Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη Σεπτεμβρίου 2011 (9:30 μ.μ.)

Transcript

1 Ciné Μεσόγειος Δήμος Βόλου Εξωραϊστική (5 η χρονιά*****) Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη Σεπτεμβρίου 2011 (9:30 μ.μ.) Film Socialism Γαλλία, Ελβετία (2010) Σκηνοθεσία: Ζαν-Λικ Γκοντάρ, Φαμπρις Αρανιό Πρωταγωνιστούν: Πάττι Σμιθ, Ελίζαμπεθ Βιτάλι, Αλέν Μπαντιού, Ζαν-Μαρκ Στέλε, Κριστιάν Σίνιγκερ, Κατρίν Τανβιέ Έγχρωμο (75 ) «Προβλήματα ελληνικού τύπου (problemes de type grec) με ανάγκασαν να ακυρώσω τις υποχρεώσεις μου προς το Φεστιβάλ των Κανών» έλεγε η λακωνική επιστολή του Ζαν Λικ Γκοντάρ απευθυνόμενη προς τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ των Κανών και τους παραγωγούςδιανομείς της ταινίας Film Socialism. Με την επιστολή, η οποία δημοσιεύθηκε αυτούσια στη γαλλική εφημερίδα Liberation, ο Γαλλοελβετός σκηνοθέτης εξηγούσε γιατί την τελευταία στιγμή αποφάσισε να ακυρώσει την άφιξή του στο Φεστιβάλ, όπου θα προβαλλόταν η τελευταία ταινία του. Κανένας δεν μπόρεσε να εξηγήσει τι ακριβώς εννοούσε ο Γκοντάρ με τη φράση «προβλήματα ελληνικού τύπου». Στα γραφεία δημοσίων σχέσεων του Φεστιβάλ έξυναν με απορία το κεφάλι τους. «Μόνον ο Γκοντάρ ξέρει, άρα αυτός θα έπρεπε να ερωτηθεί» είπαν. Ήταν όμως εμφανές ότι η πιο κατάλληλη ερμηνεία των «ελληνικού τύπου προβλημάτων» είναι τα προβλήματα οικονομικής φύσεως, που δεν ταλαιπωρούν μόνο τη χώρα μας. Μεσόγειος, Ένα κρουαζιερόπλοιο πλέει από λιμάνι σε λιμάνι. Αλεξάνδρεια, Παλαιστίνη, Πειραιάς, Νάπολη, Βαρκελώνη, Οδησσός. Ένας εγκληματίας πολέμου με την εγγονή του, ένας Γάλλος και ένας Ρώσος αστυνομικός, ένας Παλαιστίνιος πρέσβης, ο Alain Badiou και η Patti Smith είναι μερικοί από τους επιβάτες και δίνουν την αφορμή για διαλόγους σε διαφορετικές γλώσσες και για διαφορετικά θέματα.

2 Η δομή της ταινίας παραπέμπει στη κλασική μουσική και τον Ιγκόρ Σταβίνσκι. ΜΕΡΟΣ 1 ο. «Πράγματα όπως»: Μια κρουαζιέρα στη Μεσόγειο. Διαφορετικοί άνθρωποι από πολυάριθμες γλώσσες και εθνότητες. ΜΕΡΟΣ 2 ο. «Ευρώπη μας»: Δύο αδέρφια καλούν τους γονείς τους σε ένα «δικαστήριο» της παιδικής τους ηλικίας. Τα παιδιά απαιτούν εξηγήσεις και απαντήσεις για πανανθρώπινα ζητήματα (π.χ. Ελευθερία-Ισότητα). ΜΕΡΟΣ 3 ο.«οι ανθρωπότητες»: Αληθινοί ή ψεύτικοι μύθοι. Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Οδησσός, Ελλάδα, Νάπολη, Βαρκελώνη. Εν μέρει μάθημα ιστορίας, εν μέρει πολιτικό σχόλιο, εν μέρει μια συμφωνία σε τρία μέρη, η ταινία είναι η τελευταία δημιουργία του Γκοντάρ, άρα αταξινόμητη, απρόβλεπτη και ανατρεπτική. Το τρομερό παιδί της Nouvelle Vague, γίνεται φέτος 82 χρόνων (γεννήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1930), αλλά η δημιουργική μαγεία του είναι πάντοτε παρούσα. Δημήτρης Δανίκας (ΤΑ ΝΕΑ, Τρίτη 18 Μαΐου 2010) «Όταν η Ελλάδα περνάει κρίση, δεν πηγαίνω σε πανηγύρια» «Πολιτική» θεωρείται η αποχή του γηραιού πλην κραταιότατου σκηνοθέτη από το κινηματογραφικό Φεστιβάλ Κανών, µε το δικαιολογητικό «εξαιτίας προβλημάτων de la type grec»... Θεέ µου τι ευαισθησία είναι αυτή! Μοναδική πράξη πολιτική και άκρως φιλελληνική, σε σημείο που για λογαριασμό του υπόλοιπου κοσµικοκαλλιτεχνικού στίφους να αισθάνομαι ντροπή, η κάθετη και αµετάκλητη άρνηση του 80χρονου αλλά ακμαιότατου Ζαν Λικ Γκοντάρ, να παρευρεθεί σ αυτά τα χλιδάτα Σόδοµα και Γόµορρα των Κανών. Η Ελλάδα καίγεται και οι Κάνες χτενίζονται. Αυτό το βαθύτερο νόημα μιας σύννομης δήλωσής του, που δημοσιεύθηκε στο χθεσινό φύλλο της «Liberation». Με την οποία εξηγεί την απόφασή του να µην έρθει και πατήσει το red carpet τη στιγμή της ελληνικής καταστροφής. Επακριβώς: «Ακυρώνω τις υποχρεώσεις µου στις Κάνες εξαιτίας προβλημάτων τύπου Ελλάδας (de type grec)». Το καλλιτεχνικό editorial της εφημερίδας είναι επεξηγηματικό και σκληρό. Περίπου γράφει ότι ο Γκοντάρ αρνείται να στριμωχτεί ανάμεσα σε Ferrrari µε τις ηλιοκαμένες Μπίµπο και µε τους τύπους να καπνίζουν τις πουράκλες τους. Αρνείται να γίνει η βιτρίνα αυτού του πανηγυριού! Το πλήθος των δημοσιογράφων, παρασυρμένο και εγκλωβισμένο στην κινηματογραφική καρακοσµάρα του, αντέδρασε µε ποικίλα σχόλια. Όπως «Γκοντάρ είναι αυτός», «Τι περιμένεις από έναν τρελό», «Να ερχόταν και να καταγγείλει εδώ τον καπιταλιστική» και άλλα τέτοια πρόχειρα και ειρωνικά. Θυμίζω το «ελληνικό» απόσπασμα από την ποταμιαία συνέντευξή του στο περιοδικό «Les Ιnrockuptibles»: «Πρέπει να ευγνωμονούμε την Ελλάδα. Το οξυγόνο που µας έδωσε πρέπει ως χρέος να αποπληρωθεί. Φιλοσοφία, Δημοκρατία, Τραγωδία. Όλα προέκυψαν από την Ελλάδα. Ξεχνάμε ποια είναι η σχέση ανάμεσα στη Φιλοσοφία και την Τραγωδία. Χωρίς Σοφοκλή δεν θα υπήρχε Περικλής. Χωρίς Περικλή δεν θα υπήρχε Σοφοκλής». Με κορυφαία κατάληξη: «Όλοι χρωστάμε λεφτά στην Ελλάδα. Οι Έλληνες θα µπορούσαν να απαιτήσουν από τον σύγχρονο κόσμο χιλιάδες

3 δισεκατομμύρια για πνεθματικά δικαώματα». Ευτυχώς η ταινία του Film Socialisme προβλήθηκε κανονικά. Εκτός διαγωνιστικού προγράµµατος. Εξωτερικά και για έναν αµύητο θεατή, µοιάζει εντελώς χαοτική. Με πλήθος από ατάκες πασίγνωστων συγγραφέων και διανοουµένων. Από Σαίξπηρ µέχρι και Ζαν Πολ Σαρτρ. Με αγγλικούς υπότιτλους όπου οι λέξεις είναι κολληµένες, όπως inwar, σηµατοδοτώντας έτσι µια άλλη γλώσσα. Εντελώς δική του. Και ταυτόχρονα εκφράζοντας την πλήρη ασυνεννοησία που επικρατεί. Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας διαδραματίζεται σε κρουαζιερόπλοιο. Ένα λιλιπούτειο Τιτανικό µε casino, club, πισίνες, εστιατόρια και περιφερόμενες πανάκριβες αλλά άδειες τουαλέτες και εξίσου άδεια κοστούμια. Ανάμεσά τους η Πάτι Σµιθ µε την κιθάρα της. Ένα ζευγάρι από τη Ρωσία. Φωνές από γερμανικά λαρύγγια. Ενδιαμέσως σκηνές από λιμάνια (Βαρκελώνη, Νάπολη, Πειραιάς, Αίγυπτος, Παλαιστίνη, Οδησσός), μια σκηνή αναπαράστασης από μάχες αρχαίων Ελλήνων και πολλές αναφορές στο παρελθόν της Γηραιάς Ηπείρου. Για τους Σοβιετικούς, που βούτηξαν το χρυσάφι των ισπανικών τραπεζών στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου. Για τον Στάλιν. Για τους Εβραίους, που έφτιαξαν το Χόλιγουντ (ο Γκόλντουιν, ο Μάγερ, ο Σεσίλ Ντε Μιλ). Για τους Άγγλους που κατασκεύασαν το κράτος του Ισραήλ. Για τις τηλεοπτικές ειδήσεις. Με τον εξής διάλογο: «Θα γίνουν εκλογές», «Ξεχάστε το!». Και µε περιφρονητικό σαρκασμό προς τους Γερμανούς. Πλαγίως εναντίον Μέρκελ. Και για την ιστορία: Ο ελβετικής καταγωγής σκηνοθέτης, γεννημένος το 1930, ήταν από τους ιδρυτές της Νouvelle Vague του 50 µε πρώτη ταινία του την αλησμόνητη Α bout de souffle (Με κοµµένη την ανάσα). Το σενάριο γραμμένο από τον ίδιο και τον Φρανσουά Τριφό, το «έτερον ήμισυ» της παρέας των «κακών παιδιών», που τον Μάη του 68 υπήρξαν από τους πρωτοστάτες των εξεγέρσεων. Γιάννης Ζουμπουλάκης (TO BHMA ) Η «Ηell Αs» του Ζαν Λυκ Γκοντάρ Οι θέσεις του γαλλοελβετού σκηνοθέτη υπέρ της χώρας μας σε μια δύσκολη περίοδο ώθησαν τον υπουργό Πολιτισμού κ. Π. Γερουλάνο να του μεταφέρει εγγράφως την ευγνωμοσύνη του. «Προβλήματα ελληνικού τύπου (problemes de type grec) με ανάγκασαν να ακυρώσω τις υποχρεώσεις μου προς το Φεστιβάλ των Κανών» έλεγε η λακωνική επιστολή του Ζαν Λικ Γκοντάρ απευθυνόμενη προς τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ των Κανών Τιερί Φρεμό και τους παραγωγούς-διανομείς της ταινίας «Film Socialism». Με την επιστολή, η οποία δημοσιεύθηκε αυτούσια στη γαλλική εφημερίδα «Liberation», ο 82χρονος γαλλοελβετός σκηνοθέτης εξηγούσε γιατί την τελευταία στιγμή αποφάσισε να ακυρώσει την άφιξή του στο φεστιβάλ όπου θα προβαλλόταν η τελευταία ταινία του «Film Socialism». Κανένας δεν μπόρεσε να εξηγήσει τι ακριβώς εννοούσε ο Γκοντάρ με τη φράση «προβλήματα ελληνικού τύπου». Στο γραφείο δημοσίων σχέσεων του φεστιβάλ έξυναν με απορία το κεφάλι τους. «Μόνον ο Γκοντάρ ξέρει, άρα αυτός θα έπρεπε να ερωτηθεί» μας είπαν. Ήταν όμως εμφανές ότι η πιο κατάλληλη ερμηνεία των ελληνικού τύπου προβλημάτων είναι τα οικονομικής φύσεως, που δεν ταλαιπωρούν μόνο τη χώρα μας. Ελληνικό «ευχαριστώ»

4 Με πρόσφατη επιστολή του προς τον Γκοντάρ ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Παύλος Γερουλάνος ευχαρίστησε τον σκηνοθέτη αναφέροντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Στις ημέρες μας το να πηγαίνει κανείς ενάντια στην κοινή λογική είναι ένας ηράκλειος άθλος και σας ευχαριστούμε γι αυτό». Σε σχετικό άρθρο της με τίτλο «Ας σώσει όποιος μπορεί τον Γκοντάρ» η «Liberation» επεσήμανε ότι με τη στάση του ο «αναρχικός» σκηνοθέτης αντιστέκεται στη γενικότερη χλιδή του φεστιβάλ, άκρως ενοχλητική σε μια περίοδο κρίσης σε όλη την Ευρώπη. «Ο Γκοντάρ» γράφει η «Liberation» «αρνείται να λάβει μέρος στην πασαρέλα του κόκκινου χαλιού των σκαλιών της αίθουσας Lumiere, αρνείται να δει τον εαυτό του ανάμεσα στις γυαλιστερές Φεράρι, ανάμεσα στους μεγαλοπαραγωγούς με τα πούρα (σ.σ.: αν και ο ίδιος είναι φανατικός καπνιστής τους), ανάμεσα στις μαυρισμένες bimbo. Αρνείται να δει την αντανάκλασή του στις βιτρίνες των καταστημάτων υπερπολυτελείας της Κρουαζέτ». Αριστοκράτης και αριστερός Το βαθιά αριστερό πολιτικό προφίλ του Ζαν Λικ Γκοντάρ, γιου ιδιοκτήτη ιδιωτικής κλινικής στην Ελβετία, ωριμάζει στις αρχές της δεκαετίας του 1960, και φαίνεται κυρίως μέσα από τις ταινίες του. Ο μαρξισμός, ο πόλεμος της Αλγερίας, ο πόλεμος του Βιετνάμ και ο Μάο Τσε Τουνγκ διατρέχουν πολιτικές ταινίες του Γκοντάρ όπως ο «Τρελός Πιερό», το «Αρσενικόθηλυκό»- προάγγελος του Μάη του 68- και η «Κινέζα» που ασχολείται με τη δράση μιας ομάδας μαοϊκών στο Παρίσι. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ο Γκοντάρ ήταν φανατικός μαοϊστής και ίδρυσε ένα γκρουπ κινηματογραφιστών που ασχολούνταν με ταινίες της προσωπικής ιδεολογίας του. Στο «Γουίκ εντ» βλέπουμε τον Ιησού Χριστό και τον Καρλ Μαρξ να τινάζουν στον αέρα το πρότυπο της αστικής τάξης, ενώ ο Μάης του 68 τον βρίσκει στο Φεστιβάλ των Καννών όπου μαζί με τον Πολάνσκι, τον Μαλ, τον Τρυφό και τον Λελούς συνέθεσε την «επαναστατική επιτροπή» του φεστιβάλ που εν τέλει διέκοψε τη διοργάνωση. Η τελευταία ταινία του, το Film Socialism, είναι ένας χείμαρρος από στατικές εικόνες, τίτλους και σοφιστείες που διατρέχουν την ιστορία του 20ού αιώνα επάνω σε ένα κρουαζιερόπλοιο. Ανάμεσα στους εβραίους που ανακάλυψαν το Χόλιγουντ και στις εικόνες αρχείου από βομβαρδιστικά αεροπλάνα της Λουφτβάφε δεν λείπει η Ελλάδα. Μάλιστα, η χώρα μας αναγράφεται ως «Ηell Αs», δηλαδή «Κόλαση Όπως». Στους αρχικούς τίτλους της ταινίας, εκεί όπου συνήθως διαβάζουμε τα ονόματα των ηθοποιών, βλέπουμε γραμμένο στα ελληνικά «Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος» και «Αlexander the Great». «Η Δύση οφείλει πολλά στην Ελλάδα» «Θα έπρεπε να ευχαριστούμε την Ελλάδα» επισημαίνει ο Γκοντάρ απαντώντας σε σχετική ερώτηση που του έκανε το περιοδικό Les Ιnrockuptibles με αφορμή την αναφορά στην οικονομική κρίση της χώρας μας. «Η Δύση οφείλει πολλά στην Ελλάδα, τη χώρα της φιλοσοφίας, της δημοκρατίας, της αρχαίας τραγωδίας. Ξεχνάμε πάντα τους δεσμούς ανάμεσα στην τραγωδία και στη δημοκρατία. Χωρίς τον Σοφοκλή δεν θα υπήρχε ο Περικλής. Χωρίς τον Περικλή δεν θα υπήρχε ο Σοφοκλής. Ο κόσμος της τεχνολογίας μέσα στον οποίο ζούμε χρωστάει τα πάντα στην Ελλάδα». Υπάρχει μια μερίδα σινεφίλ που δικαιολογημένα διαμαρτύρεται για την συνεχή συμμέτοχη βετεράνων σκηνοθετών στα διαγωνιστικά τμήματα του Φεστιβάλ Κανών. Το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση του Ελβετού δημιουργού που με τον «Σοσιαλισμό» μετράει 18 συμμετοχές. Αντίθετα, κάποιοι λένε ότι αν υπάρχει ένα όνομα, που θα πρέπει να βρίσκεται στη πρώτη γραμμή κάθε διοργάνωσης, είναι αυτό του Ζαν-Λικ Γκοντάρ, πατέρα της Νουβέλ Βαγκ. Η πραγματικότητα είναι πως στα 80 του χρόνια και με τις όποιες επιφυλάξεις έχουμε, εξακολουθεί να προβληματίζεται, να μην εφησυχάζει στις δάφνες του παρελθόντος.

5 Η ιδιορρυθμία και η εκκεντρικότητα του δεν μας βοηθούν να μαντέψουμε τον προβληματισμό του. Θα περιμένουμε να δούμε εάν και πως, αυτά τα τρία μέρη θα συνδέονται με μια διάσημη τραγουδίστρια, έναν οικονομολόγο, και έναν φιλόσοφο και όλα μαζί να εξηγούν τον τίτλο του φιλμ. Film Socialisme - Jean Luc Godard 2010 Ο 80χρονος πλέον Godard συνεχίζει να πειραματίζεται με την τέχνη του σινεμά με το πάθος ενός νέου δημιουργού. Όντας ο άνθρωπος που κατάφερε να επαναπροσδιορίσει μαζί με τους υπόλοιπους σκηνοθέτες της Nouvelle Vague την έννοια και το περιεχόμενο του κινηματογράφου, δεν έχει επαναπαυθεί ούτε στιγμή, αλλά εξακολουθεί να αναζητά το πραγματικό νόημα του κινηματογράφου αλλά και του ίδιου του πολιτισμού. Το τελευταίο του πόνημα, το Film Socialisme, δεν είναι μια τυπική ταινία. Αλλά και πάλι ποιος θα περίμενε μια τυπική ταινία από τον Godard; Έχει αποδείξει στο παρελθόν ότι είναι ικανός να δημιουργήσει αριστουργήματα όταν αποφασίζει να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο ακολουθώντας τους κανόνες του, ή τουλάχιστον κάποιους από αυτούς. Η αποδόμηση όμως της κινηματογραφικής φόρμας είναι αυτό που τον έχει καταστήσει μοναδική προσωπικότητα στον χώρο του κινηματογράφου. Έτσι και το Film Socialisme είναι ένα δοκίμιο πάνω στην 7η τέχνη, μέσω του οποίου προσπαθεί να κάνει και μια σκληρή κριτική στον σύγχρονο πολιτισμό του καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού και της πνευματικής ισοπέδωσης. Ένα ταξίδι στη Μεσόγειο του δίνει την δυνατότητα να στοχαστεί πάνω στον σύγχρονο πολιτισμό, σε παλιές και σύγχρονες τραγωδίες, στον μύθο και την πραγματικότητα. Τουλάχιστον αυτή φαίνεται να είναι η πρόθεσή του. Η ταινία είναι πλήρως αποσπασματική. Μικρά πλάνα μερικών λεπτών ή και δευτερολέπτων εναλλάσσονται συνεχώς, όντας όμως εντελώς ασύνδετα μεταξύ τους. Σε κάθε εναλλαγή πλάνου ο Godard παίζει με όλα τα μέσα που διαθέτει. Χρησιμοποιεί από κάμερες υψηλής ευκρίνειας μέχρι πλάνα από κάμερες κινητών τηλεφώνων ή καμερών ασφαλείας και παρεμβάλλει αρχειακά πλάνα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ή από παλαιότερες ταινίες. Ο ήχος δεν συνδέεται πάντα με την εικόνα. Υπάρχουν στιγμές που ένας διάλογος ενός πλάνου συνεχίζει και στο επόμενο, παρόλο που το σκηνικό έχει αλλάξει. Ο ήχος της θάλασσας εναλλάσσεται με δυσνόητους διαλόγους, απαγγελίες ποιημάτων ή αποφθεγμάτων ή απλώς με την φασαρία του κόσμου, ενώ μέσα στα επόμενα δευτερόλεπτα μπορεί να ξεκινήσει μια άλλη αφήγηση που πολύ γρήγορα θα κοπεί πάλι, συνεχίζοντας αυτό το παιχνίδι του Godard με την εικόνα, τον ήχο και την κινηματογραφική αφήγηση. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας παρακολουθούμε έτσι αποσπασματικά κάποιους ανθρώπους, χωρίς όμως να γνωρίζουμε ουσιαστικά κάτι για αυτούς. Τους χρησιμοποιεί μονάχα για να περάσει προς το κοινό κάποιες ιδέες, διδάγματα ή ιστορικές αλήθειες. Η παντελής έλλειψη οποιασδήποτε συνέχειας στην υπόθεση (που δεν υπάρχει), στον ήχο ή στην εικόνα καθιστά την ταινία εξουθενωτική για τον αμύητο θεατή. Αν ήταν σκηνοθετημένη από κάποιον άλλο σκηνοθέτη, το πιο πιθανό είναι να μην είχε καμία τύχη ούτε καν σε ριζοσπαστικούς arthouse κύκλους. Τελικά όλο το βάρος της ταινίας προέρχεται από το όνομα του δημιουργού της. Ο Godard με μεθοδικότητα κατάφερε να χτίσει μια τεράστια φήμη γύρω από το όνομά του. Έχοντας γυρίσει πάνω από 90 ταινίες, έχει περάσει το μήνυμά του στο κοινό, ένα μήνυμα που δεν έχει διαφοροποιηθεί και πάρα πολύ από την δεκαετία του Ανήσυχο πνεύμα ο σκηνοθέτης, από τότε προσπαθούσε να βρει το νόημα της πολιτικής, της επανάστασης, του πολέμου αλλά και του ίδιου του πολιτισμού μας μέσω της εικόνας του. Λόγω της υπογραφής του λοιπόν, ο υποψιασμένος θεατής μπορεί να καταλάβει τις προθέσεις της ταινίας. Τίποτα παραπάνω όμως. Ίσως αυτός

6 είναι και ο σκοπός του Godard. Κάτι σχετικό είχε δηλώσει και ο ίδιος, ότι δηλαδή μια λέξη που εμφανίζεται στην οθόνη, είναι απλά μια λέξη, χωρίς κανένα απολύτως νόημα. Ο Godard έκανε λοιπόν την επανάστασή του για ακόμη μια φορά αδιαφορώντας πλήρως για το κοινό και την αντίληψη που έχει ο καθένας για τον κινηματογράφο. Ενδεικτικό είναι ότι σε μια πολύγλωσση ταινία, με κύρια γλώσσα τα γαλλικά αλλά με πολλούς διαλόγους στα γερμανικά ή και τα ρώσικα, επέβαλε τους δικούς του υποτίτλους, που μεταφράζουν μια δυο λέξεις από κάθε πρόταση ή διάλογο. Δεν ήλεγχε μόνο τις αισθήσεις μας, αλλά και την σκέψη μας, λέγοντάς μας ουσιαστικά τι να σκεφτούμε και πότε μέσα σε αυτό το δυσνόητο συνοθήλευμα εικόνων, ήχων και αποφθεγμάτων που δημιούργησε, που τελικά μπορεί και να μην είχε κανένα απολύτως νόημα. Αν θα αποτελέσει το κύκνειο άσμα του σκηνοθέτη, τότε η καριέρα του θα τελείωνε με μια ταινία ενδεικτική της καλλιτεχνικής του φύσης, μιας και ο ίδιος ήταν επαναστατικός, έξω από κανόνες, καλλιτεχνικά τολμηρός και πολλές φορές δυσνόητος, ψάχνοντας λύσεις σε σοβαρά ζητήματα μη μπορώντας όμως να βρει καμιά. Ελευθεροτυπία, Τρίτη 18 Μαΐου 2010 Η ταινία του Γκοντάρ «Film Socialisme» είναι ένα είδος μπροσούρας, φιλοσοφικής, ηθικής, θεωρητικής κινηματογραφικής πάνω στο σύγχρονο κόσμο μας και την κατάντια του, από τις διάφορες μορφές του (από καπιταλισμό μέχρι σοσιαλισμό). «Πάντα επιλέγω τους τίτλους των ταινιών μου από πριν για να μου υποδεικνύουν τι ταινίες θα μπορούσα να γυρίσω. Ένας τίτλος πριν ακόμη συλλάβει κανείς την ιδέα της ταινίας είναι λιγάκι όπως το la στη μουσική», σχολιάζει ο ίδιος. Ο Γκοντάρ αναμιγνύει διάφορα φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους στοιχεία για να φτιάξει το αποκαλυπτικό «φρέσκο» του -μια περιήγηση στη Μεσόγειο, με σταθμούς σε Αίγυπτο, Παλαιστίνη, Οδησσό, Ελλάδα, Νάπολη και Βαρκελώνη, με σκηνές από βίντεο, συνεντεύξεις με διάφορα πρόσωπα, ανάμεσά τους και την Πάτι Σμιθ («ήθελα μια καλή Αμερικανίδα που να μην έχει σχέση με τον ιμπεριαλισμό», ανέφερε), με κείμενα από Βάλτερ Μπένγιαμιν και Σαρτρ μέχρι Αραγκόν και Μπεργκσόν. Ο Γκοντάρ είναι ένας επίμονος δημιουργός, που συχνά φλυαρεί και επαναλαμβάνει, πάντα, όμως, βρίσκει ένα τρόπο να ανανεώνεται και να τραβά το ενδιαφέρον σου. Φτάνει να μην περιορίζεσαι στο παραδοσιακό σινεμά του Χόλιγουντ και όσων τον αναπαράγουν, σε όποια χώρα κι αν εργάζονται το ΒΗΜΑ Το Film Socialism είναι ένας χείμαρρος από στατικές εικόνες, τίτλους και σοφιστείες που διατρέχουν την Ιστορία του 20ού αιώνα πάνω σε ένα κρουαζιερόπλοιο. Το παρών θα δώσουν η Αίγυπτος, η Νάπολη, η Παλαιστίνη, η Οδησσός, η Βαρκελώνη. Ακούμε για τους εβραίους που ανακάλυψαν το Χόλιγουντ, παρακολουθούμε εικόνες αρχείου από βομβαρδιστικά αεροπλάνα της Λουφτβάβε, ενώ δεν λείπει και η Ελλάδα, η οποία αναγράφεται Ηell Αs, δηλαδή «Κόλαση Όπως» Μάλιστα, στους αρχικούς τίτλους της ταινίας, εκεί όπου συνήθως διαβάζουμε τα ονόματα των ηθοποιών, βλέπουμε γραμμένο στα ελληνικά: «Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος» και «Αlexander the Great». Κωνσταντίνος Σαμαράς (ΣΙΝΕΜΑ) Ο Γκοντάρ είχε καταφέρει να βάλει δυναμίτη στο φεστιβάλ Κανών πριν να σβήσουν καν τα φώτα της αίθουσας για την προβολή του Film Socialisme. Με την, ήδη ιστορική, επιστολή στην οποία ακύρωνε την πολυαναμενόμενη προσέλευσή του

7 σημειώνοντας «για το φεστιβάλ θα πήγαινα ως τον θάνατο, αλλά ούτε ένα βήμα παραπάνω» το πιο ανήσυχο πνεύμα του παγκόσμιου κινηματογράφου στην ουσία διακήρυσσε το εξής: Αυτή η ταινία πρέπει (και αξίζει) να ταξιδέψει απροστάτευτη, ακριβώς όπως και οι ήρωές της. Που διασχίζουν τον κόσμο και την Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού πάνω σε ένα κρουαζιερόπλοιο, από την Αίγυπτο μέχρι την Αθήνα και την Βαρκελώνη, από τα σκαλιά της Οδησσού μέχρι το λιμάνι της Νάπολι. Φιλμ που σκέφτεται ακατάπαυστα και τολμάει τα πάντα, το Film Socialisme είναι ίσως η αποθέωση της όψιμης γκονταρικής περιόδου, όπου ταινίες όπως το Eloge de l amour και το Notre Musique αποτελούσαν ήδη μελαγχολικά κολάζ πάνω στον σύγχρονο πολιτισμό. Ρήσεις του Μπαλζάκ και ελληνικά εμφυλιακά τραγούδια, παιδιά που φέρονται ως στοχαστές και μεγάλοι που ζητάνε μόνο λίγη αγάπη, όλα μπορούν να συνδιαλεχτούν στον επικών διαστάσεων καμβά του Γκοντάρ. Του οποίου το έργο αρχίζει εκεί ακριβώς όπου εξαντλούνται τα όρια της κριτικής. Γι αυτό και, για το γεγονός ότι ένας τέτοιος σκηνοθέτης συνεχίζει να μας δείχνει την κατάσταση των πραγμάτων, χωράει μόνο ευγνωμοσύνη. Να μη παραστεί στις Κάννες, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, παρά το γεγονός ότι η ταινία του Film Socialism προβάλλεται στο Φεστιβάλ, αποφάσισε ο κορυφαίος σκηνοθέτης Ζ.Λ.Γκοντάρ. «'Όλος ο κόσμος χρωστάει στους Έλληνες και τους αποκαλούν ψεύτες» αιτιολόγησε την απόφασή του. «Ύστερα από προβλήματα ελληνικού τύπου, δεν μπορούσα να βρίσκομαι μαζί σας στις Κάνες. Η καρδιά μου ανήκει στο φεστιβάλ, αλλά δεν θα κάνω ένα βήμα». Με αυτή την λακωνική δήλωση του ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ αρνήθηκε την τελευταία στιγμή να επισκεφθεί τις Κάνες και να παρουσιάσει την νέα του ταινία Film Socialisme. Οι αναφορές του στην Ελλάδα και την οικονομική κρίση που βιώνει, τόσο στην ταινία του όσο και σε συνέντευξη που παραχώρησε σε γαλλικό περιοδικό, προκάλεσαν έντονα σχόλια και μονοπώλησαν το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών του 63ου Φεστιβάλ των Κανών. Αναμφισβήτητα ήταν το γεγονός της χθεσινής, έβδομης ημέρας, της μεγάλης κινηματογραφικής γιορτής. Ο 82χρονος Γαλλοελβετός σκηνοθέτης και πατέρας της γαλλικής νουβέλ βαγκ ανέφερε μεταξύ άλλων: «Θα έπρεπε να ευχαριστήσουμε την Ελλάδα. Είναι η Δύση που χρωστάει στην Ελλάδα. Η φιλοσοφία, η δημοκρατία, η τραγωδία... Πάντα ξεχνάμε τη σχέση ανάμεσα στην τραγωδία και τη δημοκρατία. Χωρίς Σοφοκλή δεν θα υπήρχε Περικλής. Χωρίς τον Περικλή δεν θα υπήρχε Σοφοκλής. Ο τεχνολογικός κόσμος στον οποίο ζούμε τα χρωστά όλα στην Ελλάδα. Ποιος ανακάλυψε τη λογική; Ο Αριστοτέλης... 'Όλος ο κόσμος χρωστάει χρήματα σήμερα στον Ελλάδα. Θα μπορούσε να ζητήσει από τον σημερινό κόσμο μας χιλιάδες εκατομμύρια για συγγραφικά δικαιώματα και θα ήταν λογικό να της τα δώσουμε. Πάραυτα. Κατηγορούν τους Έλληνες ότι είναι και ψεύτες... Αυτό μου θυμίζει ένα παλιό συλλογισμό που είχα μάθει στο σχολείο. Ο Επαμεινώνδας είναι ψεύτης ή όλοι οι Έλληνες είναι ψεύτες, άρα ο Επαμεινώνδας είναι Έλληνας. Δεν έχουμε προχωρήσει καθόλου». Στην ταινία Film Socialisme, η οποία προβλήθηκε εν απουσία του στο φεστιβάλ, μία κρουαζιέρα στη Μεσόγειο με διάφορους σταθμούς από την Νάπολη και την Ελλάδα μέχρι την Αίγυπτο, αποτελεί αφορμή για τον Γκοντάρ προκειμένου να μιλήσει για το σύγχρονο κόσμο μας και τα πολιτικά, οικονομικά και ηθικά του προβλήματα.

8 Ρόμπυ Εκσιέλ (ΕΘΝΟΣ) Από λιμάνια της Αιγύπτου, της Ελλάδας, της Ρωσίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας περνάει το πρωταγωνιστικό κρουαζιερόπλοιο του Ζαν-Λικ Γκοντάρ στη νέα του δοκιμιογραφία Film Socialisme. Ένας χειμαρρώδης, ως συνήθως, στοχασμός του βετεράνου κινηματογραφιστή της νουβέλ βαγκ πάνω στην Ευρώπη του πληγωμένου χθες, του ενοχικού σήμερα και του αβέβαιου αύριο, μέσα από το γνωστό πειραματικό στυλ του σκηνοθέτη. Ένα χάος, καθαρά γκονταρικό, από τα πρωταγωνιστικά γεγονότα πάντως του φετινού φεστιβάλ, όχι μόνο λόγω της ριζοσπαστικής φόρμας του, αλλά και του όλου παρασκηνίου που το συνοδεύει. Γιούλη Μπουρδάκου (KNOW WAT) Τι έγινε; Μας υπερασπίστηκε; Ο σπουδαίος Godard; Δεν παραβρέθηκε στις Κάνες, με την αιτιολογία «ακυρώνω τις υποχρεώσεις μου μετά τα προβλήματα που προέκυψαν, τύπου Ελλάδας»; Ένας δύσκολος, ποιητικός, «ακαταλαβίστικος» αναρχικός σκηνοθέτης μεταμορφώθηκε στα μάτια μας, ως ένας άμεσος, ρεαλιστής και απόλυτα σαφής πνευματικός άνθρωπος. «Τα μάτια μας» είναι οι Έλληνες αποδέκτες αυτής της δήλωσης φιλίας της ανέλπιστης, όχι εξαιτίας του προσώπου αλλά των καιρών. Ο σκηνοθέτης ακούγεται ως η μοναδική υπερασπιστική φωνή από έναν διεθνή «σοφό». Οι υπόλοιποι «σοφοί» (της οικονομίας) εξηγούν δημόσια, ακατάπαυστα και σχεδόν πειστικά, πόσο ανάξιοι της φιλίας τους, της βοήθειάς τους, της συνεργασίας τους είμαστε. Κι αφού τα πάμε τόσο άσχημα με τη σοφία της οικονομίας, μήπως να ξαναθυμηθούμε τον πολιτισμό που κρύβουμε μέσα μας, μια που τον επικαλούνται σπουδαίοι εκπρόσωποί του, που αξίζουν κάθε φιλία; Εμείς προς το παρόν να κάνουμε μια πολύ συνοπτική αναφορά στο έργο του; Ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ, γεννήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1930, στο Παρίσι. Ως Γαλλοελβετός μοίρασε τις σπουδές του και στις δύο χώρες, ξεκινώντας από το σχολείο Νιόν της Ελβετίας, για να φτάσει στη Σορβόννη με σπουδές Εθνολογίας. Η ενασχόλησή του με τον κινηματογράφο, ξεκινάει με κριτική στο θεωρητικό περιοδικό Les Cahiers du Cinema (Τετράδια του Κινηματογράφου), για να συναντηθεί με την παρέα που ίδρυσαν το Νέο Κύμα Κινηματογραφιστών, όπως ο Φρανσουά Τριφό, ο Κλωντ Σαμπρόλ, και Ζακ Ριβέτ. Η Nouvelle Vague, ή αλλιώς το γαλλικό «Νέο Κύμα» ήταν η επανάσταση στον κινηματογράφο, τόσο θεωρητικά όσο και τεχνικά. Οι ταινίες του Γκοντάρ, αποτέλεσαν χαρακτηριστικό δείγμα αντισυμβατικότητας σε σχέση με τον παραδοσιακό κινηματογράφο τόσο του Χόλυγουντ, όσο και του αντίστοιχου γαλλικού, δηλαδή την «παράδοση της ποιότητας». Ο Γκοντάρ θεωρείται ο πιο ακραίος εκφραστής του Νέου Κύματος. Οι ταινίες του εκφράζουν τόσο την

9 πολιτική ιδεολογία του, όσο και γνώση της ιστορίας του κινηματογράφου. Τα περάσματα κι οι αναφορές άλλων ταινιών μέσα στις δικές του, είναι χαρακτηριστική ανακάλυψη του σκηνοθέτη. Επηρεασμένος από την ταινία του Όρσον Ουέλς «Το άγγιγμα του κακού» δημιουργεί την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους «Με κομμένη την ανάσα», το 1960, (με πρωταγωνιστικό δίδυμο τον Ζαν Πωλ Μπελμοντό και την Τζιν Σίμπεργκ). Ο Φρανσουά Τριφό, ο οποίος έγραψε μαζί με τον Godard την ταινία, πρότεινε την ιδέα και σύστησε τον Γκοντάρ στον παραγωγό που τελικά χρηματοδότησε την ταινία, Georges de Beauregard, τον παραγωγό των περισσότερων ταινιών της Nouvelle Vague. Το επόμενο έτος, ο Γκοντάρ στο «ο μικρός στρατιώτης», ασχολήθηκε με τον αλγερινό πόλεμο Ανεξαρτησίας. Ήταν η πρώτη συνεργασία Γκοντάρ και της ηθοποιού Άννας Καρίνα, την οποία και παντρεύτηκε το 1961 (χώρισαν το 1967). Η ταινία, λόγω της πολιτικής φύσης του, είχε απαγορευτεί από την γαλλική κυβέρνηση μέχρι τον Ιανουάριο του Η πιο συμβατική του περίοδος ως σκηνοθέτης είναι έως και την ταινία Weekend του Μετά ακολουθεί η επαναστατική περίοδος κατά την οποία ο Γκοντάρ αποκήρυξε ιδεολογικά μεγάλο μέρος της ιστορίας κινηματογράφου ως «αστικό» (bourgeois) και επομένως χωρίς αξία. Στην περίοδο από το Μάη του 68 ως τα μέσα των 70 s, ο Γκοντάρ έδειξε πολιτικά, να στρέφεται στο Μαοϊσμό και καλλιτεχνικά να προτείνει επανάσταση στη δομή των ταινιών, με πρώτο δείγμα το ντοκιμαντέρ Sympathy for the Devil. Μια σύμπραξη nouvelle vague και rock n' roll, με θέμα την ηχογράφηση του Sympathy for the Devil των Rolling Stones. Ο Godard παρέδωσε σε όσους περίμεναν ένα τυπικό ντοκιμαντέρ, «μια άναρχη ταινία σύνθεση εικόνων από τα οδοφράγματα του Μάη του 68, από τους Μαύρους Πάνθηρες, από την μαγνητοσκοπημένη συνέντευξη μιας επαναστάτριας ονόματι Eve Democracy και εμβόλιμα τσιτάτα παρμένα από το Κόκκινο Βιβλίο του Μάο». Η ιστορική αλλά και κινηματογραφική της αξία είναι πέρα από κάθε κριτική. Παρόλα αυτά την περίοδο αυτή και μέχρι το 1972 δέχεται και την μεγαλύτερη επίκριση του έργου και της καλλιτεχνικής αξίας του, ενώ η εμμονή του Γκοντάρ στην «επανάσταση για την επανάσταση» τον απομονώνει από το υπόλοιπο γαλλικό σινεμά. Για την επαναστατική περίοδό του όμως, η μεγαλύτερη υποστήριξη έρχεται σύμφωνα με την απόπειρα ανάλυσης της Nouvelle Vague, από το περιοδικό Cahiers du

10 Cinema, ότι το μυθικό αυτό ρεύμα χαρακτηριζόταν από ορισμένα πολύ συγκεκριμένα στοιχεία: «Γύρισμα στους δρόμους και όχι στο στούντιο, αυτοσχεδιασμός τόσο στο γύρισμα, όσο και στη διεύθυνση των ηθοποιών, πρωτότυπα σενάρια και όχι μεταφορές κλασικών της λογοτεχνίας». Το 1980 με το «ο σώζων εαυτώ σωθήτω» ο Γκοντάρ επιστρέφει με πιο mainstream ταινίες μέχρι το 2003, όπου διανύει την περίοδο της ωριμότητας, όπως ονομάζουν οι κριτικοί. Χωρίς να λείπουν κι εκεί οι αντιδράσεις, όπως με το «Χαίρε Μαρία» του 1985, όπου η καθολική εκκλησία καταδίκασε το σκηνοθέτη ως αιρετικό. Ήταν μια σύγχρονη μεταφορά της ιστορίας της Παρθένου Μαρίας και του Ιωσήφ, με τη Μαρία νέα και χαριτωμένη (όχι κεχαριτωμένη) εργαζόμενη και με τον Ιωσήφ να είναι ένας νέος που δουλεύει σε βενζινάδικο! Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 έκανε και την παραγωγή ίσως του πιο σημαντικού έργου της καριέρας του, της πολυτμηματικής σειράς Ιστορία/ες του Σινεμά (Histoire(s) du cinéma), ως ιστορική καταγραφή της έννοιας του κινηματογράφου στον 20ο αιώνα αλλά και ως αποτύπωση ιστοριών του κινηματογράφου. Σήμερα ο Γκοντάρ, είναι 81 ετών (γεννήθηκε το 1930), έχοντας στο ενεργητικό του πάνω από 92 δουλειές ως δημιουργός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός, με μια ασταμάτητη όρεξη όμως να ξανα-αντιδράσει, να ξανα-σοκάρει, να ξαναδιαφωνήσει με το νέο κατεστημένο ιδεολογικά. Με την τελευταία του ταινία Film Socialisme, ο Γκοντάρ βρίσκει ως αφορμή μια κρουαζιέρα στη Μεσόγειο, με διάφορους σταθμούς από Νάπολη και Ελλάδα μέχρι Αίγυπτο, για να μιλήσει για το σύγχρονο κόσμο μας και τα πολιτικά, οικονομικά και ηθικά του προβλήματα. Η νέα ταινία του Γκοντάρ προβλήθηκε στις Κάνες, στην κατηγορία «Ένα Κάποιο Βλέμμα», χωρίς να παραβρίσκεται ο δημιουργός. Αυτή τη φορά ο θορυβώδης επαναστάτης δημιουργός, έστειλε μια σοκαριστικά αφοπλιστική επιστολή εξηγώντας την απουσία του: «Ύστερα από τα προβλήματα του τύπου όπως το ελληνικό, δεν μπορούσα να είμαι μαζί σας στις Κάνες». Και δεν έμεινε εκεί. Μίλησε σε συνέντευξή του με Γάλλο δημοσιογράφο, στην εφημερίδα Liberation, ξανά για την Ελλάδα λέγοντας: «Θα έπρεπε να ευχαριστήσουμε την Ελλάδα. Είναι η Δύση που χρωστάει στην Ελλάδα. Η φιλοσοφία, η δημοκρατία, η τραγωδία... Πάντα ξεχνάμε τη σχέση ανάμεσα στην τραγωδία και τη δημοκρατία. Χωρίς Σοφοκλή δεν θα υπήρχε Περικλής. Χωρίς τον Περικλή δεν θα υπήρχε Σοφοκλής. Ο τεχνολογικός κόσμος στον οποίο ζούμε τα χρωστά όλα στην Ελλάδα. Ποιος ανακάλυψε τη λογική; Ο Αριστοτέλης... Όλος ο κόσμος χρωστάει χρήματα σήμερα στον Ελλάδα. Θα μπορούσε να ζητήσει από το σημερινό κόσμο μας χιλιάδες εκατομμύρια για τα δικαιώματα του συγγραφέα και θα ήταν λογικό να της τα δώσουμε. Πάραυτα. Κατηγορούν τους Έλληνες ότι είναι και ψεύτες... Αυτό μου θυμίζει ένα παλιό συλλογισμό που είχα μάθει στο σχολείο. Ο Επαμεινώνδας είναι ψεύτης ή όλοι οι Έλληνες είναι ψεύτες, άρα ο Επαμεινώνδας είναι Έλληνας. Δεν έχουμε προχωρήσει καθόλου». Έκλεψε τις εντυπώσεις με τις φιλελληνικές του δηλώσεις στο φετινό Φεστιβάλ των Κανών, γυρίζοντας την πλάτη στο κόκκινο χαλί. Η νέα ταινία του Ζαν Λικ Γκοντάρ

11 Film Socialisme - γυρισμένη πάνω σε πλοίο που έπλεε στη Μεσόγειο - είναι ένας ηθικός και φιλοσοφικός στοχασμός πάνω στον σύγχρονο κόσμο και τα πολιτικά του συστήματα, μια ποιητική κινηματογραφική αλληγορία.