Η σηµασία των ιστορικών καταγραφών που έγιναν από τους αρχαίους αναφορικά µε την αρχαία φιλοσοφία και τους αρχαίους φιλοσόφους.

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η σηµασία των ιστορικών καταγραφών που έγιναν από τους αρχαίους αναφορικά µε την αρχαία φιλοσοφία και τους αρχαίους φιλοσόφους."

Περσεφόνη Θεοδοσίου
6 χρόνια πριν
Προβολές:

2 Η σηµασία των ιστορικών καταγραφών που έγιναν από τους αρχαίους αναφορικά µε την αρχαία φιλοσοφία και τους αρχαίους φιλοσόφους. Δεν µπορούµε να καταλάβουµε την αρχαία φιλοσοφία αν δεν διαβάσουµε τις ιστορικές καταγραφές των αρχαίων για την αρχαία φιλοσοφία και τους αρχαίους φιλοσόφους. Γιατί; 1. Το µεγαλύτερο µέρος των φιλοσοφικών κειµένων που γράφτηκαν στην αρχαιότητα έχει χαθεί, όπως π.χ. έχει συµβεί µε τα κείµενα της Προσωκρατικής φιλοσοφίας, των Σοφιστών, της Ελληνιστικής φιλοσοφίας. 2. Πολλοί, εξαιρετικά σηµαντικοί αρχαίοι φιλόσοφοι, δίδαξαν φιλοσοφία αλλά δεν έγραψαν, π.χ. Σωκράτης, Αρκεσίλαος, Καρνεάδης.

3 1. πόσο εξαρτώµαστε από αυτές τις καταγραφές για να ανασυγκροτήσουµε την ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας; 2. πώς πρέπει να αξιολογούµε αυτές τις καταγραφές; 3. πώς πρέπει να κατανοούµε και να αξιοποιούµε αυτές τις καταγραφές;

4 Νοητικό πείραµα... Έστω ένας πίνακας... πολύ σπουδαίος για την Ιστορία της Τέχνης που θα φανταστούµε ότι 200 χρόνια µετά τη δηµιουργία του χάθηκε...

5 Χανς Χόλµπαϊν, «Οι πρεσβευτές», 1533, National Gallery Λονδίνο

6 Αναµόρφωση

7 Από τη µια: H. Cherniss: Δεν υπάρχουν δοξογραφικές αναφορές στα έργα του Αριστοτέλη, γιατί ο Αριστοτέλης δεν ήταν δοξογράφος αλλά φιλόσοφος που επιζητούσε να οικοδοµήσει µια πλήρη και οριστική φιλοσοφία. Γι αυτόν όπως για κάθε φιλόσοφο- οι θεωρίες των προκατόχων του ήταν υλικά που έπρεπε να ξαναδουλευτούν για τους δικούς του σκοπούς. Από την άλλη: Δοξογραφία: αρνητικές συνδηλώσεις, σύµφωνα µε τις οποίες υποδηλώνεται ότι πρόκειται για έργα ελάχιστης φιλοσοφικής και µικρής ιστορικής αξίας.

8 Οι απαρχές της δοξογραφίας στους καταλόγους δοξών που καταρτίζονται από τον Αριστοτέλη και τους µαθητές του προς χρήσιν στη διαλεκτική αντιπαράθεση.

9 Διογένης Λαέρτιος, γύρω στο 200 µ.χ. Ο τίτλος του έργου του όπως εµφανίζεται στην κριτική έκδοση του κειµένου του TIZIANO DORANDI, στη σειρά Cambridge Classical texts and Commentaries, του Συνδυάζει δύο παραδόσεις: τη βιογραφία και τη δοξογραφία.

10 Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσοφίας δὲ δύο γεγόνασιν ἀρχαί, ἥ τε ἀπὸ Ἀναξιµάνδρου καὶ ἡ ἀπὸ Πυθαγόρου τοῦ µὲν Θαλοῦ διακηκοότος, Πυθαγόρου δὲ Φερεκύδης καθηγήσατο. καὶ ἐκαλεῖτο ἡ µὲν Ἰωνική, ὅτι Θαλῆς Ἴων ὤν, Μιλήσιος γάρ, καθηγήσατο Ἀναξιµάνδρου ἡ δὲ Ἰταλικὴ ἀπὸ Πυθαγόρου, ὅτι τὰ πλεῖστα κατὰ τὴν Ἰταλίαν ἐφιλοσόφησεν. καταλήγει δὲ ἡ µὲν εἰς Κλειτόµαχον καὶ Χρύσιππον καὶ Θεόφραστον [ἡ Ἰωνική] ἡ δὲ Ἰταλικὴ εἰς Ἐπίκουρον. Θαλοῦ µὲν γὰρ Ἀναξίµανδρος, οὗ Ἀναξιµένης, οὗ Ἀναξαγόρας, οὗ Ἀρχέλαος, οὗ Σωκράτης ὁ τὴν ἠθικὴν εἰσαγωγών οὗ οἵ τε ἄλλοι Σωκρατικοὶ καὶ Πλάτων ὁ τὴν ἀρχαίαν Ἀκαδήµειαν συστησάµενος οὗ Σπεύσιππος καὶ Ξενοκράτης,[...]

11 Χαρακτηριστικά «ανέκδοτα» από τη ζωή των φιλοσόφων. [Πύρρων] IX 61 οὐδὲν γὰρ ἔφασκεν οὔτε καλὸν οὔτ' αἰσχρὸν οὔτε δίκαιον οὔτ' ἄδικον καὶ ὁµοίως ἐπὶ πάντων µηδὲν εἶναι τῇ ἀληθείᾳ, νόµῳ δὲ καὶ ἔθει πάντα τοὺς ἀνθρώπους πράττειν οὐ γὰρ µᾶλλον τόδε ἢ τόδε εἶναι ἕκαστον. Ἀκόλουθος δ' ἦν καὶ τῷ βίῳ, µηδὲν ἐκτρεπόµενος µηδὲ φυλαττόµενος, ἅπαντα ὑφιστάµενος, ἀµάξας, εἰ τύχοι, καὶ κρηµνοὺς καὶ κύνας [...] ΙΧ 68 τῶν γὰρ συµπλεόντων ἐσκυθρωπακότων ὑπὸ χειµῶνος, αὐτὸς γαληνὸς ὢν ἀνέρρωσε τὴν ψυχήν, δείξας ἐν τῷ πλοίῳ χοιρίδιον ἐσθίον καὶ εἰπὼν ὡς χρὴ τὸν σοφὸν ἐν τοιαύτῃ καθεστάναι ἀταραξίᾳ.

12 «Δόξες», χωρίς τα επιχειρήµατα που τις υποστηρίζουν ή τις ανατρέπουν και χωρίς αναφορές στο ιστορικό πλαίσιο. Δηµόκριτος ΙΧ Δοκεῖ δ' αὐτῷ τάδε ἀρχὰς εἶναι τῶν ὅλων ἀτόµους καὶ κενόν, τὰ δ' ἄλλα πάντα νενοµίσθαι [δοξάζεσθαι] ἀπείρους τε εἶναι κόσµους καὶ γενητοὺς καὶ φθαρτούς. µηδέν τε ἐκ τοῦ µὴ ὄντος γίνεσθαι µηδὲ εἰς τὸ µὴ ὂν φθείρεσθαι. καὶ τὰς ἀτόµους δὲ ἀπείρους εἶναι κατὰ µέγεθος καὶ πλῆθος [...] Πάντα τε κατ' ἀνάγκην γίνεσθαι, τῆς δίνης αἰτίας οὔσης τῆς γενέσεως πάντων, ἣν ἀνάγκην λέγει. τέλος δ' εἶναι τὴν εὐθυµίαν, οὐ τὴν αὐτὴν οὖσαν τῇ ἡδονῇ, ὡς ἔνιοι παρακούσαντες ἐξεδέξαντο, ἀλλὰ καθ' ἣν γαληνῶς καὶ εὐσταθῶς ἡ ψυχὴ διάγει, ὑπὸ µηδενὸς ταραττοµένη φόβου ἢ δεισιδαιµονίας ἢ ἄλλου τινὸς πάθους.

13 Γιατί ο Διογένης Λαέρτιος γράφει ένα τέτοιο έργο; 1. Σκοπός του είναι να παρουσιάσει µια µεγάλη ποικιλία φιλοσοφικών απόψεων για να βοηθήσει τους αναγνώστες του να επιλέξουν και να ακολουθήσουν στη ζωή τους µια ερµηνεία του κόσµου και της θέσης µας µέσα σ αυτόν, καθώς και τον αντίστοιχο τρόπο ζωής. 2. Σκοπός του δεν είναι να γράψει µια ιστορία της φιλοσοφίας όπως την αντιλαµβανόµαστε σήµερα, γι αυτό και δεν ενδιαφέρεται να δώσει το ιστορικό πλαίσιο µέσα στο οποίο διαµορφώθηκε η φιλοσοφική σκέψη κάθε φιλοσόφου, ούτε ενδιαφέρεται να αποφύγει αναχρονισµούς στην παρουσίαση της σκέψης τους. 3. Δεν ενδιαφέρρεται για τα επιχειρήµατα και τη συλλογιστική πορεία που οδήγησαν στις φιλοσοφικές θέσεις (δόξες) γιατί είµαστε σε µια εποχή στην οποία τα αδιέξοδα της φιλοσοφικής σκέψης έχουν υποσκάψει την αισιοδοξία ότι αρκεί να ελέγξω επιχειρήµατα και συλλογιστικές πορείες για να µπορέσω να βρω ποιες πεποιθήσεις είναι αληθείς και ποιες όχι.

14 Αριστοτέλης, Α των Μετά τα Φυσικά Εισαγωγή στην οντολογία. Ορισµός της φιλοσοφίας - Ιστορία της φιλοσοφίας Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει. (980a 21) Όλοι οι άνθρωποι επιζητούν εκ φύσεως τη γνώση. ὅτι µὲν οὖν ἡ σοφία περί τινας ἀρχὰς καὶ αἰτίας ἐστὶν ἐπιστήµη, δῆλον. (982a 2) «Είναι λοιπόν φανερό ότι σοφία είναι η γνώση κάποιων αρχών και αιτίων». Η φιλοσοφία είναι θεωρητική γνώση των πρώτων αρχών και αιτίων.

15 Μετά τα Φυσικά Α, 3-7: η πρώτη «Ιστορία» της φιλοσοφίας. «Είναι φανερό ότι πρέπει να φτάσουµε στη σύλληψη των αρχικών αιτίων γιατί ισχυριζόµαστε ότι γνωρίζουµε το κάθε πράγµα µόνο όταν πιστεύουµε ότι έχουµε γνώση της πρώτης αιτίας. Τα αίτια τώρα λέγονται µε τέσσερις τρόπους [...] Τώρα όµως είναι ώρα να στραφούµε και σε εκείνους που επιχείρησαν, πριν από εµάς, να προσεγγίσουν τα όντα και να φιλοσοφήσουν για την αλήθεια των πραγµάτων. Γιατί είναι φανερό ότι και εκείνοι κάνουν λόγο για κάποιες αρχές και αιτίες. Η αναδροµή στο έργο τους θα είναι λοιπόν χρήσιµη για την πορεία της δικής µας έρευνας. Γιατί είτε θα ανακαλύψουµε κάποιο άλλο είδος αιτίας είτε θα βεβαιωθούµε ότι οι αιτίες που εµείς αναφέρουµε είναι οι σωστές» (983a 24-b 6, µετ. Β. Κάλφας).

16 Ανασυνθέτει την ιστορία της φιλοσοφίας σαν µια προοδευτική εξέλιξη που οδηγεί στη δική του θεωρία των τεσσάρων αιτίων. Ταυτόχρονα αυτή η ιστορία επικυρώνει την αντίληψή του για το τι είναι η σοφία και το τι είναι η φιλοσοφία. Το συµπέρασµα που σίγουρα βγαίνει απ αυτή την επισκόπηση είναι ότι κανείς απ όσους µίλησαν για αρχές και αιτίες δεν ξέφυγε από το πλαίσιο που εµείς καθορίσαµε στα Φυσικά. Όλοι φαίνονται να αγγίζουν κάπως τις δικές µας αρχές, όµως µε τρόπο συγκεχυµένο [ ] Η µαρτυρία λοιπόν των προηγούµενων φιλοσόφων φαίνεται να ενισχύει την πεποίθησή µας ότι σωστά έχουµε καθορίσει τα αίτια, το πλήθος και τα είδη τους καθώς όλοι αυτοί δεν µπόρεσαν να διακρίνουν κάποια άλλη αιτία. Επιπλέον, έγινε φανερό ότι πρέπει να αναζητήσουµε όλες τις αρχές µε τον τρόπο το δικό µας ή µε κάποιον παρόµοιο τρόπο. (988a20-23, b16-20, µετ. Β. Κάλφας)

17 ! Η θεωρία των τεσσάρων αιτίων είναι τα γυαλιά µέσα από τα οποία βλέπει το Αριστοτέλης τους προγενέστερους.! Οι έννοιες της αρχής και του υλικού αιτίου είναι έννοιες του Αριστοτέλη που αναχρονιστικά τις αποδίδει στους Προσωκρατικούς.! Για να αξιοποιήσουµε την ιστορία της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη και για να την προσεγγίσουµε λιγότερο αναχρονιστικά και πιο αντικειµενικά, χρειάζεται να εντοπίσουµε αυτά τα γυαλιά που διαστρεβλώνουν την εικόνα που µας δίνει για τους προηγούµενους φιλοσόφους και να τα αφαιρέσουµε.

18 Το παράδειγµα του Θαλή. «Οι περισσότεροι από τους πρώτους φιλοσόφους θεώρησαν ότι µοναδικές αρχές όλων των πραγµάτων είναι οι αρχές που έχουν υλική µορφή. Εκείνο από το οποίο συνίστανται όλα τα όντα, από το οποίο πρωταρχικά παράγονται και στο οποίο τελικά διαλύονται, η ουσία που εξακολουθεί να υπάρχει αν και υφίσταται µεταλλαγές, αυτό ισχυρίζονται ότι είναι το στοιχείο και αυτή η αρχή των όντων [ ] ο Θαλής, ο ιδρυτής αυτής της φιλοσοφίας, λέει ότι η αρχή είναι το νερό (γι αυτό και υποστήριξε ότι και η Γη επιπλέει στο νερό). Θα πρέπει µάλλον να κατέληξε σ αυτή την αντίληψη επειδή παρατήρησε ότι η τροφή των πάντων είναι υγρή και ότι η ίδια η θερµότητα γεννιέται και διατηρείται ζωντανή από την υγρασία (αυτό όµως από το οποίο γεννιούνται όλα τα πράγµατα, αυτό είναι και η αρχή τους). Αυτή πρέπει να ήταν η προέλευση της αντίληψής του για το νερό, και ακόµη το γεγονός ότι τα σπέρµατα όλων των όντων έχουν υγρή φύση, ενώ η αρχή της φύσεως των υγρών πραγµάτων είναι το νερό». (983b 8-27 µετ. Β. Κάλφας) Τι θα κρατήσουµε ως αξιόπιστη µαρτυρία; Τι θα θεωρήσουµε ότι προέρχεται από τα «γυαλιά» του Αριστοτέλη;

19 Βασική Βιβλιογραφία Rossetti, Livio, «Οι ιστορίες της φιλοσοφίας που συνετέθησαν από τους Αρχαίους», στο Εισαγωγή στην Αρχαία Φιλοσοφία, Αθήνα 2015, σ Frede, Michael, Doxographie, historiographie philosophique et historiographie historique de la philosophie, Revue de Métaphysique et de Morale 97:3, 1992, σ (Διαθέσιµο στο Jstor, URL: Frede, Michael, Aristotle s Account of the Origins of Philosophy, Rhizai 1, σ. 9-44, (αναρτηµένο στα έγγραφα της η-τάξης). Κάλφας, Β., Ο Αριστοτέλης ιστορικός της φιλοσοφίας, στο Αριστοτέλης, Μετά Τα Φυφικά, Βιβλίο Α, Εισαγωγή, µετάφραση, σχόλια Β. Κάλφας, Ζήτρος, σ Mansfeld, Jaap, Doxography of Ancient Philosophy, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = Mejer, Jørgen, Ancient Philosophy and the Doxographical Tradition, στο Mary Louise και Pierre Pellegrin (επιµ.), A Companion to Ancient Philosophy, Blackwell 2009, σ (αναρτηµένο στα έγγραφα της η- τάξης).

Σχετικά έγγραφα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Τμήμα 5 ης -6 ης Δημοτικού Σάββατο, 27 Οκτωβρίου 2012 Θαλής ο Μιλήσιος 630/635 π.χ. 543 π.χ. Ο πρώτος φιλόσοφος! Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανήκει στους προσωκρατικούς