία ταυτόχρονα. Το φυτό του καπνού καλλιεργήθηκε αρχικά σε κήπους σαν κοσμητικό και φαρμακευτικό, όπως προκύπτει από βιβλία της εποχής εκείνης. Είναι πολύ πιθανό στη διάδοση του καπνού να συνέβαλε και η Αικατερίνη των Μεδίκων, η οποία προκειμένου να ανακουφιστούν αυτή και ο 9

11 γιος της από τις κεφαλαλγίες, δέχτηκε να χρησιμοποιήσουν με εισρόφηση από τη μύτη, σκόνη από ξηρά φύλλα καπνού, που της προσφέρθηκαν σαν δώρο από το Γάλλο πρέσβη στην Πορτογαλία Lean Nicoe. Το όνομα του πρέσβη ήταν αυτό που υπερίσχυσε (Νικοτιανή) και όχι του πρώτου καλλιεργητή Ρ. Thevet. Στην Αγγλία ο καπνός ήρθε το 1565 από τη Φλόριδα των ΗΠΑ. Τον ίδιο χρόνο μεταφέρθηκε και στη Γερμανία, μέσω Γαλλία, από φυσιοδίφη, ενώ 10 χρόνια αργότερα (1575) εισήχθη και στην Ιταλία. Στην Τουρκία έφτασε το 1655 (κατ' άλλους από Γενουάτες εμπόρους), ενώ στη νότια και ανατολική Ασία στις αρχές του 17ου αιώνα από Πορτογάλους. Στην Ελλάδα πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο καπνός ήρθε από τον Εύξεινο Πόντο (Σαμψούς) στην Κεντρική Μακεδονία και από τα παράλια της Μικράς Ασίας στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη (Μπασμάς), στις αρχές του 18ϋ αιώνα. Είναι πολύ πιθανό ο καπνός να καλλιεργήθηκε στα Επτάνησα πολύ νωρίτερα, από τα πρώτα ακόμη χρόνια εισόδου στην Ευρώπη και υπάρχουν πολλές εκθέσεις για την εποχή αυτή επί Ενετοκρατίας. Μια εκδοχή για την καλλιέργεια από άλλους στην κοιλάδα του Αξιού, προς τα τέλη του 16ου αιώνα δεν βρίσκει πολλούς υποστηρικτές. Η διάδοση της χρήσης του καπνού κατά τα πρώτα έτη προκάλεσε σφοδρές συζητήσεις και πολεμήθηκε από την εκκλησία και το κράτος. Οι θρησκευτικοί αρχηγοί αναθεμάτιζαν όσους κάπνιζαν -μέχρι σήμερα σώζονται στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους αφορισμοί και απαγορεύσεις των Πατριαρχών και άλλων πατέρων της Χριστιανικής Εκκλησίας. Πολλοί Σουλτάνοι επέβαλαν την ποινή του θανάτου στους καπνιστές όμως παρόλη την καταδίωξη, ίσως και χάρη σ' αυτήν, ο καπνός επιβλήθηκε και συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως σήμερα. Στις αρχές του 1800 η καλλιέργεια του καπνού ήταν πολύ διαδεδομένη στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στις κοιλάδες του Νέστου και του Αξιού, καθώς και στις πεδιάδες του Αλμυρού, του Αγρίνιου, του Άργους και της Καλαμάτας. 10

12 Στον πίνακα που ακολουθεί (πιν. 1) φαίνεται η παραγωγή καπνού στην Ελλάδα για το χρονικό διάστημα από το 1833 μέχρι το παίρνοντας με βάση την παραγωγή του 1833 (331 τόνοι) που παρίσταται με το 100 και ανάγοντας τις παραγωγές των επομένων ετών στη βάση αυτή. Πίνακας 1.: Εξέλιξη της παραγωγής Ανατολικού καπνού στην Ελλάδα από το 1833 μέχρι το 1994 (παραγωγή 1833=100) ΕΤΟΣ Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόνοι) % Από τη μελέτη του πίνακα 1 φαίνεται καθαρά η συνεχής αύξηση της παραγωγής (πολλαπλασιάστηκε κατά 360 φορές), που γίνεται μεγαλύτερη σε περιόδους προσάρτησης νέων εδαφών ή μετακίνησης πληθυσμών (εποικισμός προσφύγων). Ο καπνός ήταν κύρια καλλιέργεια στη Μυτιλήνη, Σάμο, Κρήτη Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω και αφορούν τη χώρα μας, σχετίζονται με τα καπνά Ανατολικού τύπου. 11

13 Όλες σχεδόν οι ποικιλίες Ανατολικού τύπου που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι δημιουργίες του Καπνολογικού Ινστιτούτου. Αντίθετα, όλες οι ποικιλίες Virginia (VE2, VE3, VE9 κ.ά.) που καλλιεργούνται στη χώρα μας μέχρι σήμερα είναι ξενικής προέλευσης και κυρίως της Αμερικής1 2. Το ίδιο ισχύει και για την ποικιλία Burley 21 Ε (Β2ιΕ) ενώ το υβρίδιο Burley S-2 (B-S?) είναι δημιούργημα του Καπνολογικού Ινστιτούτου. Η μη διάδοση-εξάπλωση των Virginia προπολεμικά μάλλον θα πρέπει να αποδοθεί στην μη ενθάρρυνση από μέρους των ξένων αγοραστών, παρά το αρχικό τους ενδιαφέρον, καθώς και στην ανεύρεση άλλων πηγών (π.χ. Ροδεσία), που προσέφεραν καπνό σε πολύ χαμηλές τιμές. Τα καπνά Virginia καλλιεργούνται -πειραματικά στην αρχή- στη χώρα μας σχεδόν συνέχεια από το 1937 μέχρι σήμερα. Η πρώτη προσπάθεια για την καλλιέργειά τους σε εμπορική μορφή έγινε από ξένες εταιρείες (Commercial κ.ά), στην περίοδο , σε περιοχές της Κομοτηνής (Διαλαμπή κ.ά), της Ξάνθης (Θαλασσιά), της Δράμας (Αγία Παρασκευή) και της Άρτας (Νεα Κερασούντα). Η προσπάθεια αυτή δεν επέδωσε τα αναμενόμενα, κυρίως λόγω ποιότητας και τιμών και εγκαταλείφθηκε. Νέα προσπάθεια έγινε από τον Ε.Ο.Κ.' στην περίοδο , με την ίδρυση τεσσάρων πρότυπων κέντρων καλλιέργειας-αποξήρανσης Virginia στη Χρυσούπολη, στη Δράμα (Αγία Παρασκευή), στο Στίβο, στο Ααγκαδά και στον Πυργετό Αάρισας. Και αυτή η προσπάθεια, κυρίως λόγω τιμών αυτή τη φορά, δεν πέτυχε να εισάγει και να διαδώσει την καλλιέργεια Virginia στη χώρα μας. Νέα προσπάθεια του Ε.Ο.Κ., με οικονομική υποστήριξη της Ε.Ε.3 το και με την ισχυρή πριμοδότηση της Ε.Ε., τόσο των κλιβάνων 1 Καμμία ποικιλία ξένης προέλευσης δεν δίνεται για καλλιέργεια στην πράξη, εάν πρώτα δε μελετηθεί για σειρά ετών σε πειράματα, που γίνονται από το Καπνολογικό Ινστιτούτο και τους Καπνικούς Σταθμούς Έρευνας (επιλογή στην Ελλάδα, αξιολόγηση, προσαρμοστικότητα). 2 Ε.Ο.Κ.: Εθνικός Οργανισμός Καπνού 3Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση 12

14 αποξήρανσης μέχρι 60%, όσο και της τιμής του καπνού μέχρι 95%, η καλλιέργεια των Virginia ξεκίνησε πολύ δειλά το 1982 στο Αγρίνιο, στην Τιθορέα και στην περιοχή του Λιανοκλαδίου. Μέχρι το 1992, οπότε η καλλιέργεια των Vrginia έπαψε να είναι ελεύθερη, η έκταση και η παραγωγή σχεδόν κάθε χρόνο διπλασιάζονται, όπως φαίνεται από τον πίνακα 2. Κυριότερες περιοχές καλλιέργειας των Virginia σήμερα στη χώρα μας είναι: Αγρίνιο, Τιθορέα, Λαμία, Καρδίτσα, Κρύα Βρύση (Γιαννιτσά), Τούμπα Κιλκίς, Στίβος Περιστερώνας, Παρανέστι Δράμας, Ξάνθη, Κομοτηνή, Ορεστιάδα. Πίνακας 2: Έκταση, αριθμός παραγωγών και ετήσια παραγωγή Virginia από το 1961 μέχρι το ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΚΤΑΣΗ στρ. ΑΠΟΔΟΣΗ kgr/στρ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ τόνοι Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καττνού Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδας. Η δεύτερη σε σπουδαιότητα κατηγορία ξενικών καπνών που καλλιεργείται στη χώρα μας είναι τα Burley. Πρωτοκαλλιεργήθηκαν δοκιμαστικά το 1960 (8 τόνοι). Οι αποδόσεις και η ποιότητα του καπνού που παραγόταν από τα πρώτα έτη ήταν τόσο ικανοποιητικές, ώστε η καλλιέργειά του διαδόθηκε πολύ γρήγορα. 13

15 Οι κυριότερες περιοχές καλλιέργειας τους σήμερα είναι: Γιαννιτσά, Ημαθία, Πιερία, Καρδίτσα, με πρώτα σε σπουδαιότητα τα Γιαννιτσά και τη Καρδίτσα. Τα καπνά των πούρων δοκιμάστηκαν πειραματικά στο Κ.Ι.Ε.4, στη Δράμα, από τα τέλη της δεκαετίας του Εμπορικά σε μεγάλη έκταση δεν καλλιεργήθηκαν παρά μόνο περιστασιακά, στην περιοχή Αλεξάνδρειας σε έκταση μέχρι 217 στρέμματα για λίγα χρόνια ( ), από την εταιρεία ΕΞΕΠΚΑ. Η ιστορία του καπνού δείχνει ότι ενώ πολεμήθηκε με τον πιο άγριο τρόπο, τελικά επικράτησε. Σήμερα καλλιεργείται και στις 5 ηπείρους και αποτελεί πληγή πλούτου για τις χώρες που τον καλλιεργούν. [Έ Ο. Λ Κ Ι. Ε ] 4 Κ.Ι.Ε.: Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδας 14

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΠΤΟ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 15

17 1.1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΑΑΑΔΑ καπνός αποτελεί βασικό γεωργικό προϊόν με κοινωνική και οικονομική Οσημασία και με ιστορικές ρίζες στην παράδοση του τόπου. Καλλιεργείται σε έκταση περίπου στρεμμάτων και εξασφαλίζει το εισόδημα σε περισσότερες από οικογένειες καπνοπαραγωγών, ενώ δεκάδες χιλιάδες είναι τα άτομα που ασχολούνται με το εμπόριο, τη μεταποίηση και την εμπορία των προϊόντων του καπνού. Η συνολική παραγωγή καπνού είναι περίπου τόνοι και οι εξαγωγές 80-90% της συνολικής παραγωγής. Η αξία του προϊόντος ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δρχ και των εξαγωγών σε δισεκατομμύρια δρχ. Παραδοσιακά η καπνοπαραγωγή και η κατανάλωση καπνού αποτέλεσαν πηγές δημοσιονομικών εσόδων. Τα έσοδα από τη φορολογία καπνού, ενδεικτικά για το 1991, ανήλθαν στα 230 δισεκατομμύρια δρχ και αποτέλεσαν το 7% των έμμεσων φόρων. Για την περίοδο , δεκαετία της ένταξης στην Ε.Ε. η εισροή χρηματικών πόρων για τον καπνό έφτασε το 21% του συνόλου των εισροών (περίπου 500 δισεκατομμύρια δρχ) για όλα τα γεωργικά προϊόντα. Η καπνοπαραγωγή συμβάλλει ετησίως στην ανάπτυξη σχέσεων με κλάδους που προμηθεύουν εισροές ή και άλλους που χρησιμοποιούν τον καπνό ως πρώτη ύλη. Η προστιθέμενη αξία του κλάδου της καπνοβιομηχανίας έφτασε το 1991 σε 45 δισεκατομμύρια δρχ και αποτέλεσε το 11% του ακαθάριστου προϊόντος του κλάδου τροφίμων - ποτών - καπνού της ελληνικής μεταποίησης. Εάν δεν υπήρχε ο καπνός, ίσως η χώρα μας δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά το δημογραφικό πρόβλημα που προέκυψε μετά το Ο εποικισμός της Μακεδονίας και της Θράκης κατά το 1922 στηρίχθηκε μόνο στον καπνό. [Πρακτικά Βουλής, συνεδρίαση 18"' Απριλίου 1946] Τη δεκαετία του 1950 ο καπνός αντιστοιχούσε στο 5% της καλλιεργημένης έκτασης της χώρας, απασχολούσε οικογένειες καπνοπαραγωγών και δημιουργούσε πρόσθετη απασχόληση σε

18 καπνεργάτες, περά από τους εμπλεκόμενους άμεσα ή έμμεσα στις καπνοβιομηχανίες και στο καπνεμπόριο. Ήταν το πρώτο εξαγώγιμο προϊόν της ελληνικής οικονομίας και καταλάμβανε το 50% των εισροών στο σύνολο των γεωργικών εξαγωγών, ενώ το ποσοστό αυτό, έπεσε στο 13,7% το Η καλλιεργούμενη έκταση σήμερα είναι 2% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης και η ποσότητα των εξαγωγών του καπνού σε σχέση με τις συνολικές εξαγωγές των κυριότερων γεωργικών προϊόντων φθάνει το 8,6%, όπως προκύπτει από τους πίνακες 3 και 4 αντίστοιχα. Πίνακας 3.: Καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις της Ελλάδας κατά το έτος Ιε ΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΕΚΤΑΣΗ (στρ) Αροτριαίες καλλιέργειες Κηπευτική γη Δενδρώδεις καλλιέργειες Άμπελοι - Σταφιδάμπελοι Αγρανάπαυση 1-5 ετών θ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η καλλιέργεια του καπνού εξασφαλίζει υψηλό ακαθάριστο γεωργικό εισόδημα σε σχέση με τις άλλες αροτριαίες καλλιέργειες. Ενδεικτικά μπορεί να ειπωθεί ότι για το έτος 1991 η ακαθάριστη αξία για τον καπνό ήταν δρχ το στρέμμα, έναντι δρχ για το βαμβάκι και δρχ για το σιτάρι. 17

19 Πίνακας 4.: Εξαγωγές κυριότερων γεωργικών προϊόντων κατά το έτος 1997 ΠΡΟΪΟΝ ΒΑΡΟΣ (τόνοι) Καπνός Βαμβάκι Σταφίδα Κορινθιακή Σταφίδα Σουλτανίνα Εσπεριδοειδή Ελιές, γενικά Ελαιόλαδο Σύκα ξερά Σταφύλια νωπά Κρασιά σταφυλιών Ροδάκινα νωπά Δέρματα ακατέργαστα Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος Οι κοινωνικές διαστάσεις της καπνοκαλλιέργειας και η σημασία τους προκύπτουν από το γεγονός ότι σημαντικό μέρος του καπνού καλλιεργείται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές με περιορισμένες εναλλακτικές δυνατότητες παραγωγής. Οι υψηλές ανάγκες σε εργασία της καπνοκαλλιέργειας και της επεξεργασίας του καπνού συμβάλλουν στην συγκράτηση του πληθυσμού και στη δημιουργία εισοδημάτων στις περιοχές αυτές. Στους πίνακες 5 και 6 φαίνεται η καλλιεργούμενη έκταση του καπνού στη χώρα μας ανά γεωγραφικό διαμέρισμα και τα κυριότερα κέντρα παραγωγής του κατά το έτος

20 Πίνακας 5.: Καλλιεργούμενη έκταση καπνού ανά γεωγραφικό διαμέρισμα το έτος 2000 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ) Στερεά Ελλάδα και Εύβοια Πελοπόννησος Ιόνιοι Νήσοι 5 Ηπειρος Θεσσαλία Μακεδονία Θράκη Νήσοι Αιγαίου 0 Κρήτη 0 Πίνακας 6.: Κυριότερα κέντρα παραγωγής καπνού το έτος 2000 ΝΟΜΟΣ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος ΕΚΤΑΣΗ (στρ) Αιτωλοακαρνανίας Πιερίας Ροδόπης Φθιώτιδος Σερρών Πέλλης Ξάνθης Λαρίσης Θεσσαλονίκης Ημαθίας Κιλκίς Κοζάνης Γ ρεβενών Τ ρκάλων Αργολίδος Στον πίνακα 20 του παραρτήματος φαίνονται όλες οι περιοχές της Ελλάδος όπου θα συναντήσουμε καλλιέργεια καπνού καθώς και τις αντίστοιχες εκτάσεις τους. 19

21 1.2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Χρήση γης Γεωργική χρήση γης, βιομηχανικά φυτά και καπνός Για την απογραφή των χρήσεων γης, ο καπνός ταξινομείται στη γενική κατηγορία των βιομηχανικών φυτών. Βιομηχανικά λέγονται εκείνα τα φυτά, η παραγωγή των οποίων χρησιμοποιείται άμεσα ως εισροή σε βιομηχανική παραγωγή (όπως το βαμβάκι π.χ.) [ \ημαρά Ε., Σκούρας Δ ] Η έκταση στην οποία καλλιεργείται σήμερα ο καπνός στο νομό Αιτωλοακαρνανίας αποτελεί το 10% της συνολικής γεωργικής γης και στο σύνολό τους τα βιομηχανικά φυτά (καπνός και βαμβάκι) καταλαμβάνουν το 15% της συνολικής γεωργικής γης. Στον παρακάτω πίνακα (πίνακας 7) φαίνεται η καλλιεργήσιμη έκταση κατά κατηγορία και την αγραναύπαση στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά το έτος Πίνακας 7.: Καλλιεργήσιμη έκταση κατά κατηγορία και αγραναύπαση στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά το έτος ΕΙΔΟΣ ΚΑΑΑΙΕΡΓΕΙΩΝ ΕΚΤΑΣΗ (στρ) Αροτριαίες καλλιέργειες Κηπευτικά Δενδρώδεις καλλιέργειες Άμπελοι - Σταφιδάμπελοι Αγρανάπαυση 1-5 ετών Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος 20

22 Και στον πίνακα 8 αναφέρεται η καλλιεργούμενη έκταση των βιομηχανικών φυτών στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το έτος Πίνακας 8.: Έκταση βιομηχανικών φυτών στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το έτος ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΦΥΤΟ ΕΚΤΑΣΗ (στρ) Καπνός Βαμβάκι Σουσάμι 1 Ηλίανθος 0 Αραχίδα 0 Σόγια 0 Ζαχαρότευτλα 0 Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος Καλλιέργεια του καπνού κατά ποικιλία Η καλλιέργεια των διαφόρων ποικιλιών καπνού παρουσιάζει μια τάση μεταβολής της συνολικής έκτασή τους. Αλλες ποικιλίες παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις, άλλες έχουν ενδείξεις κυμαινόμενες σταθεροποίησης, ενώ άλλες μειώνονται. Ο πίνακας που ακολουθεί (πίνακας 9) δείχνει την καλλιεργούμενη έκταση του καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά έτος και ποικιλία κατά την περίοδο

23 Πίνακας 9.: Καλλιεργούμενη έκταση καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά έτος και ποικιλία, σε στρέμματα κατά την περίοδο ΕΤΟΣ ν ί ^ Ι η ΐ Η ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΚΑΤΑ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ Τ σεμπέλια Μυρωδάτα Αγρίνιου Κατερίνης Μπασμάς Σ79 Κατερίνης "53 οο Ό ΣΥΝΟΑΑ Μ. Ο. στρ/έτος Πηγή: Ε.Ο.Κ., ζ ιεύθυνση Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. Από τη μελέτη του παραπάνω πίνακα προκύπτουν τα εξής: Η ποικιλία Κατερίνης Σ*3 ενώ μέχρι το 1992 δεν καλλιεργούνταν, κάνει την εμφάνισή της στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά το έτος 1993, καλύπτοντας μια σταθερή έκταση κυμαίνεται γύρω από μια μέση τιμή 554 στρεμμάτων. Η ποικιλία Σ79 καλλιεργείται σε πολύ μεγαλύτερη έκταση κατά μέσο όρο στρεμμάτων. Η ποικιλία Μπασμάς κυμαίνεται γύρω από μια μέση τιμή στρεμμάτων. Η ποικιλία Μυρωδάτα Αγρίνιου παρουσιάζει μια τάση μείωσης. Το 1990 καλύπτει στρέμματα ενώ το 2001 μειώθηκε σε στρέμματα. 22

24 Η ποικιλία Γσεμπέλια παρουσιάζει πολύ σημαντική μείωση. Ενώ δηλαδή το 1990 κάλυπτε μια πολύ μεγάλη έκταση, που έφθανε τα στρέμματα, το 2001 η καλλιέργειά της καλύπτει μόλις στρέμματα. Τα Virginia αποτελούν τυπική περίπτωση υιοθέτησης μιας νέας κερδοφόρας καλλιέργειας. Ο ρυθμός υιοθέτησης της καλλιέργειας είναι εμφανής από την έκταση που καλλιεργήθηκε μέχρι το 1992 (75.995), έτος κατά το οποίο επιβάλλεται το σύστημα των ποσοστώσεων5. Σήμερα τα Virginia είναι η πρώτη σε καλλιεργήσιμη έκταση ποικιλία καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Εδώ πρέπει να αναφερθεί και η ποικιλία Καμπά Κουλάκ, η οποία παρουσιάζοντας μιας συνεχή φθίνουσα πορεία καλλιεργείται στο νομό Αιτωλοακαρνανίας μέχρι το 1984 και έκτοτε παύει να καλλιεργείται (όπως βλέπουμε στον πίνακα 10) Όγκος παραγωγής Η παραγωγή του καπνού παρουσιάζει συνολικά αυξητική τάση μέχρι το 1992, όταν επιβλήθηκε το σύστημα των ποσοστώσεων. Από τότε η παραγωγή μειώνεται. Πάντως η διακύμανση του όγκου παραγωγής είναι πολύ εντονότερη από τη διακύμανση της καλλιεργήσιμης έκτασης. [Δημαρά Ε., Σκούρας Δ., 997] Παραγωγή καπνού κατά ποικιλία Στον παρακάτω πίνακα (πίνακας 10) φαίνεται η εξέλιξη της καπνό καλλιέργειας στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά έτος και ποικιλία για τη χρονική περίοδο Ποσόστωση: Επιβολή ποσοτικών περιορισμών σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, στις παραγωγές προϊόντων 23

25 Πίνακας 10.: Παραγωγή καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά έτος και ποικιλία για τη χρονική περίοδο , σε τόνους. ΕΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΑ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΣΕ ΤΟΝΟΥΣ νί^ιηΐβ Τσεμπέλια Μυρωδάτα Αγρίνιου Μπασμάς Καμπά Κουλάκ Κατερίνης 79 Κατερίνης ΣΥΝΟΛΑ Μ. Ο. τόν/έτος Πηγή: Ε.Ο.Κ., Διεύθυνση Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. 24

26 Στον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι: Η ποικιλία Κατερίνης Σ^ παρουσιάζει μια μικρή μείωση της παραγωγής από 116 τόνους το 1993 σε 91 τόνους το Η ποικιλία Κατερίνης Σ79 παρουσιάζει αύξηση της παραγωγής τα 2 τελευταία χρόνια, 2000 και Η ποικιλία Μπασμάς δείχνει μια σταθερή αυξητική πορεία με μέσο όρο 402 τόνους κατά την περίοδο Ο όγκος παραγωγής της ποικιλίας Μυρωδάτα Αγρίνιου παρουσιάζει μια σταθερή πορεία και κυμαίνεται γύρω από έναν μέσο όρο τόνους. Τα Γσεμπέλια δείχνουν μια σταθερά αυξανόμενη τάση μέχρι το 1987, οπότε παρατηρείται το μέγιστο της παραγωγής, τόνοι. Από τότε ο όγκος παραγωγής συνεχίζει να μειώνεται και το 2001 φθάνει μόνο στους τόνους. Η παραγωγή Virginia αυξήθηκε σταθερά μέχρι το 1992, όταν έφθασε το μέγιστο των τόνων. Μετά την εισαγωγή του συστήματος των ποσοστώσεων, το 1992, ο όγκος παραγωγής των Virginia μειώθηκε απότομα και έφθασε τους τόνους του Πάντως, τα Virginia αποτελούν περίπου το 53% της συνολικής παραγωγής καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας Μέση στρεμματική απόδοση Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Καπνού για την καλλιέργεια του καπνού προκύπτει ο παρακάτω πίνακας (πίνακας 11). 25

27 Πίνακας 11.: Μέση στρεμματική απόδοση κατά ποικιλία και κατά έτος σε Ιςμτ/στρέμμα στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά τα έτη ΕΤΟΣ Virginia Τσεμπέλια ΑΠΟΔΟΣΗ ΑΝΑ ΠΟΙΚΙΑΙΑ (kgr/ στρέμμα) Μυρωδάτα Αγρίνιου Μπασμάς Κατερίνης Σ79 Κατερίνης Σ53 Πηγή: Ε.Ο.Κ., Διεύθυνση Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος Σαν συμπέρασμα μπορεί να ειπωθεί ότι η συνολική απόδοση του καπνού γενικώς έχει αυξηθεί κατά τα τελευταία χρόνια με τα Virginia να κατέχουν την πρώτη θέση ως προς τη μέση στρεμματική απόδοση. Αυτό πρέπει να αποδοθεί σε δύο κύριους παράγοντες: Στη γρήγορη εξέλιξη της γεωργικής τεχνολογίας Στην εισαγωγή ποικιλιών (Virginia) με πολύ υψηλές αποδόσεις και την ταυτόχρονη εγκατάλειψη της καλλιέργειας των ανατολικών ποικιλιών σε μη αρδευόμενη γη. [Δημαρά Ε., Σκούρας Δ., I997J 26

28 Αριθμός παραγωγών Όπως φαίνεται στον πίνακα που δίνεται παρακάτω (πίνακας 12) ο συνολικός αριθμός παραγωγών του καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας μειώνεται συνεχώς. Από που ανέρχονταν οι παραγωγοί στο 1990 έχουν μειωθεί στους Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός ότι ενώ ο αριθμός των παραγωγών γενικά μικραίνει, ο αριθμός παραγωγών καπνού Virginia την τελευταία χρονιά διπλασιάστηκε. Γεγονός που δείχνει ότι οι παραγωγοί που καλλιεργούσαν κάποια άλλη ποικιλία παλαιότερα, τώρα έχουν στραφεί προς τα Virginia. Πίνακας 12.: Αριθμός παραγωγών κατά ποικιλία και έτος στο νομό Αιτωλοακαρνανίας κατά τα έτη ΕΤΟΣ Virginia Τσεμπέλια Μυρωδάτα Αγρίνιου ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΑΝΑ ΠΟΙΚΙΑΙΑ Κατερίνης Μπασμάς Σ79 Κατερίνης Σ53 ΣΥΝΟΑΑ Πηγή: Ε.Ο.Κ., Διεύθυνση Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος 27

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ 28

30 2.1. ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΌΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Ο καπνός ανήκει στην οικογένεια Solanaceae, το γένος Nicotiana και το είδος tabacum. Είναι φυτό ετήσιο. Αναβλαστάνει εάν ευνοηθεί από τις θερμοκρασίες και την υγρασία του εδάφους και μπορεί να επιζήσει περισσότερα έτη, η ποιότητα όμως της παραγωγής αυτού θα είναι κακή. Η ταξιανθία του καπνού είναι επάκρια, βοτρυώδης, φέρει μέχρι 150 ή και περισσότερα άνθη σωληνωτά και κωνοειδούς σχήματος. Το κάθε άνθος αποτελείται από ένα μακρύ στύλο με το στίγμα και από 5 στήμονες. Η στεφάνη είναι συμπέταλη και αποτελείται από πέντε πέταλα. Ο κάλυκας είναι συσσέπαλος αποτελούμενος από πέντε επίσης σέπαλα. Ο καρπός είναι κάψα, συνήθως δίχωρος. Ένα φυτό καπνού μπορεί να παράγει εκατοντάδες χιλιάδες σπόρους. Οι σπόροι είναι πολύ μικρού μεγέθους. Ο αριθμός των 2η χρωμοσωμάτων του γένους Nicotiana κυμαίνεται από 18 έως 48. Ο καπνός κατά βάση είναι φυτό αυτογονιμοποιούμενο. Μπορεί όμως εύκολα να σταυρογονιμοποιηθεί σε σημαντικό ποσοστό μέσω των εντόμων και του ανέμου. Το ριζικό σύστημα του καπνού είναι πασσαλώδες και περιορίζεται σε ακτίνα που ποικίλει, όχι πάντως μεγαλύτερη των 40 εκατοστών. [Σκιαόόπουλος Σ.,] Τα καπνόφυλλα είναι διατεταγμένα κατ' εναλλαγήν. Τα καπνά Virginia έχουν φύλλα, μεγάλα, μήκους περίπου 55 εκατοστών και άνω και πλάτους εκατοστών, με βάση στενή και άμμισχη, περιφέρεια λεία και πτυχωτή και κορυφή οξεία. [Ε.Ο.Κ.. Κ.Ι.Ε., 1996] 29

31 2.2. ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΚΑΠΝΟΥ Τα καλλιεργούμενα στον κόσμο καπνά κατατάσσονται σε κλάσεις και τύπους με βάση διάφορα κριτήρια. Τα κυριότερα από αυτά τα κριτήρια είναι: α) Ο τρόπος με τον οποίο αποξηραίνονται τα καπνά β) Η βιομηχανική χρήση τους γ) Η περιοχή στην οποία παράγονται Επειδή η επίδραση της αποξήρανσης στη διαμόρφωση της ποικιλίας του καπνού είναι μεγάλη, έχει επικρατήσει διεθνώς η ταξινόμηση να γίνεται κυρίως ανάλογα με τον τρόπο αποξήρανσής τους. Έτσι, τα καπνά με βάση τη μέθοδο αποξήρανσής τους ταξινομούνται σε κλάσεις και τύπους. ΚΛΛΣΗ: Ομάδα καπνών με τα ίδια γνωρίσματα που οφείλονται στην ποικιλία στις εδαφοκλιματικές συνθήκες και στις μεθόδους καλλιέργειας, συλλογής, αποξήρανσης. ΤΥΠΟΣ: Ομάδα καπνών μέσα στην κλάση. που έχουν ίδια χαρακτηριστικά (χημικά, φυσικά), ποιότητες, χρώμα και μορφολογία. ΚΛΑΣΗ ΤΥΠΟΣ ΧΡΗΣΗ 1. Sun - cured (ηλιοαποξηραινομενα) Ανατολικά Τσιγάρο Καπνά που αποξηραίνονται στον ήλιο Virginia Καπνός πίπας 2. Flue-cured (θερμοαποξηραινόμενα) Virginia Τσιγάρο Καπνά που αποξηραίνονται Amarello Καπνός σε ειδικούς κλιβάνους με θερμότητα πίπας 30

32 3. Air - cured (αεροαποξηραινόμενα) Μπέρλεϊ Τσιγάρο Καπνά που αποξηραίνονται στον αέρα Μαίρυλαντ κ.ά και κάτω από σκιά Πούρα Καπνός πίπας 4. Fire -cured Virginia Καπνός Καπνά που αποξηραίνονται με φωτιά πίπας Μασήματος Πρέζας 5. C ig ar-w rap p er Καπνά περιτυλίγματος Πούρα Καπνά που αποξηραίνονται στον αέρα πούρων 6. Cigar - filter Καπνά γεμίσματος Πούρα Καπνά που αποξηραίνονται στον αέρα πούρων [Ε.Ο.Κ.. Κ.Ι.Ε., 1996] [Garner W., 1946] Από τους παραπάνω τύπους καπνού σήμερα στη χώρα μας καλλιεργούνται οι τύποι: Ανατολικά, Virginia και Burley. 31

33 2.3. ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΑΠΝΟΥ Στη χώρα μας καλλιεργείται ένας μεγάλος αριθμός από ποικιλίες καπνού που διαφέρουν μεταξύ τους στα μορφολογικά γνωρίσματα, στις εδαφοκλιματολογικές απαιτήσεις τους και στους ποιοτικούς χαρακτήρες. Η ταξινόμηση των ελληνικών ποικιλιών καπνού Ανατολικού τύπου έγινε και παλαιότερα και πρόσφατα μετά την ένταξη της χώρας μας στη Ε.Ε. Το 1971 ο Α. Σφήκας κατατάσσει τα ελληνικά καπνά με βάση τη βιομηχανική τους χρήση, σε 3 βασικές κατηγορίες: 1. Καπνά αρωματικά. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι το έντονο, χαρακτηριστικό και ευχάριστο άρωμα (Μπασμάς Ξάνθης, Μπασμάς Μακεδονίας και Ζίχνα). 2. Καπνά ουδέτερα ή γεμίσματος. Τα καπνά αυτά, χαμηλά σε νικοτίνη, χωρίς άρωμα ή ιδιαίτερη γεύση, μπορούν να μπαίνουν σε σχετικά υψηλή ποσότητα σε οποιοδήποτε μίγμα καπνού για παραγωγή τσιγάρων, με σκοπό να μετριάζουν, χωρίς να αλλοιώνουν, το χαρακτήρα του βασικού καπνού (Καμπά Κουλάκ, Μυρωδάτα, Ζιχνομυρωδάτα). 3. Καπνά βασικά ή γεύσεως. Χαρακτηριστικό τους γνώρισμα η ειδική, ευχάριστη γεύση και το πολύ ελαφρό άρωμά τους. Τα καπνά αυτά αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του μείγματος στο τσιγάρο, το χαρακτήρα του οποίου προσδιορίζουν ή επηρεάζουν (Κατερίνης, Τσεμπέλια, Μαύρα). Με την προσχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, οι περίπου 80 ποικιλίες, υποποικιλίες και βιότυποι τους οποίους είχε δημιουργήσει το Κ.Ι.Ε. και που υπήρχαν στην ελληνική καπνοπαραγωγή, συγχωνεύτηκαν σε δέκα ομάδες ποικιλιών καπνού (8 Ανατολικού τύπου, 1 Virginia και 1 Burley). Με τον κανονισμό 2075/92 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ισχύει σήμερα, οι ποικιλίες του ακατέργαστου καπνού κατατάσσονται στις ακόλουθες 8 ομάδες: 32

34 I. FLUE CURED (θερμοαποξηραινόμενα). Καπνά τα οποία έχουν αποξηρανθεί σε φούρνους με ελεγχόμενες συνθήκες κυκλοφορίας του αέρα, της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Στην ομάδα αυτή συμπεριλαμβάνονται και τα ελληνικά Virginia (VE9, VE2, VE3, NK3, NK) κ.ά.). Με σπουδαιότερα κέντρα παραγωγής την Ανατολική και Δυτική Στερεά Ελλάδα, την Κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλία. II. LIGHT AIR CURED (αεροαποξηραινόμενα). Καπνά τα οποία έχουν αποξηρανθεί στον αέρα υπό σκιά σε ξηραντήριο και τα οποία δεν έχουν υποστεί ζύμωση. Στην ομάδα αυτή ανήκουν και τα ελληνικά Burley (Β2ιΕ, Β52) που καλλιεργούνται στις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας. III. DARK AIR CURED. Καπνά τα οποία έχουν αποξηρανθεί όπως και της ομάδας II, αλλά τα οποία έχουν υποστεί φυσική ζύμωση πριν διατεθούν στο εμπόριο. Στην ομάδα αυτή δεν ανήκει καμμία ελληνική ποικιλία. IV. EIRE CURED. Καπνά που έχουν αποξηρανθεί με φωτιά. Και στην ομάδα αυτή δεν ανήκει καμμία ελληνική ποικιλία. Κέντρα Παραγωγής: Κ. Μακεδονίας, Θεσσαλία και Δ. Στερεά. V'. SYN CURED (ηλιοαποςηραινόμενα). Καπνά που έχουν αποξηρανθεί στον ήλιο. Σ' αυτήν την κατηγορία από τα ελληνικά καπνά περιλαμβάνονται τα Τσεμπέλια, τα Μαύρα, τα μη κλασσικά Καμπά Κουλάκ, τα Μυρωδάτα Σμύρνης, τα Τραπεζούς και Φ/1. VI. ΜΠΑΣΜΑΣ (SUN CU RED). Καθαρή ελληνική ομάδα ποικιλιών που περιλαμβάνει τα αρωματικά ελληνικά καπνά (Μπασμάς Ξάνθης, 33

35 Μπσμάς Μακεδονίας και Ζίχνα). Με βασικά κέντρα παραγωγής την Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία και Θράκη. VII. ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΦΕΡΕΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ (SUN CURED). Επίσης καθαρή ελληνική ομάδα ποικιλιών που περιλαμβάνει τα καπνά Σαμψούς και Μπασή-Μπαγλή. Βασικό κέντρο παραγωγής η Κεντρική Μακεδονία. VIII. ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΚΑΜΠΑ ΚΟΥΛΑΚ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΦΕΡΗ (SUN CURED). Και αυτή η ομάδα ποικιλιών είναι καθαρή ελληνική και περιλαμβάνει τα καπνά κλασσικά Κουλάκ, Ελασσόνα, Μυρωδάτα Αγρίνιου και Ζιχνομυρωδάτα. Με βασικά κέντρα παραγωγής την Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία και Ανατολική Στερεά. [Ε.Ο.Κ.. Κ.Ι.Ε., 1996] 34

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΈΔΑΦΟΣ - ΚΛΙΜΑ

37 3.1. ΕΛΑΦΟΚΑΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΠΝΩΝ VIRGINIA Eoucpoc: Ο καπνός μπορεί να καλλιεργηθεί σε μια μεγάλη ποικιλία εδαφών. Αυτά που είναι τελείως ακατάλληλα και που θα πρέπει να αποφεύγονται είναι τα εντελώς αμμώδη ή τα πολύ συνεκτικά, εδάφη, τα ψυχρά και με κακή αποστράγγιση, τα αλμυρά και τα πολύ πλούσια σε οργανική ουσία. [Σκιαόόπουλος Σ.] Τα καπνά Virginia απαιτούν εδάφη ελαφρά. Ευδοκιμούν σε πεδινά, προσχωματικά, αμμοπηλώδους έως αμμοαργιλώδους συστάσεως χρώματος ανοικτού ή φαιού, με υπέδαφος συνεκτικό, αμμοαργιλώδες, έως αργιλοαμμόδες, πτωχά σε Άζωτο, Ασβέστιο και Φώσφορο. [Παμασκευόπουλος Κ. 1970] Είναι πολύ ευαίσθητα στην εδαφική οξύτητα, όπως όλες οι ποικιλίες του καπνού. Αναπτύσσεται ικανοποιητικά σε ελαφρώς όξινα εδάφη με ph 5,5-5,6. [Garner W., 1946] Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε τη θέση του καπνού στην αμειψισπορά. Δηλαδή την εναλλαγή καλλιέργειας του καπνού με άλλες κατάλληλες για το σκοπό αυτό καλλιέργειες. Η αξία της αμειψισποράς είναι διπλή, αυξάνοντας τη γονιμότητα των καπνοχωραφιών και προστατεύοντας τον καπνό από δύσκολα αντιμετωπίσιμες ασθένειες, εχθρούς και ζιζάνια, όπως η φυτοφθόρα, οι νηματώδεις και η οροβάγχη. Τα Virginia μπορούν να ακολουθήσουν τα εξής συστήματα αμειψισποράς. α) καπνός - σιτάρι -καπνός ή σιτάρι - καπνός -σιτάρι β) καπνός - καλαμπόκι - σιτάρι - καπνός γ) καπνός - βαμβάκι - σιτάρι - καπνός ό) καπνός - ψυχανθές - σιτάρι - καπνός [Ε.Ο.Κ., Κ./.Ε., 1996] 36

38 Κλίμα: Τα καπνά Virginia προτιμούν θερμοκρασίες με όρια 15 C το ελάχιστο και 35 C το μέγιστο, με άριστη θερμοκρασία για την κυτταρική διαίρεσή τους C. Όσον αφορά την υγρασία ο καπνός θεωρείται ανθεκτικός στην ξηρασία. Όμως για να υπάρχει καλή ποιότητα απαιτείται ικανοποιητική υγρασία. Η άριστη, μέση σχετική υγρασία τους θερινούς μήνες για τα Virginia πρέπει να είναι πάνω από 60%. Η ηλιοφάνεια παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στην καπνοκαλλιέργεια, καθώς πολύ μεγάλη έκθεση του φυτού στον ήλιο δημιουργεί φύλλα χονδρά, με παχιές νευρώσεις, σκουρότερο χρωματισμό και περισσότερο άρωμα, ενώ αντίθετα, μικρή έκθεση στον ήλιο δημιουργεί φύλλα λεπτά, με λεπτές νευρώσεις και μικρό ειδικό βάρος. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε ] Όσον αφορά τη βροχόπτωση ιδανικότερη για τα Virginia ετήσια βροχόπτωση είναι αυτή που υπερβαίνει το ένα μέτρο και κυρίως το διάστημα της ανάπτυξης των φυτών (θέρος) θα πρέπει να έχουμε επαρκείς βροχές. Η έλλειψη επαρκών βροχοπτώσεων αντιμετωπίζεται με την άρδευση. [ΕΙαρασκενόπουλο: Κ., 1970] Από τις λοιπές επιδράσεις του κλίματος, το χαλάζι και ο άνεμος έχουν αρνητική επίδραση στα Virginia, όπως και σε όλους τους άλλους τύπους καπνού άλλωστε. [Ε.Ο.Κ., Κ./.Ε., 1996] Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι: α) Το κλίμα μιας περιοχής αποτελεί τον αποφασιστικό συντελεστή για μια πετυχημένη καπνοκαλλιέργεια β) Οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν την ποιότητα του καπνού, όχι μόνο στο στάδιο της ανάπτυξης του φυτού, αλλά και στα στάδια της αποξήρανσης των φύλλων, της συντήρησης της ζύμωσης του ξερού φυτού. 37

39 γ) Στις περιοχές που καλλιεργείται ο καπνός, συνήθως οι αποδόσεις επηρεάζονται ποιοτικά και ποσοτικά από τις βροχές του καλοκαιριού. Έτσι τα βροχερά καλοκαίρια η απόδοση των καπνοφύτων ανά στρέμμα είναι υψηλή και με ποιότητα κατώτερη. Αντίθετα με πολύ ξηρό καλοκαίρι, η ποιότητα και η ποσότητα μειώνεται γιατί τότε μεγαλώνει η περιεκτικότητα σε νικοτίνη και ρητίνες. [Παρασκευόπουλος Κ. 1970] 38

40 Τ Ε ί ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ τ ΜΗΜΑ 3.2. ΕΛΛΦΟ ΚΛ1Μ ΑΤΙ ΚΕΣ ΥΝΘΗΚΕΣ Ν. ΛΙ Εδαφος: Σύμφωνα με τον Οργανισμό Καπνού και τον κ. Μυλωνά από αναλύσεις μεγάλου αριθμού δειγμάτων εδάφους προκύπτει ο παρακάτω πίνας (πιν. 13) Πίνακας 13: Θρεπτική κατάσταση καπνικών εδαφών του ν. Αιτωλοακαρνανίας ΠΕΡΙΟΧΗ Ν. ΑιτωλΛάας Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού ρη ΦΩΣΦΟΡΟΣ ρρπι ΚΑΛΙΟ ρρπι <4,5 4,6-5,5 5, >31 < >150 24% 32% 24% 25% 15% 60% 19% 19% 62% Από τον πίνακα φαίνεται ότι τα εδάφη του νομού Αιτωλοακαρνανίας έχουν πρόβλημα οξύτητας σε πολύ μεγάλη έκταση. Όμως, τρόπος βελτίωσης αυτών των εδαφών υπάρχει και είναι η χρήση των κατάλληλων υλικών ασβέστωσης, όπως υδράσβεστος εμπορίου, η ιλύς ασβέστου της Ε.Β.Ζ.6, ο δολομίτης κ.λπ., στην κατάλληλη εποχή που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 2-3 μήνες πριν την εποχή της μεταφύτευσης. Μακροχρόνια πειράματα ασβέστωσης του Κ.Ι.Ε. σε όλους τους τύπους καπνού έδειξαν ότι η ορθή χρήση των υλικών ασβέστωσης έδωσε θετικά αποτελέσματα, αυξάνοντας την απόδοσης και βελτιώνοντας την ποιότητα και τη χημική σύσταση του παραγόμενου ξηρού προϊόντος. Κλίμα: Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας μέσω του Μετεωρολογικού Σταθμού Αγρίνιου και έπειτα από παρατηρήσεις για πολλά συνεχόμενα χρόνια προκύπτουν τα παρακάτω. [Ε. \1.) Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης 39

41 Πίνακας 13α: Κλιματολογικά στοιχεία των σταθμών της ΕΜΥ (ΟΑΤΤΧΙΜ ) ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΥΕΤΟΣ ΜΗΝΕΣ Μέση πίεση σε ηρα στην επιφ. της θάλλασσας ϊ 60 5 Ο ξ Η ζ Β Λ Μ Ο ΰ ξ κ Η β υ 60 2 Ό ξ,ρ Η Ο* 3 Ε = Ε Ί & ^ * 3?. Ε δ.5 < Μ 1 ι 1 1 I ςτ υ Ε 3 Μ Η 2 3 -ο 1 κ Ρ Η Μέση των απολύτως ελάχιστων I ί Ό ξ Ρ Η I Η ^ ϊ Τ υ π ικ ή α π ό κ λ ισ η ζ.3 3 Ρ* 60 I 1 β Τ υ π ικ ή α π ό κ λ ισ η ξ 1 - ο >, ι 1 3. ς Ε υ* Ο» ο 60 ο α. 3 ε Ο X Η 50 5 Ε Επικρατούσα διεύθυνση ανέμου Μέση ένταση ανέμου σε κόμβους ΙΑ Ν Ο Υ Α Ρ ΙΟ Σ 1017,4 8,3 1,3 13,6 1,1 3,4 20,2 21,4-7,3 18,3 1,4-3,4 2,2 75,1 4,1 126,9 35,4 4,3 116,4 72,5 Α 3,7 Φ Ε Β Ρ Ο Υ Α Ρ ΙΟ Σ 1016,2 9,2 1,4 14,5 1,5 3,9 2,0 24,5-7,8 19,9 2,0-2,5 2,4 72,8 4,5 125,1 4,5 109,3 108,4 Α 4,4 Μ Α Ρ Τ ΙΟ Σ 1015,2 11,5 1,3 16,9 1,7 5,6 1,3 28,0-5,2 22, ,6 2.1) 70,0 4,1 166,2 23,6 4,3 82,8 64,0 Α 4,6 Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 1013,2 15,1 1,2 20,5 1,5 8,3 1,2 30,3-2,0 26, ,1 1,8 68,0 4,8 200,0 33,1 4,3 60,6 55,4 Δ 4,3 Μ Α ΙΟ Σ 1013,9 20,3 1,3 25,9 1,6 12,3 1,0 38,6 3,2 32,2 2,3 7,1 1,8 63,2 4,2 252,0 30,1 3,6 42,9 54,0 Δ 3,9 ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ 1013,4 24, ,4 1, 15,6 1,0 40, ,8 1,8 11, ,5 4,0 316,5 35,1 2,4 22,1 57,0 Δ 3,8 ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ 1012,3 27,1 Ι,υ ,5 1,0 42,3 11,4 38, ,0 1,4 55,1 5,0 355,2 31,5 1,4 14,2 89,0 Δ 3,6 Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ 1012,6 2 6,9 5 33,6 1,5 17,7 1,3 44,8 11,0 38, ,0 1,6 55,9 10,3 327,5 21,8 1,4 15,3 36,0 Δ 3,3 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1015,4 23,0 29,8 1,5 15,0 1,2 39,4 6,5 34, ,5 1,9 6 3,0 5,2 263,1 12,2 2,2 4 6,8 7 0,7 Δ 3,2 Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ 1017,3 17,9 1 ; 2 4,4 1,5 11,5 1,7 3 7,6 0,6 3 0,7 2,6 5, ,7 4,3 191,2 13,1 3,3 100,5 166,5 Α 3,4 Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1017,5 13,1 1,3 18,9 1,5 8,0 1,6 26,θ -2,8 24, , ,1 160,0 171,7 Α 3,1 Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1016,8 9, ,» 1, V 19,6 1, ,4 3,9 117,8 29,1 4,5 160,3-74,0 Α 3,3 ΕΤΟΣ 1015,1 17,2 2 3,(\ 44,») -7,8 2 8,4 6 7,2 " 4 1 «I 1 2 Η Η Η 9 3 1,2, 7,., 3,7 Πηγή: ΕΜΥ, Διεύθυνση Κλιματολογίας Εφαρμογών, Τμήμα 1 Ελέγχου Επεξεργασίας. Κλιματολογική βάση δεδομένων, Μετεωρολογικός σταθμός Αγρίνιου 672, Γεωγραφικό πλάτος 38 37' Γεωγραφικό μήκος 2 Γ 23', ύψος σταθμού 24, 0 μέτρα ύψος λεκάνης βαρομ. 24,5 μέτρα, ύψος ανεμόμετρου 3,0 μ. Ηλιοφάνεια Δεν περιέχονται στοιχεία του Αυγούστου του 89, απολ. μέγιστη θερμ. 44,8 C σημειώθηκε την , απόλυτα ελάχιστη θερμ. - 7,81 Ο σημειώθηκε την , μέγιστο ύψος υετού 24ώρου 171,7χλσμ σημειώθηκε την

42 Πίνακας 13ί : Κλιματολογικά στοιχεία των σταθμών της ΕΜΥ (ϋατοιλμ ). Μ Ε Σ Ο Σ Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ Η Μ Ε ΡΩ Ν ΣΤΙΣ Ο Π Ο ΙΕ Σ Σ Η Μ Ε ΙΩ Θ Η Κ Ε Μ Η Ν ΕΣ Ν έφ ω ση (0-1,5)/8 Ν έφ ω ση (1,6-6,4)/8 Ν έφ ω ση (6,5-8)/8 Υ ετός Β ροχή Χ ιόνι Κ αταιγίδα Χ α λάζι Χ ιονοσκεπ ές έδαφος Ο μίχλη Δ ρ όσος Π άχνη Ε λάχιστη θ ερ μ οκρασία < ή = από 0,0ο Μ εγίστη θ ερ μ οκρασία < ή = από 0,0ο Ο ταχύτη τα ανέμου > ή = από 8 μπω φ όρ ταχύτη τα ανέμ ου > ή = από 8 μπω φ όρ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 7,0 15,3 8,7 13,1 12,8 0,3 2,3 0,4 ο,ο 1,4 4,3 6,7 7,7 ο,ο 0,7 ο,ο ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 5,9 14,1 8,2 12,5 12,2 0,3 2,6 0,4 0,0 1,2 4,3 4,5 5,2 0,0 0,7 0,0 ΜΑΡΤΙΟΣ 5,8 17,6 7,6 12,4 12,1 ο,ι 2,7 0,4 0,0 1,2 8,0 1,3 2,0 0,0 1,0 0,0 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 4,7 19,1 6,2 11,6 11,4 ο,ο 3,4 0,4 0,0 1,1 9,2 ο,ο 0,2 0,0 0,5 0,0 ΜΑΙΟΣ 6,6 21,0 3,4 8,6 8,3 0,0 4,4 0,2 0,0 0,5 7,8 ο,ο 0,0 0,0 0,2 ο,ο ΙΟΥΝΙΟΣ 12,5 16,5 ι,ο 4,4 4,1 0,0 3,7 ο,ι 0,0 0,4 5,4 ο,ο ο,ο 0,0 ο,ι 0,0 ΙΟΥΛΙΟΣ 20,7 10,0 0,3 2,4 2,3 0,0 3,0 0,1 0,0 ο,ι 4,6 ο,ο ο,ο 0,0 ο,ο ο,ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 21,3 9,5 0,2 3,2 2,9 ο,ο 2,9 0,1 0,0 0,2 4,5 ο,ο ο,ο 0,0 ο,ι Ο,ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 14,9 14,1 1,1 5,3 5,1 0,0 3,5 ο,ι 0,0 0,2 8,5 0,0 ο,ο 0,0 0,1 0,0 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 10,2 16,7 4,1 9,4 9,3 0,0 3,6 ο,ο Ο,ο 0,7 8,9 ο,ι ο,ο 0,0 0,2 0,0 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 6,6 16,0 7,3 12,9 12,8 ο,ο 4,7 0,2 0,0 1,8 7,5 1,6 1,0 0,0 0,4 0,0 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 6,6 15,1 9,3 15,8 15,6 0,2 3,6 0,3 0,1 1,7 4,7 5,0 4,3 0,0 0,6 0,0 ΕΤΟ Σ 122,8 185,0 57,4 111,6 108,9 0,9 40,4 2,7 0,1 10,5 77,7 19,2 20,4 0,0 4,ό 0,0 Πηγή: ΕΜΥ, Διεύθυνση Κλιματολογίας Εφαρμογών, Τμήμα 1 Ελέγχου Επεξεργασίας. Κλιματολογική βάση δεδομένων, Μετεωρολογικός σταθμός Αγρίνιου 672, Γεωγραφικό πλάτος 38 37' Γεωγραφικό μήκος 21 23', ύφος σταθμού 24, 0 μέτρα ύψος λεκάνης βαρομ. 24,5 μέτρα, ύψος ανεμόμετρου 3,0 μ 41

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ-ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ -ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 42

44 4.1. ΣΠΟΡΕΙΟ Γ ενικά Ο καπνός, όπως και πολλά άλλα καλλιεργούμενα είδη, κυρίως λαχανικά, δεν σπέρνεται απευθείας στο χωράφι, αλλά σε ειδικά σπορεία, όπου φυτρώνει και αναπτύσσεται μέχρι να μεταφυτευθεί, όταν αποκτήσει ένα ορισμένο μέγεθος, στην οριστική του θέση. Η σπορά του καπνού στα σπορεία είναι αναγκαία διότι: α) Το μέγεθος του σπόρου είναι τόσο μικρό, που είναι δύσκολη η απευθείας σπορά (υπάρχουν σπόροι σε 1 γραμμάριο) στον αγρό, β) Το φύτρωμα και η ανάπτυξη των φυταρίων είναι βραδεία, ώστε τα ζιζάνια να ανταγωνίζονται έντονα τα φυτάρια. γ) Δεν είναι δυνατόν να κατανεμηθεί ο σπόρος στον αγρό σε κανονικές αποστάσεις, ώστε να μην δημιουργούνται προβλήματα κανονικής διάταξης των φυτών και δαπανηρών αραιωμάτων κ.ο.κ. Επομένως η επιτυχημένη παραγωγή καπνών Virginia εξαρτάται από τον εφοδιασμό με εύρωστα, υγιή και ομοιόμορφα καπνοφυτάρια στον κατάλληλο και επιθυμητό χρόνο. / Ταλλίάη I. / 96 7] Εκλογή σπορειότοπου Ένα καλό σπορείο θα πρέπει: 1. Να προστατεύεται από βόρειους, βορειοδυτικούς ή βορειοανατολικούς ψυχρούς ανέμους και αν δεν υπάρχουν φυσικά εμπόδια, ανεμοφράκτες (τοίχοι, οικοδομές, λόφοι), καλό είναι να κατασκευάζονται. 2. Να προτιμάται η κλίση του εδάφους από βορρά προς νότο γιατί ευνοεί τη γρηγορότερη θέρμανση του εδάφους. 3. Τα καλύτερα εδάφη για σπορεία των καπνών Virginia είναι τα βαθιά, ελαφρά, γόνιμα αμμοϊλιυώδη εδάφη, που θερμαίνονται γρήγορα. Το έδαφος του σπορείου θα πρέπει να συγκρατεί υγρασία και να στραγγίζει καλά. Τα βαριά αργιλλώδη εδάφη πρέπει να αποφεύγονται γιατί 43

45 «τσιμεντιάζουν» εύκολα και πιάνουν κρούστα, όπως και τα πολύ αμμώδη γιατί δεν συγκρατούν υγρασία και ξεπλένονται τα λιπάσματα. Επίσης το έδαφος πρέπει να έχει οργανική ουσία 3-6%.Αν το έδαφος είναι βαρύ, το βελτιώνουμε προσθέτοντας απλή ποταμίσια άμμο μέχρι 100 rrr/στρέμμα και αν είναι φτωχό σε οργανική ουσία προσθέτεται χωνεμένη κοπριά 4-5 τόνους/στρέμμα. Τόσο η κοπριά όσο και η άμμος ανακατεύονται με το χώμα με ένα ελαφρύ όργωμα ή σκάλισμα. 4. Να είναι κοντά σε κατάλληλο για άρδευση νερό, γιατί στις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη Χώρα μας ή άρδευση είναι απαραίτητη τον περισσότερο χρόνο. 5. Να είναι κοντά στην κατοικία των παραγωγών για να παρακολουθείται συχνά. 6. Η τοποθεσία που βρίσκεται το σπορείο θα πρέπει να αλλάζει κάθε χρόνο. Πολλές φορές όμως αυτό είναι αδύνατον και ο παραγωγός χρησιμοποιεί την ίδια έκταση για πολλά χρόνια. Σ' αυτή την περίπτωση η απολύμανση είναι απαραίτητη κάθε χρόνο. / \Ίκολαΐ0ης Ε. 1987] Προετοιμασία σπορειότοπου Αμέσως μετά την απομάκρυνση των καπνοφυταρίων από τα σπορεία ή πιο σωστά ημέρες μετά από αυτό, για να έχουμε φυτά σε περίπτωση επαναφύτευσης, οργώνεται το σπορείο, ώστε να καταστρέφονται τα καπνοφυτάρια που απόμειναν και να μην αποτελούν εστία μόλυνσης. Το όργωμα αυτό μπορεί να επαναληφθεί, αν οι συνθήκες το επιβάλλουν, κατά τον Ιούλιο. [ Νικολα ΐόης Ε., 1987] Το Φθινόπωρο γίνεται ακόμη ένα όργωμα και το τελευταίο γίνεται λίγες μέρες πριν το «σήκωμα» των σπορείων. [Λόλας Π., 1991 / 44

46 «Σήκωμα» σπορείων Δύο τρεις μέρες μετά το τελευταίο όργωμα, το σπορείο χωρίζεται σε λωρίδες και διαμορφώνεται σε μικρά αναχώματα. Ύστερα γίνεται το στρώσιμο (ισοπέδωση) των σπορείων. (Εικόνα. 1) Εικόνα 1: Στρώσιμο καπνοσπορείου Η επιφάνεια του σπορείου πρέπει να είναι επίπεδη (αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία) και το χώμα καλά ψιλοχωματισμένο. Τα σπορεία καλό είναι να έχουν πλάτος I μέτρο, μήκος όχι μεγαλύτερο από μέτρα, να είναι εκατοστά πάνω από την επιφάνεια και να απέχουν μεταξύ τους 50 εκατοστά για να γίνονται εύκολα όλες οι φροντίδες. [Λόλας Π., 1991] Απολύμανση σπορείων Η απολύμανση του σπορείου είναι απαραίτητη, γιατί είναι η πιο φθηνή καταπολέμηση τόσο των ζιζανίων που αφθονούν στα σπορεία γιατί μεταφέρονται με την κοπριά που χρησιμοποιούμε, όσο και των διαφόρων εχθρών και ασθενειών του καπνού που μολύνουν το έδαφος, όταν μάλιστα αυτό 45

47 χρησιμοποιείται συνέχεια για σπορείο. Απολύμανση γίνεται και στην κοπριά που χρησιμοποιείται. [Νικολαΐδης Ε., 1987] Για να πετύχει η απολύμανση θα πρέπει η θερμοκρασία στο χώμα του σπορείου, σε βάθος περίπου 10 εκατοστών να είναι μεγαλύτερη από 10 (7. [Λόλας Π., 199!] Υπάρχουν πολλοί τρόποι που μπορεί να γίνει η απολύμανση, α) Απολύμανση με Βρωμιούχο Μεθύλιο Γίνεται με τον εξής τρόπο: Σκεπάζεται το έδαφος του σπορείου με πλαστικό κάλυμμα. Φροντίζουμε τις άκρες του καλύμματος να παραχώνονται στο έδαφος ή να τοποθετούνται πάνω τους κάτι βαρύ. Το πλαστικό πρέπει να είναι καλής ποιότητας και σε καλή κατάσταση, γιατί αλλιώς και πολύ μικρές τρύπες θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αποτυχία της απολύμανσης. Εικόνα 2: Απολύμανση καπνοσπορείου με Βρωμιούχο Μεθύλιο Διοχετεύεται με ειδική συσκευή το Βρωμιούχο Μεθύλιο κάτω από το πλαστικό σε αναλογία γραμμάρια/τ.μ. Καλύτερα αποτελέσματα έχουμε όταν πριν την εφαρμογή τοποθετήσουμε τη φιάλη Β.Μ. μέσα σε νερό Ο. Αφήνεται το πλαστικό πάνω στο έδαφος για 48 ώρες. Όταν υπάρχει κλίση στο 46

48 σπορείο αυξάνουμε τη δόση του φαρμάκου στο ανώτερο μέρος της κλίσης. Μετά 4-5 ημέρες μπορούμε να σπείρουμε. β) Απολύμανση με ατμό Είναι η καλύτερη μέθοδος απολύμανσης γιατί εκτός των άλλων ασκείται και μια πολύ ευεργετική επίδραση στο έδαφος. Τα αποτελέσματα είναι πολύ καλά, αφού τα φυτώρια αναπτύσσονται ισχυρά και ζωηρά. Το ότι χρειάζεται για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου ένα λέβητα παραγωγής ατμού (σημαντικό κόστος) είναι το κύριο μειονέκτημά της. Έτσι σήμερα, δύσκολα χρησιμοποιείται στην πράξη. Ο χρόνος που απαιτείται για την απολύμανση του εδάφους είναι 30 λεπτά. γ) Απολύμανση με Vapam (Methan - Sodium) Σ' αυτήν την μέθοδο γραμμάρια του απολυμαντικού διαλύονται σε 7-10 κιλά νερό και ποτίζεται με αυτό 1 τ.μ. σπορείου ομοιόμορφα, ώστε να φθάσει σε βάθος 15 εκατοστών περίπου. Μία εβδομάδα αργότερα σπάμε την κρούστα χωρίς να ανακατέψουμε το χώμα και μετά από ημέρες μπορούμε να σπείρουμε. Αν έχουμε τη δυνατότητα να σκεπάσουμε το σπορείο με πλαστικό θα έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Ö) Απολύμανση με Bu nema Γίνεται με τον ίδιο τρόπο όπως με το Vapam. ε) Απολύμανση με D i-trapex (Standard and E.C.) Αδειάζουμε το απολυμαντικό σε γραμμές που απέχουν μεταξύ τους 20 εκατοστά και σε βάθος εκατοστά με δόση 50cm /trf. Αμέσως μετά ακολουθεί σκέπασμα των γραμμών με χώμα, ελαφρύ πάτημα με σανίδα και σκέπασμα των σπορείων, όχι αεροστεγώς, με πλαστικά καλύμματα. Αν δεν διαθέτουμε πλαστικό, τότε ένα ελαφρύ πότισμα θα βοηθήσει στο να δημιουργηθεί κρούστα και έτσι να κρατηθεί το απολυμαντικό στο έδαφος. Μετά από 1 εβδομάδα αφαιρούμε το κάλυμμα και ανακατεύουμε ελαφρά το έδαφος ή σπάμε την κρούστα με κάποια τσουγκράνα. Μετά 10 ημέρες από την αφαίρεση του καλύμματος μπορούμε να σπείρουμε. [Καφούρος Θ., 1989] 47

49 Ο πιο οικονομικός τρόπος απολύμανσης είναι: απολύμανση σπορείου με Vapam και της κοπριάς με Βρωμιούχο Μεθύλιο. [Νικολαΐόης Ε., 1987] Λίπανση σπορείων Α. Βασική λίπανση Γίνεται την ημέρα της σποράς ή 1-2 ημέρες πριν τη σπορά ή όταν σπάζουμε την «κρούστα» στην επιφάνεια του σπόρου μετά την απολύμανση. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Η λίπανση του σπορείου με τα βασικά θρεπτικά στοιχεία είναι απαραίτητη για τους εξής λόγους: Αζωτο (\): Επιδρά ευνοϊκά στο φύτρωμα του σπόρου και συντελεί στην αύξηση και στην ομοιομορφία της ανάπτυξης των καπνοφυταρίων δίνοντας ζωηρό πράσινο χρώμα στα φύλλα τους (6-8 gr/m2) Φούσφορος (Ρ): Επηρεάζει την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των καπνοφυταρίων, ιδίως κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξής τους (25-45 gr/m2) Κάλιο (Κ): Συντελεί στην παραγωγή γερών (ψημένων) και πρώιμων καπνοφυταρίων (15-25 gr/m2). [Γεωργία και Κτηνοτροφία, ] Για μια σωστή βασική λίπανση στα Virginia χρειάζονται τα 3 απλά λιπάσματα (Νιτρική Αμμωνία) και χρησιμοποιούνται 2-3 κιλά για 100m" σπορείου, (Υπερφωσφορικό) και χρησιμοποιούνται κιλά για 100 m" σπορείου, (Θειϊκό Κάλλιο) και χρησιμοποιούνται 3-5 κιλά για 100 ιϊγ σπορείου. Μπορούν επίσης να εφαρμοστούν σύνθετα λιπάσματα όπως: και χρησιμοποιούνται 8-10 κιλά για 100 m2 σπορείου ή και χρησιμοποιούνται 8-12 κιλά για 100 m" σπορείου ή και χρησιμοποιούνται 6-10 κιλά για 100 m2 σπορείου. Σε κάθε περίπτωση προσθέτεται 5-10 kgr από κάθε φορά. Αυτές οι ποσότητες ανακατεύονται καλά με λίγο υγρό χώμα ή άμμο και σκορπίζονται (την ίδια μέρα που σπέρνουμε ή 1-2 μέρες πριν τη σπορά) 48

50 ομοιόμορφα στο έτοιμο και απολυμασμένο σπορείο. Μετά με τσουγκράνα τα παραχώνουμε σε βάθος 5 εκατοστών περίπου, ισιώνουμε την επιφάνεια του σπορείου και ακολουθεί πάτημα με σανίδα ή κύλινδρο. [Λόλας Π., 1991] Β. Επιφανειακή λίπανση Καπνοσπορεία που δέχθηκαν την κανονική λίπανση στο στάδιο προετοιμασία τους, γενικά δεν χρειάζονται επιφανειακή λίπανση ή υδρολίπανση. Επιφανειακή λίπανση γίνεται μόνον όταν τα καπνοφυτάρια είναι καθυστερημένα στην ανάπτυξη και κιτρινωπά από έλλειψη Αζώτου (Ν). Εάν χρειαστεί να γίνει επιφανειακή λίπανση, τότε σε ένα βαρέλι νερό διαλύεται καλά ή 1 Κ τ (νιτρικό κάλιο) ή 0.5 Κ τ και αρδεύεται το σπορείο (2-3 1ί νερό ανά γπ"). Αμέσως μετά την άρδευση «ξεπλένεται» το φυτό για να αποφευχθούν τα «καψίματα». Καλύτερα η επιφανειακή λίπανση να γίνει σε 2 δόσεις με το μισό λίπασμα κάθε φορά σε διάστημα 1 εβδομάδας. Είναι απαραίτητο να γίνεται μόνο σε καπνοφυτάρια, για να αποφεύγονται έτσι οι ζημιές από εγκαύματα. Είναι φανερό ότι επιφανειακή λίπανση μπορεί να γίνει και με το νερό της άρδευσης, στο οποίο διαλύθηκε προηγουμένως η απαραίτητη ποσότητα του λιπάσματος, δηλαδή γίνεται υδρολίπανση. Η υπερβολική βασική ή επιφανειακή λίπανση πρέπει να αποφεύγονται, γιατί συντελούν στην παραγωγή λεπτώντρυφερών φυτών που δεν «πιάνουν» καλά και εύκολα στο χωράφι. [Ε.Ο.Κ.. Κ.Ι.Ε., 1996] Σπορά Χρησιμοποιείται σπόρος μόνο καθαρός, απαλλαγμένος από ξένες ύλες και σπόρους άλλων ποικιλιών, ώριμος, βαρύς με βλαστική ικανότητα πάνω από 80%. [Λόλας Π., 1991] Για τη σπορά των Virginia χρειάζονται 1-1,25gr σπόρου για 10m: σπορείου. Η σπορά μπορεί να γίνει την ίδια μέρα κατά την οποία έγινε η λίπανση ή 1-2 ημέρες αργότερα, ποτέ όμως πριν περάσουν οι μέρες που πρέπει από την 49

51 απολύμανση, όπως αναφέρεται στην ετικέτα πάνω σε κάθε συσκευασία απολυμαντικού. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Η εποχή σποράς ποικίλει ανάλογα με την περιοχή. Έχοντας υπ' όψιν ότι ο καπνός Virginia χρειάζεται περίπου ημέρες από τη σπορά μέχρι όταν τα καπνοφυτάρια να είναι έτοιμα για μεταφύτευση. [Λόλας Π ] ότι ο καπνός Virginia χρειάζεται κατά μέσο όρο 120 ημέρες από τη σπορά μέχρι τη συλλογή και ότι οι καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης είναι θερμοκρασία κατά τη νύχτα C και την ημέρα C για κάθε περιοχή μπορεί να βρεθεί πότε είναι η κατάλληλη εποχή να γίνει η σπορά και στη συνέχεια η μεταφύτευση. [Νικολάΐδης Ε., 1987] Πριν τη σπορά γίνεται καλό πάτημα με σανίδα ή κύλινδρο. Εικόνα 3: Πάτημα καττνοσπορείου με κύλινδρο Οι περισσότεροι καπνοπαραγωγοί σπέρνουν στα «πεταχτά» με το χέρι, αφού πρώτα ο καπνόσπορος ανακατευθεί καλά με στάχτη ή λεπτή άμμο για καλύτερο σκόρπισμά του. Μερικοί σπέρνουν με το ποτιστήρι ή ακόμη και με ψεκαστήρα. 50

52 Εικόνα 4: Σπορά καπνοσπορείου (αριστερά με παραδοσιακό τρόπο, δεξιά με ποτιστήρι) Αυτό όμως που έχει πολύ μεγάλη σημασία είναι η σπορά να μη γίνεται ούτε πυκνά, ούτε αραιά, ώστε να μπορούν τα καπνοφυτάρια να αναπτύσσονται καλά και με πλούσιο ριζικό σύστημα. Πολύ πυκνή σπορά έχει ως αποτέλεσμα τα καπνοφυτάρια να γίνονται λεπτά και αδύνατα που δεν «πιάνουν» και δεν μεγαλώνουν καλά αργότερα στο χωράφι. Αραιή σπορά από την άλλη μεριά, κάνει τα καπνοφυτάρια κοντά, με χονδρό βλαστό και με μεγάλα φύλλα. Τα φυτά αυτά «πιάνουν» καλά και εύκολα στο χωράφι, αλλά τις περισσότερες φορές ανθίζουν πρώιμα και αυτό μειώνει σημαντικά την απόδοση και υποβαθμίζει την ποιότητα του καπνού (πιν. 14). Μετά τη σπορά, ο σπόρος σκεπάζεται με λεπτό στρώμα (περίπου 1 εκατοστού) χωνεμένης κοπριάς, απολυμασμένης και κοσκινισμένης και ακολουθεί ελαφρύ πάτημα με σανίδα ή κύλινδρο. Αυτό βοηθάει και εξασφαλίζει καλύτερη ομοιομορφία βλάστησης του σπόρου, ενώ ταυτόχρονα δεν αφήνει τους σπόρους να παρασυρθούν από το σπορείο με δυνατές βροχές ή αέρα. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] 51

53 Πίνακας 14.: Ποσότητα σπόρου και επίδρασή της σε καπνά τύπου Virginia. Σπόρος σε Φυτά για Ύψος Βάρος Απόδοση 10 τ.μ. σπορείου μεταφύτευση φυτού φυτού gr cm gr kgr/στρέμμα 0, , , , , , Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού, Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδος Φροντίδες στο σπορείο ί) Αρδευση. Αμέσως μετά τη σπορά, τα σπορεία αρδεύονται συχνά και ελαφρά (1 ή και 2 φορές την ημέρα, κατά προτίμηση το πρωί με δύο ποτιστήρια νερό στα 10 τ.μ.) στο χρονικό διάστημα από τη σπορά μέχρι να συμπληρωθεί το φύτρωμα (περίπου 15 ημέρες). [Λόλας Π., 1991/ Εικόνα 5: Άρδευση καπνοσπορείων αμέσως μετά τη σπορά. Οι αρδεύσεις στα σπορεία γίνονται ή με ποτιστήρι ή λάστιχο που έχει ειδικό τρυπητό στην άκρη ή τεχνητή βροχή (προσοχή τα σταγονίδια να είναι όσο το δυνατόν μικρότερα). (Εικόνα. 5) [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] 52

54 Το σπορείο πρέπει να είναι πάντα βρεγμένο αλλά όχι υγρό. Μετά το φύτρωμα του σπόρου οι αρδεύσεις αραιώνονται σε 1 ημέρα ή κάθε 2η ημέρα μέχρι που να σταυρώσουν τα καπνοφυτάρια. Από εκεί και ύστερα χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή στις αρδεύσεις. Υπερβολική υγρασία στο σπορείο είναι ανεπιθύμητη γιατί ευνοεί τις ασθένειες (βακτήρια, σήψη, περονόσπορο). Μετά την συμπλήρωση του σταυρώματος οι αρδεύσεις αραιώνονται σε συχνότητα (κάθε 2η μέρα), αλλά αυξάνουμε προοδευτικά την ποσότητα νερού κατά την άρδευση ανάλογα με την ανάπτυξη των καπνοφυταρίων και την υγρασιακή κατάσταση του σπορείου. Λίγες μέρες πριν από τη μεταφύτευση η άρδευση περιορίζεται σημαντικά ώστε να σκληραγωγηθούν (ψηθούν) τα καπνοφυτάρια και «πιάσουν» καλύτερα στο χωράφι. Το απόγευμα της προηγούμενης μέρας και το πρωί της ίδιας που γίνεται το τράβηγμα των καπνοφυταρίων τα σπορεία αρδεύονται καλά, ώστε με το τράβηγμα καπνοφυταρίων να μην γίνεται μεγάλη ζημιά στις ρίζες. Επίσης άρδευση γίνεται απαραίτητα και μετά το τράβηγμα για να «καθίσει» το έδαφος του σπορείου και έτσι να μεγαλώσουν κανονικά τα φυτά που δεν τραβήχτηκαν και τα οποία θα χρειασθούν αργότερα. Δεν αρδεύουμε ποτέ τις βραδινές ώρες ιδιαίτερα με κρύο καιρό. [Λάλας Π., 1991] ίί) Σκέπασμα σπορείων. Μετά τη σπορά και το πρώτο πότισμα τα σπορεία μπορεί να μείνουν ασκέπαστα ή να σκεπασθούν. Η χρησιμοποίηση καλυμμάτων που σκεπάζουν απευθείας τα σπορεία ή συγκρατούνται με σύρματα ή μεταλλικά πλαίσια εκατοστά πάνω από την επιφάνειά τους είναι μια άλλη απαραίτητη φροντίδα των καπνοσπορείων. Από πειράματα του Κ.Ι.Ε. φαίνεται ότι τα πλαστικά καλύμματα είναι τα πιο πρακτικά και οικονομικά με αυτά πετυχαίνεται επίσης και μια πρωιμότητα 2-3 εβδομάδων στην παραγωγή των καπνοφυταρίων. Είροσοχή χρειάζεται ώστε να μην πάθουν τα φυτά εγκάυματα (η κορυφή και τα φύλλα) από τις υψηλές θερμοκρασίες κάτω από το πλαστικό κάλυμμα. Όταν η εξωτερική θερμοκρασία του αέρα είναι C για 53

55 δύο ημέρες συνέχεια, τότε τα πλαστικά πρέπει να απομακρύνονται. Οι ζημιές από χαμηλές θερμοκρασίες είναι παροδικές. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] iii) Ζιζάνια. Γενικά, σήμερα τα βοτανίσματα στα καπνοσπορεία δεν χρειάζονται εφόσον έχει γίνει καλή και σωστή απολύμανση με κάποιο από τα απολυμαντικά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Σε όσα σπορεία όμως, για οποιοδήποτε λόγο, δεν έγινε απολύμανση (ούτε χρησιμοποιήθηκε ζιζανιοκτόνο) τα βοτανίσματα κάθε ημέρες, ιδιαίτερα τον πρώτο μήνα, είναι εντελώς απαραίτητα. Το απασχολούμενο προσωπικό να μην καπνίζει ενώ γίνεται βοτάνισμα, για να αποφευχθεί η μετάδοση του Ιού του Μωσαϊκού της Αγγουριάς. Μόνο για τον έλεγχο της κουσκούτας χρειάζεται μετά την απολύμανση και χρήση του κατάλληλου ζιζανιοκτόνου [Λό/.ας El., 1991] ίν) Ψεκασμοί. Οι ψεκασμοί που γίνονται στα σπορεία Virginia για να προστατευθούν από τα έντομα και τις ασθένειες αναφέρονται σε παρακάτω κεφάλαιο που αφορά ασθένειες, εχθρούς και ζιζάνια του καπνού. Οι ψεκασμοί πρέπει να γίνονται αφού οι παραγωγοί συμβουλευτούν το Καπνολογικό Ινστιτούτο και τον Εθνικό Οργανισμό Καπνού. 54

56 4.2. ΧΩΡΑΦΙ Γ ενικά Η επιλογή του κατάλληλου χωραφιού για καπνοκαλλιέργεια έχει πολύ μεγάλη σημασία για τον παραγωγό, γιατί από αυτήν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό το αν θα παραχθεί καπνός καλής ποιότητας και με ικανοποιητική απόδοση. Τα κριτήρια που πρέπει να έχει υπ' όψιν ο κάθε καπνοπαραγωγός, ανάλογα βέβαια με τον τύπο καπνού που θέλει να καλλιεργήσει, είναι: Η γονιμότητα του χωραφιού Το ιστορικό καλλιέργειας και ιδιαίτερα οι καλλιέργειες των 2-3 τελευταίων ετών και η λίπανσή τους. Η δυνατότητα άρδευσης Η καλή στράγγιση και το βάθος του Η οξύτητα του εδάφους και Η μικρή απόσταση του καπναγρού από το σπίτι του, πράγμα που διευκολύνει τη μεταφορά των χλωρών καπνοφύλλων για την περαιτέρω επεξεργασία και αποξήρανσή τους. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Προετοιμασία χωραφιού Η κατεργασία του εδάφους, παίζει και αυτή σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της καπνοκαλλιέργειας. Με την καλή και επιμελημένη κατεργασία επιδιώκεται η εξασφάλιση και η διατήρηση της υγρασίας του εδάφους των καπναγρών, η απαλλαγή τους από τα ζιζάνια και το ψιλοχωμάτισμά τους. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Οργώματα Φθινοπιυρινά - Ανοιξιάτικα οργώματα Ένα φθινοπωρινό όργωμα θεωρείται απαραίτητο. Με το όργωμα αυτό παραχώνονται τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας (π.χ. καλαμιά). 55

57 Αν η προηγούμενη καλλιέργεια ήταν καπνός και το έδαφος ήταν μολυσμένο από νηματώδεις ή τα καπνοστελέχη είχαν μολύσματα από διάφορες μυκητολογικές ή βακτηριολογικές ασθένειες πρέπει να απομακρύνονται και να καίγονται. Στη συνέχεια γίνονται 1-2 ελαφρά ανοιξιάτικα οργώματα που σκοπό έχουν να καθαρίσουν το χωράφι από τα ζιζάνια. Ακολουθεί το φρεζάρισμα ή το σβάρνισμα ή και η χρήση καλλιεργητή, έτσι ώστε το καπνοχώραφο να ισοπεδωθεί, να ψιλοχωματισθεί και να είναι έτοιμο για τη μεταφύτευση. Στις περιπτώσεις στις οποίες η μεταφύτευση γίνεται με φυτευτική μηχανή, είναι απαραίτητο να προηγείται η χρήση καλλιεργητή, για να «σηκωθεί» το χωράφι το χωράφι και η μηχανή να φυτεύει καλύτερα. [Νικολαΐδης Ε. 1087] > Βαθιά οργώματα Σε χωράφια που καλλιεργούνται με καπνά Virginia, καλό είναι, κάθε 3 ή 4 ή έστω κάθε 5 χρόνια να κάνουμε ένα βαθύ όργωμα μέχρι 30 έως 50 εκατοστά. Με ένα τέτοιο βαθύ όργωμα σπάζουμε (καταστρέφουμε) το σκληρό στρώμα που σχηματίζεται στα εκατοστά με τα συνηθισμένα οργώματα κάθε χρόνο για πολλά χρόνια. Το βαθύ όργωμα εξασφαλίζει στα καπνά Virginia περισσότερο βάθος για να αναπτυχθεί το ριζικό τους σύστημα. Σε χωράφια που έγινε βαθύ όργωμα, κατά τη μεταφύτευση δεν διπλώνεται η ρίζα των φυτών. Έτσι η ρίζα μεγαλώνει ίσια προς τα κάτω με αποτέλεσμα τα φυτά να ριζώνουν καλύτερα, να μεγαλώνουν γρηγορότερα, να στηρίζονται καλύτερα και να εκμεταλλεύονται πιο αποτελεσματικά τα θρεπτικά στοιχεία και το νερό που υπάρχουν στο έδαφος. Σε χωράφια με βαθύ όργωμα τα ποτίσματα που χρειάζονται είναι 2 έως 3 λιγότερα. [ΛόλαςΠ., 1991] Λίπανση Η χρήση λιπασμάτων στον καπνό, είναι μια απαραίτητη εργασία γιατί παρέχει στο φυτό τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία σε αρκετή ποσότητα και στην πιο αποτελεσματική μορφή,τα οποία δεν είναι ικανό να δώσει από μόνο του το έδαφος. Η λίπανση συνεπώς συμπληρώνει την περιεκτικότητα των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους στην απαιτούμενη ποσότητα. Με το 56

58 χαμηλότερο δυνατό κόστος, έτσι ώστε να πάρουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα και ποσότητα καπνού. [Ε. Ο. Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Από τα θρεπτικά στοιχεία τα τρία κύρια, δηλαδή το Άζωτο, ο Φώσφορος και το Κάλλιο, είναι αυτά που κυρίως επιδρούν στην ποσότητα και στην ποιότητα του καπνού. *** Άζωτο (Ν): Από τα θρεπτικά στοιχεία το άζωτο έχει τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα για την κανονική αύξηση-ανάπτυξη των καπνών Virginia. Γενικά, τα καπνά Virginia καλλιεργούνται ευκολότερα και αποδίδουν καλύτερα σε χωράφια φτωχά παρά πλούσια σε άζωτο. Το άζωτο που προστίθεται στο έδαφος με τη λίπανση δεν θα πρέπει να ξεπερνάει την ποσότητα του εντελώς απαραίτητου για την ανάπτυξη του καπνού. Είναι φανερό ότι τέτοια λίπανση είναι κάτω από το έλεγχό μας ευκολότερα σε ελαφρά, φτωχά χωράφια. Όταν αρχίζει το μάζεμα του καπνού το άζωτο στο χωράφι πρέπει να έχει εξαντληθεί. Το πολύ άζωτο συντελεί στη σύνθεση πρωτεϊνών και φαινολών που είναι υπεύθυνα για το «καφέτιασμα» των φύλων στην αποξήρανση. Τονίζεται πάλι ότι καπνόφυλλα χωρίς άζωτο, αποξηραίνονται πολύ καλά και εύκολα χωρίς κίνδυνο να «καφετιάσουν». Καθώς το αφομοιώσιμο άζωτο αυξάνει, το χρώμα των φύλλων μετά την αποξήρανση μεταβάλλεται και γίνεται κίτρινο, πορτοκαλί, μέχρι και καφέ όταν υπάρχει πολύ άζωτο στο χωράφι. Virginia που μεγάλωσαν κανονικά συνήθως έχουν 2 έως 3,5 % άζωτο στο φύλλο. [Λάλος Π., 1991] Φίόσφορος (Ρ): Από τα άλλα θρεπτικά στοιχεία ο φώσφορος χρειάζεται προσοχή μόνο στην εποχή εφαρμογής γιατί δεσμεύεται εύκολα στο έδαφος, μετατρέπεται σε ενώσεις με πολύ μικρή διαλυτότητα, δηλαδή περιορίζεται η κινητικότητά του στο έδαφος και έτσι δεν μπορεί να προσληφθεί από το φυτό. Ο φώσφορος είναι ιδιαίτερα απαραίτητος στον καπνό κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του (για τη δημιουργία πλούσιου ριζικού συστήματος), προπάντων όταν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες που δυσκολότερα μεγαλώνουν οι ρίζες για να «βρουν» το 57

59 φώσφορο ή όταν γίνεται υπερβολική ασβέστωση. Κανονικά τα Virginia πρέπει να έχουν 0,2-0,3% φώσφορο στο φύλλο. [Λόλας Π., 1991] Κάλιο (Κ): Είναι το τρίτο κύριο θρεπτικό στοιχείο για τον καπνό και είναι αυτό που προσλαμβάνεται στη μεγαλύτερη αναλογία από κάθε άλλο. Άλλωστε ο καπνός είναι κατ' εξοχήν, καλιόφιλη καλλιέργεια. Το κάλιο αυξάνει τη ζωηρότητα των φυτών, την αντοχή τους στη ξηρασία και στις ασθένειες και την καυστικότητα του ξηρού προϊόντος. Η έλλειψη του καλίου προκαλεί χλώρωση και τελικά ξήρανση στην περιφέρεια των καπνοφύλλων, τα οποία κάμπτονται προς τα κάτω. Το τελικό προϊόν είναι κατώτερο ποιοτικά και με μειωμένη καυσιμότητα. [Ε.Ο.Κ Κ.Ι.Ε., 1996] Η κανονική περιεκτικότητα των Virginia σε κάλιο είναι 2,5-4%. [Λόλας Π., 1991] Για τα άλλα θρεπτικά στοιχεία θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα περισσότερα, όπως Ασβέστιο, Μαγνήσιο, Μαγγάνιο, Βόριο και Ψευδάργυρος είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του καπνού, όμως, δεν είναι τόσο σημαντική η επίδρασή τους στην ποσότητα και στην ποιότητα του ξηρού προϊόντος. Μαγνήσιο (Vlg): Πειράματα έχουν δείξει έλλειψη του στοιχείου αυτού στην περιοχή του Αγρίνιου (όχι σε όλα τα χωράφια) και εκεί χρειάζεται να γίνει λίπανση με μαγνήσιο. Τα Virginia κανονικά πρέπει να έχουν 0,4-0,7% μαγνήσιο. Μικροστοιχεία (Β, Fe, Zn, Μη, Cu, Cl): Από τα μικροστοιχεία πρόβλημα μπορεί να είναι το βόριο (Β) και το χλώριο (Ο). Υψηλή περιεκτικότητα του εδάφους ή του νερού άρδευσης σε χλώριο έχει δυσμενή επίδραση στην καυσιμότητα και το κάπνισμα του καπνού. Στο αποξηραμένο φύλλο ή περιεκτικότητα σε χλώριο κανονικά είναι 0,3-0,7%. Προβλήματα από έλλειψη βορίου παρουσιάστηκαν μόνο σε 1-2 χωράφια στο Αγρίνιο. Τα Virginia που μεγαλώνουν σε χωράφι κανονικά εφοδιασμένο με βόριο πρέπει να έχουν ppm βόριο. [Λόλας ΕΙ ] 58

60 Α. Βασική Λίπανση Η ποσότητα του λιπάσματος που θα εφαρμόσουμε στο έδαφος εξαρτάται από την γονιμότητα του εδάφους. Η γονιμότητα του χωραφιού μπορεί να εκτιμηθεί με εδαφολογική ανάλυση στα αρμόδια εδαφολογικά εργαστήρια, που επιβάλλεται να γίνεται μια φορά στα τρία χρόνια για κάθε χωράφι. Επίσης για τη λίπανση των Virginia πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας και τι καλλιέργεια είχε το χωράφι την προηγούμενη χρονιά και την ποσότητα του λιπάσματος που είχαμε εφαρμόσει. Πειράματα που έγιναν από το Καπνολογικό Ινστιτούτο για πολλά χρόνια, δείχνουν πως μια σωστή λίπανση για περισσότερα χωράφια με Virginia είναι αυτή που φαίνεται στον πίνακα 15. Πίνακας 15: Συμβουλευτική λίπανση καπνών Virginia Έδαφος καπναγρού Λιπαντικές μονάδες (kgr/στ )έμμα) Άζωτο Ν Φώσφορος ρ2ο 5 Κάλιο κ 2ο Φτωχό Μέτριο Γ όνιμο ας, Οδηγός Κα,λλιέργειας Virginia Για να γίνει μία από τις συμβουλευτικές λιπάνσεις που αναφέρονται στον πίνακα 15, μπορούν να χρησιμοποιηθούν απλά λιπάσματα (33,5-0-0, , ) ή σύνθετα ( , , κ.λπ), παίρνοντας την απαιτούμενη ποσότητα από το καθένα. Για να βρεθεί η ποσότητα από το κάθε λίπασμα συμβουλευόμαστε τον πίνακα

61 Πίνακας 16: Ποσότητα Λιπάσματος ανά Κατηγορία Λιπάσματος. Είδος Ποσότητα Λιπάσματος ανά κατηγορία Λιπάσματος Λιπάσματος Απλά 33,5-0-0 (26-0-0)7 6(8) 9(12 12(16) 15(20) 18(25) / Σύνθετα α / β / γ / Πηγή: Π. Λόλας, Οδηγός Κα/.λιέργειας Virginia Όταν χρησιμοποιηθούν σύνθετα λιπάσματα ( , ή ) χρειάζεται να συμπληρωθεί και κάλιο (0-0-48/50) με τις ποσότητες που φαίνονται στον πίνακα. Για το Μαγνήσιο, όπου χρειάζεται, μπορεί να χρησιμοποιηθεί δολομίτης kgr/στρέμμα είναι αρκετά. [Λόλας Π., 1991] Β. Αιαφυλλική λίπανση Διαφυλλική λίπανση είναι η παροχή με ψεκασμό των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά από τα φύλλα, από όπου, δια μέσου των επιδερμικών κυττάρων και των στοματίων, διανέμονται με τους χυμούς στα διάφορα μέρη του φυτού και έχουν την ίδια τύχη και συμπεριφορά με τα θρεπτικά στοιχεία τα οποία προσλαμβάνονται από το έδαφος. Τα τελευταία χρόνια η αγορά έχει κατακλυσθεί από πάρα πολλά εμπορικά διαφυλλικά σκευάσματα, σε στερεή ή 7 Η ασβεστούχος νιτρική αμμωνία (26-0-0) πρέπει να χρησιμοποιείται σε όξινα χωράφια 60

62 υγρή μορφή, με ποικίλη περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία (μακροστοιχεία, μικροστοιχεία ή και τα δύο). Τα διαφυλλικά λιπάσματα πρέπει να χρησιμοποιούνται όταν: «) Επιβάλλετθ'άμεση παροχή στοιχείων που δεν είναι δυνατόν να χορηγηθούν με την βασική λίπανση. β) Η χρονιά είναι πάρα πολύ βροχερή ή έχουν γίνει πολύ ισχυρές αρδεύσεις και υπάρχει πρόβλημα έκπλυσης των θρεπτικών στοιχείων. γ) Επικρατούν αντίξοες καιρικές συνθήκες (κρύο ή ζέστη), οπότε τα φυτά αδυνατούν να προσλάβουν τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος, δ) ΕΙροκαλούνται ζημιές στο ριζικό σύστημα από διάφορα παθογόνα και εμποδίζεται η κανονική θρέψη των καπνών από το έδαφος, ε) Εμφανίζονται συμπτώματα τροφοπενιών (ελλείψεις ιχνοστοιχείων, όπως ασβεστίου, μαγνησίου, βορίου, ψευδαργύρου και σιδήρου). Πολύ μεγάλη προσοχή πρέπει να δείχνουν οι καπνοπαραγωγοί στην περιεκτικότητα των διαφυλλικών σκευασμάτων σε χλώριο, του οποίου η χρήση είναι απαγορευτική για τον καπνό, καθώς επίσης και στην ποσότητα του διαφυλλικού σκευάσματος που θα χρησιμοποιήσουν, αφού υψηλές συγκεντρώσεις τέτοιων σκευασμάτων μπορούν να προκαλέσουν ζημιές (τοξική δράση μαγγανίου, βορίου κ.λπ.) ακόμη σημαντικό για τους καπνοπαραγωγούς είναι και το κόστος των λιπαντικών μονάδων που είναι σαφώς μεγαλύτερο στα διαφυλλικά λιπάσματα από τα λιπάσματα του εδάφους. Η χρήση των διαφυλλικών λιπασμάτων στην καπνό καλλιέργεια μπορεί να γίνει μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και μετά από συμβουλή αρμοδίων γεωπόνων. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Γ. Εποχή λίπανσης Βασική Η καλύτερη εποχή εφαρμογής της βασικής λίπανσης είναι 2-8 ημέρες πριν από τη μεταφύτευση. Τα λιπάσματα διασκορπίζονται στο χωράφι ομοιόμορφα με 61

63 το χέρι ή με λιπασματοδιανομέα μετά το τελευταίο όργωμα. Στη συνέχεια ενσωματώνονται σε βάθος εκατοστά με φρέζα ή καλλιεργητή. Επιφανειακή Στα καπνά Virginia καλό είναι να αποφεύγεται τελείως η λίπανση μετά τη μεταφύτευση. Όμως σε πολύ ελαφριά εδάφη επιβάλλεται ένα μέρος του λιπάσματος να εφαρμόζεται με επιφανειακή λίπανση ημέρες μετά τη μεταφύτευση. [Ε.Ο.Κ, Κ.Ι.Ε., 1996] Μεταφύτευση Κατάλληλα καπνοφυτάρια Για να πετύχει η μεταφύτευση, πρέπει να χρησιμοποιούνται κατάλληλα καπνοφυτάρια. Γενικά τα καπνοφυτάρια για να χαρακτηρισθούν κατάλληλα για μεταφύτευση, πρέπει να είναι ίσια, ύψους περίπου 15 εκατοστών, γερά, υγιή, «ψημένα» και σκληραγωγημένα (όχι τρυφερά-υδαρή, ούτε γερασμένα) και να έχουν πλούσιο ριζικό σύστημα με μορφή τούφας (θυσάνου, φούντας), χωρίς κεντρική πασσαλώδη ρίζα και 6-8 φύλλα χρώματος πρασίνου έως ανοικτού πρασίνου. Η εξαγωγή («τράβηγμα») των καπνοφυταρίων από τα σπορεία γίνεται ως εξής: Το σπορείο αρδεύεται πολύ καλά και τα καπνοφυτάρια ξεριζώνονται, με πιάσιμο από τα φύλλα και «τράβηγμα» προς τα πάνω. Μετά από κάθε εξαγωγή ακολουθεί άρδευση. Μετά την εξαγωγή τους τα καπνοφυτάρια τοποθετούνται κατά δεσμίδες στα σκεύη μεταφοράς (κοφίνια, πανέρια, λινάτσες) κατά στρώσεις, για να μην στραβώσουν, σκεπάζονται συνήθως με βρεγμένη λινάτσα και μεταφέρονται στο χωράφι, όπου τοποθετούνται στη σκιά. Οι καπνοπαραγωγοί κατά την εξαγωγή των καπνοφυταρίων έχουν την κακή συνήθεια να αφαιρούν τα πατόφυλλα σαν «άχρηστα». Αυτό, όμως, είναι λάθος γιατί τα φύλλα αυτά αποτελούν πηγή τροφής και νερού για τα 62

64 καπνοφυτάρια, αλλά και γιατί η αφαίρεσή τους προκαλεί πληγές στα φυτά, οι οποίες είναι είσοδοι παθογόνων μικροοργανισμών. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε ] Τρόποι μεταφύτευσης Όλοι οι τρόποι μεταφύτευσης αποσκοπούν στο να φέρουν σε λειτουργική επαφή τα ριζικά τριχίδια του καπνοφυταρίου με το έδαφος του χωραφιού, ώστε να αρχίσει η θρέψη του φυτού. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Έχει πολύ μεγάλη σημασία στη μεταφύτευση να δίνεται προσοχή ώστε τα φυτά να «μπαίνουν» όρθια (το ριζικό σύστημα κάθετα) χωρίς να διπλώνεται η ρίζα. [Λόλας Π., 1991] Η μεταφύτευση γίνεται με το χέρι ή με τη φυτευτική μηχανή (Εικόνα.6). Σ όλες τις περιπτώσεις προηγείται το άνοιγμα μικρών αυλακιών με κατεύθυνση κάθετη προς την κλίση των χωραφιών, για να περιορίζεται η διάβρωση ή με κατεύθυνση παράλληλα προς τους επικρατέστερους στην περιοχή ανέμους του καλοκαιριού, όταν ο αγρός είναι σχετικά οριζόντιος, ενισχύοντας έτσι την αντοχή των φυτών στους ανέμους. Εικόνα 6: Μεταφύτευση καττνού με φυτευτική μηχανή. 63

65 Ot τεχνικές μεταφύτευσης με το χέρι είναι οι παρακάτω: i. Μακεδονικό σύστημα: Φυτεύονται πρώτα τα φυτά με συνηθισμένο φυτευτήρι (μπασκί) και στη συνέχεια ποτίζεται το κάθε φυτό με αρκετό νερό. Σχετική πείρα χρειάζεται στην τοποθέτηση των φυτών και την πίεσή τους μόνο στην περιοχή της ρίζας με δεύτερη παράλληλη τρύπα για να έρθει το έδαφος σε επαφή με αυτή. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται όταν το έδαφος του χωραφιού βρίσκεται στο «ρώγο» του. ii. ΙΙοντιακό σύστημα: Με ειδικό μακρύ φυτευτήρι, ανοίγονται οι τρύπες φυτείας στις οποίες ταυτόχρονα ρίχνεται άφθονο νερό. Ακολουθεί η τοποθέτηση των καπνοφυταρίων με το χέρι στις λασπωμένες τρύπες φυτείας που στη συνέχεια καλύπτονται με ξερό χώμα. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται όταν το έδαφος του χωραφιού είναι ξερό. iii. Αρδεύεται το αυλάκι με άφθονο νερό και στη συνέχεια φυτεύονται τα φυτά με το χέρι στη μια πλευρά του ποτισμένου αυλακιού. Η μεταφύτευση γίνεται οικονομικότερα και ταχύτερα με μεταφυτευτικές μηχανές. Με τη μεταφυτευτική μηχανή γίνεται ταυτόχρονα το άνοιγμα των αυλακιών, η τοποθέτηση των φυτών, η άρδευσή τους και η πίεση του εδάφους από τις δύο πλευρές κάθε γραμμής φυτείας. Οι φυτευτικές μηχανές, που φυτεύουν συγχρόνως 2-4 σειρές, δίνουν καλύτερα αποτελέσματα όταν το χώμα είναι καλά κατεργασμένο όχι πατημένο και η επιφάνεια του χωραφιού ομαλή. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Αποστάσεις μεταφύτευσης Οι αποστάσεις μεταφύτευσης μεταξύ γραμμών και μεταξύ φυτών επί των γραμμών διαφέρουν αναλόγως την ποικιλία, τη γονιμότητα του εδάφους και των συνθηκών καλλιέργειας (ποτιστικά, ξηρικά). [Σκιαδόπουλος Σ.] Οι αποστάσεις μεταφύτευσης επηρεάζουν σημαντικά τόσο την παραγόμενη ποσότητα, όσο και την ποιότητα του ξηρού προϊόντος. Οι συνηθισμένες αποστάσεις μεταφύτευσης καπνών Ανατολικού τύπου Burley και Virginia είναι οι παρακάτω: 64

66 Πίνακας 17: Αποστάσεις μεταφύτευσης Ανατολικού τύπου και καπνών Virginia και Burley Τύπος Αποστάσεις σε cm Αριθμός Ποικιλίες Μεταξύ Επί της φυτών καπνού γραμμών γραμμής ανά στρέμμα Μικρόφυλλες 40 10,0-12, Ανατολικά Μετριόφυλλες 50 12,5-15, Μεγαλόφυλλες 60 15,0-20, Virginia & Burley ,0-50, Πηγή: http//www. otenet.gr/~karpiki/kaliergeia/horafi/apostaseis metafiteusis 19/9/2002 Όπως προκύπτει από τον παραπάνω πίνακα (πιν 17) τα καπνά Virginia σαν μεγαλόφυλλα καπνά μεταφυτεύονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τα Ανατολικά καπνά. Οι απώλειες φυτών εξαιτίας κακών συνθηκών μεταφύτευσης καλό είναι να συμπληρώνονται έγκαιρα μέσα στην πρώτη εβδομάδα από τη μεταφύτευση. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Εποχή μεταφύτευσης Παράγοντες καθοριστικοί για την έναρξη της μεταφύτευσης σε μια περιοχή είναι: Η θερμοκρασία του αέρα και του εδάφους των καπναγρών > Η δυνατότητα κατεργασίας και προετοιμασία των αγρών για τη μεταφύτευση Η ύπαρξη κατάλληλων καπνοφυταρίων Όπως έδειξαν πειράματα στο Κ.Ι.Ε. διαπιστώνεται ότι η μεταφύτευση των Virginia καλό είναι να γίνεται όσο το δυνατόν πρωιμότερα, όταν οι καιρικές συνθήκες και οι συνθήκες αγρού το επιτρέπουν σε κάθε περιοχή, γιατί έτσι αυξάνεται, όχι μόνο η απόδοση, αλλά βελτιώνεται και η ποσότητα. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] 65

67 Φροντίδες στο χωράφι Λ. Αρδεύσεις Στις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας, η άρδευση των καπνών Virginia είναι απαραίτητη. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 8-10 αρδεύσεις 30 χιλιοστά η κάθε μία, θεωρούνται εντελώς αναγκαίες, ιδίως σε ελαφριά χωράφια με μικρή ικανότητα συγκράτησης νερού. Ίσως η πιο χρήσιμη είναι αυτό που γίνεται αμέσως μετά τη μεταφύτευση. Η άρδευση αυτή βοηθάει το χώμα να «καθίσει» γύρω από τις ρίζες των καπνοφυταρίων που έτσι πιάνουν ευκολότερα και καλύτερα. Ταυτόχρονα αυξάνει τη σχετική υγρασία, που ελαττώνει έτσι το «σοκ» των φυτών, αλλά κυρίως προλαβαίνει ή μειώνει στο ελάχιστο ζημιές στο ριζικό σύστημα από φυτοτοξικότητα των λιπασμάτων. Μετά την άρδευση αυτή, για 2-3 εβδομάδες καλό είναι να αποφεύγονται οι αρδεύσεις, ώστε το φυτό να αναγκαστεί να αναπτύξει βαθύ ριζικό σύστημα, το οποίο είναι χρήσιμο για την κανονική αύξηση-ανάπτυξη των φυτών. Μόνο σε πολύ ξηρικές χρονιές θα χρειαστεί μία άρδευση από τη μεταφύτευση μέχρι τις 30 ημέρες. Στο χρονικό διάστημα από ημέρες μετά τη μεταφύτευση, δηλαδή τότε που το καπνόφυτο σχηματίζει όλο το ριζικό σύστημα, παίρνει το τελικό ύψος και αποκτά το συνολικό αριθμό των φύλλων, οι απαιτήσεις σε νερό αυξάνουν στο μέγιστο και δεν πρέπει να σημειωθεί έλλειψη σε καμμία περίπτωση. Στη διάρκεια της ωρίμανσης τα φύλλα αρχίζουν να ωριμάζουν η συνολική φυλλική επιφάνεια μειώνεται λόγω συλλογής και κατά συνέπεια, περιορίζονται οι ανάγκες σε νερό. ΓΤ αυτό μετά την έναρξη της συλλογής οι αρδεύσεις πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή. Όταν κατά τη συλλογή επικρατεί ξηρασία καλό είναι να γίνεται μία ελαφριά άρδευση. [Ε. Ο. λ.. λ /. / 1991] Γ ενικά οι αρδεύσεις μπορούν να γίνουν με τεχνητή βροχή ή με αυλάκια. Για τη στάγδην άρδευση των καπνών δεν υπάρχουν, προς το παρόν, ελληνικά πειραματικά αποτελέσματα. Η προσεκτική παρακολούθηση της φυτείας και του εδάφους είναι ο καλύτερος πρακτικός οδηγός για την εφαρμογή της άρδευσης. Εάν ο καπνός δεν 66

68 δείχνει σημάδια μαρασμού πριν το μεσημέρι, σημαίνει ότι υπάρχει αρκετή υγρασία στο έδαφος και έτσι η άρδευση δεν χρειάζεται. Γενικά, από την εμπειρία που αποκτήθηκε μέχρι σήμερα, τα Virginia αρδεύονται κάθε 6-10 ημέρες περίπου. Μετά την πρώτη ελαφριά άρδευση αμέσως μετά τη μεταφύτευση γίνεται άρδευση το πολύ μια φορά με λίγο νερό (10-15 mm) στο διάστημα από τη μεταφύτευση μέχρι 30 ημέρες, εάν επικρατεί ξηρασία ή οι ρίζες των φυτών διπλώθηκαν στη μεταφύτευση. Στο διάστημα 30 έως 60 ημέρες, η ποσότητα νερού σε κάθε άρδευση αυξάνεται σιγά σιγά, από 15mm στην πρώτη άρδευση στα 35mm στην άρδευση 4-6 ημέρες πριν τη συλλογή. [Ε.ΟΚ., Κ.Ι.Ε., 1996] Κατά την άρδευση με τεχνητή βροχή θα πρέπει να δίνεται προσοχή ώστε η κατανομή του νερού να είναι ομοιόμορφη για να δέχεται κάθε φυτό την ίδια ποσότητα νερού. Αυτό επιτυγχάνεται με σωστή ρύθμιση των μπεκ και της τοποθέτησής τους κατά τέτοιο τρόπο ώστε δύο μπεκ της μιας σειράς και δύο της άλλης, παράλληλης προς την πρώτη, να σχηματίζουν ρόμβο, και όχι τετράγωνο, ώστε ο ένας κύκλος του ενός να καλύπτει το κενό του άλλου όπως φαίνεται στο σχήμα 1. Σχήμα 1: Άρδευση με τεχνητή βροχή. Διάταξη των μπεκ για την ομοιόμορφη κατανομή νερού 67

69 Για την άρδευση των καπνών Virginia θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ως γενικό κανόνα τα εξής: α) Να μην παρέχεται πολύ νερό στην πρώτη φάση ανάπτυξης των φυτών, δηλαδή μέχρι 30 ημέρες μετά την μεταφύτευση. β) Να μην υποφέρουν τα φυτά από έλλειψη νερού κατά τη διάρκεια της ταχείας ανάπτυξης, δηλαδή ημέρες μετά τη μεταφύτευση. γ) Να μειώνονται οι αρδεύσεις και η ποσότητα του νερού μετά τη διάρκεια της ωρίμανσης και της συλλογής, δηλαδή ημέρες μετά τη μεταφύτευση. δ) Από τα συστήματα άρδευσης το καλύτερο είναι καταιόνηση (τεχνητή βροχή). [Ε.ΟΚ., Κ.Ι.Ε., 1996] Όσον αφορά στην ποιότητα του νερού θα πρέπει να είναι πολύ καλής ποιότητας. Βασικά το νερό πρέπει να είναι πόσιμο. Επίσης δεν πρέπει αυτό να περιέχει χλώριο πάνω από 20 ppm. Δεν πρέπει επίσης να είναι μολυσμένο από παθογόνα ή από βιομηχανίες. Τα βαλτώδη νερά καθώς και τα υπόγεια θα πρέπει να αναλυθούν πριν χρησιμοποιηθούν στην καλλιέργεια των Virginia. Νικολάιδης Ε., Ι987 Β. Σκαλίσματα Τα σκαλίσματα στον καπνό, είναι απαραίτητα. Η καλλιέργεια γενικά του εδάφους μετά το φύτεμα γίνεται για τρεις κυρίως λόγους - Την καταπολέμηση ζιζανίων -Το «γέμισμα» των καπνοφύτων, δηλαδή να συγκεντρώνεται χώμα γύρω από το λαιμό των φυτών, ώστε να διευκολύνουμε τον αερισμό, την αποστράγγιση, τη δημιουργία περισσοτέρων ριζών και την καλύτερη στήριξη του φυτού. - Διευκολύνεται ο αερισμός και η συγκράτηση του νερού και σπάει η κρούστα του εδάφους. Ο αριθμός των σκαλισμάτων εξαρτάται από τις συνθήκες και κυμαίνεται από 1-3. Τα σκαλίσματα πάνω στις γραμμές γίνονται οπωσδήποτε με το σκαλιστήρι και πρέπει κατά το πρώτο σκάλισμα. που γίνεται ημέρες μετά 68

70 τη μεταφύτευση. να αποφεύγεται το σκάλισμα κοντά στη ρίζα για να μην κοπούν οι ρίζες ή και το φυτό, ενώ το σκάλισμα μεταξύ των γραμμών μπορεί να γίνεται με μηχανικά μέσα ή και με ζώα Το δεύτερο σκάλισμα γίνεται ημέρες μετά το φύτεμα. Με τα σκαλίσματα (με το χέρι ή με μηχανικά μέσα) γεμίζονται οι ρίζες με χώμα, ώστε τελικά να σχηματίζονται σαμάρια στις γραμμές των φυτών και αυλάκια μεταξύ των γραμμών. Αυτά τα σαμάρια αυξάνουν τη στήριξη των φυτών από ένα δυνατό άνεμο που τις πιο πολλές φορές συνοδεύει μια ισχυρή βροχόπτωση. Με τη διαμόρφωση του εδάφους σε σαμάρια αυξάνουμε την επιφάνειά του, αφού από οριζόντια την κάνουμε κυματοειδή, και επομένως αυξάνουμε την εξάτμιση. [Νικολαΐδης Ε., 1987] Γ. Επιφανειακή λίπανση Επιφανειακή λίπανση με άζωτο και κάλιο πρέπει να αποφεύγεται εκτός εάν τα φυτά παρουσιάζονται καχεκτικά, κίτρινα και καθυστερημένα από έλλειψη αζώτου. Εάν γίνει επιφανειακή λίπανση τότε είναι ανάγκη να γίνει το αργότερο μέχρι ημέρες μετά τη μεταφύτευση και με νιτρική αμμωνία. Σε πολύ ελαφριά εδάφη μπορεί να γίνει ξέπλυμα αζώτου και καλίου από πολλές βροχές ή πολλές αρδεύσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιβάλλεται να γίνεται ελαφρή επιφανειακή λίπανση με νιτρική αμμωνία 3 κιλά/στρέμμα, καθώς και 5-6 κιλά θειικό κάλιο ή με νιτρικό κάλιο ( ) περίπου 8 κιλά στο στρέμμα. Φωσφορική επιφανειακή λίπανση δεν χρειάζεται στα Virginia. [Λό/.ας Π 1991] Ψεκασμοί Για μια καλή ποιότητα και απόδοση καπνού οι ψεκασμοί για τις ασθένειες, έντομα και τα ζιζάνια στα καπνά Virginia είναι τελείως απαραίτητα. Σήμερα υπάρχουν πολλά καλά μυκητοκτόνα, νηματωδοκτόνα, εντομοκτόνα και 69

71 ζιζανιοκτόνα που όταν χρησιμοποιούνται σωστά εξασφαλίζουν την παραγωγή καπνού. Όλες οι πληροφορίες για το ποια φυτοπροστατευτικά προϊόντα και σε τι δόσεις χρησιμοποιούνται αναφέρονται σε παρακάτω κεφάλαιο που αφορά ασθένειες, εχθρούς και ζιζάνια του καπνού. Ε. Κορυφολόγημα Ο καπνός σε κανονικές συνθήκες αύξησης-ανάπτυξης είναι φυτό με ένα στέλεχος που στην κορυφή του καταλήγει στην ταξιανθία. Η παρουσία και αύξηση-ανάπτυξη εμποδίζει ή περιορίζει (ορμονικά) την ανάπτυξη και αύξηση πλαγίων βλαστών στις μασχάλες των φύλλων. Το κορυφολόγημα είναι η αφαίρεση, δηλαδή το κόψιμο της κορυφής μαζί με έναν αριθμό φύλλων. Έτσι είναι φανερό ότι αυτό επηρεάζει το βάρος (απόδοση) και τη χημική και φυσική σύσταση (ποιότητα) των φύλλων. Σήμερα το κορυφολόγημα είναι μια συνηθισμένη, σπουδαία και απαραίτητη καλλιεργητική πρακτική στα Virginia. Ωφέλειες κορυφολογήματος Ένα έγκαιρο κορυφολόγημα και έλεγχος των πλαγίων (μασχαλιαίων) βλαστών (φυλλιζίων) έχει τα εξής αποτελέσματα: - Δίνει καπνά με όλες τις επιθυμητές καλές φυσικές, χημικές και καπνιστικές ιδιότητες. Τα καπνά έχουν πάντα μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νικοτίνη και σάκχαρα και σε μεγαλύτερη αναλογία μεταξύ τους (πιν. 18) - Με το κορυφολόγημα τα κύτταρα στα φύλλα που μένουν στο φυτό μεγαλώνουν και γίνονται πλουσιότερα σε ύλη (βάρος), πράγμα που εξηγεί και αυξάνεται η απόδοση. - Το κορυφολόγημα συντελεί επίσης στην αύξηση του ριζικού συστήματος που με τη σειρά του βοηθάει: την αντοχή του φυτού στην ξηρασία, και στο πλάγιασμα από τους ανέμους, τη θρέψη του φυτού, την πρόσληψη του νερού και τη σύνθεση περισσότερης νικοτίνης. 70

72 - Τέλος με το κορυφολόγημα περιορίζονται οι προσβολές και οι ζημιές από ορισμένα έντομα ή οι αρρώστιες. Πίνακας 18.: Σημασία κορυφολογήματος για μερικά χαρακτηριστικά των καπνών Virginia. Καπνός Απόδοση Χημική Σύσταση % kgr/στρ Νικοτίνη Αζωτο Σάκχαρα Ακορυφολόγητος 175 1,59 1,5 14 Κορυφολογη μένος Αψέκαστος 216 2,2 1,6 11 Κορυφολογη μένος Ψεκασμένος 265 2,4 1,75 15 Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Καπνού, Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδος. Πότε γίνεται το κορυφολόγημα Το κορυφολόγημα θα πρέπει να γίνεται όταν τα μισά φυτά στο χωράφι έχουν αρχίσει να ανθίσουν και υπάρχουν 2-3 το πολύ ανοιγμένα άνθη σε κάθε φυτό. Ύστερα από 3-5 ημέρες και τα υπόλοιπα f»\>tcl0a ανθίσουν και θα κορυφολογηθούν και αυτά. Πειράματα για πολλά χρόνια σε πολλές χώρες έχουν δείξει ότι, εάν τα φυτά δεν κορυφολογηθούν μόλις αρχίσουν να ανθίζουν αλλά κατά το μέσο ή το τέλος της άνθησης, η απόδοση πέφτει κατά 2-3 κιλά κάθε μέρα για κάθε στρέμμα. [Λόλας Π., 1991] 'Υψος κορυφολογήματος Τα περισσότερα πειράματα και στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες και η εμπειρία τα τελευταία 6 χρόνια στην Ελλάδα, δείχνουν ότι τα Virginia πρέπει να κορυφολογούνται στο ύψος χρήσιμων φύλλων. Με άλλα λόγια, στο κορυφολόγημα κόβεται η κορυφή του φυτού με τόσα φύλλα ώστε αυτά που θα μείνουν στο φυτό να είναι φύλλα χωρίς τα πατόφυλλα, που θα πρέπει να ρίχνονται. 71

73 Έλεγχος φυλλιζίων Το κορυφολόγημα για να αποβεί ωφέλιμο πρέπει να συνοδεύεται οπωσδήποτε από καταπολέμηση των πλάγιων βλαστών (φυλλιζίων). Σήμερα ο έλεγχος των φυλλιζίων στα Virginia γίνεται σχετικά εύκολα με βλαστολόγημα ή με ειδικές χημικές ουσίες, δηλαδή αντιφυλλιζιακά σκευάσματα. - Βλαστολόγημα Όσοι καλλιεργητές Virginia έχουν τη δυνατότητα μπορούν μετά το κορυφολόγημα κάθε 5-6 ημέρες, δηλαδή μια φορά την εβδομάδα, να κόβουν με το χέρι κάθε φυλλίζιο που βγαίνει στα φυτά. Τρία με τέσσερα βλαστολογήματα, ανάλογα με το χωράφι, (δυνατό ή αδύνατο), τη χρονιά (υγρή, ξηρική) ή οι αρδεύσεις, είναι αρκετά να κρατήσουν τα φυτά καθαρά από φυλλίζια' αοκ"ώ) - Αντιφυλλιζιακά σκευάσματα: (Εικόνα.7) Σήμερα υπάρχουν 2 κατηγορίες αντιφυλλιζιακών σκευασμάτων: α) Τα αντιφυλλιζιακά επαφής που «σκοτώνουν» τα φυλλίζια με επαφή και β) Τα διασυστηματικά αντιφυλλιζιακά που μπαίνουν μέσα στο φυτό και σταματούν το μεγάλωμα των φυλλιζίων. Εικόνα 7: Εφαρμογή αντιφυλλιζιακού σκευάσματος. 72

74 Μερικά αντιφυλλιζιακά επαφής «καίνε» και νεκρώνουν τα φυλλίζια σχετικά γρήγορα, περίπου μια ώρα μετά την εφαρμογή τους. Έτσι και αν ακόμη βρέξει ύστερα από μια ώρα μετά την εφαρμογή δεν υπάρχει λόγος να ξαναψεκάσουμε. Τα διασυστηματικά αντιφυλλιζιακά μπαίνοντας μέσα στο φυτό σταματούν τη διαίρεση των κυττάρων και έτσι τα φυλλίζια δεν μεγαλώνουν. Για να προλάβει να μπει μέσα στο φυτό αρκετό απ' αυτά το αντιφυλλιζιακά δεν πρέπει να βρέξει ή να αρδεύσουν για περίπου 6 ώρες μετά την εφαρμογή. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Ωρίμανση - Συλλογή Ωρίμανση Τα καπνόφυλλα είναι το χρήσιμο μέρος του καπνού. Το καπνόφυλλο στη διάρκεια της ζωής του υφίσταται μεταβολές και στα μορφολογικά του χαρακτηριστικά και στη χημική του σύσταση. Τόσο όμως, η μορφολογία του φύλλου, όσο και η χημική του σύσταση, έχουν άμεση σχέση με την ποιότητα του καπνού και συνεπώς, είναι καθοριστικός ο ρόλος που παίζει η συγκομιδή του καπνόφυλλου στον κατάλληλο βαθμό ωρίμανσης. Ο όρος «ωρίμανση» στην καπνοκαλλιέργεια αναφέρεται στο βαθμό ωρίμανσης των καπνόφυλλων προς συλλογή και εκφράζει τη φυσιολογική κατάσταση των φύλλων στην οποία πρέπει να συλλεχθούν, για να δώσουν το επιθυμητό προϊόν. Η διαδικασία της ωρίμανσης αρχίζει από τα φύλλα της βάσης, που είναι παλαιότερα, και προχωρεί προς την κορυφή. Ο βαθμός ωρίμανσης προς συλλογή του καπνού εξαρτάται από: α) Τύπος καπνού: Τα καπνά Burley συλλέγονται σε βαθμό ωρίμανσης μικρότερο από εκείνο στον οποίο συλλέγονται τα Virginia, ενώ τα Ανατολικά συλλέγονται σε ενδιάμεσο βαθμό, που πλησιάζει σε εκείνο των Virginia, β) Κατηγορία καπνού: Από τα ανατολικού τύπου καπνά, τα ουδέτερα συλλέγονται σε βαθμό ωρίμανσης μικρότερο από εκείνο στον οποίο συλλέγονται τα αρωματικά και τα γεύσεως. 73

75 γ) Ποικιλία καπνού: Οι λεπτόφυλλες ποικιλίες συλλέγονται σε βαθμό ωρίμανσης μικρότερο από εκείνο των παχύφυλλων. δ) «Χέρι» συλλογής: Τα κάτω «χέρια» όπως 1 και 2, συλλέγονται σε βαθμό ωρίμανσης μικρότερο από εκείνο των πάνω «χεριών» όπως 3, 4 και 5. Εκτός από τους παραπάνω παράγοντες, υπάρχουν και άλλοι δευτερεύοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την ωρίμανση των καπνόφυλλων όπως: - Η γονιμότητα του χωραφιού: Η παρουσία περίσσειας του αζώτου, η φυσική ή πρόσθετη, η οποία επιμηκύνει το χρόνο εμφάνισης του κατάλληλου βαθμού ωρίμανσης για συλλογή. Από τα άλλα θρεπτικά στοιχεία, ο φώσφορος επιταχύνει την ωρίμανση, ενώ το κάλιο δεν φαίνεται να έχει κάποια επίδραση. - Η άρδευση ή οι πολλές βροχοπτώσεις συντελούν στη γρήγορη ωρίμανση. - Γο κορυφολόγημα. όπου και σε όσα καπνά γίνεται καθυστερεί την ωρίμανση. Η ωρίμανση των καπνόφυλλων διαπιστώνεται στην πράξη κυρίως με την αλλαγή του πράσινου χρώματος σε ανοιχτοπράσινο ή κιτρινοπράσινο. Η αλλαγή αυτή στο χρωματισμό εμφανίζεται είτε σε όλη την επιφάνεια του φύλλου, είτε κατά κηλίδες ή στην περίμετρο ή στην κορυφή. Άλλα γνωρίσματα ωρίμανσης του φύλλου είναι η λεπτή αδενώδης τρίχωση (χνούδι) που εμφανίζεται στην επιφάνεια του φύλλου, καθώς και η σχετικά εύκολη απόσπασή του από το στέλεχος με ελαφρά από πάνω πίεση του μίσχου. /ΈΟ.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Συλλογή Τα καπνόφυλλα ωριμάζουν και συλλέγονται από κάτω προς τα επάνω, τμηματικά σε ομάδες, τα λεγόμενα «χέρια» συλλογής. Συνήθως, σε κάθε «χέρι» συλλέγονται 2-5 φύλλα. Πειράματα του Κ.Ι.Ε. έδειξαν ότι τα φύλλα πρέπει να συλλέγονται σε 5-6 «χέρια», αλλά οι παραγωγοί συλλέγουν συνήθως 4 «χέρια». Η συλλογή αρχίζει συνήθως μέρες μετά τη μεταφύτευση και διαρκεί για άλλες Η συλλογή των καπνόφυλλων είναι από τις εργασίες εκείνες που γίνονται υποχρεωτικά με χειρωνακτική εργασία από τον καπνοπαραγωγό. Τα καπνόφυλλα πιέζονται στο επάνω μέρος της βάσης του φύλλου, οπότε 74

76 αποσπώνται από το καπνοστέλεχος και συγκεντρώνονται σε μικρές δεσμίδες. Το «σπάσιμο», όπως αποκαλούν οι καπνοπαραγωγοί τη συλλογή, γίνεται με το χέρι από μια ή δυο σειρές φυτών, ενώ το άλλο χέρι σε επαφή με το σώμα δέχεται τις δεσμίδες των φύλλων. Ένας άλλος τρόπος είναι με τα δύο χέρια από μια ή δύο σειρές, αφήνοντας τις μικρές δεσμίδες των φύλλων στο έδαφος. Στη συνέχεια, τα φύλλα τοποθετούνται με προσοχή σε κοφίνια, τα οποία σκεπάζονται με βρεγμένες λινάτσες, έτσι ώστε να μη μαραίνονται. Καλύτερες ώρες για τη συλλογή των καπνοφύλλων είναι οι πρωινές, όταν αυτά βρίσκονται σε σπαργή και είναι πιο εύκολη η απόσπασή τους. Μετά τις 10:00 το πρωί καλό είναι να σταματά η συλλογή, καθόσον τα φύλλα μαραίνονται και οι εργαζόμενοι κουράζονται κάτω από τον ήλιο. Συμπληρωματική συλλογή μπορεί να γίνει και τις απογευματινές ώρες, εφόσον υπάρχει διαθέσιμος χρόνος και είναι κατάλληλες οι καιρικές συνθήκες (συννεφιά, όχι υψηλές θερμοκρασίες). [Ε. Ο. Κ., Κ./.Ε., 1996] Χρήσιμες συμβουλές Κατά τη διάρκεια της συλλογής θα πρέπει οι καπνοπαραγωγοί να έχουν υπόψη τους τα εξής: 1. Να μη συλλέγονται φύλλα που δεν ωρίμασαν 2. Να μη γίνεται συλλογή των φύλλων πριν φύγει από πάνω τους η δροσιά 3. Να μην αφήνουμε τα φύλλα μετά τη συλλογή στον ήλιο 4. Σχισίματα, πληγώματα και ζουλήγματα φαίνονται σαν πράσινοι ή μαύροι χρωματισμοί μετά την αποξήρανση. 5. Φύλλα χωρίς υγρασία μέσα τους αποξηραίνονται πολύ δύσκολα και δεν παίρνουν τον κανονικό, επιθυμητό χρωματισμό τους στην αποξήρανση. 6. Μετά τη συλλογή τα φύλλα πρέπει το πολύ σε 5-6 ώρες να μπουν σε κασέτα και μετά στο φούρνο για να μην «ανάψει» ο καπνός. [Λόλας Π., 1991] 75

77 Λ. Γέμισμα κασέτας Πριν από το γέμισμα της κασέτας είναι απολύτως απαραίτητο να γίνεται κάποια διαλογή των φύλλων. Φύλλα πράσινα, πολύ προσβεβλημένα από έντομα ή ασθένειες, τραυματισμένα μικρά ή «αναμμένα» πρέπει να απομακρύνονται. Οι κασέτες που μπαίνουν στον ίδιο κλίβανο θεωρείται τελείως αναγκαίο να γεμίζονται με καπνό όσο γίνεται πιο ομοιόμορφα. Δηλαδή με φύλλα κανονικά ώριμα, με τον ίδιο βαθμό ωρίμανσης της ίδιας ποικιλίας, του ίδιου «χεριού» και από το ίδιο χωράφι, μαζεμένα την ίδια μέρα. Οι κασέτες γεμίζονται αρχίζοντας από τις γωνίες και τοποθετώντας πάντα κάπως περισσότερα φύλλα στις δύο άκρες. Τα φύλλα τοποθετούνται χαλαρά, χωρίς να πιέζονται με τα χέρια και κάθε κασέτα όταν έχει γεμίσει κανονικά ζυγίζει κιλά χλωρό βάρος και 8-12 κιλά η κασέτα, συνολικό βάρος περίπου κιλά. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να μην υπάρχουν στην κασέτα αλλού «μάτσα» (πολύ πατημένα φύλλα) και αλλού κενά. Έτσι εξασφαλίζεται ομοιόμορφη κυκλοφορία του θερμού αέρα μέσα από την κασέτα πράγμα απαραίτητο για αποξήρανση χωρίς κανένα πρόβλημα. Οι κασέτες με φύλλα από το πρώτο χέρι γεμίζονται μέχρι το ύψος της κασέτας. Με φύλλα από τα άλλα χέρια η ποσότητα των φύλλων ξεπερνά το ύψος της κασέτας και αυξάνεται από το δεύτερο στο τρίτο και από το τέταρτο στο πέμπτο χέρι συλλογής. Η κασέτα μόλις γεμίσει τοποθετείται στον κλίβανο και με τα χέρια «ανοίγουμε» λίγο τα φύλλα και στο κάτω μέρος της κασέτας για να έχουμε έτσι ομοιόμορφη κυκλοφορία του αέρα μέσα από τη μάζα του καπνού. Α. Γέμισμα του κλιβάνου Πρώτη απαραίτητη προϋπόθεση για μια ευκολότερη και επιτυχημένη αποξήρανση με ταυτόχρονη εξοικονόμηση σε καύσιμα είναι το σωστό γέμισμα του κλιβάνου. Ο κλίβανος καλό είναι να γεμίζει μόνο με καπνά που μαζεύτηκαν την ίδια μέρα και έχουν τον ίδιο βαθμό ωρίμανσης. Όταν δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς και είναι ανάγκη να βάλουμε στο κλίβανο καπνό με διάφορο βαθμό ωρίμανσης, τότε οι κασέτες με το λιγότερο ώριμο καπνό τοποθετούνται 76

78 στο επάνω μέρος ή προς τα πίσω, όπου επειδή υπάρχει υψηλή υγρασία και χαμηλή θερμοκρασία μπορούν να συμπληρώσουν την ωρίμανσή τους. Οι κασέτες σπρώχνονται καλά για πλήρη επαφή μεταξύ τους επειδή κενά ανάμεσα στις κασέτες, μέσα στις κασέτες ή στις άκρες του κλιβάνου αποτελούν «δρόμους», για ρεύματα αέρα όπου πολύ εύκολα ο θερμός αέρας ξεφεύγει χωρίς να περάσει ανάμεσα από τα φύλλα και να γίνει η αποξήρανσή τους. Μεταξύ της τελευταίας κασέτας σε κάθε επίπεδο και της πόρτας του κλιβάνου τοποθετούμε ένα σανίδι ή άλλο υλικό, έτσι ώστε ο αέρας να μην μπορεί να περάσει από εκεί. Κάθε φούρνος πρέπει να γεμίζεται με καπνά ίδιου βαθμού ωριμότητας, του ίδιου «χεριού» και ποικιλίας και από το ίδιο χωράφι. Φυσικά τα φύλλα θα πρέπει να έχουν συλλεγεί την ίδια μέρα. Σε περίπτωση που ο καπνός είναι λιγοστός, ώστε δεν μπορούμε να κάνουμε όσες κασέτες χρειάζονται για να γεμίσει ο φούρνος κανονικά πρέπει οι κασέτες να κατανέμονται ομοιόμορφα σε ένα ή δύο στρώματα, κατά προτίμηση τα κάτω για μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και ταχύτερη αποξήρανση. [Λόλας Π 1991] 4.3. ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ Τα καπνά Virginia αντίθετα από τα Ανατολικά και Burley αποξηραίνονται σε ειδικά ξηραντήρια γνωστά ως κλίβανοι (φούρνοι) Virginia, με τεχνητές συνθήκες θερμοκρασίες, υγρασίας και αερισμού και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Η αποξήρανση καπνών Virginia είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλή ξήρανση (απομάκρυνση υγρασίας). Περιλαμβάνει όλες εκείνες τις χημικές και φυσικές μεταβολές και μετατροπές ουσιών μέσα στο φύλλο που είναι απολύτως απαραίτητες για μια καλή ποιότητα καπνού, χρήσιμου στην καπνοβιομηχανία και αποδεκτών από τον καπνιστή. Για τη ρύθμιση των επιθυμητών συνθηκών θερμοκρασίας, υγρασίας και αερισμού μέσα στον κλίβανο χρησιμοποιείται ένα απλό όργανο που λέγεται υγρόμετρο. Αυτό αποτελείται από 2 όμοια θερμόμετρα, από τα οποία το ένα, 77

79 υγρό θερμόμετρο, έχει στη βάση του φυτίλι που πρέπει να είναι πάντα υγρό και γι' αυτό είναι τοποθετημένο μέσα στο νερό, ενώ το άλλο δεν έχει φυτίλι και είναι το ξηρό θερμόμετρο. Όσο πιο μεγάλη είναι η διαφορά των 2 θερμομέτρων, τόσο πιο ξηρός είναι ο αέρας, ενώ όταν τα 2 θερμόμετρα πλησιάζουν να δείξουν την ίδια ένδειξη, τότε αυτό σημαίνει ότι ο αέρας είναι πολύ υγρός και πλησιάζει στο σημείο κορεσμού («δροσιά»). [Λόλας Π., 1988] Φάσεις αποξήρανσης Η αποξήρανση των Virginia μπορεί να χωριστεί σε 3 φάσεις: α) Φάση κιτρινίσματος β) Φάση ξήρανσης του φύλου ή σταθεροποίησης του κίτρινου χρώματος γ) Φάση ξήρανσης της κεντρικής νεύρωσης του φύλλου [Παρασκευάζου/ο: Π 1970] Στην πρώτη φάση, δηλαδή το κιτρίνισμα, πρέπει η θερμοκρασία να είναι χαμηλή και η σχετική υγρασία πολύ υψηλή. Στις άλλες δύο φάσεις πρέπει, ενώ ανεβαίνει η θερμοκρασία, να πέφτει η σχετική υγρασία. [Ε.Ο.Κ. Κ.ί.Ε. 1996] α) Φάση κιτρινίσματος Σκοπός της πρώτης φάσης στην αποξήρανση των Virginia είναι η διατήρηση του φύλλου ζωντανού για όσο χρόνο χρειάζεται ώστε να λάβουν χώρα οι επιθυμητές χημικές και βιοχημικές μεταβολές σ' αυτό. Κατά τη φάση αυτή η χλωροφύλλη (πράσινο χρώμα) διασπάται ή εξαφανίζεται και αποκαλύπτονται έτσι οι κίτρινες χρωστικές (καροτίνη, ξανθοφύλλη) που προϋπάρχουν στο φύλλο από το χωράφι. Η σπουδαιότερη από τις επιθυμητές βιοχημικές μεταβολές μέσα στο φύλλο κατά την αποξήρανσης είναι η μετατροπή του αμύλου σε σάκχαρα. Αν και ανεξάρτητες η μια προς την άλλη, η μετατροπή του αμύλου σε σάκχαρα και η διάσπαση της χλωροφύλλης γίνονται ταυτόχρονα. Γ ενικά όταν τα φύλλα κιτρινίσουν στο φούρνο, (Εικόνα.8) η μετατροπή του αμύλου σε σάκχαρα έχει συμπληρωθεί και έτσι χάνεται. Η αδικαιολόγητη παράταση της πρώτης φάσης έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια ενός μεγάλου ποσοστού από τα 78

80 σάκχαρα, με συνέπεια τη μείωση του βάρους και την υποβάθμιση της ποιότητας του ξηρού προϊόντος. Εικόνα 8: Καπνά Virginia στο φούρνο Μια άλλη επίσης πολύ σπουδαία μεταβολή κατά τη φάση αυτή είναι η απώλεια υγρασίας. Κανονικά τα φύλλο πρέπει να χάσει 20-30% της υγρασίας του κατά τη διάρκεια του κιτρινίσματος. Στο παράρτημα παρατίθενται οι συνθήκες που επικρατούν στη φάση κιτρινίσματος. [Λάλας Π, 1991] β) Φάση ξήρανσης του φύλλου ή σταθεροποίησης του κίτρινου χρώματος. Είναι η κρισιμότερη φάση στην αποξήρανση των Virginia. Στη φάση αυτή σταματά (σταθεροποιείται) το κιτρίνισμα με γρήγορη ξήρανση (νέκρωση) των φύλλων. Αυτό πετυχαίνεται με τον έλεγχο της θερμοκρασίας και του εξαερισμού. Ανεπιθύμητες μεταβολές που μπορεί να παρατηρηθούν στο στάδιο αυτό (42 C και πάνω) είναι το «ζεμάτισμα» και καφέτιασμα (browning) των φύλλων. Αυτό παρατηρείται όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει γρήγορα και ψηλά μέχρι C. Για να αποφευχθεί το καφέτιασμα πρέπει η υγρασία μέσα στο 79

81 φύλλο να κατέβει στο 40-50%, πριν η θερμοκρασία ανέβει στους C. Το καφέτιασμα δεν πρέπει να μπερδεύεται μα το γριζοκαφέ χρωματισμό φύλλων που συλλέχθηκαν υπερώριμα ή έμειναν πολύ χρόνο στην πρώτη φάση του κιτρινίσματος. Οι συνθήκες της φάσης αυτής αναφέρονται στο παράρτημα. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] γ) Φάση ξήρανσης της κεντρικής νεύρωσης των φύλλων Στη φάση αυτή συμπληρώνεται η αποξήρανση των Virginia με τη ξήρανση του κεντρικού νεύρου των φύλλων. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης σφάλματα που πιθανόν να συμβούν έχουν ως αποτέλεσμα απώλειες πτητικών ουσιών, καραμελοποίηση μέρους των σακχάρων, με αποτέλεσμα να σημειώνεται απώλεια βάρους. Αυτά αποφεύγονται ανεβάζοντας σταθερά τη θερμοκρασία από τους 58 C στους C αλά όχι πάνω από C. Οι συνθήκες που επικρατούν κατά τη φάση αυτή αναφέρονται στο παράρτημα. [Νικολαΐδης Ε., 1987] Ύγρανση-Αόειασμα κλιβάνου Μόλις συμπληρωθεί η αποξήρανση, σταματούν ο ανεμιστήρας και η θέρμανση και ανοίγονται οι πόρτες και τα ντάμπερς. Ύστερα από 3-4 ώρες, όταν η θερμοκρασία κατέβει στους C, είναι απαραίτητο να αρχίσει η ύγρανση. ώστε ο καπνός να μαλακώσει και να μπορέσει έτσι να αδειάσει ο κλίβανος. Ο πιο απλός, πρακτικός και συνηθισμένος τρόπος είναι να κλείσουν οι πόρτες και τα ντάμπερς, να ανοίξει το νερό, να τρέχει μέσα από τα μπεκ και μετά να μπει σε λειτουργία αμέσως ο ανεμιστήρας, που με το ρεύμα αέρα, θα νεφελοποιηθεί το νερό και σιγά σιγά, σε 5-7 ώρες, θα μαλακώσει τον καπνό. Για να συντομευθεί η ύγρανση μπορεί να καίει και ο καυστήρας στους C περίπου. [Λόλας Π., 1991] Το ςηραντήριο Virginia Ένα τυπικό ξηραντήριο καπνών Virginia αποτελείται από: 80

82 α) Το θάλαμο αποξήρανσης Είναι ένας θάλαμος σχήματος παραλληλεπιπέδου, με καλή μόνωση. Ως υλικό κατασκευής μπορεί να χρησιμοποιηθεί η λαμαρίνα ή το ξύλο. Σήμερα τα περισσότερα ξηραντήρια είναι κατασκευασμένα από ειδικά panels λαμαρίνας και μονωτικού υλικού (πολυουρεθάνης ή υαλοβάμβακα). Ένας συνηθισμένος τύπος τέτοιου panel είναι «σάντουιτς» λαμαρίνας-πολυουρεθάνης-λαμαρίνας, με συντελεστή θερμομόνωσης κ= 0,40 kcal/m: Η C. Επίσης υπάρχουν και ειδικά προϊόντα ξύλου εμποτισμένου με ρητίνες που προσφέρουν καλύτερο συντελεστή θερμομόνωσης, αλλά είναι πολύ ακριβότερα. Κάθε θάλαμος αποξήρανσης χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο αριθμό κασετών, ανάλογα με τη δυναμικότητά του, ή δε τοποθέτησή τους γίνεται σε δύο ή τρεις οριζόντιες σειρές. Το δάπεδο του ξηραντηρίου μπορεί να είναι από τσιμέντο ή λαμαρίνα, όπου και στις δύο περιπτώσεις η μόνωση είναι εξίσου καλή. Στο εμπρόσθιο μέρος ο θάλαμος φέρει θυρίδες (DAMPERS) εξαγωγής της υγρασίας και στο οπίσθιο μέρος πάνω από τον αερολέβητα φέρει θυρίδες (DAMPERS) εισαγωγής αέρα. Το εμπρόσθιο μέρος του ξηραντηρίου διαιρείται σε δύο πόρτες για να γίνεται το γέμισμα και το άδειάσμα του, καθώς και ο έλεγχος της πορείας της αποξήρανσης. β) Το μηχανοστάσιο Βρίσκεται στο πίσω μέρος του ξηραντηρίου και φέρει: τον αερολέβητα 2. τον καυστήρα (στερεού, υγρού ή αερίου καυσίμου) 3. τον ανεμιστήρα (φυγοκεντρικός ή αξονικός) 4. τον πίνακα ελέγχου και τους ρυθμιστές Όλα αυτά είναι λειτουργικά συνδεδεμένα. 81

83 Διάκριση ξηραντηρίων Τα ξηραντήρια (φούρνοι) των καπνών Virginia όιακρίνονται: α) Ανάλογα με τον τύπο κατασκευής σε μεταλλικά, ξύλινα, κτιστά κ.λ.π. β) Ανάλογα με τη διεύθυνση ροής του αέρα σε UPFLOW και DOWNFLOW ροής. γ) Ανάλογα με το σύστημα ρύθμισης ανόδου θερμοκρασίας σε ξηραντήρια με ρυθμιστή ανόδου και ξηραντήρια με χρήση του συστήματος ΔΤ. δ) Ανάλογα με τον αριθμό σειρών σε δύο ή τριών σειρών, ε) Ανάλογα με τον αριθμό των κασετών σε ή 120 κασετών. [Ε.Ο.Κ.. Κ.Ι.Ε., 1996] 82

84 4.4. ΧΩΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Η χωρική επεξεργασία (ποιοτική διαλογή, συσκευασία, συντήρηση) των Virginia μετά την ύγρανση και το άδειασμα του ξηραντηρίου, πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με τις υποδείξεις και συστάσεις των τεχνικών του Ε.Ο.Κ., οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 1. Ποιοτική διαλογή Virginia Σύμφωνα με τις κοινοτικές οδηγίες, στα Virginia πρέπει να γίνεται διαλογή και κατάταξη σε τρεις ποιοτικές κατηγορίες για κάθε «χέρι» συλλογής χωριστά. Οι τρεις αυτές ποιοτικές κατηγορίες είναι: Ποιότητα Α: Φύλλα εντελώς ώριμα, πλήρως ανεπτυγμένα, υγιή, ακέραια, χωρίς ελαττώματα αποξήρανσης, με χρώμα ομοιόμορφο κίτρινο λεμονί μέχρι ελαφρώς πορτοκαλί, με ύλη, λεπτό ιστό και καλή καυσιμότητα, προερχόμενα κυρίως από τα μεσαία «χέρια» συλλογής. Ποιότητα Β: Φύλλα αρκετά ώριμα, αρκετά ανεπτυγμένα, ελαφρώς προσβεβλημένα, που παρουσιάζουν λίγα ελαττώματα αποξήρανσης και προσβολές ασθενειών και εντόμων, χρώματος κίτρινου λεμονί, πορτοκαλί έως ερυθρωπού. Ποιότητα Γ: Φύλλα αρκετά ώριμα, αλλά όχι πλήρως ανεπτυγμένα με περισσότερα ελαττώματα αποξήρανσης και προσβολές ασθενειών, με χρώμα που ποικίλει από κίτρινο έως πρασινωπό. [Νικολαΐόης Ε., 1987] 2. Χιομική συσκευασία Virginia Μετά τη διαλογή-ποιοτική κατάταξη γίνεται η συσκευασία - δεματοποίηση των Virginia κατά «χέρι» συλλογής και ποιότητα χωριστά. Τα 83

85 δέματα διαστάσεων 60X60X80 εκατοστά ζυγίζουν γύρω στα κιλά και είναι συσκευασμένα σε αρμαθόδεμα δύο σειρών χωρίς σπόγγο. [Λόλας 77., 1991] 3. Συντήρηση καπνών Virginia Η συντήρηση είναι η τελευταία φροντίδα του καπνοπαραγωγού. Σκοπό έχει να προφυλάξει τα καπνά από τρεις κυρίως κινδύνους που διατρέχουν, δηλαδή τις βιολογικές αλλοιώσεις, τα έντομα των αποθηκών και τις ευρωτιάσεις (μούχλες). Η συντήρηση των καπνών χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, γιατί καπνά τα οποία παρήχθησαν μετά από μεγάλη προσπάθεια υποβαθμίζονται και καταστρέφονται τελείως κατά τη συντήρησή τους. [Ε.Ο.Κ Κ.Ι.Ε., 1996] 84

86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΈΜΠΤΟ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΛΣΙΑ

87 5.1. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΝ ΣΤΟ ΣΠΟΡΕΙΟ Οι ασθένειες που συναντιόνται στο σπορείο του καπνού είναι η τήξη των σπορείων, ο περονόσπορος και η βακτηριακή κηλίδωση με σημαντικότερα για τα Virginia στον Ν. Αιτωλοακαρνανίας την τήξη και τον περονόσπορο. Α. Τήξη σπορείων Οφείλεται σε σύμπλοκο των μυκήτων Pythium, Phizoctonia, Phytophthora και Thielaviopsis, που ζουν και αναπτύσσονται στο έδαφος. Εάν η προσβολή πραγματοποιηθεί στο στάδιο του σπόρου ή στο στάδιο της βλάστησής του, αυτός σαπίζει μέσα στο έδαφος (προφυτρωτική τήξη). Στη συνέχεια, στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των καπνοφυταρίων, η τήξη παρουσιάζεται κατά κηλίδες. (Εικόνα.9) Αργότερα, παρατηρείται προσβολή στο λαιμό των καπνοφυταρίων, τα οποία μαραίνονται και πέφτουν. Εικόνα 9:Κηλίδα τήξης σε καπνοσπορείο Αντιμετώπιση α) Καλλιεργητικά αέτρα - Σωστή απολύμανση των σπορείων 86

88 Ισοπεδωμένα και «σηκωμένα» σπορεία - Κανονική, όχι πυκνή σπορά - Αποφυγή υπερβολικών ποτισμάτων - Κανονική λίπανση β) Χημικές επεμβάσεις - PREVICOUR (Δ.Ο PROPAMOCARB) + DEROSAL (Δ.Ο. HYDROCHLORIDE) 50 WP - TORAK (Δ.Ο. DIALIFOS) - TERRACLOR SUPER -X [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] 5.2. ΕΧΘΡΟΙ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΑΦΙ Οι εχθροί του καπνού στο χωράφι είναι ο θρίπας, οι αφίδες, ο αλευρώδης, η ηλιότιδα, οι νηματώδεις και οι αγρότιδες με πιο σημαντικούς για τα Virginia στον Ν. Αιτωλοακαρνανίας τις αφίδες και τους νηματώδεις. Α. Αφίδες (Μελίγκρες) Οι αφίδες (Myzus persicae, Myzus nicotiane) είναι μικρά έντομα, πτερωτά και άπτερα και προκαλούν στον καπνό 2 ειδών ζημιές (Εικόνα. 10): 1. Αμεσες. Γιατί απορροφούν τους χυμούς από τα τρυφερά μέρη του φυτού - εξασθενούν και αδυνατίζουν τα φυτά. Επίσης εκκρίνουν μελιτώδη εκκρίματα, όπου αναπτύσσονται μύκητες καπνιάς. Ειδικά για τα καπνά Virginia αυτές οι εκκρίσεις είναι οι πλέον καταστροφικές γιατί τα φύλλα κολλάνε μεταξύ τους και δεν ξεραίνονται. 2. Έμμεσα. Ως φορείς ορισμένων ιολογικών ασθενειών. 87

89 Εικόνα 10: Προσβολή από αψίδες Αντιμετώπιση «) Καλλιεργητικά ιιέτρα - Καταστροφή ζιζανίων - Λελογισμένη αζωτούχος λίπανση - Πρωινό κορυφολόγημα και έλεγχος φυλλιζίων στα Virginia - Βελτίωση μεθόδων ψεκασμού (i Χηιιικές επειιβάσεις - Με διασυστηματικά: π.χ. ΤΕΜΙΚ (Δ.Ο ALDICARB) Με φυλλοψεκασμούς π.χ. CONFIDOR (Δ.Ο. MIDACLOPRID) - Με μίγματα εντομοκτόνων π.χ. ΤΑΜ ARON (Δ.Ο. METHAMIDOPHOS) + DECIS (Δ.Ο. DELTAMETHRIN), LANNATE (Δ.Ο. METHOMYL) + DECIS (Δ.Ο. DELTAMETHRIN) [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] Β. Νηματώδεις (Meloidogyne spp.) Είναι μικροσκοπικά σκουλήκια, αόρατα με γυμνό μάτι, αλλά σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς μέσα στο έδαφος. Προκαλούν τα εξής συμπτώματα: 88

90 Στις ρίζες δημιουργούνται εξογκώματα (Εικόνα. 11). Πολλές φορές ενώνονται μαζί πολλά εξογκώματα και κάνουν πιο μεγάλα που δίνουν την εντύπωση κονδύλων (πατάτας). Εικόνα 11: Προσβολή από νηματώδεις Στο φύλλωμα παρατηρούνται προσωρινές μαράνσεις, νανισμός και αλλαγή στο χρώμα των φύλλων. Αντιμετώπιση α) Καλλιεργητικά ιιέτρα - Απολύμανση σπορείων - Μεταφύτευση υγιών καπνοφυταρίων - Αμειψισπορά διετής ή τριετής με σιτηρά που είναι ανθεκτικά (σιτάρι κ.ά) και των καπνοστελεχών μετά το πέρας της συλλογής. Καταστροφή καπνοσπορείων με όργωμα μετά το πέρας της μεταφύτευσης και των καπνοστελεχών μετά το πέρας της συλλογής. - Ανθεκτικές ποικιλίες β Χηιιικές επειιβάσεις - Ατμίζον νηματωδοκτόνο ΤΕίΟΝΕ II (Δ.Ο. ΟΙΟΗΕΟΚΟΡΚΟΡΕΝΕ) 89

91 NEMACUR 400 EC (Δ.Ο. FENAMIPHOS) TEMIK 10G (Δ.Ο. ALDICARB) 5.3. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ TOY ΚΑΠΝΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΑΦΙ Οι ασθένειες του καπνού που εκδηλώνονται στο χωράφι είναι οι : φυτόφθορα, περονόσπορος, μαύρη σήψη των ριζών, το ωίδιο και η ψευδοοροβάγχη με σημαντικότερες για τα Virginia στον Ν. Αιτωλοακαρνανίας τον περονόσπορο και το ωίδιο. Α. Περονόσπορος Οφείλεται στο ιιύκητα Peronospora tabacina. Η μόλυνση μπορεί να ξεκινήσει από το σπορείο και με ζεστό και υγρό καιρό να εξαπλωθεί στο χωράφι προκαλώντας σοβαρή ζημιά. Στα καπνοσπορεία το χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι ένα γκρι άσπρο χνούδι στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Στην επάνω επιφάνεια εκδηλώνεται με τη μορφή κίτρινων «κηλίδων» ενώ τα άκρα των φύλλων συστρέφονται. Στη συνέχεια προκαλούνται νεκρώσεις στους βλαστούς Αντιμετώπιση «) Καλλιεργητικά ιιέτρα - Σωστή απολύμανση καπνοσπορείων - Κανονική, όχι πυκνή σπορά - Πρωινές αρδεύσεις - Αποφυγή υπερβολικής αζωτούχου λίπανσης β) Χηιιικές επειιβάσεις - ΖΙΝΕΒ 80 WP (Δ.Ο. CRITTOX BLUE WP) - ANTRACOL (Δ.Ο. PROPINEB) - RIDOMIL ΜΖ 63,5 WP (Δ.Ο. METALAXYL - MANCOZEB) - DACONIL (Δ.Ο. CHLOROTHALONIL) 90

92 - GALBEN 8-65 WP (Δ.Ο. BENALAXYL + MANCOZEB) Στο χωράφι η ασθένεια εκδηλώνεται με τις κίτρινες κηλίδες στα φύλλα, ενώ στην κάτω επιφάνεια εμφανίζεται άσπρο γκρι χνούδι (Εικόνα. 12). Σε μεγαλύτερη προβολή η ασθένεια εξαπλώνεται και στον κορμό του φυτού. Εικόνα 12:Φύλλα με προσβολή περονόσπορου Αντιμετώπιση α) Καλλιεργητικά ιιέτρα Μεταφύτευση υγιών καπνοφυταρίων - Συλλογή και καταστροφή προσβεβλημένων φύλλων - Κανονικές αρδεύσεις, όταν χρειάζεται - Ανθεκτικές ποικιλίες β Χημικές επεμβάσεις - RIDOMIL ΜΖ 63.5 WP (Δ.Ο. METALAXYL - MANCOZEB) - GALBEN Μ 8-65 WP (Δ.Ο. BENALAXYL - MANCOZEB) - DACONIL 75 WP (Δ.Ο. CEILOROTHALONYL) 91

93 Β. Ωίόιο καπνού Οφείλεται στον μύκητα Ει-γείρΙ^ αώιοι-εοομηιιτι. Προσβάλλει τα φύλλα του καπνού, στα οποία εμφανίζονται αρχικά μικρές λευκές κηλίδες που σιγά σιγά μεγαλώνουν και πιάνουν ολόκληρη την επάνω επιφάνεια (Εικόνα. 13). Τα φύλλα τελικά ξεραίνονται. Η προσβολή αρχίζει από τα κάτω φύλλα και επεκτείνεται προς τα επάνω. Εικόνα 13.: Φύλλα με προσβολή ωιδίου Αντιμετώπιση α) Καλλιεργητικά μέσα - Ισορροπημένη θρέψη - Αραιή μεταφύτευση - Απόρριψη πατόφυλλων - Γρήγορη, στον κατάλληλο χρόνο, συλλογή των πρώτων «χεριών» β Χημικές Επεμβάσεις - TOPAS 100 EC (Δ.Ο. - AFUGAN 29,4 EC (Δ.Ο. PENCONAZOLE) PYRAZOPHOS) - SYSTHANE 12,5 EC - KARATHANE 25 WP 92

94 (Δ.Ο. MYCLOBUTANIL) RIMIDIN 4 EC (Δ.Ο. FENARIMOL) (Δ.Ο. DINOCAP) DORADO 20 EC (Δ.Ο. PYRIFENOX) Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται η χρησιμοποίηση θειαφιού ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Οι Ιολογικές ασθένειες που συναντιόνται στον καπνό είναι οι: κηλιδωτή νέκρωση (TSWY), το Μωσαϊκό του καπνού (TMV), ο ιός Υ της πατάτας (PVY), και ο ιός του Μωσαϊκού της αγγουριάς (CMV), με σπουδαιότερο για τα Virginia στον Ν. Αιτωλοακαρνανίας τον ιό του Μωσαϊκού της αγγουριάς Α. Ιός του Μωσαϊκού της Αγγουριάς (CMV) Τελευταία δημιουργεί σοβαρά προβλήματα σ' όλες σχεδόν της καπνοπαραγωγικές περιοχές της χώρας και ειδικά στα Virginia. Συμπτώματα: ποικιλόχρωση φύλλων, μεσονεύρια χλώρωση, στα κορυφόφυλλα εμφανίζονται συμπτώματα που μοιάζουν με ηλιοεγκαύματα. Παρουσιάζεται και νανισμός. Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η καταστροφή των χλωροπλαστών. Αντιμετώπιση Μεταφύτευση μόνο υγιών καπνοφυταρίων Ανθεκτικές ποικιλίες Έλεγχος ζιζανίων στα σπορεία και χωράφια Απομάκρυνση και καταστροφή των μολυσμένων φυτών. 93

95 5.5. ΖΙΖΑΝΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Τα ζιζάνια αποτελούν έναν από τους σοβαρότερους εχθρούς του καπνού. Σε αντίθεση με τα έντομα και τις ασθένειες, αυτά εμφανίζονται στα καπνοχώραφα κάθε χρόνο. Σε πειράματα που έγιναν από το Κ..Ι.Ε. βρέθηκε ότι ο καπνός δεν μπορεί να αναπτυχθεί κανονικά εκεί που υπάρχουν ζιζάνια. Τα κυριότερα ζιζάνια στα καπνοχώραφα είναι Πλατύφυλλα: Βλήτα (Amaranthus retroflexus), λουβουδιά (Chenopodium album), γλυστρίδα (Portulaca oleracea), κύπερη (Cyperus rotundus), αγριοντοματιά (Solatium nigrum), αγριοπιπεριά (Polygonum persicaria), τριβόλι (Tribulus terrestris), περικοκλάδα (Convolvulus arvensis), αγριομελιντζάνα (Xanthium strumarium), οροβάγχη (Orobanche spp.). Αγρωστώδη: Μουχρίτσα (Echinochloa crus-galli), σετάρια (Setaria viridis), αιματόχορτο (Digitaria sanguinalis), βέλιουρας (Sorghum halepense), αγριάδα (Cynodon dactylon). 94

96 Πίνακοα; 19.: Σχετική ευαισθησία των κυριοτέρων ζιζανίων καπνού στα ζιζανιοκτόνα καπνού. ΖΙΖΑΝΙΑ COMODOR Α.Ο ΤΕΒΙΙΤΑΜ DEVRINOL Δ.Ο. NARPOPAM1DE PAAPLAN Α.Ο. ISOPPROPAL1NE STOMP Δ.Ο. PENDI METHALIN TILLAM Δ.Ο. PEBLJLATE TOBACRON TILLAM + NORTRONa.o. ETHOFUMESATE TILLAN + DEVRINOL TILLAM + STOMP ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ Βλήτα κ Κ Κ Κ Κ Κ Ε Ε Ε Ελυστρίδα κ κ Κ κ κ Κ Ε Ε Κ Τριβόλι Μ Κ Κ Κ Λουβουδιά Κ κ κ κ κ κ Ε Ε Ε Αγριοντοματιά Μ Μ Μ I Ε Κ Κύπερη - - Μ - Κ Κ Ε Ε Κ ΑΓΡΩΣΤΩΔΗ Αιματόχορτο Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Μουχρίτσα Ε Κ Κ Κ Κ Ε Ε Ε Ε Σετάρια Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Βέλιουρας Κ Κ Κ Κ Κ Κ Κ Κ Ε Πηγή: Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε. Ε= Εξαιρετικός έλεγχος, > 90% Μ= Μέτριος έλεγχος, < 50% 1= Ικανοποιητικός έλεγχος 50-70% Κ= Κοινός έλεγχος 75-90% 95

97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΓΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 96

98 ΤΕΧΝΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται μία τεχνικοοικονομική ανάλυση της καλλιέργειας του καπνού στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, τόσο από την τεχνική πλευρά της καλλιέργειας όσο και από την οικονομική πλευρά. Για τον προσδιορισμό του κόστους παραγωγής χρησιμοποιείται μια γεωργική εκμετάλλευση εκατό (100) στρεμμάτων ΤΥΠΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΎ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Το επιτόκιο της ATE είναι 7,5% (μεσοπρόθεσμο δάνειο για κατά κύριο επάγγελμα αγρότης) Τόκος κυκλ. κεφ.: (ξένη εργασία + ξένα μηχανήματα + αναλώσιμα) X 7,5% X 6/12 μην.) Επιπτώσεις γενικών δαπανών: (ξένη εργασία + ξένα και ιδία μηχανήματα + αναλώσιμα) X 6%) Παραγωγικές δαπάνες: εργασία ιδία και ξένη + μηχανήματα ιδία και ξένα + αναλώσιμα) Κόστος παραγωγής Μεταβλητό κόστος: αναλώσιμα + ξένα μηχανήματα + εργασία ιδία και ξένη Αμοιβή εργασίας: ιδία και ξένη Αξία εδάφους: 2 φορές το ενοίκιο Αξία σταθερού κεφαλαίου: ιδία μηχανήματα Αποδοτικότητα κεφαλαίου %: καθαρή πρόσοδος/ενεργητικό Αν το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο από 14%, η απόδοση θεωρείται ικανοποιητική. Η τιμή του καπνού Virginia ήταν 280 δρχ/κιλό και η επιδότηση που δόθηκε από την Ε.Ε. ήταν δρχ/κιλό. 97

99 6.2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ (ΤΙΜΕΣ 2000) ΑΜΟΙΒΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 Σπορείο 8,5 ώρες X 750 δρχ/ώρα = δρχ 2 Αγρός 25,3ώρες X 750δρχ/ώρα = δρχ 3 Συλλογή - Αποξήρανση 28,3ώρες X 750δρχ/ώρα = δρχ 4 Χωρική συσκευασία-συντήρηση 5,3 ώρες X 750 δρχ/ώρα = δρχ ΣΥΝΟΑΟ δρχ. ΑΜΟΙΒΗ ΞΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΖΩΙΚΗ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΗ) 1. Αρόσεις = δρχ 2. Φρεζαρίσματα = δρχ 3. Αίπανση = 400 δρχ 4. Βελτίωση εδάφους = 800 δρχ 5. Σκαλίσματα = δρχ 6. Αρδεύσεις =. 7. Ψεκασμοί = δρχ 8. Εκκρίζωση καπνοστελεχών = δρχ 9. Αυλάκωμα = δρχ 10. Μεταφορά φύλλων = δρχ Σύνολο δρχ ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ 1. Αιπάσματα δρχ ( κοπριά, , , ασβεστ. Νιτρική αμμωνία, θειικό κάλι, βόρακας, βελτίωση εδάφους) 2. Φάρμακα (Βαπάμ, μυκητοκτόνο, Ριντομίλ, Τεμίκ, Ταμαρόν, Τοπάς, δρχ Κονφιντόρ, Τάμεξ) 3. Σπάγγος δεματοποιήσεως 98

100 4. Νερό και καύσιμα 682 όρχ δρχ ΣΥΝΟΛΟ δρχ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ, ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ δρχ Πολυαιθυλένιο - Σκαλιστήρια Σύρμα - Αρδευτικό συγκρότημα Πάσσσαλοι ( δρχ) Σκαλιστήρια - Κιβώτια συσκευασίας Ποτιστήρια - Τσούλια Βαρέλια - Λάστιχα πλαστικά Ψεκαστήρες - Ξηραντήριο Φυτευτήρια - Αποθήκη ΚΟΣΤΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΧΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ Δαπάνες εργασίας (ιδίας και ξένης) δρχ Δαπάνες υλικών δρχ Δαπάνες συντήρησης εγκαταστάσεων Δαπάνες συντήρησης μηχανημάτων κ.λπ 451 δρχ Δαπάνες αποσβέσεων δρχ Ενοίκιο εδάφους δρχ ΣΥΝΟΛΟ δρχ. Σε ένα στρέμμα καπνού (δηλαδή παραγωγής 350 κιλών) έχουμε κόστος δρχ, που σημαίνει ότι σε 1 κιλό παραγόμενου καπνού έχουμε κόστος 666 δρχ. 99

101 6.3. ΠΙΝΑΚΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 100 στμεμ. ΚΑΠΝΟΥ ΚΑΤΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΙΑΟΣ ΔΑΠΑΝΗΣ I. Έδαφος 1. Ενοίκιο ιδίου εδάφους 100 στρ, X δρχ/στρ. Σύνολο Π. Εργασία 1. Αμοιβή οικογενειακής εργασίας 2. Αμοιβή ξένης εργασίας Σύνολο III. Κεφάλαιο 1. Αναλώσιμα α) Λιπάσματα β) Φάρμακα γ) Σπάγγος δεματοποιήσεως δ) Νερό και καύσιμα Σύνολο 2. Δαπάνες χρήσεως ιδιόκτητων μηχανημάτων α) Αρδευτικό συγκρότημα 3. Εγκαταστάσεις, μηχανήματα, εργαλεία 4. Τόκος κυκλοφ. Κεφαλαίου Χ7,5%Χ6/12 μην. 5. Επιπτώσεις γενικών δαπανών X6% 6. Φόρος παραγωγής (υπέρ ΕΛΓΑ 2%) 7. Αρδευτικά τέλη δρχ/στρχ100 στρ. Σύνολο κεφαλαίου Γ ενικό σύνολο ΔΡΧ ' ΔΡΧ I I

102 6.4. IΙΙΝΑΚΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΙΙΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ I στρεμ. ΚΑΙ1ΝΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ I. Ακαθάριστη πρόσοδος 1. Αξία παραγόμενων προϊόντων 350κιλάΧ280 δρχ. 2. Επιδότηση δρχ/κιλόχ350 κιλά Σύνολο II. Δαπάνες κσι κόστος παραγωγής 1. Παραγωγικές δαπάνες ( ) 2. Κόστος παραγωγής Σύνολο III. Κέρδος 1. Ακαθάριστη πρόσοδος 2. Παραγωγικές δαπάνες IV. Ακαθάριστο κέρδος 1. Ακαθάριστη πρόσοδος 2. Μεταβλητό κόστος ( ) Ακαθάριστο κέρδος V. Έγγειος πρόσοδος 1. Ενοίκιο εδάφους 2. Κέρδος Σύνολο VI. Εισόδημα από εργασία 1. Αμοιβή εργασίας 2. Κέρδος Σύνολο VII. Καθαρή πρόσοδος <&αποδοτικότητα κεφαλαίου 1. Καθαρή πρόσοδος α) Ενοίκιο εδάφους β) Τόκοι κεφαλαίου γ) Κέρδος Σύνολο 2. Ενεργητικό α) Αξία εδάφους (2X35.000) β) Αξία σταθερού κεφαλαίου γ) Αξία μεταβλητού κεφαλαίου Σύνολο 3. Αποδοτικότητα κεφαλαίου % VIII. Γεωργικό εισόδημα 1. Ενοίκιο εδάφους 2. Αμοιβή εργασίας 3. Τόκοι κεφαλαίου 4. Κέρδος Σύνολο ΔΡΧ ΔΡΧ δρχ/κιλό ,

103 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Η καλλιέργεια του καπνού και συγκεκριμένα της ποικιλίας Virginia λ μπορεί να θεωρηθεί μια επικερδής καλλιέργεια για τους παραγωγούς της χώρας. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι ακόμα και σε δύσκολες συνθήκες, τόσο από άποψη κλιματολογικών συνθηκών, όσο και από την άποψη των τιμών πώλησης του προϊόντος, οι παραγωγοί έχουν τη δυνατότητα να καλύπτουν τουλάχιστον τις δαπάνες τους. Στη συγκεκριμένη γεωργική εκμετάλλευση έγινε προσπάθεια για μια όσο το δυνατόν πιο επικερδή τεχνικοοικονομική ανάλυση. Έτσι με την οικογενειακή εργασία να καταλαμβάνει το 71% της συνολικής και την αποδοτικότητα του κεφαλαίου στο 15,17% η εκμετάλλευση χαρακτηρίζεται ως παραγωγική και η απόδοση της παραγωγής ικανοποιητική. Οι παραγωγικές δαπάνες έφτασαν τις δρχ ανά στρέμμα και η απόδοση του καπνού το 2002 ήταν 350 κιλά ανά στρέμμα. Το γεωργικό εισόδημα ανήλθε στο ποσό των δρχ ανά στρέμμα. Ο πίνακας υπολογισμού του κόστους παραγωγής δείχνει ότι το κύριο έξοδο στην καλλιέργεια του καπνού προέρχεται από τη φυτοπροστασία. Από το γεγονός αυτό φαίνεται ότι η αποδοτικότητα της καλλιέργειας του καπνού εξαρτάται εκτός από τις κλιματολογικές συνθήκες και από τις συνθήκες φυτουγείας που επικρατούν. Για το λόγο αυτό είναι προτιμότερη η φυτοπροστασία να γίνεται με καλλιεργητικές μεθόδους κατά τη διάρκεια του Φθινοπώρου και της Άνοιξης παρά με χημικές μεθόδους το Καλοκαίρι. 102

104 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

105 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ηκαλλιέργεια του καπνού στην Ελλάδα έχει μια ιστορία πάνω από τρεις αιώνες και καλύπτει σήμερα έκταση στρεμμάτων περίπου. Με την καλλιέργειά του αξιοποιούνται κατά κύριο λόγο άγονα ή μικρής γονιμότητας εδάφη και προσφέρεται απασχόληση σε δεκάδες οικογένειες. Αποτελεί επομένως ένα πολύ σημαντικό κλάδο της οικονομίας μας. Παρ' όλα αυτά όμως οι καπνοπαραγωγοί αντιμετωπίζουν σήμερα σημαντικά προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά απορρέουν από την πρόταση του Ευρωκοινοβουλίου να καταργηθούν οι επιδοτήσεις στα καπνά. Με 250 ψήφους υπέρ και 180 κατά, το Ευρωκοινοβούλιο, εξουσιοδότησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει στην κατάρτιση νέου κανονισμού για τα καπνά, στο προσχέδιο του οποίου προβλέπεται η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων μέχρι το Η έναρξη των περικοπών έχει ξεκινήσει από το 2002, με μείωση της επιδότησης κατά 20%. Τη σχετική πρόταση, έκανε πριν 4 χρόνια η Επιτροπή Υγείας της Κοινότητας επικαλούμενη τη βλαπτική συνέπεια του καπνίσματος. Περίπου οικογένειες καπνοπαραγωγών και άλλοι εργαζόμενοι στην παραγωγή του προϊόντος θίγονται από το νέο κανονισμό. Η επιδότηση στα καπνά, αποτελεί το 80% του συνολικού εισοδήματος των καπνοπαραγωγών. Ο κανονισμός με τα πριμ των καπνών εσοδειών 2003 και 2004 έχει δημοσιευθεί. Οριστικοποιήθηκε το ύψος της επιδότηση για τα καπνά εσοδείας 2003 και 2004, με απόφαση του Συμβουλίου Γεωργίας. Η απόφαση είναι ακριβώς όπως είχε προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και περιλαμβάνεται στον κανονισμό αριθμ. 546/2002 που δημοσιεύθηκε στο φύλλο Ε 84/ της Επίσημης Εφημερίδας των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 104

106 Επιδότηση για τα καπνά σε φύλλα συγκομιδής 2003 και 2004 Ομάδα I 2,98062 /kgr Ομάδα II 2,38423 /kgr Ομάδα III 2,38423 /kgr Ομάδα IV 2,62199 /kgr Ομάδα V 2,14581 /kgr Ομάδα VI (Μπασμάς) 4,12957 /kgr Ομάδα VII (Κατερίνης) 3,50395 /kgr Ομάδα VIII (Καμπά Κουλάκ) 2,50377 /kgr Συμπληρωματικό ποσό για τα Burley 0,8222 /kgr και για τα Virginia,5039 /kgr. Εγγυημένη παραγωγή (ποσόστωση) για τη Ελλάδα για καθένα από τα έτη 2003 και Ομάδα I τόνοι Ομάδα II τόνοι Ομάδα III - τόνοι Ομάδα IV - τόνοι Ομάδα V τόνοι Ομάδα VI (Μπασμάς) τόνοι Ομάδα VII (Κατερίνης) τόνοι Ομάδα VIII (Καμπά Κουλάκ) τόνοι Σύνολο: τόνοι Οι συνθήκες παραγωγής δυσκολεύουν για τους καπνοπαραγωγούς αφού όλα αυτά δεν είναι κάποιο μέτρο του μέλλοντος αλλά έχει ψηφισθεί και ισχύει. Θα είναι δύσκολο για τους ανθρώπους αυτούς που ασχολούνται επί τόσα χρόνια με την καλλιέργεια καπνού, να την εγκαταλείψουν και να αναζητήσουν νέες πηγές εισοδήματος και οικονομικής δραστηριότητας. 105

107 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Akehurst, B.C. (1968) Tobacco. Longman. London. 2. Akehurst, B.C. (1981) Tobacco. Tropical Agriculture Series. Longman. London and New York. 3. Γεωργία και Κτηνοτροφία (1992). 1: Γεωργία και Κτηνοτροφία (1991). 7: Δημαρά, Ε. & Σκούρας, Δ. (1997). Η καλλιέργεια του καπνού στην Ελλάδα. Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πάτρας. Εκδ. Όμβριος, Αθήνα. 6. Εθνικός Οργανισμός Καπνού-Καπνολογικό Ινστιτούτο Ελλάδας (1996). Οδηγός Καλλιέργειας Καπνού Ανατολικά-Virginia-Burley. Δράμα. 7. Καφούρος, Θ. (1989), ΣΕΚΑΠ. Οι ασθένειες και οι εχθροί του Καπνού. Εκδ. Τυποφώς. 8. Κλιματολογικά Στοιχεία της ΕΜΥ ( ). Τεύχος Α. 9. Λόλας, Π. (1989). Η αποξήρανση των καπνών Virginia στην Ελλάδα. Εκδ. Αγορτεχνική Α.Ε., 1η έκδοση. 10. Λόλας, Π. (1991). Οδηγός καλλιέργειας Virginia. Εκδ. Αγροτεχνική Α.Ε., Δράμα. 11.Νικολαΐδης, Ε. (1987). Καπνά Virginia -Τεχνική Καλλιέργειας, Φυτοπροστασία, Αποξήρανση. Εκδ. Αγροτοτεχνική Α.Ε., 1ηέκδοση. Μ.Παρασκευόπονλος, Κ. Τα ξενικά καπνά. Εκδ. I. Καμπανάς Α.Ε. Αθήνα 13. Παρασκευόπουλος, Κ. (1970). Ο ελληνικός καπνός. Εκδ. I. Καμπανάς Α.Ε. Αθήνα. ΙΑ.Σκιαδόπουλος, Σ. Ο καπνός. Γεωργικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήρια Γενικής και Ειδικής Γεωργίας. Εκδ. Γ.Π.Α. 15. Τατέλλης, Δ. (1967). Ο καπνός και η καλλιέργειά του. Αθήνα. 106

108 16. Wightman N. G. (1946). The production of Tobacco. The Blakiston Company. Toronto users.otenet.gr/u karpiki.kalliergeia.horafi/apostaseis metafuteusis. Htm 19/9/

109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Πίνακας Συνθήκες φάσης κιτρινίσματος 3. Συνθήκες σταθεροποίησης γρο>αατος ιί αποςήρανστις του φύλλου 4. Συνθήκες φάσης ήρανσης της κεντρικής νεύρωσης των φύλλων 108

110 Πίνακας 20. Καλλιεργήσιμη έκταση καπνού ανά γεωγραφικό διαμέρισμα και νομό σε στρέμματα. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΙ ΝΟΜΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΜΗ ΕΚΤΑΣΗ στρέμματα ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ - ΕΥΒΟΙΑ Αιτωλοακαρνανίας Βοιωτίας Ευρυτανίας 697 Φθιώτιδας Φωκίδας ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Αργολίδας Αχαΐας 20 Κορινθίας Λακωνίας 250 ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ 5 Κερκύρας 5 ΗΠΕΙΡΟΣ Άρτης Ιωαννίνων Πρεβέζης 621 ΘΕΣΣΑΛΙΑ Καρδίτσης Λαρίσης Μαγνησίας 65 Τρικάλων

111 Συνέγεια Πίνακας 20. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΚΑΑΑΙΕΡΓΗΣΙΜΗ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΣ στρεμ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Γ ρεβενών Δράμας Ημαθίας Θεσσαλονίκης Καβάλας Καστοριάς Κιλκίς Κοζάνης Πέλλης Πιερίας Σερών Φλώρινας Χαλκιδικής ΘΡΑΚΗ Έβρου Ξάνθης Ροδόπης ΣΥΝΟΔΟ ΕΑΑΑΑΟΣ Πηγή: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος 110

112 2. Συνθήκες φάσης κιτρινίσματος Μόλις γεμίσει ο φούρνος και κλείσουν οι πόρτες και τα ντάμπερς, ανοίγει ο ανεμιστήρας και αρχίζει η θέρμανση. Τις πρώτες ώρες διατηρείται μια θερμοκρασία (3. Η υγρασία από 70% περίπου αρχίζει σιγά σιγά να ανεβαίνει στο 80-90%. Σε ορισμένους κλιβάνους η υγρασία μπορεί να είναι υψηλότερη. Η εναπόθεση υδρατμών στη επιφάνεια των φύλλων πρέπει πάντα να αποφεύγεται. Ύστερα από ώρες, όταν τα καπνόφυλλα έχουν κάπως ζεσταθεί, αρχίζει να ανεβαίνει η θερμοκρασία σιγά σιγά (1-2 0 την ώρα) στους (3. Εκεί παραμένει μέχρις ότου συμπληρωθεί το κιτρίνισμα, περίπου άλλες ώρες, ανάλογα με το «χέρι», το βαθμό ωρίμανσης, τις συνθήκες αποξήρανσης κ.λπ. Τα ντάμπερς αρχίζουν να ανοίγουν προς το τέλος του κιτρινίσματος, μετά ώρες. Στη συνέχεια, ανεβαίνει η θερμοκρασία στους 40 Ε και διατηρείται εκεί για ώρες περίπου. Τώρα τα φύλλα πρέπει να έχουν χάσει 20-30% της υγρασίας τους. Αυτό φαίνεται από το ότι τα φύλλα στο κάτω μέρος του φούρνου έχουν μαραθεί, αλλά οι μύτες τους δεν είναι στεγνές. Η θερμοκρασία κατά την πρώτη φάση δεν πρέπει ποτέ να ξεπεράσει του 42 0 γιατί έτσι νεκρώνεται το φύλλο, με αποτέλεσμα να σταματήσει το κιτρίνισμα και τα φύλλα να αποκτήσουν πολύ πράσινη απόχρωση. Το κιτρίνισμα τελειώνει όταν τα φύλλα σε όλες τις σειρές (πατώματα) του κλιβάνου είναι, όχι μόνο κίτρινα, αλλά και μαραμένα. Στη φάση αυτή το υγρό θερμόμετρο πρέπει να δείχνει 1 το πολύ 3 0 λιγότερο από το ξηρό και το ΔΤ ρυθμίζεται περίπου στο 2-3. Κανονικά, ύστερα από αυτό το χρονικό διάστημα (40-60 ώρες), η πρώτη φάση, δηλαδή το κιτρίνισμα του φύλλου, έχει συμπληρωθεί και ακολουθεί η δεύτερη φάση. Μια καλή ένδειξη ότι η πρώτη φάση συμπληρώθηκε είναι η αποξήρανση του κάτω τρίτου των φύλλων στην κάτω σειρά (πάτωμα). [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1991] 111

113 3. Συνθήκες σταθεροποίησικ γρούιιατος ή αποξήρανσης του φύλλου Τις πρώτες 15-20ώρες κατά τη φάση αυτή ανεβαίνει η θερμοκρασία σιγά σιγά. (1-2 την ώρα), από τους στους 48 (3. Εκεί παραμένει έως ότου η μισή περίπου επιφάνεια του φύλλου στο κάτω πάτωμα αποξηρανθεί. Τώρα τα ντάμπερς είναι ευτυχώς ανοικτά (πολύς αέρας). Μετά η θερμοκρασία ρυθμίζεται ώστε να ανέβει σταδιακά στους C, όπου παραμένει ώρες, έως ότου το φύλλο αποξηρανθεί. Τα ντάμπερς τώρα έχουν αρχίσει να κλείνουν λίγο. Σ' αυτή τη φάση πολύ χρήσιμος βοηθός είναι το υγρό θερμόμετρο. Η θερμοκρασία τους είναι σχεδόν η ίδια με τη θερμοκρασία του φύλλου μέχρι την αποξήρανσή του. Επειδή αναφέρθηκε ότι το κύτταρο νεκρώνεται και μπορεί να συμβεί και ζεμάτισμα ή καφέτιασμα πάνω από τους (3, η θερμοκρασία του υγρού θερμομέτρου πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ Ε κατά τη φάση αυτή, ώσπου τα φύλλα στο κάτω πάτωμα να ξεραθούν εντελώς. Η σχετική υγρασία στο τέλος αυτής της φάσης είναι κάτω από 35-40%. [Ε.Ο.Κ., Κ.Ι.Ε., 1996] 4. Συνθήκες φάσης ξήρανσής της κεντρικής νεύρωσης τιον φύλλων Στην αρχή της φάσης η θερμοκρασία ανεβαίνει την ώρα ως τους Ε. Διατηρείται εκεί μέχρι την πλήρη ξήρανση της κεντρικής νεύρωσης του φύλλου. Τα ντάμπερς, ελαφρά ανοιγμένα στην αρχή, κλείνουν σταδιακά μέχρι τους (2, οπότε είναι τελείως κλειστά. Ποτέ να μην ανεβαίνει η θερμοκρασία πάνω από (3. Τα σάκχαρα θα καραμελοιποιηθούν και τα φύλλα θα «κοκκινίσουν». Η φάση αυτή διαρκεί ώρες. [Λόλας Π., 1991] 112