Η συμβολή των πάρκων στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ- ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Η συμβολή των πάρκων στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Επιβλέπουσα: Θέκλα Κ. Τσιτσώνη Καθηγήτρια Παπαγιαννοπούλου Δήμητρα Δασολόγος- Περιβαλλοντολόγος Θεσσαλονίκη 2017

2 Επιβλέπουσα Θέκλα Κ. Τσιτσώνη Καθηγήτρια Εξεταστική επιτροπή Θεοχάρης Δ. Ζάγκας Καθηγητής Πέτρος Π. Γκανάτσας Αναπληρωτής Καθηγητής

3 Στη μητέρα μου, Γίτσα [3]

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε, κατά το χρονικό διάστημα , στο Εργαστήριο Δασοκομίας και εντάσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. Σκοπός της ήταν να βρεθεί η συμβολή των πάρκων του Δήμου Θεσσαλονίκης στην προσαρμογή της πόλης στην κλιματική αλλαγή. Η εκπόνηση της παρούσας διατριβής δε θα ήταν δυνατό να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια κάποιων ανθρώπων. Θέλω λοιπόν, καταρχήν να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα μου, κυρία Θέκλα Τσιτσώνη Καθηγήτρια του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. για την πολύτιμη βοήθειά της τόσο σε επιστημονικό όσο και σε ηθικό επίπεδο. Θερμές ευχαριστίες εκφράζω στα μέλη της εξεταστικής επιτροπής κύριο Θεοχάρη Ζάγκα, Καθηγητή και κύριο Πέτρο Γκανάτσα, Αν. Καθηγητή. Επιπλέον, θέλω να ευχαριστήσω την Εταιρία Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Τεχνοομοιόσταση για την τεχνολογική υποστήριξη κατά την εκπόνηση της διατριβής και τον κύριο Ματζίρη Ευάγγελο, Δασολόγο του Δήμου Θεσσαλονίκης για τις πληροφορίες του σχετικά με τα αστικά εδάφη. Ευχαριστώ θερμά και την Υποψήφια Διδάκτορα του εργαστηρίου Δασοκομίας Κοντογιάννη Αιμιλία για την βοήθειά της στις εργασίες υπαίθρου και την εφαρμογή του λογισμικού. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου Νίκο και Πελαγία για τη στήριξη και κατανόησή τους όλα αυτά τα χρόνια, την αδερφή μου Σταυρούλα, τον ξάδερφο μου Ιωσηφίδη Ευστάθιο, τη φίλη μου Κατερίνα Βασιλειάδου και το φίλο μου Πατάρη Αναστάσιο για την έμπρακτη βοήθειά τους. Επίσης, ευχαριστίες οφείλω να δώσω και σε όλους μου τους συγγενείς, φίλους που με στήριξαν άμεσα ή έμμεσα με το δικό τους τρόπο. Παπαγιαννοπούλου Ν. Δήμητρα Θεσσαλονίκη 2017 [4]

5 Περιεχόμενα Πρόλογος 4 Περιεχόμενα 5 Ευρετήριο πινάκων 7 Ευρετήριο σχημάτων 8 Περίληψη 9 Abstract 10 Εισαγωγή-Τοποθέτηση του προβλήματος 11 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας 16 Δασοκομία Πόλεων 16 Αστικά Πάρκα 19 Αστικά εδάφη 21 Κλίμα και κλιματική αλλαγή 23 Κλίμα 23 Θερμοκρασία 23 Σχετική υγρασία 24 Κατακρημνίσματα 24 Άνεμος 25 Κλιματική αλλαγή 25 CO2 28 Ψηφιακό μητρώο 30 Μέθοδοι υπολογισμού οργανικής ουσίας, μηχανικής σύστασης, ph και 31 αζώτου Οργανική ουσία 31 Μηχανική σύσταση 31 ph 33 Άζωτο 34 Περιοχή Έρευνας 35 Κλιματικά στοιχεία 36 Δημογραφικά στοιχεία 39 [5]

6 Γεωλογικό υπόβαθρο 39 Έδαφος 40 Βλάστηση 40 Χώροι πρασίνου 40 Υλικά και Μέθοδοι 42 Αποτελέσματα 56 Συζήτηση- Συμπεράσματα 73 Προτάσεις 79 Βιβλιογραφία 80 Παράρτημα Φωτογραφιών 95 [6]

7 Ευρετήριο πινάκων Πίνακας 1. Κατηγορίες πάρκων σε συνάρτηση με το μέγεθος αυτών Πίνακας 2. Πληθυσμιακή Μεταβολή Δήμου Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο , σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Πίνακας 3. Απαρίθμηση και περιγραφή των 104 πεδίων προς συμπλήρωση για την κατάρτιση του μητρώου. Πίνακας 4. Αριθμός ειδών και ατόμων ανά οικογένεια στα τρία πάρκα Πίνακας 5. Αριθμός ατόμων και ποσοστό εμφάνισης των ειδών στα τρία πάρκα Πίνακας 6. Αριθμός ειδών ανά κατηγορία μεγέθους στη φάση πλήρους ωριμότητας, στα τρία πάρκα Πίνακας 7. Ζωτικότητα των δένδρων ανά πάρκο Πίνακας 8. Κλάσεις κατανομής του αριθμού των δένδρων ανά είδος, ως προς το ύψος, τη διάμετρο και την προβολή κόμης, στα τρία πάρκα Πίνακας 9. Αριθμός ζώντων δένδρων και μέσοι όροι ύψους, διαμέτρου και κόμης ανά είδος, στα τρία πάρκα. Πίνακας 10. Γενική κατάσταση της υγείας των δένδρων ανά πάρκο Πίνακας 11. Γενική κατάσταση υγείας των δένδρων στο σύνολο των ατόμων των πάρκων Πίνακας 12. Προτεινόμενοι χειρισμοί στο σύνολο των πάρκων Πίνακας 13. Προτάσεις διαχείρισης των δένδρων ανά πάρκο Πίνακας 14. Γενική κατάσταση υγείας των δένδρων ανά πάρκο Πίνακας 15. Κατάσταση κορμών των δένδρων ανά πάρκο Πίνακας 16. Η δέσμευση του CO2 ανά είδος και κατά άτομο σε κιλά (Kg) Πίνακας 17. Εδαφικές αναλύσεις των δειγμάτων των πάρκων [7]

8 Ευρετήριο σχημάτων Σχήμα 1.Η μέση θερμοκρασία της Θεσσαλονίκης κατά τα έτη Σχήμα 2.Το μέσο ύψος βροχοπτώσεων της Θεσσαλονίκης κατά τα έτη Σχήμα 3.Ομβροθερμικό διάγραμμα κατά Bagnouls Gaussen Σχήμα 4.Συχνότητα σε κλάσεις όγκου κόμης Σχήμα 5. Συχνότητα σε κλάσεις διαμέτρων Σχήμα 6.Συχνότητα σε κλάσεις ύψους Σχήμα 7.Τα είδη που απορροφούν περισσότερο CO2 και οι ποσότητες αυτών κατά άτομο. [8]

9 Η συμβολή των πάρκων στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης. Περίληψη Η παρούσα διατριβή έχει σκοπό να ερευνήσει τη συμβολή του πρασίνου των αστικών πάρκων στη βελτίωση των οικολογικών συνθηκών των πόλεων με αποτέλεσμα την προσαρμογή τους στην κλιματική αλλαγή. Οι χώροι αστικού πρασίνου εκτός από στοιχεία του αστικού τοπίου, διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην κοινωνικό- οικονομική ανάπτυξη και βιωσιμότητα των πόλεων. Ο σχεδιασμός και η διαχείριση αυτών των χώρων αποτελεί μια πολύπλοκη και δύσκολη διαδικασία η οποία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η κλιματική αλλαγή είναι μία παράμετρος που θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο κατά το σχεδιασμό των χώρων αστικού πρασίνου, όσο και κατά την άσκηση της Δασοκομίας των πόλεων, μιας και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα του 21 ου αιώνα και η βλάστηση θα μπορούσε εν δυνάμει να συμβάλλει στην αντιμετώπισή του. Όπως είναι γνωστό, τα δένδρα λειτουργούν ως δεξαμενή απορρόφησης CO2και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν έμμεσα στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και συνεπώς στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού επιλέχθηκαν τρία πάρκα του Δήμου Θεσσαλονίκης, στα οποία έγινε απογραφή όλων των δασοκομικών ειδών και εκτίμηση των δασοκομικών τους χαρακτηριστικών προκειμένου να καταρτιστεί ψηφιακό μητρώο, το οποίο βασίστηκε στο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS). Το ψηφιακό μητρώο καταρτίστηκε βάσει του λογισμικού προγράμματος GreenTree και εκτιμήθηκαν 104 χαρακτηριστικά για κάθε ένα δένδρο των πάρκων. Τα πάρκα περιλαμβάνουν 661 άτομα, εκ των οποίων το 1,8% ήταν νεκρά και το 1,9% χρήζει άμεσης απομάκρυνσης, καθώς φαίνεται να αποτελούν κίνδυνο για την ασφάλεια των πολιτών ή εγκαταστάθηκαν εσφαλμένα. Επίσης υπολογίστηκε και η απορρόφηση του CO2,από τα δένδρα των πάρκων η οποία ανέρχεται σε 319 τόνους ανά έτος. Επιπλέον μελετήθηκε η ποιότητα των εδαφών κάθε πάρκου, με σκοπό τη συσχέτισή τους με τη ζωτικότητα των δένδρων, η οποία έδειξε ότι τα εδάφη των αστικών χώρων πρασίνων είναι υποβαθμισμένα και χρήζουν βελτίωσης. Λέξεις κλειδιά: αστικό πράσινο, φαινόμενο του θερμοκηπίου, δένδρα ως δεξαμενές CO 2, λογισμικό GreenTree [9]

10 The contribution of open green spaces in the adaptation of cities in climate change. The case of municipality of Thessaloniki Abstract Open green spaces do not just consist as elements of urban landscape, they also have a vital role in socio-economic development and sustainability of the cities. Therefore, planning and management of such spaces is a multi-discipline process that takes into account several factors. Climate change should be one of these factors, as it constitutes a severe problem of the 21 st century and urban vegetation potentially could contribute to its mitigation and to cities adaption at the same time. Aim of this paper is to research the degree of contribution of open green spaces to mitigation of the greenhouse effect in the city of Thessaloniki, via the role of their trees as carbon sinks. For that purpose a field data collection took place in three parks, in the Municipality of Thessaloniki, in order to conduct comprehensive park tree inventory based on a geographic information system (GIS). The main instrument for the creation of this data base was GreenTree Software, via which a set of 104 attributes for each tree located in the parks, was collected. The three parks contain 661 individuals, from which 1, 8% were dead and the 1, 9% had to be removed as they seemed to be dangerous for citizens safety or incorrectly established, which store 319 tons of CO2. Furthermore, soil quality of these parks was studied in order to be correlated with the vitality of the trees. Keywords: urban trees, greenhouse effect, trees as carbon sinks, GreenTree Software, [10]

11 Εισαγωγή-Τοποθέτηση του προβλήματος Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η ανθρωπότητα είναι η αστικοποίηση (Brown 2001, Carreiro et al. 2008). Ο όρος της αστικοποίησης εισήχθη το 1991 με σκοπό να δείξει το χαρακτήρα της περιοχής όπου ζουν οι άνθρωποι (Dijkstra and Poelman 2014). Ο 20 ος αιώνας ήταν ο αιώνας της αστικοποίησης. Πάνω από το μισό του πληθυσμού σήμερα ζει στις πόλεις, ενώ υπολογίζεται ότι από το 2030 ο αστικός πληθυσμός αναμένεται να είναι δυο φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της υπαίθρου (Batala and Tsitsoni 2009). O αστικός πληθυσμός της γης αρχικά αποτελούσε μόνο το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά αυξήθηκε σταδιακά και έφτασε να αποτελεί το 29% το Εάν συνεχιστεί αυτή η αύξηση, προβλέπεται ότι ο αστικός πληθυσμός θα αποτελεί το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού (Elmqvist et al. 2013). Η αστικοποίηση είναι μια σύνθετη και δυναμική διαδικασία που εκτυλίσσεται σε πολλαπλές κλίμακες του χώρου και του χρόνου (Grimmetal. 2008). Η αύξηση της αστικοποίησης καταστρέφει τα φυσικά οικοσυστήματα και υποβαθμίζει το περιβάλλον των αστικών περιοχών (Tsitsoni et al. 2015). Διακρίνονται τρεις τύποι περιοχών: οι πυκνοκατοικημένες, οι ενδιάμεσες και οι αραιοκατοικημένες. Ο διαχωρισμός αυτός βασίστηκε στο μέγεθος του πληθυσμού και την πυκνότητά του (Dijkstra and Poelman 2014). Η αστική ανάπτυξη προκαλεί μεγάλα ποσοστά μείωσης και πολλές φορές εξαφάνισης των ιθαγενών ειδών και την αντικατάστασή τους με άλλα ξενικά για την περιοχή. Αυτή η αντικατάσταση έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας των τοπικών οικοσυστημάτων. Μελέτες έχουν δείξει ότι σε πολλά είδη (φυτά, πουλιά, πεταλούδες), ο αριθμός των αυτόχθονων ειδών μειώνεται μέσα στο κέντρο του αστικού χώρου, ενώ αυξάνονται τα εισβάλλοντα είδη. Τα είδη απειλούνται επίσης και από τη γεωργία, την αναψυχή, τους δρόμους και τις πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες (McKinney 2002). Ο υπερπληθυσμός και η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι θέματα τα οποία πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή παρακολούθηση και να γίνονται προσπάθειες να αντιμετωπιστούν, για να επιτευχθεί μια πραγματικά υψηλή ποιότητα ζωής, με το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό κόστος (Samara and Tsitsoni 2007, EU 2010, Σαμαρά και Τσιτσώνη 2012). Έτσι λοιπόν, κρίνεται απαραίτητη η αποκατάσταση των λειτουργιών των οικοσυστημάτων (Κοντογιάννη et al. 2011, Σαμαρά και Τσιτσώνη 2012). Λόγω αυτών, το αστικό πράσινο θεωρείται σημαντικό μέρος των πόλεων εφόσον παρέχει μια σειρά ωφελειών για τους κατοίκους τους. [11]

12 Ως αστικό πράσινο ή χώροι πρασίνου ονομάζουμε το σύνολο των χώρων, μέσα ή σε άμεση επαφή με την πόλη, που συνίστανται κυρίως από πράσινο και έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό τους τις υδροπερατές επιφάνειες. Έχουν ως κοινό γνώρισμα την εξυπηρέτηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών, την ανάδειξη της πολιτιστικής και ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Στους πράσινους χώρους ανήκουν τα δημόσια και ιδιωτικά πάρκα και οι κήποι, οι πλατείες, οι παιδικές χαρές και οι χώροι παιχνιδιού, οι νησίδες, οι αδόμητοι χώροι που αποικίσθηκαν από διάφορα είδη χλωρίδας, τα ρέματα, οι ελεύθεροι χώροι στρατοπέδων, οι ακάλυπτοι χώροι πολυκατοικιών και οι φυτεύσεις σε ορόφους και όψεις κτιρίων (Λιονάτου 2008). Οι υπηρεσίες που παρέχονται από τους χώρους αυτούς στο αστικό οικοσύστημα, εξαρτώνται τόσο από την ποσότητα και την κατανομή των χώρων αυτών, όσο και τη δομή και σύνθεση του πρασίνου (Kontogianni et al. 2013), το πρότυπο του τοπίου, τις σχέσεις και την αλληλεπίδρασή τους με το συνολικό αστικό οικοσύστημα και το βαθμό διαχείρισής τους (Li andwang 2007). Με άλλα λόγια, στοιχεία της πράσινης υποδομής, που περιλαμβάνουν τόσο φυσικούς όσο και τεχνητούς οικοτόπους, συνεισφέρουν στην υγεία του αστικού οικοσυστήματος (Kattel et al. 2013). Έτσι, η σπουδαιότητα των πράσινων διαδρόμων στο χωροταξικό σχεδιασμό των σύγχρονων πόλεων είναι πλέον αδιαμφισβήτητη (Baschak and Brown 1995, Asakawaetal. 2004, Bryant 2006, RibeiroandBarao 2006, Bae 2011, Hofmannetal. 2012, Tannieretal. 2012, Salici 2013, Βλαχάκη 2015). Οι αστικές περιοχές στην πλειονότητα τους στερούνται ακάλυπτων χώρων μεγάλης έκτασης, οπότε πρέπει να επιδιωχθεί η αξιοποίηση κάθε προσφερόμενης για φυτοκάλυψη επιφάνειας. Η κατάσταση στις ελληνικές πόλεις όσον αφορά την ύπαρξη χώρων πρασίνου δεν είναι καλή σε σχέση με τις ευρωπαϊκές, αφού οι πόλεις επεκτείνονται χωρίς σχέδιο εις βάρος των ελεύθερων χώρων. Η ταχεία οικοδομική ανασυγκρότηση της χώρας μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τα κίνητρα που δόθηκαν στην οικοδομική δραστηριότητα, η πολιτική της αντιπαροχής και η μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των οικοπέδων σε κάλυψη και ύψος δεν επέτρεψαν τη δημιουργία ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων πρασίνου (Κουκλαδάς, 2002). [12]

13 Το αστικό οικοσύστημα αποτελείται από γκρίζες και πράσινες υποδομές. Οι γκρίζες είναι αποτέλεσμα των ανθρώπινων επιδράσεων και αποτελούνται από κτίρια και δρόμους. Οι πράσινες υποδομές περιλαμβάνουν το αστικό πράσινο και τα περιαστικά δάση. Η βλάστηση στην πόλη δεν έχει μόνο διακοσμητικό χαρακτήρα αλλά παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του περιβάλλοντος (Kontogianni et al. 2011). Τα δένδρα που αναπτύσσονται στις πόλεις υποφέρουν από τις επιπτώσεις διάφορων αρνητικών παραγόντων όπως τα φτωχά εδάφη, η ρυπασμένη ατμόσφαιρα και οι βανδαλισμοί (Batala and Tsitsoni 2007) οι οποίοι μειώνουν τη ζωτικότητα τους και αυξάνουν την ευαισθησία τους σε ασθένειες και παρασιτικές επιθέσεις. Οι λύσεις για τα περισσότερα περιβαλλοντικά προβλήματα (αποτελεσματική κατανάλωση ενέργειας, κλιματική αλλαγή) είναι η έμφαση στις πράσινες υποδομές μειώνοντας ταυτόχρονα τις γκρίζες (Τσιτσώνη κ.ά. 2015). Σημαντικό πρόβλημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί σε παγκόσμια κλίμακα είναι η αλλαγή του κλίματος με ιδιαίτερη βαρύτητα στην υπερθέρμανση του πλανήτη (Τσιτσώνη κ.ά. 2015).Η κλιματική αλλαγή αναφέρεται σε οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή των μέτρων που προσδιορίζουν το κλίμα, η οποία διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα ( Η παγκόσμια θερμοκρασία σύμφωνα με τη NASA έχει αυξηθεί κατά 0,77 ο Cαπό το 1880 (climate.nasa.gov). Πολλοί είναι οι παράγοντες οι οποίοι είτε προερχόμενοι από τη φύση, είτε προερχόμενοι από τον άνθρωπο, καθίστανται ικανοί να μεταβάλλουν το ενεργειακό ισοζύγιο της ατμόσφαιρας το οποίο είναι αλληλένδετο με τη θερμοκρασία της Γης. Ο πιο σημαντικός ανθρωπογενής παράγοντας που επηρεάζει αυτή την αλλαγή, φαίνεται να είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι χώροι πρασίνου έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τις επιπτώσεις του τεχνητού περιβάλλοντος που έχει δημιουργηθεί εντός των πόλεων (Gill et al. 2007, Tsitsoni et al. 2015) και να βοηθήσει την προσαρμογή τους στην κλιματική αλλαγή. Η έννοια της προσαρμογής αναφέρεται στην προετοιμασία των πόλεων για την κλιματική αλλαγή, ενώ η αντιμετώπιση αναφέρεται στις δράσεις περιορισμού του προβλήματος και των επιπτώσεων. Τα δένδρα μπορούν να λειτουργήσουν ως δεξαμενές διοξειδίου του άνθρακα και να συμβάλλουν στην απορρόφηση αερίων του θερμοκηπίου. Έχει παρατηρηθεί και σε μικρούς χώρους πρασίνου από 1 έως 2 ha να πέφτει η θερμοκρασία έως και 2 ο C σε σχέση με την εξωτερική θερμοκρασία (Tsitsoni et al. 2015). Μία ακόμη ωφέλιμη λειτουργία των δένδρων είναι πως όταν τοποθετηθούν κοντά σε κτίρια συντελούν στη μείωση της [13]

14 ενέργειας που καταναλώνεται για την ψύξη και τη θέρμανση του κτιρίου με αποτέλεσμα να μειώνεται η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη και οι μικροί χώροι πρασίνου μέσα σε μια πόλη μπορεί να συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Τα οφέλη που απορρέουν από ένα πάρκο, από έναν ιδιωτικό κήπο, ακόμη και από μία δενδροστοιχία είναι ανάλογα του μεγέθους, της δομής, της σύνθεσης της βλάστησης, της ποιότητας, του σχήματος του χώρου και της αναλογίας της κάλυψης. Ο βαθμός της επίδρασης στο σύνολο των οικολογικών ιδιοτήτων και λειτουργιών είναι άμεσα εξαρτώμενος από αυτές τις παραμέτρους και από τη γενικότερη χωρική διαμόρφωση της πόλης. Η διαχείριση των χώρων είναι ο καθοριστικός παράγοντας, ώστε οι χώροι αυτοί να γίνουν όσο το δυνατό πιο λειτουργικοί και να αποδίδουν τα μέγιστα οφέλη με το μικρότερο δυνατό κόστος (Τσιτσώνη κ.ά. 2015). Το πρώτο βήμα για την ενίσχυση ενός προγράμματος άσκησης Δασοκομίας Πόλεων το οποίο θα εμπεριέχει την εγκατάσταση βλάστησης, δασοκομικούς χειρισμούς καθώς και μέτρα συντήρησης, είναι ο εντοπισμός και η περιγραφή των πλεονεκτημάτων του αστικού πρασίνου μιας περιοχής. Δομείται ένα ολόκληρο μητρώο για κάθε άτομο και μέσα από αυτό εξάγονται δεδομένα που αφορούν τα χαρακτηριστικά, την ποσότητα και την ποιότητα της βλάστησης. Μια τέτοια απογραφή διευκολύνει το έργο της παρακολούθησης της κατάστασης της αστικής βλάστησης και γενικότερα των πράσινων χώρων. Στην Ελλάδα ωστόσο υπάρχει μεγάλο πρόβλημα από την έλλειψη προτύπων και πρωτοκόλλων (Τσιτσώνη κ.ά. 2015). Έτσι λοιπόν, ενώ τα δένδρα αρχικά προορίζονταν μόνο για αισθητικούς λόγους, η πολυλειτουργική τους αξία λαμβάνεται πλέον υπόψη ως ένας παράγοντας της αειφόρου ανάπτυξης (Groffman et al. 2003, Belletal. 2005, Randrupetal. 2005,Tyrvainenetal. 2005, SamaraandTsitsoni 2011, Hofmannetal. 2012, SamaraandTsitsoni 2012,Kontogiannietal. 2013, Begin 2014). Η θέση το δένδρων σε μια πόλη, ξεχωριστά σε δρόμους και γειτονιές μπορεί να χαρτογραφηθεί σε ένα Ψηφιακό Μητρώο Δένδρων (ΨΜΔ) του κάθε Δήμου. Η χαρτογράφηση της περιοχής γίνεται με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS). Με τη χρήση αυτού αποτυπώνεται ακριβώς και η θέση κάθε δένδρου. Το ΨΜΔ έχει τη δυνατότητα να περιλαμβάνει πλήρη καταγραφή της θέσης και εκτίμηση όλων των χαρακτηριστικών των δένδρων και θα πρέπει να ενημερώνεται περιοδικά έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η λήψη σωστότερων αποφάσεων για τους χειρισμούς των δένδρων των δενδροστοιχιών και των πάρκων καθώς και την έγκαιρη επέμβαση και λήψη δασοκομικών μέτρων (Τσιτσώνη κ.ά. 2013). [14]

15 Αστικό πάρκο καλείται μία ανοιχτή περιοχή που ως επί το πλείστον κυριαρχείται από βλάστηση και νερό και γενικά προορίζεται για χρήση από το κοινό. Τα αστικά πάρκα θεωρούνται σημαντικό μέρος της αστικής ανάπτυξης. Τα οφέλη τους συνδέονται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την υγεία των κατοίκων της πόλης και όχι αποκλειστικά με την αναψυχή τους (Konijnendijk 2013). Σκοπός της έρευνας ήταν να μελετηθεί η συμβολή του πρασίνου των αστικών πάρκων στη βελτίωση των οικολογικών συνθηκών των πόλεων με αποτέλεσμα την προσαρμογή τους στην κλιματική αλλαγή. Είναι γνωστό ότι το πράσινο λειτουργεί ως δεξαμενή συσσώρευσης CΟ2 και έτσι συμβάλλει έμμεσα στη μείωση του φαινόμενου του θερμοκηπίου και συνεπώς στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Ειδικότερα: Θα απογραφούν όλα τα δασοκομικά είδη κάθε πάρκου και θα εκτιμηθούν τα δασοκομικά τους χαρακτηριστικά Θα μελετηθεί η ποιότητα των εδαφών κάθε πάρκου Θα υπολογισθεί η απορρόφηση του CΟ2 από τα δασοκομικά είδη κάθε πάρκου. Θα γίνουν προτάσεις ορθής διαχείρισης του αστικού πρασίνου [15]

16 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Δασοκομία πόλεων Τα δένδρα είχαν μεγάλη αισθητική σημασία από τις αρχές του πολιτισμού. Αιγύπτιοι, Φοίνικες, Πέρσες, Έλληνες, Κινέζοι έδιναν μεγάλη αξία σε αυτά και σε πολλές περιπτώσεις τα λάτρευαν. Χρησιμοποιούσαν τα δένδρα κυρίως για τα αισθητικά τους οφέλη και έτσι άρχισαν να δημιουργούν κήπους και ιερά άλση με σκοπό τη λατρεία τους. Με την πρόοδο του πολιτισμού άρχισαν να δημιουργούνται βοτανικοί κήποι οι οποίοι έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στα φυτά με φαρμακευτικές ιδιότητες. Στις πρώτες εγκαταστάσεις των πληθυσμών τα δένδρα παρόλα τα οφέλη που παρείχαν (καύσιμη ύλη, σκιά και φαγητό) συχνά θεωρούνταν ότι δημιουργούν προβλήματα. Στη Φιλαδέλφεια μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1970, δε φύτευαν δένδρα στους δρόμους επειδή μέχρι εκείνη τη στιγμή οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν ασφάλιζαν σπίτια τα οποία είχαν μπροστά από αυτά δένδρα. Οι πόλεις όμως αναπτύχθηκαν και εξαπλώθηκαν σε δασικές περιοχές ιδιαιτέρως στη Βόρεια Αμερική. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική αλλαγή των δασικών περιοχών και σε ορισμένες περιπτώσεις την ολοκληρωτική απομάκρυνσή τους. Πολλές από τις δασικές περιοχές έγιναν πάρκα. Οι έποικοι και μετανάστες της Βορείου Αμερικής συχνά μετέφεραν μαζί τους σπόρους ή υλικό αναπαραγωγής των αγαπημένων τους δένδρων με σκοπό τη διαμόρφωση των νέων κοινοτήτων τους τόσο των αστικών όσο και των αγροτικών. Σε περιοχές χωρίς δασική βλάστηση αυτά ήταν τα πρώτα δένδρα που εγκαταστάθηκαν στους δρόμους των περιοχών αυτών. Το αστικό δάσος περιλαμβάνει όλη την ξυλώδη βλάστηση μέσα στο περιβάλλον των κατοικημένων περιοχών από τα πιο μικρά χωριά έως τις μεγαλύτερες πόλεις (Grey and Deneke 1986). Υπό την έννοια αυτή δεν περιλαμβάνονται μόνο δένδρα τα οποία βρίσκονται μέσα στα όρια των πόλεων, αλλά και δένδρα τα οποία σχετίζονται με γη η οποία συνεισφέρει στο περιβάλλον των κατοικημένων περιοχών, όπως χώροι πρασίνου. Έτσι με τη μεγάλη κοινωνικόοικονομική μετανάστευση του δυτικού κόσμου σε αστικές περιοχές, κρίνεται απαραίτητη η εκ νέου αξιολόγηση της παραδοσιακής δασοκομίας και της διαχείρισης των φυσικών πόρων. Η ανάγκη για αλλαγή έχει ως αποτέλεσμα διάφορες εξελίξεις και προσαρμογές. Στη Βόρεια Αμερική, για παράδειγμα, η «νέα δασοκομία» με τη μορφή της βιώσιμης διαχείρισης ή της διαχείρισή της με βάση το οικοσύστημα αποτελεί μία κατευθυντήρια γραμμή για τη δασοκομία. Παρόμοιες εξελίξεις έλαβαν χώρα και στην [16]

17 Ευρώπη όπου η πολλαπλή βιώσιμη διαχείριση των δασών και δασικών οικοσυστημάτων γίνεται δεκτή και εισάγει νέες έννοιες. Αυτές οι προσεγγίσεις αναγνωρίζουν την κοινωνικό- οικονομική αξία των δασών και των δασικών οικοσυστημάτων πέραν από την οικονομική αξία τους που μέχρι σήμερα κατείχε προτεραιότητα (Kennedy 1998). Ο ρόλος της αστικοποίησης στην αλλαγή της δασοκομίας δε μπορεί να αγνοηθεί. Μεγάλες περιοχές του κόσμου έχουν αστικοποιηθεί και η πλειοψηφία του πληθυσμού ζει σε μεγάλες πόλεις και περιοχές (WRI 2001). Αν και μερικά δάση βρίσκονται κάτω από την άμεση επιρροή των πόλεων για έτη, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, (Hosmer1922,Konijnendijk, 1999) η αστικοποίηση των δασών είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο (Konijnendijk 2003).Η αυξημένη αστικοποίηση καταστρέφει τα φυσικά οικοσυστήματα και υποβαθμίζει το περιβάλλον των αστικών περιοχών. Για να μετριαστούν αυτά τα προβλήματα οι τοπικές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο διεξάγουν έργα δενδροφύτευσης με σκοπό τη δέσμευση άνθρακα, τη ρύθμιση του μικροκλίματος, τη μείωση του θορύβου και της ρύπανσης του αέρα (Gaffinetal.2012, Schwendenmann 2014,Tsitsonietal. 2015). Τα αστικά δένδρα εκτελούν σημαντική οικολογική λειτουργία στις πόλεις καθώς απομονώνουν το διοξείδιο του άνθρακα και μειώνουν τη ρύπανση που προκαλείται από τα οχήματα (Sandhyaetal. 2011, Tsitsonietal ). Επιπλέον, τα δένδρα χρησιμοποιούνται ως τέντες παρέχοντας έτσι μια ψύξη στο μικροκλίμα άμεσα μέσω της σκίασης της επιφάνειας του εδάφους και έμμεσα μέσω της διαπνοής (Scottetal. 1999,Tsitsonietal. 2015). Ο πιο ευρέως αποδεκτός ορισμός της δασοκομίας πόλεων με βάση το Miller (1997) είναι: Δασοκομία Πόλεων ονομάζεται η τέχνη, η επιστήμη και η τεχνολογία της διαχείρισης των δένδρων και των δασικών πόρων μέσα και γύρω από τις αστικές κοινότητες με σκοπό την απολαβή των ωφελειών από τα δένδρα. Σύμφωνα με το Ντάφη (2001) αντικείμενο της Δασοκομίας πόλεων αποτελεί η έρευνα των οικολογικών συνθηκών που επικρατούν σε μια πόλη σε σχέση με την ευδοκίμηση των διαφόρων δασοπονικών ειδών, η έρευνα της ικανότητας προσαρμογής τους στις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες μια πόλης, ο βαθμός εκπλήρωσης των σκοπών για τους οποίους έχουν χρησιμοποιηθεί και οι διάφοροι μέθοδοι φύτευσης, χειρισμού και διαχείρισης των δένδρων μιας πόλης με σκοπό τη βελτίωση των οικολογικών συνθηκών και την ανύψωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. [17]

18 Ο όρος Δασοκομία Πόλεων χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Βόρεια Αμερική όπου αποτέλεσε τίτλο μίας έρευνας με σκοπό την καταγραφή της επιτυχίας ή της αποτυχίας των δενδροφυτεύσεων σε ένα τμήμα του Τορόντο (Johnston 1996). Η Δασοκομία Πόλεων, όπως αναπτύχθηκε στον Καναδά, ασχολούνταν περισσότερο με τη συνολική διαχείριση του αστικού δάσους μιας περιοχής που έχει επηρεαστεί από τον αστικό πληθυσμό και όχι από τη διαχείριση του κάθε δένδρου ξεχωριστά (Grey and Deneke 1986). Χρειάστηκε περισσότερος χρόνος για να εισαχθεί η έννοια της Δασοκομίας Πόλεων στην Ευρώπη. Οι εξελίξεις όπως η αυξανόμενη ζήτηση των λειτουργιών του αστικού πρασίνου και οι αυξανόμενες πιέσεις για χώρους πρασίνου οδήγησαν στη δημιουργία ολοκληρωμένων στρατηγικών και προσεγγίσεων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και του Η Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα η οποία αποτέλεσε το προπύργιο της δασοκομίας πόλεων. Άτομα τα οποία ασχολούνται με προγράμματα φύτευσης και διαχείρισης αστικών χώρων βοήθησαν την προώθηση της ιδέας της δασοκομίας πόλεων η οποία βασίζεται στη δημιουργία μεγάλων δασικών περιοχών στις πόλεις (Konijnendijk 2003). Η δενδροφύτευση και η διαχείριση των περιαστικών δασών χρησιμοποιήθηκαν ως μέσα για την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των αστικών οικισμών και των γύρω περιοχών τους (DaviesandVaughan, 1998). Η Εθνική Μονάδα Αστικών Δασών ιδρύθηκε το 1995 ως ανεξάρτητη οργάνωση υπερασπιζόμενοι την ανάγκη για δενδροφύτευση (NUFU 2002). Αρχικά, η Ιρλανδία ήταν η πρώτη χώρα που υιοθέτησε την έννοια της Δασοκομίας Πόλεων και στη συνέχεια η Βρετανία. Το πρώτο συμβούλιο αναφερόμενο στο αστικό πράσινο, που πραγματοποιήθηκε στο Δουβλίνο το 1991, οδήγησε την κυβέρνηση στην αναγνώριση της έννοιας και απέσπασε επιχορήγηση για τα αστικά δάση (Konijnendijk 2003). Στα τέλη της δεκαετίας του 70 κάποιοι δασολόγοι από τις ΗΠΑ και τον Καναδά συνειδητοποίησαν ότι τα δένδρα και η λοιπή ξυλώδης βλάστηση πέρα από τον κοινωνικό καλλωπισμό παρέχει περισσότερα οφέλη (Konijnendijk et al. 2006). Το 1972, η Ένωση Αμερικανών Δασολόγων κατέληξε στο παρακάτω συμπέρασμα: Η Δασοκομία Πόλεων είναι ένας εξειδικευμένος κλάδος της Δασοπονίας που o λειτουργικός σκοπός της είναι η διαχείριση και η καλλιέργεια των δένδρων με απώτερο σκοπό η παρουσία τους να αποτελεί μια δυναμική συνεισφορά στη βελτιστοποίηση της φυσιολογικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής μιας αστικής περιοχής. Σύμφυτο με τη λειτουργία αυτή της Δασοκομίας πόλεων, είναι ένα [18]

19 πρόγραμμα κατανόησης σχεδιασμένο να εκπαιδεύσει τον αστικό πληθυσμό για το ρόλο των δένδρων και να σχετίσει τα φυτά με το αστικό περιβάλλον. Η Δασοκομία Πόλεων περιλαμβάνει ένα διαχειριστικό σύστημα που εμπεριέχει τους υδροκρίτες, τους βιότοπους άγριας ζωής, που βρίσκονται μέσα και γύρω από την πόλη, τις δυνατότητες αναψυχής, το σχεδιασμό τοπίου, την ανακύκλωση των αποβλήτων, τη φροντίδα των δένδρων και τη μελλοντική παραγωγή ινών ξύλου για πρώτη ύλη (GreyandDeneke 1986). Η δασοκομία πόλεων είναι μία σύνθετη επιστήμη που αποτελείται από διάφορες άλλες όπως η φυτοκομία, αρχιτεκτονική τοπίου, η οικολογία τοπίου, οι κοινωνικές επιστήμες και η δασοκομία (Kuchelmeister 1998, Kοντογιάννη 2009). Αν και η φύτευση των αστικών δένδρων καθώς και η διαχείρισή τους κοστίζουν, εφοδιάζουν το κοινωνικό σύνολο με πολλά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη (Carreiro 2008). Σκοπός της δασοκομίας πόλεων είναι η εγκατάσταση, η διαχείριση, ο γενικός και αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των δενδροστοιχιών και των αλσυλλίων μέσα στις πόλεις, (Τσιτσώνη και Σαμαρά 2002). Τα οφέλη της Δασοκομίας πόλεων μπορούν να καταταχθούν σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες(greyanddeneke 1986): κλιματική βελτίωση, μηχανική, αρχιτεκτονική και αισθητική χρήση. Ειδικότερα το αστικό πράσινο συντελεί στα παρακάτω:(ντάφης 2001, Paul andmeyer 2001,Τσιτσώνη κ.ά. 2005, Μπατάλα 2006): Ρύθμιση των ακραίων θερμοκρασιών, αύξηση της αξίας των ακινήτων, μείωση του ενεργειακού κόστους, μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μείωση της επιφανειακής απορροής των κατακρημνισμάτων και κατά συνέπεια της διάβρωσης του εδάφους, μείωση των επιπέδων του θορύβου, βελτίωση της ποιότητας του αέρα και του νερού, ενίσχυση των δυνατοτήτων αναψυχής, βελτίωση της υγείας και της ευεξίας των κατοίκων, δημιουργία ενδιαιτημάτων χλωρίδας και πανίδας, θετική επίδραση στη συμπεριφορά των καταναλωτών, βελτίωση της αισθητικής του τοπίου Αστικά πάρκα Μέσα στις πόλεις τα πάρκα είναι αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη συγγένεια με τα δάση. Πράγματι, πολλά πάρκα δημιουργήθηκαν από φυσικές δασικές εκτάσεις, ενώ άλλα αποτελούν παραδείγματα ανθρωπογενούς επίδρασης. Τα πάρκα ποικίλουν από πολύ μικρούς πράσινους χώρους έως μεγάλες εκτάσεις που εκτείνονται πέραν των ορίων των πόλεων (Grey and Deneke 1986). Τα αστικά πάρκα και γενικά οι χώροι πρασίνου έχουν μεγάλη σημασία για την ποιότητα της ζωής στις αστικοποιημένες περιοχές. Τα [19]

20 περισσότερα πάρκα ανήκουν στο δημόσιο (Grey and Deneke). Η παρουσία των φυσικών πόρων (δένδρα, νερό) μέσα στις αστικές περιοχές συμβάλλουν στην καλύτερη ποιότητα της ζωής με ποικίλους τρόπους. Εκτός από τις σημαντικές περιβαλλοντικές υπηρεσίες (θερμοκρασία αέρα, νερό, άνεμος, θόρυβος), παρέχουν και κοινωνικές υπηρεσίες. Το αστικό πάρκο συμβάλλει στη μείωση του στρες, αναζωογονεί τους κατοίκους των πόλεων και παρέχει αίσθηση γαλήνης και ηρεμίας. Σε έρευνες που έχουν γίνει στο παρελθόν βρέθηκε ότι οι άνθρωποι που επισκέπτονταν συχνά πάρκα είχαν καλύτερη υγεία από εκείνους που δεν το έκαναν (Chiesura 2003).Τα αστικά πάρκα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας (Wei 2016). Οι πράσινες υποδομές έχουν προταθεί ως βασικό στοιχείο για την προσαρμογή και την ανθεκτικότητα των πόλεων στις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή (Votsis 2016). Τα αστικά πάρκα διακρίνονται, ανάλογα με το μέγεθός τους, σε μητροπολιτικά και γειτονιάς. Στα μητροπολιτικά ανήκουν μεσαίου και μεγάλου μεγέθους πάρκα, ενώ τα μικρότερα ανήκουν στα πάρκα γειτονιάς. (Ματζίρης 2011). Πίνακας 1.Κατηγορίες πάρκων σε συνάρτηση με το μέγεθος αυτών (Τσιτσώνη κ.ά 2013). Πάρκα και κήποι Τύπος χώρου Πάρκα Γειτονιάς Τοπικά πάρκα Υπερτοπικά πάρκα Περιφερειακά πάρκα Έκταση σε στρέμματα Μικρό Μέτριο Μεγάλο 0,3 έως 2 0,3-0,7 0,71-1,2 1,21-2,0 2 έως 10 2,1-4,0 4,1-6,0 6,1-10,0 10 έως 50 10,0-20,0 20,1-35,0 35,1-50,0 50 και άνω 50,0-70,0 70,1-100,1 και 100,0 άνω [20]

21 Αστικά εδάφη Τα φυσικά εδάφη τα οποία έχουν αναπτυχθεί και αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι αποτέλεσμα φυσικών, χημικών και βιολογικών διαδικασιών. Καθ όλη τη διάρκεια αυτή το έδαφος έχει δεχθεί την επίδραση εξωγενών παραγόντων και κυρίως τις μεταβολές του κλίματος που έχουν παρατηρηθεί κατά το διάστημα αυτό. Το έδαφος εξελίσσονταν ανάλογα με τις συνθήκες του φυσικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να δέχεται μεγάλο μέρος των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (Ματζίρης 2011). Σε αντίθεση με τα εδάφη των γεωργικών περιοχών, τα εδάφη του αστικού χώρου, ειδικά αυτά των κήπων και πάρκων, έχουν έμμεση επίδραση στη δημόσια υγεία διότι συντελούν στην ποιότητα του αστικού πρασίνου (Mielkeetal. 1999, Ματζίρης 2011). Επιπλέον, τα αστικά εδάφη αν και χρησιμοποιούνται σπάνια για την παραγωγή τροφίμων, απορροφούν περισσότερους ρύπους από το επιτρεπόμενο όριο λόγω του κυκλοφοριακού φόρτου (BullockandGregory 1991). Πολλοί ερευνητές έχουν επισημάνει ότι απαιτείται καλύτερη γνώση σχετικά με τα αστικά εδάφη (DeKimpeandMorel 2000) αν και τα τελευταία χρόνια, έχουν πραγματοποιηθεί σε όλο τον κόσμο, μελέτες που τα αφορούν, πόλεις της Ισπανίας, όπως η Σαλαμάνκα, το Βαλαντολίντ και η Μαδρίτη (Sanchezetal. 1994,DeMigueletal. 1998,Sanchezetal.2000, Ματζίρης 2011). Άλλα παραδείγματα αποτελούν οι Ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Αμπερντίν (Patersonetal. 1996), η Αθήνα (Chronopoulosetal. 1997), το Κιλ (Beyeretal. 1996).Οι διαφορές που παρουσιάζουν τα εδάφη μεταξύ των πόλεων είναι σχετικές με τον πληθυσμό, τον τρόπο ζωής τους και τις βιομηχανικές δραστηριότητες (Madridetal. 2002). Σύμφωνα με τον Baumgart (1998) τα εδάφη των πόλεων αποτελούν πρόσφατα σχηματισμένα εδαφικά συστήματα εξαιτίας της αστικοποίησης η οποία αποτελεί την κύρια αιτία δημιουργίας τους. Αστικό έδαφος χαρακτηρίζεται ένα εδαφικό υλικό, με επιφάνεια ανθρωπογενή, πάχους μεγαλύτερου από 50cm το οποίο έχει παραχθεί με την ανάμιξη, την πλήρωση και τη ρύπανση της εδαφικής επιφάνειας σε αστικές ή περιαστικές περιοχές (Bockheim 1974).H διαφορά τους από τα γεωργικά εδάφη είναι ότι τα δεύτερα έχουν μια επιφανειακή στρώση η οποία προσδιορίζεται από το βάθος άροσης. (Brady and Weil 1999). Σε πολλές περιοχές το έδαφος του αστικού χώρου είναι από άλλες περιοχές και δεν έχει καμία σχέση με το φυσικό έδαφος της περιοχής (Ματζίρης 2011). Η καταστροφή της δομής είναι μία από τις μεγαλύτερες αιτίες [21]

22 εδαφικής συμπίεσης στα αστικά εδάφη (Craul 1992). Η ρύπανση είναι αποτέλεσμα της εναπόθεσης, της ανάμειξης ή της πλήρωσης με υλικά τα οποία δε βρίσκονται φυσικά στο έδαφος. Μία άλλη αιτία που προκαλεί ρύπανση είναι η προσθήκη υλικών σε ποσότητες μεγαλύτερες από αυτές που συνήθως υπάρχουν σε φυσικά εδάφη (Geetal. 2000). Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι διάφορα στερεά όπως χαρτί, γυαλί, μέταλλα, πλαστικά, τσιμέντο, βιομηχανική ξυλεία και άλλα. Κάποια επιπλέον υλικά είναι τα ατμοσφαιρικά σωματίδια που επικάθονται στην επιφάνεια του εδάφους, τα υγρά βιομηχανικά απόβλητα, τα λύματα προερχόμενα από οικιακή ή εμπορική χρήση καθώς και τα ύδατα που απορρέουν από τους δρόμους μετά τη χρήση αλατιού με σκοπό το λιώσιμο του (Craul 1992, Ho and Tai 1988, Garcia and Millan 1998, Ματζίρης 2011). Επιπλέον, βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος, κάδμιο, χρώμιο, υδράργυρος καθώς και θεϊκό οξύ, νιτρικό οξύ, διάφοροι υδρογονάνθρακες, μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα λειτουργούν ως ρυπαντές των αστικών εδαφών (Thornton 1986, Mielke et al. 1991, Sucharova and Suchara 1995, Sawidisetal. 1995, Markus and McBrantey 1996, Ματζίρης 2011). Εδαφικούς ρυπαντές αποτελούν επίσης και τα αέρια που παράγονται από χώρους υγειονομικής ταφής ή από διαρροές δικτύων αερίου. Σημαντικό ρόλο στο χαρακτηρισμό των αστικών εδαφών παίζει η γεωγραφία και η φυσική εγγύτητα σε μια αστική περιοχή (Craul 1992). Η ανάπτυξη καθώς και η ζωτικότητα των δένδρων επηρεάζεται από τις συνθήκες του εδάφους. Τα εδάφη εμπλουτίζουν τη βλάστηση με νερό, οξυγόνο, θρεπτικά στοιχεία και στηρίζουν το ριζικό σύστημα. Έτσι λοιπόν, τα δένδρα για να αναπτυχθούν σωστά χρειάζονται ένα υγιές εδαφικό περιβάλλον και ένα υγιές και δυνατό ριζικό σύστημα το οποίο επηρεάζει την ανάπτυξη το υπέργειο τμήμα του δένδρου. Καλό φυσικό έδαφος θεωρείται αυτό που μπορεί να προσφέρει ικανοποιητική ποσότητα διαθέσιμου νερού, βάθος το οποίο είναι εύκολα διαπερατό από τις ρίζες, επάρκεια θρεπτικών στοιχείων, καλές συνθήκες κίνησης αερίων και επαρκή εδαφική μικροχλωρίδα και πανίδα. Η εδαφική μικροχλωρίδα και πανίδα διασπά άμεσα την οργανική ουσία με αποτέλεσμα τη βελτίωση της δομής του εδάφους και τη μετατροπή των θρεπτικών στοιχείων σε αφομοιώσιμες μορφές (Blume 1989, Ματζίρης 2011). [22]

23 Τα αστικά εδάφη παρουσιάζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά (Craul 1992): Εκτεταμένη οριζόντια και κάθετη μεταβλητότητα. Συμπίεση και υποβάθμιση της δομής του εδάφους. Παρουσία επιφανειακής κρούστας σε επιφάνειες γυμνού εδάφους που εμφανίζουν υδροφοβικές ιδιότητες. Αλλαγή του ph του εδάφους με αύξουσα συνήθως τάση. Περιορισμός και μείωση του αερισμού και της αποστράγγισης. Διακοπή του κύκλου των θρεπτικών στοιχείων και τροποποίηση του πληθυσμού των οργανισμών που ζουν στο εδαφικό περιβάλλον και της δραστηριότητάς τους. Παρουσία υλικών από ανθρώπινες δραστηριότητες και άλλων ρύπων. Τροποποίηση και αλλαγή της θερμοκρασιακής κατάστασης του εδάφους Οι Patterson et al. (1980) αναφέρουν ότι η υποβάθμιση της ποιότητας των αστικών εδαφών οφείλεται στη χημική μεταβλητότητα, την παρουσία στο εδαφικό προφίλ χαλικιών και λίθων χωρίς συγκεκριμένο προσανατολισμό ή διάταξη, τη δημιουργία απροσδιόριστης μορφής ριζικού συστήματος και έλλειψη δραστηριότητας γαιοσκωλήκων. Κλίμα και κλιματική αλλαγή Κλίμα Το κλίμα είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την οικολογία ενός τόπου (Duvigneaud 1975). Όπως αναφέρθηκε μία από τις κύριες ευεργετικές επιδράσεις των δένδρων είναι η βελτίωση του κλίματος. Οι κλιματικοί παράγοντες οι οποίοι μας επηρεάζουν είναι η ηλιακή ακτινοβολία, η θερμοκρασία του αέρα καθώς και η κίνηση και η υγρασία του αέρα (Ντάφης 2001) Θερμοκρασία Η ηλιακή ακτινοβολία που φθάνει στο έδαφος της πόλης είναι μικρότερη εξαιτίας της διάχυσης και της απορρόφησής της από τα αερολύματα της ατμόσφαιρας (Ματζίρης, 2011). Η θερμοκρασία μέσα στην πόλη είναι υψηλότερη σε σχέση με εκείνη των γύρω περιοχών. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες παρατηρούνται στο κέντρο της δομημένης περιοχής, ενώ η θερμοκρασία μειώνεται αργά προς τα προάστια, για να ελαττωθεί απότομα στην περιφέρεια (Petrakakis et al., 2000). Κατά τη διάρκεια της ημέρας η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται από τις επιφάνειες της πόλης όπως η άσφαλτος των [23]

24 δρόμων, οι ταράτσες, το τσιμέντο και τα τζάμια. Αυτά αν και έχουν μικρή μονωτική ικανότητα, κερδίζουν και χάνουν θερμότητα με γρηγορότερο ρυθμό από ότι η βλάστηση ή το έδαφος. Η θερμότητα μεταφέρεται μέσω της μεταγωγής στον αέρα προκαλώντας αύξηση της θερμοκρασίας του (Ντάφης 2001). Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει εξαιτίας πολλών παραγόντων. Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι η αυξημένη παρουσία υλικών με υψηλή θερμοχωρητικότητα (άσφαλτος, τσιμέντο), η μείωση επιφανειών εξάτμισης και διαπνοής (επιφάνειας με βλάστηση), το υψηλό ποσοστό αδιαπέραστων υλικών πάνω στα οποία το νερό ρέει αντί να διεισδύει στο έδαφος, η αύξηση των ατμοσφαιρικών ρύπων, η ελάττωση της ταχύτητας των ανέμων λόγω της πυκνότητας δόμησης του πολεοδομικού ιστού, η εισροή ενέργειας μέσω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, η λειτουργία μηχανών εσωτερικής καύσης και οι εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης (Celesti 1992). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αστική νησίδα (Horbert 1982) και είναι χαρακτηριστικό της αστικοποίησης (Horbert 1990). Οι αστικές περιοχές έχουν από 2 έως 5,5 ο C υψηλότερη θερμοκρασία από ότι οι γύρω περιοχές (Vink 1983). Σχετική υγρασία Η μέση σχετική υγρασία σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, αν και περιορισμένες, είναι χαμηλότερη σε σύγκριση με εκείνη των αγροτικών ή δασικών περιοχών (Ντάφης2001). Η σχετική υγρασία της πόλης μειώνεται κατά 2% περίπου το χειμώνα και κατά 8% περίπου το καλοκαίρι (Ματζίρης 2011). Σύμφωνα με τον Van Zuylen (1971), αυτή η διαφορά της σχετικής υγρασίας οφείλεται στην ταχεία απομάκρυνση του νερού της επιφάνειας, στη μικρή παρουσία βλάστησης και στο φαινόμενο της αστικής νησίδας. Κατακρημνίσματα Οι πόλεις δεν επηρεάζουν άμεσα την εκδήλωση βροχοπτώσεων, φαίνεται όμως ότι επηρεάζουν το ύψος των βροχοπτώσεων σε σχέση με την ύπαιθρο. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η μείωση της ταχύτητας των βροχοφόρων ανέμων λόγω της αυξημένης τραχύτητας αυξημένης τραχύτητας των επιφανειών μέσα στην πόλη και συνεπώς την μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής της βροχοφόρου αέριας μάζας, σε περιπτώσεις χαμηλών νεφών που προκαλούν βροχές αναγλύφου. Η εξήγηση αυτή αμφισβητείται από πολλούς, αλλά σύμφωνα με τον Ντάφη (2001) στις πόλεις έχουμε ετησίως μεγαλύτερο αριθμό καταιγίδων (13-63%) απ ότι στην ύπαιθρο και [24]

25 υψηλότερες βροχοπτώσεις σε ποσοστό 5-23%. Οι καταιγίδες όμως δημιουργούν ταχύτατη επιφανειακή απορροή του νερού και έτσι δεν υπάρχει δυνατότητα διείσδυσης του νερού στο έδαφος (Attore et al. 2000). Άνεμος Οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την ατμόσφαιρα μιας πόλης είναι η δόμησή της και συγκεκριμένα το ύψος των κτιρίων, το πλάτος των δρόμων και η έλλειψη ανοιχτών χώρων που μειώνουν την ένταση του ανέμου. Αυτή η μείωση στην ένταση του ανέμου είναι της τάξης του 25-30% και έχει άμεση επίδραση στην αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της πόλης (Kelessis et al., 2000). Όταν όμως οι κεντρικοί δρόμοι έχουν την ίδια κατεύθυνση με τους ανέμους, η δόμηση είναι πυκνή και το ύψος των κτιρίων μεγάλο, εμφανίζεται το φαινόμενο του τούνελ με αποτέλεσμα ο αέρας να αποκτά ταχύτητα μεγαλύτερη από εκείνη της υπαίθρου (Ντάφης, 2001). Κλιματική αλλαγή Το κλίμα της Γης έχει αλλάξει κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν εφτά κύκλοι παγετώνων, με το απότομο τέλος της εποχής των παγετώνων πριν από περίπου χρόνια πράγμα το οποίο σηματοδοτεί και την έναρξη του σύγχρονου κλίματος. Οι περισσότερες από τις μεταβολές αυτές οφείλονται στην αλλαγή της ποσότητας της ηλιακής ενέργειας που φθάνει στην επιφάνεια της Γης. Ο όρος υπερθέρμανση του πλανήτη αναφέρεται στη μακροπρόθεσμη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Η θερμοκρασία παρουσιάζει άνοδο από τις αρχές του 20 ου αιώνα, κυρίως από τα τέλη της δεκαετίας του Σε όλο τον κόσμο από το 1880 η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης έχει αυξηθεί κατά 0,8 ο C και επιπλέον, 9 στα 10 θερμότερα καλοκαίρια έχουν καταγραφεί κατά την τελευταία 15ετία. Η κλιματική αλλαγή περιλαμβάνει την υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά παραπέμπει στο ευρύτερο φάσμα των αλλαγών που συμβαίνουν στον πλανήτη μας. Αυτά είναι συνέπειες της αύξησης της θερμοκρασίας, η οποία προκαλείται κυρίως από τις ανθρωπογενείς επιδράσεις, την καύση ορυκτών καυσίμων και την εκπομπή των αερίων που παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της εκπομπής των αερίων του θερμοκηπίου. Κατά μέσο όρο το κλίμα της Γης θα γίνει θερμότερο. Παρόλα αυτά, ορισμένα φυτά μπορεί να ανταποκριθούν θετικά στην αύξηση των ατμοσφαιρικών εκπομπών CO2 ( Η μεταβολή του κλίματος αναμένεται να έχει εκτεταμένες [25]

26 οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το CO2 είναι βασικό αέριο του θερμοκηπίου. Οι αλλαγές που συμβαίνουν στον παγκόσμιο κύκλο του άνθρακα επηρεάζουν την ατμοσφαιρική συγκέντρωση του CO2 που είναι ζωτικής σημασίας για το κλίμα. Τα δάση παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο τόσο ως δεξαμενές όσο και ως πηγές του CO2. Η δασική βλάστηση και τα εδάφη περιέχουν περίπου το μισό του γήινου άνθρακα του πλανήτη. Τα δάση απορροφούν το CO2 μέσω της φωτοσύνθεσης και το ελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα μέσω της αναπνοής και της αποσύνθεσης. Η απορρόφηση του άνθρακα από ένα δάσος αυξάνεται με την ανάπτυξη του δάσους. Τα δάση όμως, δε μπορούν να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής με αποτέλεσμα να γίνονται πιο ευάλωτα σε αυτές. Ο ρυθμός με τον οποίο μεταβάλλεται το κλίμα ποικίλλει τόσο σε μικρές όσο και σε μεγάλες γεωγραφικές κλίμακες και γενικά αυξάνει με την απόσταση από τον ισημερινό. Τα δασοπονικά είδη ποικίλλουν όσο αφορά την αντοχή τους, την ανθεκτικότητά τους και την προσαρμοστικότητά τους στην κλιματική αλλαγή. Για τη διατήρηση των ειδών, αυτά θα πρέπει να προσαρμοστούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ή να μεταναστεύσουν σε περιοχές όπου επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες. Η ικανότητα ενός είδους να μεταναστεύσει θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να διασκορπιστεί και από εάν θα υπάρχει ο κατάλληλος βιότοπος. Οι κίνδυνοι απώλειας των ειδών και η διατάραξη του οικοσυστήματος ποικίλλουν γεωγραφικά και χρονικά. Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι ούτε το κλίμα ούτε είδη ανταποκρίνονται γραμμικά στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, αλλά, μάλλον, έχουν την τάση να αντιδρούν απότομα διαταράσσοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος (FAO, 2013). Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα συνεχίσουν να αυξάνονται για τις επόμενες δεκαετίες, σε μεγάλο βαθμό λόγω των αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία περιλαμβάνει περισσότερους από επιστήμονες από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες, προβλέπει αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,5 έως 10 ο C κατά τον επόμενο αιώνα. Σύμφωνα με την IPCC, η έκταση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε μεμονωμένες περιοχές θα μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου και με την ικανότητα των διαφορετικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών συστημάτων για τον μετριασμό ή την προσαρμογή στην αλλαγή. Η IPCC προβλέπει ότι οι αυξήσεις στην παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα είναι τουλάχιστον από 1,8 έως 5,4 βαθμούς Φαρενάιτ (1 έως 3 ο C). Το μέγεθος της αλλαγής του κλίματος για τις επόμενες δεκαετίες εξαρτάται κυρίως από την ποσότητα των αερίων που εκπέμπονται [26]

27 σε παγκόσμιο επίπεδο και παγιδεύουν τη θερμότητα και πόσο ευαίσθητο είναι το κλίμα της Γης είναι σε αυτές τις εκπομπές ( Τα αέρια του φαινόμενου του θερμοκηπίου είναι: Οι υδρατμοί. Το πιο άφθονο αέριο του θερμοκηπίου, αλλά το σημαντικότερο, δρα ως ανάδραση για το κλίμα. Οι υδρατμοί αυξάνονται καθώς η ατμόσφαιρα της Γης θερμαίνεται. Διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Ένα σημαντικό συστατικό της ατμόσφαιρας απελευθερώνεται μέσα από φυσικές διαδικασίες όπως η αναπνοή και οι εκρήξεις ηφαίστειων καθώς και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αποψίλωση των δασών, οι αλλαγές χρήσης γης και η καύση ορυκτών καυσίμων. Η συγκέντρωση του CO2 αυξήθηκε λόγω της βιομηχανικής επανάστασης. Το μεθάνιο (CH4). Ένα αέριο υδρογονάνθρακα που παράγεται τόσο από φυσικές πηγές όσο και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης και της αποσύνθεσης των αποβλήτων στους χώρους υγειονομικής ταφής, της γεωργίας, και ειδικότερα της καλλιέργειας ρυζιού, καθώς και από την πέψη των μηρυκαστικών και την κοπριά των κατοικίδιων ζώων. Το πρωτοξείδιο του αζώτου (N2O). Ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου που παράγεται από τις πρακτικές που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του εδάφους, ιδίως με τη χρήση των εμπορικών και οργανικών λιπασμάτων, καύση ορυκτών καυσίμων, την παραγωγή νιτρικού οξέος, και την καύση βιομάζας. Χλωροφθοράνθρακες (CFC). Συνθετικές ενώσεις βιομηχανικής προέλευσης που χρησιμοποιούνται σε πολλές εφαρμογές και απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα να συμβάλλον στη καταστροφή του στρώματος του όζοντος. ( [27]

28 Ο σχεδιασμός στρατηγικών για την προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή δίνει μεγάλη έμφαση στη μείωση ή την άμβλυνση των αερίων του θερμοκηπίου. Οι ημερήσιες εκπομπές των αερίων θα επηρεάσουν στην αλλαγή του κλίματος κατά το πέρας των ετών. Η αλλαγή του κλίματος επηρεάζεται από τις εκπομπές των αερίων και κυρίως από το CO2 το οποίο έχει μακρά διάρκεια ζωής στην ατμόσφαιρα. Το Συμβούλιο Έρευνας Φυσικών Επιστημών (EPSRC) και πρόγραμμα του Ηνωμένου Βασιλείου σχετικά με τις κλιματικές επιπτώσεις (UKCIP), έχουν δημιουργήσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα σχετικό με την κλιματική αλλαγή, το οποίο αναπτύσσει τρόπους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μέσω στρατηγικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Οι αστικές περιοχές έχουν διαφορετικά βιοφυσικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τις γύρω αγροτικές περιοχές. Παραδείγματος χάριν, η ανταλλαγή της ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει το φαινόμενο της θερμικής νησίδας στις αστικές περιοχές, όπου η θερμοκρασία του αέρα μπορεί να είναι αρκετούς βαθμούς θερμότερη από ότι στην ύπαιθρο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένα σενάριο είναι ότι οι ετήσιες μέσες θερμοκρασίες θα αυξηθούν από 1 έως 5 ο C έως το 2080, με τις θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού να αυξάνονται περισσότερο από αυτές του χειμώνα. Επίσης, ο χειμώνας θα παρουσιάσει αύξηση στις βροχοπτώσεις (έως 30%) και τα καλοκαίρια θα είναι περισσότερο ξηρά (έως 50%). Η κλιματική αλλαγή θα έχει επιπτώσεις στο αστικό περιβάλλον που θα γίνονται αισθητές και από τους ανθρώπους. Οι ανοιχτοί χώροι αστικού πρασίνου μέσω της επίδρασής τους στα μικροκλίματα και της μείωσης της επιφανειακής απορροής συμβάλλουν στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, υπάρχουν λίγες πληροφορίες σχετικά με την ποσότητα και την ποιότητα που απαιτείται να έχουν οι χώροι αυτοί στις πόλεις (Gill et al. 2007). CO2 Πριν από την βιομηχανική εποχή γύρω στο 1750, η συγκέντρωση του ατμοσφαιρικού CO2 ήταν 280±10 ppm για αρκετά χιλιάδες χρόνια. Η συγκέντρωσή του CO2 από τότε αυξήθηκε πολύ φτάνοντας τα 367ppm το Τα τελευταία χρόνια ο ρυθμός αύξησής του είναι πολύ μεγάλος. Η αύξηση της συγκέντρωσής του οφείλεται σε ανθρωπογενείς επιδράσεις. Τα τρία τέταρτα από την εκπομπή του CO2 οφείλεται στην καύση των ορυκτών. Επιπλέον, η αλλαγή των χρήσεων γης είναι υπεύθυνη για το υπόλοιπο των εκπομπών. Ο ρυθμός αύξησης της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε CO2 ήταν [28]

29 3,3±0,1 PgC/yr κατά τη διάρκεια του 1980 με 1989 και 0,1 κατά τη διάρκεια του Αυτή η ελάττωση οφείλονταν στην απορρόφηση ποσοτήτων CO2 από τους ωκεανούς και από τα χερσαία οικοσυστήματα (Farquhar et al. 2001). Η αύξηση της θερμοκρασίας μειώνει τη διαλυτότητα του CO2 και συνεπώς μειώνει την απορρόφησή του από τους ωκεανούς. Σύμφωνα με τους Metz et al. (2005), η δέσμευση και αποθήκευση του CO2 συμβάλλει στο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Ο όρος αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα αναφέρεται στη συσσώρευση ξυλώδους βιομάζας, καθώς τα δένδρα προσαυξάνουν στην πορεία του χρόνου. Η ποσότητα CO2, που αποθηκεύεται από δένδρα του αστικού πράσινου, είναι ανάλογη της βιομάζας τους, εξαρτάται από την πυκνότητα του ξύλου, το ρυθμό αύξησής και τη θνησιμότητα τους. Ως επακόλουθο αυτών, εξαρτάται και από το δασοπονικό είδος, την ηλικία και τις πρακτικές διαχείρισης. Ο άμεσος υπολογισμός της συνολικής αποθηκευμένης ποσότητας άνθρακα του αστικού πρασίνου μίας πόλης, προϋποθέτει απομάκρυνση και καταστροφή ατόμων, επομένως δεν είναι εφικτός. Γίνεται λοιπόν, χρήση των κανόνων της αλλομετρίας. Οι κανόνες αυτοί καθορίζουν τις ποσοτικές σχέσεις μεταξύ βασικών χαρακτηριστικών διαστάσεων των δένδρων. Υπάρχουν δύο τύποι αλλομετρικών εξισώσεων. Η ογκομετρική, η οποία υπολογίζει τον όγκο του υπέργειου τμήματος του δένδρου χρησιμοποιώντας τη στηθιαία διάμετρο και το ύψος, ανεξάρτητα από το είδος του δένδρου και η άμεση, η οποία αποδίδει το ξηρό βάρος του υπέργειου τμήματος του δένδρου χρησιμοποιώντας τη στηθιαία διάμετρο και το ύψος. Οι εξισώσεις βιομάζας που αφορούν στα δένδρα του αστικού οικοσυστήματος θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές συνθήκες ανάπτυξης στις οποίες βρίσκονται, σε σχέση με αυτά του φυσικού περιβάλλοντος (υδατικό στρες, η ρύπανση και ο ανταγωνισμός από τις υποδομές) καθώς και τις διαφορετικές πρακτικές διαχείρισης. Οι παράμετροι αυτές επηρεάζουν τη βιομάζα στα διάφορα μέρη του δένδρου (Τσιτσώνη κ.ά. 2013). Ο Birdsey (1992) αναφέρει ότι η διάθεση του αποθηκευμένου άνθρακα σε ένα τυπικό δασικό δένδρο έχει ως εξής: 17% στις ρίζες, το 50% στον κορμό, 30% στα κλαδιά, και 3% στο φύλλωμα, όμως στα αστικά οικοσυστήματα τα άτομα μεγαλώνουν πιο γρήγορα και δεσμεύουν περισσότερο CO2 ανά δένδρο (Jo and McPherson 1995, Nowak and Crane 2002), ενώ ταυτόχρονα υπόκεινται στους ισχυρότερους στρεσογόνους παράγοντες που πιθανό να περιορίζουν την ανάπτυξή τους. Οι εξισώσεις που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι προσαρμοσμένες σε δένδρα που αναπτύσσονται σε αστικό οικοσύστημα. [29]

30 Ψηφιακό μητρώο δένδρων Το εγχείρημα του σχεδιασμού και της διαχείρισης της αστικής βλάστησης κρίνεται ιδιαίτερα δύσκολο καθώς κάθε πόλη χαρακτηρίζεται από τις δίκες τις ιδιαίτερες οικολογικές συνθήκες. Ιδιαιτέρως ωφέλιμα σε αυτήν την διαδικασία μπορούν να φανούν τα ψηφιακά μητρώα καθώς και τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS), τα οποία αποτελούν τον πιο ακριβή τρόπο χαρτογράφησης της θέσης των δένδρων μιας περιοχής. Τα δυο προαναφερθέντα εργαλεία χρησιμοποιούνται για την αποτύπωση των δένδρων και ενισχύουν ιδιαίτερα το έργο των δασοκόμων πόλεων έτσι ώστε οι ίδιοι να διαχειρίζονται καλυτέρα τους φυσικούς πόρους. Ένα μητρώο κρίνεται σημαντικό να ολοκληρωθεί για πολλούς λογούς με βασικότερο όλων το να προσδιοριστεί αν υπάρχει η ανάγκη για κλαδεύσεις, φυτεύσεις, απομακρύνσεις δένδρων ή άλλη οποιαδήποτε εφαρμογή προγράμματος για την διαχείριση των δένδρων. Επιπλέον ένας πολύ σημαντικός λόγος είναι για να προσδιοριστεί συνολικά η αξία των δένδρων ως πόρων και να διαπιστωθούν οι ωφέλειες από αυτά. Ένα μητρώο πρέπει να προσδιορίζει όλες εκείνες τις απαραίτητες πληροφορίες και τις λεπτομέρειες που χρειάζονται για να επιτελέσει τους στόχους που προαναφέρθηκαν, χωρίς ωστόσο να πλεονάζει σε συλλογή δεδομένων που δεν κρίνονται χρήσιμα για το έργο αυτό καθώς η συλλογή είναι δαπανηρή. Για να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο θα πρέπει πριν την έναρξη συλλογής δεδομένων να καθορίζονται οι αντικειμενικοί στόχοι. Τα είδη των πληροφοριών ποικίλουν και μπορούν να χαρακτηριστούν ως μόνιμες, προσωρινές, ή ως συνδυασμό αυτών των δυο. Οι μόνιμες αφορούν το είδος του δένδρου και τη θέση του, οι προσωρινές στοιχεία όπως παραδειγμάτων χάριν την ανάγκη για κλάδευση ή μια ιδιαίτερη κατάσταση των δένδρων. Άλλα δεδομένα τα οποία μπορούν να συλλεχθούν σε ένα μητρώο είναι τα είδη κλάδευσης, η περιποίηση της κόμης, οι χειρισμοί ενάντια στα παθογόνα καθώς και η απομάκρυνση της νεκρής βιομάζας δηλαδή, η απομάκρυνση των κλάδων ή ακόμη και ολοκλήρου του ατόμου. Πληροφορίες όπως οι ανάγκες για συντήρηση ενός δένδρου μπορούν να καταστήσουν ένα μητρώο πολύ σύντομα ξεπερασμένο καθώς χαρακτηρίζονται ως παροδικές. Για αυτόν το λόγο τα μητρώα πρέπει να ενημερώνονται τακτικά και μετά από κάθε διαδικασία συντήρησης. Ο κυριότερος στόχος των μητρώων δένδρων είναι να καταλήξουν στον προγραμματισμό έργων συντήρησης. Ο σχεδιασμός και η επιλογή ενός συστήματος μητρώων θα πρέπει να έχει ως σκοπό την συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών για την σωστή λήψη αποφάσεων από τους διαχειριστές, και κατά την [30]

31 διάρκεια αυτού του σχεδιασμού θα πρέπει αναλαμβάνεται υπόψιν το χρονικό και υλικό κόστος (Τσιτσώνη κ.ά 2013). Μέθοδοι υπολογισμού οργανικής ουσίας, μηχανικής σύστασης, ph και αζώτου. Οργανική ουσία του εδάφους Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους εν καιρώ βελτιώνονται διά μέσου μιας διαδικασίας που συντελείται στο έδαφος από την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας που παράγεται από τα φυτά με τα φυτικά υπολείμματά τους. Η αποσύνθεση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία χημικών ενώσεων καθώς και H +, CO2, NH3. Η ανάμιξη των ενώσεων αυτών και του ανόργανου εδάφους σχηματίζει αργιλοχουμικά σύμπλοκα τα οποία συμμετέχουν στη βελτίωση των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων του εδάφους. Η μέθοδος της υγρής οξείδωσης χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα για τον προσδιορισμό της οργανικής ουσίας του εδάφους. Κονιοποιημένο έδαφος που περιέχει 10-24mgοργανικού άνθρακα τοποθετείται σε κωνική φιάλη Erlenmeyerτων 500ml. Στην κωνική φιάλη προσθέτουμε με σιφώνιο 10mlδιαλύματος K2CR2O7 και περιστρέφουμε τη φιάλη με σκοπό τη διαβροχή του εδάφους. Τέλος, προστίθενται με ογκομετρικό κύλινδρο 20mlπυκνού H2SO4. Μετά ανακινούμε την κωνική φιάλη για 1 λεπτό. Στη συνέχεια, περιστρέφουμε την κωνική φιάλη με σκοπό την καλύτερη οξείδωση του οργανικού άνθρακα για διάστημα 30 λεπτών. Μετά την πάροδο των 30 λεπτών προσθέτουμε στην κωνική φιάλη 200mlνερό και 10mlπυκνό H3PO4. Μετά την προσθήκη του H3PO4 γίνεται προσθήκη 1-2mlδιφαινυλαμίνης και μετά γίνεται τιτλοδότηση του διαλύματος με FeSO47H2O για τον προσδιορισμό των μη αναχθέντων CR2O7 2-. Το τέλος της τιτλοδότησης εντοπίζεται με την αλλαγή του χρώματος από μπλε σε πρασινωπό (Αλιφραγκής 2010). Μηχανική σύσταση του εδάφους Η μηχανική σύσταση παίζει σημαντικό ρόλο στην παραγωγικότητα ενός εδάφους γιατί είναι η βασική ιδιότητα που επηρεάζει όλες τις άλλες φυσικές και χημικές ιδιότητές του. Αυτό οφείλεται στο ότι τα τρία κλάσματα της λεπτής γης (άργιλος, άμμος και ιλύς), έχουν διαφορετικές φυσικές και χημικές ιδιότητες. Η άμμος και η ιλύς που αποτελούνται από πρωτογενή ορυκτά έχουν μεγάλο σχετικό μέγεθος και μικρή ειδική επιφάνεια. Η άργιλος αποτελείται από δευτερογενή ορυκτά και έχει μεγάλη ειδική επιφάνεια εξαιτίας του πολύ μικρού μεγέθους των κόκκων της. Η μηχανική σύσταση [31]

32 υπολογίστηκε με τη μέθοδο του Bouyoucos. Στη μέθοδο αυτή χρησιμοποιούμε ειδικώς βαθμολογημένα πυκνόμετρα, τα οποία δίνουν αμέσως την εκατοστιαία αναλογία των σε αιώρηση ευρισκόμενων τεμαχιδίων του αιωρήματος. Η ειδική αυτή βαθμολόγηση του πυκνόμετρου γίνεται συνήθως για μέσης μηχανικής σύστασης εδάφη και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται σφάλματα όταν χρησιμοποιούνται για βαριά αργιλώδη και ελαφρά αμμώδη εδάφη. Για τη διόρθωση του σφάλματος λόγω μεταβολής του ιξώδους του υγρού αιώρησης μετράμε κάθε φορά και τη θερμοκρασία του αιωρήματος. Τα αντιδραστήρια της μεθόδου αυτής είναι: H2O2 10% v/v. Παρασκευάζεται με αραίωση πυκνού διαλύματος H2O2. Ο σκοπός της χρήσης αυτού είναι η καταστροφή της οργανικής ουσίας. Διάλυμα (NaPO3)6πυκνότητας 1% w/v. Σκοπός της χρήσης του διαλύματος είναι ο διαμερισμός των συσσωματωμάτων που επιτυγχάνεται με την εναλλαγή των προσροφημένων πολυσθενών κατιόντων με ιόντα νατρίου, τα οποία λόγω μεγάλου ενυδατώματος διαμερίζουν την άργιλο. Διθειονικό νάτριο (Na2S22H2O). Σκοπός της χρήσης αυτού είναι η απομάκρυνση των οξειδίων του σιδήρου. Διάλυμα HCL, 0,2N. Διάλυμα 0,3 Μ κιτρικού νατρίου (C6H5Na3O72H2O). Παρασκευάζεται με διάλυση 88.2gκιτρικού νατρίου σε ένα λίτρο νερό. Διάλυμα 1Μ NaHCO3. Παρασκευάζεται με διάλυση 8.4gNaHCO3 σε 100 mlνερού. Διάλυμα NaCL 5%. CH3OHή βουτανόλη ή καπριλική αλκοόλη. Τοποθετούμε 50gεδάφουςσε ποτήρι ζέσεως του ενός λίτρου. Στη διαδικασία προσδιορισμού αρχικά γίνεται καταστροφή της οργανικής ουσίας. Ζυγίζουμε 10 γραμμάρια ξηρού στον αέρα εδάφους και το τοποθετούμε σε ποτήρι ζέσεως των 600ml. Προσθέτουμε 2 ή 3 φορές από 30ml διαλύματος Η2Ο2 10% v/v. Μετά από αυτό θερμαίνουμε το δείγμα σε πλάκα ζέσεως ή σε αμμόλουτρο θερμοκρασίας 80 ο C. Σκοπός είναι η καταστροφή της οργανικής ουσίας. Στη συνέχεια, γίνεται απομάκρυνση τα των ανθρακικών αλάτων. Στο ποτήρι ζέσεως προστίθεται μια ορισμένη ποσότητα διαλύματος HCL, 0,2N. Θερμαίνουμε σε αμμόλουτρο το αιώρημα αναδεύοντάς το καλά. Μετά, αφήνουμε το έδαφος για να καθιζάνει και μετά αποχύνεται το υπερκείμενο διαυγές υγρό. επιπλέον, γίνεται και η απομάκρυνση των οξειδίων του σιδήρου. Για το [32]

33 λόγο αυτό μετά την καταστροφή της οργανικής ουσίας το έδαφος μεταφέρεται σε ποσοτικά σε σωλήνα φυγοκέντρισης των 100ml. Μετά από αυτές τις διαδικασίες γίνεται χημικός διαμερισμός της αργίλου και μηχανικός διαμερισμός σε ειδικούς αναδευτήρες. Με τη βοήθεια του υδροβολέα μεταφέρουμε ποσοτικά το έδαφος σε ειδικούς γυάλινους κυλίνδρους Bouyoucosκαι προσθέτουμε νερό μέχρι τη χαμηλότερη χαραγή του κυλίνδρου. Κατά την προσθήκη νερού θα πρέπει το πυκνόμετρο να βρίσκεται μέσα στο αιώρημα. Εάν κατά τη διάρκεια της ανάδευσης και της μεταφοράς του αιωρήματος σχηματίζεται αφρός προσθέτουμε σταγόνες βουτανόλης. Αναδεύουμε το δείγμα με τη βοήθεια αναδευτήρα για 5-6 φορές. Μετά την έξοδο από το αιώρημα του αναδευτήρα, μπαίνει σε λειτουργία το χρονόμετρο. Ύστερα από την πάροδο 40 δευτερολέπτων γίνεται ανάγνωση του πυκνόμετρου ενώ ταυτόχρονα μετράται και η θερμοκρασία του αιωρήματος. Οι ίδιες μετρήσεις ακολουθούν και μετά την πάροδο των δύο ωρών. Γίνεται στη συνέχεια διόρθωση ανάλογα με τη θερμοκρασία του αιωρήματος. Η πρώτη διορθωμένη ανάγνωση δείχνει την εκατοστιαία περιεκτικότητα του αιωρήματος σε ιλύ και άργιλο και η δεύτερη σε άργιλο(αλιφραγκής 2010). ph Το phτου εδάφους είναι μια βασική χημική ιδιότητα, η οποία επηρεάζει τη βιολογική δραστηριότητα του εδάφους, τη σταθερότητα των ορυκτών του και την αφομοιωσιμότητα των διαφόρων θρεπτικών στοιχείων που βρίσκονται στο έδαφος και ως αποτέλεσμα την καλή θρέψη των φυτών. Ο προσδιορισμός του phέγινε με ειδικά όργανα γνωστά ως πεχάμετρα. Τα όργανα αυτά με ειδικά ηλεκτρόδια μετρούν την ηλεκτρενεργητική δύναμη που αναπτύσσεται μεταξύ ενός ηλεκτροδίου υάλου και ενός ηλεκτροδίου καλομέλανος. Ο προσδιορισμός έγινε σε αναλογία 1:1. Σε ποτήρι ζέσεως των 100mlτοποθετούνται 20grκοσκινισμένου και ξηραμένου δείγματος εδάφους. Στη συνέχεια προστίθενται με τη βοήθεια ογκομετρικού κυλίνδρου 20mlνερού. Το αιώρημα που προκύπτει είναι 1:1. Αναδεύουμε με τη βοήθεια γυάλινης ράβδου το αιώρημα και για διάστημα 30 λεπτών. Μετά, αφήνουμε σε ηρεμία το δείγμα για άλλα 30 λεπτά για μερική καθίζηση. Μετά το πέρας της διαδικασίας εισάγονται τα ηλεκτρόδια υάλου-καλομέλανος και μετράται το phμε τη βοήθεια του πεχάμετρου (Αλιφραγκής 2010). [33]

34 Άζωτο Το άζωτο είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία των οργανισμών λόγω του ότι αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο των πρωτεϊνών και ενζύμων. Βρίσκεται στο έδαφος με οργανική και ανόργανη μορφή. Το μεγαλύτερο ποσοστό του αζώτου στο έδαφος βρίσκεται υπό οργανική μορφή (90-98%), ενώ ένα μικρό ποσοστό υπό ανόργανη μορφή. Τα ανώτερα φυτά προσλαμβάνουν το άζωτο μόνο υπό αμμωνιακή μορφή. Ο προσδιορισμός του αζώτου έγινε με τη μέθοδο της υγρής οξείδωσης Kjeldhal. Κατά τη μέθοδο αυτή μια ποσότητα κονιοποιημένου και ξηρού εδάφους που περιέχει περίπου 5-10mgN, τοποθετείται μέσα σε ειδικές μακρύλαιμες φιάλες Kjeldhal. Με τη βοήθεια της θερμότητας παρουσία H2SO4 και καταλυτών το οργανικό άζωτο μετατρέπεται σε αμμωνιακή μορφή. Ζυγίζουμε ποσότητα 1gεδάφους απαλλαγμένου από ριζίδια και φυτικούς ιστούς και το μεταφέρουμε σε ειδικές μακρύλαιμες φιάλες Kjeldhal των 500ml. Προστίθενται 10gK2SO4, 1gCuSO4και 0,1gSe. Με τη βοήθεια υδροβολέα προστίθενται 5mlνερού ώστε να ξεπλένονται τα τοιχώματα της φιάλης. Στη συνέχεια, θερμαίνουμε τη φιάλη σε συσκευή καύσης σε απαγωγό. Αρχικά, η θερμοκρασία είναι ήπια ενώ στη συνέχεια αυξάνεται. Η καύση συνεχίζεται έως ότου το χρώμα του δείγματος να πάρει μία ανοιχτή πρασινωπή απόχρωση. Η καύση συνεχίζεται για μισή έως μία ώρα μετά τη διαύγαση του δείγματος. Εάν κατά το στάδιο της αποδιοργάνωσης χρησιμοποιηθεί καταλύτης K2SO4/Cu/Se, τότε όταν οι φιάλες καύσης κρυώσουν, σχηματίζεται ένα συσσωμάτωμα. Όταν όμως προστεθεί νερό το συσσωμάτωμα εξαφανίζεται. Όταν χρησιμοποιηθεί ως καταλύτης μίγμα K2SO4 και Seή μόνο Se, το αποδιοργανωμένο υλικό αποκτά μια ερυθρωπή χροιά. Ο χρωματισμός οφείλεται στο σχηματισμό οξειδίων του Seτα οποία αιωρούνται στο διάλυμα. Μετά την ψύξη της φιάλης μεταφέρεται ποσοτικά το υλικό με υδροβολέα και με διαδοχικές εκπλύσεις με νερό. Στο τέλος γίνεται προσθήκη νερού μέχρι να φτάσει σε τελικό όγκο 250ml(Αλιφραγκής 2010) [34]

35 Περιοχή έρευνας Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε σε χώρους πρασίνου του Δήμου Θεσσαλονίκης των οποίων η προστασία και η διαχείριση βρίσκεται υπό την εποπτεία των υπηρεσιών του Δήμου. Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (2014) του Δήμου Θεσσαλονίκης η πόλη της Θεσσαλονίκης καταλαμβάνει το χώρο ανάμεσα στα εδαφικά όρια που ορίζουν οι εξάρσεις του ορεινού όγκου του Χορτιάτη (+600m), οι λοφοσειρές του Ασβεστοχωρίου ( m), του Ωραιοκάστρου και του Τριλόφου, οι ποταμοί Γαλλικός και Αξιός και ο Θερμαϊκός Κόλπος. Βρίσκεται επάνω στην προσχωσιγενή κοιλάδα που δημιουργούν ο Αξιός, ο Γαλλικός και ο Λουδίας και ανατολικά της ταφροειδούς λεκάνης που σχηματίζεται μεταξύ των βουνών Βερτίσκου, Κερδυλίων και Χορτιάτη. Τα εδάφη γύρω από τη Θεσσαλονίκη σχηματίστηκαν πάνω σε αλλουβιακές αποθέσεις, σε θαλάσσιους και λιμναίους σχηματισμούς και ημιμεταμορφωμένα πετρώματα. Γεωλογικά ανήκει σε δύο γεωτεκτονικές ζώνες: την προσχωσιγενή ζώνη του Αξιού την κρυσταλλοσχιδή ζώνη της Ροδόπης. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης (2010) (NOMOΣ ΥΠ ΑΡΙΘ Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης) ο Δήμος Θεσσαλονίκης με έδρα τη Θεσσαλονίκη προήλθε από τη συνένωση των δύο πρώην Δήμων Θεσσαλονίκης και Τριανδρίας οι οποίοι καταργούνται. Ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα (ΠΕ) Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ) και αποτελεί το μεγαλύτερο δήμο συγκεντρώνοντας πάνω από το 29% του πληθυσμού της ΠΕ και πάνω από το 17% του πληθυσμού της ΠΚΜ. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης αποτελείται από μια έκταση κεντρικά της πόλης, περιλαμβάνει το ιστορικό της κέντρο καθώς και συνοικίες που εκτείνονται προς την ανατολική πλευρά της πόλης. Ο Δήμος περιλαμβάνει τα σημαντικότερα αξιοθέατα και μνημεία του Νομού. Η Θεσσαλονίκη, σε ιστορικό επίπεδο αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο προς βορά, ανατολή και δύση. Λόγω των εξελίξεων στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης κατά την τελευταία δεκαπενταετία, η πόλη θέτει σε νέες, δυνητικά αμοιβαία επωφελείς, βάσεις τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές σχέσεις με τον ευρύτερο χώρο της αλλά και με την βορειοκεντρική Ευρώπη. Επίσης, αποτελεί κόμβο οδικών, σιδηροδρομικών και εναέριων συγκοινωνιών που συνδέει τον ελλαδικό χώρο με τις βαλκανικές, παρευξείνιες και ευρωπαϊκές χώρες και, βαθμιαία, [35]

36 μεταλλάσσεται από μητροπολιτικό κέντρο του βορειοελλαδικού τόξου Μακεδονίας Θράκης σε εν δυνάμει σημαντικό αναπτυξιακό πόλο αναφοράς στη βαλκανική χερσόνησο, στις παρευξείνιες χώρες και κατ επέκταση στην Ευρώπη (Δήμος Θεσσαλονίκης 2014). Κλιματικά στοιχεία Το κλίμα της περιοχής της Θεσσαλονίκης θεωρείται μεσογειακό, με εμφανή την ηπειρωτική επίδραση κατά τις διάφορες εποχές. Οι πιο υψηλές τιμές θερμοκρασίας παρατηρούνται τον Ιούλιο και οι πιο χαμηλές τον Ιανουάριο, ενώ παράλληλα το ετήσιο θερμομετρικό εύρος υπερβαίνει σε τιμή τους 20 C. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα εισβάλλουν ψυχρές αέριες μάζες, εξαιτίας των οποίων κάποιες φορές παγώνουν οι λίμνες και οι ποταμοί. Ο χειμώνας περιλαμβάνει συχνά ημέρες ηλιόλουστες και ήπιες θερμοκρασιακά, ενώ το καλοκαίρι παρατηρείται σχετικά μεγάλος αριθμός θερινών ημερών και ελάττωση των βροχών κατά τη διάρκειά του. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του αέρα κυμαίνεται γύρω στους 16 C, η χαμηλότερη μέση θερμοκρασία (Ιανουάριος) γύρω στους 5,5 C και η υψηλότερη (Ιούλιος) γύρω στους 26 με 26,50 C (Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΔΠΘ 2008).Σύμφωνα με τα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού Θεσσαλονίκη- Καλαμαριά ο οποίος βρίσκεται σε υψόμετρο +5m σε χώμα και με ύψος αισθητήρων από +2 έως +5m στη Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ελλάδας, η μέση θερμοκρασία κατά τα έτη είναι 17,22 ο C, με τη μέγιστη θερμοκρασία να παρουσιάζεται κατά το μήνα Ιούλιο με θερμοκρασία 27,7 ο C και ελάχιστη κατά το μήνα Ιανουάριο με θερμοκρασία 7,6 ο C. Ο μέσος όρος των βροχοπτώσεων κατά τα συγκεκριμένα έτη ανέρχεται στα 34,7mm με ελάχιστες βροχοπτώσεις κατά το μήνα Ιούλιο με 17,8mm και μέγιστη βροχόπτωση το μήνα Μάρτιο με 61,2mm [36]

37 ΜΕΣΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΠΤΩΣΕΩΝ (MM) ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ( Ο C) 30 Μέση Θερμοκρασία ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕΜ ΔΕΚ Σχήμα 1.Ημέση θερμοκρασία της Θεσσαλονίκης κατά τα έτη Μέσο ύψος βροχοπτώσεων ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕΜ ΔΕΚ Σχήμα 2. Το μέσο ύψος βροχοπτώσεων της Θεσσαλονίκης κατά τα έτη [37]

38 Με βάση τα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού Θεσσαλονίκη-Καλαμαριά κατασκευάστηκε το ομβροθερμικό διάγραμμα (έτη ) κατά Bagnouls Gaussen (1957) όπου σύμφωνα με αυτό η ξηρή περίοδος είναι από τις αρχές Απριλίου έως τα μέσα Σεπτεμβρίου Ομβροθερμικό διάγραμμα θερμοκρασία Κατακρημνίσματα Σχήμα 3. Ομβροθερμικό διάγραμμα κατά Bagnouls Gaussen Η διάρκεια του παγετού στην πόλη της Θεσσαλονίκης ανέρχεται στις 30 περίπου ημέρες ανά έτος. Τα καλοκαίρια χαρακτηρίζονται ως ζεστά με υγρές νύχτες και από θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 30 ο Cπολλές φορές και τους 40 ο C (Tsitsoni et al. 2014). Τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο η μέση ταχύτητα ανέμου είναι 20Km/h, ενώ το χειμώνα είναι 26Km/h (Samara and Tsitsoni 2014). Τα τελευταία τριάντα χρόνια διαπιστώθηκε από τους Papakostas et al. (2014), μελετώντας την περίοδο , ότι η μέση θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 1,1 ο C. [38]

39 Δημογραφικά στοιχεία Ο μόνιμος πληθυσμός της Θεσσαλονίκης το 2001 ανέρχονταν στους κατοίκους και το 2011 στους ύστερα από τη συνένωσή του με το Δήμο Τριανδρίας. Παρατηρείται μία πτώση του πληθυσμού της τάξεως του 16,45% (ΕΛΣΤΑΤ). Πίνακας 2. Πληθυσμιακή Μεταβολή Δήμου Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο Νόμιμος Πληθυσμός Νόμιμος Περιφερειακή Πληθυσμός Περιφέρεια Δήμος πληθυσμός Έκταση 2011 πληθυσμός Ενότητα Κεντρικής Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκης Μακεδονίας (Στοιχεία διαθέσιμα από ΕΛΣΤΑΤ). Γεωλογικό υπόβαθρο Το ιστορικό κέντρο της πόλης εντός των τειχών συνίσταται επιφανειακά από ιστορικές αποθέσεις του αρχαιολογικού στρώματος με κυμαινόμενο πάχος από 1 έως και 12m στην περιοχή της παλιάς πόλης νοτιότερα της Εγνατίας οδού. Βαθύτερα βρίσκονται το στρώμα διάβρωσης των νεογενών σχηματισμών, ποταμοχειμάριες και άλλες τεταρτογενείς αποθέσεις. Το βραχώδες υπόβαθρο της πόλης το οποίο αποτελούν οι πρασινοσχιστόλιθοι Θεσσαλονίκης της Περιροδοπικής ζώνης, εκτείνεται με διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και κυμαίνεται από την επιφάνεια του εδάφους βορειότερα της οδού Αγ. Δημητρίου, μέχρι τα 40 μέτρα στην Εγνατία και Αγ. Σοφίας (στοιχεία από γεωτρήσεις Μετρό Θεσσαλονίκης), +55m στην Ροτόντα, +90m στη Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., +70m στο Νοσοκομείο Λοιμωδών (στοιχεία από υδρογεωτρήσεις του Δήμου Θεσσαλονίκης) έως και βαθύτερα από 500m από την επιφάνεια του εδάφους στην περιοχή της Καλαμαριάς. Από γεωτεκτονική άποψη η λεκάνη της Θεσσαλονίκης ανήκει στη ζώνη Αξιού, ενώ μέρος του ανατολικού της τμήματος στην Περιροδοπική ζώνη (Ζερβοπούλου και Παυλίδης 2008). Παρουσιάζει ποικιλομορφία γεωλογικών σχηματισμών, με κυριότερες τρεις ενότητες με ΒΔ-ΝΑ διεύθυνση (Μανάκου 2008). [39]

40 Έδαφος Το έδαφος της περιοχής είναι αποτέλεσμα τεχνικών διαδικασιών (επιχωματώσεις) και μπορεί να χαρακτηριστεί ανώριμο χωρίς πεδογενετική εξέλιξη. Παρουσιάζει βασική αντίδραση, με υψηλό ph λόγω της χρήσης σκύρων από ασβεστόλιθο στα οδοστρώματα ενώ δεν παρατηρείται έλλειψη αζώτου και φωσφόρου. Η μικρή ταχύτητα νιτροποίησης και οι τιμές της φαινομενικής πυκνότητας δείχνουν ότι η συμπίεση του εδάφους παίζει αρνητικό ρόλο (Ματζίρης 2011). Βλάστηση Η περιοχή σύμφωνα με το φυτοκοινωνικό χάρτη υπάγεται στην παραμεσογειακή ζώνη βλαστήσεως (Quercetaliapubescentis), στην υποζώνη ostryocarpinion και στον αυξητικό χώρο cocciferocarpinetum (Αθανασιάδης 1986). Χώροι πρασίνου Οι περιοχές, όπου απαντάται το αστικό πράσινο, ανάλογα με το καθεστώς ιδιοκτησίας και διαχείρισής του στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης, κατανέμονται ως εξής (Γκανάτσας κ.ά. 2002, Ματζίρης 2011): α) Δημοτικοί χώροι (πάρκα αναψυχής, πεζόδρομοι, πεζοδρόμια, νησίδες δρόμων, παρτέρια και δημοτικά φυτώρια), για τη διαχείριση των οποίων είναι υπεύθυνος ο Δήμος Θεσσαλονίκης. β) Χώροι με ειδικό καθεστώς διαχείρισης (Πανεπιστημιούπολη, αρχαιολογικοί χώροι, χώροι στρατοπέδων, αυλές εκκλησιών, αθλητικές εγκαταστάσεις, περιβάλλοντες χώροι νοσοκομείων, περιβάλλοντες χώροι σχολείων, δημόσιων υπηρεσιών και κέντρων πολιτισμού και ρέματα). γ) Ιδιωτικοί χώροι (προκήπια, όψεις, ταράτσες, ακάλυπτοι χώροι μεταξύ πολυκατοικιών, εμπορικοί χώροι και βιομηχανικές εγκαταστάσεις). Σύμφωνα με τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό τα 2/3 των ελεύθερων χώρων πολυκατοικιών και προκηπίων είναι χώροι πρασίνου. Εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης διακρίνονται δύο τύποι αστικών βιοτόπων(κρίγκας 2004): 1. Οι ανθρωπογενείς τύποι βιοτόπων, οι οποίοι περιλαμβάνουν: Χέρσες εκτάσεις, χώρους οργανωμένου πρασίνου (πάρκα, νησίδες, δενδροστοιχίες, κ.α.), βυζαντινά τείχη, πλευρές δρόμων, σιδηροδρομικές ράγες [40]

41 2. Οι ημιφυσικοί τύποι βιοτόπων, οι οποίοι περιλαμβάνουν περιαστικές περιοχές (Δάσος Σέιχ Σου, πλευρές δασικών δρόμων και μονοπατιών, λιβάδια, κήπους) και τα ρέματα. [41]

42 Υλικά και Μέθοδοι Στην παρούσα εργασία ως αντικείμενο μελέτης, επιλέχθηκαν τρία πάρκα τα οποία ανήκουν διοικητικά στο Δήμο Θεσσαλονίκης και αποτελούν χώρους ιδιαίτερης σημασίας για την πόλη και τους κατοίκους της. Βασικά κριτήρια επιλογής των πάρκων ήταν η έκταση, η πυκνότητα των δασοπονικών ειδών, η θέση τους σε σχέση με δρόμους ιδιαίτερου κυκλοφοριακού φόρτου και η επισκεψιμότητά τους. Τα πάρκα που ερευνήθηκαν είναι τα εξής: Το πρώτο είναι το πάρκο της Χ.Α.Ν.Θ. Πρόκειται για ένα αστικό πάρκο το οποίο έχει μικτή έκταση 6 ha και έκταση καθαρού πρασίνου 2,5 ha. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και είναι ιδιαίτερα πυκνό ως προς τα δασοπονικά είδη που περιέχει. Εικόνα 1. Πάρκο Χ.Α.Ν.Θ. Το δεύτερο είναι το πάρκο Κυρίλλου και Μεθοδίου. Το συγκεκριμένο χαρακτηρίζεται ως πάρκο γειτονιάς και έχει μικτή έκταση 0,93 ha και έκταση καθαρού πρασίνου 0,52 ha. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της πόλης και συγκριτικά με το πάρκο της Χ.Α.Ν.Θ. έχει εμφανώς αραιότερη βλάστηση. [42]

43 Εικόνα 2.Πάρκο Κύριλλου και Μεθόδιου Το τρίτο πάρκο είναι το πάρκο Μηνά Πατρικίου. Πρόκειται για ένα πάρκο γειτονιάς το οποίο καταλαμβάνει έκταση 0,64 ha και έκταση καθαρού πρασίνου 0,36 ha. Βρίσκεται και αυτό στο ανατολικό τμήμα της πόλης και κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα βλάστησης με το πάρκο του Κυρίλλου και Μεθοδίου. Ωστόσο διαφέρει με τα προηγούμενα ως προς τη θέση του σε σχέση με δρόμους ιδιαίτερου κυκλοφοριακού φόρτου. Εικόνα 3. Πάρκο Μηνά Πατρικίου [43]

44 Για την έρευνα χρησιμοποιήθηκε το Λογισμικό για τη Διαχείριση Αστικού Πρασίνου and τη Διευκόλυνση Λήψης Αποφάσεων (GreenTree), ( το οποίο αναπτύχθηκε από εξειδικευμένους επιστήμονες και περιέχει κάθε δυνατή ποιοτική και ποσοτική πληροφορία σχετικά με το αστικό πράσινο ώστε να συμβάλλει στην ολοκληρωμένη διαχείριση του. Το GreenTree δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Δημιουργία ολοκληρωμένου προτύπου συστήματος για την κυβερνητική στη διαχείριση της αστικής δασοπονίας και την προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή», περικλείει ένα σύνολο διαδικασιών, υπηρεσιών και προϊόντων που θεωρούνται απαραίτητα για την ύπαρξη ολιστικής προσέγγισης στην άσκηση της αστικής δασοπονίας. Για την υλοποίηση του συνεργάστηκαν: το Εργαστήριο Δασοκομίας του Τμήματος Δασολογίας and Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, ο Δήμος Θεσσαλονίκης και οι εταιρίες «Τεχνοομοιόσταση και «Υλωρική». Το GreenTree αποτελείται από δύο επιμέρους εφαρμογές: Η πρώτη, η οποία και χρησιμοποιήθηκε για την παρούσα έρευνα, ονομάζεται GreenTree Client και έχει αναπτυχθεί σε περιβάλλον Android το οποίο βρίσκεται εγκατεστημένο σε μια πληθώρα έξυπνων συσκευών. Η εφαρμογή εγκαθίσταται σε ταμπλέτα και χρησιμοποιείται για την αρχική καταγραφή και ενδεχομένως την επικαιροποίηση των δεδομένων καταγραφής αστικού πρασίνου. Μέσω της εφαρμογής GreenTree Client καταρτίζεται το ηλεκτρονικό Μητρώο Δένδρων. Η δεύτερη εφαρμογή ονομάζεται GreenTree Manager και χρησιμοποιείται για τη διαχείριση του πρασίνου και την επικοινωνία των πολιτών με τον Δήμο για θέματα που αφορούν στο αστικό πράσινο. Με τη χρήση του λογισμικού GreenTree Client είναι εύκολο να συλλεχθούν όλα τα δεδομένα που αφορούν το κάθε άτομο χωριστά. Συνολικά εμπεριέχονται 104 συνολικά πεδία τα οποία μπορούν να συμπληρωθούν. Εκ των πεδίων αυτών 22 συμπληρώνονται αυτόματα. Επίσης, δεν είναι απαραίτητο να συμπληρωθούν όλα τα πεδία. Η χρήση της εφαρμογής GreenTreeClient απλοποιεί την καταγραφή και παρακολούθηση των δένδρων διότι ενσωματώνει λειτουργίες γεωγραφικού εντοπισμού, καταγραφής και τεκμηρίωσης κάτω από ενιαίο σύστημα. Μετά το πέρας των καταγραφών τα δεδομένα μεταφορτώθηκαν σε έναν κεντρικό διακομιστή (server) με μηδενική πιθανότητα λαθών [44]

45 αντιγραφής. Τα 104 συνολικά πεδία που απαιτούνται για τις ανάγκες της έρευνας δίνονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Απαρίθμηση και περιγραφή πεδίων προς συμπλήρωση Α/Α Όνομα πεδίου Περιγραφή πεδίου Προαπαιτούμενο 1 Ημερομηνία και ώρα 2 Απογραφέας 3 Κατηγορία χώρου 4 Όνομα πάρκου 5 Άλλο 6 Νομός 7 Πόλη 8 Δημοτικό διαμέρισμα 9 Οδός Ημερομηνία και ώρα εισαγωγής του δένδρου. Ο χρήστης ο οποίος καταγράφει το δένδρο. Γενικά Στοιχεία Περιγράφει την τοποθεσία του δένδρου. Εισάγεται το όνομα του πάρκου. Εάν στο πεδίο Κατηγορία χώρου επιλεχθεί «Άλλο», εισάγεται η περιγραφή του. Ο νομός στον οποίο ανήκει το δένδρο. Η πόλη στην οποία ανήκει το δένδρο. Το δημοτικό διαμέρισμα στο οποίο ανήκει το δένδρο. Η οδός στην οποία ανήκει το δένδρο. ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Συμπληρώνεται αυτομάτως ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 10 Κατηγορία οδού Η κατηγορία της επιλεγμένης οδού. ΝΑΙ 11 Οικοδομικό τετράγωνο 12 Κωδικός οδού 13 Αριθμός 14 Ταχυδρομικός κώδικας Το οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο βρίσκεται το δένδρο. Ο μοναδιαίος κωδικός που περιγράφει την οδό. Ο αριθμός της διεύθυνσης της οδού. ΝΑΙ ΝΑΙ Ο ταχυδρομικός ΝΑΙ [45]

46 κώδικας της περιοχής. Ειδικά Στοιχεία 15 ID Το μοναδιαίο ID (αύξον αριθμός) του δένδρου. ΝΑΙ Κωδικός μητρώου Ζωντανό / Νεκρό / Δεν υπάρχει 18 Είδος δένδρου 19 Έτος φύτευσης 20 Ηλικία 21 d1,3 (cm) 22 h (m) 23 Σχήμα κόμης 24 hcb (m) 25 R1 (m) 26 R2 (m) 27 R3 (m) Ο μοναδιαίος κωδικός μητρώου του εκάστοτε δένδρου. Επιλογή της κατάστασης του δένδρου. Το είδος του δένδρου. Έτος φύτευσης του δένδρου, εάν είναι γνωστό. Η αυτομάτως υπολογιζόμενη ηλικία του δένδρου (τρέχον έτος έτος φύτευσης + 2). Η διάμετρος του δένδρου στο ύψος των 1,3 μέτρων σε εκατοστά. Το ύψος του δένδρου σε μέτρα. Το σχήμα της κόμης του δένδρου. Το ύψος στο οποίο ξεκινάει η κόμη σε μέτρα. Η ακτίνα από το κέντρο της κόμης κατά X σε μέτρα. Η ακτίνα από το κέντρο της κόμης κατά Y σε μέτρα. Η ακτίνα από το κέντρο της κόμης κατά X σε μέτρα. [46] ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ 28 R4 (m) Η ακτίνα από το ΝΑΙ

47 κέντρο της κόμης κατά Y σε μέτρα. 29 CD1 (m) R1(m) + R2(m) ΝΑΙ 30 CD2 (m) R3(m) + R4(m) ΝΑΙ Κατάσταση κόμης 31 Αποχρωματισμός κόμης Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. 32 Θύσανοι κόμης 33 Φυλλόπτωση 34 Σήψη κλαδιών Θραύση κλαδιών Ξήρανση κλαδιών Ποσοστό ξήρανσης φύλλων 38 Κλίση 39 Σήψη κορμού 40 Στρεβλότητα 41 Σήψη βάσης 42 Εξογκώματα 43 Κορμοβλαστήματα 44 Μύκητες 45 Κοιλότητες 46 Επίφυτα Πληγώσεις / βανδαλισμοί Βαθμός αποφλοίωσης 49 Δενδροδόχος Επιλέγεται εάν διαγνωστεί.. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Το ποσοστό ξήρανσης ΝΑΙ των φύλλων. Κατάσταση κορμού Η κλίση του κορμού. ΝΑΙ Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Επιλέγεται εάν διαγνωστεί. Ο βαθμός αποφλοίωσης του ΝΑΙ κορμού. Δενδροδόχος- Χώρος Ριζών Περιγραφή της δενδροδόχου, εάν ΝΑΙ υπάρχει. [47] 50 Απόσταση από Η απόσταση της ΝΑΙ

48 κράσπεδο (cm) Τετράγωνη / Κυκλική Διάσταση δενδροδόχου X (cm) Διάσταση δενδροδόχου Y (cm) 54 Στήριξη 55 Άρδευση 56 Εδαφοκάλυψη 57 Σχάρα Συμπίεση εδάφους Υπερύψωση πεζοδρομίου Ριζοβλαστήματα 61 Ζιζάνια Απόλυτη θέση X (GGRS87 / ΕΓΣΑ) Απόλυτη θέση Υ (GGRS87 / ΕΓΣΑ) δενδροδόχου από το κράσπεδο σε εκατοστά. Επιλογή του σχήματος της. Η διάσταση της δενδροδόχου κατά Χ σε εκατοστά. Εάν έχει επιλεχθεί Κυκλική, εισάγεται η διάμετρός της. Η διάσταση της δενδροδόχου κατά Y σε εκατοστά. Για Κυκλική δενδροδόχο, το πεδίο αυτό παραμένει κλειστό. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχει. Επιλέγεται εάν υπάρχουν. Θέση Δένδρου H συντεταγμένη X της θέσης του δένδρου. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού τοποθετηθεί το δένδρο στο χάρτη H συντεταγμένη Υ της θέσης του δένδρου. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού τοποθετηθεί το δένδρο στο χάρτη. ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ [48]

49 Γεωγραφικό πλάτος (WGS84) Γεωγραφικό μήκος (WGS84) Σχετική θέση από αζιμούθιο α (grads) Σχετική θέση από αζιμούθιο α (m) Σχετική θέση από αζιμούθιο β (grads) Σχετική θέση από αζιμούθιο β (m) Σχετική θέση από αζιμούθιο γ (grads) Σχετική θέση από αζιμούθιο γ (m) Το γεωγραφικό πλάτος της θέσης του δένδρου. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού τοποθετηθεί το δένδρο στο χάρτη. Το γεωγραφικό μήκος της θέσης του δένδρου. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού τοποθετηθεί το δένδρο στο χάρτη. Προσδιορίζει την γωνία από τον κορμό μέχρι ένα σημείο α (πχ εμπόδιο) σε grads. Προσδιορίζει την απόσταση από τον κορμό μέχρι ένα σημείο α (πχ εμπόδιο) σε μέτρα. Προσδιορίζει την γωνία από τον κορμό μέχρι ένα σημείο β (πχ εμπόδιο) σε grads. Προσδιορίζει την απόσταση από τον κορμό μέχρι ένα σημείο β (πχ εμπόδιο) σε μέτρα. Προσδιορίζει την γωνία από τον κορμό μέχρι ένα σημείο γ (πχ εμπόδιο) σε grads. Προσδιορίζει την απόσταση από τον κορμό μέχρι ένα σημείο β (πχ εμπόδιο) σε μέτρα. ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ [49]

50 72 Θέση φύτευσης (μόνο για πάρκα) Προσδιορίζει την θέση φύτευσης του δένδρου στο πάρκο. ΝΑΙ 73 Πλάτος θέσης φύτευσης (μ) Το πλάτος της θέσης φύτευσης του δένδρου στο πάρκο Εναέρια καλώδια ΟΤΕ Ύψος καλωδίων ΟΤΕ (m Εναέρια καλώδια ΔΕΗ Ύψος καλωδίων ΔΕΗ (m) Εναέριος φωτισμός Εναέριος σηματοδότης Εναέριο σήμα ΚΟΚ Άλλο εναέριο εμπόδιο Περιγραφή άλλου Επίγεια κολώνα ΟΤΕ Επίγεια κολώνα ΔΕΗ Επίγειος φωτισμός Επίγειος σηματοδότης Επίγειο σήμα ΚΟΚ Άλλο επίγειο εμπόδιο Περιγραφή άλλου Εναέρια Εμπόδια Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Εάν επιλεχθεί το Άλλο εναέριο εμπόδιο, εισάγεται η περιγραφή του. Επίγεια και Υπόγεια Εμπόδια Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί. Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Εάν επιλεχθεί το Άλλο επίγειο εμπόδιο, εισάγετε την περιγραφή του. [50]

51 Υπόγειο δίκτυο ΔΕΗ Υπόγειο δίκτυο ΟΤΕ Υπόγειο δίκτυο ΕΥΑΘ Υπόγειο δίκτυο ΑΕΡΙΟ Δραστηριότητα 95 Άλλο Κατηγορία δραστηριότητας Κωδικός φωτό δένδρου Όνομα φωτό δένδρου Κωδικός φωτό δενδροδόχου Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Επιλέγεται εάν εντοπιστεί Κοινωνικά Δεδομένα Προσδιορίζει τη δραστηριότητα (επαγγελματικός χώρος, κατοικία ΝΑΙ κτλ) πίσω από την θέση του δένδρου. Εάν επιλεχθεί Άλλο στο πεδίο Δραστηριότητα, εισάγεται η περιγραφή του. Εάν επιλεχθεί «Κατάστημα (εν λειτουργία)» ή Κατάστημα (κενό)» ΝΑΙ στο πεδίο Δραστηριότητα, επιλέξτε εδώ την κατηγορία του. Φωτογραφική Τεκμηρίωση Ο κωδικός της φωτογραφίας για το συγκεκριμένο δένδρο. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού ο χρήστης φωτογραφήσει το δένδρο. Το όνομα του αρχείου που εμπεριέχει τη φωτογραφία του συγκεκριμένου δένδρου. ΝΑΙ Εμφανίζεται αυτομάτως αφού ο χρήστης φωτογραφήσει το δένδρο. Ο κωδικός της φωτογραφίας για τη ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ [51]

52 Όνομα φωτό δενδροδόχου Γενική κατάσταση 102 Σύσταση 103 Σημαντικό δένδρο 104 Παρατηρήσεις συγκεκριμένη δενδροδόχο. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού ο χρήστης φωτογραφήσει τη δενδροδόχο. Το όνομα του αρχείου που εμπεριέχει τη φωτογραφία της συγκεκριμένης δενδροδόχου. Εμφανίζεται αυτομάτως αφού ο χρήστης φωτογραφήσει τη δενδροδόχο. ΝΑΙ Κατάσταση, Σύσταση και Παρατηρήσεις Μετά από την λεπτομερή εξέταση του δένδρου, εισάγεται ΝΑΙ η γενική κατάστασή του. Μετά από λεπτομερή εξέταση του δένδρου, εισάγεται η σύσταση του απογραφέα. Επιλέγεται εάν το δένδρο αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα (τοπόσημο) της περιοχής. Εισάγονται τυχόν παρατηρήσεις που ενδεχομένως υπάρχουν για το δένδρο, ή περεταίρω διευκρινήσεις για την κατάστασή του. ΝΑΙ ΝΑΙ [52]

53 Αρχικά, έγινε η αναγνώριση του δασοπονικού είδους η οποία αποτελεί περιγραφική μεταβλητή και ελήφθησαν για κάθε άτομο ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με το GreenTreeClient. Στα ποσοτικά χαρακτηριστικά περιλαμβάνονται το συνολικό ύψος και η διάμετρος του δένδρου και το ύψος και οι ακτίνες της κόμης. Για τη μέτρηση των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών χρησιμοποιούνται ειδικά όργανα υψομέτρησης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε laser υψόμετρο. Το συνολικό ύψος των δένδρων (Η) αναφέρεται στο μήκος από τη βάση του έως την κορυφή εκτός αν απουσιάζει, οπότε ως το ψηλότερο κλαδί. Το συνολικό ύψος μετρήθηκε σε μέτρα. Η στηθιαία διάμετρος (DBH) μετρήθηκε σε ύψος περίπου +1,30m από τη βάση του δένδρου με μεταλλικό παχύμετρο σε εκατοστά. Οι διαστάσεις της κόμης μπορούν να υπολογιστούν από αεροφωτογραφίες, αλλά οι μετρήσεις πεδίου προσφέρουν πιο λεπτομερές αποτέλεσμα. Επομένως, μετρήθηκε το ύψος έναρξης κόμης (HCB) το οποίο αναφέρεται στο μήκος του κορμού από τη βάση έως το σημείο έκφυσης του πρώτου ζωντανού κλάδου που ανήκει στην κόμη. Οι διάμετροι της κόμης (CD) μετρήθηκαν ανά δυο, κάθετες μεταξύ τους ώστε να υπολογιστεί η προβολή της κόμης η οποία μαζί με την έναρξη κόμης χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του όγκου της κόμης (Τσιτσώνη κ.ά 2013). Συγκεκριμένα ο όγκος της κόμης υπολογίστηκε ανάλογα με τη μορφή της κόμης, με τη χρήση τυποποιημένων γεωμετρικών εξισώσεις (Frank 2010, Troxel 2013). Για να γίνει η σύγκριση μεταξύ των δένδρων των πάρκων και των δενδροστοιχιών του Δήμου Θεσσαλονίκης κατηγοριοποιήθηκαν όλα τα δένδρα των πάρκων ως προς το ύψος, τη διάμετρο και τον όγκο της κόμης Τα δεδομένα που αφορούν στο ύψος των δένδρων των πάρκων κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις κλάσεις. Στην πρώτη περιλαμβάνονται δένδρα με ύψος μικρότερο των 5m, στη δεύτερη με ύψος από 5 έως 10m και στην τρίτη με ύψος μεγαλύτερο των 10m. Επίσης τα δεδομένα που αφορούν στη στηθιαία διάμετρο των δένδρων χωρίστηκαν στις εξής κλάσεις: δένδρα μικρότερα των 10cm, από 10 έως 20cm και μεγαλύτερα των 20cm και του όγκου της κόμης στις εξής τρεις κλάσεις: όγκος μικρότερος των 20m 3, από 20 έως 100m 3 και μεγαλύτερος των 100m 3. Στα ποιοτικά χαρακτηριστικά εξετάστηκαν τα δεδομένα υγείας και η σημαντικότητα από ιστορικής σημασίας, του κάθε ατόμου υπό συνθήκες λεπτομερούς παρατήρησης. Επιπλέον, απογράφηκε με τη χρήση GPS η ακριβής θέση του κάθε ατόμου και αποτυπώθηκε φωτογραφικά η βάση και η συνολική του εικόνα. Η ακριβής θέση του [53]

54 δένδρου είναι βασική πληροφορία και ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για το διαχειριστή όσο και για τους πολίτες. Όσον αφορά στα στοιχεία του εδάφους, στη συγκεκριμένη έρευνα εκτός από τη συλλογή δεδομένων που αφορούν όλα τα δένδρα του κάθε πάρκου, καταγράφηκαν οι φυσικές, χημικές και μηχανικές ιδιότητες του εδάφους. Μετρήθηκαν η μηχανική σύσταση, το ph και η οργανική ουσία και υπολογίστηκαν η υφή του εδάφους. Συγκεκριμένα, από κάθε πάρκο συλλέχθηκαν με εδαφοτρυπάνη, εδαφικά δείγματα τριών θέσεων σε βάθος 10cm και τριών θέσεων σε βάθος 20cm, από την επιφάνεια του εδάφους. Η επιλογή των σημείων δειγματοληψίας με εδαφοτρυπάνη έγινε κατά τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να αντιπροσωπεύουν τη μέση κατάσταση των εδαφικών συνθηκών των πάρκων. Τα βάθη επιλέχθηκαν κατά αυτόν τον τρόπο ώστε να γίνει έλεγχος των ιδιοτήτων και των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους. Τα εδαφικά δείγματα τοποθετήθηκαν σε σακούλες και εν συνεχεία μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο οπού παρέμειναν για περίπου δεκαπέντε ημέρες, κατά προσέγγιση, με σκοπό την επίτευξη της φυσικής ξήρανσης τους. Με το πέρας της ξήρανσης δημιουργήθηκαν έξι σύνθετα δείγματα αποτέλεσμα της ισόποσης ανάμειξης των έξι επιμέρους δειγμάτων (τριών για το βάθος των 10cm και τριών για το βάθος των 20 cm) που ελήφθησαν για κάθε πάρκο. Τα σύνθετα δείγματα υπέστησαν στη συνέχεια κοσκίνισμα. Τα εδαφικά δείγματα εξετάστηκαν ως προς την οργανική ουσία που περιείχαν, τη μηχανική τους σύσταση, το ph και την ποσότητα αζώτου (Ματζίρης 2011). Η οργανική ουσία μετρήθηκε με τη μέθοδο της υγρής οξείδωσης, η μηχανική σύσταση με τη μέθοδο της καθίζησης και μέτρησης της πυκνότητας του αιωρήματος με πυκνόμετρο (μέθοδος Bouyoucos), η μέτρηση του ph έγινε ηλεκτρομετρικά σε αιώρημα εδάφους νερού 1:1 με πεχάμετρο τύπου Beckman και το άζωτο μετρήθηκε με τη μέθοδο Kjeldahl (Αλιφραγκής 2010). Το διοξείδιο του άνθρακα το οποίο δεσμεύεται από τα δένδρα υπολογίστηκε από τον μαθηματικό τύπο των Chavan and Rasal (2010), οι οποίοι βασιζόμενοι στο μοντέλο αλλομετρικών εξισώσεων των Brownetal. (1989), ανέπτυξαν την παρακάτω εξίσωση: Y = Exp. { 2, ,9522 ln (DBH 2 H S} όπου, Υ: η συνολική υπέργεια βιομάζα, σε κιλά (kg) DBH: η στηθιαία διάμετρος, σε εκατοστά (cm) Η: το συνολικό ύψος του δένδρου, σε μέτρα (m) [54]

55 S: η πυκνότητα του ξύλου, σε γραμμάρια ανά κυβικά εκατοστά (g/cm 3 ). Το συνολικό ύψος του δένδρου και η στηθιαία διάμετρος εξάγονται από το μητρώο που καταρτίστηκε. Η πυκνότητα του ξύλου μπορεί να βρεθεί μέσω της διεθνούς βάσεις δεδομένων Global Wood Density Database (datadryad.org/handle), μέσω του Atlas of Wood, Bark and Pith Anatomy of Eastern Mediterranean Trees and Shrubs και μέσω [55]

56 Αποτελέσματα Στην παρούσα έρευνα, εκτιμήθηκαν από τα 3 πάρκα (Κυρίλλου και Μεθοδίου, Μηνά Πατρικίου και Χ.Α.Ν.Θ.), τα δασοκομικά χαρακτηριστικά 661 ατόμων, εκ των οποίων το 95% είναι ξυλώδη είδη και τα περισσότερα από αυτά δασικά. Πιο συγκεκριμένα, επί του συνόλου παρατηρήθηκαν 53 είδη, 27 Οικογενειών (Πίνακας 4), με τα είδη Cupressus sempervirens και Sophora japonica να εμφανίζονται με ποσοστό 9,08% και το Pinus brutia να εμφανίζεται με ποσοστό 8,77% (Πίνακας 5). Πίνακας 4. Αριθμός ειδών και ατόμων ανά οικογένεια στα τρία πάρκα Οικογένεια Είδη Αριθμός ατόμων Ποσοστό εμφάνισης % Pinaceae ,20 Sapindaceae ,14 Fabaceae ,98 Rosaceae ,83 Cupressaceae ,68 Lauroceae ,35 Oleaceae ,35 Pittosporaceae ,30 Arecaceae ,99 Cannabaceae ,84 Ulmaceae ,69 Malvaceae ,48 Moraceae ,48 Platanaceae ,12 Salicaceae ,82 Fagaceae 1 6 0,91 Lythraceae 1 5 0,76 Rhamnaceae 1 5 0,76 Magnoliaceae 2 4 0,61 Paulowniaceae 1 3 0,45 Gingkoaceae 1 3 0,45 Rutaceae 1 2 0,30 Altingiaceae 1 2 0,30 Anacardiaceae 2 2 0,30 Bignoniaceae 1 2 0,30 Celastraceae 1 2 0,30 Simaroubaceae 1 2 0,30 [56]

57 Αξίζει να σημειωθεί ότι τα φυλλοβόλα υπερτερούν σε ποσοστό (65%) έναντι των αείφυλλων (35%). Πίνακας 5. Αριθμός ατόμων και ποσοστό εμφάνισης των ειδών στα τρία πάρκα Είδη ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΣΟΦΟΡΑ ΠΕΥΚΗ ΤΡΑΧΕΙΑ ΔΑΦΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΕΛΤΙΔΑ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΔΑΦΝΟΚΕΡΑΣΟ ΕΛΙΑ ΚΑΛ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ ΛΙΓΟΥΣΤΡΟ ΨΕΥΔΟΠΛΑΤΑΝΟΣ ΚΕΡΛΕΤΟΡΙΑ ΜΟΥΡΙΑ ΧΑΜΑΙΡΩΠΑΣ ΙΒΙΣΚΟΣ ΚΕΡΑΣΙΑ ΠΛΑΤΑΝΙ ΠΥΡΑΚΑΝΘΟΣ Επιστημονική ονομασία Cupressus sempervirens (Linnaeus) Sophora japonica (Linnaeus) Pinus brutia (Tenore) Laurusnobilis (Linnaeus) Pittosporum tobira (Thunberg) Celtis australis (Linnaeus) Ulmus minor (Miller) Acer negundo (Linnaeus) Prunuslaurocerasus (Linnaeus) Olea europaea (Linnaeus) Prunuscerasifera (Lamotte) Ligustrum japonicum (Thunberg) Acer pseudoplaanus (Linnaeus) Koelreuteria paniculata (Laxmann) Morus alba (Linnaeus) Chamaerops humilis (Linnaeus) Hibiscus syriacus (Linnaeus) Prunus avium (Linnaeus) Platanus orientalis (Linnaeus) Pyracantha coccinea (Roemer) Αριθμός ειδών Αντιπροσώπευση % 60 9, , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,51 [57]

58 ΦΟΙΝΙΚΑΣ Phoenix (Linnaeus) 10 1,51 ΚΕΔΡΟΣ ΛΙΒΑΝΟΥ Cedrus libani (Richard) 9 1,36 ΛΕΥΚΑ (ΥΒΡΙΔΙΟ) Populus canadensis (Linnaeus) 8 1,21 ΦΛΑΜΟΥΡΙΑ Tilia sp. (Linnaeus) 8 1,21 ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙΑ Pinus pinea (Linnaeus) 7 1,06 ΟΥΑΣΙΝΓΤΚΟΝΙΑ Washingtonia filifera (Lindley) 7 1,06 ΑΡΙΑ Quecus ilex (Linnaeus) 6 0,91 ΦΡΑΞΟΣ Fraxinus ornus (Linnaeus) 6 0,91 ΛΑΓΕΡΣΤΡΟΙΜΙΑ Η Lagerstroemia indica ΙΝΔΙΚΗ (Linnaeus) 5 0,76 ΤΖΙΤΖΙΦΙΑ Ziziphus jujuba (Miller) 5 0,76 ΚΑΒΑΚΙ Populus nigra (Linnaeus) 4 0,61 ΜΠΡΟΥΣΟΝΕΤΙΑ Broussonetia papyrifera 4 0,61 (Linnaeus) ΨΕΥΔΑΚΑΚΙΑ Robinia pseudoacacia (Linnaeus) 4 0,61 ΓΚΙΝΓΚΟ Ginkgo biloba (Linnaeus) 3 0,45 ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ Aesculus hippocastanum 3 0,45 (Linnaeus) ΚΟΡΟΜΗΛΙΑ Prunus spinosa (Linnaeus) 3 0,45 ΛΕΜΟΝΟΚΥΠΑΡΙΣΣΟ Cupressus macrocarpa (Hartweg) 3 0,45 ΜΑΝΟΛΙΑ Magnolia grandiflora (Linnaeus) 3 0,45 ΠΑΟΥΛΟΒΝΙΑ Paulownia tomentosa (SieboldandZuccarini) 3 0,45 ΣΦΕΝΔΑΜΙ Acer platanoides ΠΛΑΤΑΝΟΕΙΔΕΣ (Linnaeus) 3 0,45 ΤΟΞΟΔΕΝΔΡΟ Maclurapomifera (Rafinesque) 3 0,45 ΑΕΙΛΑΝΘΟΣ Ailanthus altisima (Miller) 2 0,30 ΚΑΤΑΛΠΗ Catalpa bignonioides (Walter) 2 0,30 ΚΕΡΚΙΔΑ Cercissiliquastrum 2 0,30 [58]

59 ΝΕΡΑΤΖΙΑ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΕΔΙΝΟ ΤΑΦΛΑΝΙ ΥΓΡΑΜΒΑΡΗ ΚΟΚΚΟΡΕΒΥΘΙΑ ΚΥΔΩΝΙΑΣΤΡΟ ΛΙΡΙΟΔΕΝΔΡΟΝ ΠΕΥΚΗ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΣΧΙΝΟΣ (Linnaeus) Citrus aurantium (Linnaeus) Acer campestre (Linnaeus) Euonymus japonicus (Thunberg) Liquidambar styraciflua (Linnaeus) Pistaciat erebinthus (Linnaeus) Cotoneaster lacteus (W.W.Sm) Liriodendron tulipifera (Linnaeus) Pinus halepensis (Miller) Pistacia lentiscus (Linnaeus) 2 0,30 2 0,30 2 0,30 2 0,30 1 0,15 1 0,15 1 0,15 1 0,15 1 0,15 Στον Πίνακα 6 παρουσιάζεται ο αριθμός των ειδών ανά κατηγορία μεγέθους στη φάση πλήρους ωριμότητας και στον Πίνακα 7 παρουσιάζεται η ζωτικότητα των δένδρων ανά πάρκο. Πίνακας 6. Αριθμός ειδών ανά κατηγορία μεγέθους στη φάση πλήρους ωριμότητας, στα τρία πάρκα Κατηγορία μεγέθους δένδρου Αριθμός ειδών % Μεγάλο 15 28,30 Μεγάλο μεσαίο 15 28,30 Μεσαίο 6 11,32 Μεσαίο μικρό 8 15,09 Μικρό 2 3,77 Μικρό θάμνος 7 13,21 [59]

60 Συχνότητα % Πίνακας 7. Ζωτικότητα των δένδρων ανά πάρκο Πάρκα Ζωντανά Νεκρά Δεν υπάρχουν Σύνολο Δένδρων Κύριλλος και Μεθόδιος Μηνά Πατρικίου Χ.Α.Ν.Θ Σύνολα Αναλυτικά τα μεγέθη των δασοκομικών χαρακτηριστικών έχουν ως εξής: Ο συνολικός όγκος της κόμης των δένδρων ανέρχεται στα m 3 με το μεγαλύτερο ποσοστό (49,37%) να ανήκει στην τρίτη κλάση (Σχήμα 4). Το 42,7% των δένδρων έχουν διάμετρο μεγαλύτερη από 20cm, το 23,2% κυμαίνεται από 10 έως 20cm και το 34,1% είναι μικρότερη από 10cm (Σχήμα 5). Όσον αφορά τις κλάσεις ύψους των εκτιμώμενων δένδρων, το μεγαλύτερο ποσοστό 44,9% δένδρων ανήκει στη δεύτερη κλάση με ύψος από 5 έως 10m (Σχήμα 6). 60,00% 50,00% 40,00% Συχνότητα σε κλάσεις όγκου κόμης 49,37% 30,00% 20,00% 10,00% 22,88% 26,49% 0,00% Vk<20 20 Vk 100 Vk>100 Όγκος κόμης Σχήμα 4. Συχνότητα σε κλάσεις όγκου κόμης [60]

61 Συχνότητα % Συχνότητα % Συχνότητα σε κλάσεις διαμέτρων 60,00% 50,00% 40,00% 34,10% 42,70% 30,00% 23,20% 20,00% 10,00% 0,00% DBH<10 10 DBH 20 DBH>20 Κλάσεις διαμέτρων (cm) Σχήμα 5. Συχνότητα σε κλάσεις διαμέτρων 60,00% Συχνότητα σε κλάσεις ύψους 50,00% 44,90% 40,00% 30,00% 20,00% 29,90% 25,50% 10,00% 0,00% H<5 5 H 10 H>10 Κλάσεις ύψους (m) Σχήμα 6. Συχνότητα σε κλάσεις ύψους [61]

62 Πίνακας 8. Κλάσεις κατανομής του αριθμού των δένδρων ανά είδος, ως προς το ύψος, τη διάμετρο και την προβολή κόμης, στα τρία πάρκα Είδη Σύνολο ζωντανών δένδρων Αριθμός Δένδρων με Ύψος <5 (m) (m) [62] >10 (m) Αριθμός δένδρων με Στηθιαία Διάμετρο <10 (cm) (cm) >20 (cm) Αριθμός δένδρων με προβολή κόμης <4 (m 2 ) 4-16 (m 2 ) ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΕΙΛΑΝΘΟΣ ΑΡΙΑ ΓΚΙΝΓΚΟ ΔΑΦΝΗ ΔΑΦΝΟΚΕΡΑΣΟ ΕΛΙΑ ΙΒΙΣΚΟΣ ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΒΑΚΙ ΚΑΛ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙ ΚΑΤΑΛΠΗ ΚΕΔΡΟΣ ΛΙΒΑΝΟΥ ΚΕΛΤΙΔΑ ΚΕΡΑΣΙΑ ΚΕΡΚΙΔΑ ΚΕΡΛΕΤΟΡΙΑ ΚΟΚΚΟΡΕΒΥΘΙΑ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑ ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙΑ ΚΥΔΩΝΙΑΣΤΡΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΛΑΓΕΡΣΤΡΟΙΜΙΑ Η ΙΝΔΙΚΗ ΛΕΜΟΝΟΚΥΠΑΡΙΣΣΟ ΛΕΥΚΑ (ΥΒΡΙΔΙΟ) ΛΙΓΟΥΣΤΡΟ ΛΙΡΙΟΔΕΝΔΡΟΝ ΜΑΝΟΛΙΑ ΜΟΥΡΙΑ ΜΠΡΟΥΣΟΝΕΤΙΑ ΝΕΡΑΤΖΙΑ ΟΥΑΣΙΝΓΤΚΟΝΙΑ ΠΑΟΥΛΟΒΝΙΑ ΠΕΥΚΗ ΤΡΑΧΕΙΑ >16 (m 2 )

63 ΠΕΥΚΗ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΛΑΤΑΝΙ ΠΥΡΑΚΑΝΘΟΣ ΣΟΦΟΡΑ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΕΔΙΝΟ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΛΑΤΑΝΟΕΙΔΕΣ ΣΧΙΝΟΣ ΤΑΦΛΑΝΙ ΤΖΙΤΖΙΦΙΑ ΤΟΞΟΔΕΝΔΡΟ ΥΓΡΑΜΒΑΡΗ ΦΛΑΜΟΥΡΙΑ ΦΟΙΝΙΚΑΣ ΦΡΑΞΟΣ ΧΑΜΑΙΡΩΠΑΣ ΨΕΥΔΑΚΑΚΙΑ ΨΕΥΔΟΠΛΑΤΑΝΟΣ Σύνολα Πίνακας 9. Αριθμός ζώντων δένδρων και μέσοι όροι ύψους, διαμέτρου και κόμης ανά είδος, στα τρία πάρκα. Είδη Αριθμός δένδρων Σύνολο υψών Μ.Ο. υψών Σύνολο διαμέτρου Μ.Ο. διαμέτρου Σύνολο κόμης Μ.Ο. κόμης ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΕΙΛΑΝΘΟΣ ΑΡΙΑ ΓΚΙΝΓΚΟ ΔΑΦΝΗ ΔΑΦΝΟΚΕΡΑΣΟ ΕΛΙΑ ΙΒΙΣΚΟΣ ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ ΚΑΒΑΚΙ ΚΑΛ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙ ΚΑΤΑΛΠΗ ΚΕΔΡΟΣ ΛΙΒΑΝΟΥ [63]

64 ΚΕΛΤΙΔΑ ΚΕΡΑΣΙΑ ΚΕΡΚΙΔΑ ΚΕΡΛΕΤΟΡΙΑ ΚΟΚΚΟΡΕΒΥΘΙΑ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑ ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙΑ ΚΥΔΩΝΙΑΣΤΡΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΛΑΓΕΡΣΤΡΟΙΜΙΑ Η ΙΝΔΙΚΗ ΛΕΜΟΝΟΚΥΠΑΡΙΣΣΟ ΛΕΥΚΑ (ΥΒΡΙΔΙΟ) ΛΙΓΟΥΣΤΡΟ ΛΙΡΙΟΔΕΝΔΡΟΝ ΜΑΝΟΛΙΑ ΜΟΥΡΙΑ ΜΠΡΟΥΣΟΝΕΤΙΑ ΝΕΡΑΤΖΙΑ ΟΥΑΣΙΝΓΤΚΟΝΙΑ ΠΑΟΥΛΟΒΝΙΑ ΠΕΥΚΗ ΤΡΑΧΕΙΑ ΠΕΥΚΗ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΛΑΤΑΝΙ ΠΥΡΑΚΑΝΘΟΣ ΣΟΦΟΡΑ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΕΔΙΝΟ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΛΑΤΑΝΟΕΙΔΕΣ ΣΧΙΝΟΣ ΤΑΦΛΑΝΙ ΤΖΙΤΖΙΦΙΑ ΤΟΞΟΔΕΝΔΡΟ ΥΓΡΑΜΒΑΡΗ ΦΛΑΜΟΥΡΙΑ ΦΟΙΝΙΚΑΣ ΦΡΑΞΟΣ ΧΑΜΑΙΡΩΠΑΣ ΨΕΥΔΑΚΑΚΙΑ ΨΕΥΔΟΠΛΑΤΑΝΟΣ Σύνολα [64]

65 Τα αποτελέσματα που αφορούν στην κατάσταση υγείας των δένδρων, δείχνουν ότι από τα 661 άτομα, το 85,5% ήταν μέσης έως άριστης κατάστασης και το 11,20% ήταν κακής και χείριστης κατάστασης (Πίνακες 10,11). Το 1,96% χρήζει άμεσης απομάκρυνσης και το 13,61% αντικατάστασης (Πίνακες 12, 13). Στον Πίνακα 12 παρουσιάζονται οι προτεινόμενοι χειρισμοί και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, όπως διαπιστώθηκε από τις επί τόπου παρατηρήσεις. Πιο συγκεκριμένα όμως, και συγκριτικά μεταξύ των πάρκων, αυτό του Μηνά Πατρικίου φαίνεται να έχει τα μεγαλύτερα ποσοστά δένδρων κακής και χείριστης κατάστασης, 22% (11 στα 50 δένδρα) και 4% (2 στα 50 δένδρα) αντίστοιχα (Πίνακας 14). Στον Πίνακα 15 παρουσιάζεται η γενική κατάσταση των κορμών των δένδρων. Πίνακας 10. Γενική κατάσταση της υγείας των δένδρων ανά πάρκο Πάρκα Άριστη Καλή Μέτρια Κακή Χείριστη Σύνολο Δένδρων Κύριλλος και Μεθόδιος Μηνά Πατρικίου Χ.Α.Ν.Θ Σύνολα Πίνακας 11. Γενική κατάσταση υγείας των δένδρων στο σύνολο των ατόμων των πάρκων Νεκρά Κενές Άριστη Καλή Μέση Κακή Χείριστη άτομα δενδροδόχοι 7,41% 25,71% 52,34% 10,30% 0,90% 1,89% 1,66% [65]

66 Πίνακας 12. Προτεινόμενοι χειρισμοί στο σύνολο των πάρκων Διατήρηση Συντήρηση Απομάκρυνση Αντικατάσταση 25,26% 59,15% 1,96% 13,61% Πίνακας 13. Προτάσεις διαχείρισης των δένδρων ανά πάρκο Πάρκα Διατήρηση Συντήρηση Απομάκρυνση Αντικατάσταση Κύριλλος και Μεθόδιος Μηνά Πατρικίου Σύνολο Δένδρων Χ.Α.Ν.Θ Σύνολα Πίνακας 14. Γενική κατάσταση υγείας των δένδρων ανά πάρκο Πάρκα Άριστη Καλή Μέτρια Κακή Χείριστη Κυρίλλου και 25,39% 12,69% 49,21% 11,11% 1,58% Μεθοδίου Μηνά Πατρικίου 22,00% 18,00% 34,00% 22,00% 4,00% Χ.Α.Ν.Θ. 4,19% 29,14% 56,76% 9,33% 0,57% Πάρκα Κύριλλος και Μεθόδιος Μηνά Πίνακας 15. Κατάσταση κορμών των δένδρων ανά πάρκο Σήψη κορμού Σήψη βάσης Στρεβλότητα Κοιλότητες Κορμοβλαστήματα Πληγώσεις/ Βανδαλισμοί Εξογκώματα Μύκητες Πατρικίου Χ.Α.Ν.Θ Σύνολα [66]

67 Υπολογίστηκε ότι ο συσσωρευμένος άνθρακας στα δένδρα των πάρκων ανέρχεται σε 319 τόνους ανά έτος. Αναλυτικά υπολογίστηκε ότι τα 10 συχνότερα εμφανιζόμενα είδη απορροφούν συνολικά 224 τόνους ανά έτος (Πίνακας 16). Πίνακας 16. Η δέσμευση του CO2 ανά είδος και κατά άτομο σε κιλά (Kg) Είδη Αριθμός ατόμων Δέσμευση CO2 Άμεση δέσμευση (kg) Δέσμευση CO2 κατά άτομο (kg) ΠΛΑΤΑΝΙ ΑΕΙΛΑΝΘΟΣ ΤΟΞΟΔΕΝΔΡΟ ΚΑΡΑΓΑΤΣΙ ΚΑΒΑΚΙ ΣΟΦΟΡΑ ΠΕΥΚΗ ΤΡΑΧΕΙΑ ΜΟΥΡΙΑ ΚΕΛΤΙΔΑ ΚΕΡΚΙΔΑ ΠΑΟΥΛΟΒΝΙΑ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΣΧΙΝΟΣ ΚΕΡΛΕΤΟΡΙΑ ΧΑΜΑΙΡΩΠΑΣ ΠΕΥΚΗ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΑΡΙΑ ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙΑ ΚΕΔΡΟΣ ΛΙΒΑΝΟΥ ΛΕΥΚΑ (ΥΒΡΙΔΙΟ) ΦΡΑΞΟΣ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΕΔΙΝΟ ΤΖΙΤΖΙΦΙΑ ΠΥΡΑΚΑΝΘΟΣ ΚΟΚΚΟΡΕΒΥΘΙΑ ΦΛΑΜΟΥΡΙΑ ΚΥΔΩΝΙΑΣΤΡΟ ΕΛΙΑ ΛΕΜΟΝΟΚΥΠΑΡΙΣΣΟ ΚΕΡΑΣΙΑ ΨΕΥΔΑΚΑΚΙΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΛ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ ΔΑΦΝΗ ΓΚΙΝΓΚΟ [67]

68 Δλεσμευση CO2 ΔΑΦΝΟΚΕΡΑΣΟ ΛΙΓΟΥΣΤΡΟ ΙΒΙΣΚΟΣ ΝΕΡΑΤΖΙΑ ΣΦΕΝΔΑΜΙ ΠΛΑΤΑΝΟΕΙΔΕΣ ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ ΨΕΥΔΟΠΛΑΤΑΝΟΣ ΚΟΡΟΜΗΛΙΑ ΛΑΓΕΡΣΤΡΟΙΜΙΑ Η ΙΝΔΙΚΗ ΤΑΦΛΑΝΙ ΜΑΝΟΛΙΑ ΥΓΡΑΜΒΑΡΗ ΚΑΤΑΛΠΗ ΛΙΡΙΟΔΕΝΔΡΟΝ Σύνολο Επίσης, με βάση τις ποσότητες CO2 που υπολογίστηκαν ότι απορροφούν τα διάφορα είδη που βρίσκονται στα πάρκα που μελετήθηκαν, έγινε η κατάταξη τους ως προς το ποια είδη απορροφούν τις μεγαλύτερες ποσότητες (Σχήμα 7) Δέσμευση CO 2 κατά άτομο Είδη Σχήμα 7. Τα είδη που απορροφούν περισσότερο CO2 και οι ποσότητες αυτών κατά άτομο Η ακριβής θέση των δένδρων αποτυπώνεται στις παρακάτω εικόνες (Εικόνα 1, 2 και 3), όπου με πράσινο χρώμα σηματοδοτούνται τα ζωντανά δένδρα, με κίτρινο οι κενές δενδροδόχοι και με κόκκινο τα νεκρά δένδρα. [68]

69 Εικόνα 1. Πάρκο Χ.Α.Ν.Θ. Εικόνα 2. Πάρκο Κυρίλλου και Μεθοδίου [69]

70 Εικόνα 3. Πάρκο Μηνά Πατρικίου Με την εφαρμογή του GreenTree Client εμφανίζονται για κάθε δένδρο όλα τα αποθηκευμένα δεδομένα καθώς και η φωτογραφία του όπως φαίνεται στις εικόνες 4 και 5. [70]

71 Εικόνα 4. Πάρκο Χ.Α.Ν.Θ. Εικόνα 5. Πάρκο Κυρίλλου και Μεθοδίου [71]

72 Στα τρία αυτά πάρκα δεν παρατηρήθηκε κανένα σημαντικό (από άποψη ιστορικής σημασίας) δένδρο. Για την εδαφολογική έρευνα που έγινε στα τρία πάρκα, ελήφθησαν εδαφικά δείγματα από δύο βάθη 10cm και 20cmσε κάθε πάρκο. Από το πάρκο Κυρίλλου και Μεθοδίου ελήφθησαν τα δείγματα 1 (βάθος 10cm) και 2 (βάθος 20cm), από το πάρκο Μηνά Πατρικίου ελήφθησαν τα δείγματα 3 (βάθος 10cm) και 4 (βάθος 20cm) και από το πάρκο Χ.Α.Ν.Θ. τα δείγματα 5(βάθος 10cm) και 6 (βάθος 20cm) (Πίνακας 17). Πίνακας 17. Εδαφικές αναλύσεις των δειγμάτων των πάρκων Εδαφικά δείγματα ph Οργανική ουσία (%) Υφή Άζωτο (%) 1 7,51 6,84 L 0,74 2 7,74 1,33 L 0,24 3 7,17 2,09 CL 0,32 4 7,46 3,58 CL 0,29 5 7,55 5,39 L 0,42 6 7,76 3,68 CL 0,21 Από τις εδαφικές αναλύσεις προέκυψε ότι το ph των εδαφικών δειγμάτων των υπό μελέτη περιοχών τείνει να είναι ελαφρώς αλκαλικό και η οργανική ουσία κυμαίνεται από 1,33 έως 6,84%. Τα εδαφικά δείγματα 2 και 3 περιέχουν χαμηλή ποσότητα οργανικής ουσίας, ενώ τα 1, 4, 5 και 6 ικανοποιητικές ποσότητες. Όσον αφορά στη μηχανική τους σύσταση τα 1, 2 και 5 χαρακτηρίζονται ως πηλώδη, ενώ τα 3, 4 και 6 ως αργιλοπηλώδη. Όλα τα εδάφη φαίνεται να έχουν καλή περιεκτικότητα σε άζωτο του οποίου οι τιμές κυμαίνονται από 0,3 έως 0,7. [72]

73 Συζήτηση-Συμπεράσματα Για την ολοκλήρωση της διαχείρισής του αστικού πρασίνου του Δήμου Θεσσαλονίκης μελετήθηκαν και τρία χαρακτηριστικά πάρκα του Δήμου. Η παρούσα έρευνα ήρθε να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα, η οποία αφορούσε την καταγραφή, την εκτίμηση και τη διαχείριση όλων τις δενδροστοιχιών του Δήμου Θεσσαλονίκης. Στα 3 πάρκα του Δήμου Θεσσαλονίκης, που εξετάστηκαν στην παρούσα έρευνα, τα κυρίαρχα είδη είναι το Cupressussempervirensκαι το Sophorajaponicaμε ποσοστό 9,08% και στις δύο περιπτώσεις. Σε ανάλογη έρευνα, με αντικείμενο τις δενδροστοιχίες του ίδιου Δήμου σύμφωνα με τους Τσιτσώνη κ.ά. (2015), το κυρίαρχο είδος είναι το Sophorajaponicaμε ποσοστό μεγαλύτερο,15,52%, το οποίο είναι ξενικό είδος. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα δένδρα που συναντώνται στα τρία αυτά πάρκα της Θεσσαλονίκης είναι ξενικά, σε ποσοστό 46,3%, κάτι το οποίο είναι ανάλογο με τις δενδροστοιχίες, όπου το ποσοστό ανέρχεται στο 44,5% σύμφωνα με την έρευνα των Τσιτσώνη κ.ά. (2015). Η έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τα μισά είδη είναι ξενικά, ενώ θα πρέπει τα είδη που επιλέγονται να είναι αυτόχθονα διότι αφενός μεν δεν αλλοιώνεται η φυσιογνωμία της περιοχής και αφετέρου είναι προσαρμοσμένα στις επικρατούσες κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Επιπλέον, θα πρέπει να εμφανίζουν ανθεκτικότητα στις ασθένειες και στις προσβολές (Hatzistathis et al. 1999, Tsitsoni et al. 2013) Η επιλογή του κατάλληλου φυτικού είδους για αστικό πράσινο αποτελεί ένα σοβαρό και σύνθετο πρόβλημα της δασοκομίας πόλεων, εφόσον απαιτεί τη γνώση και συνεκτίμηση πολλών παραγόντων (οικολογικές συνθήκες, αυξητικός χώρος, χαρακτηριστικά των φυτικών ειδών, επιδιωκόμενος σκοπός, σχεδιασμός αρχιτεκτονική κ.ά.). Τα είδη που επιλέγονται για τα αστικά περιβάλλοντα θα πρέπει να πληρούν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα τους προσδίδουν μεγαλύτερο ποσοστό επιβίωσης και ανάπτυξης δεδομένου ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο αστικό περιβάλλον δε θεωρούνται εξίσου ευνοϊκές σε σχέση με το φυσικό. Στη χώρα μας δεν δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην επιλογή των κατάλληλων φυτικών ειδών για τους χώρους αστικού πρασίνου. Αντίθετα παρατηρείται ελλιπής σχεδιασμός και έντονη τάση χρησιμοποίησης ξενικών ειδών (Τσούρη κ.ά 2011). Η χρήση καλλιεργούμενων ξενικών ειδών, τα οποία αλλοιώνουν την φυσιογνωμία του ελληνικού στοιχείου στις πόλεις, αποτελούν κίνδυνο γενετικής μόλυνσης με συγγενή ελληνικά είδη [73]

74 (Τσακαλδήμη 2003). Η οικολογική σημασία των αυτόχθονων ειδών είναι αναγνωρισμένη διεθνώς (Τσούρη κ.ά. 2011). Για την επιλογή των ειδών θα πρέπει να ακολουθούνται στοιχειώδεις κανόνες, όπως αυτοί προτείνονται από το μοντέλο του Miller (1997), έτσι ώστε τα οφέλη της αστικής βλάστησης να προσφέρονται στο μέγιστο. Βασικοί παράγοντες οι οποίοι πρέπει να ληφθούν υπόψιν για την επιλογή των ειδών όπως αυτοί τίθενται στο πρότυπο, είναι η ποιότητα του τόπου, τα καλλιεργητικά περιβαλλοντικά στοιχεία, τα έξοδα εγκατάστασης και συντήρησης καθώς και η δημόσια ασφάλεια και η βελτίωση του τοπίου. Στην παρούσα έρευνα τα δένδρα που εκτιμήθηκαν, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ανήκουν στη δεύτερη κλάση(5 Η 10m) και στο μικρότερο ποσοστό τους στην τρίτη κλάση (Η>10m). Το γεγονός αυτό δικαιολογείται από την ύπαρξη νέων φυτεύσεων οι οποίες μειώνουν το μέσο όρο. Οι Τσιτσώνη κ.ά. (2015) βρήκαν ότι στο ύψος των δενδροστοιχιών της Θεσσαλονίκης παρατηρήθηκε μεγαλύτερη συγκέντρωση ατόμων στη μέση κλάση(5 Η 10m), ενώ η μικρότερη συγκέντρωση παρατηρήθηκε στην τρίτη κλάση (H>10m). Σχετικά με τη διάμετρο των ατόμων της παρούσης έρευνας, παρατηρήθηκε αυξημένη συγκέντρωση στην τρίτη κλάση η οποία περιλαμβάνει άτομα με διάμετρο μεγαλύτερη των 20cm. Σε αυτό το σημείο η έρευνα συμφωνεί με την έρευνα των Τσιτσώνη κ.ά. (2015) στην οποία παρατηρήθηκε επίσης μεγαλύτερη συγκέντρωση των ατόμων στην τρίτη κλάση. Ενώ στις δενδροστοιχίες της Θεσσαλονίκης η στηθιαία διάμετρος των δένδρων έχει αύξουσα τάση με το μικρότερο ποσοστό να ανήκει στην πρώτη κλάση (<10cm) και το μεγαλύτερο ποσοστό στην τρίτη (>20cm) (Τσιτσώνη κ.ά. 2015), στη συγκεκριμένη έρευνα τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στη μέση κλάση (10 DBΗ 20cm)συγκεντρώνεται το μικρότερο ποσοστό. Αυτό εξηγείται εύκολα από το γεγονός ότι στα πάρκα δε συναντώνται αποκλειστικά από μεγάλα δένδρα, αλλά και νέες φυτεύσεις. Πολλά από τα οφέλη που παρέχουν τα αστικά δένδρα είναι άμεσα συνδεδεμένα με το μέγεθος, την πυκνότητα και τον όγκο της κόμης (Winn et al. ) διότι τα δασοκομικά χαρακτηριστικά της κόμης επηρεάζουν την ανάπτυξη των δένδρων, την απορρόφηση CO2 και την συγκράτηση των αιωρούμενων σωματιδίων (Pretzsch et al. 2015). Ο όγκος της κόμης αυτής της έρευνας έχει αύξουσα τάση, με τη μεγαλύτερη [74]

75 συγκέντρωση ατόμων στην τρίτη κλάση, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις ως τώρα μετρήσεις στις δενδροστοιχίες της Θεσσαλονίκης (Τσιτσώνη κ.ά. 2015) στις οποίες η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρήθηκε στη μέση κλάση. Το γεγονός ότι στις δενδροστοιχίες της Θεσσαλονίκης η στηθιαία διάμετρος έχει αύξουσα τάση, σε αντίθεση με το ύψος και τον όγκο της κόμης, εξηγείται λόγω των έντονων παρεμβάσεων (κλαδεύσεων) με αποτέλεσμα τη μείωση του ύψους των δένδρων και του όγκου της κόμης λόγω της μη ορθής επιλογής τους ανάλογα με τον σκοπό χρήσης. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν είναι πάντοτε κατάλληλες και συντελούνται χωρίς οργανωμένο σχέδιο από ανειδίκευτο προσωπικό (Τσιτσώνη κ.ά. 2015). Στα τρία πάρκα δεν παρατηρήθηκε το ίδιο φαινόμενο, γεγονός που υποδηλώνει ότι δε δέχονται παρόμοιες επεμβάσεις. Το 68% των δενδροστοιχιών της Θεσσαλονίκης αποτελούν άτομα μέσης κατάστασης (Τσιτσώνη κ.ά. 2015), ενώ στα πάρκα της έρευνας το ποσοστό είναι 85,5%. Αυτό οφείλεται στις συνθήκες που επικρατούν εντός του πάρκου. Από τη μία δεν υπάρχουν αυτοκίνητα και από την άλλη δεν υπάρχουν πολλοί βανδαλισμοί. Όσον αφορά στο CO2 με μία θεωρητική προσέγγιση βρέθηκε ότι τα δένδρα των πάρκων απορροφούν μεγαλύτερο ποσοστό (638 άτομα απορροφούν 319 τόνους/έτος) σε σχέση με τις δενδροστοιχίες (38000 απορροφούν 6000 τόνους/έτος) (Τσιτσώνη κ.ά. 2015). Αυτό εξηγείται λόγω της ύπαρξης μεγαλύτερων δένδρων στα πάρκα, γεγονός που οφείλεται στην απουσία κλαδεύσεων (εφόσον η απορρόφηση εξαρτάται και από το ύψος) και λόγω της καλύτερης κατάστασης υγείας των δένδρων στα πάρκα. Τα εδάφη της περιοχής έρευνας χαρακτηρίζονται ως ελαφρώς αλκαλικά με τιμές που κυμαίνονται από 7,17 έως 7,76. Βάσει ερευνών τα αστικά εδάφη τείνουν να έχουν διαφορετικό phαπό αυτό των φυσικών εδαφών. Συνήθως οι τιμές phτων αστικών ξεπερνούν αυτές των φυσικών. Σύμφωνα με μελέτη που έγινε στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης, Σέϊχ-Σου από το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών διαπιστώθηκε ότι οι τιμές phκυμαίνονταν από 6 έως 6,7 (Τουρλακίδης 1997). Τα εδάφη της παρούσας έρευνας έχοντας υψηλότερες τιμές από τις αντίστοιχες των φυσικών εδαφών επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι τα εδάφη των αστικών κέντρων εμφανίζουν μεγαλύτερες τιμές phσε σχέση με τα φυσικά εδάφη των περιοχών που τα περιβάλλουν. Ο Ματζίρης (2011) έπειτα από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα αστικά εδάφη έχουν αλκαλική αντίδραση με τιμές phπου πολλές φορές ξεπερνούν το 8. Σε εδάφη δενδροστοιχιών της Νέας Υόρκης διαπιστώθηκε ότι οι τιμές ph κυμαίνονται από 6,6 [75]

76 έως 9, ενώ σε φυσικά εδάφη περιφερειακά της Νέας Υόρκης από 3,7 έως 9 (CraulandKlein 1980). Οι Short et. al. (1986) παρατήρησαν σε πάρκα και δενδροστοιχίες της Washingtonαυξημένες τιμές ph. Επίσης, στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε ο Craul (1992) ο οποίος μέσω ερευνών και εργαστηριακών αναλύσεων που διήρκησαν 23 έτη σε αστικά εδάφη της Washingtonπαρατήρησε ότι οι τιμές phξεπερνούσαν το 7. Το phτων πάρκων του Hong-Kongξεπερνά σε τιμή το 8, ενώ σε φυσικά εδάφη των λόφων της περιοχής το ph κυμαίνονταν από 4 έως 5 (Jim 1998). Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Τορίνο, σύμφωνα με τους Biasioli et al (2006) το phτων αστικών εδαφών έτεινε να είναι ουδέτερο προς αλκαλικό. Δύο από τους παράγοντες που δικαιολογούν την αυξημένη τιμή phστα εδάφη των αστικών κέντρων είναι η χρήση του χλωριούχου νατρίου για το λιώσιμο των πάγων στους δρόμους καθώς και η άρδευση των χώρων πρασίνου των πάρκων με νερό υψηλής περιεκτικότητας σε ασβέστιο (Bockheim 1974).Οι Halverson et al. (1982) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το phτων αστικών εδαφών αυξήθηκε από το νερό της βροχής από 3,66 σε 7,64 μετά την απορροή διαμέσου τσιμεντένιων επιφανειών. Ένας ακόμη λόγος που προκαλεί αύξηση του ph των εδαφών μιας πόλης, είναι η αυξημένη παρουσία υπολειμμάτων από οικοδομικά υλικά που περιέχονται σε εδάφη που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διαμόρφωση χώρων πρασίνου. Το ph σε μεγαλύτερα βάθη έχει παρατηρηθεί ότι μειώνεται συγκριτικά με τις τιμές που παρουσιάζει σε επιφανειακές στρώσεις (Glickstein 1983). Οι αυξημένες τιμές του phπαρουσιάζουν κάποια πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Όταν οι τιμές είναι κοντά στο 7 ευνοείται η διαθεσιμότητα πολλών θρεπτικών στοιχείων, ενώ περιορίζεται η διαλυτότητα των κατιόντων των βαρέων μετάλλων. Ο σίδηρος στις παραπάνω τιμές δεν είναι άμεσα διαθέσιμος και σε κάποια είδη παρατηρείται χλώρωση λόγω έλλειψής του. Η υφή των εδαφών της περιοχής έρευνας χαρακτηρίζεται από πηλώδη έως αργιλοπηλώδη. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Ματζίρης (2011) έπειτα από μελέτη εδαφών σε βάθος 0 έως 40cm, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τους Chronopoulosetal. (1997) οι οποίοι διαπίστωσαν το ίδιο για εδάφη των πάρκων των περιοχών του Εθνικού κήπου και του πεδίου του Άρεως. Παρόμοια αποτελέσματα σε εδάφη πάρκων της Washington συνάντησαν οι Shortetal. (1986). Οι Norraetal. (2008) διαπίστωσαν πως ενώ σε φυσικά εδάφη της περιοχής της Qingdao της Κίνας υπήρχε ομοιογένεια σε σχέση με την υφή, δε συνέβη το ίδιο σε διάφορα βάθη αστικών εδαφών όπου συναντήθηκαν διαφορετικές κατηγορίες υφής, κάτι το οποίο εμφανίζεται ως [76]

77 απόρροια των επιχωματώσεων με υλικά διαφορετικών προελεύσεων και χαρακτηριστικών. Στα περισσότερα εδάφη της περιοχής έρευνας διαπιστώθηκε ικανοποιητική ποσότητα οργανικής ουσίας, με τιμές που κυμαίνονται από 3 έως 6%. Η μεγαλύτερη τιμή εντοπίστηκε στο πάρκο του Κυρίλλου και Μεθοδίου σε βάθος 10cm (6,84%) και η μικρότερη στο ίδιο πάρκο σε βάθος 20cm (1,33%). Στις επιφανειακές στρώσεις των αστικών πάρκων συναντούμε αυξημένες τιμές συγκέντρωσης οργανικής ουσίας κάτι το οποίο αιτιολογείται από τον τεχνητό εμπλουτισμό με τύρφη και άλλα βελτιωτικά. Κατά τον Τουρλακίδη (1997), στα εδάφη του περαστικού δάσους Κέδρινου λόφου της Θεσσαλονίκης βρέθηκαν τιμές 2-5,5%, ενώ κατά το Ματζίρη (2011) οι τιμές σε πάρκα της Θεσσαλονίκης από 1-2%. Το φαινόμενο αυτό κατά το οποίο η παρουσία της οργανικής ουσίας στα αστικά πάρκα είναι μικρή ωφελείται στο γεγονός πως η διαμόρφωση και η ανάπλαση τους συντελέστηκε με εδαφικό υλικό προερχόμενο από εκσκαφές θεμελίων και κατασκευαστικών έργων στις οποίες η οργανική ουσία συγκεντρώνεται σε χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, υπάρχουν και έρευνες που εμφανίζουν ικανοποιητικά ποσοστά παρουσίας οργανικής ουσίας σε αστικά εδαφικά εδάφη, παραδείγματος χάριν τα εδάφη πάρκων της Washingtonόπου οι συγκεντρώσεις κυμαίνονταν από 3,5-46,9g/kg (Shortet. al. 1986). Η περιοχή που ερευνήθηκε κρίθηκε ικανοποιητική σε άζωτο με τιμές που ξεπερνούσαν το 0,16%. Άμεσες πήγες αζώτου στα αστικά εδάφη είναι τα χημικά λιπάσματα συντήρησης χλοοτάπητα, τα ούρα και τα κόπρανα ζώων. Πέραν τούτων το άζωτο απελευθερώνεται από τις μηχανές των οχημάτων επηρεάζοντας έτσι την παρουσία τους στα εδάφη. Ο Ματζίρης (2011) βρήκε ότι η περιεκτικότητα του εδάφους σε άζωτο σε πάρκα του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι φτωχή με τιμές πιο μικρές του 0,08%. Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η παρούσα έρευνα είναι: Τα άτομα των πάρκων που εξετάστηκαν κατά το ήμισυ είναι ξενικά είδη. Στα πάρκα δεν πραγματοποιούνται έντονες επεμβάσεις (κλαδεύσεις) κάτι το οποίο γίνεται φανερό από τον όγκο της κόμης. Τα δένδρα των πάρκων δεσμεύουν μεγαλύτερες ποσότητες CO2 συγκριτικά με εκείνα των δενδροστοιχιών λόγω της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Το μεγαλύτερο ποσοστό των δένδρων των πάρκων αποτελείται από άτομα μέσης έως άριστης κατάστασης [77]

78 Τα εδάφη των πάρκων προέκυψαν από τεχνητές διαδικασίες (επιχωματώσεις) και όχι από φυσικές (αποσάθρωση μητρικού πετρώματος). Τα εδάφη χαρακτηρίζονται ως ελαφρώς αλκαλικά κάτι το οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την επιλογή του φυτευτικού υλικού. Η ικανοποιητική ποσότητα Ν που βρέθηκε στα εδάφη των πάρκων οφείλεται στις συχνές λιπάνσεις που συμβαίνουν σε αυτά. [78]

79 Προτάσεις Με την ολοκλήρωση της έρευνας κατά την οποία αποτυπώθηκε η υπάρχουσα κατάσταση των τριών πάρκων, προτείνονται τα παρακάτω: Χρήση ιθαγενών ειδών ως επί το πλείστoν καθώς εμφανίζουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στις οικολογικές συνθήκες του περιβάλλοντος και συνάδουν αισθητικά με το τοπίο.. Τακτική συντήρηση των δένδρων ώστε να παρέχουν τη μέγιστη ωφέλειά τους. Πλήρωση των κενών δενδροδόχων και αντικατάσταση νεκρών ατόμων θα αυξηθεί ο αριθμός των δένδρων των πάρκων κατά 3,5%, πράγμα το οποίο δείχνει ότι το αστικό πράσινο μπορεί να ενισχυθεί με απλό τρόπο και χωρίς μεγάλο κόστος. Δημιουργία μητρώων για κάθε πάρκο της Θεσσαλονίκης και κατά επέκταση κάθε πάρκου της Ελλάδας. Τα μητρώα αποτελούν αξιόπιστα εργαλεία διαχείρισης και κατάλληλοι σύμβουλοι για τη λήψη αποφάσεων. Έλεγχος και παρακολούθηση του ph του εδάφους καθώς και ρύθμιση όπου αυτό χρειάζεται. Λίπανση, η οποία θα πρέπει να γίνεται ορθολογικά με βάση τις ανάγκες που προκύπτουν από τις αναλύσεις των εδαφών. Η ύπαρξη του αστικού πράσινου (πάρκα, κήποι, δενδροστοιχίες) είναι ζωτικής σημασίας για τα οικοσυστήματα, άμεσα για τα οφέλη που παρέχει και έμμεσα για τη συμβολή του στην προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. Οι χώροι αυτοί πρέπει να σχεδιάζονται με στρατηγική. Καθώς υπάρχει ανάγκη για την ανάπτυξη προσαρμοστικών στρατηγικών για την κλιματική αλλαγή, η δημιουργία και χρήση πράσινων υποδομών αποτελεί ένα από τα ελπιδοφόρα μέσα για την προσαρμογή των πόλεων σε αυτήν. [79]

80 Βιβλιογραφία Asakawa, S., Yoshida, K. andyabe, K., (2004). Perceptions of urban stream corridors within the greenway system of Sapporo, Japan. Landscape and Urban Planning, 68(2-3), pp Attore, F., Maurizio, B., Francesconni, F., Valenti, R., Bruno, F. (2000). Landscape changes of Rome Throught tree-lined roads. Landscape and Urban Planning (49) Αθανασιάδης, Ν., (1986). Δασική Φυτοκοινωνιολογία. Εκδόσεις: Γιαχούδη- Γιαπούλη Θεσσαλονίκη. Αλιφραγκής. Δ., (2010). Περιγραφή-Δειγματοληψία, Εργαστηριακές Αναλύσεις Δασικών Εδαφών και Φυτικών Ιστών. Πρώτη έκδοση. ΕκδόσειςΑϊβάζη. Θεσσαλονίκη. 230 σελ. Bae, H., (2011). Urban stream restoration in Korea: Design considerations and residents willingness to pay. Urban Forestry and Urban Greening, 10(2), pp Bagnouls, F. and Gaussen, H. (1957). Les climatsbiologiques et leur classification. Annales de Géographie, 66(355), pp Baschak, L. and Brown, D., (1995). An ecological framework for the planning, design and management of urban river greenways. Landscape and Urban Planning,33(1-3), pp Batala, E. and Tsitsoni, T. (2007) Research on urban greenery of representative types in the avenues of a big city. In: Proceedings of the International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics. Skiathos. pp Batala, E. and Tsitsoni, T. (2009). Street tree health assessment system: a tool for study of urban greenery. International Journal of Sustainable Development and Planning, 4(4), pp Baumgart, T. (1998). Physical soil properties in specific fields of application especially in anthropogenic soils. Soil Tillage Research47: [80]

81 Begin, B., Benefits and Costs of The Urban Forest. In Urban Forestry Manual. St. Louis Community College, p. 27. Available at: Benefits of The Urban Forest.pdf [Accessed 10 January 2015]. Bell, S., Blom, D., Rautamäki, M., Simson, A. andasger, I., (2005). Design of Urban Forests. In C. Konijnendijk et al., eds. Urban Forests and Trees. Springer-Verlag Berlin Heidelberg. Beyer, L., Cordsen, E., Blume, H., Schleuss, U., Vogt, B. and Wu, Q. (1996). Soil organic matter composition in urbicanthrosols in the city of Kiel, NW-Germany, as revealed by wet chemistry and CPMAS 13C-NMR spectroscopy of whole soil samples. Soil Technology, 9(3), pp Biasioli, M., Barberis, R., Ajmone Marsan, F. (2006). The influence of a large city on some soil properties and metals content. The Science of the Total Environment356, Birdsey R. (1992). Carbon Storage and Accumulation in United States Forest ecosystems. General Technical Report WO-GTR-59. Northeastern Experimental Station. USDA Forest Service. Pp. 51. Blume, H., (1989). Characteristics of urban soils. In: Publ. of German National Committee of UNESCO Program, Man and Biosphere, vol. 30, Berlin, pp Bockheim, G. (1974). Nature and properties of highly disturbed urban soils, Philadelphia, Pa. Paper presented before Div. S-5, Soil Sci. Soc. Am. Annual Meeting, Chicago, IL. Brady, N., and Weil, R. (1999). The Nature and Properties of Soils. 12th ed. Prentice Hall. Upper Saddle River, NJ. Brown, L. (2001). Eco-economy. 1st ed. New York: W.W. Norton. Brown, S., Gillespie, A.J.R., Lugo, A.E.(1989) Biomass estimation methods for tropical forests with application to forest inventory data. Forest Science, 35, Bryant, M., (2006). Urban landscape conservation and the role of ecological greenways at local and metropolitan scales. Landscape and Urban Planning, 76(1-4), pp [81]

82 Bullock, P., and Gregory, P. (1991). Soils in the Urban Environment. Oxford: Blackwell Scientific Publications. Βλαχάκη, Δ., (2015) Δασοκομικά πρότυπα διαχείρισης του αστικού πρασίνου στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Μεταπτυχιακή Διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Carreiro, M., Song, Y. andwu, J. (2008). Ecology, planning, and management of urban forests. 1st ed. New York: Springer. Celesti, G., L. (1992). Studio ecologico su flora e paesaggio vegetale dellacitta di Roma. PhD Thesis, Universita di Parma. Chavan, B. L., Rasal, G. B. (2010) Sequestered standing carbon stock in selective tree species gron in University campus in Aurangabad, Maharashtra, India. International Journal of Engineering Science and Technology, 2(7), Chiesura, A. (2004). The role of urban parks for the sustainable city. Landscape and Urban Planning, 68(1), pp Chronopoulos, J., Haidouti, C., Chronopoulou-Sereli, A. and Massas, I. (1997). Variations in plant and soil lead and cadmium content in urban parks in Athens, Greece. Science of The Total Environment, 196(1), pp Craul, P. (1992). Urban soil in landscape design. John Wiley and Sons, Inc., New York. Craul, P. and Klein, C. (1980). Characterisation of streetside soils in Syracuse NY. Metropolitan Tree Improvement Alliance (Metria) Proc. 3, pp Γκανάτσας, Π., Τσιτσώνη, Θ., Ζάγκας, Θ. andτσακαλδήμη, Μ. (2002). Αξιολόγηση του αστικού πρασίνου στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης. Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου. «Έρευνα, Προστασία Και Διαχείριση Χερσαίων Οικοσυστημάτων Περαστικών Δασών Και Αστικού Πρασίνου». Ελληνική Δασολογική Εταιρεία. Τρίπολη, Μαΐου. Davies, C. and Vaughan, J. (1998). England s community forests-a case study: community forests in North-East England. In: Multiple-use in town forests in international comparison. IUFRO: IUFRO Working Group, pp De Kimpe, C. and Morel, J. (2000). Urban Soil Management: A Growing Concern. Soil Science, 165(1), pp [82]

83 De Miguel, E., Jiménez de Grado, M., Llamas, J., Martıń-Dorado, A. and Mazadiego, L. (1998). The overlooked contribution of compost application to the trace element load in the urban soil of Madrid (Spain). Science of The Total Environment, 215(1-2), pp Dijkstra L. and Poelman Η., (2014). A harmonized definition of cities and rural areas: the new degree of urbanization. European Commission Directorate-General for Regional and Urban Policy. Duvigneaud, P. (1975). In: Duvigneaud and S. Denaeyer- De Smet(eds). L ecosystemeurbain. Cllogue international. Brussel, Agglomeration de Bruxelles. ΔήμοςΘεσσαλονίκης (2014). ( Elmqvist, T., Fragkias, M., Goodness, J., Güneralp, B., Marcotullio, P., McDonald, R., Parnell, S., Schewenius, M., Sendstad, M., Seto, K. and Wilkinson, C. (2013). Urbanization, biodiversity and ecosystem services.1st ed. New York: Springer. EU., (2010) Making our cities attractive and sustainable. How the EU contributes to improving the urban environment. European Commission. Publications Office of the European Union, p. 36 Ελληνική Στατιστική Αρχή (2011). Διαθέσιμο στο: [Πρόσβαση: 5 Σεπτεμβρίου 2016) FAO (2013). Climate change guidelines for forest managers. FAO Forestry Paper No Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome Italy Pp: 123. Farquhar, G.,. Fasham, M., Goulden, M., Heimann, M., Jaramillo, V., Kheshgi, H., Le Quéré, C., Scholes, R., Wallace, D. (2001) The Carbon Cycle and Atmospheric Carbon Dioxide Frank, E. (2010) Crown Volume Estimates. Eastern Native Tree Society. Gaffin, S., Imhoff, M., Rosenzweig, C., Khanbilvardi, R., Pasqualini, A., Kong, A., Grillo, D., Freed, A., Hillel, D. and Hartung, E. (2012). Bright is the new black multiyear performance of high-albedo roofs in an urban climate. Environmental Research Letters, 7(1), p Garcia, R. and Millán, E. (1998). Assessment of Cd, Pb and Zn contamination in roadside soils and grasses from Gipuzkoa (Spain). Chemosphere, 37(8), pp [83]

84 Ge, Y., Murray, P. and Hendershot, W. (2000). Trace metal speciation and bioavailability in urban soils. Environmental Pollution, 107(1), pp Gill, S., Handley, J., Ennos, A. and Pauleit, S. (2007). Adapting Cities for Climate Change: The Role of the Green Infrastructure. Built Environment, 33(1), pp Glickstein, B. (1983). An etiological study of the London plane-tree decline problem in New York City. Ph.D. dissertation. SUNY-Coll. Environ Sci. and Forestry, Sy-racuse. 157pp. Grey, G. and Deneke, F. (1978). Urban forestry. 1st ed. New York: Wiley. Grimm, N., Foster, D., Groffman, P., Grove, J., Hopkinson, C., Nadelhoffer, K., Pataki, D. and Peters, D. (2008). The changing landscape: ecosystem responses to urbanization and pollution across climatic and societal gradients. Frontiers in Ecology and the Environment, 6(5), pp Crivellaro, A., Schweingruber, F. H.(2013) Atlas of Wood, Bark and Pith Anatomy of Eastern Mediterranean Trees and Shrubs with a Special Focus on Cyprus. Springer. Groffman, P., Bain, D., Band, L., Belt, K., Brush, G., Grove, J., Pouyat, R., Yesilonis, I. and Zipperer, W. (2003). Down by the Riverside: Urban Riparian Ecology. Frontiers in Ecology and the Environment, 1(6), p.315. Halverson, H., De Walle, D., Sharpe, W., and Wirries, D., (1982). Runoff contaminants from natural and man- made surfaces in a non- industrial urban area. Proc Int. Symposium on Urban Hydrology, Hydraulics and Sediment control. Univ. of Kentucky, Lexington, KY, pp, Hatzistathis A., Zagas T., Trakolis D., Gkanatsas P., Malamidis G., (1999). Research and Development in urban forestry in Greece. In: M. Forrest, C.C. Konijnendijk and T.B. Randrup (Eds), COST Action E12 Research and Development in Urban Forestry in Europe. European Communities, Luxembourg: Ho, Y. and Tai, K. (1988). Elevated levels of lead and other metals in roadside soil and grass and their use to monitor aerial metal depositions in Hong Kong. Environmental Pollution, 49(1), pp Hofmann, M., Westermann, J. R., Kowarik, I. and van der Meer, E., (2012). Perceptions of parks and urban derelict land by landscape planners and residents. Urban Forestry and Urban Greening, 11(3), pp [84]

85 Horbert, M., Blume, H., Elvers, H., Sukopp, H. (1982). Ecological contributions to urban planning In: Bornkamm, R., Lee, J. and Seaward, M., Urban Ecology. Blackwell Scientific Publication, Oxford: Pp Horbert, M. (1990). Klima. Pp in: Sukopp, H.(Hg), Stadtokologie, das Beispiel Berlin. D.ReimerVerlag Berlin, Berlin. Hosmer, R.S., (1922). Impressions of European forestry. Chicago: the Lumber World Review. Reprinted In: Fortmann, L., Bruce, J.W. (Eds.), 1988, Whose Forests?: Proprietary Dimensions of Forestry. Rural Studies Series, Westview, Boulder Press, pp Jim, C. (1998). Soil Characteristics and Management in an Urban Park in Hong Kong. Environmental Management22(5): Jo K. and McPherson G. (1995). Carbon Storage and Flux in Urban residential greenspace. Journal of Environmental Management 45: Johnston, M. (1996). A BRIEF HISTORY OF URBAN FORESTRY IN THE UNITED STATES. Arboricultural Journal, 20(3), pp Kattel, G., Elkadi, H. and Meikle, H. (2013). Developing a complementary framework for urban ecology. Urban Forestry and Urban Greening, 12(4), pp Kelessis, G., Zoumakis, N., Petrakakis, M., Vosniakos, F. (2000). Atmospheric Pollution from Sulphur Dioxide and Suspended Particles in the Urban Area of Thessaloniki, Greece. Journal of Environmental Protection and Ecology, 1( 3): Kennedy, J., Dombeck, M., Koch, N., (1998). Values, beliefs and management of public forests in the Western world at the close of the twentieth century. Unasylva49 (192), Konijnendijk, C., (1999). Urban Forestry in Europe: A Comparative Study of Concepts, Policies and Planning for Forest Conservation, Management and Development in and Around Major European Cities. Doctoral dissertation. Research Notes No. 90. Faculty of Forestry, University of Joensuu. Konijnendijk, C. (2003). A decade of urban forestry in Europe. Forest Policy and Economics, 5(2), pp [85]

86 Konijnendijk, C., Ricard, R., Kenney, A. and Randrup, T. (2006). Defining urban forestry A comparative perspective of North America and Europe. Urban Forestry and Urban Greening, 4(3-4), pp Konijnendijk C., Matilda Annerstedt, Anders Busse Nielsen, SreetheranMaruthaveeran (2013). Benefits of Urban Parks A systematic review A Report for IFPRA. Kontogianni, A., Tsitsoni T.,Goudelis, Vlachaki D., (2013). The Urban Forest as a Regulator of the Urban Climate. Journal of Selcuk University Natural and Applied Science, 01/2013; Special issue (1): Kontogianni, A., Tsitsoni, T. andgoudelis, G., (2011). An index based on silvicultural knowledge for tree stability assessment and improved ecological function in urban ecosystems. Ecological Engineering, 37(6), pp Kuchelmeister, G. (1998). Urban Green for Local Need Improving Quality of Life Through Multipurpose Urban Forestry in Developing Countries, Proceedings of the First International Conference on Quality of Life in Cities. Singapore, 4-6 March 1: Κοντογιάννη, Α., Κωστόπουλος, Μ., Τσιλιγκιρίδου, Μ. and Τσιτσώνη, Θ., (2011). Αξιολόγηση Αστικού Πρασίνου και Κοινή Γνώμη: Η περίπτωση του πάρκου του Πεδίου του Άρεως στη Θεσσαλονίκη, Πρακτικά 15ου Πανελληνίου Δασολογικού Συνεδρίου της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας. Καρδίτσα: σελ Κοντογιάννη. Α., (2009). Έρευνα της Σταθερότητας των Δένδρων με βάση τα Δασοκομικά Χαρακτηριστικά τους στον Αστικό και Περιαστικό Χώρο. Μεταπτυχιακή Διατριβή. Θεσσαλονίκη. Κουκλαδάς Σ., (2002). Αξιολόγηση αστικού και περιαστικού πρασίνου, περίπτωση πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών. Θεσσαλονίκη. Κρίγκας, Ν., (2004). Χλωρίδα και ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Βιολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). 382 σελ. Li, F. andwang, R., (2007). Ecological Evaluation, Planning Approach of Urban Green Space and Urban Forest in China, The 3rd International Workshop on Long- Term Ecological Research (ILTER) Ecological Information Management in the East Asia-Pacific Region. SeoulKorea October. [86]

87 Λιονάτου, Μ., (2008). Αρχιτεκτονική τοπίου και δίκτυα πρασίνου στα σύγχρονα αστικά κέντρα: δυνατότητες και προοπτικές- Μεθοδολογία και Εφαρμογή το παράδειγμα της Λάρισας. Θεσσαλονίκη. Madrid, L., Dıáz-Barrientos, E. and Madrid, F. (2002). Distribution of heavy metal contents of urban soils in parks of Seville. Chemosphere, 49(10), pp Markus, J. and Mcbratney, A. (1996). An urban soil study: heavy metals in Glebe, Australia. Australian Journal of Soil Research, 34(3), p.453. McKinney, M. (2002). Urbanization, Biodiversity, and Conservation. BioScience, 52(10), p.883. Metz, B., Davidson, O., De Coninck, H. (2005) IPCC Special Report on Carbon Dioxide Capture and StoragePublished in the United States of America by Cambridge University Press, New York. Mielke, H., Adams, J., Chaney, R., Mielke, P. and Ravikumar, V. (1991). The pattern of cadmium in the environment of five Minnesota cities. Environmental Geochemistry and Health, 13(1), pp Mielke, H., Gonzales, C., Smith, M. and Mielke, P. (1999). The Urban Environment and Children's Health: Soils as an Integrator of Lead, Zinc, and Cadmium in New Orleans, Louisiana, U.S.A. Environmental Research, 81(2), pp Miller, R., (1997). Urban Forestry: Planning and Managing Urban Green Spaces. 2nd ed. Prentice Hall, New Jersey. Μανάκου,.Μ., Αποστολίδης, Π., Ραπτάκης, Δ., Πιτιλακης, Κ. (2008). Προσδιορισμός της εδαφικής δομής σε περιοχές του ευρύτερου Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης 3o Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής and Τεχνικής Σεισμολογίας 5 7 Νοεμβρίου, Άρθρο Ματζίρης Ε. (2011). Χαρακτηριστικά των εδαφών της Θεσσαλονίκης και εκτίμηση τους ως μέσου ανάπτυξης του αστικού πρασίνου. Διδακτορική Διατριβή. Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. Μπατάλα, Ε., (2006). Έρευνα Αντιπροσωπευτικών Τύπων Δενδροστοιχιών στο Δήμο Θεσσαλονίκης. ΜεταπτυχιακήΔιατριβή. Θεσσαλονίκη. [87]

88 NASA, (2014). Global Climate Change. Vital signs of the Planet. (Accessed in ) Norra, S., Fjer, N., Li, F., Chu, X., Xie, X. and Stüben, D. (2007). The influence of different land uses on mineralogical and chemical composition and horizonation of urban soil profiles in Qingdao, China. Journal of Soils and Sediments, 8(1), pp Nowak D.J. and Crane D.E. (2002). Carbon storage and sequestration by Urban trees in the USA. Environmental Pollution 116: NUFU, (2002). NUFU Website. Available at: NOMOΣ ΥΠ ΑΡΙΘ Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης. ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟ. Αρ. Φύλλου Ιουνίου Ντάφης, Σ., (2001). Δασοκομία πόλεων. Εκδόσεις ARTOFTEXT, Θεσσαλονίκη, pp Papakostas K.T., Zagana-Papavasileiou P. andmavromatis T., (2014). Analysis of 3 Decades Temperature Data for Athens and Thessaloniki, Greece Impact of Temperature Changes On Energy Consumption For Heating And Cooling Of Buildings. International Conference Adapt to Climate. Nicosia, March. Paterson, E., Sanka, M. and Clark, L. (1996). Urban soils as pollutant sinks a case study from Aberdeen, Scotland. Applied Geochemistry, 11(1-2), pp Patterson, J., Murray, J., Short, J., (1980). The impact of urban soils on vegetation. METRIA: 3, Proceedings of the Third Conference of Metropolitan Tree Improvement Alliance. Rutgers, The State University, New Brunswick, NJ: pp Paul, M. and Meyer, J., (2001). Streams in the urban landscape. Annual Review of Ecology and Systematics, 32(2001), pp Petrakakis, M.J., Kelessis, A.G., Tzoumaka, P., Tzourelis, G., Kanelopoulou, Z., Tsaknia, A. and Koutsari, E. (2000). Measurements of Air Pollutants and Meteorological Parameters in the Thessaloniki Area, Environmental Department of Municipality of Thessaloniki, Technical Reports Vol. 1-11, Thessaloniki, Greece. [88]

89 Pretzsch, H., Biber, P., Uhl, E., Dahlhausen, J., Rötzer, T., Caldentey, J., Koike, T., van Con, T., Chavanne, A., Seifert, T., Toit, B., Farnden, C. and Pauleit, S. (2015). Crown size and growing space requirement of common tree species in urban centres, parks, and forests. Urban Forestry and Urban Greening, 14(3), pp Randrup, T. B., Konijnendijk, C., Kaennel, M. and Renate, D., The Concept of Urban Forestry in Europe. In: J. Konijnendijk, C.C., Nilsson, K., Randrup, Th.B.,Schipperijn, ed. Urban Forests and Trees. Springer. Ribeiro, L. andbarão, T., (2006). Greenways for recreation and maintenance of landscape quality: five case studies in Portugal. Landscape and Urban Planning, 76(1-4), pp Salici, A., Greenways as a Sustainable Urban Planning Strategy, Advances in Landscape Architecture, Dr. Murat Ozyavuz (Ed.).Available at: greenways-asa-sustainable-urban-planning-strategy Salinas MJ, Blanca G, Romero AT, Evaluating riparian vegetation in semi-arid Mediterranean water courses in the southeastern Iberian Peninsula. EnvironmentalConservation27(1), pp Samara, T. andtsitsoni, T., (2007). Road traffic noise reduction by vegetation in the ring road of a big city, Proceedings of the International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics. SkiathosJune Skiathos: pp Samara, T. andtsitsoni, T., (2011). The effects of vegetation on reducing traffic noise from a city ring road. Noise Control Engineering Journal, 59(1), pp.68. Samara, T. andtsitsoni, T., (2012). Selection of forest species for use in urban environment in relation to their ability to retain heavy metals. In Protection and Restoration of the Environment XI. Thessaloniki, July 3-6. Samara, T., andtsitsoni, T., (2014). Selection of forest species for use in urban environment in relation to their potential capture to heavy metals. Global NEST Journal. 16 (5), pp Sánchez-Camazano, M., Sánchez-Martín, M. and Lorenzo, L. (1994). Lead and cadmium in soils and vegetables from urban gardens of Salamanca (Spain). Science of The Total Environment, , pp [89]

90 Sánchez-Martín, M., Sánchez-Camazano, M. and Lorenzo, L. (2000). Cadmium and Lead Contents in Suburban and Urban Soils from Two Medium-Sized Cities of Spain: Influence of Traffic Intensity. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 64(2), pp Sandhya Kiran, G., Kinnary, S., (2011). Carbon Sequestration by urban trees on roadsides Of Vadodara city. International Journal of Engineering Science and Technology, 3(4), Sawidis, T., Marnasidis, A., Zachariadis, G. and Stratis, J. (1995). A study of air pollution with heavy metals in Thessaloniki city (Greece) using trees as biological indicators. Archives of Environmental Contamination and Toxicology, 28(1), pp Schwendenmann, L., Mitchell, N.D., Carbon accumulation by native trees and soils in an urban park, Auckland. New Zealand Journal of Ecology, 38(2), Scott, K.I., Simpson, J.R., McPherson, E.G., Effects of tree cover on parking lot microclimate and vehicle emissions. Journal of Arboriculture, 25, Short, J., Fanning, D., McIntosh, M., Foss, J. and Patterson, J. (1986). Soils of the Mall in Washington, DC: I. Statistical Summary of Properties1. Soil Science Society of America Journal, 50(3), p.699. Sucharova, J., and Suchara, I. (1995). Heavy metals in urban soils covers. A review completed by Prague park and street soil analyses. Zachradnictvi22: Σαμαρά, Θ. and Τσιτσώνη, Θ., (2012). Χρήση δασοπονικών ειδών για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον αστικό χώρο. 10ο Τακτικό Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρίας Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA). Θεσσαλονίκη, 1-2 Ιουνίου. Σχέδιο Δράσης Δήμου Θεσσαλονίκης (2014). Σχέδιο δράσης για την αειφόρο ενέργεια. Tannier, C., Foltête, J. andgirardet, X., (2012). Landscape and Urban Planning Assessing the capacity of different urban forms to preserve the connectivity of ecological habitats. Landscape and Urban Planning, 105 (1-2), pp Thornton, I. (1986). Soil and plant factors that influence element availability and uptake: implication for geochemical prospecting. In: Mineral exploration: Biological. [90]

91 Tree Functional Attributes and Ecological Database. Wood Density. February ]. Troxel, B., Piana, M., Ashton, M. and Murphy-Dunning, C. (2013). Relationships between bole and crown size for young urban trees in the northeastern USA. Urban Forestry and Urban Greening, 12(2), pp Tsitsoni, T., Tsakaldimi. M., Tsouri. C. (2013). Seed treatments to break dormancy and stimulate germination in Cercis siliquastrum L. and Carpinus orientalis Mill. African Journal of Agricultural Research. vol.8 no.35 pp Tsitsoni, T., Gounaris, N., Kontogianni, A., Xanthopoulou-Tsitsoni, V. (2014). Creation of an Integrated System Model for Governance in Urban Forestry Management and for Adapting Cities to Climate Change. In: Book of Abstracts of the 13d International Mediterranean Ecosystems Conference. (MEDECOS XIII) Crossing Boundaries across Disciplines and Scales. Olmue, Chile 6-9 October, Inpress Tsitsoni, T., Gounaris, N., Kontogianni, A., Xanthopoulou-Tsitsoni, V. (2015) Creation of a system of monitoring, evaluation and management of urban greenery for the adaptation of cities in climatic change. Mykonos island, Greece, June 14-18, 2015 Tsitsoni, T., Gounaris, N., Kontogianni, A., Xanthopoulou-Tsitsoni, V. (2015) Criteria and Indices for a holistic evaluation of Urban Greening. Greece Tsitsoni, T., Gounaris, N., Kontogianni, A., Xanthopoulou-Tsitsoni, V. (2015). Creation of an Integrated System Model for Governance in Urban Forestry Management and for Adapting Cities to Climate Change: Preliminary Results. EcologiaMediterranea. Vol. 41 (2). Tsitsoni, T., Gounaris, N., Kontogianni, A., Xanthopoulou-Tsitsoni, V. (2015). A Multidimensional Assessment of Urban Greening Aiming to the Urban Adaptation to the Climate Change, Proceedings of the Fifth International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics. ISBN: , Mykonos island, Greece, June Tyrväinen, L., Pauleit, S., Seeland, K. andvries, S., (2005). Benefits and Uses of Urban Forests and Trees. In: C. Konijnendijk et al., eds. Urban Forests and Trees. Springer- VerlagBerlinHeidelberg [91]

92 Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. (2008). Πρόσβαση 18 Ιουνίου 2016]. Τουρλακίδης, Χ. (1997). Ειδική Οριστική Μελέτη Αντιδιαβρωτικών- Αντιπλημμυρικών Έργων Καμμένου Περιαστικού Δάσους Θεσσαλονίκης. Περιφερειακή Διοίκηση Θεσσαλονίκης. Διεύθυνση Αναδασώσεων. Τσακαλδήμη, Μ., (2003). Η σημασία της σωστής επιλογής φυτικών ειδών στους χώρους του αστικού πρασίνου. Πρακτικά επιστημονικής ημερίδας «Επιλογή φυτικών ειδών για δασώσεις, αναδασώσεις και βελτιώσεις αστικού τοπίου. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας. Τμήμα Δασοπονίας. Δράμα, 6/6/2003. Τσιτσώνη Θ., Γούναρης, Ν., Κοντογιάννη Α., Ξανθοπούλου-Τσιτσώνη Β., (2015). Δημιουργία Πρότυπου Συστήματος για την Κυβερνητική της Δασοκομίας Πόλεων, H Συμβολή της Σύγχρονης Δασοπονίας και των Προστατευόμενων Περιοχών στη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Πρακτικά 17ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, Κεφαλλονιά 4-7 Οκτωβρίου. Κεφαλλονιά: σελ Τσιτσώνη, Θ. και Σαμαρά, Θ. (2002). Υπάρχουσα Κατάσταση και διαχείριση του αστικού και περιαστικού πρασίνου στη Δ. Μακεδονία, Πρακτικά 10 ου Πανελληνίου Δασολογικού Συνεδρίου, Έρευνα, Προστασία και Διαχείριση Χερσαίων Οικοσυστημάτων Περιαστικών Δασών και Αστικού Πρασίνου. Τρίπολη Μαΐουσελ Τσιτσώνη, Θ., Γούναρης, Ν., Κόντος, Κ., Φασούλας, Φ., Παπασπυρόπουλος, Κ., Συμενίδης, Π., Κοντογιάννη, Α., Ματζίρης, Ε., Παπαδόπουλος, Θ., Βλαχάκη, Δ., Σωτηριάδης, Δ., Ξανθοπούλου-Τσιτσώνη, Β., Χατζηκυριάκου, Ι. (2013). Προδιαγραφές σύνταξης στρατηγικών σχεδίων αειφορικής διαχείρισης αστικής δασοπονίας στα πλαίσια του Έργου: Δημιουργία ολοκληρωμένου προτύπου συστήματος για την κυβερνητική στη διαχείριση της αστικής δασοπονίας και την προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική αλλαγή. 1 η έκδοση. 74 σελ. Τσιτσώνη, Θ., Μπατάλα, Ε., and Ζάγκας, Θ., (2005). Διαχείριση του αστικού πρασίνου και προτάσεις για την αναβάθμισή του στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Πρακτικά του 12ου [92]

93 Πανελληνίου Συνεδρίου «Δάσος και Νερό-Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία. Δράμα, 1-3 Οκτωβρίου. Τσούρη, Κ., (2011). Μελέτη φυτρωτικότητας σπόρων αυτοχθόνων δασοπονικών ειδών για την παραγωγή φυτευτικού υλικού για αστική χρήση. ΜεταπτυχιακήΔιατριβή.Θεσσαλονίκη. United States Environmental Protection Agency, (2014). Glossary of Climate Change Terms. (Accessed in ). Van Zuylen, (1971). Stadsklimat, Akademiedagen 22, Kon.Ned. Akad. Wetensch. Noord-Holl. UtigeversMij., Amsterdam, p.21. Vink, A., (1983). Landscape Ecology and land Use. Longman. London and N.Y. pp Votsis, A. (2017). Planning for green infrastructure: The spatial effects of parks, forests, and fields on Helsinki's apartment prices. Ecological Economics, 132, pp Wei, F. (2017). Greener urbanization? Changing accessibility to parks in China. Landscape and Urban Planning, 157, pp Winn, M. Urban Crowns: Crown Analysis Software to Assistin Quantifying Urban Tree Benefits. Emerging Issues Along Urban/Rural Interfaces III-86 WRI, (2001). Earthtrends: The Environmental Informational portal. World Resources Institute, Washington, DC. Available from: Ζερβοπούλου, Α. καιπαυλίδης, Σ. (2008). Nεοτεκτονικά ρήγματα πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. 3o Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής και Τεχνικής Σεισμολογίας 5 7 Νοεμβρίου. Άρθρο (AccessedFebruary ). [93]

94 Παράρτημα Φωτογραφιών Τα δέκα πιο κοινά είδη που συναντώνται στα τρία πάρκα: Εικόνα 1. Cupressus sempervirens [94]

95 Εικόνα 2. Sophora japonica [95]

96 Εικόνα 3. Pinus brutia [96]

97 Εικόνα 4. Laurus nobilis [97]

98 Εικόνα 5. Pittosporum tobira [98]

99 Εικόνα 6. Celtis australis [99]

100 Εικόνα 7. Ulmus minor [100]

101 Εικόνα 8. Acer negundo [101]

102 Εικόνα 9.Prunus laurocerasus [102]

103 Εικόνα 10. Olea europaea [103]