ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Τοπία καταστροφής Τοπία μνήμης

Transcript

1 ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Τοπία καταστροφής Τοπία μνήμης 1

2 Jacques Bonnaval Νοητά Τοπία Μπορούμε φυσικά να αρκεστούμε σε μια μορφική περιγραφή του έργου του Κέλλη, σαν κι αυτές που κάνουμε συνήθως για τους σύγχρονους καλλιτέχνες. Όμως το να αναφέρουμε απλώς μόνο τη διαλεκτική των χρωμάτων (κιτρινωπό / μαύρο) ή των υλικών (πηλός / μέταλλο) είναι σαν να αγνοούμε την ουσία του: το νοητό τοπίο. Καθένα από τα συστατικά στοιχεία του έργου του διέπεται από την συνύπαρξη δυο ιστοριών: την Ιστορία με μεγάλο «Ι» και την προσωπική ιστορία του Κέλλη. Αν παρατηρήσουμε, για παράδειγμα, τα χρωματισμένα σύνολα από πηλό με τα οποία δημιουργείται το βάθος του πίνακα, καταλαβαίνουμε πως πρόκειται ταυτόχρονα για το χώρο της παιδικής ηλικίας του Κέλλη καθώς και τα τοπία που σημάδεψαν την ψυχή του λαού της Θράκης. Ακόμη αποτελούν στον ίδιο βαθμό την πηγή σύλληψης των αρχαίων κεραμικών και ταυτόχρονα ένα πραγματικό και ονειρικό αρχείο ντοκουμέντων για την Ελλάδα. Τα πιο απλά στοιχεία, χάρη στην αλχημεία της τέχνης συνταιριάζουν την ιστορία κάποιων πανάρχαιων εποχών με το βίωμα ενός και μοναδικού ανθρώπου, για να συντελεστεί η ολότητα της Ύπαρξης. Κάθε πίνακας αποτελεί και το παλίμψηστο μιας σύνθετης μνήμης, όπου συνδυάζονται με μια αξιόλογη αρμονία το μοναδικό και το πολλαπλό. Τα σπίτια από καμένο αλουμίνιο περικλείουν ταυτόχρονα ένα ενθύμιο της νιότης καθώς και την πυρκαγιά της Σμύρνης το 1922, το εναρκτήριο αυτό δράμα της σύγχρονης αυτής ελληνικής ευαισθησίας. Η προσωπική τραγωδία και η τραγωδία του κόσμου είναι ένα και το αυτό πράγμα. Το ένα δεν υπάρχει παρά μόνο σε σχέση με το άλλο. Είναι και το ένα και το άλλο μέσα σ αυτήν την παράξενη συγχώνευση που δομεί τα δεδομένα της ευαισθησίας και της λογικής. Κάθε μοναδικό ον φέρει μέσα του την κληρονομιά της γενέθλιας γης του, που του γίνεται έμμονη ιδέα, κι αυτή η κληρονομιά τελικά έχει κάποιο νόημα και υπάρχει μονάχα μέσα του. Μέσα στο άτομο αυτό κάθε σημείο μετατρέπεται σε συγκίνηση και αποκτά έτσι την ιδιότητα της θεμελιώδους αλήθειας. Ο σκοτεινός πηλός, η σκοτεινή νύχτα των νοητών τοπίων περιέχουν ένα μυστήριο, το νόημα του οποίου αναδύεται μόνο μέσα από μια αργή διαδικασία που σχετίζεται με την αρχαιολογία της μνήμης. Έτσι όπως το γράφει και ο Nietzsche ότι δηλ. στο παρελθόν βρίσκεται ο χρησμός με τον οποίο το απίθανο γίνεται αποκάλυψη. Η αιωνιότητα είναι αμείλικτα καταδικασμένη στο εφήμερο της καθημερινότητας. Η σκοτεινή νύχτα του χρόνου δεν αποκτά φως παρά μόνο μέσα από τη διαύγεια του παρόντος. Σε κάθε πίνακα το νόημα αναμένεται, όπως και το στάρι στο χωράφι μετά τη βροχή, όπως ακριβώς συμβαίνει και με ένα αρχαίο κείμενο που παραδίδεται στην οξυδέρκεια της ενόρασης. 2

3 Τα αρχιτεκτονικά δομημένα σπίτια από καμένο αλουμίνιο καταμαρτυρούν την αιώνια μετεμψύχωση του κόσμου και της ζωής. Το μέταλλο γεννιέται μέσα από μια αρχική συγχώνευση και φέρει τα στίγματα μιας τραγωδίας και ξαναγεννιέται ως συστατικό στοιχείο του πίνακα. Μέσα στο χάσμα του χρόνου, στην εντροπία των πραγμάτων, οι κατασκευές αυτές καταμαρτυρούν το θαύμα της μνήμης. Στο έργο του Κέλλη, μια πλευρά καμένου τοίχου συμμετέχει συγχρονικά στο εικαστικό νόημα και διαχρονικά στη δημιουργία ενός αινίγματος προς αποκωδικοποίηση. Αυτή η διπλή σημειολογική λειτουργία μας φέρνει ταυτόχρονα αντιμέτωπους με το νοερό τοπίο στην επιφάνεια του χρόνου και με το χώρο των νεκρών στα έγκατα της μνήμης. Αναμφισβήτητα θα πρέπει να συνδέσουμε το πνεύμα των βαθιά μεταφυσικών έργων του Κέλλη με τον Chirico, τον καλλιτέχνη αυτόν από τον Βόλο, την πόλη των Αργοναυτών. Τα σπίτια είναι τα εσώτατα ιερά της ζωής και του θανάτου, ο μυστικός χώρος των συγκινήσεων και της μνήμης μας, ο χώρος όπου τελούμε τη λατρεία της δικής μας ύπαρξης, του δικού μας μυστηρίου. Το εσωτερικό τους είναι το εσωτερικό του δικού μας εσωτερικού κόσμου. Jacques Bonnaval Μετάφραση Νικηφ. Τερζόγλου 3

4 «Τοπίο-1», 1989, μεταλλική στάχτη, καμένο αλουμίνιο, 271 Χ 180 cm (Συλλογή Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης) 4

5 «Γιαπωνέζικο Δέντρο», 1990, μεταλλική στάχτη, χυτοσίδηρος, μολύβι, χαρτί, κόλλα, 110 Χ 80 cm 5

6 «Θραύσματα», 1989, καμένο αλουμίνιο, σκόνες, κόλλα, χαρτί, 70 Χ 100 cm 6

7 «Δέντρα», 1989, χαρτί, μεταλλική σκόνη, αλουμίνιο, μολύβι, κόλλα, 40 Χ 60 cm 7

8 «Τοπίο-2», 1989, μολύβι, σίδερο, ροκανίδι, αλουμίνιο, σκόνες, κόλλα, 60 Χ 30 cm 8

9 «Τοπίο-3», 1989, μολύβι, σίδερο, ροκανίδι, αλουμίνιο, σκόνες, κόλλα, πίσσα, 63 Χ 43 cm 9

10 «Τοπίο Naram-Suen», 1989, μολύβι, σίδερο, αλουμίνιο, σκόνες, κόλλα, μεταλλική στάχτη, 100 Χ 50 cm 10

11 «Δέντρα», 1990, μολύβι, κασσίτερος, ροκανίδι, σκόνες, κόλλα, 122 Χ 180 cm 11

12 «Τοπίο-4», 1989, αλουμίνιο, μολύβι, σίδερο, σκόνες, κόλλα, 60 Χ 50 cm 12

13 «Κεφάλι Δράκου», 1989, πίσσα, ροκανίδι, καλώδια, βαμμένη λαμαρίνα, 91 Χ 46 cm 13

14 Αθηνά Σ «My hart», 1989, μολύβι, σίδερο, ξύλο, 50 Χ 50 cm 14

15 Αθηνά Σχινά Οι ιδιαίτερες πατρίδες της Εικόνας Η ιδιαίτερη πατρίδα του κάθε καλλιτέχνη είναι η δρώσα ύλη την οποία διαπραγματεύεται, αποτυπώνοντας μετασκευές της μνήμης και των εμπειριών ζωής που καθημερινά αποκτά. Ένα συνεχές και ανατροφοδοτούμενο μορφοπλαστικό λεξιλόγιο σχηματίζει τις δομές και τις επιφάνειες του έργου, μέσα απ όπου υπαγορεύεται μια σιωπηλή και ταυτοχρόνως ανοιχτή συνομιλία με τους εκάστοτε θεατές, στοχεύοντας στις ανατροπές κάθε είδους συμβάσεων κι αυτής ακόμη της αληθοφάνειας, προκειμένου ο δημιουργός να διευρύνει την σημασία της εικόνας, μυώντας τους παραλήπτες στα παραλειπόμενά της. Ο Αντώνης Κέλλης ξεκινά από την αληθοφάνεια του πιθανού και την ανάκληση αισθήσεων που ανάγονται στα παιδικά χρόνια. Το φρυγμένο από τον καύσωνα χώμα ή το νοτισμένο απ τα νερά της βροχής τοπίο που αφυπνίζει την χοϊκότητα μαζί με τις μυρωδιές της ανηλικίωτης άνοιξης, διεγείρει φαντασιακά μνήμες παλιές κι αρχετυπικές καταστάσεις. Οι επιλογές, οι αντιθετικοί συνδυασμοί και οι επεξεργασίες των διαφορετικών υλικών, στα έργα του Αντώνη Κέλλη μετέχουν άμεσα στον μορφοδομικό σχηματισμό των δισυπόστατων εικόνων που παρουσιάζει ή των μοτίβων που μεταπλαστικά επαναλαμβάνει, αλλάζοντας κάθε φορά το νοηματικό «περιβάλλον» μέσα στο οποίο αυτές οι εικόνες αποκαλύπτονται ως παρουσίες διφορούμενες. Οι φάκελοι αλληλογραφίας που γίνονται σπίτια και τα σπίτια φωλιές επιθυμιών ή ξεχασμένων ονείρων υφίστανται ως ιδεογράμματα και παραλλήλως μετεωρίζονται. Τα δέντρα έχουν πετρώσει αλλού και την ίδια στιγμή μπορεί να τα εισπράξει το βλέμμα ως βράχια με ζυμωμένα μέσα τους χοχλίδια της θάλασσας που ανθίζουν αρμυρίκια. Τα αεροπλάνα γίνονται αποδημητικά πουλιά και φτερουγίσματα χαρταετών που θυμίζουν φευγαλέες αναμνήσεις, καθώς υγραίνουν τα ταξίδια τους μεταφυσικές σταγόνες που έχουν δραπετεύσει από αρχαία φθινόπωρα. Σβησμένα δράματα, μετουσιωμένες πυρκαγιές και ουλές παλαιών τραυμάτων συναντώνται στα έργα του Αντώνη Κέλλη, με καινούργιες αφετηρίες μιας άτυπης, υπόγειας αφήγησης που καθημερινά αναγεννάται από τις στάχτες της και τα νέα ριζώματα των προσδοκιών της. Το σχέδιο στους σχηματισμούς των μορφών ορίζει και ταυτοχρόνως αναιρεί το στερεομετρικό πεδίο της υπόστασής τους ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, στο βάθος και στην επιφάνεια, στην στάση και στην αέναη κίνηση, στην πιθανότητα και στην αινιγματικότητα. Οι υπόγειες συμμετρίες και οι αρμονικές αναλογίες μεγεθών και τμημάτων της δομής εξυφαίνουν τις όψεις καταστάσεων και πραγμάτων, δημιουργώντας ένα πλέγμα προοπτικών επιπέδων, όπου το ένα συναιρείται αφαιρετικά και μετασχηματίζεται στο επόμενο, μεταφέροντας στον θεατή ένα αίσθημα συνεχούς μετανάστευσης από 15

16 την χειρονομία στην πράξη, από την ανάμνηση στην πρόθεση, από την απαρεμφατική έννοια στην Σιβυλλική εικόνα και από τον τετελεσμένο μέλλοντα του χρόνου της στον διαρκή ενεστώτα των ανοιχτών της κι ασυνόρευτων οριζόντων. Οι «μικρές ιστορίες» ποιητικών υπαινιγμών που αναθρώσκουν από τα έργα του Αντώνη Κέλλη, δεν αρνούνται την γήινή τους φύση. Τα χρώματα ωστόσο που συναρτώνται άμεσα με την πλαστική υφή των μορφών, παραπέμπουν σε βυθούς θαλασσών και μακρινούς ουρανούς που απλώνονται στις επεκτάσεις του φάσματος πέρα από τα ορατά. Προς εκείνες τις κατευθύνσεις οδηγούν οι μυστικές, υπερβατικές πυξίδες που κρύβονται πίσω από τα δρώμενα της κάθε εικόνας του Κέλλη, δείχνοντας όπως οι αστρολάβοι, τα μακρινά διαμετρήματα. Προς τις τροχιές ενός γαλαξία αφανέρωτου, που κάποτε εμφανίζεται στους φόβους και τις ελπίδες των τρελών, των σοφών και των παιδιών, όταν εκείνοι καταφέρνουν να αναστρέφουν, χωρίς ενοχές και πάθη, τον χρόνο και μαζί του τον χώρο, μετατρέποντας τα ταπεινά σε υπερούσια. Αθηνά Σχινά 16