Πολυκεντρική Μελέτη Καταγραφής Ασθενών µε Ρευµατοειδή Αρθρίτιδα στον Ελληνικό Χώρο

Transcript

1 Πολυκεντρική Μελέτη Καταγραφής Ασθενών µε Ρευµατοειδή Αρθρίτιδα στον Ελληνικό Χώρο Οµάδα Εργασίας ΡΑ Mονάδα Κλινικής Ανοσολογίας-Ρευµατολογίας B Παθολογική Κλινική και Οµώνυµο Εργαστήριο Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Ιπποκράτειο ΓΝΑ

2 Πολυκεντρική Μελέτη Καταγραφής Ασθενών µε Ρευµατοειδή Αρθρίτιδα στον Ελληνικό Χώρο Οµάδα Εργασίας ΡΑ Θωµάς Κ., Λαζαρίνη Α., Καλτσονούδης Ε., ρόσος Α., Σιδηρόπουλος Π., Κατσιµπρή Π., Μπούµπας., Τσατσάνη Π., Γαζή Σ., Γρίκα Ε., Βλαχογιαννόπουλος Π., Σφηκάκης Π., Καραγιάννη Κ., Σακκάς Λ., Πανταζή Λ., Μποκή Κ., ηµητρούλας Θ., Γαρύφαλλος Α., Κασίµος., Ευαγγελάτος Γ., Ηλιόπουλος Α., Γεωργανάς Κ., Βουνοτρυπίδης Π., Αρετή Μ., Γεωργίου Π., Ντελής Κ.,Μαυραγάνη Κ., Μπουρνάζος Η., Κατσιφής Γ., Κήτας Γ., Βασιλόπουλος.

3 Εισαγωγή Η ΡΑ είναι η συχνότερη φλεγµονώδης αρθρίτιδα παγκοσµίως Επιπολασµός στην Ελλάδα: % (δεδοµένα ) 1,2 0.84% (2015) 3 Περιορισµένα δεδοµένα σχετικά µε: - τα σύγχρονα χαρακτηριστικά (βαρύτητα, θεραπείες) ) και τις - συννοσηρότητες της ΡΑ στην Ελλάδα σήµερα 1 Drosos AA et al J Rheumatol Andrianakos A et al Rheumatology Sfikakis P et al, Ann Rheum Dis 2015 (EULAR abstract)

4 Σκοπός της µελέτης Να εκτιµηθούν: - Τα χαρακτηριστικά (ενεργότητα, βαρύτητα, επιπλοκές) - Η θεραπεία της ΡΑ στην Ελλάδα σήµερα - Οι συννοσηρότητες

5 Σχεδιασµός Πολυκεντρική, προοπτική µελέτη 3 φάσεων, µε ασθενείς µε ΡΑ και ενεργή παρακολούθηση σε: - 15 νοσοκοµεία και - 6 ιδιωτικά ιατρεία Web-basedκαταχώρηση δεδοµένων Πρόσβαση στα δεδοµένα σε πραγµατικό χρόνο (συντονιστής Οµάδας Εργασίας)

6 1 η φάση Σχεδιασµός 3 φάσεις 2 η φάση 3 η φάση ΚΟΟΡΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 η εκτίµηση (9 µήνες) - Χαρακτηριστικά νόσου -Θεραπείες - Συννοσηρότητες 1 έτος 2 η εκτίµηση (9 µήνες) - Drug switching -Σοβαρές ΑΕ (λοιµώξεις, CVD, κατάγµατα, νοσηλείες, αρθροπλαστικές, νεοπλάσµατα) 2 έτη 3 η εκτίµηση (9 µήνες) - Drug switching -Σοβαρές ΑΕ (λοιµώξεις, CVD, κατάγµατα, νοσηλείες, αρθροπλαστικές, νεοπλάσµατα) ~2500 ασθ. 06/15-09/16 Ολοκληρώθηκε τον 9 ο /2016 ~1450 ασθ. (~60%) 06/16-09/17 06/18-09/19 Ολοκληρώθηκε τον 9 ο / η εκτίµηση (9 µήνες) 2 η εκτίµηση (9 µήνες) ΚΟΟΡΤΗ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗΣ - Χαρακτηριστικά νόσου -Θεραπείες - Συννοσηρότητες ~ 574ασθ. 2 έτη - Drug switching -Σοβαρές ΑΕ (λοιµώξεις, CVD, κατάγµατα, νοσηλείες, αρθροπλαστικές, νεοπλάσµατα) 06/16-09/17 06/18-09/19

7 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής 4 Βήµατα

8 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής: Βήµα 1 ο ηµογραφικά

9 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής: Βήµα 2 ο Χαρακτηριστικά νόσου

10 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής: Βήµα 3 ο Θεραπεία

11 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής: Βήµα 4 ο Συννοσηρότητες

12 Ψηφιακή Φόρµα 1 ης Καταγραφής: Βήµα 4 ο Συννοσηρότητες

13 Αποτελέσµατα

14 Αποτελέσµατα 1 ης Φάσης (06/15-09/16) Χαρακτηριστικά ασθενών ΜελέτηΟµάδας Εργασίας ΕΡΕ (Ελλάδα) (n=2.491) COMORA 1 (17 χώρες) (n=3.920) CORRONA 2 (USA) (n=24.989) Ηλικία (µέση, έτη) ιάρκεια νόσου (µέση, έτη) Πρώιµη <2 έτη(%) Γυναίκες (%) Οροθετική ΡA (RF και/ή anti-ccp) (%) Εργασιακή κατάσταση (%) Εργαζόµενοι Άνεργοι Συνταξιούχοι ιαβρώσεις (%) DAS28 (µέσο) HAQ (µέσο) Dougados et al, Ann Rheum Dis 2014, 2 Solomon et al, Arthritis Rheumatol 2015

15 Αποτελέσµατα 1 ης Φάσης (06/15-09/16) Χαρακτηριστικά ασθενών Θεραπεία (κατά την εκτίµηση) - csdmards Μεθοτρεξάτη Υδροξυχωροκίνη Λεφλουνοµίδη Κυκλοσπορίνη Σουλφασαλαζίνη ΜελέτηΟµάδας Εργασίας ΕΡΕ (Ελλάδα) (n=2.491) 82% COMORA 1 (17 χώρες) (n=3.920) CORRONA 2 (USA) (n=24.989) 89% a >84% - bdmards 42% 39% b 56% TNFi/non-TNFi 53/47 87/13 bdmards monotherapy 26% - Κορτικοστεροειδή 41% 54% 30% Μέση δόση (mg/day) ±SD 5.2±3-1 Dougados et al, Ann Rheum Dis 2014, 2 Solomon et al, Arthritis Rheumatol 2015 a MTXever use, b everuse

16 Ενεργότητα νόσου (DAS28-ESR)* Υψηλή ενεργότητα 48% 12% Ύφεση 34% Μέτρια ενεργότητα 36% 18% Χαµηλή ενεργότητα * εδοµένα από 2126 ασθενείς

17 Θεραπεία µε cs- ή b-dmards Τρέχουσα Θεραπεία csdmards 82% bdmards 42% TNFi 53% Non-TNFi 47% Μονοθεραπεία µε csdmards 87% Συνδυασµός csdmards 13% Μονοθεραπεία µε bdmard 26% Συνδυασµός csdmards+bdmards 74% Προηγούµενη έκθεση σε csdmards 92% csdmards Naïve 8%

18 Συνολικά δεδοµένα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για bdmards (Η ΙΚΑ) Έλληνες πολίτες µε ΑΜΚΑ (95.1% του πληθυσµού) Ηλεκτρονική συνταγογράφηση βιολογικών για ΡΑ-SpA ΡΑ: 9824 (anti-tnfs: 73%, non-anti-tnfs: 27%) SpA: 9279 (anti-tnfs: 99%) 15-20% ~20,000 ασθενείς (0.2% του γενικού πληθυσµού)

19 Σύγκριση ασθενών µε αγωγή µε b-dmards µε τα δεδοµένα συνταγογράφησης του Η ΙΚΑ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ bdmards (ΜελέτηΕΡΕ ) 1 bdmards (Η ΙΚΑ) 2 n Γυναίκες, (%) 84% 79% Ηλικία (έτη), µέση τιµή ± SD 62 ± ± 14 csdmards 74% 70% Anti-TNFs/non-anti-TNFs,% 53/47 73/27 bdmard monotherapy,% 26% 19% Κορτικοειδή, (%) 39% 56% ΑΥ, (%) 41% 42% υσλιπιδαιµία, (%) 35% 26% Σ, (%) 13% 12% 1 Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2017;(suppl 2): Sfikakis P et al, Clin Exp Rheumatol 2017

20 εδοµένα µονοθεραπείας µε bdmards 1 στους 4 ασθενείς (26%) ελάµβανε bdmard ως µονοθεραπεία Σε σύγκριση µε τους ασθενείς που ελάµβαναν συνδυαστική θεραπεία, οι ασθενείς: - είχαν ηπιότερη νόσο DAS28-ESR: 3.2 vs. 3.5, p=0.009 HAQ: 0.13 vs. 0.38, p= ελάµβαναν συχνότερα ΤCZ (22% vs. 13%, p<0.001) ή RΤΧ (20% vs. 13%, p=0.01) To 92% είχαν λάβει προηγουµένως csdmardsπου είχαν διακόψει λόγω κυρίως παρενεργειών (58% vs. 39% σε ασθενείς µε συνδυαστική θεραπεία που είχαν διακόψει cs-dmards, p=0.0001) 8%των ασθενών έλαβαν εξ αρχής µονοθεραπεία µε bdmards (κυρίως λόγω συννοσηροτήτων: καρδιαγγειακή νόσος, ΧΑΠ, χρονία ηπατίτιδα, κάπνισµα) Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2017;(suppl 2):836-7

21 Νοσηρότητα: Νοσηλείες - Σοβαρές λοιµώξεις Νοσηλεία (το τελευταίο έτος): 9% Σοβαρή λοίµωξη (χρήζουσα νοσηλείας): 10% >1 έτος: 6.5% <1 έτος: 3.5% Χαρακτηριστικά ασθενών µε σοβαρή λοίµωξη* - Ηλικία ( κατά 2,2% ανά έτος) - bdmards (OR=2,4) - ΧΑΠ (OR=2) - Στεφανιαία νόσος (OR=1,9) *stepwise regression analysis adjusted for gender, age, stroke, disease duration, CAD, smoking, bdmard and GC use

22 Συννοσηρότητες: Χρόνιες λοιµώξεις 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 11.5% HBV Επιπολασµός 2.1% HCV 0.7% Έρπης ζωστήρας θούσα HBV λοίμωξη (AntiHBc+/HBsAg-) Χρόνια HBV λοίμωξη Χρόνια (HBsAg+) HCV λοίμωξη (Anti-HCV+/HCV-RNA+) Έρπης ζωστήρας* 5% * Εκτίµηση ιατρού

23 Συννοσηρότητες: Λοίµωξη από M. Tuberculosis Αναφερόµενο ιστορικό ενεργού φυµατίωσης: 1.5% TST (+) = 13% (204/1565) IGRA (+) = 15.3% (46/300) TST and/or IGRA (+) = 14.3% (224/1570)

24 Εµβολιασµοί 60% 50% 52,0% 40% 30% 32,0% 36,0% 20% 10% 0% Εµβολιασµός έναντι γρίπης (οποιαδήποτε στιγµή) Εµβολιασµός έναντι γρίπης (τους τελευταίους 12 mo) Εµβολιασµός έναντι πνευµονιοκόκκου (οποιοδήποτε εµβόλιο)

25 Συννοσηρότητες-Καρδιαγγειακή νόσος Στεφανιαία νόσος: 6 % Περιφερική αγγ/θεια: 4.5% ΑΕΕ: 2.7% Παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου -ΑΥ 42% - υσλιπιδαιµία 33% - BMΙ>30 26% - Κάπνισµα 19% -Σ 15%

26 Καρδιαγγειακός κίνδυνος & θεραπεία δυσλιπιδαιµίας Εκτίµηση χρήσης υπολιπιδαιµικής αγωγής σε ασθενείς µε ΡΑ και: - ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου (ΚΑΝ) ή - χωρίς ιστορικό ΚΑΝ µε υψηλό καρδιαγγειακό κίνδυνο (ERS-RA score>7.5%) 1 10ετής κίνδυνος για ΚΑΕ Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2016;75(suppl 2):708 Lazarini A et al, Med. J. Rheum 2016;27(Suppl II):31

27 ΡΑ Καρδιαγγειακή νόσος: Υπολιπιδαιµική αγωγή ευτερογενής πρόληψη n=2491 ΚΑΝ (+) 11% (n= 287) Αγωγή µε στατίνη (+) 60% n=173 Χωρίς αγωγή µε στατίνη 40% n=114 Στόχος LDL-C<70 mg% 15% Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2016;75(suppl 2):708 Lazarini A et al, Med. J. Rheum 2016;27(Suppl II):31

28 ΡΑ Υψηλός κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου: Υπολιπιδαιµική αγωγή Πρωτογενής πρόληψη ΚΑΝ (-) 89% n= ετών Σ (-) n=1637 ERS-RA Score>7.5% 49% Αγωγή µε στατίνη (+) 42% Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2016;75(suppl 2):708 Lazarini A et al, Med. J. Rheum 2016;27(Suppl II):31

29

30 Συµπεράσµατα Η µελέτη αυτή αποτελεί τη µεγαλύτερη σύγχρονη επιδηµιολογική µελέτη µε αντικείµενο τη βαρύτητα, τη θεραπεία και τις συννοσηρότητες των ασθενών µεραστηνελλάδα Τα προκαταρκτικά δεδοµένα ανάλυσης από τη 1η φαση σε ~2.500 ασθενείς δείχνουν σχετικά µε: Bαρύτητα νόσου - Mικρό % ασθενών (+) για RF ή/και anti-ccp (~50%) - ~50% των ασθενών µε υπολειµµατική ενεργότητα νόσου (µέτρια/υψηλή) -Μόνο 28%των ασθενών σε εργασία (µέση ηλικία: ~ 63 χρ.)

31 Θεραπεία Συµπεράσµατα - 82%ελάµβανε csdmards ( µόνο ~10% συνδυασµό csdmards) - ~40% σε bdmards (σε σύγκριση µε 15-20% µε δεδοµένα συνταγογράφησης) referral bias?? (παρόµοια δεδοµένα στη COMORA) - 1 στους 4 ασθενείς σε µονοθεραπεία bdmards (κυρίως λόγω διακοπής csdmards από ΑΕ) - TCZ το πιο συχνά χρησιµοποιούµενο bdmard σε µονοθεραπεία Συννοσηρότητες ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ - Σοβαρές λοιµώξεις: 3.5/100 ασθενείς-χρόνια - Χρόνιες λοιµώξεις: ΗΒV: ~ 2% HCV: ~0.7% Λανθάνουσα ΤΒ: ~15% Ιστορικό έρπητα ζωστήρα: 5% - ~1/3 ασθενών εµβολιασθέντες για γρίπη (τελευταίο έτος) - πνευµονιόκοκκο

32 Συµπεράσµατα Συννοσηρότητες ΚΑΡ ΙΑΓΓΕΙΑΚΟΣ ΚΙΝ ΥΝΟΣ - ~40% των ασθενών µε 2 καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου - ~10% µε εγκατεστηµένη καρδιαγγειακή νόσο - Υπολιπιδαιµική αγωγή (στατίνη) ως: - Πρωτογενή πρόληψη ~ 40% - ευτερογενή πρόληψη ~ 60% (µόνο 15% µε LDL<70 mg/dl) Η περαιτέρω ανάλυση των δεδοµένων της 1 ης φάσης καθώς και των προοπτικών δεδοµένων αναµένεται να αποδώσει πολύτιµα δεδοµένα για τη νόσο, τις συννοσηρότητες και την αντιµετώπισή της στην Ελλάδα σήµερα

33 2 η εκτίµηση κοορτήςεργασίας 9/2016-9/2017 Αλλαγή φαρµακευτικής αγωγής Σοβαρές ΑΕ (λοιµώξεις, CVD, κατάγµατα, νοσηλείες)

34 Φόρµα επανεκτίµησης

35 Φόρµα επανεκτίµησης

36 Συµµετέχοντα κέντρα Οµάδας Εργασίας EΡΕ-ΕΠΕΡΕ Κοινό Πρόγραµµα Ρευµατολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αθήνα (4 κλινικές) - Α Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική - Β Παθολογική Κλινική και Οµώνυµο Εργαστήριο - Παθολογική Κλινική - Κλινική Παθολογικής Φυσιολογίας Ρευµατολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα Ρευµατολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστηµίου Κρήτης, Ηράκλειο Ρευµατολογική Κλινική, Νοσοκοµείο ΚΑΤ, Αθήνα Τµήµα Ρευµατολογίας, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Λάρισα Ρευµατολογική Κλινική,, Σισµανόγλειο Νοσοκοµείο,, Αθήνα Παθολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου, Θεσσαλονίκη Ρευµατολογική Κλινική, 401 ΓΣΝΑ, Αθήνα Ρευµατολογική Κλινική, Νοσοκοµείο ΝΙΜΤΣ, Αθήνα Ρευµατολογική Κλινική, Νοσοκοµείο Άγιος Ανδρέας, Πάτρα Ρευµατολογική Κλινική ΝΝΑ, Αθήνα Θεραπευτήριο Υγεία, Αθήνα Ιδιωτικά Ιατρεία (Γεωργανάς Κ., Βουνοτρυπίδης Π., Αρετή Μ., Μπουρνάζος Η., Μαυροµάτης Χ., Ντελής Κ.)

37 Back up slides

38 εδοµένα µονοθεραπείας µε bdmards Χαρακτηριστικά ηµογραφικά στοιχεία ασθενών bdmards µονοθεραπεία (n=273) cs-και b-dmards συνδυαστική θεραπεία (n=763) p Ηλικία, µέση ± S.D., έτη 60.3 ± ± ιάρκεια νόσου, µέση ± S.D., έτη 13.1 ± ± Γυναίκες 82% 84% 0.42 Οροθετική RA (RF/anti-CCP) 64% 57% 0.03 ιαβρώσεις 59% 55% 0.29 DAS28, µέση τιµή ± 1 S.D. ιάµεση 3.2 ± ± HAQ, µέση τιµή ± 1 S.D ± ± 1 ιάµεση Παρούσα αγωγή bdmard - TNFi - non-tnfi 42% 58% 58% 42% <0.001 Κορτικοστεροειδή 35% 40% 0.21 TNFi, n (%) ADA CZP ETN GOL INF 24 (8.8) 12 (4.4) 37 (13.6) 19 (7) 21 (8.1) 113 (14.8) 59 (7.7) 130 (17) 78 (10.2) 60 (7.9) Non-TNFi, n (%) ANA ABA RTX TCZ 9 (3.3) 35 (13) 54 (19.8) 61 (22.3) 12 (1.6) 115 (15.1) 103 (13.5) 97 (12.7) <0.001 Thomas K et al, Ann Rheum Dis 2017;(suppl 2):836-7

39 Συννοσηρότητεςτων csdmards-naïve ασθενών Συννοσηρότητες των ασθενών υπό bdmard μονοθεραπεία (csdmard-naïve έναντι. εκτεθειμένων) Καρδιαγγειακή νόσος, n (%) bdmards μονοθεραπεία bdmards μονοθεραπεία bdmards μονοθεραπεία 25 (9.2) 5 (22) 20 (8) 0.03 Σύνολο csdmard-naïve csdmard- (n=273) (n=23) εκτεθειμένοι (n=250) p Υπέρταση, n (%) 108 (40) 13 (57) 95 (38) 0.08 Κάπνισμα, n (%) 43 (16) 9 (41) 34 (14) ΧΑΠ, n (%) 14 (5) 3 (13) 11 (4.4) 0.07 Χρόνια ηπατίτιδα, n (%) 11 (4) 3 (13) 8 (3.2) 0.02

40 Συµπεράσµατα από αναλύσεις για µονοθεραπείαµε bdmards Στην κοορτή της πρώτης καταγραφής το ¼ των ΡΑ ασθενών υπό bdmards τα λάμβαναν ως μονοθεραπεία Οι ασθενείς υπό μονοθεραπεία με bdmard είχαν χαμηλότερη ενεργότητα νόσου, ήταν πιο συχνά οροθετικοί και πιο συχνά λάμβαναν non-tnfi bdmards (TCZ/RTX) σε σύγκριση με τους ασθενείς που λάμβαναν συνδυασμό cs- και b-dmards Λιγότερο από το 10% των ασθενών βρισκόταν υπό bdmard μονοθεραπεία χωρίς προηγούμενη λήψη csdmard, κυρίως λόγω συννοσηροτήτων (καρδιαγγειακή νόσος, κάπνισμα, χρόνια ηπατίτιδα, ΧΑΠ, υπέρταση) Ο κύριος λόγος διακοπής των csdmards σε ασθενείς που λάμβαναν πλέον μονοθεραπεία με bdmard ήταν οι ανεπιθύμητες ενέργειες

41 Χαρακτηριστικά των ασθενών ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΝ(-) n=2204 ΚΑΝ(+) n=287 P value Σύνολο N=2491 Γυναίκες, n (%) 1756 (82%) 176 (63%) <0, (79%) Ηλικία(έτη), μέση τιμή ±SD 61 ±13 70 ±9,5 <0, ±13 Διάρκεια νόσου(έτη), μέση τιμή ±SD 12 ±1,4 11 ±0,7 0,34 12 ±1,3 RF/anti-CCP +, n (%) 1080 (52%) 134 (47%) 0, (52%) BMI(kg/m2), διάμεση τιμή (IQR) 27 (6) 28 (6) <0, (6) Καπνιστές, n (%) 417 (20%) 34 (12%) <0,005 ΣΔ, n (%) 288 (13%) 86 (30%) <0,005 ΑΥ, n (%) 846 (38%) 204 (71%) <0,005 * Tωρινή χρήση 451 (19%) 374 (15%) 1050 (42%) csdmards*, n (%) (82%) bdmards*, n %) 929 (42%) 107 (37%) 0,11 Κορτικοειδή*, n (%) 862 (39%) 123 (43%) 0, (42%) 985 (40%)

42 Σύγκριση ασθενών µε αγωγή µε b-dmards µε τα δεδοµένα του Η ΙΚΑ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ bdmards n=1036 bdmards n=9824 (Η ΙΚΑ) 1 Γυναίκες, n (%) 850 (84%) 7750 (79%) Ηλικία (έτη), µέση τιµή ± SD 62 ± ± 14 ΑΥ, n (%) 426 (41%) 4119 (42%) υσλιπιδαιµία, (%) 2575 (26%) Σ, (%) 137 (13%) 1177 (12%) bdmard monotherapy 273 (26%) 1838 (19%) Anti-TNFs/non-anti-TNFs 53/47 73/27 Κορτικοειδή, n (%) 401 (39%) 5482 (56%) 1 Sfikakis P et al, Clin Exp Rheumatol 2017

43 Σύγκριση ασθενών υπό αγωγή µε cs- vs. b-dmards ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ cs DMARDs n=1131 (45%) bdmards n=1036 (42%) P value Γυναίκες, n (%) 841 (76%) 850 (84%) <0,001 Ηλικία (έτη), µέση τιµή ± SD 65 ± ± 13 <0,001 ιάρκεια νόσου (έτη), µέση τιµή ± SD 7 ± 7, ± 9 <0,001 RF/anti-CCP +, n (%) 495 (46%) 571 (59%) <0,001 Άνεργοι 169 (17%) 200 (22%) 0,39 Καπνιστές, n (%) 206 (19%) 187 (19%) 0,26 Σ, n (%) 166 (15%) 137 (13%) 0,33 ΑΥ, n (%) 478 (42%) 426 (41%) 0,59 ΧΑΠ, n (%) 62 (5,5%) 58 (5,6%) 0,9 Κορτικοειδή*, n (%) 431 (38%) 401 (39%) 0,7