«Ψυχαγωγία και κίνδυνοι στο διαδίκτυο»

Transcript

1 Τ Ε Χ Ν ΟΛΟ Γ Ι ΚΟ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι ΚΟ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Μ Ε Σ ΟΛΟ Γ Γ Ι Ο Υ Σ Χ ΟΛ Η Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Α Σ Τ Μ Η Μ Α Ε ΦΑ Ρ Μ Ο Γ Ω Ν Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Η Σ Σ Τ Η Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Κ Α Ι Ο Ι ΚΟ Ν Ο Μ Ι Α ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΊΑ «Ψυχαγωγία και κίνδυνοι στο διαδίκτυο» Σπουδαστές: ΛΑΓΟΥΤΑΡΗΣ ΜΑΡΙΟΣ ΑΜ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΜ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ 2010

2 Επιβλέπων: Δρ. Σπύρος Συρμακέσης ebusiness Laboratory Τμήμα Εφαρμογών Πληροφορικής στη Διοίκηση και Οικονομία Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας ΤΕΙ Μεσολογγίου Σελίδα 2 από 99

3 Απαγορεύεται η αναπαραγωγή ολόκληρου ή τμήματος του κειμένου χωρίς την έγγραφη άδεια του εργαστηρίου. Περίληψη Θέμα της πτυχιακής εργασίας είναι η ψυχαγωγία που μας προσφέρει το διαδίκτυο, καθώς και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε από αυτό. Οι τρόποι ψυχαγωγίας είναι πάρα πολλοί και γι αυτό και χρειάζεται προσοχή! Συχνά οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο αναζητούν τρόπους διασκέδασης χωρίς όμως να είναι κατάλληλα ενημερωμένοι για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Γι αυτό πρέπει να είμαστε όλοι ενημερωμένοι και προσεκτικοί όσοι χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο και αυτό προϋποθέτει σωστή εκπαίδευση από την μικρή ηλικία. Δομή Εργασίας Η εργασία ακολουθεί της εξής δόμηση: Το 1 ο κεφάλαιο παρέχει μια εισαγωγή στο διαδίκτυο και πως μπορούμε να το χρησιμοποιούμε σωστά ώστε να μην έχουμε προβλήματα από τη χρήση του. Ακόμα, αναλύει και τον εθισμό που υπάρχει από το διαδίκτυο, καθώς και κάποιες συστάσεις ασφαλείας που πρέπει να γνωρίζουμε. Το 2 ο κεφάλαιο αναφέρει την άγνοια που υπάρχει στο διαδίκτυο από τους κινδύνους και πως μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε. Ακόμα, δίνει συμβουλές για τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο και θέτει το δίλλημα αν είναι ασφαλές το διαδίκτυο για τα παιδία. Το 3 ο κεφάλαιο αναφέρει για την ψυχαγωγία που μας παρέχει το διαδίκτυο που αυτή μπορεί να είναι είτε το Facebook είτε από το online καζίνο είτε από τη χρήση πιστωτικής κάρτας και πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους κινδύνους. Ακόμα, αναφέρει τα πλεονεκτήματα του online τουρισμού, της τηλεργασίας καθώς, αναφέρει και κάποια πράγματα για την τηλεκπαίδευση και πως αυτή εφαρμόζεται. Το 4 ο κεφάλαιο αναφέρει για τα online παιχνίδια και για το ενδιαφέρον που δείχνουν οι νέοι σ αυτό. Τέλος, υπάρχουν και κάποιες συμβουλές που απευθύνονται στους γονείς για τα συγκεκριμένα παιχνίδια. Σελίδα 3 από 99

4 Το 5 ο κεφάλαιο ασχολείται με τα θετικά που προσφέρει το διαδίκτυο στους νέους. Ακόμα, αναφέρει γιατί προτιμούν το διαδίκτυο από τη τηλεόραση, καθώς και το ότι οι νέοι ενημερώνονται και επικοινωνούν με αυτό. Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Διαδίκτυο: παράθυρο στον κόσμο Η σωστή γνώση είναι δύναμη Προστασία παιδιών και νέων Ψυχολογικές πτυχές Ικανότητα στη χρήση των μέσων Συστάσεις ασφαλείας Εθισμός στο διαδίκτυο Βιβλιοθήκες και διαδίκτυο Άγνοια των κινδύνων του internet Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί στο Internet; Συμβουλές για τους κινδύνους στο internet Πάνω από 40% των νέων έχουν απειληθεί μέσω internet για την προσωπική τους ζωή Εκφοβισμός μέσω διαδικτύου Άλλοι κίνδυνοι στο διαδίκτυο Είναι ασφαλές το Διαδίκτυο για τα παιδιά; Συμβουλές ασφαλείας Η ψυχαγωγία στο διαδίκτυο και οι κίνδυνοι που κρύβονται Χαρακτηριστικά της χρήσης του διαδικτύου στον ελληνικό εφηβικό πληθυσμό...48 Σελίδα 4 από 99

5 3.2 Τα «μικρά γράμματα» του Facebook! Κίνδυνοι στα σχολεία: Facebook και μαθητές Κίνδυνος από τη χρήση πιστωτικής κάρτας στο internet Online καζίνο Πλεονεκτήματα του online τουρισμού Τηλεργασία: ορισμός, μορφές και χαρακτηριστικά Τα βασικά πλεονεκτήματα της τηλεργασίας Τηλεκπαίδευση Εκπαίδευση παιδιών και γονέων στο internet Παιχνίδι στο Διαδίκτυο Τα παιχνίδια στο διαδίκτυο αυξάνουν το μαθηματικό ενδιαφέρον των παιδιών Φτηνή διασκέδαση με ένα κλίκ! Κίνδυνοι στο online gaming Συμβουλές για γονείς για τα διαδικτυακά παιχνίδια Η Κίνα παρακολουθεί τα διαδικτυακά παιχνίδια Θετικά του διαδικτύου στους νέους Το διαδίκτυο κάνει καλό στους νέους Οι νέοι προτιμούν πλέον το Internet από την TV Οι νέοι σερφάρουν στις ειδήσεις Διαδίκτυο: Η επικοινωνία των νέων Σελίδα 5 από 99

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Εισαγωγή Καθώς η ευρυζωνικότητα έχει εξελιχθεί, όλο και περισσότερες ελληνικές οικογένειες διαθέτουν τουλάχιστον έναν υπολογιστή με σύνδεση στο internet. Τι γίνεται όμως όταν τα παιδιά έχουν πρόσβασή στο internet; Ποιοι κίνδυνοι παραμονεύουν και πώς μπορούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά; Παρόλο που το internet είναι ένα θαυμάσιο μέσο επικοινωνίας, ενημέρωσης, επιμόρφωσης και ψυχαγωγίας, οι κίνδυνοι που παραμονεύουν είναι πολλοί, αφού η επινοητικότητα των ανθρώπων δεν χρησιμοποιείται πάντα για καλούς σκοπούς. Τα παιδιά μπορούν να εκτεθούν σε ακατάλληλο πορνογραφικό ή προσβλητικό περιεχόμενο, μπορεί να έρθουν σε επαφή με αγνώστους, ενώ επίσης είναι δυνατόν να εθιστούν στη χρήση του internet και να κινδυνεύσουν να παραμελήσουν τις κοινωνικές και τις σχολικές τους υποχρεώσεις. Όμως τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να προστατεύσουν τα παιδιά τους; Πολλοί γονείς, οι οποίοι δεν είναι ενήμεροι για την προστασία από τους κινδύνους αυτούς, απαγορεύουν τη χρήση του internet στα παιδιά τους, αγνοώντας ότι στον κόσμο που ζούμε η εξοικείωση με το internet είναι απαραίτητη. Τα μέτρα που μπορούν να πάρουν οι γονείς είναι αρκετά απλά, αλλά πολύ αποτελεσματικά: Κρατήστε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή σε χώρους όπως το σαλόνι και όχι σε υπνοδωμάτια. Εγκαταστήστε στον υπολογιστή σας κάποιο λογισμικό φίλτρο, το οποίο απαγορεύει την είσοδο σε ορισμένες ιστοσελίδες. Σελίδα 6 από 99

7 Συζητήστε με τα παιδιά σας για την ασφάλεια στο internet και ενημερώστε τα για τις παγίδες που κρύβει. Δώστε έμφαση στην ανακάλυψη ιστοσελίδων με ενημερωτικό, εκπαιδευτικό, ψυχαγωγικό περιεχόμενο και δραστηριότητες ανάλογα με την ηλικία του παιδιού σας. Να δείχνετε ιδιαίτερη προσοχή όταν τα παιδιά σας συνομιλούν σε chat rooms, ενώ μην τα αφήσετε ποτέ να συναντήσουν από κοντά κάποιον που γνώρισαν μέσω internet χωρίς τη δική σας παρουσία. 1.1 Διαδίκτυο: παράθυρο στον κόσμο Το Διαδίκτυο είναι πραγματικά ένα καταπληκτικό εργαλείο. Με λίγα κλικ μικροί και μεγάλοι μπορούν να βρεθούν σε έναν απέραντο εικονικό χώρο γεμάτο χίλια θαύματα. Μπορούν να παίξουν, να μάθουν, να αλληλογραφήσουν και να συνομιλήσουν, να βρουν αρχεία κάθε λογής. Με την συνεχή εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, οι χρήστες του Διαδικτύου είναι πια σε θέση να πραγματοποιούν ηλεκτρονικές αγορές, συναλλαγές με το Δημόσιο και τις τράπεζες και να ασχοληθούν με την εκπαίδευση και την εργασία εξ αποστάσεως. Όμως οι ανήλικοι τα κάνουν όλα αυτά συνήθως χωρίς επίβλεψη, με μια πρωτόγνωρη ελευθερία, που δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή. Για το θέμα των κινδύνων που εγκυμονούν στο Διαδίκτυο έχουν χυθεί τα τελευταία χρόνια ποτάμια μελάνης. Πού σταματάει, όμως, η αλήθεια και πού αρχίζει η υπερβολή; Και εν πάση περιπτώσει, τι μέτρα πρέπει να ληφθούν για την αποσόβηση αυτών των κινδύνων; Αναμφίβολα το Διαδίκτυο εξασκεί μεγάλη σαγήνη σε άτομα όλων των ηλικιών και οι λόγοι είναι κατανοητοί. Αναμφίβολα το παιδί μπορεί να αντλήσει από το Διαδίκτυο πολλά καλά και χρήσιμα πράγματα. Αποτελεί, όμως, κοινό τόπο πως ο αχανής αυτός ιδεατός κόσμος έχει και τις σκοτεινές πλευρές του. Ένας ενήλικας είναι σε θέση να κρίνει και να αποφύγει τους κινδύνους που θα συναντήσει εκεί, για ένα παιδί, όμως, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Η ευθύνη της προστασίας του, λοιπόν, βρίσκεται, όπως και Σελίδα 7 από 99

8 στην πραγματική ζωή, στα χέρια των γονέων του. Η προστασία αυτή δεν είναι απλή υπόθεση. Το επιθυμητό δεν είναι ούτε η πλήρης απαγόρευση της πρόσβασης στο Διαδίκτυο, που στερεί από το παιδί ένα ανεκτίμητο εργαλείο, ούτε η απουσία οποιασδήποτε επιτήρησης, που απλώς καταδεικνύει πως οι ενήλικοι το μόνο που κάνουν είναι να εύχονται ότι δεν θα συμβεί οτιδήποτε κακό. Ο ιστοχώρος αυτός έχει δημιουργηθεί για να σας δώσει οδηγίες και συμβουλές σχετικές με την σωστή, ασφαλή και ηθική χρήση του Διαδικτύου και των άλλων διαδραστικών τεχνολογιών. Μέσα από τον ιστοχώρο σας παρουσιάζουμε τα θέματα που αυτή τη στιγμή απασχολούν όλον τον κόσμο σχετικά με παράνομο και επιβλαβές περιεχόμενο στους εικονικούς κόσμους και που είναι καλό να γνωρίζετε, καθώς και τρόπους πρόληψης και προστασίας. Έτσι θα μπορέσετε να εκμεταλλευτείτε στο έπακρο τις άπειρες δυνατότητες που προσφέρει η Κοινωνία της Πληροφορίας και να γίνετε ενεργό μέλος της Ψηφιακής Ελλάδας και Ευρώπης. 1.2 Η σωστή γνώση είναι δύναμη Το Διαδίκτυο μας έχει ανοίξει νέους ορίζοντες, τόσο στη γνώση όσο και στην επικοινωνία. Είναι στο χέρι του καθενός από εμάς να γνωρίσει τις θετικές πλευρές του Διαδικτύου και να προστατευθεί από τις αρνητικές πλευρές του. Η εκστρατεία «SaferInternet» για ένα Ασφαλέστερο Διαδίκτυο, όπως και όλες οι άλλες προσπάθειες που γίνονται αυτή τη στιγμή, έχουν ως στόχο να ενημερώσουν σωστά τόσο τους μεγάλους όσο και τα παιδιά, έτσι ώστε η χρήση του Διαδικτύου να αποτελεί ευχάριστη απασχόληση, όπου όλοι έχουν την κριτική γνώση να επιλέγουν σωστά τόσο την πληροφορία όσο και τις γνωριμίες με εικονικούς φίλους. Φυσικά, ο ρόλος της πολιτείας είναι επιτακτικός. Είναι ανάγκη να θεσπιστούν αυστηρότεροι νόμοι σχετικά με την πρόσβαση των νέων σε ιστοσελίδες που απευθύνονται σε ενήλικες, τόσο σε εθνική όσο και σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Χωρίς το κατάλληλο σύστημα ελέγχου ο κόσμος της βίας, της πορνογραφίας, του τζόγου και άλλων απαράδεκτων ιστοσελίδων θα είναι διαθέσιμος σε όλα τα παιδιά να τον επισκεφθούν. Σελίδα 8 από 99

9 Αν θέλουμε να προστατέψουμε τα παιδιά μας, εμείς ως ενήλικες πρέπει να ενημερωθούμε σωστά και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας για να αποφύγουμε να συμβεί κάτι ανεπανόρθωτο. Σε όλη αυτή την προσπάθεια είναι αποφασιστικής σημασίας να αποδείξουμε στα παιδιά ότι δεν σκοπεύουμε να περιορίσουμε ή να απαγορεύσουμε την πρόσβασή τους στο Διαδίκτυο. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό και θα οδηγούσε στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Αντιθέτως, τα παιδιά πρέπει να έχουν ενεργό συμμετοχή και μέσω σωστής εκπαίδευσης και αντιμετώπισης να κατανοήσουν από μόνα τους τι μπορούν και τι δεν πρέπει να κάνουν. Είναι σημαντικό όταν συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να τους εξηγούμε και τους λόγους για τους οποίους πρέπει να υιοθετήσουν τη συμβουλή μας. Για παράδειγμα, όταν λέμε σε ένα παιδί να μην ανοίγει ηλεκτρονικά μηνύματα από άγνωστη πηγή, πρέπει να του εξηγούμε και το λόγο, ότι δηλαδή μπορεί να περιέχουν ιούς. Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ότι παίζουν ενεργό ρόλο στην ενημέρωση. Πρέπει να προσκαλούνται να πουν τη γνώμη τους και να εκφράσουν τις ιδέες τους. Είναι σημαντικό να ξέρουν ότι πρέπει να αντιμετωπίζουν τα άτομα στο Διαδίκτυο όπως τα αντιμετωπίζουν στο δρόμο, στο σχολείο ή στο σπίτι, με σεβασμό και καλούς τρόπους. Είναι επίσης σημαντικό να μάθει το παιδί να αξιολογεί ποια είναι η σωστή και ποια η ψευδής πληροφόρηση στο Διαδίκτυο, τι είναι καλό και τι κακό. Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι πολύ σημαντικό να εμπιστεύονται τα παιδιά τους, να τα εκπαιδεύουν και να ενδιαφέρονται για τις ασχολίες τους, τα ενδιαφέροντά τους και το Διαδίκτυο. Είναι πολύ φυσιολογικό τα παιδιά να αντιστέκονται στον έλεγχο και να προσπαθούν να μην υπακούσουν. Οι γονείς μπορεί να ελέγχουν τι κάνουν τα παιδιά τους στο Διαδίκτυο όσο είναι σπίτι και όχι όταν πάνε σε κάποιον φίλο τους ή σε κάποιο Internet Cafe. Τα μηνύματα προς τα παιδιά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να δημιουργούν ενοχές. Σε ηλικία μεταξύ 11 και 13 χρόνων πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τους κινδύνους του chat και των αγορών μέσω του Διαδικτύου. Τα μεγαλύτερα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι οι πράξεις τους στο Διαδίκτυο μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στον αληθινό κόσμο. Τα μηνύματα πρέπει να εκφράζουν και να μεταδίδουν τις παρακάτω αξίες: υπευθυνότητα, συμμετοχή, σεβασμό σε κανόνες και Σελίδα 9 από 99

10 μέτρα (χρόνος πρόσβασης στο Διαδίκτυο, οικονομικό κόστος της πρόσβασης), ειλικρίνεια, συνεργασία με άτομα διαφορετικών πολιτισμών, προσωπικός πνευματικός εμπλουτισμός, αποφυγή επιπολαιοτήτων, σωστή επιλογή. 1.3 Προστασία παιδιών και νέων «Η προστασία των παιδιών και των νέων σε σχέση με τα μέσα πληροφόρησης είναι θεμέλιος λίθος στην εκπαίδευση, έτσι ώστε τα παιδιά να είναι σε θέση να αναπτυχθούν σε μια ασφαλή ζώνη, που προστατεύει την παιδικότητά τους. Ακολουθώντας τον Jean-Jacques Rousseau, ας φανταστούμε τον παιδαγωγό ως κηπουρό που φροντίζει και βοηθάει τα παιδιά να μεγαλώσουν σωστά. Πρόκειται για μια σημαντική εκπαιδευτική ιδέα, καθώς θέτει το παιδί στο κέντρο όλων των εκπαιδευτικών προσπαθειών και αναδεικνύει την απόλυτη λειτουργία της εκπαίδευσης. Στην πράξη, κάθε μέσο μαζικής ενημέρωσης (σινεμά, τηλεόραση, κ.λ.π.) οφείλει να εναρμονίσει όποιο εμπορικό συμφέρον με τις εκπαιδευτικές ευθύνες του απέναντι στα παιδιά. Στην πραγματικότητα, αυτό το κατά κάποιον τρόπο επίμαχο θέμα, οδήγησε στην ιδέα της ασφαλούς ζώνης για την προστασία και την ανάπτυξη των παιδιών. Στο κάτω-κάτω αυτή η προστασία αποτελεί για την κοινή γνώμη έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που πρέπει να λάβει υπόψη του ο παιδαγωγός» (Bachmair, 2002). Η παιδαγωγική στάση που προστατεύει τα παιδιά από κάθε αρνητική επιρροή των μέσων, φτάνει στα όριά της πολύ γρήγορα, όταν πρόκειται για το Διαδίκτυο. Η απόλυτη προστασία των ανηλίκων απέναντι στους απεριόριστους κι αδιανόητους όγκους πληροφορίας πέρα από κάθε έλεγχο, καθίσταται αδύνατη. Διάφορα προληπτικά μέτρα π.χ. κυβερνητικές ρυθμίσεις, αυτοέλεγχος της πληροφορίας στο Διαδίκτυο από αυτούς που την παρέχουν, τεχνικές λύσεις όπως συστήματα φιλτραρίσματος, έχουν δυστυχώς μόνο περιορισμένο αποτέλεσμα. Ακόμα και εάν εθνικές ιστοσελίδες ήταν υποχρεωμένες να συμμορφώνονται με συγκεκριμένες ρυθμίσεις ασφάλειας και προστασίας στην μορφή του αυτοελέγχου, η Σελίδα 10 από 99

11 ίδια πρακτική θα ήταν αδύνατο να υλοποιηθεί σε παγκόσμια κλίμακα. Για να επιτευχθεί αυτό, θα ήταν απαραίτητη η δημιουργία ενός διεθνούς προτύπου που θα καταδείκνυε το χαμηλότερο επίπεδο ασφάλειας, ικανό να προστατεύσει επαρκώς τα παιδιά από το βλαβερές περιεχόμενο του Διαδικτύου. Βασιζόμενο στις νομικές ρυθμίσεις, κάθε κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιχειρεί να επιβάλει την προστασία απέναντι στα μέσα επικοινωνίας έως ένα βαθμό. Χρησιμοποιούνται αυτή τη στιγμή διάφορες μέθοδοι, όμως τα κυβερνητικά μέτρα για την προστασία των παιδιών πρέπει παράλληλα να εγγυώνται ότι δεν παραβιάζεται η πρόσβαση των ενηλίκων σε ιστοσελίδες που έχουν νόμιμο περιεχόμενο, το οποίο όμως είναι βλαβερό ή ενοχλητικό για τα παιδιά. Οι παραπάνω ρυθμίσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τους υπάρχοντες εθνικούς νόμους, π.χ. κατά της πορνογραφίας στο Διαδίκτυο. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, δημιουργήθηκαν ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας (hotlines) σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, για να βοηθήσουν τους γονείς, και γενικά κάθε άτομο που παίζει ρόλο στην προστασία των παιδιών. Μέσω των hotlines μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να στέλνουν παράπονα είτε online είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στα οποία δηλώνουν και πληροφορούν σχετικά με βλαβερές ή παράνομες ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο. Η υλοποίηση τεχνικών μέτρων προστασίας έχει να επιδείξει πολύ αξιόλογα παραδείγματα φιλτραρίσματος ιστοσελίδων. Όμως πρέπει πάντα να θυμόμαστε, ότι τα φίλτρα που εμποδίζουν την πρόσβαση των παιδιών και των νέων σε βλαβερό περιεχόμενο δεν είναι 100% αξιόπιστα στο να φιλτράρουν ιστοσελίδες που δεν έχουν χαρακτηριστεί ως βλαβερές ή ιδιαίτερα ενοχλητικές. Η πιστοποίηση ιστοσελίδων για συγκεκριμένες ομάδες στόχους επιτρέπει την εισαγωγή ενός - μέσα σε λογικά πλαίσια - συστήματος ελέγχου. Αυτό όμως απαιτεί υψηλού βαθμού γνώση σχετικά με τις διάφορες μεθόδους. Έτσι λοιπόν, η αποτελεσματική προστασία των παιδιών και των νέων απέναντι στα διάφορα μέσα επικοινωνίας, με ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη, πρέπει να εξασφαλίζεται απευθείας από τα ίδια τα παιδιά και τους νέους. Σελίδα 11 από 99

12 Πρέπει να υπάρχει υποστήριξη και καθοδήγηση των παιδιών και των νέων που θα τους επιτρέπει να αντιμετωπίσουν τα μέσα με υπευθυνότητα και με κριτική σκέψη. Στην εποχή του Διαδικτύου και των πολυμέσων αυτό σημαίνει: «Ανάπτυξη της ικανότητας χρήσης των μέσων επικοινωνίας από τους ενήλικες, τους νέους και τα παιδιά». Η υποστήριξη μιας σωστής, δημιουργικής και κοινωνικά υπεύθυνης διαδραστικής σχέσης με το Διαδίκτυο είναι συνώνυμη με την προστασία των παιδιών στη σχέση τους με τα μέσα επικοινωνίας. Ενισχύει και βοηθάει τα παιδιά να διατηρήσουν μια κριτική στάση απέναντι στο Διαδίκτυο και να αντιμετωπίσουν υπεύθυνα το βλαβερό και επικίνδυνο για αυτά περιεχόμενο. 1.4 Ψυχολογικές πτυχές Ακόμα κι αν το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι η πορνογραφία και η παιδοφιλία, η ασφάλεια του Διαδικτύου σημαίνει πολλά περισσότερα πράγματα. Σημαίνει την απουσία του κινδύνου να υπάρξουν δυσάρεστες συναντήσεις με άτομα ή με γεγονότα στους εικονικούς κόσμους που μπορεί να αφήσουν βαθιά προσωπικά τραύματα, αλλά και την πρόληψη πιθανών σοκ, της ψυχολογικής ζημιάς και των αρνητικών συνεπειών της έκθεσης του παιδιού σε επιβλαβές και ενοχλητικό περιεχόμενο. Ενήλικοι (γονείς και εκπαιδευτικοί, αλλά και εκπρόσωποι των κυβερνητικών παραγόντων) οφείλουν να γνωρίζουν τις σοβαρές ψυχολογικές και παιδαγωγικές πτυχές γύρω από την ασφάλεια στο Διαδίκτυο. Οποιαδήποτε πρωτοβουλία, πολιτική, οποιοσδήποτε νόμος ή κανονισμός, ή οποιαδήποτε εκπαιδευτική ή ενημερωτική εκστρατεία πρέπει να λάβει υπόψη κάποιους βασικούς παράγοντες που θα ενισχύσουν την αποτελεσματικότητά της, την προσήλωσή της στους στόχους της, και την καταλληλότητά της όσο αφορά τις ανάγκες και προσδοκίες των ομάδων στόχων. Σας παραθέτουμε τις βάσεις που θα πρέπει να διέπει μια σωστή δράση ενημέρωσης των ανηλίκων, είτε αυτή γίνεται σε προσωπικό είτε σε δημόσιο επίπεδο, έτσι ώστε Σελίδα 12 από 99

13 όλοι μας να τις γνωρίζουμε και να τις θυμόμαστε όταν αναφερόμαστε στην Ασφάλεια του Διαδικτύου: Εμπνεύστε εμπιστοσύνη: πρέπει να θεωρηθείτε αξιόπιστο και ικανό πρόσωπο να μιλήσετε γύρω από το θέμα, έχοντας καλή γνώση όλων των απειλών και των δυνατοτήτων του παγκόσμιου ιστού και έχοντας την ευχέρεια να παραθέσετε τα προβλήματα και να προτείνετε λύσεις. Αποκτήστε αυτοπεποίθηση: Τα παιδιά πρέπει να είναι βέβαια ότι καταλαβαίνετε τις ανάγκες τους, πρέπει να ενθαρρυνθούν για να μοιραστούν με σας τους φόβους τους, τις επιθυμίες τους, τις αμφιβολίες τους, και τις απόψεις τους, και πρέπει να σας ακολουθήσουν ως ηγέτη στην ασφαλή και σωστή χρήση του Διαδικτύου. Δώστε βάση στην ελκυστικότητα: ένα καλό μήνυμα είναι ελκυστικό και ενδιαφέρον, σχετίζεται με τους στόχους των παιδιών όταν σερφάρουν, και είναι (όσο φυσικά γίνεται) διασκεδαστικό. Δεν πρέπει να είναι απλά ένας κατάλογος συστάσεων. Το μήνυμα πρέπει να είναι απλό, εύκολα κατανοητό και να αποτυπώνεται γρήγορα στη μνήμη, για να το θυμάται το παιδί. Οι συμβουλές και συστάσεις του μηνύματος πρέπει είναι πρακτικές και να χρησιμοποιηθούν στην καθημερινή ζωή. Να είστε διαθέσιμοι: πρέπει να βοηθήσετε τα παιδιά να αισθανθούν άνετα μέσα στο Διαδίκτυο, πρέπει να αναλάβετε κάποιο διακριτό ρόλο (ως πηγή πληροφοριών, υποστήριξης, ενθάρρυνσης), πρέπει να παραμείνετε διαθέσιμοι, και εύκολα προσβάσιμοι για ερωτήσεις. Ενθαρρύνετε την άμεση, προσωπική συμμετοχή: εάν τα παιδιά συμμετέχουν προσωπικά στις ενέργειές σας, δώστε τους έναν διακριτό ρόλο, και προπάντων δώστε τους την πρέπουσα σημασία. Έτσι θα τα κάνετε να αισθανθούν πιο υπεύθυνα. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι η ψυχολογία των παιδιών διέπεται από πολύ λεπτές ισορροπίες: να είστε προσεκτικοί και πάντα παρόντες για να τα υποστηρίξετε, αλλά παρακολουθείστε τα βήματά τους στους εικονικούς κόσμους με διακριτικότητα. Αποφύγετε να τους δώσετε την αίσθηση ενοχής για μια κακή Σελίδα 13 από 99

14 εμπειρία που είχαν σερφάροντας, μην δραματοποιείτε περισσότερο από ότι πρέπει την κάθε κατάσταση, και μην τα επιπλήττετε. Λάβετε υπόψη ότι τα παιδιά αισθάνονται άνετα να σας εμπιστευθούν: μια τέτοια θετική τοποθέτηση θα σας επιτρέψει να τα προστατεύσετε καλύτερα, θα αποτρέψει ψυχολογικά σοκ και θα χτίσει μια υπεύθυνη συμπεριφορά για ασφαλέστερο «σερφάρισμα», για ασφαλέστερη χρήση των νέων τεχνολογιών, και κατ επέκταση για μια ασφαλέστερη διαβίωση. 1.5 Ικανότητα στη χρήση των μέσων «Η καλύτερη προστασία που μπορείτε να έχετε δεν εξασφαλίζεται με κανένα λογισμικό ή με κάποιον ειδικό υπολογιστή βρίσκεται στο μυαλό σας. Η ικανότητά σας στην χρήση των μέσων επικοινωνίας είναι αυτή που πρέπει να χρησιμοποιήσετε!» Ένας σημαντικός σκοπός της διαπαιδαγώγησης είναι η προετοιμασία των παιδιών για τις τωρινές και μελλοντικές απαιτήσεις των διαφορετικών πολιτισμών. Στην σημερινή εποχή της γνώσης, η ικανότητα στην χρήση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί το νέο προσόν κλειδί. Ιδιαίτερα τα παιδιά χρήζουν βοήθειας και υποστήριξης προκειμένου να συναναστρέφονται με δική τους ευθύνη με την πολλαπλή προσφορά μέσων. Στις ικανότητες προς μάθηση ανήκουν για παράδειγμα: η μάθηση των ορίων και των δυνατοτήτων των μέσων, η ικανότητα προσανατολισμού μέσα σε ένα πολυμεσικό περιβάλλον, η τεχνογνωσία, η πλοήγηση στο Διαδίκτυο, τα ψηφιακά παιχνίδια και η ψηφιακή μάθηση, καθώς και η υπεύθυνη συναναστροφή με τους πειρασμούς των ψηφιακών κόσμων. Είναι σωστό να ανοίγουμε για τα παιδιά μας από νωρίς και διαρκώς δρόμους, έτσι ώστε να μπορούν να συνεισφέρουν ενεργά στην διαμόρφωση του διαρκώς αναπτυσσόμενου ψηφιακού κόσμου. Η ικανότητα χρήσης των μέσων επικοινωνίας σημαίνει πολύ περισσότερα από απλή μάθηση της τεχνολογίας: παρέχει μια δημιουργική συναναστροφή με τα μέσα. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να Σελίδα 14 από 99

15 χρησιμοποιούν τα μέσα ως μέσα για την μόρφωση και την πληροφόρησή τους. Αυτή είναι μια νέα προϋπόθεση πρόκληση για την διαπαιδαγώγηση και την κοινωνία. Η εκστρατεία για ένα ασφαλέστερο Διαδίκτυο «SaferInternet» πιστεύει ότι η εκπαίδευση και η εξάσκηση της ικανότητας στη σωστή χρήση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για την ασφαλή χρήση του Διαδικτύου και συνεπώς για την προστασία των παιδιών και των νέων. Οι τεχνικές λύσεις δεν επαρκούν για την προστασία των ανηλίκων από το επικίνδυνο περιεχόμενο του Διαδικτύου. Πάρτε για παράδειγμα μια πισίνα, όπου ένας συναγερμός και κάποια περίφραξη αποτελούν μόνο περιορισμένη προστασία για τα παιδιά που δεν ξέρουν να κολυμπούν. Είναι πιο ασφαλές να μάθει το παιδί να κολυμπά, ώστε να είναι σε θέση να αισθάνεται αυτοπεποίθηση και σιγουριά μέσα στο νερό. Στο Διαδίκτυο η ικανότητα στη χρήση των μέσων επικοινωνίας παρέχει στα παιδιά και τους νέους την απαραίτητη ασφάλεια μέσα στην αχανή «θάλασσα» της πληροφορίας, τον παγκόσμιο ιστό World Wide Web. Ικανότητα στην χρήση των μέσων επικοινωνίας σημαίνει γνώση όχι μόνο για τις απεριόριστες δυνατότητες του Διαδικτύου, αλλά και για τους κινδύνους του και τους τρόπους αντιμετώπισης αυτών. Η ικανότητα χρήσης των μέσων δίνει στους χρήστες του Διαδικτύου την δυνατότητα ενεργής και δημιουργικής συμμετοχής, και συνεπώς τους παρέχει την δυνατότητα να επηρεάσουν την εξέλιξη του Διαδικτύου, διαμορφώνοντάς το σε ασφαλέστερο περιβάλλον που αναδεικνύει τη δημοκρατική και την κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά. H ικανότητα στη χρήση των μέσων επικοινωνίας αφορά όλα τα μέσα: τα παλιά και τα νέα, τα έντυπα, το ράδιο, την τηλεόραση, τα μηχανήματα εγγραφής, τις τηλεπικοινωνίες, τους υπολογιστές και το Διαδίκτυο. Η γενική ιδέα βρίσκεται στην αντιμετώπιση «των μέσων» ως ένα σύνολο που περιλαμβάνει τεχνικό εξοπλισμό, επικοινωνιακές τεχνικές, και συστήματα συμβόλων, σημάτων και οργανωτικών σχημάτων. Σελίδα 15 από 99

16 Σύμφωνα με τον Dieter Baacke, τον παιδαγωγό που εισήγαγε την ιδέα της ικανότητας χρήσης των μέσων στην παιδαγωγία των μέσων, η ικανότητα αυτή αποτελείται από τέσσερεις διαστάσεις, με αρκετές υποδιαστάσεις: Την κριτική των μέσων. Τη γνώση των μέσων. Τη χρήση των μέσων. Τη διαμόρφωση των μέσων. 1.6 Συστάσεις ασφαλείας Συχνά τα παιδιά γνωρίζουν πιο πολλά για τους υπολογιστές από ότι οι γονείς τους. Τα παιδιά σήμερα έχουν την δυνατότητα να μάθουν την πλοήγηση στο Διαδίκτυο μέσα στο σχολείο. Θυμηθείτε όμως ότι όταν συνδέονται «online», τότε συνδέονται με τον εξωτερικό κόσμο. Εκτός εάν έχει εγκατασταθεί κάποιο σύστημα φιλτραρίσματος (που μπλοκάρει για παράδειγμα χυδαίες λέξεις ή εικόνες), σε όλες τις άλλες περιπτώσεις τα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να δουν παράλληλα με χρήσιμες και διασκεδαστικές ιστοσελίδες, και ιστοσελίδες με ανεπιθύμητο περιεχόμενο. Επίσης τα παιδιά μπορούν να μιλήσουν με αγνώστους, ειδικά μέσω των chat rooms. Όπως στους δημόσιους χώρους, έτσι και εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να τα προσεγγίσει κάποιος που μπορεί να τους κάνει κακό. Μάθετέ τα ποτέ να μην συναντούν άτομα που γνώρισαν μέσω του Διαδικτύου, εκτός και αν τα συνοδεύετε σε δημόσιο χώρο. Μάθετέ τα επίσης να μην δίνουν ποτέ τη διεύθυνσή τους ή το όνομα του σχολείου τους. Σας παραθέτουμε εδώ μερικές συμβουλές ασφάλειας που μπορείτε να τυπώσετε και να τοποθετήσετε κοντά στον υπολογιστή σας, για να τις ακολουθείτε εσείς και τα παιδιά σας: Πραγματικά, δεν είναι καθόλου καλή ιδέα να συναντάτε άτομα που γνωρίσατε στο Διαδίκτυο. Αν είστε ανήλικοι και θέλετε οπωσδήποτε να γνωρίσετε από κοντά κάποιον διαδικτυακό σας φίλο, κανονίσετε μια τέτοια συνάντηση μόνο Σελίδα 16 από 99

17 σε δημόσιο χώρο και υπό τη συνοδεία των γονιών σας ή κάποιου ενήλικου της απόλυτης εμπιστοσύνης της οικογένειάς σας. Μην ξεχνάτε: οι άνθρωποι στο Διαδίκτυο μπορεί να λένε ψέματα. Δεν μπορείτε να τους δείτε! Μην τους δίνετε λοιπόν τη διεύθυνση και το τηλέφωνό σας, ούτε το όνομα του σχολείου (αν είστε μαθητές) ή τη φωτογραφία σας. Μπορεί να θέλουν το κακό σας! Εάν συναντήσετε κάτι πραγματικά άσχημο στο Διαδίκτυο ή κάποιος χρήστης σας παρενοχλήσει, δεν φταίτε εσείς. Ενημερώστε τους αρμόδιους φορείς. Έχετε τα µάτια σας ανοιχτά για ιούς! Κρύβονται σε s, αρχεία που βρίσκετε στο Διαδίκτυο, ακόμη και σε δισκέτες! Δεν είναι φρόνιμο να στέλνετε σε κανένα τον αριθμό της πιστωτικής σας κάρτας ή τον αριθμό του τραπεζικού σας λογαριασμού (πριν να ελέγξετε πρώτα περί τίνος πρόκειται). Κάποιος θα μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει για να σας κλέψει. Δεν πρέπει να δίνετε σε κανένα τον κωδικό πρόσβασης του λογαριασμού που έχετε στο Διαδίκτυο (διότι θα μπορούσε να προφασιστεί ότι είστε εσείς ή να διαβάσει τα ηλεκτρονικά σας μηνύματα). Να θυμάστε ότι εάν κάποιος σας προσφέρει κάτι που σας φαίνεται υπερβολικό για να είναι αλήθεια, ίσως να πρόκειται για κάποιο τέχνασμα! Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγετε τους κόμβους που είναι για τους «άνω των 18 ετών». Οι προειδοποιήσεις υπάρχουν για να σας προστατέψουν. Οι κόμβοι για τους ενήλικους μπορεί ορισμένες φορές να σας κοστίσουν πολύ ακριβά. Μην κάνετε κλικ σε συνδέσμους του Διαδικτύου που υπάρχουν στα ηλεκτρονικά μηνύματα και μην ανοίγετε αρχεία συνημμένα σε ηλεκτρονικά μηνύματα που προέρχονται από άτομα που δεν γνωρίζετε ήδη και δεν εμπιστεύεστε. Σελίδα 17 από 99

18 Το ίδιο ισχύει και για την τηλεφόρτωση αρχείων από κόμβους του Διαδικτύου. Μην τα ανοίγετε εκτός και εάν προέρχονται από άτομα που γνωρίζετε και εμπιστεύεστε. Πιθανόν να μεταδοθεί ιός στον υπολογιστή σας ή σε κάποιο άλλο αρχείο που θα μπορούσε να βλάψει τον υπολογιστή σας ή να τον καταστρέψει. Πάντως, καλό θα είναι να ελέγχετε όλα τα αρχεία και μηνύματα που λαμβάνετε για ιούς, ακόμα και αν προέρχονται από γνωστούς σας, με τα ειδικά προγράμματα προστασίας που κυκλοφορούν ευρέως στην αγορά. 1.7 Εθισμός στο διαδίκτυο Για πολλούς γονείς το χρονικό διάστημα που τα παιδιά τους ασχολούνται με το Διαδίκτυο αποτελεί βασική αιτία εκνευρισμού. Αρχικά οι γονείς υποδέχτηκαν το Διαδίκτυο στα σπίτια τους, ελπίζοντας ότι θα άνοιγε νέους ορίζοντες στις Σελίδα 18 από 99

19 εκπαιδευτικές ευκαιρίες των παιδιών τους. Ωστόσο, πολλοί γονείς συνειδητοποίησαν γρήγορα ότι τα παιδιά τους, αντί για τα μαθήματά τους και για έρευνα, περνούσαν ώρες συνομιλώντας ηλεκτρονικά με τους φίλους τους, παίζοντας παιχνίδια ή μιλώντας με αγνώστους σε chat rooms. Το να διατηρήσουν μια υγιή ισορροπία ανάμεσα στα μέσα ψυχαγωγίας και στις άλλες δραστηριότητες στη ζωή των παιδιών τους, αποτελούσε πάντα μια πρόκληση για τους γονείς. Το Διαδίκτυο έκανε αυτή την πρόκληση ακόμα πιο έντονη. Η δεσμευτική φύση των διαδικτυακών επικοινωνιών και των διαδραστικών παιχνιδιών οδηγεί πολλά παιδιά και εφήβους στο σημείο να μην αντιλαμβάνονται πόση ώρα ήταν στο Διαδίκτυο. Δυστυχώς, γονείς και καθηγητές δεν καταλαβαίνουν το πρόβλημα, πριν αυτό γίνει σοβαρό. Αυτό συμβαίνει γιατί ότι γίνεται στο Διαδίκτυο είναι εύκολο να κρυφτεί και γιατί ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν είναι ευρέως αναγνωρισμένος από την ιατρική κοινότητα. (Οι ψυχίατροι συνεχίζουν να διαφωνούν για το αν αυτή η συμπεριφορά μπορεί να χαρακτηριστεί «εθισμός», με μερικούς να προτιμούν να την αποκαλούν «καταναγκαστική συμπεριφορά».) Τα παιδιά και γενικότερα οι νέοι μπορεί εύκολα να «κολλήσουν» σε online δραστηριότητες όπως παιχνίδια με πολλούς χρήστες, άμεσα μηνύματα, πορνογραφία και chat rooms. Τα πιο ευάλωτα παιδιά, σύμφωνα με τις Υπηρεσίες Εξάρτησης στον Υπολογιστή της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, είναι αυτά που είναι «μοναχικά και βαριούνται ή από οικογένειες όπου κανείς δεν είναι στο σπίτι για να μιλήσουν μετά το σχολείο». Τα παιδιά που δεν είναι δημοφιλή ή είναι ντροπαλά, έλκονται από τις ευκαιρίες δημιουργίας μιας νέας ταυτότητας σε ηλεκτρονικές κοινότητες. Αγόρια, κυρίως, είναι οι συστηματικοί χρήστες των online παιχνιδιών ρόλων, στα οποία δημιουργούν μια άλλη προσωπικότητα και συνομιλούν με τους άλλους παίχτες. Αν και αυτό φαίνεται ως μια κοινωνική δραστηριότητα, για το εσωστρεφές άτομο, η υπερβολική ενασχόληση με τέτοιου είδους παιχνίδια μπορεί να σημαίνει την απομόνωση από τους φίλους και τους συνομηλίκους. Συμπτώματα Σελίδα 19 από 99

20 Ψυχολογικά: Αίσθηση ευφορίας όση ώρα βρισκόμαστε στο Διαδίκτυο. Είμαστε ανίκανοι να σταματήσουμε την δραστηριότητα. Αποζητούμε όλο και περισσότερο χρόνο στο Διαδίκτυο. Παραμελούμε οικογένεια και φίλους. Νιώθουμε κενοί, θλιμμένοι και οξύθυμοι όταν δεν βρισκόμαστε στο Διαδίκτυο. Λέμε ψέματα στην οικογένεια και τους φίλους μας για τις δραστηριότητες μας. Αντιμετωπίζουμε προβλήματα με τη δουλειά και το σχολείο. Σωματικά: Διατροφικές διαταραχές. Διαταραχές του ύπνου και αλλαγή των συνηθειών ύπνου. Μυοσκελετικές παθήσεις (π.χ. σκολίωση). Μειωμένη αθλητική δραστηριότητα. Ξηρά μάτια - μυωπία Ημικρανίες Παραμέληση προσωπικής υγιεινής 1.8 Βιβλιοθήκες και διαδίκτυο Η άφιξη του Διαδικτύου και άλλων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας προκάλεσε σφοδρό αντίκτυπο στις βιβλιοθήκες. Το Διαδίκτυο επηρέασε την ίδια τη δομή και τον σχεδιασμό των βιβλιοθηκών, και οδήγησε σε προσπάθειες για να γίνουν κατάλληλες στις νέες απαιτήσεις και ευκαιρίες που προσφέρει το Διαδίκτυο. Η γενική γνώμη είναι ότι οι υπηρεσίες βιβλιοθηκών θα πρέπει να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που παρέχονται από τις νέες τεχνολογίες. Γι αυτό τα τελευταία χρόνια έχουν υλοποιηθεί προγράµµατα για τη τεχνολογική βελτίωση και την ανανέωση των παραδοσιακών βιβλιοθηκών, για τη δημιουργία νέων βιβλιοθηκών με υπολογιστές σε δημοσίως προσβάσιμα σημεία καθώς και μέσα στα σχολεία, όπως και άλλα σηµαντικά µέτρα, ιδιαίτερα σε Ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες, µε σκοπό να τις Σελίδα 20 από 99