ΠΟΛΥΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Transcript

1 ΠΟΛΥΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Θ. Δ. Ζάγκας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Εργαστήριο Δασοκομίας Επιμορφωτικό Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης για την Εκπαίδευση και την Αειφορία για εκπαιδευτικούς «Το Δάσος στην Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία» Σάββατο, 7 Δεκεμβρίου Εγκαταστάσεις Κ.Π.Ε. στην Αγιά

2 Σε αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία ο κάθε κλάδος ξεχωριστά αλλά και σε συνεργασία με τους κλάδους της οικονομίας που αυτός επηρεάζει, θα πρέπει να καταβάλλει τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια έτσι ώστε να συμβάλλει ουσιαστικά στην έξοδο της χώρας από την κρίση. Το ερώτημα επομένως που τίθεται είναι εάν ο κλάδος της δασοπονίας, μπορεί να συμβάλει στην έξοδο της χώρας μας από την οικονομική κρίση και πως μπορεί να υλοποιηθεί αυτό στην πράξη.

3 Η απάντηση είναι κατ αρχήν «ναι» αλλά από μόνη της χωρίς οργάνωση, χωρίς κινητοποίηση του απαραίτητου δυναμικού και χωρίς την χάραξη μιας συνεπούς και ρεαλιστικής δασικής πολιτικής, προσαρμοσμένης στις σημερινές ανάγκες και στο τρίπτυχο της αειφόρου ανάπτυξης (κοινωνία οικονομία - περιβάλλον) δεν μπορεί να έχει την παραμικρή συμβολή.

4 Η άσκηση μιας οργανωμένης και συστηματικής, πολυλειτουργικής Δασοπονίας θα πρέπει να τεθεί ως πολιτική προτεραιότητα. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να συνδυαστούν ισόρροπα και ιεραρχημένα κατά περιοχή, οι κύριες λειτουργίες των δασικών οικοσυστημάτων οι οποίες είναι: -Η οικονομική λειτουργία -Η προστατευτική λειτουργία -Η υδρονομική λειτουργία -Η λειτουργία διατήρησης της βιοποικιλότητας -Η λειτουργία της δασικής αναψυχής

5 Οι λειτουργίες αυτές που ο ισόρροπος συνδυασμός τους αποτελεί στόχο κάθε σύγχρονης δασοπονίας, αποτελούν η κάθε μία ξεχωριστά αλλά και όλες μαζί στη στενή τους σχέση και αλληλεξάρτηση αντικείμενα της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η εμπέδωσή τους τόσο από τους ειδικούς επιστήμονες όσο και από τους περιβαλλοντικά ευαίσθητους πολίτες είναι επιτακτική ανάγκη.

6 Οικονομική Λειτουργία Κύρια πηγή εσόδων για τα δάση είναι η ξυλοπαραγωγή. Οι σημαντικότερες κατηγορίες ξύλου είναι το οικοδομικό, το βιομηχανικό, το ξύλο επιπλοποιίας και ναυπηγικής και το καυσόξυλο. Η απόληψη ξύλου από το δάσος δεν προκαλεί κάποια σημαντική οικολογική διαταραχή, με την προϋπόθεση ότι αυτή γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες της δασολογικής επιστήμης, δηλαδή της αειφορικής διαχείρισης του δάσους.

7 Οικονομική Λειτουργία Η πρωτογενής βιομηχανία ξύλου παράγει πριστή ξυλεία, μοριοπλάκες, ξυλόφυλλα (καπλαμάδες), χαρτοπολτό, καυσόξυλα και υπολείμματα τα οποία αξιοποιούνται για παραγωγή βιοενέργειας. Σε αυτήν απασχολούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο περισσότεροι από 2 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις της υπαίθρου και ο κύκλος εργασιών ανέρχεται σε 300 δισ. ευρώ. Αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής υπαίθρου και βασίζονται στην αειφορική διαχείριση των δασών. Στη χώρα μας δυστυχώς ο κλάδος αυτός οδεύει προς εξαφάνιση με τη συνευθύνη όλων μας.

8 Οικονομική Λειτουργία Ένα άλλο σημαντικό δασικό προϊόν για τη χώρα μας ήταν η ρητίνη η οποία προερχόταν από τα δάση της χαλεπίου πεύκης της χαμηλής ζώνης. Τα δάση αυτά αξιοποιούνταv οικονομικά από τους ανθρώπους της υπαίθρου οι οποίοι αποτελούσαν και τους ιδανικούς φύλακες και διαχειριστές τους.

9 Οικονομική Λειτουργία Με τη μείωση της ζήτησης της ρητίνης λόγω ευρέσεως χημικών υποκατατάστατων τα δάση αυτά εγκαταλείφθηκαν και οι άνεργοι πλέον ρητινοπαραγωγοί μεταναστεύουν είτε στα αστικά κέντρα της χώρας είτε στο εξωτερικό.

10

11 Πρόσφατη έρευνα όμως του Εργαστηρίου Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών έδειξε ότι το προϊόν αυτό είναι μοναδικό ως βελτιωτικό καυσίμων και ως υλικό καθαρισμού και συντήρησης κινητήρων.

12 Οικονομική Λειτουργία Βλέπουμε λοιπόν ότι διαγράφεται μια νέα προοπτική στον τομέα αυτό με πολλαπλές ευεργετικές επιδράσεις στην κοινωνία (απασχόληση), την οικονομία (καινοτομία, προστιθέμενη αξία, επενδύσεις) και το περιβάλλον (προστασία δασών, αειφορική διαχείριση). Η περίπτωση αυτή μπορεί να αποτελέσει με τη σωστή οργάνωση σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, ένα παράδειγμα καλής πρακτικής το οποίο θα βασίζεται στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.

13 Υδρονομική Λειτουργία Τα δάση ασκούν σημαντική υδρονομική λειτουργία. Παίζουν σημαντικό ρόλο στην ποιότητα και την ποσότητα του νερού των υπέργειων και υπόγειων συστημάτων. Το καλύτερο ποιοτικά νερό προέρχεται από τα δασικά οικοσυστήματα.

14 Τα δομικά χαρακτηριστικά των δασών (σύνθεση, οριζόντια και κατακόρυφη διάρθρωση) ασκούν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή πόσιμου νερού, διαδικασία κρίσιμης σημασίας, καθώς αυτή επηρεάζει άμεσα την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Τα δασικά οικοσυστήματα βελτιώνουν την ποιότητα νερού με την κατακράτηση των παραγόμενων ιζημάτων και τη μείωση της εδαφικής διάβρωσης.

15 Υδρονομική Λειτουργία Η ρύθμιση της ποιότητας του νερού και της ποσότητάς του, επιτυγχάνεται μέσω της παράτασης της διαδικασίας διήθησής του στο έδαφος, με αποτέλεσμα την αύξηση των αποθεμάτων του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.

16 Τα δασικά οικοσυστήματα αποτρέπουν τις πλημμύρες ή μειώνουν τις πλημμυρικές αιχμές ενώ αντίθετα οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιφέρουν σημαντικές μεταβολές στις διάφορες φάσεις του υδρολογικού κύκλου.

17 Υδρονομική Λειτουργία Η χώρα μας διαθέτει πλήθος παρθένων ή σχεδόν παρθένων λεκανών απορροής τις οποίες θα μπορούσε να αξιοποιήσει για την παραγωγή ποιοτικού νερού.

18 Αντ αυτού επιτρέπει την άσκηση καταστροφικών δραστηριοτήτων τόσο για τους πολύτιμους υδατικούς πόρους όσο και για το φυσικό περιβάλλον γενικότερα

19 Υδρονομική Λειτουργία Τα δάση οξιάς τα οποία έχουν καταταγεί πρώτα στη λειτουργία της παραγωγής νερού, αφού το παραγόμενο σε αυτά νερό είναι το διαυγέστερο και ευγευστότερο, θα έπρεπε να διαχειριστούν πρωτίστως για αυτή τους τη λειτουργία αφού στη χώρα μας έχουν αξιοσημείωτη παρουσία και σημαίνοντα γενικότερα οικολογικό ρόλο

20 Λειτουργία Διατήρησης της Βιοποικιλότητας Μετά τη συνδιάσκεψη του Rio de Janeiro το 1992 για το Περιβάλλον και την ανάπτυξη, η βιοποικιλότητα ήταν αυτή η οποία βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος σε σχέση με τη διαχείριση των δασών παγκοσμίως. Στο ίδιο πνεύμα κινούνται οι διαδικασίες της Διυπουργικής Επιτροπής για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη (MCPFE).

21 Λειτουργία Διατήρησης της Βιοποικιλότητας Τα δάση είναι οικοσυστήματα πλούσια σε είδη τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας. Οι οικολογικές λειτουργίες οι οποίες παίρνουν χώρα σε αυτά είναι πολύπλοκες, πολύτιμες και μοναδικές.

22 Η μακροπρόθεσμη διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί μια σημαντική διαχειριστική πρόκληση για τα δάση τα οποία παράλληλα μπορούν να επιτελούν και άλλες λειτουργίες όπως η «οικονομική», δηλαδή παραγωγή ξύλου.

23 Λειτουργία Διατήρησης της Βιοποικιλότητας Ένα από τα κύρια οικολογικά επιχειρήματα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι ότι πιθανή απώλειά της είναι δυνατό να επηρεάσει φυσικές διαδικασίες, απαραίτητες για τον άνθρωπο όπως είναι οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων και πιο συγκεκριμένα η πρωτογενής παραγωγή, η δέσμευση του CO 2, η ανανέωση των υδροφόρων οριζόντων και η παραγωγή υψηλής ποιότητας πόσιμου νερού.

24 Η λεκάνη της Μεσογείου και η χώρα μας ειδικότερα αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα διατήρησης της βιοποικιλότητας με και φυτικά taxa αντίστοιχα.

25 Προστατευτική λειτουργία Τα δάση είναι σε θέση να μας προστατεύουν από φυσικούς κινδύνους όπως οι χιονοστιβάδες, οι καταπτώσεις βράχων, οι γεωλισθήσεις και οι διαβρώσεις των εδαφών Ο γενικότερος προστατευτικός ρόλος μερικών δασών γίνεται πιο συγκεκριμένος όταν συνδέεται με λειτουργίες όπως η προστασία των εδαφών, η διαχείριση των λεκανών απορροής και η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα.

26 Προστατευτική λειτουργία Η προστατευτική λειτουργία κάποιων άλλων δασών είναι άμεση και επικεντρώνεται στον περιορισμό ή στην ολοκληρωτική αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων που απειλούν διάφορες υποδομές όπως κτήρια, οδικά δίκτυα, σιδηροδρομικά δίκτυα, υδροηλεκτρικά έργα, φράγματα, οικισμούς κ.α

27 Σε ορεινές περιοχές με αυξανόμενη τουριστική δραστηριότητα και ως εκ τούτου οικιστική ανάπτυξη, η προστατευτική λειτουργία αναγνωρίζεται ως η πλέον σημαντική.

28 Προστατευτική λειτουργία Οι φυσικοί κίνδυνοι τους οποίους το δάσος μπορεί άμεσα ή έμμεσα να περιορίσει ή να αποτρέψει ολοκληρωτικά είναι: - Η διάβρωση των δασικών εδαφών - Οι καταπτώσεις βράχων - Οι χιονοστιβάδες - Οι γεωλισθήσεις -Οι πλημμύρες και οι χείμαρροι φερτών υλικών

29 Λειτουργία της αναψυχής Κατά το σχεδιασμό της διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων διεθνώς, δίνεται όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα στην αισθητική τους αξία και τις ευκαιρίες αναψυχής που άμεσα αυτά προσφέρουν.

30 Λειτουργία της αναψυχής Ο όρος δασική αναψυχή περιλαμβάνει μια σειρά από δραστηριότητες που παίρνουν χώρα στις δασικές περιοχές όπως η ορειβασία, ο περίπατος, η άσκηση διαφόρων υπαίθριων αθλητικών δραστηριοτήτων, η παραμονή και η αναζωογόνηση σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από θορύβους, ρύπους και ακραίες κλιματικές συνθήκες, η αισθητική απόλαυση, η μελέτη και η παρατήρηση των στοιχείων της φύσης.

31 Λειτουργία της αναψυχής Οι ευκαιρίες αναψυχής που προσφέρει μια περιοχή είναι ένας συνδυασμός φυσικών, βιολογικών, κοινωνικών και τεχνικών χαρακτηριστικών τα οποία προσδίδουν αξία σε αυτή.

32 Μια τέτοια περιοχή συμπεριλαμβάνει τις φυσικές αξίες και τα χαρακτηριστικά, όπως η βλάστηση, η τοπογραφία και το τοπίο, τα οποία συνδέονται με την αναψυχή και χαρακτηριστικά που τροποποιούνται μέσω της διαχείρισης όπως το μοντέλο ανάπτυξης, οι υποδομές και οι κανονισμοί λειτουργίας της

33 Λειτουργία της αναψυχής Για την αξιολόγηση και τη χαρτογράφηση περιοχών κατάλληλων για αναψυχή έχουν αναπτυχθεί διάφορα συστήματα πριν πολλά χρόνια. Με την ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (G.I.S) δίνεται νέα διάσταση στη χαρτογράφηση περιοχών που προσφέρονται για αναψυχή.

34 Η διαχείριση των δασικών αυτών περιοχών για αναψυχή, απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό έτσι ώστε να διατηρείται μια ισορροπία ανάμεσα στις δραστηριότητες αναψυχής και στις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις

35 Λειτουργία της αναψυχής Επομένως κάθε σχεδιασμός θα πρέπει να προσεγγίσει στο μέγιστο βαθμό τις πιθανές υποβαθμιστικές επιπτώσεις και να εκτιμά τη φέρουσα ικανότητα της κάθε περιοχής. Επίσης η διαρκής παρακολούθηση του χώρου τόσο για την προστασία του όσο και για την ασφάλεια των επισκεπτών κρίνεται απαραίτητη.

36 Λειτουργία της αναψυχής Τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος στα οποία η αναψυχή μπορεί να έχει άμεσες επιπτώσεις είναι η βλάστηση, το έδαφος, η άγρια ζωή και η ποιότητα του νερού

37 Προκειμένου μια δασική έκταση να εκπληρώνει επιτυχώς τη λειτουργία της αναψυχής είναι επιβεβλημένη η κατάλληλη διαμόρφωση του τοπίου μέσω στοχευμένων δασοκομικών χειρισμών

38 Δασοπονία και περιβαλλοντική εκπαίδευση Η θεματολογία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, βασισμένη στα σύγχρονα προβλήματα και τις προτεραιότητες της ελληνικής δασοπονίας θα πρέπει να κατευθυνθεί: Στην ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων από κάθε μορφής κίνδυνο όπως οι δασικές πυρκαγιές, οι καταπατήσεις, οι εκχερσώσεις, οι λαθροϋλοτομίες, η υπερβόσκηση κ.ά. Το ζήτημα της οργάνωσης της ολοκληρωμένης προστασίας των δασών πλην της ουσιαστικής του σημασίας εμπεριέχει και την κοινωνική του διάσταση αφού θα δημιουργηθούν κατά τρόπο αποδοτικό χιλιάδες θέσεις εργασίας.

39 Στην ολοκληρωμένη διαχείριση δασικών εκτάσεων υπό το πρίσμα της πολυλειτουργικής δασοπονίας (παραγωγή ξύλου, ρητίνης, υδρονομική λειτουργία, προστατευτική λειτουργία, αναψυχή).

40 Δασοπονία και περιβαλλοντική εκπαίδευση - Στην ενσωμάτωση της δασικής διαχείρισης σε ολοκληρωμένα σχέδια διαχείρισης τοπίου και περιβάλλοντος.

41 - Στην ενεργοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων Δάσος, Κεφάλαιο, Εργασία, επιστημονική γνώση με τον απαραίτητο σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα και ιδιαίτερα στη διοίκηση και στην οργάνωση. - Στην ιεράρχηση των δασικών λειτουργιών για κάθε περιοχή σε επίπεδο επικράτειας και την ανάδειξη της αξίας της κάθε λειτουργίας.

42 Δασοπονία και περιβαλλοντική εκπαίδευση - Στην επιδίωξη της αειφόρου ανάπτυξης της υπαίθρου επιζητώντας τη μέγιστη συμβολή του κλάδου σε επίπεδο κοινωνίας, οικονομίας και περιβάλλοντος. - Στην ανάδειξη των ισχυρών σημείων του κλάδου κατά περιοχή και στην αξιοποίησή τους προς όφελος της εθνικής οικονομίας και του κοινωνικού συνόλου.

43 - Στην αξιοποίηση των δασικών περιοχών ειδικού ενδιαφέροντος όπως οι Εθνικοί Δρυμοί και τα Εθνικά πάρκα προκειμένου να εξευρεθούν οι απαραίτητοι πόροι για την προστασία και τη διαχείρισή τους αλλά και για τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών. Πρότυπο θα πρέπει να αποτελεί ο Ε. Δ. Σαμαριάς.

44 Δασοπονία και περιβαλλοντική εκπαίδευση -Στην εφαρμογή καινοτόμων δράσεων, οι οποίες θα παρουσιάζουν τόσο οικονομικό όσο και κοινωνικό ενδιαφέρον.

45 -Στην ενημέρωση της κοινωνίας για μείζονα ζητήματα όπως η προστασία των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος, η αειφόρος ανάπτυξη και το «αειφόρως ζην», ο εθελοντισμός, η αλληλεγγύη, η περιβαλλοντική ηθική, η αισθητική του τοπίου, η διατήρηση και συνέχιση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και πρακτικών κ.ά.

46 Δασοπονία και περιβαλλοντική εκπαίδευση Sυνεργασία Οργάνωση Sυνεννόηση

47 Σας ευχαριστώ