Α08 01 Ακ. έτος Χατζηδάκη Ασπασία. Δίγλωσσοι μαθητές στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

Transcript

1 Α08 01 Ακ. έτος Χατζηδάκη Ασπασία Δίγλωσσοι μαθητές στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

2 Ποιοι είναι οι -εν δυνάμει- δίγλωσσοι μαθητές στα ελληνικά σχολεία σήμερα; (1/2) (1) Παιδιά που ανήκουν σε αυτόχθονες ομάδες οι οποίες μιλούν και άλλη γλώσσα εκτός από τα ελληνικά: τουρκόφωνοι και πομακόφωνοι Μουσουλμάνοι, σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι, αρβανιτόφωνοι Έλληνες πολίτες Έλληνες Ρομά

3 Οι -εν δυνάμει- δίγλωσσοι μαθητές στα ελληνικά σχολεία (2/2) 2) Παιδιά παλιννοστούντων και οικονομικών μεταναστών 3) Παιδιά αλλοδαπών από χώρες της βορειοδυτικής Ευρώπης και της Ε.Ε. που επιλέγουν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. 4) Παιδιά από μεικτούς γάμους.

4 Οι ομάδες αυτές διαφέρουν ως προς. Το αν τα μέλη τους έχουν την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη ή του πολίτη κράτουςμέλους της Ε.Ε. Το καθεστώς παραμονής τους και τα δικαιώματά τους Τις συνθήκες διαβίωσής τους Την επιθυμία τους να παραμείνουν μόνιμα στην Ελλάδα ή όχι

5 Επίσης, διαφέρουν ως προς. Το πώς αντιμετωπίζουν οι ίδιοι (αλλά και οι Έλληνες) τον πολιτισμό τους και τη γλώσσα τους σε σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα Τον βαθμό στον οποίο επιθυμούν να διαμορφώσουν μία σύνθετη, διγλωσσική/ διπολιτισμική ταυτότητα ή, αντίθετα, να περιχαρακωθούν ή να αφομοιωθούν.

6 Πόσο εμφανής είναι η διγλωσσία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; (1/3) (1) H Ελλάδα αναγνωρίζει ως μόνη μειονότητα την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης μειονοτική, δίγλωσση, εκπαίδευση παρέχεται μόνο σε αυτούς τους μαθητές (Συνθήκη Λωζάνης, 1923)

7 Μειονοτική εκπαίδευση Μειονοτικά σχολεία (δημοτικά, ελάχιστα γυμνάσια) για τους μαθητές αυτούς Γλώσσες διδασκαλίας: ελληνική, τουρκική (και για τα πομακόφωνα παιδιά) Μοιρασμένα τα γνωστικά αντικείμενα Χριστιανοί και μουσουλμάνοι εκπαιδευτικοί «Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων» www. museduc.gr (βλ. Σελλά-Μάζη, Ε. (2001), Ασκούνη

8 Πόσο εμφανής είναι η διγλωσσία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; (2/3) (2) Οι γλώσσες των μεταναστόπουλων ή των παλιννοστούντων μαθητών (αλβανικά, βουλγαρικά, ρουμανικά, ρωσικά, αραβικά, κ.α.) δε θεωρούνται γλώσσες κύρους, άρα άξιες να μαθευτούν και από τα Ελληνόπουλα δεν προσφέρονται στο σχολείο ως Ξένες γλώσσες. Η πολυγλωσσία επιδιώκεται μόνον σε ό,τι αφορά γλώσσες κύρους (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά)

9 Πόσο εμφανής είναι η διγλωσσία στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; (3/3) H διδασκαλία της Μητρικής Γλώσσας στα παιδιά των μεταναστών: θεωρητικά, επιτρέπεται στην πράξη σε ελάχιστα σχολεία έχει εφαρμοστεί.

10 Οι αλλοδαποί και παλιννοστούντες μαθητές στο εκπαιδευτικό μας σύστημα Χαρακτηριστικά- Θεσμικά μέτρα- Αντιλήψεις εκπαιδευτικών

11 Ποιοι και πόσοι; Οι αλλοδαποί και παλιννοστούντες μαθητές = 10% περίπου του μαθητικού πληθυσμού Τα 3 /4 περίπου των αλλοδαπών: Αλβανία (Βουλγαρία, Ρουμανία, πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες, κλπ).

12 Πόσες γλώσσες υπάρχουν στο ρεπερτόριο των παιδιών αυτών; (1/3) H συνήθης αντίληψη: οι γονείς είναι από τη χώρα Χ τα παιδιά μιλούν τη γλώσσα Χ Αυτό δεν ισχύει πάντα, διότι: Oι γονείς μπορεί να έχουν επιλέξει να μην μιλούν τη γλώσσα αυτή στα παιδιά τους (αλλά να τα αναθρέψουν στα ελληνικά) Οι γονείς και άλλοι συγγενείς- μπορεί να μιλούν και άλλες γλώσσες, που ομιλούνται στη χώρα Χ είτε ως επίσημες/ αναγνωρισμένες είτε όχι.

13 Πόσες γλώσσες υπάρχουν στο ρεπερτόριο των παιδιών αυτών; (2/3) 1. «Η μαμά μου μεγάλωσε στη Γεωργία. Δεν είναι ακριβώς από τη Γεωργία. Εκεί υπάρχουν πολλά χωριά που μιλάνε ελληνικά. Ας πούμε, η γιαγιά μου δεν έχει έρθει ποτέ Ελλάδα και μιλάει ελληνικά, κάποια με διάλεκτο. Ο μπαμπάς μου μιλάει ρωσικά, αλλά ο μπαμπάς του ελληνικά. Η μαμά μου μιλάει κι αυτή ρωσικά, αλλά και τουρκικά. Η γιαγιά μου (από τη μεριά της μαμάς) μιλάει ελληνικά και ο παππούς ρωσικά και ελληνικά. Η γιαγιά είναι φιλόλογος και ο παππούς ιστορικός. Η γιαγιά με τη μαμά μου μιλάνε ρωσικά και τουρκικά». (Νίκος από τη Ρωσία) (Koutsogiannis & Tsokalidou, 2013)

14 Πόσες γλώσσες υπάρχουν στο ρεπερτόριο των παιδιών αυτών; (3/3) 2. «Γειά σας με λένε Μαρία όταν βρίσκομε στο σπίτι μου στους γονείς μου μιλάω Ρωσικα και Αρμενικά. Επίσης οι γονείς μου ξέρουν να μιλάνε και στα Γεωργιανά και εγώ ξέρω αλλά λίγο. Ο κάθε ένας άνθρωπος πρέπει να ξέρει να μιλάει σε πολλές γλώσσες γιατί θα τον βοηθήσει στη δουλειά του. όταν πάω στη Ρωσία στην θεία μου της λέω μερικές φορές αγγλικές λέξεις, έχει πλάκα αυτό. Αντίο!!!» 3. «Εγώ μιλάω Ρωσσικα και τουρκικα με τη γιαγιά μου και τον παππού μου οι οποίοι δεν καταλαβαίνουν ελληνικά. Επίσης μιλάω πάντα ρώσσικά και ίσως τούρκικα με τον μπαμπά μου. Με τη μαμά μου συνήθως μιλάω ελληνικά και ρώσσικα.» (Ροζαλία, 10 ετών)

15 Το θέμα του «ποια γλώσσα ομιλείται στο σπίτι» είναι περίπλοκο Δεν είναι αποκλειστικά θέμα εθνικότητας Χρειάζεται να ερωτηθούν οι μαθητές και οι γονείς για να σχηματίσει ο/η εκπαιδευτικός μία σαφή εικόνα. Τα παιδιά από άλλη εθνικότητα συχνά εκτίθενται σε πολλαπλά γλωσσικά ρεπερτόρια και αναπτύσσουν γλωσσομάθεια (έστω και σε περιορισμένο βαθμό, έστω μόνο σε προφορικό λόγο) σε διάφορες γλώσσες μέσω της επικοινωνίας

16 Θεσμικά μέτρα για την υποστήριξη των αλλοδαπών μαθητών

17 Είναι σκόπιμο να γίνει διάκριση (A) οι νεοαφιχθέντες ΔΥΟ ΟΜΑΔΕΣ (Β) οι μαθητές με περισσότερα χρόνια παραμονής

18 Θεσμικά μέτρα για τους νεοαφιχθέντες Τάξεις Υποδοχής Αρχικά παράλληλες τάξεις Σήμερα: ΤΥ τύπου Ι : διδασκαλία σε ξεχωριστές τάξεις, ΤΥ τύπου ΙΙ για τους πιο προχωρημένους, στήριξη μέσα στην τάξη) Ενισχυτική διδασκαλία στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ΕΣΠΑ «Ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας (ΖΕΠ)» (αντίστοιχη λειτουργία με ΤΥ)

19 Στο πλαίσιο άλλων χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ προγραμμάτων (πρόγραμμα ΕΠΕΑΚ Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών, , Παν/μιο Αθηνών, Πρόγραμμα ΕΣΠΑ Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών, , Α.Π.Θ.

20 Για τα προγράμματα ΕΣΠΑ βλ. και Ηλεκτρονικό σύγγραμμα «Διγλωσσία και Διδασκαλία Δεύτερης Γλώσσας» (επιμ. Ε. Σκούρτου & Β. Κούρτη-Καζούλλη) 2016 Με κεφάλαια σχετικά με παραγωγή υλικού και δράσεις από τέτοια προγράμματα

21 Στήριξη πέρα από τις Τάξεις Υποδοχής Τι δείχνουν τα εμπειρικά δεδομένα

22 Υποτίθεται ότι οι μαθητές που έχουν μερικά χρόνια παραμονής στην Ελλάδα δεν έχουν ανάγκη υποστήριξης, με την πάροδο του χρόνου μαθαίνουν ελληνικά. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ότι πολλά παιδιά ενδέχεται να έχουν κατακτήσει ένα πρώτο επίπεδο ελληνομάθειας ΑΛΛΑ να μην προχωρούν με τους αναμενόμενους ρυθμούς στη γλωσσική ανάπτυξη.

23 Έρευνες σε αλλοδαπούς εφήβους έδειξαν ότι: (1/2) ένα σημαντικό ποσοστό τους παραμένει καθηλωμένο στο Μέσο επίπεδο γλωσσομάθειας παρά τα πολλά χρόνια παραμονής στην Ελλάδα (Αννίνου κ.α., 2009, Τριανταφυλλίδου, 2009) - ευχέρεια στην ελληνική γλώσσα για απλές επικοινωνιακές περιστάσεις αλλά - ελλείψεις στην πολυπλοκότητα της έκφρασης και στον πλούτο και στην ακρίβεια του λεξιλογίου

24 Έρευνες σε αλλοδαπούς εφήβους έδειξαν ότι: (2/2) μαθητές που έχουν κοινωνικοποιηθεί κυρίως στην Ελλάδα και έχουν φοιτήσει εν μέρει ή συνολικά στην ελληνική υποχρεωτική εκπαίδευση υπολείπονταν έναντι των γηγενών συνομηλίκων τους κυρίως στις πρακτικές γραμματισμού που σχετίζονται με απαιτητικές γλωσσικές δραστηριότητες, όπως αυτές της κατανόησης και της επεξεργασίας πληροφοριών από το Διαδίκτυο. (Κουτσογιάννης & Παπαδοπούλου 2008)

25 Συνήθης εικόνα για τις επιδόσεις των δίγλωσσων μαθητών- μεταναστόπουλων Συχνά παρατηρείται η καθήλωση των δίγλωσσων παιδιών από μειονοτικά στρώματα σε ένα μεσαίο ή βασικό γλωσσικό επίπεδο. Η κατάκτηση μιας γλώσσας δεν ισοδυναμεί με την απόκτηση στοιχειωδών γλωσσικών γνώσεων και δεξιοτήτων. Δεν αρκεί η γλωσσική στήριξη/ διδασκαλία για ένα δύο χρόνια, προκειμένου να βοηθηθεί ο δίγλωσσος μαθητής.

26 Δεν υπάρχουν «άριστοι» δίγλωσσοι μαθητές; Φυσικά, υπάρχουν και μαθητές από αλλοδαπούς γονείς, που γνωρίζουν πολύ καλά την ελληνική γλώσσα και έχουν πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο. Συχνά, προέρχονται από οικογένειες που φροντίζουν να αναπτύξουν τα παιδιά τους μία καλή γνώση της οικογενειακής γλώσσας και στον προφορικό και στον γραπτό λόγο (πλεονεκτήματα της διγλωσσίας)

27 Η σχέση διγλωσσίας και μάθησης στο εκπαιδευτικό πλαίσιο Σύνθετο φαινόμενο που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες: τη διδακτική προσέγγιση τα κίνητρα των παιδιών, την υποστήριξη του οικογενειακού περιβάλλοντος, τις στρατηγικές μάθησης κ.α. έχει αρκετά πιθανά αποτελέσματα

28 Απόψεις Eλλήνων εκπαιδευτικών: η διγλωσσία των μεταναστόπουλων ως «πηγή προβλημάτων»

29 Έρευνες δείχνουν τα εξής: (1/2) Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν τη διγλωσσία των μαθητών τους: ως ένα αναγκαίο κακό, ως κάτι που μάλλον επιβαρύνει τα παιδιά και δυσχεραίνει την προσπάθειά τους να μάθουν την ελληνική γλώσσα και να τα πάνε καλά στο σχολείο: (εσφαλμένη αντίληψη για τη σχέση Γ1 και Γ2) (Μητακίδου & Δανιηλίδου, 2007, Σκούρτου, 2005, Stamou & Dinas 2009, Χατζηδάκη 2007, κ.α.)

30 Aπόψεις διευθυντών σχολείων Θεσ/νίκης για το εάν μιλούν οι μαθητές τη Γ1 τους στο σπίτι «Οι Αλβανοί μαθητές μιλούν αποκλειστικά την αλβανική γλώσσα στο σπίτι, και πολλά από τα παιδιά αντιμετωπίζουν γλωσσικά προβλήματα με την Ελληνική, γιατί δεν μιλούν στο σπίτι τους τα ελληνικά» Δυστυχώς οι μαθητές φαίνεται να τη χρησιμοποιούν.

31 Άποψη διευθυντή σχολείου Θεσ/νίκης για τη διγλωσσία των μαθητών του «Θεωρώ ότι οι δίγλωσσοι μαθητές του σχολείου μου πρέπει να μάθουν την Ελληνική άριστα, προκειμένου να θεωρηθούν «ίσοι» με τους Έλληνες. Τους έχουν δοθεί προνόμια από το ελληνικό σχολείο και την ελληνική κοινωνία που δεν είχαν στις χώρες τους και υποχρέωσή τους είναι να μάθουν την ελληνική άριστα. Για αυτόν τον λόγο, είμαι αντίθετος με τη χρήση της μητρικής τους γλώσσας στο σχολείο και επίσης με τη διδασκαλία της.

32 Έρευνες δείχνουν τα εξής: (2/2) Όταν ερωτηθούν ευθέως αν οι αλλοδαποί γονείς έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους στο σπίτι, τείνουν να συμφωνούν. Ωστόσο, σε ατομικές συνεντεύξεις πολλοί περισσότεροι παραδέχονται ότι συμβούλεψαν τους γονείς να μιλούν μόνο ελληνικά. (Μητακίδου & Δανιηλίδου, 2007, Σκούρτου, 2005, Stamou & Dinas 2009, Χατζηδάκη 2007, κ.α.)

33 Επιπλέον, Κάποιοι τείνουν να αντιμετωπίζουν συλλήβδην τους αλλοδαπούς μαθητές ως παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, που ρίχνουν το επίπεδο της τάξης Αγνοούν τις δυνατότητες των μαθητών αυτών, τις γνώσεις και τις εμπειρίες που ήδη έχουν, το πολιτισμικό κεφάλαιό τους.

34 Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι εξαιρετικά σημαντικός Η ατμόσφαιρα που θα δημιουργήσει στην τάξη και οι κατάλληλες διδακτικές στρατηγικές αν θα μπορέσουν οι μαθητές με χαμηλή γλωσσομάθεια και να ενταχθούν αποτελεσματικά και να αντλήσουν μαθησιακά οφέλη από τη διδασκαλία (σε γλωσσικό, γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο)

35