Η γένεση της γραφής. Από την Προϊστορία στην Πρωτοϊστορία. πού; πότε; πώς; γιατί; δηµιουργήθηκε η γραφή;

Transcript

1 Η γένεση της γραφής Από την Προϊστορία στην Πρωτοϊστορία πού; πότε; πώς; γιατί; δηµιουργήθηκε η γραφή; πώς έµοιαζαν και τι απεικόνιζαν τα γράµµατα; σε τι υλικό έγραφαν; ποιοι ήξεραν να γράφουν και να διαβάζουν;

2 Οι σηµαντικότερες κατακτήσεις της προϊστορικής περιόδου. Γεωργία κτηνοτροφία µόνιµη εγκατάσταση (νεολιθική εποχή π.χ.). Κεραµεική (7.000 π.χ) αντικείµενα καθηµερινής χρήσης και αποθήκευσης προϊόντων. Μεταλλουργία (3.500 π.χ.) εργαλεία και όπλα πολύ πιο προηγµένα από τα πέτρινα της λίθινης εποχής. Γραφή

3 Πού; Εγγύς Ανατολή, Αίγυπτος και Ελλαδικός χώρος. Τα παλαιότερα γραπτά τεκµήρια που έχουν βρεθεί στις περιοχές αυτές π.χ Μεσοποταµία - Σουµέριοι π.χ Αίγυπτος π.χ Κρήτη π.χ Μυκηναϊκή Ελλάδα

4

5 [1.193] Πέφτει λίγη βροχή στη χώρα των Ασσυρίων, ίσα που φτάνει για να πιάσει ρίζα το σπαρτό. Καθώς όµως τα σπαρτά ποτίζονται µε τα νερά του ποταµού, βγαίνει και δένει ο καρπός. Κι αυτό δε γίνεται όπως στην Αίγυπτο, όπου ανεβαίνει ο ποταµός στα χωράφια, παρά τραβούνε το νερό µε το χέρι ή µε γεράνια. Γιατί όλη η χώρα των Βαβυλωνίων, όπως και της Αιγύπτου, κόβεται από κανάλια. Το πιο µεγάλο από αυτά είναι πλωτό, βλέπει προς τη µεριά που ανατέλλει ο ήλιος το χειµώνα, και ξεκινώντας από τον Ευφράτη χύνεται σ ένα άλλο ποτάµι, τον Τίγρητα, όπου στις όχθες του έχει χτιστεί η πόλη Νινευί. Η χώρα των Βαβυλωνίων είναι κατά πολύ ανώτερη, όσο ξέρουµε, από τις άλλες στην παραγωγή των δηµητριακών καρπών. Γιατί, σ ό,τι αφορά τα δένδρα, δε γίνεται καν προσπάθεια να καλλιεργηθούν ούτε η συκιά ούτε το αµπέλι ούτε η ελιά. Όµως για την παραγωγή δηµητριακών καρπών τόσο κατάλληλη είναι η γη, ώστε συνήθως το ένα στάχυ δίνει διακόσιους σπόρους, κι όταν το φέρει η χρονιά και ξεπεράσει η γης τον εαυτό της, φτάνει και στους τρακόσιους. Στο ίδιο µέρος το στάχυ ή το κριθάρι φτάνει να έχει φύλλα πλατιά, τέσσερα και πλέον δάχτυλα. [ ] Από ένα σπυρί κεχρί ή σουσάµι, πόσο µεγάλο φυτό ξεπηδά, δε θα το αναφέρω, κι ας το ξέρω, γιατί είµαι βέβαιος πως όσοι δεν πήγαν στη χώρα των Βαβυλωνίων, κι αυτά που είπα για τα σπαρτά πολύ λίγο θα τα πιστέψουν. Ηρόδοτος, Α 193, µετ. Δ. Ν. Μαρωνίτης.

6 Από το βιβλίο του Κ. Κοπανιά, Εισαγωγή στην Ιστορία και Αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής.

7 Μέρος του αρχαιολογικού χώρου στην πόλη Ουρούκ του σηµερινού Ιράκ.

8 Μεσοποταµία Σουµέριοι Σφηνοειδής γραφή φτάνουν (;) στην περιοχή την 4 η χιλιετία χρόνια πριν τα όσα γράφει ο Ηρόδοτος. Κατά τα µέσα της 3 ης χιλιετίας έρχονται στην περιοχή οι Ακκάδιοι, εγκαθίστανται αρχικά στις Βόρειες περιοχές της Μεσοποταµίας, και στη συνέχεια δηµιουργούν το πρώτο µεγάλο βασίλειο στην περιοχή. Το 1800 π.χ. συνενώνονται σε ένα βασίλειο και άλλα σηµιτικά φύλα που είχαν έρθει στην περιοχή. Χαµουραµπί πρωτεύουσα η Βαβυλώνα. Το 1150 π.χ. κυριαρχούν οι Ασσύριοι. Γνωστός Ασσύριος βασιλιάς ο Ασσουρµπανιµπάλ. 700 π.χ. Βαβυλώνιοι και Μήδοι, συµµαχούν ενάντια στους Ασσύριους, η Βαβυλώνα γίνεται πάλι πρωτεύουσα. 538 π.χ η περιοχή καταλαµβάνεται από τους Πέρσες και γίνεται «σατραπεία» της περσικής αυτοκρατορίας.

9 Η πρωτεύουσα των Ασσυρίων Nimrud τον 9 ο π.χ. αι. Σχεδιαστική αναπαράσταση µε βάση τα αρχαιολογικά δεδοµένα. Από το βιβλίο του Κ. Κοπανιά, Εισαγωγή στην Ιστορία και Αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής.

10 Στις ανασκαφές βρέθηκαν µικρά αντικείµενα από πηλό που χρησιµοποιούνται ήδη από το π.χ, πολύ περισσότερα γύρω στο π.χ. Με την ιδέα ότι αντιπροσώπευαν ποσότητες και αγαθά/εµπορεύµατα τις ονόµασαν «µάρκες» ή λογιστικά συµβόλα (αγγλ. tokens) Some of the earliest token types from Tepe Gawra, presentday Iraq. Courtesy Denise Schmandt-Besserat, University of Texas-Austin. Αυτή η εικόνα και η επόµενη από το άρθρο Origins and Forms of Writing, των Denise Schmandt-Besserat και Michael Erard, στο Bazerman, Ch. (ed.), Handbook on Research on Writing, 2008.

11 Την 4η χιλιετία οι "µάρκες" γίνονται πιο περίπλοκες και ακριβείς για να υπηρετήσουν την αυξανόµενη πολυπλοκότητα της οικονοµίας. Complex tokens from Uruk, present-day Iraq, ca BCE.Courtesy Vorderasiatisches Museum, Bodestrasse 1 3, D-1020 Berlin, Germany

12 Λογιστικές σφαίρες (βούλες) πρωτο-γραφή «Μάρκες» από πηλό για την καταµέτρηση προϊόντων. Τις κλείνουν σε σφαίρες από πηλό, οι οποίες κάποιες φορές σφραγίζονται, σαν δελτίο αποστολής προϊόντων, και στο εξωτερικό τους αποτυπώνονται σχήµατα αντίχτοιχα µε αυτά στο εσωτερικό τους.

13 Από τις «βούλες» στις πινακίδες.

14 Σουµέριοι: 4 η µε 3 η χιλιετία, τα πρώτα δείγµατα γραφής. Τα αρχαιολογικά δεδοµένα έχουν αποκαλύψει:! πόλεις µε χιλιάδες κατοίκους και πλούτο. π.χ. η πόλη Ουρούκ η πρώτη µεγαλούπολη στην ανθρώπινη ιστορία µε πάνω από κατοίκους.! ισχυρά κέντρα εξουσίας: ο ναός και το παλάτι που διαχειρίζονται τεράστιο πλεόνασµα πλούτου από τη γεωργία, τη βιοτεχνία και το εµπόριο. Αποθηκεύουν, ανταλλάσσουν, µισθοδοτούν εργάτες και αξιωµατούχους, φορολογούν. Η γραφή εξυπηρετεί στα πρώτα της βήµατα πιεστικές λογιστικές ανάγκες

15 Πόλη Ουρούκ Οι παλαιότερες πινακίδες Κατάλογοι πρώτων υλών και εµπορευµάτων, π.χ. σιτάρι, κριθάρι, µπύρα, µαλλί, υφάσµατα, λίστες εργατών, χωραφιών και ιδιοκτητών εισοδηµάτων, αµοιβών, εξόδων. Robinson, A., Writing and Script: A Very Short Introduction, OUP κριθάρι (εικονόγραµµα) 37 µήνες Κουσίµ τελικός λογαριασµός; ανταλλαγή;

16 Τα εικονογράµµατα γίνονται ιδεογράµµατα και τέλος ηχογράµµατα Ο τρόπος γραφής απλοποιείται. Τα εικονογράµµατα γίνονται και ιδεογράµµατα καθώς συνδυάζονται για να αποδώσουν µια σύνθετη ιδέα, π.χ. γυναίκαι+βουνό=η γυναίκα που ήρθε από µακριά, η δούλη. Τι νοµίζετε ότι µπορεί να σηµαίνει αυτό το ιδεόγραµµα;

17 Η εξέλιξη του ιδεογράµµατος για το βασιλιά. Για να αποδώσουν τα ονόµατα αξιοποιούν την αρχή των εικονόγριφων και έτσι περνάµε σε σηµεία που εκφράζουν έναν µεµονωµένο ήχο. Από το Powell, Barry B., Writing, Theory and History of the Technology of Civilization, Blackwell 2009 Πώς θα γράφατε µε εικονόγριφο το Ελληνικό όνοµα «Φιλοµήλα»; Από το Jean, G., Writing, The story of Alphabet and Scripts, New Horizons 1987.

18 Από το Powell, Barry B., Writing, Theory and History of the Technology of Civilization, Blackwell 2009.

19 Αρχαία Αίγυπτος Ιερογλυφικά «γράµµατα ἱερά», σύµφωνα µε τον Ηρόδοτο (2.36, 106)! προπαγάνδα και επιβολή! θρησκεία και ταφικές πρακτικές Ιερατική γραφή! διοικητική και εµπορική χρήση

20 από το Βιβλίο των Νεκρών Ιερατική γραφή, πάπυρος Edwin Smith, recto, columns 6-7, Θηβαΐδα, περ π.χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Τεχνών Νέας Υόρκης ( File:Edwin_Smith_Papyrus_ v2.jpg)

21 Εθνικό Αρχαιολογικο Μουσείο. Αθήνα

22 Από το Jean, G., Writing, The story of Alphabet and Scripts, New Horizons 1987.

23 Μινωϊκή Κρήτη Ανακτορική οικονοµία. Αποθήκευση και αναδιανοµή αγροτικών προϊόντων. Εµπόριο. δίσκος της Φαιστού Πήλινη πινακίδα µε Γραµµική Α, γραφή που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

24 Μυκηναϊκή Ελλάδα π.χ Υιοθετούν το υπόδειγµα κρατικής οργάνωσης των Μινωιτών και το σύστηµα γραφής τους Ανάκτορο της Πύλουανακαλύπτονται αίθουσες αρχείων πάνω από χίλιες πινακίδες µε Γραµµική Β. Αποκρυπτογράφηση στη δεκαετία του 1950

25 Γραµµική Β: συλλαβογράµµατη γραφή η πρώτη γραφή της Ελληνικής γλώσσας Η πρώτη πινακίδα Γραµµικής Β που δηµοσιεύτηκε το 1900, από την Κνωσό. Αποκρυπτογραφήθηκε µισό αιώνα µετά.

26 Προτεινόµενη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Robinson, A., Ιστορία της Γραφής, µετ. Ζ.Κ. Μπέλλα, Polaris Chadwick, J., Γραµµική Β και συγγενικές γραφές, Παπαδήµας Κοπανιάς, Κ., Εισαγωγή στην ιστορία και αρχαιολογία της εγγύς Ανατολής. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσµος Ελληνικών Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών Διαθέσιµο στο: Robinson, A., Writing and Script: A Very Short Introduction, OUP Powell, Barry B., Writing, Theory and History of the Technology of Civilization, Blackwell Schmandt-Besserat, D. Erard, M., Origins and Forms of Writing, στο Bazerman, Ch. (ed.), Handbook on Research on Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Feb., 1986 µε θέµα "Early Writing Systems" (τα άρθρα είναι διαθέσιµα στο jstor).

27 Προτεινόµενη περιήγηση στο διαδίκτυο. Tρισδιάστατη περιήγηση στην πόλη Ουρούκ, του German Aerospace Center (DLR), που έγινε για την έκθεση URUK 5000 Years of the Megacity στο Pergamon Museum του Berlin s Museum Island. tabid-8297/14218_read-37947/ Προτεινόµενες επισκέψεις σε µουσεία. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μυκηναϊκή και Μινωική συλλογή, µε έµφαση στις πινακίδες της γραµµικής Α' και Β'. Αιγυπτικακή συλλογή, µε έµφαση στην προθήκη µε θέµα τη γραφή και το άγαλµα του γραφέα Ραχοτέπ. Αρχαία Αγορά Στον εξωτερικό χώρο της Στοάς του Αττάλου δύο «Όροι» της Αγοράς του 5ου αι. Στο Μουσείο, προθήκη µε ενεπίγραφα όστρακα, µεταξύ των οποίων και

28 M. Lang, Τhe Αthenian Αgora. ΧΧΙ. Graffiti and Dipinti, Princeton 1976 Μια ερµνηνεία για αυτό το αρχαίο «ραβασάκι» στο Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: anthology/inscriptions/page_017.html