ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

2 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1. Έρευνα που περιλαμβάνει ανθρώπους 2. Έρευνα που περιλαμβάνει πειραματόζωα

3 ΕΡΕΥΝΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑ είναι η πρωτότυπη εργασία με την οποία προάγεται η επιστημονική γνώση σύμφωνα με διεθνώς αποδεκτές επιστημονικές μεθόδους ή θεωρίες ή επεξεργασία νέων θεωριών ικανών να γίνουν αποδεκτές από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

4 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΑΣΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ είναι η πρωτότυπη θεωρητική ή πειραματική εργασία ελεύθερης επιλογής που διενεργείται πρωταρχικά με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης των υποκείμενων αιτιών και της θεμελίωσης των φαινομένων και των παρατηρήσιμων γεγονότων ανεξάρτητα από τη δυνατότητα άμεσης πρακτικής εφαρμογής της. ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΕΡΕΥΝΑ είναι η πρωτότυπη θεωρητική ή πειραματική εργασία που διενεργείται πρωταρχικά με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένου πρακτικού αποτελέσματος.

5 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ περιλαμβάνει εργασίες που αφορούν την μετάβαση της γνώσης από την βασική στην κλινική και εφαρμοσμένη έρευνα. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ είναι συστηματικές εργασίες που βασίζονται σε υπάρχουσες γνώσεις και αποσκοπούν στην προεργασία για την παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων ή διατάξεων για την εγκατάσταση νέων διαδικασιών, συστημάτων και υπηρεσιών ή την ουσιαστική βελτίωση αυτών που υπάρχουν.

6 ΦΟΡΕΙΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ Πανεπιστήμια, Νοσοκομεία, ερευνητικά κέντρα, αυτοτελή ερευνητικά ινστιτούτα, ειδικά ερευνητικά κέντρα, τεχνολογικοί φορείς, «τεχνοβλαστοί» ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ Μικρομεσαίες επιχειρήσεις, μεγάλες βιομηχανίες, ιδιώτες Η έρευνα στη χώρα μας εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) που υπάγεται στο Υπουργείο Ανάπτυξης

7 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Εθνικά προγράμματα Διεθνή προγράμματα Κοινωφελή ιδρύματα Υποτροφίες Ιδιώτες

8 ΓΙΑΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΑΣ ΑΦΟΡΑ Η ΕΡΕΥΝΑ Ως προπτυχιακοί αλλά κυρίως ως μεταπτυχιακοί φοιτητές ενδέχεται να εμπλακείτε σε κάποια μορφή επιστημονικής έρευνας Αυτό σημαίνει ότι θα κληθείτε να συνεισφέρετε στο σώμα της γνώσης στον τομέα σας Η εργασία σας θα «χτίσει» στα αποτελέσματα αυτών που δούλεψαν πριν από εσάς και στη συνέχεια άλλοι θα βασιστούν στη δική σας έρευνα.

9 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η επιστήμη τεκμηριώνεται/επικυρώνεται από την επανάληψη των επιστημονικών μελετών από άλλα εργαστήρια Στην πράξη αυτό συχνά δε γίνεται κυρίως λόγω κόστους και της απαιτούμενης προσπάθειας. Αυτό το στοιχείο αυξάνει το βαθμό ευθύνης του ερευνητή.

10 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Τα παραπάνω σημαίνουν ότι δεν μπορείτε να συντομεύετε τις διαδικασίες, να παραποιείτε αποτελέσματα και να κοροϊδεύετε. Σημαίνει ότι πρέπει να τηρείτε τις βασικές αρχές της έρευνάς σας, ανεξάρτητα αν κάποιος σας επιβλέπει ή όχι. Κάποιοι άλλοι θα βασιστούν στα πνευματικά σας «προϊόντα» ώστε να προχωρήσουν τα πειράματά τους. Αυτή είναι η βάση της ΗΘΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

11 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΟΙ ΧΡΥΣΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΗΝ αποκαλύπτετε ή μην παραποιείτε δεδομένα ΜΗΝ κλέβετε δεδομένα ή μην πιστώνεστε τη δουλειά άλλων ΜΗΝ «πληγώνετε» τα αντικείμενα της έρευνάς σας Να αξιολογείτε αντικειμενικά τα αποτελέσματα της έρευνάς σας Αν τηρήσετε αυτούς τους κανόνες, κερδίζετε το προσωπικό στοίχημα της επιστημονικής προόδου

12 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η ηθική παρεκτροπή κατά τη διεξαγωγή της έρευνας συνίσταται κυρίως στα: Επινόηση (fabrication), Παραποίηση (falsification), Λογοκλοπή (plagiarism), Πρακτικές που είναι πέρα από τα κοινά αποδεκτά εντός της ερευνητικής κοινότητας για την διεξαγωγή της έρευνας.

13 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1. Απόκτηση, διαχείριση και ιδιοκτησία δεδομένων 2. Δικαιοδοσία επιβλέποντα και επιβλεπόμενου 3. Πρακτική δημοσιεύσεων και δικαιώματα στην πατρότητα του κειμένου 4. Αξιολόγηση των δημοσιεύσεων από συναδέλφους (Peer review) 5. Συνεργατική επιστήμη (Collaborative science) 6. Έρευνα που περιλαμβάνει ανθρώπους 7. Έρευνα που περιλαμβάνει πειραματόζωα 8. Μη χρηστή διεξαγωγή της έρευνας 9. Σύγκρουση συμφερόντων και χορηγιών

14 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1. Απόκτηση, διαχείριση και ιδιοκτησία δεδομένων 2. Δικαιοδοσία επιβλέποντα και επιβλεπόμενου 3. Σύγκρουση συμφερόντων και χορηγιών

15 Συζήτηση Περίπτωσης Η υπόθεση Jessica Banks: Η Jessica Banks μόλις έχει πάρει το διδακτορικό της και θέλει να πάρει τα εργαστηριακά ημερολόγια «lab notebooks» όταν θα φύγει για τη νέα της δουλειά, ώστε να συνεχίσει εκεί την έρευνά της. Ο προϊστάμενος του εργαστηρίου στο οποίο δούλευε, ο Brian Hayward, αντιτίθεται, δηλώνοντας ότι ανήκουν στο εργαστήριο Η Jessica σκέφτεται να τα φωτοτυπήσει. (Πηγή: Moral Reasoning in Scientific Research)

16 Θέματα προς Συζήτηση Μπορεί η Banks να φωτοτυπήσει τα lab notebooks? Ποιά είναι τα νομικά και ποιά τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την όποια πράξη της? (Πηγή: Moral Reasoning in Scientific Research)

17 Σημεία Σύγκρουσης Το δικαίωμα της Jessica (όπως το αντιλαμβάνεται) στα σημειωματάρια έναντι του δικαιώματος του Hayward να διατηρήσει τα σημειωματάρια στο εργαστήριο Το δικαίωμα της Jessica (όπως το αντιλαμβάνεται) να συνεχίσει την έρευνα που ξεκίνησε νωρίτερα στο εργαστήριο αυτό έναντι του δικαιώματος του Hayward (απόλυτα αυτονόητο) να ελέγξει αυτό το κομμάτι της έρευνας Το ενδιαφέρον της Jessica να θεμελιώσει την ερευνητική της ανεξαρτησία (συνεχίζοντας projects που ξεκίνησε στο προηγούμενο εργαστήριο) έναντι του ενδιαφέροντός της να διατηρήσει τη συναδελφικότητα και την ατομική ακεραιότητα (Πηγή Moral Reasoning in Scientific Research)

18 Σημεία Σύγκρουσης Η υποχρέωση της Jessica να συμπεριφέρεται με σεβασμό προς τον επιβλέποντα και το ίδρυμα έναντι της υποχρέωσής της να ειδοποιήσει άλλους σπουδαστές για τις συνθήκες απασχόλησης που αυτή αντιλαμβάνεται ως παραβίαση των δικαιωμάτων τους στα δεδομένα, στις ιδέες και την έρευνα. (Πηγή Moral Reasoning in Scientific Research)

19 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1. Αξιολόγηση των δημοσιεύσεων από συναδέλφους (Peer review) 2. Μη χρηστή διεξαγωγή της έρευνας 3. Σύγκρουση συμφερόντων και χορηγιών

20 Συζήτηση Περίπτωσης Μία επιστημονική ομάδα υποβάλλει για δημοσίευση μία επιστημονική εργασία σε ένα επιστημονικό περιοδικό με κριτές. Ένας από τους κριτές εργάζεται σε πολύ συναφές αντικείμενο με την εργασία και επιλέγεται από τον συντάκτη του περιοδικού, εν αγνοία του για το γεγονός αυτό, να κρίνει την εργασία. ΠΡΕΠΕΙ Ο ΚΡΙΤΗΣ ΝΑ ΔΕΧΘΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

21 Συναφές αντικείμενο Σημεία Σύγκρουσης ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ Επανάληψη (replication) της έρευνας από την ερευνητική ομάδα του κριτή (ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΗΘΙΚΟ;) Απόρριψη της εν λόγω εργασίας από τον κριτή για να έχει επαρκή χρόνο ώστε να ολοκληρώσει τη δική του εργασία και να υποβάλλει εκείνος την εργασία Ο ΚΡΙΤΗΣ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΡΝΗΘΕΙ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΗ.

22 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Ο ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ ΚΡΙΤΗΣ, ΑΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΛΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΝΤΑΚΤΗ ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗ ΑΥΤΟΥ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΑΡΝΗΘΗΚΕ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΗ. ΠΟΙΕΣ ΠΑΡΕΜΦΕΡΕΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ;

23 Συζήτηση Περίπτωσης Επιστημονικές ομάδες υποβάλλουν για κρίση ερευνητικές προτάσεις για αξιολόγηση σε ένα φορέα χρηματοδότησης. Ο φορέας χρηματοδότησης επιβάλλει επιστήμονες που αποτελούν εν δυνάμει κριτές των προτάσεων αυτών να υποβάλλουν αίτηση δήλωσης σύγκρουσης συμφερόντων πριν την πρόσκλησή τους να συμπεριληφθούν στους πίνακες αξιολογητών. ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΝΩΜΗ ΣΑΣ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΥΤΗ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ;

24 Σημεία Σύγκρουσης Συμμετοχή σε συναφή πρόταση ΠΙΘΑΝΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ Πριμοδότηση της πρότασης στην οποία συμμετέχει ο εν λόγω κριτής. Απόρριψη άλλων προτάσεων της ίδιας θεματικής ενότητας με σκοπό την αναβάθμιση τη δικής του πρότασης. Ο ΚΡΙΤΗΣ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΡΝΗΘΕΙ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΩΝ.

25 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

26 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

27 Συζήτηση Περίπτωσης Ένας ερευνητής μελετά την προέλευση πληθυσμών χρησιμοποιώντας γενετικούς δείκτες. Για ιδιοτελείς σκοπούς επιλέγει να συμπεριλάβει στη μελέτη του μόνο εκείνους του δείκτες οι οποίοι θα οδηγήσουν στο αναμενόμενο, για εκείνον, αποτέλεσμα.

28 Συζήτηση Περίπτωσης Arnaiz-Villena A., Dimitroski K., Pacho A. et al. (2001a). HLA genes in Macedonians and the sub-saharan origin of the Greeks, Tissue Antigens 57: Οι συγγραφείς της εργασίας αυτής χρησιμοποίησαν το γονίδιο HLA- DRB1 και 2 γενετικούς δείκτες για να αποδείξουν ότι οι Έλληνες προέρχονται από την Αφρική! Η εργασία αυτή είναι η μόνη στη διεθνή βιβλιογραφία που υποστηρίζει την συγκεκριμένη υπόθεση σε αντίθεση με πολλές άλλες που υποστηρίζουν κοινή ρίζα των πληθυσμών της Ευρώπης.

29 Πολιτικά κίνητρα. Σημεία Σύγκρουσης ΣΩΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Χρήση τουλάχιστον γενετικών δεικτών σε αυτοσωμικά χρωμοσώματα, το χρωμόσωμα Υ και μιτοχονδριακό DNA. ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ Ανάκληση (retraction) εργασίας Στιγματισμός ερευνητών με την χρήση της εργασίας αυτής ως παράδειγμα για υποκειμενικό σχεδιασμό μελέτης

30

31 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 1. Πρακτική δημοσιεύσεων και δικαιώματα στην πατρότητα του κειμένου 2. Αξιολόγηση των δημοσιεύσεων από συναδέλφους (Peer review)

32 Συζήτηση Περίπτωσης Μία επιστημονική ομάδα δημοσίευσε σε επιστημονικό περιοδικό μία επιστημονική εργασία ανασκόπησης. Στην εργασία αυτή χρησιμοποίησε αυτούσια κομμάτια από άλλη εργασία χωρίς να αναφέρει την πηγή. Ο συντάκτης του περιοδικού-προέλευσης επικοινώνησε με τον συντάκτη του άλλου περιοδικού και ζήτησε την απόσυρση της εν λόγω εργασίας.

33 Σημεία Σύγκρουσης

34 Σημεία Σύγκρουσης Η εργασία αυτή τελικά απεσύρθη από το περιοδικό.

35 ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ Αν και ο άνθρωπος, εκ φύσεως, νιώθει την ανάγκη για ζωή, υπάρχουν στιγμές που μπορεί να θεωρήσει ότι ο θάνατος είναι λύτρωση. Άρρωστοι που πάσχουν από ανίατες ή από ανίατες/επώδυνες ασθένειες συχνά οδηγούνται στην επιλογή του θανάτου αντί στον αγώνα για ζωή. Έτσι το δικαίωμα στο θάνατο συζητιέται ευρύτατα σήμερα, αν και προς το παρόν υπάρχει μόνο δικαίωμα στη ζωή και στη διασφάλισή της.

36 ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ Η ευθανασία αποτελεί μεγάλο σύγχρονο πρόβλημα της βιοηθικής. Περικλείει την επιλογή της στιγμής του θανάτου με σκοπό τη λύτρωση του ασθενούς από το αίσθημα του πόνου και ενδεχομένως τη διατήρηση της ακεραιότητας της προσωπικότητάς του. Η επιλογή αυτή υλοποιείται από το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Ερώτημα: Υπάρχει το ηθικό δικαίωμα κάποιου να επιλέξει τον πρόωρο θάνατο;

37 Τι ορίζει ονόμος 3418/ Ο ιατρός, σε περίπτωση ανίατης ασθένειας που βρίσκεται στο τελικό της στάδιο, ακόμη και αν εξαντληθούν όλα τα ιατρικά θεραπευτικά περιθώρια, οφείλει να φροντίζει για την ανακούφιση των ψυχοσωματικών πόνων του ασθενή. Του προσφέρει παρηγορητική αγωγή και συνεργάζεται με τους οικείους του ασθενή προς αυτήν την κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση, συμπαρίσταται στον ασθενή μέχρι το τέλος της ζωής του και φροντίζει ώστε να διατηρεί την αξιοπρέπειά του μέχρι το σημείο αυτό. 2. Ο ιατρός λαμβάνει υπόψη τις επιθυμίες που είχε εκφράσει ο ασθενής, ακόμη και αν, κατά το χρόνο της επέμβασης, ο ασθενής δεν είναι σε θέση να τις επαναλάβει. 3. Ο ιατρός οφείλει να γνωρίζει ότι η επιθυμία ενός ασθενή να πεθάνει, όταν αυτός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο, δεν συνιστά νομική δικαιολόγηση για τη διενέργεια πράξεων οι οποίες στοχεύουν στην επίσπευση του θανάτου.

38 ΜΟΡΦΕΣ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ α) Εκούσια ευθανασία, κατά την οποία ο ασθενής διατυπώνει ρητά τη θέλησή του για έξοδο από τη ζωή β) τη μη εκούσια ευθανασία είναι αμφίβολη η γνώμη του ασθενούς καθώς ο ίδιος δεν είναι σε θέση να την εκφράσει ρητώς. και γ) την ακούσια ευθανασία (ευθανασία με εικαζόμενη συναίνεση), ο ασθενής εκφράζει ή έχει εκφράσει κάποια στιγμή στο παρελθόν την επιθυμία να διατηρηθεί στη ζωή με όλα τα δυνατά μέσα και ανεξαρτήτως από την κατάσταση της υγείας του. ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΜΕΣΟ i) την ενεργητική, κατά την οποία το ιατρικό/παραϊατρικό προσωπικό δρα ενεργώς και εμπράκτως χορηγώντας στον ασθενή την κατάλληλη ουσία ώστε να επέλθει ο θάνατος ii) την παθητική ευθανασία, κατά την οποία ο ιατρός αποσύρει την ιατρική αρωγή από τον ασθενή ώστε ο θάνατος να επέλθει σταδιακά εξαιτίας της απουσίας της ιατρικής υποστήριξης.

39 ΘΕΤΙΚΕΣ: οικονομική ανακούφιση των συγγενών, εξοικονόμηση πόρων από πλευράς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, λύτρωση του ασθενούς από πόνους και ταλαιπωρία. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ: η κοινωνική κατακραυγή που θα προκαλέσει μια τέτοια πράξη, οι νομικές συνέπειες, οι τύψεις των συγγενών και του ιατρικού προσωπικού, το επιστημονικά παράδοξο ενδεχόμενο ανάκαμψης της υγείας και ο αποκλεισμός της από περαιτέρω ωφέλιμη κοινωνική δραστηριότητα. ΑΠΟΨΕΙΣ/ΡΕΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ Συνεπειοκρατίας (ή αλλιώς Ωφελιμισμού) «Ο άνθρωπος πρέπει να πράττει εκείνο που θα προκαλέσει το μεγαλύτερο δυνατό καλό στο μέγιστο δυνατό αριθμό ατόμων.» Άρα η ευθανασία απογυμνώνεται από την όποια ηθική αξία, και πλέον υπολογίζουμε τις πιθανές αρνητικές και θετικές συνέπειες που θα έχει η πράξη μας αυτή. ΔΗΛΑΔΗ Ασθενής βρίσκεται σε άγρυπνο κώμα επί μακρού χρονικού διαστήματος. Δικαιούμαστε ηθικώς να διαπράξουμε την ευθανασία; Για να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να υπολογίσουμε αφενός τις θετικές επιπτώσεις και αφετέρου τις αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας πράξης,

40 Η τελική απόφαση κρίνεται από το ισοζύγιο των θετικών και αρνητικών συνεπειών. Ωστόσο η θεωρία αυτή είναι επισφαλής, καθώς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τις συνέπειες μιας τέτοιας πράξης.

41 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η Επιτροπή Βιοηθικής αναγνωρίζει ότι η χρήση των πειραματόζωων είναι αναγκαία για την επιστημονική έρευνα, βασική και εφαρμοσμένη. Επισημαίνει ωστόσο ότι η πρακτική αυτή δεν αρκεί να ικανοποιεί επιστημονικά κριτήρια καταλληλότητας, αλλά χρειάζεται επί πλέον να δικαιολογείται και από ηθικοκοινωνική άποψη. Το ελληνικό δίκαιο αντιμετωπίζει το θέμα με επάρκεια, ακολουθώντας τις κατευθύνσεις του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της Ε.Ε.

42 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η Ελλάδα έχει κυρώσει τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης «για την προστασία των σπονδυλωτών ζώων που χρησιμοποιούνται για πειραματικούς ή άλλους επιστημονικούς σκοπούς» (1986) και έχει ενσωματώσει με ΠΔ την Οδηγία 86/609/ΕΟΚ, η οποία περιλαμβάνει, κατά βάση, ταυτόσημες ρυθμίσεις με τη Σύμβαση.

43 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Το ΠΔ 160/1991 ορίζει εξουσιοδοτημένα πρόσωπα που μπορούν να υποβάλλουν αιτήσεις για πειράματα σε σπονδυλωτά ζώα, καθώς και αρμόδια ελεγκτικά όργανα στο Υπουργείο Γεωργίας. Στη χώρα μας ισχύει και η Οδηγία 98/44/ΕΚ (ΠΔ 321/2001) για τις ευρεσιτεχνίες στη βιοτεχνολογία, η οποία αποδοκιμάζει την παραγωγή διαγονιδιακών ζώων που μπορεί να υφίστανται ταλαιπωρίες λόγω της γενετικής τους ιδιοσυστασίας, επομένως και τέτοιων ζώων που μπορεί να παραχθούν για ερευνητικούς σκοπούς.

44 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η κοινή αποδοχή της ηθικής σπουδαιότητας των ζώων επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς και έναν συγκεκριμένο τρόπο μεταχείρισής τους στο πεδίο της έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θεωρεί ότι όλα τα ζώα χρήζουν ανθρώπινης (humane) μεταχείρισης και κρίνει ότι κάθε περιττή απώλεια ή ταλαιπωρία ζώου είναι απαράδεκτη. ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΣΤΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ»;

45 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η Επιτροπή δεν θεωρεί αυτονόητο ότι η έρευνα στην οποία χρησιμοποιούνται ζώα και η οποία συνοδεύεται από τον κίνδυνο απωλειών ή ταλαιπωριών, είναι πάντοτε αναγκαία για την απόκτηση έγκυρης επιστημονικής πληροφόρησης. Ως εκ τούτου, υποστηρίζει ένθερμα τις αρχές πειραματισμού με ζώα 3R, όπως αυτές διατυπώνονται τόσο στους κώδικες δεοντολογίας των ερευνητών όσο και στα διεθνή νομοθετικά κείμενα, δηλαδή την αρχή της Αντικατάστασης, την αρχή της Ελάττωσης και την αρχή της Βελτίωσης (3R principles: Reduction, Refinement, Replacement). ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΣΤΕ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 3R;

46 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Όσο υψηλότερη είναι η νοητική κατάταξη ενός είδους, τόσο πιο αυστηροί όροι πειραματισμού πρέπει να ισχύουν. Κατά συνέπεια, ειδική μεταχείριση πρέπει να επιφυλάσσεται στα σπονδυλωτά και μάλιστα σε εκείνα όπως τα πουλιά και τα θηλαστικά τα οποία είναι γνωστό ότι κατέχουν δυνατότητες επίλυσης προβλημάτων. Εξ άλλου, μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να δικαιολογηθεί η χρήση των ανθρωποειδών πίθηκων, καθώς γι αυτούς όλα τα στοιχεία δείχνουν πως διαθέτουν ένα βαθμό αυτοσυνειδησίας, όπως και ο άνθρωπος. Η Επιτροπή επισημαίνει ότι το όφελος που αναμένεται από κάθε ερευνητική δραστηριότητα, θα πρέπει αφενός μεν να εξετάζεται για κάθε περίπτωση ξεχωριστά και αφετέρου να σταθμίζεται ως σημαντικότερο από την «εργαλειοποίηση» των ζώων που θα χρησιμοποιηθούν, ως όντων με ορισμένη ηθική αξία.

47 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ «Εξουσιοδοτημένα πρόσωπα» που μπορούν να υποβάλλουν αιτήσεις για πειράματα τα οποία περιλαμβάνουν χειρουργικές επεμβάσεις είναι, έτσι, οι πτυχιούχοι Ιατρικής, Οδοντιατρικής, Φαρμακευτικής, Κτηνιατρικής και Βιολογίας (Ζωολογίας), καθώς και οι πτυχιούχοι άλλων σχολών Φυσικών Επιστημών, για πειράματα σε ζώα, τα οποία δεν περιλαμβάνουν χειρουργικές επεμβάσεις. «Αρμόδιες αρχές» είναι οι περιφερειακές κτηνιατρικές υπηρεσίες και η Κεντρική Διεύθυνση Προστασίας Ζωικής Παραγωγής του Υπουργείου Γεωργίας. Στις πρώτες υποβάλλονται οι αιτήσεις για την έγκριση των πειραμάτων, ύστερα από έλεγχο της τήρησης των ορισμών της Οδηγίας.

48 ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Αξίζει να σημειωθεί ότι, στο σημείο αυτό, το ΠΔ επέλεξε μια αυστηρότερη, σε σχέση με την Οδηγία (αλλά και τη Σύμβαση), εκδοχή, επιβάλλοντας έγκριση για όλα ανεξαιρέτως τα πειράματα και όχι μόνον για αυτά που προβλέπεται να προκαλέσουν μεγάλη ταλαιπωρία σε ζώα (άρθ. 6,7). Η Κεντρική Διεύθυνση Προστασίας Ζωικής Παραγωγής συγκεντρώνει σχετικά στατιστικά στοιχεία για τη χρήση των πειραματόζωων στην Ελλάδα, τα οποία θέτει στη διάθεση του κοινού, τηρώντας πάντως το απόρρητο των πληροφοριών εμπορικής σημασίας (άρθ. 13).