ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ηγουμενίτσα Ιούνιος

2 2

3 ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων καθηγητής: Κ. Δήμου Λεωνίδας Ηγουμενίτσα Ιούνιος

4 Δήλωση πρωτότυπης εργασίας: Η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας μου. Αναφορές σε βιβλιογραφικές πηγές μέσα στο κείμενο διευκρινίζουν ποιες πληροφορίες, στοιχεία και γνώσεις αντλήθηκαν από άλλες εργασίες, βιβλία κλπ. 4

5 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω εκείνους που με στήριξαν στην πραγματοποίηση της παρακάτω εργασίας και δεν είναι άλλοι από την οικογένειά μου, τους συγγενείς και τους φίλους μου. Εκτός από την στήριξη, πολύτιμη βοήθεια μου παρείχαν: Ο υπεύθυνος καθηγητής μου κ. Δήμου Λεωνίδας, Προϊστάμενος του τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου, ο Αρχιμανδρίτης π. Χριστοφόρος Καραβίας, Εφημέριος του Ιερού Ναού Τιμίου Προδρόμου Κρανιδίου, ο Ιερέας π. Σωτήριος Τσάρκος, Εφημέριος του Ιερού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Νικιάνας, ο Αγαμέμνων Τσελίκας, Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, η κ. Σίμου Σπυριδούλα, φοιτήτρια του Τ.Ε.Ι. Αθήνας, οι υπεύθυνοι της Νομαρχίας Λευκάδας και οι υπεύθυνοι του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. 5

6 Περιεχόμενα: Περίληψη.8 Εισαγωγή.9 Γενικό πλαίσιο 9 Αντικείμενο εργασίας 10 Μεθοδολογία..10 Δομή εργασίας 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Εισαγωγή Η Έννοια της Τουριστικής Ανάπτυξης Η Τουριστική Ανάπτυξη Η Προσέγγιση της Τουριστικής Ανάπτυξης και πως πρέπει να Μεθοδεύεται Επιπτώσεις - Επακόλουθα της Τουριστικής Ανάπτυξης και Προτάσεις για την αντιμετώπισή τους Συμπεράσματα.16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - Ο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ορισμός και έννοια του εναλλακτικού τουρισμού Οι ευρύτερα διαδεδομένες εναλλακτικές μορφές τουρισμού...17 I. Γενικός τουρισμός..17 II. Μορφωτικός τουρισμός. 18 III. Τουρισμός εκθέσεων..18 IV. Τουρισμός υγείας...19 V. Τουρισμός άθλησης...19 VI. Τουρισμός πόλης 19 VII. Συνεδριακός τουρισμός..20 VIII. Τουρισμός περιπέτειας..20 IX. Οικογενειακός τουρισμός...20 X. Τουρισμός τρίτης ηλικίας.21 XI. Τουρισμός χειμερινών σπορ..21 XII. Τουρισμός παραχείμασης..22 XIII. Ορεινός τουρισμός..22 XIV. Αγροτικός τουρισμός.22 XV. Θαλάσσιος τουρισμός 23 XVI. Χρονομεριστικός τουρισμός..23 XVII. Θρησκευτικός τουρισμός..24 XVIII. Τουρισμός κινήτρων...24 XIX. Οικολογικός τουρισμός..25 XX. Λαϊκός τουρισμός...25 XXI. Κοινωνικός τουρισμός...25 XXII. Τουρισμός αναπήρων Συμπεράσματα...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ Εισαγωγή Ο Νομός Λευκάδας Γεωγραφική Θέση Γενικά Χαρακτηριστικά Η Ιστορία του Νησιού Φυσικοί Πόροι Πολιτισμικοί - Πολιτιστικοί Πόροι Τουριστικοί Πόροι Συμπεράσματα

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 - ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ Εισαγωγή...35 ΜΕΡΟΣ Ι - ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο Θρησκευτικός Τουρισμός στον Ν. Λευκάδας Εισαγωγή Η Ιερά Μονή Φανερωμένης Ο Ιερός Ναός της Αγίας Μεγαλομάρτυς Μαύρας Το Ησυχαστήριο της Ιεράς Μονής Αγίων Πατέρων Συμπεράσματα Προτάσεις Ο Μορφωτικός Τουρισμός στον Ν. Λευκάδας Εισαγωγή Οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης Το Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ Τα Μουσεία και Οι Βιβλιοθήκες της Λευκάδας Τα Ιστορικά Μνημεία και Οι Αρχαιολογικοί χώροι της Λευκάδας Οι Παραδοσιακές Λευκαδίτικες Φορεσιές Τα Γενικά Αρχεία Κράτους του Νομού Λευκάδας (Γ.Α.Κ. Λευκάδας) Συμπεράσματα Προτάσεις Ο Τουρισμός Άθλησης στον Νομό Λευκάδας Εισαγωγή Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Kite Surfing Οι Παγκόσμιας φήμης παραλίες Wind Surfing Η Αερολέσχη Λευκάδας Η Ιππασία στην Λευκάδα Τα Μονοπάτια για πεζοπορία στην Λευκάδα Συμπεράσματα Προτάσεις Ο Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας στην Λευκάδα Εισαγωγή Λευκάδα, ένας ιδανικός προορισμός για τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας Συμπεράσματα Προτάσεις 63 ΜΕΡΟΣ ΙΙ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο Συνεδριακός Τουρισμός στην Λευκάδα Ο Αγροτικός Τουρισμός στην Λευκάδα Ο Θαλάσσιος Τουρισμός στην Λευκάδα Συμπεράσματα Προτάσεις..65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 - ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ Εισαγωγή Αρνητικές επιπτώσεις Οφέλη στην τοπική κοινωνία.68 Γενικά συμπεράσματα και μελλοντικές προβλέψεις..69 Βιβλιογραφία.70 7

8 Περίληψη Ιδανικός τουριστικός προορισμός, μπορεί να λέγεται εκείνος που συνδυάζει τα θετικά στοιχεία, με το μικρότερο κόστος για τον τόπο. Η τουριστική ανάπτυξη κάθε τόπου γίνεται μέσα από προγραμματισμό και μεθοδικότητα, ούτως ώστε να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις που έχει στον τουριστικό προορισμό. Όμως στην προσπάθεια να ικανοποιηθούν πιο εξειδικευμένες τουριστικές ανάγκες, έγινε η αρχή της διαφοροποίησης από τον μαζικό τουρισμό και της δημιουργίας συνθηκών ανάπτυξης διαφόρων ειδών εναλλακτικού τουρισμού. Τέτοια είδη εναλλακτικού τουρισμού, είναι για παράδειγμα ο αγροτικός τουρισμός, ο τουρισμός υγείας, ο συνεδριακός τουρισμός και πολλά άλλα είδη, που γίνονται με γνώμονα τις επιθυμίες του επισκέπτη και σύμφωνα με τις δυνατότητες και ανάγκες του τόπου. Ο Νομός Λευκάδας, αποτελεί έναν τουριστικό προορισμό που τον χαρακτηρίζει το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και η μεγάλη ιστορική κληρονομιά του. Ο πλούσιος πολιτισμός, η θρησκευτική παράδοση και τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα, είναι μόνο μερικά από τα θετικά στοιχεία που παρουσιάζει στον επισκέπτη. Έτσι ο Νομός Λευκάδας λόγω των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχει, μπορεί να αναπτύξει θαυμάσια, αρκετά είδη εναλλακτικού τουρισμού, που σχετίζονται άμεσα με τα προαναφερόμενα πεδία Επιπλέον με την βελτίωση και περεταίρω ανάπτυξη μορφών εναλλακτικού τουρισμού που ήδη υπάρχουν, όπως ο θρησκευτικός τουρισμός, ο μορφωτικός τουρισμός, ο τουρισμός άθλησης και ο τουρισμός τρίτης ηλικίας και με την προσπάθεια σε βάθος χρόνου να προσθέσουμε τον συνεδριακό, τον αγροτικό και τον θαλάσσιο τουρισμό, τότε η περιοχή θα μπορέσει να αποκτήσει μεγάλα οικονομικά οφέλη και να γνωρίσει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η επιχειρηματικότητα και να αναβαθμισθεί η ποιότητα ζωής στο νησί. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν σύνεση, σωστές επιλογές και ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης από τους τοπικούς φορείς και τους κατοίκους, με την συνδρομή της πολιτείας, έτσι ώστε να περιοριστούν οι ενδεχόμενες άσχημες επιπτώσεις που μπορεί να έχει η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Λέξεις Κλειδιά: Τουριστική ανάπτυξη, είδη εναλλακτικού τουρισμού, φυσικό κάλλος, ιστορική κληρονομιά, πλούσιος πολιτισμός, θρησκευτική παράδοση, αθλητικά γεγονότα, βελτίωση, περεταίρω ανάπτυξη, θρησκευτικός τουρισμός, μορφωτικός τουρισμός, τουρισμός άθλησης, τουρισμός τρίτης ηλικίας, συνεδριακός τουρισμός, αγροτικός τουρισμός, θαλάσσιος τουρισμός. 8

9 Εισαγωγή Γενικό πλαίσιο «Ο τουρισμός (Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τόμος 57, σελ. 386) με την έννοια της περιήγησης έχει τις ρίζες του στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, η λέξη περιηγητής δήλωνε αφ ενός εκείνον που καθοδηγούσε τους ξένους σε ενδιαφέροντες τόπους και τους ερμήνευε τα αξιοθέατα και αφ ετέρου τον συγγραφέα που περιέγραφε λεπτομερώς τόπους και πόλεις καθώς και τα άξια θέας και λόγου υπάρχοντα σε αυτούς. Με την πρώτη σημασία η λέξη δηλώνει τον ξεναγών, άτομο που από περιγραφικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι ήταν επιφορτισμένο με το έργο της ξεναγωγίας. Με τη δεύτερη σημασία η λέξη περιηγητής αρχίζει να χρησιμοποιείται ήδη από τους χρόνους του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλλίπου Β και αποκτά ευρύτατη χρήση κατά τους χρόνους του Αλεξάνδρου του Μεγάλου και των διαδόχων, όταν η μυθική εκστρατεία που έφερε τον Ελληνισμό στα πέρατα της Ασίας προσείλκυσε το ενδιαφέρον πλείστων συγγραφέων να περιγράψουν τον περίεργο και θαυμαστό κόσμο της Οικουμένης που γνώριζαν. Στους αρχαιότερους περιηγητές αυτού του τύπου συγκαταλέγονται ο Διόδωρος, πιθανώς Αθηναίος, και ο Πολέμων, ο οποίος έζησε πιθανότατα μεταξύ 240 και 160 π.χ. Επιφανέστερος όμως όλων επρόκειτο να αποβεί ο Παυσανίας, ο οποίος καταγόταν πιθανώς από την μικρασιατική Λυδία και έζησε στο β μισό του 2 ου μ.χ. αιώνα. Το έργο του Ελλάδος περιήγησης, αποτελούμενο από 10 βιβλία, παρά τις μεμψίμοιρες και συνήθως άδικες κατηγορίες που δέχθηκε αποτελεί πάντοτε έναν ασφαλή οδηγό για την τοπογραφία, την ιστορία, την τέχνη, την θρησκεία την λαογραφία και άλλες πτυχές του αρχαίου Ελληνικού κόσμου». Στα νεότερα χρόνια, η έννοια του τουρισμού (Ηγουμενάκης et al., 1999) είναι δύσκολο να οριστεί με ακρίβεια. Ένας γενικός ορισμός θα μπορούσε να ερμηνεύει τον τουρισμό σαν το σύνολο από την αμοιβαία επίδραση τουριστών, τουριστικών επιχειρήσεων, τουριστικών προορισμών και διοικήσεων τουριστικών προορισμών στη διαδικασία προσέλκυσης, υποδοχής και φιλοξενίας επισκεπτών, δηλαδή τουριστών και εκδρομέων. Στην προσπάθεια να ορίσουμε την έννοια του τουρισμού, θα λέγαμε ότι 5 χαρακτηριστικά μπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά, τα οποία είναι τα εξής: 1) Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς τουλάχιστον επί ένα 24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών τους. 2) Οι διάφορες μορφές του τουρισμού, όποιες και αν είναι αυτές, περιέχουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία και συγκεκριμένα το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή του σε αυτόν με την ευρύτερη έννοια του όρου, δηλαδή συμπεριλαμβανομένης και της διατροφής. 3) Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. 4) Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει την πρόθεσή τους να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης διαμονής τους μέσα σε λίγες μέρες, εβδομάδες ή μήνες. 5) Οι άνθρωποι επισκέπτονται διάφορους τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής τους απασχόλησής τους. 9

10 Αντικείμενο εργασίας Στην εν λόγω εργασία θα ασχοληθούμε γενικά με την έννοια της τουριστικής ανάπτυξης, με τον εναλλακτικό τουρισμό, τα είδη και τις προοπτικές ανάπτυξής του στον Νομό Λευκάδας. Αφού προηγουμένως παρουσιάσουμε ένα γενικό πλάνο του νησιού, στην συνέχεια θα αναλύσουμε τους τομείς στους οποίους μπορούν να βασισθούν κάποια από αυτά τα είδη εναλλακτικού τουρισμού. Σκοπός της εργασίας είναι να ερευνήσει το πρόσφορο έδαφος που υπάρχει στον Νομό Λευκάδος ώστε να αναπτυχθούν κάποια είδη εναλλακτικού τουρισμού ώστε το νησί αυτό να αποτελέσει έναν τουριστικό προορισμό για εκείνους που αναζητούν ένα ανάλογο τουριστικό προϊόν. Μεθοδολογία Για την δημιουργία της εργασίας αυτής εργαστήκαμε σύμφωνα με το ακόλουθο πρόγραμμα. Αρχικά κάναμε ένα γενικό πλαίσιο με το οποίο μπορέσαμε να οργανώσουμε τα στοιχεία που απαιτήθηκαν για την εκτέλεσή της. Στην συνέχεια συλλέξαμε τις πληροφορίες από την έντυπη ύλη που μας προτάθηκε. Έπειτα αναζητήσαμε πληροφορίες από τοπικούς παράγοντες του Νομού και τέλος επιπλέον πληροφορίες βρήκαμε σε διάφορες ιστοσελίδες του διαδικτύου. Αφού οι πληροφορίες τοποθετήθηκαν σε κατηγορίες ανάλογα με τα θέματα ανάπτυξης και ύστερα άρχισε η συγγραφή της εργασίας. Δομή εργασίας Η εργασία αποτελείται από 5 κεφάλαια τα οποία περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω: Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην έννοια της τουριστικής ανάπτυξης και περιγράφει πως πρέπει αυτή να μεθοδεύεται αφού την προσδιορίσουμε. Παράλληλα συμπεριλαμβάνουμε τις επιπτώσεις και τα επακόλουθα που συνεπάγονται της ανάπτυξης αυτής. Στο δεύτερο κεφάλαιο μιλάμε για τον εναλλακτικό τουρισμό, δίνουμε τον ορισμό και την έννοιά του και ύστερα περνάμε στην αναφορά και ανάλυση των ευρύτερα διαδεδομένων μορφών αυτού του είδους τουρισμού. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τον Νομό Λευκάδας, δίνουμε γενικά χαρακτηριστικά του νησιού και κάνουμε μια αναφορά στην μακρά ιστορία του. Ακόμη περιγράφουμε τους φυσικούς και πολιτιστικούς του πόρους ούτως ώστε να δώσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του τόπου αυτού. Το τέταρτο κεφάλαιο είναι εκείνο στο οποίο αναλύουμε ποιες είναι εκείνες οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν στο Νομό Λευκάδας καθώς και ποιες μορφές ενδεχομένως θα μπορούσαν να αναπτυχθούν με τον κατάλληλο σχεδιασμό. Ακόμη καταγράφουμε συμπεράσματα και διατυπώνουμε προτάσεις για το κάθε είδος. Τέλος στο πέμπτο κεφάλαιο αναπτύσσουμε τα γενικά συμπεράσματά και τις μελλοντικές προβλέψεις μας για τα οφέλη και τις επιπτώσεις που μπορεί να επιφέρει η ανάπτυξη των μορφών εναλλακτικού τουρισμού στο νησί της Λευκάδας. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η θετική εξέλιξη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, όσον αφορά στην παγκόσμια ανοδική πορεία του τουρισμού, στηρίζεται κυρίως στην ανάπτυξη πολλών περιοχών βασισμένων σε κάθε πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001), στη συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας καθώς και στα μέσα μεταφοράς. Οι παράγοντες αυτοί, συνέβαλλαν ώστε ο τουρισμός να επεκταθεί, χωρικά και γεωγραφικά. Παράλληλα, περιοχές χωρίς ιδιαίτερους τουριστικούς πόρους μπορούν πλέον να αναπτύσσονται τουριστικά χάρη στην κατασκευή τεχνητών πόρων. Η θετική αυτή λοιπόν εξέλιξη του τουρισμού, βλέπουμε ότι έχει θετικά αποτελέσματα, για την τουριστική περιοχή και για τους επιμέρους τομείς της, όπως για παράδειγμα ο τομέας της οικονομίας, αφού δημιουργούνται εισοδήματα, θέσεις εργασίας, έσοδα από φόρους κλπ. Ακόμη, η αύξηση της τουριστικής ζήτησης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σε πολλές περιοχές της χώρας, έχει θετικές συνέπειες για την πορεία της τουριστικής ανάπτυξης. Τέλος, πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι πολλές περιοχές, λόγω της θετικής εξέλιξης της τουριστικής ανάπτυξης, σε τοπικό και συνολικό επίπεδο, στράφηκαν στην αναζήτηση προτύπων εναλλακτικού τουρισμού, ώστε να καλύψουν τις ολοένα και ειδικότερες τουριστικές ανάγκες. 1.2 Η Έννοια της Τουριστικής Ανάπτυξης Στην παγκόσμια οικονομία σήμερα, ένας από τους δυναμικότερα και ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους, είναι αυτός του τουρισμού. Στα θετικά στοιχεία αυτής της ανάπτυξης και συνεχής εξελικτικής πορείας (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001), συγκαταλέγεται η αύξηση των εισοδημάτων, της απασχόλησης, των επενδύσεων και η διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της τοπικής οικονομίας. Το αποτέλεσμα ήταν να περιοριστεί στο ελάχιστο η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση και να έχουμε βελτίωση του επιπέδου και της ποιότητας ζωής. Τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη του τουρισμού εξελίσσεται με διάφορους τρόπους ολοένα και σε περισσότερα μέρη του κόσμου. Τα συμφέροντα που αποφέρει η παγκόσμια «βιομηχανία» του τουρισμού, ωθούν κάθε περιοχή στην επιδίωξη να γίνει όσο πιο τουριστική γίνεται. Με αυτή την λογική, εκθέτει το δυνατό της σημείο, το οποίο λειτουργεί σαν το μεγάλο πλεονέκτημα για την ανάπτυξή της, αφού η «βιομηχανία» αυτή έχει τον μεγαλύτερο αριθμό απασχολούμενων και δαπανών γεγονός που επισημαίνει τη σημασία του τουρισμού στην ανάπτυξη σε κάθε επίπεδο. Η τουριστική ζήτηση είναι εκείνη που επηρεάζει άμεσα την τουριστική ανάπτυξη ως αποτέλεσμα των ειδικότερων κινήτρων των τουριστικών ταξιδιών. Οι περιοχές που επιδιώκουν να αναπτυχθούν τουριστικά, επιζητούν την ύπαρξη και εργάζονται για την εξασφάλιση, σημαντικών τουριστικών πόρων που θα τους παράσχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλες περιοχές. Τέλος, στις αναπτυγμένες χώρες και σε πιο νέους τουριστικούς προορισμούς, εμφανίζεται έντονα το φαινόμενο, διάφορα υπαρκτά πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης να αποτελούν επιρροή για τις περιοχές που θέλουν να προωθηθούν μέσω του τουρισμού. 1.3 Η Τουριστική Ανάπτυξη 11

12 Τα τελευταία χρόνια, ο συνδυασμός της ραγδαίας ανάπτυξης του τουρισμού (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001) σε πολλές χώρες και η κατάργηση πολλών περιορισμών σχετικά με την διακίνηση των τουριστών, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των εσόδων και των αφίξεων στους τουριστικούς προορισμούς. Βλέπουμε λοιπόν ότι η κάθε περιοχή, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις τουριστικές της δυνατότητες, με σκοπό την τουριστική ανάπτυξη. Η μεγάλη έκταση που έχει πάρει τελευταία η ανάπτυξη του τουρισμού, δίνει πολλές δυνατότητες, όπως κάποιες από τις οποίες που θα παρουσιάσουμε παρακάτω. i. Οι τουριστικοί πόροι, ένας σημαντικός παράγοντας τουριστικής ανάπτυξης. Οι πόροι αυτοί μπορούν να είναι φυσικοί, πολιτισμικοί, υποδομές ή υπηρεσίες που άμεσα ή έμμεσα συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξη και τέλος οι τεχνολογικά κατασκευασμένοι τουριστικοί πόροι. ii. Τα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης, τα οποία αποτελούν ένα προϊόν δυναμικής τουριστικής ανάπτυξης στα πλαίσια του εντεινόμενου ανταγωνισμού, της έλλειψης τεχνογνωσίας και της αναζήτησης της σύντομης απόδοσης. iii. Οι τουριστικές επιχειρήσεις οι οποίες μετά την διεθνοποίηση του τουρισμού και την συνεχή του γεωγραφική επέκταση στις αγορές αναπτυσσόμενων χωρών τοποθετήθηκαν σε προνομιακή θέση. iv. Οι tour-operators οι οποίοι αποτελούν το δυναμικότερο κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας στον τουρισμό. v. Ειδικές μορφές τουρισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού και κυρίαρχου κινήτρου στη ζήτηση και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής στις τουριστικές περιοχές που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των τουριστών της κάθε ειδικής μορφής. vi. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπου ο τουρίστας συχνά επιλέγει ένα τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής του ταξιδιού στο οποίο κυριαρχεί η αυτονομία στις επιλογές και η περιήγηση με μικρή ή ελάχιστη χρήση υπηρεσιών οργανωμένου τουρισμού. Η δημιουργία πολλών φορέων και οργανισμών, οι οποίοι σε εθνικό, διεθνές, αλλά και τοπικό επίπεδο ασχολούνται με την πολιτική, την έρευνα, τον προγραμματισμό και τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης, αποτελεί μια αναγκαία και σημαντικότατη εξέλιξη, στην συνεχή ανάπτυξη του τουρισμού. Εξίσου σημαντική όμως είναι η συμβολή στην αύξηση των πολιτικών προγραμματισμού από διεθνής οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού κλπ. Η πορεία ανάπτυξης του τουρισμού, σύμφωνα με πολλές έρευνες και μελέτες, γίνεται πραγματικότητα με στάδια, που εξαρτώνται από την περιοχή και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτή, στην προσπάθειά της να αναπτυχθεί τουριστικά. Σε κάθε στάδιο ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εξής παράμετροι: i. Oι αλλαγές στην τοπική κοινωνικοοικονομική δομή, ii. Oι παράγοντες που κατά κύριο λόγο συμβάλλουν σε αυτές τις αλλαγές και iii. Tα χαρακτηριστικά της τουριστικής ανάπτυξης. 1.4 Η Προσέγγιση της Τουριστικής Ανάπτυξης και πως πρέπει να Μεθοδεύεται «Μια αναπτυσσόμενη τουριστική οικονομία δεν είναι απλά σε πλεονεκτικότερη θέση για να ικανοποιήσει καλύτερα τις τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες των ανθρώπων που διαρκώς αυξάνουν (Ηγουμενάκης, 2000, σελ ). Επίσης μπορεί να διαθέσει περισσότερους πόρους για την επίλυση διάφορων προβλημάτων του τουρισμού, η ύπαρξη των οποίων αποτελεί τροχοπέδη της τουριστικής ανάπτυξης, όπως είναι για παράδειγμα το οικολογικό, το χαμηλό επίπεδο επαγγελματικής κατάρτισης των ξενοδοχοϋπαλλήλων και υπαλλήλων άλλων τουριστικών επιχειρήσεων, η ανεπάρκεια 12

13 τουριστικής υποδομής και ανωδομής, όπως για παράδειγμα αεροδρόμια, λιμάνια, μαρίνες, αποχετευτικά έργα κλπ. Όταν η παραγωγική δυνατότητα μιας τουριστικής οικονομίας συνεχώς αυξάνεται, είναι επόμενο ότι ένα μέρος, τουλάχιστον, του πραγματικού προϊόντος από τον τουρισμό μπορεί να χρησιμοποιείται για την ικανοποίηση νέων τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων και για την επίλυση προβλημάτων, χωρίς όμως να υπάρχει ανάγκη να μειωθεί ποσοτικά ή/και ποιοτικά η ικανοποίηση των παλιών τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων. Σε μια τουριστική οικονομία, όμως, το πραγματικό προϊόν ή εισόδημα της οποίας δεν αυξάνεται, η αντιμετώπιση προβλημάτων που αποτελούν τροχοπέδη στην τουριστική ανάπτυξη ή η ικανοποίηση νέων τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών των ανθρώπων μπορούν να γίνουν μόνο αν μειωθεί αντίστοιχα ο βαθμός ικανοποίησης άλλων τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών τους ή περιοριστεί ποσοτικά ή/και ποιοτικά η ικανοποίησή τους. Κάτι τέτοιο, όμως προκαλεί συνήθως αρνητικές αντιδράσεις εκ μέρους των τουριστών και αυτό γιατί κάθε προσαρμογή τους σε χαμηλότερο από ποσοτικής ή/και ποιοτικής άποψης επίπεδο κατανάλωσης ή χρήσης, τους δημιουργεί ψυχολογικά προβλήματα με αποτέλεσμα να τη δυσκολέψουν. Η κατάσταση αυτή δεν θα καλυτερέψει ακόμα και αν το πραγματικό προϊόν ή εισόδημα της τουριστικής οικονομίας αυξάνεται μεν, πλην όμως με χαμηλότερο ρυθμό απ ότι ο αριθμός των τουριστών και κατ επέκταση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών τους, με αποτέλεσμα τα διαθέσιμα μέσα να την επαρκούν για την ικανοποίησή τους τόσο από ποσοτικής όσο και από ποιοτικής άποψης. Ο κλάδος οικονομικής δραστηριότητας για τον οποίο ο λόγος, η τουριστική οικονομία, αναμφίβολα μπορεί κάτω από προϋποθέσεις να είναι σημαντικότατος, όπως σημαντικότατος μπορεί να είναι και ο λόγος που κάνει επιτακτική την ανάπτυξή του παντού όπου αυτή είναι εφικτή, δηλαδή πραγματοποιήσιμη. Παρ όλα αυτά, όμως, η ανάπτυξη της τουριστικής οικονομίας σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να θεωρείται ότι μπορεί να αποτελέσει πανάκεια για τα διάφορα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα μιας χώρας υποδοχής φιλοξενίας τουριστών και ιδιαίτερα όταν αυτή ανήκει στην κατηγορία των αναπτυσσομένων. Μπορεί μεν να συμβάλλει χωρίς άλλο στον περιορισμό του ανοίγματος του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, στην εισροή συναλλάγματος, στη δημιουργία θέσεων εργασίας κλπ., αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνιέται ότι η τουριστική οικονομία είναι πάρα πολύ ευαίσθητη σε οικονομικές και πολιτικές συγκυρίες. Επίσης ότι ακόμα και κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, η οικονομική της δραστηριότητα στις περισσότερες εναλλακτικές μορφές τουρισμού υπόκειται σε περιορισμούς που αναπόφευκτα θέτει η εποχικότητα της τουριστικής ζήτησης. Όπως ήδη ειπώθηκε, η ανάπτυξη της τουριστικής οικονομίας δεν θα πρέπει σε καμιά περίπτωση να επιχειρείται μονόπλευρα, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν η οικονομία, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος, βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της ανάπτυξης. Μια ισόρροπη και αρμονική ανάπτυξη της τουριστικής οικονομίας με τους άλλους κλάδους της οικονομικής της δραστηριότητας και κυρίως τους βασικούς, δηλαδή τη γεωργική και βιομηχανική οικονομία, εξασφαλίζει σε αυτήν τον απρόσκοπτο εφοδιασμό της με είδη διατροφής, κεφαλαιουχικό εξοπλισμό κλπ., που τόσο απαραίτητα της είναι για την παραγωγή των τουριστικών προϊόντων εκείνων που ζητούν οι τουρίστες για την ικανοποίηση των τουριστικών τους αναγκών ή επιθυμιών. Αλλά και οι θετικές επιδράσεις της ανάπτυξης της τουριστικής οικονομίας τόσο στους βασικούς όσο και τους άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας μιας οικονομίας, κάθε άλλο παρά να υποτιμηθούν μπορούν και πολύ περισσότερο να αποσιωπηθούν». 13

14 1.5 Επιπτώσεις - Επακόλουθα της Τουριστικής Ανάπτυξης και Προτάσεις για την αντιμετώπισή τους Οι θετικές και αρνητικές επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001) σε θέματα όπως η κοινωνία, ο πολιτισμός, η οικονομία και το περιβάλλον είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα για την κάθε περιοχή που επιδιώκει κάτι τέτοιο. Παρακάτω θα αναφέρουμε επιγραμματικά τις κυριότερες θετικές επιπτώσεις και οφέλη, που θα αποκομίσει μια αναπτυσσόμενη τουριστικά περιοχή σε βάθος χρόνου και είναι: i. H απασχόληση, όπου δημιουργούνται συνεχώς νέες θέσεις εργασίας, ii. Η περιφερειακή ανάπτυξη περιοχών αποβιομηχανοποιημένων, γεωγραφικά απομονωμένων, ορεινών ή με υποβαθμισμένο αγροτικό τομέα, iii. Οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην τοπική οικονομία οι οποίες πραγματοποιούνται σε πολλούς κλάδους, οι δραστηριότητες των οποίων σχετίζονται με τον τουρισμό, όπως η βιομηχανία, η βιοτεχνία, οι κατασκευές, οι μεταφορές, το εμπόριο κλπ., iv. Τα φορολογικά έσοδα για το κράτος, τα οποία αυξάνονται με τις επενδύσεις στον ευρύτερο τουριστικό τομέα και με την ιδιότητα του τουρισμού να ενισχύει δυναμικά τη δημιουργία πολλών μικρών επιχειρήσεων, v. Η θετική επίδραση των συναλλαγματικών εισροών από τον τουρισμό στο ισοζύγιο, vi. Η κοινωνική δομή, δηλαδή οι αλλαγές όσο στα χαρακτηριστικά όσο και στις λειτουργίες της τοπικής κοινωνίας, vii. Η επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα η οποία πραγματοποιείται μέσω των υψηλών εισοδημάτων και της μεγαλύτερης κοινωνικής αποδοχής των τουριστικών επαγγελμάτων μέσω της οποίας γίνεται διάχυση των εισοδημάτων σε ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού. Είδαμε λοιπόν τα θετικά αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην τουριστική ανάπτυξη, υπάρχουν και αρνητικές επιπτώσεις, τις οποίες και θα αναφέρουμε με λίγα λόγια παρακάτω. i. H επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών των τουριστικών χωρών από την ανάγκη να εισαγάγουν είδη και προϊόντα αναγκαία για τη λειτουργία του τουριστικού τομέα, ii. Ο πληθωρισμός και η αύξηση των τιμών της γης σε τοπικό επίπεδο, iii. Η σταδιακή, άμεση ή έμμεση, εγκατάλειψη κλάδων όπως η γεωργο-κτηνοτροφία, η βιομηχανία ή οι υπηρεσίες, με παράλληλη στροφή στον τουρισμό, iv. Το φυσικό περιβάλλον, η ισορροπία του οποίου επηρεάζεται είτε με την επέκταση της τουριστικής ανάπτυξης στον χώρο της υπαίθρου, είτε με την ανάπτυξη μεγάλης έκτασης και όγκου υποδομών, v. Οι συγκρούσεις στις χρήσεις γης, όπου με την συνεχή επέκταση του τουρισμού είτε σε περιοχές με αγροτικές εκμεταλλεύσεις, είτε σε παραθαλάσσιες περιοχές, παρατηρούνται συχνά φαινόμενα οικοπεδοποίησης, με αποτέλεσμα ο τουρισμός να απορροφά εκτός από τη γη, το νερό αλλά και τις επενδύσεις που είναι αναγκαίες για την παραγωγική ανάπτυξη του αγροτικού τομέα. «Πιο αναλυτικά, η συγκέντρωση τουριστών σε έναν τουριστικό προορισμό και οι συνδεόμενες με αυτόν τουριστικές εγκαταστάσεις για την παροχή σε αυτούς υπηρεσιών φιλοξενίας και όχι μόνο, προκαλούν -όπως προαναφέραμε- αναπόφευκτα μια σειρά επιδράσεων και συγκεκριμένα οικονομικών, φυσικών και κοινωνικών κατά κύριο λόγο (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ). Οι οικονομικές επιδράσεις περιλαμβάνουν αυξήσεις συναλλαγματικών κερδών, εξασφάλιση εισοδημάτων, δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, βελτιώσεις των οικονομικών δομών, ενθάρρυνση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κλπ. Οι φυσικές επιδράσεις περιλαμβάνουν μεταβολές στο φυσικό 14

15 περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων του αέρα, του νερού, του εδάφους, της βλάστησης, του ζωικού κόσμου, καθώς επίσης μεταβολές στο κατασκευασμένο περιβάλλον κλπ. Οι κοινωνικές επιδράσεις περιλαμβάνουν τις αλλαγές στον τρόπο ζωής των κατοίκων των τουριστικών προορισμών, καθώς επίσης στις παραδόσεις, στα ήθη και στα έθιμα κλπ. Ας σημειωθεί ότι τα όρια της πληθυσμιακής αντοχής διαφέρουν μεταξύ οικονομικού, φυσικού και κοινωνικού υποσυστήματος ενός τουριστικού προορισμού και ακόμα ποικίλουν μεταξύ των συστατικών που συνεισφέρουν σε οποιοδήποτε από τα τρία αυτά υποσυστήματα. Κατά συνέπεια η ανάπτυξη μιας τουριστικής δραστηριότητας σε έναν προορισμό μπορεί να είναι οικονομικά επιθυμητή, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να είναι κοινωνικά και περιβαλλοντικά επιζήμια. Για παράδειγμα μια τουριστική δραστηριότητα μπορεί να δημιουργεί ευκαιρίες απασχόλησης και κατ επέκταση εισοδήματα για τους μόνιμους κατοίκους της, πλην όμως οι εργάσιμες ώρες στις θέσεις απασχόλησης για τις οποίες ο λόγος μπορεί να είναι τέτοιες, ώστε η οικογενειακή ζωή και η κοινωνική συμπεριφορά των ατόμων να επηρεάζονται δυσμενώς. Η ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να είναι επιζήμια από περιβαλλοντικής άποψης, αλλά μπορεί επίσης να συμβάλλει στην εισροή σημαντικών εσόδων, από τα οποία ένα μέρος μπορεί να διατεθεί, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Οι διασυνδέσεις μεταξύ καθενός από τα τρία υποσυστήματα, δηλαδή του οικονομικού, φυσικού και κοινωνικού είναι στενές, ώστε τόσο η μέτρηση των τουριστικών επιδράσεων όσο και ο προγραμματισμός τους ούτε απλή αλλά ούτε και εύκολη υπόθεση να είναι. Η λήψη μέτρων, που εφαρμοσμένα θα μπορούσαν να αμβλύνουν τουλάχιστον τις αρνητικές επιδράσεις του τουρισμού και ταυτόχρονα να αυξήσουν τις θετικές επιδράσεις του, συνεπάγονται αντισταθμίσεις επιλογών. Λαμβάνοντας τέτοιου είδους αποφάσεις, η γνώση της δυναμικής των τουριστικών επιδράσεων και πως αυτές διαφέρουν κατά περίπτωση, των διαφορετικών τουριστικών δραστηριοτήτων και των τουριστικών περιοχών με διαφορετικά χαρακτηριστικά, είναι χωρίς άλλο επιτακτική. Τέτοιου είδους όμως πληροφορίες δεν είναι ακόμα επαρκώς διαθέσιμες, εξαιτίας δε αυτού, ο προγραμματισμός για μια ορθολογική εκμετάλλευση των ωφελειών ή χρησιμοτήτων που προκύπτουν από τις επιδράσεις της τουριστικής ανάπτυξης, υπήρξε υποτυπώδης και ως εκ τούτου αναποτελεσματικός. Η συνειδητοποίηση της ανάγκης για προγραμματισμό ή διαχείριση των τουριστικών επιδράσεων, προήλθε κατά μεγάλο μέρος από την ύπαρξη αρνητικών καταστάσεων ή κρίσεων που προκλήθηκαν εξαιτίας αυτών και που συχνά οφείλονταν στην υπέρβαση των ορίων της πληθυσμιακής αντοχής των τουριστικών προορισμών. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα κρίθηκε αναγκαίο να περιοριστεί η χρήση των τουριστικών τους εγκαταστάσεων και κατ επέκταση η παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας εκ μέρους τους, ενώ ταυτόχρονα αποθαρρύνθηκε με διάφορους τρόπους η προσέλκυση τουριστών σε αυτούς, ιδιαίτερα δε κατά τους μήνες αιχμής της τουριστικής κίνησης. Τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για το μετριασμό των αρνητικών επιδράσεων της τουριστικής ανάπτυξης ενός προορισμού είναι πολλά και διάφορα. Έτσι λοιπόν με την απαιτούμενη χρηματοδότηση μπορεί να εξασφαλιστεί η αποκατάσταση και συντήρηση αρχαιολογικών μνημείων και ιστορικών χώρων, η αναπαλαίωση παλαιών κτιρίων, καθώς επίσης να επιδιορθωθούν ή/και συντηρηθούν σύγχρονες τουριστικές εγκαταστάσεις που έχουν υποστεί φθορές εξαιτίας μιας υπέρμετρης χρήσης τους. Η ύπαρξη εξάλλου εγκεκριμένου σχεδίου πόλης, πολεοδομικής νομοθεσίας, κανονισμών κτιρίων, τεχνικών προδιαγραφών κλπ. μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις διοικήσεις των τουριστικών προορισμών για να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά στο μέτρο του εφικτού η οικοδομική αναρχία και η αρχιτεκτονική ρύπανση, παράλληλα δε να διασφαλιστεί ότι στο εξής όλα τα νέα κτίρια, όπως για παράδειγμα ξενοδοχεία, θα κατασκευάζονται σε κατάλληλες περιοχές και θα έχουν την πρέπουσα εξωτερική 15

16 εμφάνιση, καθώς επίσης προδιαγραμμένη εσωτερική διαρρύθμιση και καλή λειτουργικότητα. Παρ όλα αυτά όμως θα πρέπει να ειπωθεί ότι μέτρα σαν τα πιο πάνω έχουν μεν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς, πλην όμως τις περισσότερες φορές κατόπιν εορτής. Γι αυτό και η αποτελεσματικότητά τους ήταν περιορισμένη ή και μηδενική. Επίσης θα πρέπει να ειπωθεί ότι τα μέτρα αυτά συχνά ήταν μέτρα αποσπασματικά, που απέβλεπαν στην αντιμετώπιση μεμονωμένων ανεπιθύμητων καταστάσεων σε συγκεκριμένες περιοχές τουριστικών προορισμών και όχι μέτρα μιας ορθολογικής και καλά προγραμματισμένης τουριστικής πολιτικής, όπως κανονικά θα έπρεπε». 1.6 Συμπεράσματα Το θέμα της τουριστικής ανάπτυξης, λόγω των ραγδαίων εξελίξεων (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001) στον τουρισμό τα τελευταία χρόνια, έχει αναδειχθεί σαν ένα από τα σημαντικότερα θέματα μελέτης της πλειοψηφίας των χωρών. Φυσικά αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού όπως διαβάζουμε σε στατιστικά στοιχεία, αποτελεί την μεγαλύτερη παγκόσμια βιομηχανία και είναι πηγή τεραστίων εσόδων, απασχόλησης προσωπικού και άλλων οφελών. Η ενασχόληση με τον τουρισμό από πολλούς ανθρώπους σε κάθε τουριστική περιοχή δείχνει ότι η αυξημένη έκταση της τουριστικής ανάπτυξης, αποτέλεσε για αυτούς το ερέθισμα να εισέλθουν και να διεκδικήσουν ένα κομμάτι από την βιομηχανία αυτή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ανταγωνισμού σε κάθε περιοχή από την μικρότερη τοπική κοινωνία μέχρι την πιο ανεπτυγμένη πόλη. Το γεγονός αυτό αποτελεί την αιτία της λανθασμένης τουριστικής ανάπτυξης, αφού η βιαστικές επιλογές τις περισσότερες φορές δεν συντελούν σε μια σωστά κατανεμημένη και ορθολογική ανάπτυξη. Είναι λοιπόν ένας από τους λόγους ύπαρξης πολλών αρνητικών επιπτώσεων γεγονός το οποίο μπορεί να αποφευχθεί αν ακολουθηθούν κάποια στάδια σε ότι αφορά στον προγραμματισμό, στην οργάνωση και στη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης και μπορεί να επιτευχθεί με σωστό σχεδιασμό και αβίαστες αποφάσεις κατόπιν συνεννοήσεων. 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 Ορισμός και έννοια του εναλλακτικού τουρισμού Με τον όρο εναλλακτικός τουρισμός ορίζεται το σύνολο των ολοκληρωμένων τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες διακρίνονται από εξειδίκευση ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και προτιμήσεις των πελατών τους, απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό, στηρίζονται σε οικολογικά ανεκτές και ήπιες δραστηριότητες, ενώ αναδεικνύουν χωρίς να καταστρέφουν τα φυσικά κάλλη μιας περιοχής. Δηλαδή, πιο απλά, είναι εκείνες οι μορφές τουριστικής δραστηριότητας που ξεφεύγουν από τις παραδοσιακές μορφές του τουρισμού αναψυχής και οι οποίες σχετίζονται µε τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής, ενώ σε μερικές μορφές υπάρχει έντονο το στοιχείο της περιπέτειας. Ο εναλλακτικός τουρισμός αποσκοπεί στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου σε 12 μήνες και την εκμετάλλευση του δυναμικού κάποιων περιοχών οι οποίες δεν συνδέονται στενά µε δραστηριότητες παραδοσιακών μορφών τουρισμού. Έτσι λοιπόν, ο εναλλακτικός τουρισμός εκτός από τη συμβολική έννοια που έχει αποκτήσει ως μορφή τουρισμού, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας και της επαφής με τη φύση, η άρνηση των απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των κοσμικών παραλιών ή ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας, αναφέρεται σε κάθε ειδική μορφή τουρισμού, η οποία προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού προσφέρουν μεγαλύτερη ποικιλία στις επιλογές του επισκέπτη, δίνοντάς του τη δυνατότητα εναλλαγής παραστάσεων (παραλία-βουνό, θάλασσα-δάσος) και τρόπου αναψυχής, διασκέδασης, αλλά και εκπαίδευσης. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσεται στον επισκέπτη το συναίσθημα των ολοκληρωμένων διακοπών, ενώ μένει ικανοποιημένος από το τουριστικό προϊόν. 2.2 Οι ευρύτερα διαδεδομένες εναλλακτικές μορφές τουρισμού Ο τουρισμός σήμερα σε πολλές χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, μεταξύ των οποίων και το πρόβλημα της εποχικότητας, οι πολιτικές τους εξουσίες και ειδικότερα οι αρμόδιοι για τον τουρισμό στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα αναπτύσσουν διάφορες εναλλακτικές μορφές τουρισμού (Ηγουμενάκης, 1999). Οι μορφές αυτές, αποτελούν κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, την λύση στα αδιέξοδά του. Υπάρχουν πολλές μορφές εναλλακτικού τουρισμού και φυσικά σύμφωνα με τις επιθυμίες του επισκέπτη προκύπτουν και νέες, όμως οι πιο γνωστές και ευρύτερα διαδομένες, είναι αυτές που θα παραθέσουμε και θα αναλύσουμε συνοπτικά παρακάτω. I. Γενικός τουρισμός «Ο γενικός τουρισμός ή τουρισμός διακοπών αναψυχής (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ), όπως χαρακτηρίζεται και αλλιώς, αποτελεί μια δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου του ανθρώπου που σχετίζεται στενά με την ανάγκη που έχει αυτό για ανάπαυση και αναψυχή. Η μορφή αυτή τουρισμού είναι αναμφίβολα η σημαντικότερη τόσο από άποψης μεγέθους στο σύνολο της τουριστικής αγοράς όσο και από άποψης 17

18 αναγκών σε πόρους και υπηρεσίες που απαιτούνται για την καλύτερη εξυπηρέτηση των τουριστών. Ο γενικός τουρισμός, δηλαδή ο τουρισμός διακοπών αναψυχής, ως προς τη μορφή του διακρίνεται γενικά σε τρεις κατηγορίες και συγκεκριμένα: (α) σε τουρισμό περιήγησης, όπου ο τουρίστας παρουσιάζει γεωγραφική κινητικότητα και μετακινείται τον περισσότερο χρόνο των διακοπών του από χώρα σε χώρα ή από περιοχή σε περιοχή στην ίδια μοναδική χώρα τουριστικού προορισμού, (β) σε τουρισμό διαμονής, όπου ο τουρίστας παραμένει στην ίδια συγκεκριμένη περιοχή ή τόπο της χώρας τουριστικού προορισμού σε όλη τη διάρκεια των διακοπών του, και (γ) σε τουρισμό μικτού χαρακτήρα, που περιλαμβάνει τουρισμό περιήγησης και τουρισμό διαμονής. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του γενικού τουρισμού που, όπως είναι γνωστό, αποτελεί την πιο προσοδοφόρα μορφή του σύγχρονου τουρισμού, είναι η δημιουργία μιας κατάλληλης υποδομής και ανωδομής, όπως είναι για παράδειγμα η κατασκευή τουριστικών καταλυμάτων όλων των ειδών και κατηγοριών, η ύπαρξη αναπτυγμένου συγκοινωνιακού δικτύου και σύγχρονων μεταφορικών μέσων, η επάρκεια μέσων ψυχαγωγίας και διασκέδασης, η δυνατότητα για ψώνια και κατά προτίμηση αφορολόγητων ειδών, η κατάλληλη εκπαίδευση των στελεχών και του ειδικευμένου προσωπικού που απασχολούνται στην τουριστική βιομηχανία κλπ.». II. Μορφωτικός τουρισμός «Ο μορφωτικός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 114) αποτελεί μια μορφή τουρισμού, στην οποία τα άτομα έχουν σαν κύριο σκοπό τη συμμετοχή σε πολιτιστικές, γενικά, εκδηλώσεις. Συγκεκριμένα αυτό το είδος τουρισμού, που ας σημειωθεί εμφανίζει ανοδικές τάσεις διεθνώς, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων επισκέψεις ιστορικών μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, μουσείων, πινακοθηκών, παρακολουθήσεις συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων, όπερας, καθώς επίσης συμμετοχές σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή σεμινάρια γλωσσολογίας, φιλοσοφίας, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, ανθρωπολογίας κλπ. Εξυπακούεται ότι για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού απαιτείται πέρα από τη βασική τουριστική υποδομή και ανωδομή και ειδική υποδομή, όπως για παράδειγμα πλούσια προγράμματα πολιτιστικών, καλλιτεχνικών και μορφωτικών εκδηλώσεων. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει την ύπαρξη διεθνούς φήμης θεάτρων κάθε είδους, μουσείων, πινακοθηκών, ιστορικών χώρων, βιβλιοθηκών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης κλπ.». III. Τουρισμός εκθέσεων «Ο τουρισμός εκθέσεων (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 115) πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή τουρισμού, που αναπτύσσεται δυναμικά ολοένα και περισσότερο. Σε αυτήν υπάγονται κάθε είδους εκθέσεις, που συνήθως οργανώνονται σε μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε οι επισκέπτες τους να μπορούν να συνδυάσουν την επαγγελματική τους ενημέρωση με κάποια μορφή τουρισμού, όπως για παράδειγμα τουρισμό πόλης, μορφωτικό τουρισμό κλπ. Για την ανάπτυξη του τουρισμού εκθέσεων απαιτείται εκτός άλλων και η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής και ανωδομής και συγκεκριμένα σύγχρονων εκθεσιακών χώρων, που να είναι κατάλληλα εξοπλισμένοι και να διαθέτουν τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους, δηλαδή εστιατόρια, καφετέριες, ταχυδρομείο, γραφείο εξυπηρέτησης επισκεπτών, χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, ιατρείο κλπ.». 18

19 IV. Τουρισμός υγείας «Ο τουρισμός υγείας ή θεραπευτικός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 115), όπως ονομαζόταν παλιότερα, εξελίσσεται σε μια από τις βασικότερες μορφές τουρισμού, τα δε άτομα που μετέχουν σε αυτόν έχουν σαν κύριο κίνητρο την αποκατάσταση και διατήρηση της υγείας τους, τη θεραπεία και ανάρρωση τους από διάφορες ασθένειες κλπ. Ας σημειωθεί ότι τα άτομα αυτά, που κυρίως κατοικούν σε μεγαλουπόλεις και είναι κατά το πλείστον εύπορα, επενδύουν χρόνο και χρήματα στην υγεία τους και κατ επέκταση στη μακροζωία τους. Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της μορφής τουρισμού αναφέρονται από τη μια πλευρά στη σύνθεση της πελατείας του, που αποτελείται αποκλειστικά από άτομα της δεύτερης και τρίτης ηλικίας και από την άλλη πλευρά στον τόπο που προσφέρονται οι τουριστικές υπηρεσίες και που προσδιορίζεται αποκλειστικά από τους φυσικούς του πόρους. Η μορφή αυτή τουρισμού, εκτός από ειδικές εγκαταστάσεις υδρο-λουτρο-θαλασσοαεροθεραπείας και καταλύματα αξιώσεων με συμπληρωματικές εγκαταστάσεις, όπως για παράδειγμα εστιατόρια, χώρους ψυχαγωγίας, χώρους άθλησης κλπ., απαιτεί και ειδικές ιατρικές και φυσικοθεραπευτικές υπηρεσίες». V. Τουρισμός άθλησης «Ο τουρισμός άθλησης (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 116) έχει σαν κύριο κίνητρο την άσκηση ενός αθλήματος, όπως είναι για παράδειγμα η ποδηλασία, η ιππασία, το τένις, η πεζοπορία, το γκολφ, η ανεμοπορεία, διάφορα προγράμματα γυμναστικής κλπ. Η άθληση σαν απασχόληση κατά τη διάρκεια των διακοπών θεωρείται σε αυτήν την μορφή τουρισμού ο πιο σημαντικός παράγοντας, μαζί με τη δυνατότητα που υπάρχει για την πραγματοποίηση εκδρομών και περιηγήσεων. Βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού είναι η δημιουργία εγκαταστάσεων άθλησης εκ μέρους των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων και η απασχόληση έμπειρων γυμναστών, εκπαιδευτών αθλημάτων κλπ. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι μια τέτοια επένδυση σε συμπληρωματικές εγκαταστάσεις άθλησης, ανεβάζει αναμφίβολα το επίπεδο αξίας και απόλαυσης των διακοπών, παράλληλα δε με την ανταγωνιστικότητα και το κύρος της ξενοδοχειακής επιχείρησης, βελτιώνει την πληρότητά της και γενικά προσελκύει πελατεία υψηλής εισοδηματικής στάθμης». VI. Τουρισμός πόλης «Ο τουρισμός πόλης (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) πρόκειται για μια μορφή τουρισμού, που έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό ότι τα άτομα που μετέχουν σε αυτόν ταξιδεύουν σε μια πόλη και την περιηγούνται για μερικές ημέρες, συνήθως δε τρεις ή τέσσερις. Οι περιηγήσεις αυτές συνδέονται άμεσα με το μορφωτικό τουρισμό και ιδιαίτερα με διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα, ενώ τα επαγγελματικά ταξίδια παίζουν και αυτά με τη σειρά τους σημαντικό ρόλο. Ο τουρισμός πόλης πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο από άτομα ανώτερης μορφωτικής και εισοδηματικής στάθμης, που κατοικούν κατά το πλείστον σε μεγάλα αστικά κέντρα και που ταξιδεύουν τις περισσότερες φορές χωρίς να συνοδεύονται από τις οικογένειές τους. Τα ταξίδια αυτά οργανώνονται σε μεγάλο ποσοστό από τουρ οπερέιτορς, ταξιδιωτικά/τουριστικά γραφεία και αεροπορικές εταιρείες». 19

20 Επίσης θα πρέπει να ειπωθεί ότι ένας ακόμα πόλος έλξης για πολλά άτομα που κάνουν αυτής της μορφής τουρισμό, είναι η νυκτερινή ζωή, η διασκέδαση, τα ψώνια, οι ενδιαφέρουσες εκδρομές και τέλος το ωραίο περιβάλλον. VII. Συνεδριακός τουρισμός «Στο συνεδριακό τουρισμό (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 117) υπάγονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετοχών και σε οποιοδήποτε επίπεδο, δηλαδή τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές. Επειδή ο συνεδριακός τουρισμός είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας, δυο ως τέσσερις ημέρες συνήθως, συνδυάζεται με κάποια άλλη μορφή τουρισμού, όπως για παράδειγμα τουρισμό πόλης, μορφωτικό τουρισμό κλπ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού σε μια χώρα υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών είναι η δημιουργία κατάλληλης υποδομής και ανωδομής και συγκεκριμένα η κατασκευή σύγχρονων συνεδριακών κέντρων άρτια τεχνολογικά εξοπλισμένων και με βοηθητικούς χώρους κάθε είδους, όπως για παράδειγμα εστιατόρια, αναψυκτήρια, χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, ιατρεία, ταχυδρομεία, γραφεία εξυπηρέτησης συνέδρων κλπ., καθώς επίσης η κατασκευή αιθουσών συνεδρίων μεγάλης χωρητικότητας εκ μέρους μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων του κέντρου και της περιφέρειας. Ας σημειωθεί ότι η έγκαιρη πληροφόρηση των ενδιαφερόμενων κύκλων για τα συνέδρια και τις διάφορες συναφείς εκδηλώσεις, που θα πραγματοποιηθούν σε μια χώρα που επιδιώκει να αναπτύξει το συνεδριακό τουρισμό, πέρα από το ότι θα βοηθήσει σημαντικά στην προσέλκυσή τους, θα προβάλει παράλληλα και την ίδια στο εξωτερικό σαν χώρα συνεδριακού τουρισμού». VIII. Τουρισμός περιπέτειας «Ο τουρισμός περιπέτειας (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) πρόκειται για μια μορφή τουρισμού με έντονο το στοιχείο του απροσδόκητου, του άγνωστου και της έκπληξης. Φωτογραφικά σαφάρι, περιπλανήσεις σε άγνωστες περιοχές, κωπηλασία σε ορμητικούς ποταμούς κλπ. Αποτελούν μερικά από τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Τα άτομα που κάνουν αυτής της μορφής τουρισμό είναι συνήθως νέοι άνθρωποι, κατά κύριο δε λόγο ελεύθεροι επαγγελματίες και στελέχη επιχειρήσεων. Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ζήτηση για τουρισμό περιπέτειας προβλέπεται μελλοντικά να σημειώσει διεθνώς αύξηση, έρχεται δε να καλύψει μια ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου των μεγαλουπόλεων για εκτόνωση από το στρες που του προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η ανία της ρουτίνας». IX. Οικογενειακός τουρισμός «Είναι γνωστό ότι η ύπαρξη παιδιών σε μια οικογένεια αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα επιλογής τόσο του τόπου διακοπών όσο και του χρόνου που θα πραγματοποιηθούν αυτές. Οι τουρ οπερέιτορς γνωρίζουν ότι όταν τα τουριστικά πακέτα που προσφέρουν στην τουριστική αγορά είναι προσιτά στις οικογένειες τότε αυτές ταξιδεύουν συνήθως με τα παιδιά τους. Αλλά ακόμα και αν τα τουριστικά πακέτα που προσφέρουν δεν είναι και τόσο προσιτά στον οικογενειακό προϋπολογισμό, προσπαθούν να τα κάνουν, προσφέροντας ειδικές εκπτώσεις για τα παιδιά. Διάφορες εκπτώσεις προσφέρουν επίσης και για τα παιδιά των οικογενειών που κάνουν ατομικό και όχι μαζικό τουρισμό, όπως 20

21 για παράδειγμα στα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούν για τη μετακίνησή τους από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους στον τόπο του τουριστικού τους προορισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του οικογενειακού τουρισμού (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 118) είναι η δημιουργία κατάλληλης υποδομής και ανωδομής, όπως για παράδειγμα αίθουσες παιχνιδιών, παιδικές χαρές, παιδικές πισίνες, παιδικοί σταθμοί κλπ. Και ακόμα ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό για να προσέχει και να συντροφεύει μικρά κυρίως παιδιά». X. Τουρισμός τρίτης ηλικίας «Η τάση που υπάρχει σήμερα για περισσότερα και μακρύτερα ταξίδια επηρέασε, όπως είναι φυσικό, και την τρίτη ηλικία που συνήθως διαθέτει ελεύθερο χρόνο, σταθερό εισόδημα, υψηλό δείκτη αποταμίευσης λόγω νοοτροπίας και τρόπου ζωής, μα πάνω απ όλα μεγάλη επιθυμία για ταξίδια και γενικότερα για τουρισμό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ειδικών, το ποσοστό συμμετοχής της τρίτης ηλικίας στο συνολικό πληθυσμό της γης θα αυξηθεί αισθητά στο μέλλον, δημιουργώντας έτσι νέο ανθρώπινο δυναμικό, που σε μεγάλο ποσοστό θα επηρεαστεί από το σύγχρονο τρόπο ζωής και θα έχει μεγάλο δείκτη ροπής για τουρισμό. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η τρίτη ηλικία αποτελεί το συντηρητικότερο τμήμα του τουριστικού δυναμικού μιας χώρας, που κινείται συνήθως τουριστικά στο εσωτερικό της ή το πολύ σε χώρες κοντινές και κυρίως σε αυτές που συνορεύουν με τη χώρα της μόνιμης διαμονής τους. Τα συγκοινωνιακά μέσα που χρησιμοποιεί γι αυτόν το σκοπό είναι κατά κύριο λόγο το τρένο, κατά δεύτερο λόγο το ιδιωτικό αυτοκίνητο και το λεωφορείο και κατά τρίτο λόγο το αεροπλάνο. Για τον τουρισμό τρίτης ηλικίας (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) δεν απαιτείται ειδική υποδομή και ανωδομή εκ μέρους των χωρών που επιθυμούν να τον αναπτύξουν». XI. Τουρισμός χειμερινών σπορ «Ο τουρισμός χειμερινών σπορ (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) είναι μια δυναμική μορφή τουρισμού, που προσπαθούν να αναπτύξουν οι χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να διαφοροποιήσουν το τουριστικό τους προϊόν και με αυτόν τον τρόπο να αξιοποιήσουν και να εκμεταλλευτούν τους αδρανείς μήνες και να προσελκύσουν διάφορες κατηγορίες τουριστών, κυρίως δε τουριστών υψηλής εισοδηματικής στάθμης. Ο τουρισμός χειμερινών σπορ καλύπτει το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται στη διάρκεια του χειμώνα. Συγκεκριμένα καλύπτει τις δραστηριότητες εκείνες που εκδηλώνονται σε ορισμένο γεωγραφικό χώρο και για την ακρίβεια συνήθως σε ορεινές περιοχές σε συνδυασμό πάντα με ορισμένες κλιματολογικές συνθήκες, όπως για παράδειγμα χαμηλές θερμοκρασίες που πλησιάζουν τους 0 ο Κελσίου ή και κάτω από αυτούς, πολύ χιόνι κλπ. Τα άτομα που κάνουν αυτής της μορφής τον τουρισμό, συνδέονται αποκλειστικά με χειμερινά σπορ και με συναφείς προς αυτά δραστηριότητες. Η ανάπτυξη του τουρισμού χειμερινών σπορ προϋποθέτει εκτός άλλων τη δημιουργία μιας κατάλληλης υποδομής και ανωδομής, όπως για παράδειγμα άρτια οργανωμένα χιονοδρομικά κέντρα, πίστες πάγου για παγοδρομίες και καλλιτεχνικό πατινάζ, πίστες πάγου για αγωνιστικά έλκηθρα και άλλης κατηγορίας έλκηθρα, αγωνιστικές πίστες σκι, πίστες σκι για παιδιά, αρχάριους και ερασιτέχνες σκιέρ, τουριστικά καταλύματα όλων των κατηγοριών και κυρίως πέντε και τεσσάρων αστέρων, 21

22 συγκοινωνιακή σύνδεση των τόπων χειμερινών σπορ με τα μεγάλα αστικά κέντρα και τους χώρους άφιξης-αναχώρησης τουριστών, όπως για παράδειγμα αεροδρόμια, σιδηροδρομικοί σταθμοί, λιμάνια κλπ.». XII. Τουρισμός παραχείμασης «Ο τουρισμός παραχείμασης (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 120) αναφέρεται στις τουριστικές δραστηριότητες ατόμων, που κατά τη διάρκεια του χειμώνα κάνουν διακοπές μικρής ή μεγάλης διάρκειας σε χώρες με ήπια κλίματα, για να αποφύγουν τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, που επικρατούν στους τόπους της μόνιμης διαμονής τους. Τα άτομα που πραγματοποιούν αυτής της μορφής τουρισμό είναι κατά το πλείστον άτομα της τρίτης ηλικίας που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υγείας και που έχουν ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους και σταθερό εισόδημα. Η ανάπτυξη του τουρισμού παραχείμασης με ταχύτερους ρυθμούς θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, κυρίως όμως από την αρτιότητα των τουριστικών πακέτων παραχείμασης και την τιμή διάθεσής τους στην τουριστική αγορά. Στη διαμόρφωση χαμηλών τιμών τουριστικών πακέτων παραχείμασης θα συμβάλλουν η καθιέρωση ειδικών χαμηλών ναύλων από τα διάφορα μέσα μαζικής μεταφοράς, καθώς επίσης η πραγματοποίηση εκπτώσεων στις υπηρεσίες φιλοξενίας που προσφέρουν τα διάφορα τουριστικά καταλύματα κατά τη χειμερινή περίοδο». XIII. Ορεινός τουρισμός «Ο ορεινός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ), αν και παρουσιάζει ορισμένες ομοιότητες με τον τουρισμό χειμερινών σπορ, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να ταυτιστεί με αυτόν. Συγκεκριμένα δεν έχει χρονικούς περιορισμούς εκδήλωσης και αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού, που εκδηλώνεται αποκλειστικά και μόνο στις ορεινές περιοχές των χωρών υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών που επιθυμούν να αναπτύξουν αυτής της μορφής τουρισμό. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού είναι η δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων που δένουν με το φυσικό περιβάλλον και διαθέτουν όσο το δυνατό περισσότερους συμπληρωματικούς χώρους, όπως εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες, αίθουσες αναψυχής κλπ. Επίσης θα πρέπει οι ορεινές αυτές περιοχές, στις οποίες αναπτύσσονται κάθε είδους δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού, να εξυπηρετούνται συγκοινωνιακά όσο το δυνατό πληρέστερα και καλύτερα γίνεται». XIV. Αγροτικός τουρισμός «Ο αγροτικός τουρισμός ή αγροτοτουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ), όπως χαρακτηρίζεται και αλλιώς, αναφέρεται στις δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού που αναπτύσσονται στον αγροτικό χώρο και εντάσσονται στο πλαίσιο του αγροτικού περιβάλλοντος και της αγροτικής ζωής. Συγκεκριμένα αναφέρεται σε μορφές τουριστικών δραστηριοτήτων που εντάσσονται οργανικά και αρμονικά στον αγροτικό χώρο και περιλαμβάνει διάφορες τουριστικές δραστηριότητες που είναι συμπληρωματικές ή δεν έρχονται σε σύγκρουση με άλλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα οικονομικές και κοινωνικές, που χαρακτηρίζουν τον αγροτικό χώρο. Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική και εμπειρία, ο αγροτικός τουρισμός διακρίνεται σε δυο βασικές μορφές και συγκεκριμένα: 22

23 (α) Σε εκείνη που καλύπτει υποδοχή και φιλοξενία τουριστών σε αγροκτήματα, όπου οι φιλοξενούμενοι συμμετέχουν στη ζωή των αγροτών και στις αγροτικές δραστηριότητες γενικότερα. Η μορφή αυτή αγροτικού τουρισμού είναι ευρύτερα γνωστή σαν διακοπές αγροικιών. (β) Σε εκείνη που αφορά στη δημιουργία τουριστικών καταλυμάτων και ενοικιαζόμενων δωματίων σε εξωαστικούς μικροσυνοικισμούς, όχι απαραίτητα αγροτικού χαρακτήρα και τη φιλοξενία τουριστών σε αυτά συνήθως με το σύστημα κλίνη και πρόγευμα. Η ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού σε οποιαδήποτε αγροτική περιοχή προϋποθέτει τη δημιουργία της κατάλληλης εκείνης υποδομής και ανωδομής, που θα επιτρέψει την ανάπτυξη των σχετικών δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα εσωτερική διαμόρφωση και εξοπλισμός δωματίων που προορίζονται για ενοικίαση, διάνοιξη δρόμων ή βελτίωση του ήδη υφιστάμενου οδικού δικτύου, δημιουργία χώρων εστίασης και αναψυχής, αξιοποίηση των τουριστικών φυσικών πόρων της περιοχής κλπ.». XV. Θαλάσσιος τουρισμός «Ο θαλάσσιος τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) αναφέρεται στο σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων, που διεξάγονται στο θαλάσσιο χώρο μιας χώρας υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών. Αναμφίβολα ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί μια από τις δυναμικότερες μορφές του σύγχρονου τουρισμού, αφού η σημασία του στις τουριστικές οικονομίες των χωρών που έχουν τόσο τις φυσικές προϋποθέσεις όσο και τις οικονομικές δυνατότητες να τον αναπτύξουν είναι κυριολεκτικά μεγάλη. Η πιο παραγωγική και συναλλαγματοφόρα δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι οπωσδήποτε εκείνη της ναύλωσης σκαφών αναψυχής κάθε είδους, όπως για παράδειγμα πολυτελών θαλαμηγών, ιστιοφόρων, ταχύπλοων σκαφών κλπ. Η πελατεία στην οποία απευθύνεται και οι ανάγκες ή επιθυμίες της οποίας ικανοποιεί, είναι κατά το πλείστον τουρίστες υψηλής εισοδηματικής στάθμης. Άλλη αξιόλογη συναλλαγματοφόρα δραστηριότητα του θαλάσσιου τουρισμού είναι και αυτή των κρουαζιερών, η ζήτηση των οποίων παρουσιάζει διεθνώς σημαντική αύξηση. Οι σύγχρονες τάσεις της αγοράς κρουαζιερών συγκλίνουν στα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα κρουαζιερόπλοια, τα οποία εξασφαλίζουν υψηλή ποιότητα διαμονής και ψυχαγωγίας στους πελάτες τους που κατά κανόνα αποτελούν τουρίστες μεσαίας και υψηλής εισοδηματικής τάξης. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού είναι η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής και ανωδομής, το κόστος της οποίας κάθε άλλο παρά χαμηλό είναι, ιδιαίτερα δε σε ότι αφορά στην κατασκευή σύγχρονων και άρτια εξοπλισμένων μαρινών για τον ελλιμενισμό, τον ανεφοδιασμό και γενικά την εξυπηρέτηση των σκαφών αναψυχής, των επιβατών και των πληρωμάτων τους άσχετα αν αυτά είναι ενοικιαζόμενα ή ιδιωτικής χρήσης και στη συμπλήρωση ή/και ανανέωση του στόλου των σκαφών αναψυχής και των κρουαζιερόπλοιων». XVI. Χρονομεριστικός τουρισμός «Ο χρονομεριστικός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) είναι αναμφίβολα η ταχύτερη αναπτυσσόμενη μορφή τουρισμού σήμερα. Με ρυθμό ανάπτυξης 30% περίπου το χρόνο, οι χρονομεριστικές διακοπές πιστεύεται βάσιμα ότι θα αποτελέσουν μελλοντικά ότι ήταν το οργανωμένο τουριστικό πακέτο για τη δεκαετία του 50. Ο πρωτοποριακός αυτός θεσμός δίνει τη λύση στον κορεσμένο τουρίστα του τουριστικού πακέτου που απαιτητικός όσο ποτέ άλλοτε σήμερα αναζητά υψηλή ποιότητα τουριστικών υπηρεσιών στις διακοπές του. 23

24 Η υπερσύγχρονη αυτή μορφή τουρισμού, που ας σημειωθεί έχει κατά κανόνα πελατεία μέσης και υψηλής εισοδηματικής στάθμης, βασίζεται στην αρχή της πώλησης του δικαιώματος χρήσης ορισμένων ημερών ή εβδομάδων σε ένα ξενοδοχείο ή ένα συγκρότημα διαμερισμάτων την ίδια χρονική περίοδο κάθε χρόνο. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στα ξενοδοχεία, επιδιώκουν να εφαρμόσουν το σύστημα των χρονομεριστικών διακοπών, που τους εξασφαλίζει πέρα από την αρχική εισροή κεφαλαίων ένα σταθερό εισόδημα και μια σταθερή πληρότητα σε τουρίστες κατά κανόνα μέσης και υψηλής εισοδηματικής στάθμης, όπως ήδη ειπώθηκε». XVII. Θρησκευτικός τουρισμός «Ο θρησκευτικός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 124) είναι μια μορφή τουρισμού, που αφορά σε μια κατηγορία ατόμων τα οποία επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους, που βρίσκονται στη χώρα της μόνιμης διαμονής τους ή σε κάποια άλλη είτε για λόγους λατρείας είτε για να πάρουν μέρος σε κάποιες θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές είτε για να εκπληρώσουν κάποιο τάμα που είχαν κάνει κλπ. Η μορφή αυτή τουρισμού είναι περιορισμένης διάρκειας, συνήθως μια έως τρεις ημέρες. Επίσης τα τουριστικά πακέτα για θρησκευτικό τουρισμό είναι σχετικά φτηνότερα από εκείνα άλλων μορφών τουρισμού, επειδή είναι οπωσδήποτε λιτότερα, ενώ τα οικονομικά ωφελήματα για τους θρησκευτικούς τόπους και κατ επέκταση για τις οικονομίες των χωρών στις οποίες βρίσκονται αυτοί σημαντικά. Για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού δεν χρειάζεται ειδική υποδομή και ανωδομή, αλλά μόνο βασική». XVIII. Τουρισμός κινήτρων «Ο τουρισμός κινήτρων (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) είναι ουσιαστικά μια σχετικά νέα μορφή τουριστικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς και που υπόσχεται σημαντικά οικονομικά ωφελήματα για τις χώρες εκείνες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών που θέλουν, αλλά και που έχουν τις προϋποθέσεις να τον αναπτύξουν. Η μορφή τουρισμού για την οποία ο λόγος αποτελεί αναμφίβολα ένα αποτελεσματικό μέσο του σύγχρονου μάνατζμεντ, που χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο οι μεγάλες βιομηχανικές, εμπορικές και παροχής υπηρεσιών επιχειρήσεις στην προσπάθειά τους να αυξήσουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων που απασχολούν και κατ επέκταση την ανταγωνιστικότητά τους τόσο στις αγορές του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού. Για να επιτευχθούν λοιπόν οι σκοποί αυτοί των εργαζομένων, προσφέρονται εκ μέρους τους διάφορα κίνητρα στους εργαζομένους μεταξύ των οποίων και ομαδικά τουριστικά πακέτα GIT (group inclusive tours) συνήθως για τουριστικούς προορισμούς στο εξωτερικό. Αυτή η μέθοδος υποκίνησης των εργαζομένων εκ μέρους των επιχειρήσεων αποδείχτηκε στην πράξη αποτελεσματική, γι αυτό και έχει εξαπλωθεί, όπως ήδη ειπώθηκε, σημαντικά τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα στις Η.Π.Α. απ όπου άρχισε να εφαρμόζεται για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του 60. Ο τουρισμός κινήτρων έχει κατά κανόνα περιορισμένη χρονική διάρκεια, τρεις ως τέσσερις ημέρες συνήθως. Σκοπός του τουρ οπερέιτορ που αναλαμβάνει για λογαριασμό της επιχείρησης να φτιάξει το σχετικό τουριστικό πακέτο-κίνητρο, είναι να δώσει στο χρήστη του στο ολιγοήμερο αυτό διάστημα την ευκαιρία να απολαύσει κάτι το ξεχωριστό, κάτι το οποίο δεν θα είχε ο ίδιος την δυνατότητα να ζήσει, αν έπρεπε να αγοράσει με δικά του χρήματα το τουριστικό αυτό πακέτο. 24

25 Για την ανάπτυξη του τουρισμού κινήτρων, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να προσφέρεται ένας τουριστικός προορισμός που κατά προτίμηση να ξεχωρίζει από τους συνηθισμένους. Σε αντίθεση με άλλες μορφές τουρισμού, ο τουρισμός κινήτρων δεν δίνει έμφαση στις πολυσύχναστες μεγαλουπόλεις, αλλά στην ατμόσφαιρα που δημιουργεί το περιβάλλον του τουριστικού προορισμού, καθώς επίσης στην άνεση και την πολυτέλεια που προσφέρουν τα ξενοδοχεία του κατά κύριο λόγο και οι άλλες συμπληρωματικές τους εγκαταστάσεις». XIX. Οικολογικός τουρισμός «Για την ανάπτυξη του οικολογικού τουρισμού (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ) δεν χρησιμοποιούνται βαριές κατασκευές, ενώ τόσο ο τουρίστας όσο και το τουριστικό κύκλωμα υποδοχής και εξυπηρέτησής του σέβονται τη φύση, μέχρι του σημείου να αποφεύγονται τα μαζικά μέσα μετακίνησης παντού όπου αυτό είναι εφικτό. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης του οικολογικού τουρισμού εντάσσεται η τουριστική ανάπτυξη των παραδοσιακών οικισμών, των βιότοπων, των εθνικών δρυμών κλπ. Ο οικολογικός τουρισμός αποτελεί αναμφίβολα την εξισορρόπηση μιας χώρας στο μαζικό τουρισμό και τα προβλήματά του, γι αυτό και η ανάπτυξή του κρίνεται επιτακτική παντού όπου αυτή κι αν είναι εφικτή». XX. Λαϊκός τουρισμός «Ο λαϊκός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 127) είναι μια μορφή τουρισμού, που χαρακτηρίζεται για την πελατεία του και συγκεκριμένα για το ό,τι αποτελείται αυτή από άτομα που κατά το πλείστον είναι χαμηλής εισοδηματικής στάθμης και ακόμα αυτά ταξιδεύουν συνήθως οικογενειακά και με κάθε είδους ιδιόκτητα μεταφορικά μέσα, όπως για παράδειγμα αυτοκινούμενα τροχόσπιτα, αυτοκίνητα, μοτοσυκλέτες κλπ. Παρά το γεγονός ότι τα οικονομικά ωφελήματα από αυτήν τη μορφή τουρισμού κάθε άλλο παρά σημαντικά είναι, όλες χωρίς εξαίρεση οι χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών έχουν λίγο-πολύ αναπτύξει την απαραίτητη υποδομή και ανωδομή για την εξυπηρέτηση τουριστών αυτής της κατηγορίας. Συγκεκριμένα έχουν κατασκευάσει κάμπινγκ σε οδικούς άξονες, σε τουριστικές τοποθεσίες και στις παρυφές πόλεων, που προσφέρουν στα άτομα που πραγματοποιούν αυτής της μορφής τουρισμό υπηρεσίες φιλοξενίας, που κάνουν τη διαμονή τους όσο το δυνατό ανετότερη. Ας σημειωθεί ότι η διαμονή σε κάμπινγκ είναι συγκριτικά με αυτή σε άλλα τουριστικά καταλύματα αισθητά φθηνότερη. Το γεγονός αυτό εκτιμάται πάρα πολύ από τους τουρίστες του λαϊκού τουρισμού και κυρίως από αυτούς που συνοδεύονται στις τουριστικές τους μετακινήσεις από τις οικογένειές τους, ιδιαίτερα δε όταν αυτές είναι πολυμελείς». XXI. Κοινωνικός τουρισμός «Ο κοινωνικός τουρισμός (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ ), σαν ιδιαίτερη μορφή τουρισμού, ορίζεται το σύνολο των σχέσεων και φαινομένων τουριστικού χαρακτήρα, που διευκολύνουν τη συμμετοχή στον τουρισμό των ασθενέστερων οικονομικών τάξεων. Με άλλα λόγια ο κοινωνικός ή επιδοτούμενος τουρισμός αποτελεί τη μορφή εκείνη του τουρισμού, που χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι πραγματοποιείται από μέλη του κοινωνικού συνόλου, των οποίων η αγοραστική δύναμη 25

26 είναι λίγο-πολύ περιορισμένη, χάρη σε ειδικές παροχές προς αυτά που μπορεί να είναι άμεσες ή έμμεσες. Οι παροχές για κοινωνικό τουρισμό αποτελούν σήμερα για τις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες υποχρέωση του κράτους. Συγκεκριμένα το σύγχρονο κοινωνικό κράτος έχει υποχρέωση πέρα από υγεία, καλά γερατειά, εργασία, παιδεία κλπ. να εξασφαλίσει σε άτομα χαμηλής εισοδηματικής στάθμης τη δυνατότητα να κάνουν διακοπές και με αυτόν τον τρόπο να ισορροπήσουν τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του κοινωνικού τουρισμού είναι η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής και ανωδομής, όπως για παράδειγμα κατασκευή ειδικών τουριστικών καταλυμάτων που να ανταποκρίνονται στις οικονομικές δυνατότητες της πελατείας τους, δηλαδή των κοινωνικών τουριστών, χορήγηση επιδομάτων διακοπών που να αναπροσαρμόζονται σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες κάθε οικογένειας, εφαρμογή επιχορηγούμενων προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού για ειδικές κατηγορίες ατόμων, όπως για παράδειγμα σπουδαστές, στρατιώτες, συνταξιούχους, που η οικονομική τους κατάσταση κάθε άλλο παρά τους επιτρέπει να κάνουν διακοπές, χρηματοδότηση των διακοπών με ευνοϊκούς όρους κλπ». XXII. Τουρισμός αναπήρων «Ο τουρισμός αναπήρων ή ατόμων με ειδικές ανάγκες (Ηγουμενάκης et al., 1999, σελ. 129) πρόκειται για μια ειδική μορφή τουρισμού, η ανάπτυξη της οποίας προωθείται τελευταία ολοένα και περισσότερο σε ορισμένες χώρες. Βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της μορφής τουρισμού για την οποία ο λόγος είναι η δημιουργία κάθε είδους τουριστικών εγκαταστάσεων, που να διαθέτουν ανάλογο εξοπλισμό για την εξυπηρέτηση των τουριστών με ειδικές ανάγκες, όπως και η προσφορά τουριστικών πακέτων που θα απευθύνεται στην ειδική αυτή κατηγορία πελατείας και θα ικανοποιεί τις δικές της τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες. Επίσης θα πρέπει οι χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών, που επιθυμούν να αναπτύξουν την ειδική αυτή μορφή τουρισμού, να θεσπίσουν ειδικές τεχνικές προδιαγραφές που θα πρέπει απαραίτητα να τηρούν τα τουριστικά καταλύματα και οι άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις που κατασκευάζονται ειδικά για την εξυπηρέτηση των τουριστών με ειδικές ανάγκες. Τέτοιου είδους προδιαγραφές είναι για παράδειγμα ράμπες, ανελκυστήρες, ειδικός εξοπλισμός στα δωμάτια και τους λοιπούς χώρους των τουριστικών καταλυμάτων κλπ., ώστε να μπορεί να γίνεται χρήση τους εκ μέρους των τουριστών με ειδικές ανάγκες χωρίς προβλήματα ή τουλάχιστον με όσο το δυνατό λιγότερα γίνεται». 2.3 Συμπεράσματα Από τις προηγούμενες αναλύσεις λοιπόν, βλέπουμε ότι υπάρχει μεγάλο πλήθος ειδών εναλλακτικού τουρισμού, τα οποία μπορούν να ικανοποιήσουν ένα ευρύ πλήθος τουριστών, οι οποίοι αναζητούν κάτι το διαφορετικό από τον μαζικό τουρισμό. Το πλήθος των ειδών εναλλακτικού τουρισμού συμπεραίνουμε ότι είναι μεγάλο, αν αναλογιστούμε ότι υπάρχει τεράστια ζήτηση σε αγαθά και υπηρεσίες ειδικών τουριστικών προϊόντων. Ένας τουριστικός προορισμός ο οποίος θα μπορεί να συμπεριλαμβάνει μερικά από αυτά τα είδη εναλλακτικού τουρισμού και να τα υποστηρίζει σωστά, σύμφωνα πάντα μετά από ένα οργανωμένο σχέδιο ανάπτυξης και διαχείρισης, είναι βέβαιο ότι θα αποκτήσει ελκυστική φήμη, γνωρίζοντας τουριστική άνθιση και γενικά θα αναδειχθεί σαν ένας ιδιαίτερος τουριστικός προορισμός. 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ 3.1 Εισαγωγή Ο Νομός Λευκάδας είναι ένας τουριστικός προορισμός, ο οποίος τα τελευταία χρόνια ελκύει ένα μεγάλο ποσοστό εγχώριων αλλά και ξένων τουριστών, από διάφορες τουριστικές ομάδες. Τα τελευταία 15 χρόνια ο αριθμός επισκεπτών του νησιού ήταν αυξανόμενος, μέχρι το ατυχές γεγονός του μεγάλου σεισμού, που έπληξε το νησί τον Αύγουστο του Ο τουρισμός του νησιού τότε, δέχτηκε ένα μεγάλο πλήγμα αφού μέσα σε λίγες ώρες, οι επισκέπτες το εγκατέλειψαν και οι τουριστικοί πράκτορες ειδοποίησαν τους τοπικούς παράγοντες, για ακύρωση των τουριστικών κρατήσεων σε ποσοστό άνω του 95%. Τη λύση στο αδιέξοδο που ακολούθησε στην επόμενη τουριστική περίοδο, έδωσε η εκτεταμένη προβολή και διαφήμιση του νησιού από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία μετά από εντολή του υπουργείου τουριστικής ανάπτυξης, παρουσίασαν τον Νομό Λευκάδας σαν έναν ιδανικό τουριστικό προορισμό για καλοκαιρινές διακοπές και παράλληλα με διάφορες προσφορές και επιδοτούμενα προγράμματα, έδωσαν κίνητρο σε πολλούς να τον επισκεφθούν. Ο χαρακτήρας της πόλης, ζωντανός και σύγχρονος με ζεστά στοιχεία από το παρελθόν, απαντιέται στον κεντρικό δρόμο της, την οδό Ντέρπφελντ, που οδηγεί στην κεντρική πλατεία. Άνθρωποι ζωντανοί και ζεστοί, οι Λευκαδίτες- γνωστοί άλλωστε για την φιλοξενία τους- πάντα καλοδέχονται τους ξένους. Η Λευκάδα είναι ένα νησί που κερδίζει αμέσως τον επισκέπτη, άγρια αλλά και ήπια ομορφιά, πράσινα νερά, λευκές παραλίες, γραφικά χωριά σκαρφαλωμένα παράξενα στις βουνοπλαγιές. Όλες οι παραλίες του νησιού συνδυάζουν την άγρια εικόνα των απόκρημνων βράχων που φθάνουν μέχρι τη θάλασσα, με τις μεγάλες αμμουδιές που απλώνονται ανάμεσά τους. Κατά τη διάρκεια του Χειμώνα που ο τουρισμός είναι λιγοστός ο ρυθμός της ζωής πέφτει και η ησυχία είναι το κυρίαρχο στοιχείο όλη την εβδομάδα, εκτός από το Σαββατοκύριακο που το νησί δέχεται και πάλι πολλούς επισκέπτες, μιας και η επικοινωνία του με την ξηρά είναι σχεδόν μόνιμη. Τους καλοκαιρινούς μήνες το σκηνικό αλλάζει ραγδαία και παρουσιάζεται εξαιρετικά αυξημένη κίνηση. Οι ντόπιοι προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις τουριστικές απαιτήσεις και το νησί σφύζει από ζωή. Οι παραλίες έχουν τον πρώτο λόγο και σειρά έχουν τα εστιατόρια και οι καφετέριες. Τόπος καθημερινής συνάντησης, η 27

28 πλατεία η οποία κάθε βράδυ κατακλύζεται από κόσμο και στη συνέχεια τα νυχτερινά κέντρα που υπόσχονται διασκέδαση μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το νησί της Λευκάδας είναι ένας προορισμός πολύ γνωστός, όχι μόνο για τη φυσική ομορφιά, τις πανέμορφες παραλίες, την παραδοσιακή κουζίνα και την ενδιαφέρουσα νυχτερινή ζωή αλλά επειδή ο επισκέπτης μπορεί να συνδυάσει τις διακοπές του και με διάφορες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, άλλες σε μεγάλο επίπεδο ανάπτυξης και άλλες σε μικρότερο. Οπότε παρατηρούμε τουρίστες, που σκοπό έχουν να επισκεφθούν Εκκλησιαστικά και αρχαία μνημεία, αθλητές που λαμβάνουν μέρος σε διεθνής διαγωνισμούς, επισκέπτες που ενδιαφέρονται να ευρύνουν περισσότερο τις γνώσεις τους ή να ανακαλύψουν τις ομορφιές του φυσικού τοπίου κλπ. Τα παραπάνω είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους ο προορισμός αυτός προσελκύει κάθε χρόνο όλο και περισσότερους επισκέπτες από διάφορα μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού και αυτό φαίνεται από τα ποσοστά πληρότητας του νησιού, ειδικά κάθε καλοκαιρινή τουριστική περίοδο, τα οποία αγγίζουν και πολλές φορές ξεπερνούν τις δυνατότητες διαχείρισης των επισκεπτών του. 3.2 Ο Νομός Λευκάδας Γεωγραφική Θέση Γενικά Χαρακτηριστικά Η Λευκάδα είναι νησί του Ιονίου πελάγους και ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Επτανήσων. Εκτείνεται από (ακρωτήριο Λευκάτας) μέχρι και 56 (ακρωτήριο Αγίας Μαύρας) βορείου πλάτους και από μέχρι ανατολικού μήκους (μεσημβρινός του Γκρήνουιτς). Βρίσκεται ανάμεσα στην Κέρκυρα και την Κεφαλονιά. Βρίσκεται πολύ κοντά στις ακτές της δυτικής ηπειρωτικής Ελλάδας. Μια πολύ στενή λωρίδα θάλασσας τη χωρίζει από την Ακαρνανία και μια πλωτή κινητή γέφυρα, μήκους 50 μέτρων, την συνδέει μαζί της. Η Λευκάδα, με έκταση 302,51 τετραγωνικά χιλιόμετρα είναι το τέταρτο σε μέγεθος νησί των Επτανήσων και έχει πληθυσμό κατοίκους. Μαζί με τα νησάκια, Μεγανήσι, Κάλαμο, Καστό, Σκορπιό, Σκορπίδι, Μαδουρή, Σπάρτη, Θηλειά, Κυθρό κι άλλα μικρότερα γύρω από αυτά, συναποτελεί διοικητικά τον Νομό της Λευκάδας, πού έχει ως πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη και χωρίζεται σε 6 Δήμους (Λευκάδας, Ελλομένου, Απολλωνίων, Καρυάς, Σφακιωτών και Μεγανησίου) και 2 κοινότητες (Καλάμου και Καστού). 3.3 Η Ιστορία του Νησιού «Η Λευκάδα ή Λευκαδία, Λευκάς Πέτρη (Πάπυρος Λαρούς Μπριττάνικα, τόμος 38, σελ. 203) κατά τον Όμηρο, στα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή ως Νήρικος, όπως ονομαζόταν η πρωτεύουσά της. Κατά μια επικρατούσα άποψη, οφείλει μάλλον το όνομα της στους λευκούς απόκρημνους βράχους του νοτιότερου ακρωτηρίου της, του Λευκάτα ή στις κάτασπρες ονειρεμένες παραλίες της. Είναι εδώ που η παράδοση θέλει την ποιήτρια Σαπφώ να δίνει τέλος στη ζωή της, εξ αιτίας του άτυχου ερωτά της για τον Φάωνα. Ο Γερμανός αρχαιολόγος Νταίρπφελντ, βοηθός του Ερρίκου Σλήμαν που ανακάλυψε την Τροία και τις Μυκήνες, ήταν εκείνος που υποστήριξε τη Θεωρία ότι η Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. Στις ανασκαφές του στο Νυδρί έφερε στο φως σημαντικά ευρήματα από την εποχή του Χαλκού (2000 π.χ. περίπου) και μαρτυρούν την ύπαρξη ιδιότυπου πολιτισμού, συγγενούς προς τις απέναντι ηπειρωτικές ακτές.. Τα ανθρώπινα ίχνη στη Λευκάδα ξεκινούν από την παλαιολιθική εποχή γύρω στο 8000 π.χ.». Πρώτοι κάτοικοι της Λευκάδας είναι οι Λέλεγες, που κατακτήθηκαν από τους Κεφαλλήνιους και το Λαέρτη, πατέρα του Οδυσσέα. Η ιστορία της Λευκάδας, από τον 7ο αιώνα π.χ. όταν γίνεται αποικία των Κορινθίων ως τη Ρωμαϊκή κατάκτηση, είναι 28

29 συνδεδεμένη πολιτικά με την πόλη της Κορίνθου, την οποία ακολούθησε σ όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής: τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, τη μάχη των Πλαταιών, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ως σύμμαχος των Σπαρτιατών και την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Παρά την σθεναρή αντίστασή της απέναντι στους Ρωμαίους, τον 3ο π.χ. αιώνα, η Λευκάδα τελικά υποκύπτει στην υπεροπλία των κατακτητών, τον 2ο αιώνα π.χ. Στα χρόνια της Ρωμαϊκής κατάκτησης κατασκευάζονται αξιόλογα έργα όπως η λίθινη γέφυρα που συνέδεε την πόλη της Λευκάδας με την Ακαρνανία μήκους 700 μέτρων και ανοικοδομείται το αρχαίο τείχος. Το 1204 το νησί ενσωματώθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, αλλά από το 1294 η Λευκάδα πέρασε στα χέρια των Φράγκων, αφού δόθηκε ως προίκα στον Κόμη Ιωάννη Ορσίνι που αργότερα έχτισε τον πυρήνα του Κάστρου της Αγίας Μαύρας, που στέκει σήμερα στην είσοδο του νησιού. Η ιστορία του νησιού, από το 14ο αιώνα ως και την ενσωμάτωσή του στο νεοελληνικό κράτος, είναι πυκνή σε γεγονότα-ορόσημα μιας μακραίωνης ιστορικής περιπέτειας. Το 1331 η Λευκάδα καταλαμβάνεται από τους Ανδηγαυούς, ενώ το 1343 γίνεται φέουδο των Τζώρτζι. Το 1357 γίνεται η «επανάσταση της βουκέντρας», η εξέγερση των χωρικών του νησιού κατά του Γρατιανού Τζώρτζη, γεγονός που ενέπνευσε, αιώνες αργότερα, τον Λευκάδιο ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη να γράψει το έργο του Φωτεινός. Το 1362 το νησί περνά στους Τόκκους, το 1479 το κατακτούν οι Οθωμανοί, για να γνωρίσει προσωρινά για δύο χρόνια (1502-3) την ενετική κυριαρχία και να περάσει ξανά στα χέρια των Τούρκων, για μια παρατεταμένη περίοδο που τελειώνει στα Το έτος αυτό επανέρχονται οι Ενετοί. Η Λευκάδα καταλαμβάνεται από τον Φραγκίσκο Μοροζίνι, η πρωτεύουσα μεταφέρεται έξω από το Κάστρο στη σημερινή της θέση που ονομάζεται Αμαξική και οι Λευκαδίτες χάνουν τον έλεγχο του λιμανιού και το εμπόριο περνά στα χέρια των Ενετών. Η ενετοκρατία είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδος για τους Λευκαδίτες, που αποκομμένοι από την υπόλοιπη Ελλάδα και με τους Ενετούς αδιάφορους στο να αναπτύξουν ένα κοινωνικό και πολιτιστικό υπόβαθρο όπως έκαναν στη Ζάκυνθο και στην Κέρκυρα δυσκολεύτηκαν να οργανώσουν την κοινωνική τους ζωή και να δημιουργήσουν τη δική τους πνευματική κίνηση. Ωστόσο, στα χρόνια αυτά, οι Ενετοί εκσυγχρόνισαν τη δημόσια ζωή, ιδρύοντας δικαστήρια και βάζοντας τις βάσεις για την οργάνωση των διοικητικών υπηρεσιών, όμως η εξουσία των αριστοκρατικών οικογενειών ήταν καταπιεστική και όταν οι Γάλλοι δημοκρατικοί πήραν το νησί, οι ντόπιοι ένοιωσαν ανακούφιση. Ακολουθεί μια περίοδος συνεχών ιστορικών μεταβολών. Οι Γάλλοι διαδέχτηκαν τους Ενετούς το 1797 και αμέσως μετά η Λευκάδα, όπως και όλα τα Επτάνησα περνούν υπό Ρωσοτουρκική επικυριαρχία. Από το 1802, το νησί αποτελεί τμήμα της Επτανήσου Πολιτείας, του πρώτου ημιανεξάρτητου υπό τη ρωσοτουρκική «προστασία» ελληνικού κρατιδίου. Παρά τα ψήγματα δημοκρατικών ελευθεριών, η Αγγλική διοίκηση χαρακτηρίστηκε από σκληρότητα και επέβαλε βαριά φορολογία στους φτωχούς Λευκαδίτες, μέτρο που είχε ως αποτέλεσμα την εξέγερση των χωρικών της Λευκάδας. Την εποχή εκείνη ωστόσο κατασκευάστηκαν πολλά δημόσια έργα, όπως δρόμοι, γέφυρες και υδραγωγεία. Η ένωση της Λευκάδας όπως και των Επτανήσων στο σύνολό τους με την Ελλάδα έγινε το 1864 όταν, μετά την έξωση του Όθωνα, ανέβηκε στο θρόνο ο Γεώργιος ο Α'. Για λίγα χρόνια το νησί ευημερούσε και η αστική τάξη ανέπτυξε ιδιαίτερα το εμπόριο. Όμως με την είσοδο του 20ου αιώνα, το έτος 1900, περονόσπορος κατάστρεψε όλους τους αμπελώνες του νησιού, οδηγώντας στη φτώχεια και την απελπισία τους κατοίκους. Τότε άρχισε το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική και τον Καναδά, που δεν κόπασε παρά μετά το τέλος των μεγάλων πολέμων του αιώνα, οπότε η ζωή άρχισε να βελτιώνεται σταθερά και για τη Λευκάδα, από τις αρχές της δεκαετίας του

30 3.4 Φυσικοί Πόροι Το έδαφος της Λευκάδας είναι κατά το 72.6% ορεινό και μόλις το 10,2% έχει πεδιάδες. Έχει ψηλά βουνά με ψηλότερη κορυφή στο κέντρο τα Σταυρωτά (1.182 μ.). Ακολουθούν η Ελάτη (1.126 μ.), ο Αϊ Λιας (1.014 μ.) και το Μέγα Όρος (1.012 μ.). Από τον κεντρικό ορεινό της όγκο, ξεκινούν χαμηλότερα βουνά που πέφτουν απότομα στη θάλασσα και σχηματίζουν απόκρημνες και βραχώδεις ακτές. Στενά οροπέδια πάνω στα βουνά, σε διάφορα ύψη (Καλοκαιρινού, Σφακιωτών, Λευκάτας κ.α.) και κοιλάδες στα πεδινά, με μεγαλύτερη της Βασιλικής, κάνουν το τοπίο να εναλλάσσεται εντυπωσιακά. Ανάμεσα στα βουνά υπάρχουν και οι πεδιάδες της Φλέβας, και του Εγκλεισμένου. Οι πεδιάδες τους είναι πολύ εύφορες και παράγουν λάδι, ελιές, σιτηρά κλπ. Δυτικά της Λευκάδας βρίσκεται το μεγάλο τεκτονικό ρήγμα του Ιονίου, σ αυτό οφείλονται τα μεγάλα βάθη της θάλασσας και οι απόκρημνες δυτικές ακτές όλων των Ιονίων νήσων. Λαϊνάκι, Αχλάδα, Σικερό, Σκάρος, Μεγάλη Ράχη και χερσόνησος Λευκάτα, είναι οι αγέρωχες βραχώδεις ακτές, που σχηματίζουν φυσικά σκηνικά μιας σπάνιας κι άγριας ομορφιάς. Το κλίμα του νησιού είναι μεσογειακό, με κύρια χαρακτηριστικά τη μεγάλη ηλιοφάνεια, τον ήπιο αλλά βροχερό χειμώνα-με σπάνια φαινόμενα το χιόνι και τον παγετό-και το ζεστό καλοκαίρι που είναι ευχάριστο χάρις στους δροσερούς του ανέμους οι οποίοι το διατηρούν ξηρό. Η Λευκάδα είναι καταπράσινο νησί με πυκνή βλάστηση στα ανατολικά και νότια. Στη δυτική πλευρά της που είναι απόκρημνη, βρίσκονται πολλές εκτεταμένες παραλίες με άμμο. Διαθέτει, επίσης στενά οροπέδια, εύφορες κοιλάδες και φαράγγια με πλούσια βλάστηση, ενώ έχει αξιόλογη χλωρίδα που περιλαμβάνει ελιές, κυπαρίσσια, ποικιλία πεύκων, βελανιδιές και πλατάνια. Θα συναντήσετε επίσης δύο σπάνια είδη του πανέμορφου φυτού παιωνία (penegrina και mascula), μια ειδική ποικιλία δρυός, αρωματικά βότανα και σπάνια λουλούδια. Το νησί έχει αρκετές πηγές, όπως οι ονομαστές πηγές της Κερασιάς στο Σύβρο, χείμαρρους που κάποτε είναι ορμητικοί και σχηματίζουν μικρούς καταρράκτες, όπως ο Δημοσάρης στην περιοχή του Νυδριού των οποίον η ομορφιά είναι εντυπωσιακή και έχει προταθεί ο χαρακτηρισμός τους, από την Ειδική Χωροταξική Μελέτη, σαν τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Ακόμη υπάρχουν εντυπωσιακά φαράγγια, όπως της Μέλισσας στους Σφακιώτες και των Χαραδιάτικων. Οι δύο λιμνοθάλασσες, στο βόρειο τμήμα του νησιού, αποτελούν σημαντικούς υγροβιότοπους για πολλά είδη πτηνών και προστατεύονται από τη σύμβαση Ramsar αλλά και από το Υπουργείο Πολιτισμού για την αμμουδιά τους, που έχει αναγνωριστεί ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Πλούσιος είναι ο θαλάσσιος διαμελισμός της Λευκάδας. Αποτελείται από εντυπωσιακές ακτές, χερσονήσους, ακρωτήρια - με ξεχωριστό το ακρωτήριο Λευκάτα - όρμους που αποτελούν εξαιρετικά φυσικά λιμάνια όπως του Βλυχού, των Συβότων, της Ρούδας στα ανατολικά της Λευκάδας και της Βασιλικής στη νότια πλευρά. Πολλοί διαδοχικοί όρμοι υπάρχουν και στο Μεγανήσι, που δημιουργούν μικρά εντυπωσιακά φιόρδ. 30

31 3.5 Πολιτισμικοί - Πολιτιστικοί Πόροι Ο Λευκαδίτης μέσα από τη μακρά του ιστορία (Λευκάδα, Φως στις Διακοπές σας, 2005) ανέπτυξε μια ιδιαίτερη κουλτούρα και καλλιτεχνική ευαισθησία στα γράμματα και τις τέχνες. Η τοιχογραφία, η Αγιογραφία, η ξυλογλυπτική και η ζωγραφική υπήρξε έκφραση ευαισθησίας ανά αιώνες. Το 1830, οι θεατρικές παραστάσεις ξεκίνησαν να παρουσιάζονται στο νησί καθώς και χορωδιακά συγκροτήματα. Η παράδοση της Λευκάδας στον τομέα της μουσικής, της παιδείας και της αγωγής είναι μακρά. Σήμερα το εξέχων Σωματείο αποτελεί η Φιλαρμονική Εταιρεία Λευκάδας που ιδρύθηκε το 1850 και συμπληρώνουν το σύγχρονο πολιτιστικό σκηνικό της Λευκάδας. Κάθε χρόνο η γιορτή της Φιλαρμονικής γίνεται στις 12 Δεκεμβρίου, ημέρα της γιορτής του Αγίου Σπυρίδωνα, πολιούχο του νησιού και συνοδεύεται από ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Κορυφαίας σημασίας και αναγνώρισης, οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης που ξεκίνησαν το 1955 και επαναλαμβάνονται από τότε παράλληλα με το Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ το οποίο προκαλεί το ενδιαφέρον πλήθους επισκεπτών και κατοίκων του νησιού αφού παίρνουν μέρος σε αυτό συγκροτήματα από όλο τον κόσμο. Τα πολιτιστικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στον Νομό Λευκάδας είναι πολλά και διοργανώνονται από ένα μεγάλο σύνολο σωματείων και οργανώσεων που τα επιμελείται. Τα σωματεία αυτά περιλαμβάνουν το Εθνικό Ωδείο Λευκάδας, Μουσικοφιλολογικούς ομίλους, Χορωδίες, Αθλητικά σωματεία, Καλλιτεχνικούς συλλόγους, την Κινηματογραφική Λέσχη κλπ. Αναφέρουμε επιγραμματικά τον εορτασμό της Ένωσης των Ιονίων Νήσων, Τα Βαλαωρίτια, την αναπαράσταση του Λευκαδίτικου γάμου, το καρναβάλι και πλήθος άλλων. Πολλά είναι και τα μνημεία που υπάρχουν σε πολλές περιοχές του νησιού, αρχαία, βυζαντινά, μεταβυζαντινά και νεότερα. Αρκετά είναι τα μουσεία με διάφορα θέματα και πολλές οι Εκκλησίες και τα μοναστήρια που κάθε μια έχει την ιδιαίτερη ιστορία της. Σημαντικά ιστορικά έργα από το Κάστρο της Αγίας Μαύρας που χρονολογείται από το 1300 μέχρι την υπερσύγχρονη μαρίνα του νησιού που ολοκληρώθηκε το 2006, μαρτυρούν τα πολλά και διάφορα άξια παρατήρησης στοιχεία του νομού Λευκάδας. Η κύρια συμβολή όμως του νησιού στον παγκόσμιο πολιτισμό ήρθε μέσα από τις μεγάλες προσωπικότητες αυτού του τόπου. Η Λευκάδα είναι από τις σπουδαιότερες περιοχές της Ελλάδας σε πνευματικό δυναμικό. Είναι πολλοί οι Λευκαδίτες που διακρίθηκαν στα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες. Πέρα από τους αξιόλογους λόγιους, καθηγητές πανεπιστημίου, πολιτικούς, δημοσιογράφους κλπ., η συμβολή μερικών παραμένει αθάνατη. Συνοπτικά θα παρουσιάσουμε κάποιες από τις εξέχουσες μορφές αυτές. Μια από τις χαρακτηριστικές προσωπικότητες (Μητρέλης, 2002) αποτελεί ο εθνικός μας ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης ( ) ο οποίος γεννήθηκε στη Λευκάδα, εμπνεύστηκε και μεγαλούργησε στο νησί της Μαδουρής, το νησί του Βαλαωρίτη όπως ονομάστηκε έπειτα και είναι ο τρίτος κατά σειρά μεγάλος ποιητής των Επτανήσων μετά τον Σολωμό και τον Κάλβο. Σπούδασε στο εξωτερικό νομικά, Παρίσι, Γενεύη, Πίζα όμως δεν άσκησε ποτέ το επάγγελμα του νομικού αφού τον κέρδισε η ποίηση. Οι ποιητικές του συλλογές ήταν τα «Στοιχουργήματα» (1847), τα «Μνημόσυνα» (1857), η «Κυρά Φροσύνη» (1859), ο «Αθανάσιος Διάκος» (1867) και το τελευταίο του έργο ο «Φωτεινός» που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει λόγω του θανάτου του σε ηλικία 55 ετών. 31

32 Ο οικουμενικός μας ποιητής Άγγελος Σικελιανός ( ) ήταν από τους μεγαλύτερους ποιητές του νεοελληνικού λυρισμού. Ήταν προικισμένος με μεγάλες πνευματικές και ψυχικές ιδιότητες, φιλοσοφικό μυαλό και χαρακτήρα ανώτερου ανθρώπου. Αφοσιώθηκε με φανατισμό στα υψηλά ιδεώδη του ανθρώπου και πίστευε με μεγάλο ενθουσιασμό στην αποστολή του ποιητή. Ανατράφηκε σε οικογενειακό περιβάλλον με ιστορικές και πνευματικές παραδόσεις. Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύτηκαν το 1901 σε περιοδικά. Μερικά από τις πιο γνωστές σειρές τραγουδιών είναι ο «Διθύραμβος της Ρόδου», η «Σιβύλλα» και ο «Θάνατος του Διογένη». Ο ιστορικός Ιωάννης Ζαμπέλιος ( ) με σπουδές στο εξωτερικό Παρίσι και Ιταλία, από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής εταιρείας το 1817, πρωτοστάτησε στην επαναστατική απελευθερωτική κίνηση το 1821 και παράλληλα πρόσφερε ως εισαγγελέας και ανώτατος δικαστικός σύμβουλος της Ιονίου Πολιτείας. Τέλος ο Λευκάδιος Χέρν ο οποίος γεννήθηκε στην Λευκάδα από Ελληνίδα μητέρα και πατέρα Ιρλανδό πρωτοστάτησε στη διάδοση της Ιαπωνικής κουλτούρας και ανακηρύχθηκε εθνικός ποιητής της Ιαπωνίας με το όνομα Ιακούμι Κοϊζούμι. Αυτές αλλά και πάρα πολλές ακόμη είναι οι προσωπικότητες εκείνες που μεγαλούργησαν στην Λευκάδα και προσδίδουν στο νησί κύρος και φήμη για τα πνευματικά του τέκνα που έκαναν υπερήφανο τον τόπο που τους γέννησε. 3.6 Τουριστικοί Πόροι Οι Λευκαδίτες διατηρούν την παράδοση του νησιού τους αλλά παράλληλα το αναπτύσσουν για να παρέχει όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Έχουν όμως αποφύγει την παγίδα της άναρχης δόμησης, φροντίζοντας να διατηρήσουν το αυθεντικό χρώμα του νησιού συνδυάζοντας το με τη σύγχρονη τουριστική εξέλιξη. Οι τουριστικές υποδομές έχουν βελτιωθεί με τη πάροδο των ετών και κάθε χρόνο καλύπτουν ολοένα και περισσότερο την τουριστική ζήτηση που προκύπτει από την ανάγκη των επισκεπτών για ποιοτικότερες και πληρέστερες υποδομές. Φυσικά υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης των υποδομών αυτών ώστε να αναπτυχθούν καλύτερα και να ευδοκιμήσουν οι μορφές εναλλακτικού τουρισμού που υφίστανται ήδη ή που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στον νομό. Οι περισσότερες και πιο ποιοτικές τουριστικές υποδομές εντοπίζονται κυρίως στην πόλη της Λευκάδας που περιλαμβάνει το Τμήμα Τουρισμού της Νομαρχίας Λευκάδας και διατηρεί από το καλοκαίρι του 2007 Info Desk, με υπάλληλους σε ωράριο , σε κεντρικό σημείο της πόλης, απ όπου οι επισκέπτες μπορούν να βρίσκουν χρήσιμές πληροφορίες και οδηγίες για κάθε είδος τουριστικής προσφοράς. Ακόμη υπάρχουν τουριστικά πρακτορεία με υπηρεσίες εκδρομών, τοπικών κρουαζιερών, επισκέψεων σε αρχαιολογικούς χώρους και διάφορων τουριστικών δραστηριοτήτων, γραφεία ενοικιάσεων λεωφορείων, mini bus, αυτοκινήτων, μοτοποδηλάτων, μοτοσικλετών, ναυτιλιακών μέσων καθώς και εξοπλισμού για θαλάσσια και άλλα σπορ. Στην πόλη υπάρχει ακόμη η σύγχρονη μαρίνα που ολοκληρώθηκε το 2006, έχει την δυνατότητα ελλιμενισμού 620 σκαφών, καθώς και υπηρεσίες συντήρησης, επισκευής και αποθήκευσης των σκαφών σε ειδικό χώρο. Ακόμη υπάρχουν καταστήματα με διάφορα αξεσουάρ και ναυτιλιακά είδη, καθώς και άλλα καταστήματα, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων και χώροι αναψυχής και ξεκούρασης. Οι οργανωμένες παραλίες κοντά στην 32

33 πόλη είναι λίγες όμως ιδιαίτερα αξιόλογες και προσφέρουν ένα σύνολο υπηρεσιών αναψυχής, από επαγγελματίες που διατηρούν επιχειρήσεις πολύ κοντά σε αυτές. Ακόμα υπάρχει σε πολλές από αυτές, προσωπικό από ναυαγοσώστες που διαφυλάσσουν την ασφάλεια των λουομένων. Οι τουριστικές υποδομές εκτός πόλης, είναι πιο περιορισμένες και αφορούν κυρίως μικρές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες ενός μεγάλου όγκου επισκεπτών. Κυρίως στις υπέροχες παραλίες της δυτικής πλευράς του νησιού που είναι αρκετά ανεκμετάλλευτες, αφού το οδικό δίκτυο είναι κακό, παρά τα έργα βελτίωσής του, και οι επιχειρήσεις λιγοστές. Εξαίρεση αποτελεί μια από τις πιο διάσημες παραλίες του νησιού, το Κάθισμα, όπου αρκετοί επιχειρηματίες και ιδιώτες διατηρούν επιχειρήσεις και οι παρεχόμενες υπηρεσίες την καθιστούν μια από τις πιο οργανωμένες παραλίες του νησιού. Στην ανατολικά πλευρά του νησιού, τις τουριστικές ανάγκες αναλαμβάνουν επιχειρηματίες και κάτοικοι των τουριστικών χωριών. Εδώ οι υπηρεσίες ανάλογα με την περιοχή είναι σε διαφορετικά επίπεδά και παρατηρούμε τις περισσότερες στο διάσημο Νυδρί, με την Βασιλική, την Νικιάνα και την Λυγιά να ακολουθούν. Οι τουριστικές υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες στις περιοχές αυτές, αφορούν κυρίως επισιτιστικές μονάδες, χώρους αναψυχής, υπηρεσίες ενοικιάσεων επιγείων και μικρών θαλάσσιων μέσων μεταφοράς και εξοπλισμού διαφόρων σπορ, νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, καφετέριες κλπ. Για την διαμονή των επισκεπτών τον λόγο έχουν τα 173 ξενοδοχεία που υπάρχουν σε όλο το νησί και είναι κυρίως Β, Γ και Δ κατηγορίας και τα πάρα πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια σε πολλά σημεία της πόλης που κάποια από αυτά προσφέρουν ποιότητα υπηρεσιών ανάλογη με αυτή των ξενοδοχείων τελευταίων κατηγοριών μιας και είναι νεόκτιστα και έχουν όλες τις ευκολίες και ανέσεις που επιθυμεί ο μέσος επισκέπτης. Ξενοδοχεία Α κατηγορίας είναι περιορισμένα, για παράδειγμα το Armonia Hotel στο χωριό Νυδρί και το Esperides Resort στο νησί Μεγανήσι, όπως και άλλα δύο που βρίσκονται στο χωριό Νικιάνα και είναι τα Villa Thomais και Neion Hotel. Το χωριό Νικιάνα που απέχει 10 χιλιόμετρα από την πόλη της Λευκάδας και 7 χιλιόμετρα από το τουριστικό Νυδρί βρίσκεται και το ένα από τα δύο, κατηγορίας De Luxe, ξενοδοχεία της Λευκάδας, το Ionian Blue Hotel. Είναι αναμφισβήτητα το καλύτερο ξενοδοχείο του νησιού, μιας και είναι χτισμένο την τελευταία τετραετία και παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες έχοντας 12 σουίτες, 112 δωμάτια, 2 βίλλες, 1 πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων και 18 μικρές, συνεδριακό χώρο, και υπηρεσίες SPA και ευεξίας. Το δεύτερο ξενοδοχείο αυτής της κατηγορίας ονομάζεται Olivetto Mediterranean Villas και βρίσκεται σε ένα χωριό, την Απόλπαινα 2 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη της Λευκάδας και χωρίζεται σε 6 πολυτελείς βίλλες με ιδιωτική πισίνα και ανάλογες με την κατηγορία ανέσεις και υπηρεσίες. Τα ενοικιαζόμενα δωμάτια όπως αναφέραμε, είναι κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις, κυρίως σε παραθαλάσσια χωριά. Προσφέρουν αρκετές υπηρεσίες μιας και τα περισσότερα είναι νεόκτιστα, με πλήρη εξοπλισμό, επίπλωση, κλιματισμό και όλες τις ευκολίες. Οι ανέσεις που υπόσχονται τα καθιστούν επιλογές για ένα μεγάλο σύνολο επισκεπτών διαφόρων ηλικιών, οικονομικού μεγέθους και τουριστικών απαιτήσεων. 3.7 Συμπεράσματα Το νησί της Λευκάδας, όπως διαπιστώσαμε από την άνω περιγραφή, είναι ένας τόπος που έχει ιδιαίτερη ιστορία, με πολλά μνημεία και ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Τα πολιτιστικά και πολιτισμικά στοιχεία του είναι έντονα και μπορεί να τα παρατηρήσει κάποιος σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής των Λευκαδίων. Από τον τρόπο που καλωσορίζουν τον επισκέπτη και λαμβάνουν μέρος στα πολιτιστικά δρώμενα, μέχρι την έμπρακτη ανάδειξη της αγάπης για τον τόπο τους. Ακόμη και με την συμμετοχή τους στην διάσωση και συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του νομού, με σκοπό να 33

34 κρατήσουν ζωντανή την ιστορία του για αυτούς και τις επόμενες γενιές. Με την ιδιαίτερη γεωμορφολογία του το νησί αυτό, είναι ένας ξεχωριστός προορισμός. Συνδυάζει ορεινά στοιχεία, ψηλά βουνά, ενδιαφέρουσα χλωρίδα και πανίδα, μικρούς καταρράκτες, λιμνοθάλασσες, μικρά δάση, και φυσικά τις απέραντες διεθνούς φήμης παραλίες, με τα γαλαζοπράσινα νερά που συναντούν τα λευκά βράχια. Πολλά παραθαλάσσια χωριά βρίσκονται κυριολεκτικά ανάμεσα σε βουνό και θάλασσα, αφού οι μικρές αποστάσεις μεταξύ τους κάνουν εύκολη υπόθεση την μετάβαση από το ένα σημείο στο άλλο. Οι τουριστικές υποδομές του νησιού τα τελευταία χρόνια έχουν βελτιωθεί και αρκετά έργα έχουν γίνει πραγματικότητα. Είναι εκείνα που σε συνδυασμό με το τουριστικό προϊόν του νησιού, θα αποτελέσουν έναν πιθανό τουριστικό προορισμό για πλήθος επισκεπτών. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης σε πολλούς τομείς που παραμένουν ανεκμετάλλευτοι και οι δυνατότητες ανάπτυξης σε πολλά τουριστικά πεδία είναι μεγάλες. Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση γίνονται βήματα από τους φορείς του Νομού που προσπαθούν να βρουν τον δρόμο προς την υγιή τουριστική προβολή και ανάπτυξη του τόπου. 34

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΛΕΥΚΑΔΑΣ 4.1 Εισαγωγή Το νησί της Λευκάδας αποτελεί έναν προορισμό, που εδώ και κάποια χρόνια έχει αναπτύξει ως ένα σημείο κάποια είδη εναλλακτικού τουρισμού, όμως ευνοεί και την ανάπτυξη νέων ειδών, αφού έχει πλεονεκτήματα που συντελούν σε μια τέτοια κατεύθυνση. Στο προηγούμενο κεφάλαιο δώσαμε μια περιγραφή του νομού Λευκάδας και κάναμε αναφορά σε κάποια από τα στοιχεία του που τον κάνουν μοναδικό. Στο κεφάλαιο αυτό θα ασχοληθούμε με δύο τομείς. Ο πρώτος θα είναι με τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού, που είναι σε ένα συγκεκριμένο στάδιο ανάπτυξης στην Λευκάδα και μπορούν να αναπτυχθούν περισσότερο και ο δεύτερος θα είναι με τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού, οι οποίες δεν έχουν αναπτυχθεί, ενώ υπάρχουν οι δυνατότητες να γίνει κάτι τέτοιο. Παράλληλα θα διατυπώσουμε ορισμένες προτάσεις για την βελτίωση της κάθε μορφής. Ο πρώτος τομέας περιλαμβάνει τις ακόλουθες μορφές εναλλακτικού τουρισμού: Θρησκευτικός τουρισμός, τουρισμός άθλησης, μορφωτικός τουρισμός και τουρισμός τρίτης ηλικίας. Ο δεύτερος τομέας περιλαμβάνει μορφές εναλλακτικού τουρισμού όπως του συνεδριακού τουρισμού, του αγροτικού τουρισμού και του θαλάσσιου τουρισμού. ΜΕΡΟΣ Ι - ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 4.2 Ο Θρησκευτικός Τουρισμός στον Ν. Λευκάδας Εισαγωγή Ο Θρησκευτικός τουρισμός συνήθως αποτελεί κίνητρο για άτομα τρίτης ηλικίας που όσο μεγαλώνουν επιζητούν μια πιο στενή επαφή με την θρησκεία και γενικά την έννοια του ιερού. Αφόρα όμως και άλλες ηλικιακές ομάδες που είτε θέλουν να εκπληρώσουν κάποιο τάμα, είτε ενδιαφέρονται να παρατηρήσουν από κοντά τους αμέτρητους θρησκευτικούς θησαυρούς της χώρας μας είτε από απλό ενδιαφέρον για την θρησκευτική παράδοση, ως μέρος της τοπικής παράδοσης. Στον Νομό Λευκάδας υπάρχει πλούσια θρησκευτική/χριστιανική παράδοση. Σε όλο το νησί ο επισκέπτης μπορεί να απαντήσει πλήθος Μοναστηριών, Ναών (ενοριακών και εξωκλησιών) και θρησκευτικών τόπων που σίγουρα θα του προκαλέσουν δέος, εκτός βέβαια από την ιστορική και καλλιτεχνική τους αξία. Μέσα στην πόλη της Λευκάδας αλλά και στα χωριά όλου του νησιού υπάρχουν πολλές εκκλησίες και μοναστήρια με την δική τους ξεχωριστή ιστορία. Οι περισσότερες εκκλησίες είναι μονόκλιτες βασιλικές με ημικυκλική αψίδα, ώστε να αποκαθίστανται εύκολα μετά από σεισμό. Διαθέτουν έντονα στοιχεία της Δύσης, γλυπτά στο εξωτερικό και αγιογραφίες που θυμίζουν Αναγέννηση. Θα συγκινήσει τον επισκέπτη η ομορφιά των τοπίων και οι εξοχικές εκκλησίες, συχνά διακοσμημένες με τοιχογραφίες της Ιονικής Σχολής του 17ου και 18ου αιώνα. Πολλοί από τους ναούς αυτούς χρονολογούνται πριν από τον 15ο αιώνα. Μάλιστα, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες, αυτή του Αγίου Ιωάννη του Αντζούση, ανακαλύφθηκε από τους Φράγκους Ανδηγαυούς ιππότες (Ανζού), το έτος 1331 και μαζί με την Ιερά Μονή της Παναγίας της Οδηγήτριας, που η ίδρυσή της τοποθετείται γύρω στα 1450, ενώ κατά κάποιους επιστήμονες γύρω στα 1100 και 35

36 βρίσκεται στο χωριό Απόλπαινα, αποτελούν τα παλαιότερα Χριστιανικά μνημεία του νησιού. Άλλος πολύ ενδιαφέρον Ναός είναι της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, που ανήκε στους προγόνους του Άγγελου Σικελιανού και υπήρχε εδώ πριν το Το ξύλινο τέμπλο του με την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας στην οποία είναι αφιερωμένος, είναι έργο του Τομάζο Τζεν, με εμφανή στοιχεία βυζαντινής παράδοσης. Σήμερα είναι ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου της πόλης. Ο ναός του Παντοκράτορα, μια ακόμα ιδιωτική εκκλησία η οποία ανήκει στους απογόνους της οικογένειας Βαλαωρίτη, έχει ξεχωριστή αξία και βρίσκεται στο κέντρο της αγοράς στην πόλη της Λευκάδας. Οι αγιογραφίες της ανήκουν σε πολύ γνωστούς Επτανήσιους αγιογράφους, ενώ πίσω από το ιερό βήμα βρίσκεται ο τάφος του εθνικού ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ενώ στο εσωτερικό της έχουν ταφεί κι άλλοι εξέχοντες Λευκαδίτες. Τέλος ο ναός του Αγίου Μηνά, βρίσκεται λίγο πιο πάνω, στη δυτική άκρη του κεντρικού δρόμου. Είναι αξιόλογος λόγω του εξαιρετικού ξυλόγλυπτου τέμπλου του και τις εικόνες σπουδαίων αγιογράφων εκείνης της εποχής, όπως του Κονταρίνη, του Ρούσου και τις ελαιογραφίες των Δοξαρά, Κουτούζη, Βεντούρα και άλλων. Η εκκλησία θεμελιώθηκε το 1707 με άδεια των Ενετών σε ρυθμό μπαρόκ. Ο αρχικός ναός ήταν μικρός και ανοικοδομήθηκε στις σημερινές του διαστάσεις μετά από ζημιές το Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πλήθος θρησκευτικών τόπων, με τον καθένα να κατέχει ιδιαίτερα θαυμάσια χαρακτηριστικά αλλά επιλέξαμε να αναλύσουμε τους τρεις τόπους που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο θρησκευτικό ενδιαφέρον των επισκεπτών και αυτοί είναι, η Ιερά Μονή Φανερωμένης, ο Ναός της Αγίας Μαύρας και το Μοναστήρι των Αγίων Πατέρων Η Ιερά Μονή Φανερωμένης Η Ιερά Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου Φανερωμένης Λευκάδος (Ζαμπέλης, 2002), όπως είναι και ο πλήρης της τίτλος, είναι ένα ιστορικό Μοναστήρι που βρίσκεται μόλις 3 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Λευκάδας σε έναν λόφο και αποτελεί για αιώνες το θρησκευτικό κέντρο του νησιού ως το αρχαιότερο και μεγαλύτερο μοναστήρι. Η Παναγία Φανερωμένη είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου που είναι παράλληλα και η προστάτιδα και πολιούχος του νησιού και γιορτάζει πανηγυρικά κάθε χρόνο, την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Είναι ανδρώο μοναστήρι με έναν Ηγούμενο, τον Ιερομόναχο π. Νικηφόρο και λίγους μοναχούς. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα. Οι χώροι του είναι οι εξής: Το καθολικό, όπου είναι ο κεντρικός Ναός της Μονής ο οποίος είναι αφιερωμένος στην Κάθοδο του Αγίου Πνεύματος. Το Συνοδικό, που περιλαμβάνει τον χώρο υποδοχής και φιλοξενίας των προσκυνητών. Το Αρχονταρίκι, το οποίο είναι χώρος φιλοξενίας και ξεκούρασης των προσκυνητών και σημειώνουμε ότι μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 50 προσκυνητές για διαμονή μιας νύχτας. Δίπλα στο Μοναστήρι έχει χτιστεί σύγχρονο Εκκλησιαστικό μουσείο με έργα από τον 11 ου αιώνα και μετά, στο οποίο εκτίθενται αντικείμενα εκκλησιαστικής τέχνης, έργα και εικόνες Λευκαδίων ζωγράφων, εκκλησιαστικά χειρόγραφα, ιερατικά άμφια, πολλά έργα αργυροχοΐας κλπ. Στον χώρο της μονής υπάρχουν 2 μεγάλα εργαστήρια, ένα κηροπλαστείο και ένα εργαστήριο κατασκευής θυμιάματος. Στην Μονή ακόμη έχει κατασκευαστεί Παρεκκλήσι του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτη που είναι ένας μικρός βυζαντινός Ναός με τρούλο στον οποίο φυλάσσονται Ιερά λείψανα. Ακόμη υπάρχει έκθεση Χριστιανικού βιβλίου 36

37 και κατάστημα μικρών ειδών Χριστιανικής τέχνης και ενθυμίων καθώς και ένας μικρός ζωολογικός κήπος με ζώα και πτηνά. Σημαντικό έργο είναι η βιβλιοθήκη του Μοναστηριού, που φιλοξενεί περισσότερους από 2000 τίτλους με σημαντικά βιβλία όπως: i) Χειρόγραφο Ευαγγέλιο του 15 ου αιώνα ii) Τριώδιο Ψυχοφελέστατο του 18 ου αιώνα iii) Χειρόγραφο Ευαγγέλιο 17ου αιώνα iv) Μηναίο Σεπτεμβρίου του 18 ου αιώνα v) Ιερό Ευαγγέλιο του 18 ου αιώνα vi) Θείο και ιερό Ευαγγέλιο του 17 ου αιώνα vii) Χειρόγραφο βιβλίο Ψυχωφελές του 1691 Ιστορικά, στην θέση που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι, κατά την αρχαιότητα υπήρχε καλλιμάρμαρο ιερό της θεάς Αρτέμιδος της Λευκαδίας. Στο πέρασμα του από την περιοχή της Νικοπόλεως, στη γειτονική Πρέβεζα, ο Απόστολος Παύλος έστειλε το 63 μ.χ. στο νησί τους τρεις βοηθούς του, Ακύλα, Σωσίωνα και Ηρωδίωνα. Μόλις ο Επίσκοπος Ηρωδίωνας έφτασε στο σημείο του ιερού, προσευχήθηκε στον Θεό και ο ναός της θεάς λύγισε, έπεσε και συνετρίβη. Όσοι Λευκάδιοι είδαν το θαύμα εκείνο, πίστεψαν ολόψυχα και αποτέλεσαν τον πρώτο Χριστιανικό πυρήνα. Έπειτα, οι τρεις βοηθοί του Αποστόλου Παύλου, κάλεσαν τους Λευκαδίτες στο χώρο εκείνο και κήρυξαν τη διδασκαλία του Ιησού. Έχτισαν αργότερα ευκτήριο οίκο προς τιμή της Παναγίας δημιουργώντας έτσι την πρώτη εκκλησία στο νησί. Ο Απόστολος Παύλος χειροτόνησε το Σωσίωνα πρώτο επίσκοπο Λευκάδος. Αργότερα, μετά την Α Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.χ.) στον χώρο του Ιερού προσκυνήματος της Παναγίας που είχε εντωμεταξύ διαμορφωθεί εκεί, έφτασαν δύο Θεοφόροι Πατέρες, συνοδευόμενοι από τον τότε Επίσκοπο Λευκάδος Αγάθαρχο, ο οποίος και είχε λάβει μέρος στην Σύνοδο της Νίκαιας. Εκεί λοιπόν εγκαταστάθηκαν οι Πατέρες και έφτιαξαν τον πρώτο Μοναστικό Οίκο. Με την πάροδο του χρόνου, οι δύο Πατέρες, με τη συμβολή των πιστών Λευκαδίων, μεγάλωσαν τον μικρό ναό της Παναγίας που ήδη υπήρχε και έχτισαν γύρω του μερικά κελιά. Την εποχή αυτή οι πιστοί άρχισαν να αφιερώνουν στην Παναγία διάφορα κτήματα ώστε ο Ναός να αποκτήσει μικρά έσοδα από τα οποία ζούσαν και διακονούσαν οι μοναχοί. Έτσι αναπτύχθηκε έντονη πνευματική ζωή και ο μοναχισμός βοήθησε ποικιλόμορφα το νησί. Τον 5 ο μ.χ. αιώνα παραγγέλθηκε στην Κωνσταντινούπολη η εικόνα της Παναγίας και συγκεκριμένα στον Ιερομόναχο Κάλλιστο ο οποίος ήταν ένας από τους εφημέριους του ονομαστού Ναού της Αγίας Σοφίας της Μεγάλης Εκκλησίας. Ο ευλαβής αυτός Ιερομόναχος, αφού τοποθέτησε -κατά την γνωστή τότε τεχνική κατασκευής εικόνων- τον γύψο πάνω στο ξύλο, βρέθηκε σε αδιέξοδο καθώς δεν μπορούσε να αποφασίσει ποια μορφή ακριβώς θα έπρεπε να αποδώσει στην Παναγία. Οπότε απέθεσε τις ελπίδες του στον Θεό και την Παναγία Την ίδια Την οποία και παρακάλεσε να του φανερώσει την μορφή που Εκείνη επιθυμούσε να Της αποδώσει. Έτσι, έπειτα από θερμή προσευχή και νηστεία κοιμήθηκε ήσυχος και το ίδιο βράδυ η ίδια η Υπεραγία Θεοτόκος παρουσιάστηκε στον ύπνο του σαν εικόνα, καθισμένη πάνω σε ψηλό θρόνο, με τον Υιό και Θεό Της στην αγκαλιά και αντίστοιχα στα δεξιά και αριστερά Της, οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ να στέκονται ευλαβικά με σταυρωμένα τα χέρια. Όταν έντρομος από το εξαίσιο θέαμα ξύπνησε και κοίταξε την εικόνα που είχε αφήσει την προηγούμενη νύχτα ανέγγιχτη, αντίκρισε έκπληκτος χαραγμένη την σκηνή εκείνη ακριβώς που είχε δει στον ύπνο του. Τότε, αμέσως έπεσε και προσκύνησε το αχειροποίητο σχέδιο της Θεοτόκου και αφού φόρεσε το επιτραχήλιό του, άρχισε να αγιογραφεί προσθέτοντας τα χρώματα, με όση το δυνατόν μεγαλύτερη 37

38 προσοχή. Από τότε συνέχισε να νηστεύει καθημερινά δουλεύοντας με ευλάβεια, ώσπου τελείωσε την άγια εικόνα, στην οποία έδωσε το όνομα «Πεφανερωμένη» ή «Φανερωμένη», επειδή φανερώθηκε και σχεδιάσθηκε με την βοήθεια του Θεού. Η πορεία της Μονής μέσα στον χρόνο υπήρξε ιδιαίτερα τρικυμιώδης. Πολλοί και διάφοροι κατακτητές, ακραία καιρικά φαινόμενα, σεισμοί και πυρκαγιές έπληξαν τον Ιερό αυτό χώρο. Το τέμπλο του Ναού είναι έργο του Ευστράτιου Προσαλέντη και κατασκευάστηκε το 1887 ενώ οι εικόνες προστέθηκαν αργότερα, το 1919 και φιλοτεχνήθηκαν από τους αδελφούς Χριστόδουλο και Θωμά Ζωγράφο από της Χιονάδες της Ηπείρου. Η Θαυματουργός εικόνα της Παναγίας καταστράφηκε από πυρκαγιά δύο φορές και αυτή που κοσμεί την Μονή σήμερα παραγγέλθηκε στο Άγιο Όρος, είναι αντίγραφο της παλαιάς και έργο του Ιερομόναχου Βενιαμίν Κοντράκη το έτος Μάλιστα έγινε με δαπάνες Αγιορειτών μοναχών που κατάγονταν από το νησί της Λευκάδας. Τα αναρίθμητα θαύματα της Παναγίας της Φανερωμένης είναι γνωστά. Τα πιστοποιούν πλήθος πιστών που συρρέουν κάθε χρόνο για να προσκυνήσουν στην χάρη Της, να Την ευχαριστήσουν, να αφήσουν τα τάματα που Της τάζουν και να ζητήσουν την βοήθειά Της. Χωρίς αμφιβολία, η Μονή αυτή αποτελεί τον σημαντικότερο θρησκευτικό τόπο του νησιού και προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες πιστών και διάσημων θρησκευτικών προσωπικοτήτων όπως προ τριετίας ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, ο οποίος χοροστάτησε στον πανηγυρικό εσπερινό και την Θεία Λειτουργία, μιλώντας ύστερα με χαρά που παρευρέθηκε στο ιερό αυτό γεγονός και μιλώντας στους προσκυνητές για την σημασία της ημέρας αυτής έδωσε τις ευχές του και συνομίλησε με πολλούς παρευρισκομένους Ο Ιερός Ναός της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Μαύρας Η Αγία Μεγαλομάρτυς Μαύρα (Ζαμπέλης, 2002) από τον 14 ο αιώνα μ.χ. (1331) θεωρείται και τιμάται ως πολιούχος της πόλης της Λευκάδας, η οποία παλιότερα ονομαζόταν «Αγία Μαύρα». Η Αγία Μαύρα, ήταν σύζυγος του Τιμοθέου, αναγνώστη και κήρυκα του Ευαγγελίου στην Εκκλησία των Παναπέων, μιας κωμόπολης της Θηβαΐδας της Αιγύπτου. Λίγο μετά τον γάμο τους, ο Τιμόθεος συκοφαντήθηκε από ειδωλολάτρες και οδηγήθηκε στον τότε ηγεμόνα της Θηβαΐδας, τον Αρριανό. Εκείνος, μετά από διάταγμα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, ζήτησε από τον Τιμόθεο να του παραδώσει τα ιερά βιβλία που είχε για να διδάσκει τους Χριστιανούς. Ο Τιμόθεος αρνήθηκε να τα παραδώσει, λέγοντας ότι τα θεωρεί πνευματικά του παιδιά, ότι στηρίζεται πάνω σε αυτά και ότι η δύναμη της διδασκαλίας του Χριστού των φρουρεί μέσω των αγγέλων. Ο ηγεμόνας τότε εξοργίστηκε και αφού υπέβαλλε τον Τιμόθεο και αργότερα και την Αγία Μαύρα σε φρικτά βασανιστήρια υπέστησαν με εντολή του Αρριανού σταυρικό θάνατο, όπου εννέα ημέρες μετά και ενώ η πίστη της Αγίας δοκιμάστηκε δις από τον διάβολο χωρίς αποτέλεσμα, παρέδωσαν την ψυχή τους στον Θεό. Η ιστορία μας λέει, ότι το 1331 μ.χ. το νησί της Λευκάδας πέρασε στην κυριαρχία του Ανδηγαυού (Φράγκου) ηγεμόνα Βάλτερου Βρυέννιου. Φτάνοντας στο νησί οι Ανδηγαυοί, του έδωσαν το όνομα της πατρίδας τους, μιας και κατάγονταν από την κωμόπολη Sainte Maure (Άγια Μαύρα), που βρισκόταν στον νομό Intre et Loir της σημερινής Γαλλίας. Ακόμη έχτισαν έναν μικρό ναό, ρωμαιοκαθολικού δόγματος, αφιερωμένο στο όνομα της Αγίας Μαύρας. Ύστερα από 130 χρόνια, στα μέσα του 15 ου 38

39 αιώνα, έφτασε στο νησί η κόρη του Θωμά Παλαιολόγου, Ελένη Παλαιολογίνα, σύζυγος του δεσπότη της Σερβίας, Λάζαρου Βούκοβιτς, με σκοπό τον γάμο της κόρης της Μελλίσας, με τον Δούκα της Λευκάδας Λεονάρδο Γ τον Τόκκο. Κατευθυνόμενοι όμως προς το νησί, βρέθηκαν σε σφοδρή θαλασσοταραχή και η ευσεβής Ελένη τάχθηκε στην Αγία Μαύρα, προς το νησί της οποίας κατευθυνόταν, αν σωθεί, να της φτιάξει ναό. Έτσι, αφού σώθηκε, έχτισε χάριν της Αγίας Μαύρας, έναν περικαλλή ορθόδοξο ναό και επίσης έχτισε ή ανακαίνισε και το μοναστήρι της Οδηγήτριας στην περιοχή της Απόλπαινας. Κατά τα λόγια του χρονικογράφου της Αλώσεως Γεωργίου Σφραντζή, η Ελένη Παλαιολογίνα, έγινε μοναχή με το όνομα «Υπομονή» και αφού εκοιμήθη στην Αγία Μαύρα στις 7 Νοεμβρίου του 1473, τάφηκε στον χώρο έξω από την εκκλησία. Μέσα στο Φράγκικο Κάστρο, στα Βόρεια του νησιού, υπήρχε ο μεγαλοπρεπείς ναός της Αγίας, που καταστράφηκε στα 1810, καθώς οι Άγγλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν το Φρούριο. Σήμερα ένα μικρό εκκλησάκι προς τιμήν της Αγίας Μαύρας και του συζύγου της, Αγίου Τιμοθέου, υπάρχει στην θέση παλιού προμαχώνα του Φρουρίου, ο οποίος διαμορφώθηκε το 1886 σε ναό για να καλύπτει τις λατρευτικές ανάγκες όσων από τους Ορθοδόξους κατοίκους του Κάστρου είχαν απομείνει και μπορούμε πλέον να πούμε ότι ο Ορθόδοξος ναός της Αγίας Μαύρας, μέσα στην πολυτάραχη ιστορική του παρουσία, παρέμεινε το επίκεντρο ζωής και ελπίδα των Λευκαδίων. Τέλος, έγινε ο κεντρικός μοχλός πνευματικής, μορφωτικής πολιτισμικής και εθνικής αντίστασης του λαού της Λευκάδας. Ο ναός αποτελεί εξωκλήσι της ενορίας Ευαγγελιστρίας (Μητροπόλεως) της πόλης της Λευκάδας και κάθε χρόνο, στο πανηγύρι της Αγίας και του Αγίου, στις 3 Μαΐου, συρρέουν πλήθη προσκυνητών. Στο ναό της Ευαγγελιστρίας φυλάσσεται μάλιστα και παλαιά εικόνα της Αγίας, τοποθετημένη σε ειδικό προσκυνητάριο Το Ησυχαστήριο της Ιεράς Μονής Αγίων Πατέρων Ξεκινώντας από την Λευκάδα με κατεύθυνση προς το Νυδρί, 10 χιλιόμετρα μακριά συναντάμε την Νικιάνα. Ανηφορίζοντας προς τον Αλέξανδρο, 3 χιλιόμετρα μετά ο οδηγός ή πεζοπόρος, στα αριστερά του θα συναντήσει το Ησυχαστήριο των Αγίων Πατέρων (Ζαμπέλης, 1997). Το μικρό μοναστήρι, βρίσκεται πάνω σε ένα χαμηλό λόφο και είναι χτισμένο ανάμεσα σε μεγάλους βράχους και πυκνή βλάστηση. Δίπλα στο μοναστήρι και γύρω από την μικρή τσιμεντένια αυλή, υπάρχουν βοηθητικοί χώροι και κελιά μοναχών που ασκήτευσαν εκεί, αφού μέχρι και το 1980 το Ησυχαστήριο ήταν ενεργό. Δίπλα στην είσοδο του μοναστηριού μάλιστα, υπάρχει τάφος, με μοναχές που κοιμήθηκαν, τα ονόματα και οι ημερομηνίες των οποίον αναγράφονται στον διπλανό τοίχο. Την Ζ από το Πάσχα, Κυριακή των Πατέρων, που η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη των 318 Θεοφόρων Πατέρων, που συγκρότησαν την Α Οικουμενική σύνοδο, πλήθη επισκεπτών ανηφορίζουν μέχρι εκεί, για να προσκυνήσουν την Ιερή εικόνα των Αγίων Πατέρων, να λάβουν Αγίασμα και να προσευχηθούν στους Αγίους. Ιστορικά, το 325 μ.χ. ο Αυτοκράτορας της Ρώμης, ο Άγιος Μέγας Κωνσταντίνος, συγκάλεσε Σύνοδο όλων των Χριστιανών επισκόπων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αίρεση του Αρειανισμού. Η αίρεση αυτή ξεκίνησε από τον πρεσβύτερο Άρειο, που ήταν ένας κληρικός από την Αλεξάνδρεια, ο οποίος υποστήριζε ότι ο Ιησούς Χριστός, δεν 39

40 ήταν Θεός και ένα από τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας, αλλά κτίσμα του Θεού Πατέρα. Η διδασκαλία αυτή του Αρείου, βρήκε πρόσφορο έδαφος, σε αρκετούς κληρικούς και λαϊκούς. Η Σύνοδος λοιπόν έγινε για να αντιμετωπιστεί η εν λόγω κατάσταση και έλαβε χώρα στη Νίκαια της μικρασιατικής Βιθυνίας. Απ όπου υπήρχαν χριστιανικές Εκκλησίες, έφτασαν Ορθόδοξοι Επίσκοποι, με συνολικό αριθμό τους 318. Ένας από τους Πατέρες, ήταν και ο Επίσκοπος Λευκάδος Αγάθαρχος, ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Παλαιάς Ηπείρου, ο οποίος διακρίνονταν για την αγιότητα του βίου του και την χαριτωμένη από το Άγιο Πνεύμα προσωπικότητά του. Τα χαρίσματά του αυτά, ώθησαν πέντε από τους Πατέρες, να τον ακολουθήσουν κατά την επιστροφή του στην Λευκάδα. Οι δύο από τους Πατέρες, μόνασαν στον χώρο που υπάρχει σήμερα το Μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης, όπου έζησαν ασκητικά και εκοιμήθησαν εν ειρήνη. Οι άλλοι τρεις Πατέρες, διάλεξαν τόπο άσκησης τον χώρο αυτό και ίδρυσαν το Ιερό Ησυχαστήριο, όπου και ασκήτεψαν με τις Άγιες ψυχές τους υπηρετώντας με ταπείνωση, καλοσύνη και αγάπη, τον Θεό και τον άνθρωπο. Ύστερα διάλεξαν μια σπηλιά στο βουνό των Σκάρων και αποφάσισαν να μείνουν εκεί για το υπόλοιπο της ζωής τους. Πράγματι, έμειναν εκεί, μέχρι το ειρηνικό τους τέλος, περνώντας τον καιρό τους με νηστεία, αγρυπνία και προσευχή. Θάφτηκαν εκεί που είναι σήμερα το μικρό Εκκλησάκι του Ησυχαστηρίου των Αγίων Πατέρων. Ένα θαυμαστό γεγονός είναι ότι από τον τάφο ενός από τους Πατέρες αναβλύζει συνεχώς Αγίασμα, η στάθμη του οποίου δεν ελαττώνεται, ανεξάρτητα καιρικών συνθηκών και εποχής (χειμώνα - καλοκαίρι). Θαυμαστό ακόμη είναι το γεγονός, ότι δεν στερεύει, ούτε κατά τις ημέρες της γιορτής του μοναστηριού, όπου χιλιάδες προσκυνητών αντλούν από το αγιασμένο νερό. Πάνω στον τάφο του δεύτερου από τους Πατέρες, είναι η Αγία Τράπεζα του μικρού ναού, ενώ ο τρίτος Πατέρας είχε ταφεί σε σημείο που σήμερα είναι αναμμένα τρία καντήλια. Τα πολλά θαύματα που έγιναν και γίνονται συνεχώς, σε πιστούς που επικαλούνται την δύναμη των Αγίων Πατέρων και πίνουν με πίστη από το Αγίασμα, μαρτυρούν την Θεϊκή παρουσία που υπάρχει στον Ιερό αυτό τόπο. Τέλος, σε χώρο μέσα στο ησυχαστήριο των Αγίων Πατέρων, φυλάσσεται και «η σφραγίδα των Αγίων», που είναι μια μολύβδινη κυκλική σφραγίδα, με την δική της θαυμαστή ιστορία, όπου πάνω της είναι χαραγμένες οι μορφές των τριών Αγίων. Δυστυχώς, η παράδοση δεν διέσωσε τα ονόματα των πέντε Αγίων Πατέρων που η μνήμη τους όμως παρέμεινε και εορτάζεται πανηγυρικά κάθε χρόνο με πολλούς προσκυνητές να προσέρχονται, ώστε με την προσευχή να αντλήσουν δύναμη από την χάρη τους Συμπεράσματα - Προτάσεις Μελετώντας τα στοιχεία που παραθέσαμε, παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα μεγάλο μέρος επισκεπτών που επισκέπτονται την Λευκάδα με σκοπό τον θρησκευτικό τουρισμό. Αυτό γίνεται κυρίως κατά την περίοδο που εορτάζουν πανηγυρικά οι ναοί και λιγότερο σε οργανωμένα προσκυνήματα, τα οποία σπάνια γίνονται και συνήθως αφορούν επισκέψεις στην Ιερά Μονή Φανερωμένης. Το έντονο θρησκευτικό στοιχείο, το πλήθος των ιερών τόπων και η βαθιά θρησκευτική συνείδηση των Λευκαδίων, μας δείχνει ότι ο θρησκευτικός τουρισμός με σωστό σχεδιασμό μπορεί εύκολα να αναπτυχθεί περισσότερο και να υπάρχει προσέλευση προσκυνητών καθ όλη την διάρκεια του χρόνου και περισσότερο κατά την φθινοπωρινή - χειμερινή περίοδο που υπάρχει λιγοστή τουριστική κίνηση στην περιοχή. Για να γίνει κάτι τέτοιο πραγματικότητα, θα πρέπει να υπάρξει η ανάλογη προβολή και διαφήμιση με πρωτοβουλία του υπουργείου τουριστικής ανάπτυξης, το οποίο είναι ο φορέας, μέσω του οποίου η πολιτεία υποστηρίζει αυτό το είδος τουρισμού. Επιπλέον θα πρέπει να υπάρξει συνεργασία των υπευθύνων τουριστικής 40

41 ανάπτυξης του τόπου, με τους ανάλογους εκκλησιαστικούς παράγοντες του νησιού. Οι τελευταίοι θα πρέπει με την σειρά τους, να αποφασίσουν να κάνουν πάλι ενεργό ένα μεγάλο μέρος από τα μοναστήρια, που παραμένουν αναίτια κλειστά. Η μοναστηριακή ζωή, θα δώσει ξανά πνοή στο θρησκευτικό πρόσωπο του Νομού και θα αναδείξει την αξιόλογη χριστιανική κληρονομιά του νησιού, όπως συνοπτικά την παρουσιάσαμε. 4.3 Ο Μορφωτικός Τουρισμός στον Ν. Λευκάδας Εισαγωγή Αναλύοντας το φαινόμενο του μορφωτικού τουρισμού, είδαμε ότι αφορά περισσότερες από μία κοινωνικές ομάδες, που ανεξαρτήτως ηλικίας, επισκέπτονται μια περιοχή προκειμένου να παρακολουθήσουν πολιτιστικά αξιοθέατα, να περιηγηθούν σε αρχαιολογικούς χώρους και να συμμετάσχουν ενεργά σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η τάση αυτή είναι ανοδική και όπως παρατηρούμε, στο νησί της Λευκάδας, ολοένα και περισσότεροι επισκέπτες δείχνουν ενδιαφέρον για τα πολιτισμικά δρώμενα που διαδραματίζονται στο Νομό και έρχονται με σκοπό να λάβουν μέρος σε αρκετά από αυτά. Ο Νομός Λευκάδας έχει πλούσια πολιτιστική και πολιτισμική παράδοση. Αυτό μαρτυρά το γεγονός ότι η ιστορία του νησιού είναι γεμάτη από ενδιαφέροντα γεγονότα. Οι κάτοικοι του νησιού με την πάροδο των ετών έχουν δεχθεί επιρροές από ένα πλήθος λαών που πέρασαν και ο καθένας άφησε ένα κομμάτι του δικού του πολιτισμού και παράδοσης. Έτσι μέσα από την πάροδο των ετών σχηματίστηκε αυτός ο ιδιαίτερος πολιτισμός και επηρεάστηκαν τομείς όπως τα αρχαιολογικά μνημεία, η αρχιτεκτονική των θρησκευτικών χώρων, ο τρόπος κατασκευής των αρχοντικών σπιτιών, οι παραδοσιακές φορεσιές, το πλούσιο έργο των μεγάλων προσωπικοτήτων της και τόσοι άλλοι παράγοντες, που κάνουν το νησί της Λευκάδας έναν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό για αυτό το είδος εναλλακτικού τουρισμού. Παρακάτω θα παραθέσουμε τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα και αξιοθέατα που μπορεί κάποιος να απολαύσει στον Νομό Λευκάδας Οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης Τομή στα πολιτιστικά δρώμενα της Ελλάδας αποτέλεσε η οργάνωση το 1955, των Γιορτών Λόγου και Τέχνης, που από τότε αποτελούν θεσμό. Συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με τον σχεδιασμό, την οργάνωση και εκτέλεση παραγωγής να αναλαμβάνει το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας. Το περιεχόμενο του προγράμματος περιλαμβάνει όλες τις μορφές τέχνης, όπως για παράδειγμα, συναυλίες, αναγνώσεις λογοτεχνικών κειμένων, διαλέξεις και θεατρικές παραστάσεις. Εξελίσσονται κατά την χρονική περίοδο του καλοκαιριού και αποτελούν, μαζί με το Φεστιβάλ Αθηνών, έναν από τους παλαιότερους πολιτιστικούς θεσμούς όλης της Ελλάδας. Στα περισσότερα από πενήντα χρόνια λειτουργίας του θεσμού αυτού, κατά καιρούς έχουν εμφανισθεί στον Νομό μεγάλες ξένες ορχήστρες και χορωδίες, συνθέτες, σολίστες και σύνολα δωματίου. Το αποκορύφωμα της επιτυχίας των Γιορτών Λόγου και Τέχνης έγινε τον Αύγουστο του 41

42 1964 με την μοναδική εμφάνιση στην κεντρική πλατεία της πόλης της διάσημης Ελληνίδας σοπράνο, Μαρία Κάλλας που τραγούδησε μπροστά στους Λευκαδίους και τους επισκέπτες την άρια της Σαντούτσας από την Όπερα Καβαλλερία Ρουστικάνα του Μασκάνι και έκανε την αρχή, ώστε η Λευκάδα να γίνει η πρώτη πόλη που κήρυξε στα πέρατα της οικουμένης το αθάνατο και γλυκόηχο τραγούδι της πανανθρώπινης συμφιλίωσης, της συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών. Το τραγούδι αυτό, αποτελεί το μήνυμα του θεσμού αυτού όπου όλοι οι λαοί, εχθροί και φίλοι, ένωσαν αδελφικά τα χέρια τους και χόρεψαν. Όσον αφορά το θέατρο, έχουν κάνει την εμφάνισή τους, οι πιο γνωστοί ελληνικοί θίασοι καθώς και οι κρατικές σκηνές και πρόσφατα άρχισαν να εμφανίζονται και ξένοι θίασοι. Στον τομέα του Λόγου έχουν συμμετάσχει Έλληνες δημιουργοί της ποίησης και της πεζογραφίας, κριτικοί τέχνης, επιστήμονες, ερευνητές κ.ά. Στον τομέα του χορού έχουν παρουσιάσει έργα τους πολλά ελληνικά και ξένα συγκροτήματα. Η μακρόχρονη πορεία των Γιορτών Λόγου και τέχνης που υπερβαίνει όπως αναφέραμε τα 50 έτη με συνεχή πολιτιστική δράση, είναι το όχημα που μέσα από ποικίλες πολιτιστικές διεργασίες προσδίδει στο νησί μια πλατιά ακτινοβολία και τοποθετεί την προσφορά του στον τομέα του πολιτισμού σε μια από τις πρώτες θέσεις στη χώρα μας. Κατά γενική ομολογία έχει προσφέρει υψηλής πνευματικής ποιότητας υπηρεσίες στον Νομό Λευκάδας, έχει συμβάλλει στην διαμόρφωση του πνεύματος των Λευκαδίων και έχει κάνει τον τόπο διάσημο ανά την Ελλάδα προσελκύοντας επισκέπτες από όλη την χώρα. Αν ανατρέξουμε στα καλλιτεχνικά της δρώμενα των δεκαετιών 50 και 60 θα παρατηρήσουμε ότι ο θεσμός αυτός, υπήρξε έγκυρος αλλά ενίοτε και πρωτοποριακός για την χώρα μας. Σε μια ιστορική αναδρομή, μπορούμε να αναφέρουμε το ενδιαφέρον για τις εκδηλώσεις Λόγου που πήγαζε από την ποιότητα και πνευματικότητα των ανθρώπων της εποχής. Στα χρόνια της δικτατορίας το σκηνικό αλλάζει ραγδαία αφού ο λόγος υποχωρεί, σχεδόν εξοβελίζεται, οι πνευματικοί άνθρωποι σιωπηλοί αποσύρονται σε περισυλλογή και μόνο μια μικρή αναθέρμανση συμβαίνει μετά το 1970 και ως το 1973, με δυο αφιερώματα της «Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών» στον Άγγελο Σικελιανό (1971) και στο Γουλιέλμο Δαίρπφελδ (1973). Από το 1975 η Δημοκρατία αποκαθίσταται και ο λόγος αποκτάει ξανά υπόσταση στη διοργάνωση των Γιορτών με θεματικά αφιερώματα στους μεγάλους ποιητές και στη Δημοτική μας ποίηση. Ταυτόχρονα επιχειρείται θεματική ανανέωση με την ανάπτυξη ζητημάτων σύγχρονου προβληματισμού από ειδικούς επιστήμονες και από το έτος 1983 το κοινό αποκτά την δυνατότητα να συνομιλήσει με τους εισηγητές αφού καθιερώνεται ο θεσμός του στρογγυλού τραπεζιού. Η κρίση των Γιορτών, από τις αρχές της δεκαετίας του 80 και ιδιαίτερα από το 85 και μετά, ο Λόγος προπάντων φαίνεται να ατονεί και τα ακροατήρια να μειώνονται. Οι εκδηλώσεις Λόγου αποκτούν πλέον συνεδριακό χαρακτήρα και είναι αποκομμένοι από τις άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, και παρόλο που διατηρούν μιαν ενδιαφέρουσα για το πλατύ κοινό θεματική, πραγματοποιούνται σε περιορισμένους χώρους (Ξενία, Αίθουσα Πολιτιστικού Κέντρου κλπ.). Από το 1996 όμως και με την διοργάνωση εκδηλώσεων λόγου να αναθέτει το Πνευματικό Κέντρο στην «Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών», υπάρχει μια στροφή πάλι προς τον Λόγο. Τα θέματα καταρχήν τοπικού ενδιαφέροντος καλύπτουν πτυχές της τοπικής πολιτισμικής παράδοσης και του Επτανησιακού χώρου. Το 2002 και έως το 2004 οργανώνονται «Τρίπτυχα λόγου» με συνδυασμό φιλολογικών, ιστορικών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών ζητημάτων. Στην αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου, απευθύνονται σε ένα ασκημένο κοινό, ενώ μόνο ο λόγος-λαϊκή παιδεία δεν φαίνεται να είναι εύκολο να αναστηθεί. Φτάνοντας στο έτος 2005, το αφιέρωμα στα «Πενήντα χρόνια των Γιορτών Λόγου και Τέχνης» και ο προβληματισμός που αναπτύσσεται θα έχει να αντιμετωπίσει το ζήτημα, πως θα αναπτύξει την παιδευτική με το γενικότερη σημασία του όρου- λειτουργία του 42

43 «Λόγου» ως θεσμού πνευματικής αναβάθμισης για τους ντόπιους κατοίκους και φυσικά τους ξένους επισκέπτες. Η μουσική, αποτελεί έναν σημαντικότατο παράγοντα στην ζωή των Λευκαδίων. Η ίδρυση της Φιλαρμονικής εταιρείας το έτος 1850 (που αποτελεί την δεύτερη παλαιότερη Φιλαρμονική στην Ελλάδα μετά της Κέρκυρας) και ενώ η Λευκάδα βρίσκεται κάτω από την Αγγλική προστασία, συντελείτε η μεγάλη αλλαγή στη μουσική ιστορία του τόπου. Παράλληλα προσφέρεται δωρεάν μουσική παιδεία στους νέους των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων, συμβάλλοντας στην μουσική καλλιέργειά τους και με την μύηση και μέθεξη με το μυστικό κόσμο της αρμονίας των ήχων, δημιουργείται αυτή η ξεχωριστή λευκαδίτικη ψυχοσύνθεση. Αυτός ο φιλόμουσος και καλλιεργημένος κόσμος αργότερα θα αποτελέσει τον κεντρικό πυρήνα των Γιορτών Λόγου και Τέχνης. Η Φιλαρμονική με τις συναυλίες της, ο Ορφέας, ο Αρίων, η Νέα Χορωδία με τις μαντολινάτες και τις χορωδίες τους παρουσιάζουν κάθε καλοκαίρι τη δουλειά τους και αποσπούν τον θαυμασμό και το χειροκρότημα ντόπιων και ξένων. Διάσημοι σολίστ όπως η Χαιρεγιώργου-Σιγάρα στο πιάνο, ο Βύρων Κολάσης στο βιολί αλλά και φημισμένα σύνολα παρουσιάζονται στις Γιορτές Λόγου και Τέχνης. Μεγάλες ορχήστρες, όπως εσχάτως η Καμεράτα του Μεγάρου Μουσικής υπό την διεύθυνση της Λευκαδίτισσας αρχιμουσικού Κωνστάντιας Γουρζή. Η 80μελής χορωδία και ορχήστρα του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου παρουσίασε τον μελοποιημένο από τον Λευκαδίτη μουσικοσυνθέτη Διονύση Γράψα-Φωτεινό, ύμνο του Βαλαωρίτη παραγωγής του Πνευματικού Κέντρου Λευκάδας, για τον εορτασμό των 50χρονων των Γιορτών το καλοκαίρι του Από το 1962 που ξεκίνησε -στα πλαίσια των Γιορτών- το Διεθνές Φεστιβάλ Λαϊκών Χορών, η Λευκάδα πλημμυρίζει από τις λαϊκές μουσικές των χωρών που συμμετέχουν μοιάζοντας με ένα παγκόσμιο μουσικό πανηγύρι στο οποίο κυριαρχεί η μουσική πολυχρωμία. Για τη σχέση των Λευκαδίων με το Θέατρο μπορούν να ειπωθούν πολλά, επιγραμματικά θα αναφέρουμε ότι η πόλη είχε πάντοτε το θέατρο της ή σε περίπτωση που δεν υπήρχε λόγω καταστροφών, τα αστικά σαλόνια φιλοξενούσαν ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις. Ακόμη θα πούμε για τις άπειρες παραστάσεις κυρίως ιταλικών θιάσων κι αργότερα ελληνικών που φιλοξενήθηκαν στην Λευκάδα και ότι εδώ, η μεγάλη Κοτοπούλη έδινε παραστάσεις και δίδασκε θέατρο μαζί με την μητέρα της. Θα σταθούμε όμως περισσότερο σε δύο περιπτώσεις που θεωρούμε πολύ σημαντικές και δημιούργησαν την ιδιαίτερη θεατρική ατμόσφαιρα της Λευκάδας. Η πρώτη είναι του Λευκαδίτη Ιωάννη Ζαμπέλιου, ιστορικού, λογοτέχνη, εισαγγελέως και δικαστή όπου γράφει στις αρχές του 19ου αιώνα τις πρώτες έμμετρες τραγωδίες του Νεοελληνικού Θεάτρου (Επτανησιακού) 12 τον αριθμό σε γλώσσα καθαρεύουσα με διάσπαρτα λαϊκά στοιχεία. Η δεύτερη, είναι στα Λευκαδίτικα καρναβάλια όπου ολόκληρη η πόλη μεταβάλλεται σε ένα απέραντο θέατρο με εκατοντάδες μάσκαρες-θεατρίνους και μάλιστα τα τελευταία χρόνια το μεγάλο πλήθος των αρμάτων και των καρναβαλιστών το καθιστούν πανελλήνια ένα διασκεδαστικό και αξιόλογο γεγονός. Τέλος, θα αναφέρουμε ότι το αφιέρωμα των Γιορτών του Αυγούστου του 2003 στο Επτανησιακό Θέατρο έδωσε αφορμή στο Πνευματικό Κέντρο να διοργανώσει Συνέδριο και στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Το Επτανησιακό θέατρο 18ος- 19ος αιώνας». Στην εκδήλωση αυτή συμμετέχουν συγγραφείς πανεπιστημιακοί και θεατρολόγοι, όπως ο Δημήτρης Σπάθης, η Αννα Ταμπάκη, ο Πλάτων Μαυρομούστακος, ο Ζήσιμος Συνοδινός, ο Γιώργος Πεφάνης, ο Κώστας Φωτεινός κ.α. Η απόπειρα της προσεγγίσεως του θέματος γίνεται με σοβαρότητα και επιστημοσύνη και εξάγονται χρήσιμα και ενθαρρυντικά συμπεράσματα για την συνέχεια της παραδοσιακής θεατρικής αντίληψης του τόπου. Στις μέρες μας, λειτουργεί θεατρικό Εργαστήρι, για μια πιο συστηματική θεατρική εκπαίδευση των νέων και η προσπάθεια αυτή επιτυγχάνεται μέσω του Δήμου Λευκαδίων. Το νέο Δημοτικό θέατρο 43

44 500 θέσεων που λειτουργεί εδώ και ένα χρόνο υπόσχεται να συμβάλλει στα πολιτιστικά δρώμενα του Νομού και να συνεχίσει την μακρά αυτή θεατρική παράδοση. Η προσπάθεια των Λευκαδίων, για την συνεχή αναβάθμιση του θεσμού και του περιεχομένου τους αλλά ταυτοχρόνως και για η αναζήτηση τρόπων θεμελίωσης μιας στέρεης και σύγχρονης υποδομής για την σταθερή λειτουργία τους με μια ιδιαίτερη άποψη, είναι πάντοτε κάτι που απασχολεί τους φορείς του Νομού. Αυτό φυσικά συμβαίνει, μιας και οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης αποτελούν τη βάση μιας δημιουργικής και πολιτιστικής προσφοράς, που θα παραμείνει κτήμα των επόμενων γενεών Το Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ Παράλληλα με τις Γιορτές Λόγου και Τέχνης, διοργανώνεται το Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ με εντυπωσιακές εμφανίσεις Ελληνικών και ξένων καλλιτεχνικών συγκροτημάτων, με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια από όλο τον κόσμο, προσδίδοντας στο θεσμό παγκόσμιο χαρακτήρα. Το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ της Λευκάδας είναι ο αρχαιότερος πολιτιστικός θεσμός στη χώρα μας στους τομείς του χορού και της μουσικής, της παγκόσμιας παραδοσιακής κληρονομιάς, με πανελλήνια και διεθνή καταξίωση. Ιδρύθηκε το 1962 από τον Αντώνη Τζεβελέκη και πρόκειται για έναν θεσμό που μέχρι και σήμερα, προωθεί την ιδέα της ειρήνης, της φιλίας, της συναδέλφωσης αλλά και της αλληλεγγύης των λαών του κόσμου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τις λαϊκές μορφές τέχνης, του χορού, της μουσικής αλλά και μέσα από τις πλούσιες παραδόσεις και τους καταξιωμένους λαϊκούς κώδικες έκφρασης και επικοινωνίας. Έτσι, κάθε Αύγουστο στην Λευκάδα οι λαοί του κόσμου συναντιόνται προκειμένου να ανταλλάξουν τα δημιουργήματα της πνευματικής και καλλιτεχνικής τους έκφρασης έτσι όπως αυτά σμιλεύτηκαν δια μέσου των αιωνόβιων παραδόσεών τους. Σκοπός όλων είναι μια βάση νέων μορφών επικοινωνίας και συνεργασίας, για να υπάρχει η δυνατότητα να αντιμετωπιστεί η πρόσβαση στο δικαίωμα της διαφοράς. Όλα αυτά μέσω της γλώσσας της τέχνης που προωθεί το επίπεδο της επικοινωνίας χωριστά από πολιτικοκοινωνικές και άλλες διαφορές. Το φεστιβάλ πραγματοποιείται την τελευταία εβδομάδα κάθε Αυγούστου, ξεκινώντας ημέρα Κυριακή όπου και διοργανώνεται η παρέλαση της ειρήνης και της φιλίας στην βραδινή τελετή έναρξης, όπου λαμβάνουν μέρος όλα τα χορευτικά συγκροτήματα. Κατά την διάρκεια της εβδομάδας, σταδιακά εμφανίζονται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, όλα τα συγκροτήματα, παρουσιάζοντας το καθένα το πρόγραμμά του. Την τελευταία Κυριακή, είναι και το αποκορύφωμα του Φεστιβάλ, με μια μεγαλειώδη τελετή λήξης και ανταλλαγές δώρων. Αφού λοιπόν τα συγκροτήματα παρελάσουν από την αγορά, φτάνουν στην είσοδο της πόλης και όλοι μαζί αρχίζουν τον κυκλικό χορό της ειρήνης, μαζί με ντόπιους, θεατές και επισκέπτες. Ιστορικά, μπορούμε να αναφέρουμε ότι το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ της Λευκάδας ξεκίνησε το 1962, με πρωτεργάτη τον αείμνηστο Αντώνη Τζεβελέκη και περιελάμβανε δύο ξένα χορευτικά συγκροτήματα και το χορευτικό συγκρότημα του Ορφέα Λευκάδας. Η εξέλιξή του ήταν να καθιερωθεί ως το πρώτο μέσα στον Ελληνικό χώρο και ένα από τα πέντε καλύτερα της Ευρώπης. Από την πρώτη διεξαγωγή του και κατά τις 4 αυτές δεκαετίες έχουν συμμετάσχει εκατοντάδες συγκροτήματα από ανάλογες χώρες του εξωτερικού καθώς και από τη χώρα μας, που αντιστοιχούν σε χιλιάδες ξένων 44

45 και ντόπιων καλλιτεχνών, χορευτών, τραγουδιστών, μουσικών κλπ. Το μέγεθος αυτό είναι ρεαλιστικό, αν λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε χρόνο, οι ανωτέρω συμμετέχοντες πλησιάζουν το νούμερο των 800 ξένων χορευτών, μουσικών και περίπου αντίστοιχης ιδιότητας- Λευκαδιτών. Η συμμετοχή στην διοργάνωση του θεσμού, από πολλούς νέους και νέες της Λευκάδας ηλικιών ετών, που βοηθούν ως συνοδοί, ξεναγοί και διερμηνείς παρουσιάζει και την θετική πλευρά του εθελοντισμού που υπάρχει στην νέα γενιά. Οι χώροι διεξαγωγής του Φεστιβάλ άλλαζαν με την παρέλευση των ετών, αλλά από το 2002 μέχρι σήμερα λαμβάνουν τόπο σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, στο 2 ο Δημοτικό σχολείο της πόλης. Τα πρώτα έτη του θεσμού ( ) γίνονταν στην Κεντρική Πλατεία της πόλης, έπειτα στην Πλατεία Μαρκά ( ), μετά σε χώρο στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας ( ) και τελευταία, σε χώρο στην Δυτική παραλία δίπλα στο Πολιτιστικό κέντρο Λευκάδας ( ). Την οργάνωση του Φεστιβάλ αναλαμβάνουν από το 1979 μέχρι και σήμερα, φορείς του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας, όμως από το 1962 μέχρι και το 1965 υπήρχε επιτροπή, αποτελούμενη από τον Σύλλογο Λευκαδίων, τον Ορφεύς Λευκάδας, τον Δήμο Λευκάδας και επιφανείς Λευκαδίτες με πρωτεργάτη και υπεύθυνο τον Αντώνη Τζεβελέκη. Ωστόσο, τις χρονιές 1966 και 1967 το Φεστιβάλ διοργανώθηκε από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Τα έτη και οργανωτές του Φεστιβάλ, ήταν ο Δήμος Λευκάδας, με υπεύθυνους προγράμματος τον Ιωάννη Αθηνιώτη και των Αντώνη Τζεβελέκη αντίστοιχα, ενώ το Φεστιβάλ του 1974 δεν έγινε, λόγω των γεγονότων της Κύπρου. Ενδεικτικά, παραθέτουμε τα συγκροτήματα που πήραν μέρος στο 45ο Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ Λευκάδας τον Αύγουστο του Τα συμμετέχοντα συγκροτήματα της Ελλάδας ήταν: Η «Εστία Πιερίδων Μουσών Κατερίνης», ο «Λαογραφικός Όμιλος Ντόπιων Αλεξάνδρειας Και Περιχώρων «Το Ρουμλούκι» και το «Λύκειο Ελληνίδων Παράρτημα Ηρακλείου». Τα ξένα συγκροτήματα ανά χώρα και επωνυμία αντίστοιχα που πήραν μέρος, ήταν: Βουλγαρία-PirinskaMladost, Γεωργία-GeorgianKvela, Ισπανία- Renacer, Ολλανδία-VolksdansgroepOrientCulemborg, Ουκρανία-Prolisok, Πορτογαλία- Grupo Folclorico das Lavradeiras da Meadela, Ρωσία-StateUchalyPhilarmonicSociety- Lezginka, Σερβία-Branko Markovics Surduk, Συρία-Omayad, Ταϊλάνδη-Phranakhon Si Ayutthaya Provincial Cultural Center και τέλος Τουρκία-Gehem. Τέλος τον Νομό Λευκάδας εκπροσώπησαν τα συγκροτήματα Ορφεύς, Νέα Χορωδία, Πήγασος, Απόλλων Καρυάς, Αλέξανδρος Νυδριού και το Χορευτικό Τμήμα Πνευματικού Κέντρου Δήμου Σφακιωτών. Κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ, το Πνευματικό Κέντρο οργανώνει παράλληλες θεματικές εκδηλώσεις για τους θεατές του, εμπλουτίζοντας με αυτό τον τρόπο την εβδομάδα των παραδοσιακών χορών και τραγουδιών. Στο χωριό της Καρυάς, κάθε καλοκαίρι, το Πνευματικό κέντρο του Δήμου, σε συνεργασία με τους τοπικούς συλλόγους, πραγματοποιεί πολιτιστικές εκδηλώσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων διοργανώνονται εκθέσεις, ζωγραφικής Λευκαδίων Ζωγράφων, φωτογραφίας Καρσάνων και έκθεση Εθνικής Αντίστασης. Επιπλέον, στις πολιτιστικές εκδηλώσεις περιλαμβάνονται, η γιορτή της φακής, η γιορτή της Ριγανάδας, και ο διαγωνισμός κρασιού. Ακόμα, χορευτικά που συμμετέχουν στο Διεθνές Φολκλορικού Φεστιβάλ Λευκάδας, δίνουν παραστάσεις και στον Δήμο Καρυάς. Η κορύφωση των πολιτιστικών αυτών εκδηλώσεων είναι η αναπαράσταση του Χωριάτικου Γάμου, η οποία πραγματοποιείται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου. Ο μουσικοφιλολογικός όμιλος «Ο ΑΠΟΛΛΩΝ» σε συνεργασία με το Πνευματικό κέντρο του Δήμου και την ενθουσιώδη συμμετοχή των κατοίκων του, αναπαριστούν το έθιμο του χωριάτικου γάμου στην πλατεία της Καρυάς. Οι διαδικασίες του Χωριάτικου Γάμου αναβίωσαν πρώτη 45

46 φορά το 1955 και από το 1978 πραγματοποιούνται κάθε χρόνο αδιάλειπτα μέχρι και σήμερα. Οι εκδηλώσεις της αναπαράστασης του Χωριάτικου γάμου πραγματοποιούνται δύο ημέρες. Την πρώτη ημέρα γίνονται με σκηνική παρουσίαση «το προξενιό», «το πλύσιμο των μαλλιών», «τα προζύμια» και «τα καρφώματα». Τη δεύτερη γίνεται το «φόρτωμα των κρεβατιών» στα άλογα, και «η τελετή του γάμου». Ακολουθεί η «γαμήλια πομπή», «το στρώσιμο της τάβλας», και παραδοσιακό γλέντι μέχρι τις πρωινές ώρες, όπου και συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού και οι επισκέπτες. Ενδιαφέρουσα είναι και η αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου Λευκαδίων, όπου στεγάζεται το πρωτότυπο Μουσείο Παραδοσιακών Ενδυμασιών και Μουσικών Οργάνων, το οποίο έχει την ευκαιρία να επισκεφτεί το κοινό. Εκεί θα θαυμάσει εκθέματα όπως κοστούμια, αξεσουάρ, μουσικά όργανα και αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν στις παραστάσεις, από τις χώρες των συγκροτημάτων που έχουν συμμετάσχει. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε, ότι με αφορμή το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ του 2005, το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας σε συνεργασία με το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, πραγματοποίησαν επιστημονικό συμπόσιο με θέμα «Φολκλόρ και παράδοση σήμερα». Το συμπόσιο αυτό, αποσκοπούσε στη διερεύνηση του σύνθετου φαινομένου των φεστιβάλ, του φολκλόρ και ειδικότερα των φεστιβάλ φολκλόρ. Το θέμα προσεγγίστηκε επιστημονικά από ομιλητές και ομιλήτριες, που παράλληλα επεκτάθηκαν σε ζητήματα όπως: δρώμενο και δραματουργία, «έθνικ» και «φολκλόρ», ηχητικά τοπία (soundscapes) και μουσική τεχνολογία, μορφές και πρακτικές αναπαράστασης της μουσικής, του χορού και του λόγου. Τις εισηγήσεις συμπλήρωσαν θεωρητικοί προβληματισμοί για τα ζεύγη εννοιών «παλαιό/σύγχρονο», «λαϊκό/έντεχνο», «παραδοσιακό/μοντέρνο», «τοπικό/ παγκόσμιο», το φολκλορισμό και τη σχέση του με τη παγκοσμιοποίηση. Με την συνδρομή της τεχνολογίας, αρχειοθέτησαν και ανέλυσαν στοιχεία για την ιστορία του θεσμού, τα μουσικά όργανα και τους χορούς, μιλώντας συγκεκριμένα για το φεστιβάλ της Λευκάδας. Όλοι τέλος εξέφρασαν την επιθυμία, το επιστημονικό αυτό συμπόσιο και αντίστοιχες συζητήσεις να εξελιχθούν σε θεσμό, ώστε το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ της Λευκάδας να έχει ανάλογη επιστημονική πλαισίωση Τα Μουσεία και Οι Βιβλιοθήκες της Λευκάδας Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκάδας, ιδρύθηκε το 1999 και στεγάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας. Περιλαμβάνει μια αξιόλογη συλλογή από ευρήματα διαφόρων ιστορικών περιόδων. Χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες και τα ευρήματα που παρουσιάζονται καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο, από τη μέση παλαιολιθική εποχή ( π.χ.) φτάνοντας έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους και έχουν έρθει στο φως από ανασκαφές σε διάφορες περιοχές του νησιού. Στο μουσείο εκτίθενται σε ξεχωριστή αίθουσα τα ευρήματα των ανασκαφών του Γερμανού αρχαιολόγου Γουλιέλμου Νταίρπφελντ, ο οποίος ανέπτυξε και υποστήριξε την θεωρία ότι η Λευκάδα είναι η Ομηρική Ιθάκη. Το μουσείο φιλοξενεί εργαλεία, κεραμικά αντικείμενα, χάλκινα, αγάλματα, κοσμήματα και κτερίσματα τάφων, κυρίως από την αρχαία Νήρικο, τη Χοιροσπηλιά στην Εύγηρο και από τη σπηλιά στο Φρύνι. Ανάμεσά 46

47 τους ξεχωρίζει η συλλογή από ταφικούς τύμβους που ανήκουν στην Πρώιμη και μέση εποχή του Χαλκού και ανασκάφηκαν στο Νυδρί και στο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης της Λευκάδας. Το Λαογραφικό Μουσείο του Μουσικοφιλολογικού Ομίλου «Ορφέας», ιδρύθηκε το 1937 και στη συλλογή του περιλαμβάνονται πάνω από χίλια (1000) αξιόλογα και σπάνια εκθέματα αντιπροσωπευτικά της παράδοσης, του πολιτισμού, της έκφρασης και της ιστορίας της Λευκάδας και μια πλούσια συλλογή από την καθημερινή ζωή και τις ασχολίες των Λευκαδιτών τις παλαιότερες εποχές. Μάλιστα μία αίθουσα του, έχει διαμορφωθεί σε παραδοσιακό λευκαδίτικο σπίτι, ενώ ο επισκέπτης θα δει ακόμα ενδυμασίες, εργαλεία, αργαλειούς, υφαντά, εργόχειρα και άλλα είδη καθημερινής χρήσης. Το μουσείο, που από το 2005 μετονομάστηκε σε «Λαογραφικό Μουσείο ΟΡΦΕΑ Πανταζής Κοντομίχης», επισκέπτονται χιλιάδες άτομα κάθε χρόνο. Το Εκκλησιαστικό Μουσείο Ιεράς Μονής Φανερωμένης βρίσκεται στην Ι.Μ. Φανερωμένης, έξω από το χωριό Φρύνι, σε απόσταση 4 χλμ. από την πόλη της Λευκάδας. Πρόκειται για ένα Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης με ποικίλα εκθέματα, προερχόμενα από ναούς και μονές του νησιού, τα οποία καλύπτουν μία εκτεταμένη χρονικά περίοδο, από την εποχή της δεύτερης Τουρκοκρατίας ( ) έως και την ενσωμάτωση της νήσου στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος το έτος Σε νεόδμητο κτίριο δύο ορόφων, που βρίσκεται στον περίβολο της Ιεράς Μονής, έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα εκθεσιακοί χώροι όπου εκτίθενται ποικίλα αντικείμενα εκκλησιαστικής τέχνης. Τον κύριο όγκο των εκθεμάτων αποτελούν έργα επτανήσιων και Λευκαδίων ζωγράφων, κυρίως μεταβυζαντινές φορητές εικόνες και στοιχεία τέμπλων (δεσποτικές εικόνες, επιστύλια, θυρόφυλλα). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποικίλα εκκλησιαστικά χειρόγραφα και παλαιότυπα από τη βιβλιοθήκη της Μονής, με σπάνιες και παλαιές εκδόσεις Ελλήνων και ξένων τυπογράφων των προεπαναστατικών και επαναστατικών χρόνων. Αξιόλογα είναι και τα ποικίλα έργα αργυροχοΐας, κυρίως σταυροί αγιασμού, δισκοπότηρα, κανδήλες, δίσκοι, επενδύσεις εικόνων και ευαγγελίων. Τέλος, σημαντικό μέρος των εκθεμάτων αποτελούν ποικίλα άμφια και στοιχεία αρχιερατικών στολών, καθώς και μία αξιόλογη σειρά αντιμηνσίων που χρονολογούνται από το 18ο -19ο αι. Κοντά στον κεντρικό πεζόδρομο της παλιάς πόλης στεγάζεται το μικρό, ιδιωτικό μουσείο Φωνόγραφου και Παλαιών Ενθυμημάτων το οποίο αποτελεί προσπάθεια αναβίωσης της ρομαντικής Λευκάδας και είναι το μοναδικό μουσείο φωνόγραφου στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το 1980 από τον Τάκη Κατωπόδη και περιέχει εκθέματα που χρονολογούνται από το 1880 έως το Στα πολλά εκθέματά του θα βρείτε φωνόγραφους, παλαιούς δίσκους, κουτάκια, σφραγίδες, παλαιές εφημερίδες, ραδιόφωνα, λατέρνες, ακορντεόν, φωτογραφικές μηχανές, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ εποχής, σπάνια χρηστικά αντικείμενα, εργαλεία, όπλα, σπαθιά, στολές, νομίσματα, κοσμήματα, διακοσμητικά και διάφορα άλλα αντικείμενα παλαιότερων εποχών. Το Λαογραφικό Μουσείο Λευκαδίτικου Κεντήματος «Μαρία Κουτσοχέρω», βρίσκεται στην Καρυά το Κεφαλοχώρι της Λευκάδας. Είναι ένα ορεινό παραδοσιακό χωριό το οποίο φημίζεται για τα υφαντά και τα κεντήματά του, τα περίφημα καρσάνικα κεντήματα. Η Μαρία Σταύρακα ή Κουτσοχέρω, μια γυναίκα που από τα μικρά της χρόνια είχε χάσει το ένα της χέρι, ήταν μία από τις καλύτερες κεντήστρες του χωριού και παρόλο που είχε μόνο ένα χέρι ήταν εκείνη που στο τέλος του 18 ου αιώνα ανακάλυψε την καρσάνικη βελονιά, η οποία ξεχωρίζει από την πλούσια παράδοση της κεντητικής τέχνης του νησιού. Το θαυμαστό είναι ότι την ανακάλυψε και τελειοποίησε με το ένα και μοναδικό αριστερό της χέρι. Το παράδοξο όμως που περιβάλλει άλλωστε την καρσάνικη βελονιά δεν σταματά εδώ. Ένας άντρας, ο «μπάρμπα» Αργύρης Σταύρακας -το ίδιο επώνυμο δεν υποδηλώνει κάποια συγγένεια- που είχε χάσει και τα δυο του πόδια στον 47

48 πόλεμο του 1912, ήταν ο συμπαραστάτης της Μαρίας, ενώ ταυτόχρονα κεντούσε και ο ίδιος και δίδασκε τις γυναίκες του χωριού. Η βελονιά αυτή αφορά ένα ιδιότυπο τρόπο κεντήματος, με πολυπλοκότατους κλώνους, που έχουν ως αποτέλεσμα το κέντημα αυτό, να μπορεί να παρουσιάζεται ίδιο και από τις δυο πλευρές του. Σήμερα ακόμη οι γυναίκες της Καρυάς κεντούν αυτή τη βελονιά, συνήθεια εξάλλου πατροπαράδοτη σε σχέδια μοναδικής επινόησης και ζωηρών χρωμάτων. Τα εργόχειρα αυτά είναι μοναδικής ομορφιάς και πολλοί παραγγέλνουν σχέδια που τους αρέσουν ή αγοράζουν ολοκληρωμένα έργα. Το μουσείο, που δεν θα μπορούσε παρά να έχει το όνομά της Μαρίας, είναι αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας του κατοίκου Καρυάς Θεόδωρου Κατωπόδη και αποτελεί απτή απόδειξη για το κέφι και το μεράκι των δημιουργών του να κρατήσουν ζωντανή την παράδοση. Σε αυτό το μικρό ιδιωτικό μουσείο και μέσα από τα παραδοσιακά εκθέματα, ο επισκέπτης ανακαλύπτει τη ζωή και το χαρακτήρα, την επιμονή, την υπομονή και την ευφυΐα των ορεινών Λευκαδιτών που έζησαν κάτω από σκληρές συνθήκες και δημιούργησαν έναν ολοκληρωμένο λαϊκό πολιτισμό. Στο Λαογραφικό Μουσείο "Μαρία Κουτσοχέρω" εκτός από τα ονομαστά "καρσάνικα" κεντήματα, εκθέτονται υφαντά, πλεχτά, αργαλειοί, εργαλεία αλλά θα δείτε ακόμη και αναπαραστάσεις δωματίων και διάφορα αντικείμενα της αγροτικής ζωής του χωριού. Το Ελλομένειο Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Οργάνων, βρίσκεται στο χωριό Νεοχώρι, κοντά στο Νυδρί και ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του κ. Παναγιώτη Τσατσούλα. Το κτίριο, είναι στην πραγματικότητα ένα παλιό ελαιοτριβείο, που μετατράπηκε σε έναν αξιολογότατο χώρο υποδοχής, για μια συλλογή από παραδοσιακά αντικείμενα λαϊκής τέχνης, αγροτικά εργαλεία και μοναδικά μουσικά όργανα που εκτίθενται. Τέλος το Κοντομίχειο Λαογραφικό Μουσείο Δήμου Σφακιωτών, στο χωριό Κάβαλος, δημιουργήθηκε από το αρμόδιο Νομικό πρόσωπο του Δήμου και λειτουργεί για το κοινό από το καλοκαίρι του Στεγάζεται στο παλιό κτίριο του Δημοτικού Σχολείου Καβάλου, μέσα σε ένα θαυμάσιο πευκόφυτο χώρο. Το μουσείο αναφέρεται στα εργαλεία, στη σημασία τους για την κοινωνική εξέλιξη, στην εποχή της δημιουργίας τους, καθώς και στο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της εργασίας του Λευκαδίτη στην προβιομηχανική εποχή. Στους χώρους του Μουσείου εκτίθενται συλλογές εργαλείων από διάφορα επαγγέλματα, όπως του τσαγκάρη, του γεωργού, του μαραγκού, του κουρέα, του χτίστη, του σιτά, του καλατζή, του ξυλοκόπου κ.α. Ακόμη υπάρχουν αναπαραστάσεις χώρων όπως η κουζίνα και ο φούρνος του παραδοσιακού Λευκαδίτικού σπιτιού. Συλλογή παλαιών φωτογραφιών, συλλογή με υφαντά και παραδοσιακές φορεσιές κλπ. Η συλλογή έγινε από δωρεές κατοίκων του Δήμου Σφακιωτών και κυρίως των κ. Ανδρέα Λάζαρη και Χρήστο Κατωπόδη. Η Δημόσια Βιβλιοθήκη ιδρύθηκε το 1953 από επιφανείς Λευκαδίους όπως ο ιστορικός Πάνος Ροντογιάννης, ο συμβολαιογράφος Τάκης Μαμαλούκας και άλλοι, οι οποίοι βρήκαν υποστήριξη στο πρόσωπο του Μητροπολίτη Δωρόθεου και του τότε Δημάρχου Δημητρίου Γιανουλάτου. Μαζί με την Συλλογή Μεταβυζαντινών εικόνων επτανησιακής Τέχνης στεγάζονται σε ένα νεοκλασικό κτήριο τού τέλους του 19ου αιώνα που αποτελεί ένα ιστορικά διατηρητέο κτίσμα. Είναι ένα παραδοσιακό Λευκαδίτικο αρχοντόσπιτο, η οικία Ζουλινού, στη δυτική πλευρά της παλιάς πόλης το οποίο στο παρελθόν έχει στεγάσει την Εθνική Τράπεζα, το Διοικητήριο των κατακτητών κ.α. Η αρχιτεκτονική του σπιτιού αποτελεί κλασσικό παράδειγμα, του πως κατασκευάζονταν τα παλιά αρχοντικά και πλούσια αστικά σπίτια, με τζάκι και κήπο, χτισμένο σε μεγάλο οικόπεδο με αυλή και εντυπωσιακές εξώθυρες. Τα πρώτα αποκτήματά της ήταν τα βιβλία της παλαιάς βιβλιοθήκης της Λέσχης Λευκάδας η οποία καταστράφηκε το 1941 κατά τις ιταλικές επιθέσεις. Λειτούργησε στην αρχή σαν δημοτική βιβλιοθήκη και από το 1960 λειτουργεί ως δημόσια και ανήκει στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠ.Ε.Π.Θ.). Η βιβλιοθήκη διαθέτει μεγάλο αριθμό σύγχρονων βιβλίων ( τόμοι), 48

49 εντύπων, παλαιών βιβλίων, χειρογράφων, παλαιτύπων, χαρτών, περιοδικών, εφημερίδων σε παλιές και νέες εκδόσεις, έργα σύγχρονης τέχνης Λευκαδίων καλλιτεχνών, κειμήλια, καθώς και την πλούσια συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων και θρησκευτικών κειμηλίων από το 16ο αιώνα και μεταγενέστερα., κυρίως επτανησιακής τεχνοτροπίας. Οι περισσότερες από αυτές ανήκουν σε επτανήσιους αγιογράφους όπως οι Δοξαράς, Τζεν, Ρούσος, Πατσαράς, Βεντούρας, Γαζής κ.α. Ακόμη φιλοξενεί τη συλλογή χαρακτικών του 17ου αιώνα του περιηγητή Coronelli. Οι εικόνες προέρχονται από τους ναούς του νησιού που καταστράφηκαν στο σεισμό του 1948 και από ιδιωτικές συλλογές. Εκτός από τις εικόνες θα δείτε εκκλησιαστικά βιβλία, κειμήλια και άμφια τα οποία χάρισε η Μεγάλη Αικατερίνη στον Επίσκοπο Αρακλειώτη το Κοντά στην Δημόσια Βιβλιοθήκη βρίσκεται και η Χαραμόγλειος Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη, που είναι ένας θεσμός στην πόλη της Λευκάδας και λειτουργεί από το Περιλαμβάνει δεκάδες χιλιάδες βιβλία και έντυπα, καθώς και άρθρα εφημερίδων, περιοδικών, ακόμα και κάρτες με θέμα την Λευκάδα. Ιδρυτής της βιβλιοθήκης, ο αείμνηστος Αριστοτέλης Χαραμόγλης, απόφοιτος της Παντείου και της Νομικής, ο οποίος βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στο Δήμο Λευκάδας. Το 1973 άρχισε να συλλέγει βιβλία για την προσωπική του βιβλιοθήκη. Μέσα σε ένα χρόνο κατάφερε να συγκεντρώσει 350 βιβλία και από τότε έβαλε σκοπό της ζωής του να φτιάξει μία σπάνια συλλογή με βιβλία και έντυπα που αφορούν το νησί του. Συγκέντρωσε λοιπόν από το 1973, από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο, ότι έχει δημοσιευθεί για την Λευκάδα από ντόπιους ή ξένους και ότι έχει γραφεί από Λευκαδίτες για διάφορα θέματα. Αφιερώθηκε με πάθος στη συγκέντρωση κάθε βιβλίου, μελέτης, διατριβής, άρθρου και αποσπάσματος για τη Λευκάδα με σκοπό να μη χαθεί τίποτε από την πνευματική δημιουργία του νησιού μέχρι και τον θάνατό του στις 30 Μαρτίου του Σήμερα η βιβλιοθήκη αριθμεί έντυπα, 714 ντόπιων Λευκαδίων συγγραφέων και άλλο υλικό που καλύπτει 60 ενότητες λευκαδίτικων θεμάτων. Συνολικά αυτά καλύπτουν θέματα του Νομού της Λευκάδας και συνεχώς η βιβλιοθήκη εμπλουτίζεται με νέο υλικό! Τα παλαιότερα βιβλία αφορούν σπάνιες εκδόσεις και χρονολογούνται στο 1420 αλλά εκτός από αυτά, ο επισκέπτης θα βρει περιοδικά, εφημερίδες, φωτογραφίες, πολλές γκραβούρες, αφίσες, φωτογραφίες της Λευκάδας, χάρτες και καρτ ποστάλ όλα με θέμα τη Λευκάδα που προέρχονται από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο ισόγειο του ίδιου κτιρίου βρίσκεται και η Δημοτική Πινακοθήκη η οποία φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις. Είναι αξιοσημείωτο ότι χάρη στους αγώνες του Αριστοτέλη Χαραμόγλη, στήθηκε το πνευματικό αυτό μνημείο του νησιού που αποτελεί σημαντικό κέντρο τεκμηρίωσης των κάθε μορφής ερευνών για τη Λευκάδα εξαιτίας της άμεσης σχέσης του περιεχομένου των βιβλίων της με το θέμα «Λευκάδα». Για το λόγο αυτό η Χαραμόγλειος Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το 1987 και αναγράφηκε στο βιβλίο των ρεκόρ Guinness του 1994 ως η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη αποκλειστικού θέματος. Η Συλλογή δωρήθηκε από τον ιδρυτή της στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκαδίων το 1984 και από το 1990 στεγάζεται σε δικό της κτίριο στην πλατεία Μαρκά. Στο ίδιο κτίριο με την Χαραμόγλειο Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη, στεγάζεται και η Βιβλιοθήκη Νίκου Σβορώνου. Ο Λευκαδίτης Νίκος Σβορώνος, γεννήθηκε το 1911 και υπήρξε μία από τις μεγάλες μορφές της Ελλάδας. Ως ιστορικός μεγαλούργησε στην βυζαντινολογία και την μελέτη της σύγχρονης ιστορίας. Στην πλατεία Μαρκά, βρίσκεται η προτομή και η βιβλιοθήκη που φέρει το όνομά του και φιλοξενεί βιβλία, χειρόγραφα και προσωπικά του αντικείμενα. Συγκεκριμένα, τα πρώτα έτη της μεταπολίτευσης ο Νίκος Σβορώνος, επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, μεταφέροντας μαζί του μόνο τα πιο απαραίτητα για τις επιστημονικές του εργασίες βιβλία, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του παρέμεινε στην Γαλλία. Στα βιβλία του, προστέθηκε ένας 49

50 αριθμός νέων τίτλων από αγορές ή δωρεές. Ο κατάλογος των Βιβλίων της Γαλλίας περιλαμβάνει περίπου 3004 τίτλους ενώ ο κατάλογος των εν Ελλάδι βιβλίων περιλαμβάνει περίπου 1581 τίτλους. Σήμερα όλα τα βιβλία έχουν τοποθετηθεί στο χώρο της Βιβλιοθήκης. Στη Γαλλία παρέμεινε ένας αριθμός σπάνιων βιβλίων για τα οποία λόγω ακριβώς της σπανιότητάς τους οι γαλλικές αρχές δεν έδωσαν άδεια εξαγωγής. Η Βιβλιοθήκη του Νίκου Σβορώνου, μετά τον θάνατό του το 1989 παραχωρήθηκε από τους κληρονόμους του στο Δήμο Λευκάδας ένεκα της καταγωγής και της αγάπης που έτρεφε ο Νίκος Σβορώνος στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Λευκάδα. Για τον μεγάλο ιστορικό ειπώθηκε ότι η Βιβλιοθήκη του Νίκου Σβορώνου είναι «το τέλος του ταξιδιού» για το Λευκαδίτη μέγα διανοητή και δάσκαλο της ιστορικής επιστήμης. Το έργο του ιστορικού με τη διεθνή αναγνώριση βρίσκεται πλέον στη γενέτειρά του και γίνεται πόλος έλξης για ακαδημαϊκούς και λάτρεις της ιστορίας. Για το συντονισμό και την υποστήριξη του όλου έργου δημιουργήθηκε ένα Σωματείο με την επωνυμία «Φίλοι του Νίκου Σβορώνου», βασικός στόχος του οποίου είναι η προώθηση των θεμάτων και η επίσπευση των ενεργειών για την οργάνωση, λειτουργία και αξιοποίηση της Βιβλιοθήκης του αειμνήστου. Το αρχειακό υλικό είναι ομαδοποιημένο στις ακόλουθες κατηγορίες. Έγγραφα, αποκόμματα εφημερίδων, σπάνια φυλλάδια και εφημερίδες της δεκαετίας του 40 (αντίσταση, εμφύλιος, παράνομος τύπος, κλπ.), φυλλάδια και εφημερίδες της περιόδου του αντιδικτατορικού αγώνα ( ) και αδημοσίευτες διδακτορικές διατριβές. Τα βιβλία είναι ταξινομημένα με βάση τις ακόλουθες κατηγορίες. Περιοδικά ξένα, περιοδικά Ελληνικά, βιβλιογραφίες, λεξικά, επετηρίδες, στατιστικές και συνέδρια. Ακόμη τα βιβλία και οι εργασίες Νίκου Σβορώνου είναι ταξινομημένα ως εξής. Βιβλία Τέχνης, πηγές-κείμενα, αδημοσίευτες διδακτορικές διατριβές, βιβλία για τον Εμφύλιο και την Αντίσταση, σπάνια φυλλάδια και έντυπα του Εμφυλίου Πολέμου, ιστορικά βιβλία στην Ελληνική γλώσσα, βιβλία στις βασικές ευρωπαϊκές γλώσσες, βιβλία στις σλαβικές και τη ρουμάνικη γλώσσα, βιβλία και περιοδικά τουρκολογίας, δίκαιο και ιστορία των θεσμών. Και τέλος τα βιβλία που ενδιέφεραν ιδιαίτερα το Νίκο Σβορώνο, υπάρχουν στην συλλογή, βιβλία με αξιοσημείωτες αφιερώσεις. Είναι αναμφισβήτητα μια συλλογή που θα αποτελέσει πόλο έλξης, για εκείνους που ενδιαφέρονται κυρίως για την ιστορική επιστήμη, τα οποία άλλωστε ήταν και το αντικείμενο έρευνας και εργασίας του μεγάλου αυτού δασκάλου Τα Ιστορικά Μνημεία και Οι Αρχαιολογικοί χώροι της Λευκάδας Το κάστρο της Αγίας Μαύρας, που δεσπόζει στην είσοδο του νησιού είναι ένα από τα πιο επιβλητικά μεσαιωνικά κτίσματα στην Ελλάδα και αποτελεί πρότυπο οχυρωματικής τέχνης εκείνης της εποχής. Χτίστηκε γύρω στα 1300 από τον Φράγκο ηγεμόνα Ιωάννη Ορσίνι, όταν πήρε τη Λευκάδα ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του Δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου του Α'. Το κάστρο προστάτευε την πρωτεύουσα του νησιού και αποτελούσε τη σημαντικότερη αμυντική του θωράκιση απέναντι τους πειρατές και τους άλλους εχθρούς, από την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα ως το Το 1479 κατελήφθη από τους Τούρκους που έχτισαν μια μεγάλη τοξωτή γέφυρα, με 360 καμάρες, που διέσχιζε τη λιμνοθάλασσα από την παραλία έως τη θέση Καλκάνη, στηρίζοντας τους σωλήνες ενός 50

51 υδραγωγείου που έφερνε νερό στο κάστρο. Το έργο αυτό, που χαρακτήριζε ολόκληρη την περιοχή, καταστράφηκε από τους σεισμούς όμως κάποια ίχνη του σώζονται ακόμη σήμερα μέσα στη λιμνοθάλασσα. Η θέση Νήρικος βρίσκεται δύο χιλιόμετρα έξω και ανατολικά από την πόλη. Περνώντας μέσα από τον ελαιώνα, ο επισκέπτης φτάνει στο Καλλιγόνι. Η περιοχή έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος, αφού εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη της Λευκάδας, που ονομαζόταν Νήρικος και εκτείνεται στις περιοχές Τσεχλιμπούς, Καλλιγονίου, Καρυωτών, Λυγιάς, του Δήμου Λευκάδας. Ο αρχαιολογικός αυτός χώρος περιλαμβάνει τα ερείπια του περιτειχισμένου οικισμού της Αρχαίας Λευκάδας, που χρονολογούνται από τα Αρχαϊκά έως τα Ρωμαϊκά χρόνια, τα δύο νεκροταφεία της αρχαίας πόλης που εντοπίστηκαν στην ίδια περιοχή, μεμονωμένα μνημεία και διάσπαρτα οικοδομικά λείψανα όπως τάφους, αγροικίες και λιμενικές εγκαταστάσεις που αποτελούν - σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις - αναπόσπαστο τμήμα του προστατευμένου μνημειακού συνόλου της αρχαίας πόλης που εγκαταλείφθηκε γύρω στα 1300, ενώ στη συνέχεια οι συνεχείς σεισμοί σκόρπησαν τα ίχνη της. Στην πεδιάδα του Νυδριού, η περιοχή που εκτείνεται από τους πρόποδες του όρους Σκάρος ως τη θέση Μαγεμένος της Νικιάνας έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος. Περιλαμβάνει τους τύμβους της Πρωτοελλαδικής περιόδου στη θέση Στενό, τάφους κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς, καθώς και τα λείψανα οικοδομημάτων σ όλη την έκταση της πεδιάδας του Νυδριού στους πρόποδες του Σκάρου και του όρους Αμαλή, καθώς και στις περιοχές Παλιοκατούνας, Κολώνι και του οικισμού Περιγιάλι. Επίσης πάνω από το χωριό Πόρος, σώζονται τα ερείπια ενός πύργου, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα ήταν αγροικία και όπως και τα λείψανα ενός αρχαίου ελαιοτριβείου που βρίσκεται εκεί, ανήκουν στον 4ο π.χ. αιώνα περίπου, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Τα παραπάνω λείψανα εντοπίστηκαν κατά τις ανασκαφές που έκανε εδώ ο διαπρεπής Γερμανός αρχαιολόγος Γουλιέλμος Δαιρπφελδ και χρονολογούνται από τους προϊστορικούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο Δαιρπφελδ - εμπνευστής της θεωρίας ότι η Λευκάδα είναι η ομηρική Ιθάκη και ότι το παλάτι του Οδυσσέα βρισκόταν στο Νυδρί - αγάπησε τόσο πολύ το νησί, ώστε θέλησε να ταφεί εδώ. Ο τάφος του βρίσκεται στην κορυφή του λόφου στην άκρη της χερσονήσου του Βλυχού, πάνω από το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής. Η περιοχή του Δήμου έχει κατοικηθεί από πολύ νωρίς, όπως αποδεικνύουν περιορισμένα ευρήματα της Παλαιολιθικής και περισσότερα της Νεολιθικής Περιόδου (3.500 π.χ.) που ανακαλύφθηκαν από έρευνες του Δαίρπφελδ στη «Χοιροσπηλιά» του Ευγήρου και τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκάδας. Στην κοιλάδα της Βασιλικής, η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει εντοπίσει διάσπαρτα αρχαία οικοδομικά λείψανα που ανήκουν πιθανόν σε αρχαία πόλη και στις θέσεις Μάρμαρα, Πυργί και Κλεισμάτια του Μαραντοχωρίου, λείψανα αρχαίων πύργων. Στο ακρωτήριο Δουκάτο ή Λευκάτας, βρίσκονται οικοδομικά λείψανα και αρχιτεκτονικά μέλη του ναού Απόλλωνα Λευκάτα. Το ιερό αυτό ήταν πασίγνωστο σ ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Κάθε χρόνο γίνονταν πανελλήνιες γιορτές προς τιμήν του θεού, που ήταν προστάτης των ναυτικών και γιατρός του σώματος και της ψυχής. Για αυτό και οι αρχαίοι πίστευαν ότι πηδώντας από τα βράχια αυτά, η ψυχή απελευθερωνόταν από το βάρος των παθών και εξιλεωνόταν από τις αμαρτίες. Σ αυτό το χώρο, ο μύθος θέλει την ποιήτρια Σαπφώ να δίνει τέλος στη ζωή της απελπισμένη από το πάθος του έρωτά της για τον Φάωνα. Τέλος, κοντά στην Επισκοπή βρίσκεται το Κάστρο του Καλάμου, το λεγόμενο «Καστρομονάστηρο». Σώζονται μόνο τμήματα από τα ψηλά πέτρινα τείχη του με τις όμορφες καμάρες εσωτερικά, που γίνονται πολεμίστρες εξωτερικά. Ελάχιστα είναι γνωστά σήμερα για αυτό το εντυπωσιακό μνημείο. Λέγεται ότι στο κάστρο αυτό είναι 51

52 θαμμένη η μητέρα του μεγάλου αγωνιστή του 1821, Γεωργίου Καραϊσκάκη. Παρατηρούμε λοιπόν σύμφωνα με τα παραπάνω, ότι στο νησί υπάρχουν αρκετά μνημεία που θα προσελκύσουν όσους ενδιαφέρονται να δουν ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους κάθε είδους και εποχής Οι Παραδοσιακές Λευκαδίτικες Φορεσιές Οι παραδοσιακές Λευκαδίτικες Φορεσιές παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού και λεπτομερής παρατήρησης. Όπως αναφέραμε πιο πάνω εκτίθενται σε μουσεία τις Λευκάδας για την καταπληκτική τέχνη που φέρουν. Στην πόλη του Νομού αλλά ιδιαίτερα σε πολλά χωριά, πολλές είναι οι γυναίκες, (συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας), που ακόμη και σήμερα ντύνονται με τον παλαιό παραδοσιακό τρόπο. Με αυτό τον τρόπο διατηρούν ζωντανά τα έθιμα και τον πολιτισμό μας, διατηρώντας στην μνήμη τους και κάνοντας γνωστό τον τρόπο με τον οποίο ντύνονταν οι άνθρωποι του νησιού σε παλαιότερες εποχές. Ιδιαίτερα σε γιορτές και πανηγύρια, μπορεί κανείς να απολαύσει αυτές τις πραγματικά υπέροχες στολές που κατασκεύαζαν στο σπίτι τους οι κεντήστρες και που φορούσαν διαφορετικές ανάλογα με την εκάστοτε περίσταση. Στις μέρες μας αυτές οι στολές φοριούνται από τα μέλη των χορευτικών συλλόγων τις Λευκάδας που παίρνουν κάθε χρόνο μέρος σε πολλές εκδηλώσεις, όπως στο Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ, στις εκδηλώσεις για την Ένωση των Επτανήσων, την 25η Μαρτίου κλπ. Επίσης, κατά την διάρκεια της αναπαράστασης του Χωριάτικου Γάμου στην Καρυά, όσοι συμμετέχουν ενεργά στην εκδήλωση φορούν από μια τέτοια φορεσιά και λόγω του γεγονότος αυτού όλες οι στολές είναι φτιαγμένες με περίσσια τέχνη. Εκεί γνωρίζουν τον θαυμασμό από εκείνους που ενδιαφέρονται για αυτό το είδος της τέχνης και δεν είναι λίγοι εκείνοι που αποφασίζουν παρόλο το κόστος να παραγγείλουν μια τέτοια στολή για το σπίτι τους. Παρακάτω θα αναλύσουμε το πώς είναι φτιαγμένες οι γυναικείες και ανδρικές νυφικές στολές. Η Λευκαδίτικη γυναικεία νυφική φορεσιά είναι η ακόλουθη. Το νυφικό φουστάνι είναι μεταξωτό ή μαλλινομέταξο, σε πυκνή γυαλιστερή ύφανση. Απλώνεται φαρδύ, σχηματίζοντας πλατιές και φουσκωτές πτυχές. Κάτω στο γύρο του είναι ραμμένα περιφερειακά πλατιά χάρτζα, χρυσαφένια. Στολισμένη με χάρτζα είναι και η καμπζέλα - το πάνω μέρος του φουστανιού - καθώς και ο ποδόγυρος. Τα χρώματα που προτιμούσαν για τα νυφικά φορέματα ήταν το θαλασσί, το ροζ, το μελιτζανί, το λαδί, το τριανταφυλλί. Πάνω από το φόρεμα φορούσαν τον τσουμπέ, έναν επενδύτη με κοντά και περίεργα μανίκια φουσκωτά στους ώμους κι πιο κάτω εφαρμοστά που, σκεπάζοντας την πλάτη, κατεβαίνει ως κάτω στα πόδια και σέρνεται απλωτός με καλοσιδερωμένες πιέτες. Στο στένωμα των μανικιών υπάρχουν ωραιότατες διακοσμήσεις με χάρτζα, ματαξογάιτανα και χρυσά σιρίτια. Ωραιότατο είναι και το κέντημα της πλάτης στον τσουμπέ. Όλη η επιφάνεια από τους ώμους μέχρι τη μέση είναι στολισμένη με κεντημένα λουλούδια από μετάξι και τη χρυσοκλωστή. Εντυπωσιακό μπροστομάντηλο είναι η σπαλέτα σε χρώμα λευκό, ροζ ή κίτρινο με ολόγυρα κρόσια καφασωτά. Απαραίτητο συμπλήρωμα και στολίδι της σπαλέτας είναι τα χρυσαφικά: οι σπίλες, τα ποντάλια, οι καρφοβέλονοι και οι στηθοβελόνες. Τα ποντάλια και οι σπίλες τα πλαισιώνουν χρυσές αλυσιδίτσες από τις οποίες πολλές φορές κρέμονται χρυσές καρδιές. Εκτός από τα κοσμήματα του λαιμού η 52

53 εξάρτυση από χρυσαφικά περιελάμβανε και δαχτυλίδια και σκουλαρίκια. Υπέροχο επιστέγασμα της νυφικής στολής ήταν το φέσι. Οι νύφες το φορούν στραβά και πάντα στο αριστερά έτσι που να πιάνει ένα κομμάτι της χωρίστρας και να σκεπάζει λίγο το μέτωπο. Είναι χρυσοκέντητο και όμορφα στολισμένο. Είναι από μαύρο βελούδινο ύφασμα κεντημένο στην επιφάνεια από χρυσοκλωστές άνθη και άλλες γραμμικές συνθέσεις. Το πιο όμορφο και χαρακτηριστικό κόσμημα που στολίζει το φέσι είναι η τρέμουλα, μια μετάλλινη βέργα μήκους 10 εκ. που στέκει όρθιο στην άκρη του φεσιού. Στην κορυφή του ο μετάλλινος μίσχος έχει ένα άνθος με δύο - τρία χρυσά πλουμισμένα με διαμαντόπετρες. Πάνω από το φέσι μπαίνει το νυφικό αραχνοΰφαντο κεντητό κεφαλοπάνι, που πέφτει πλούσιο και αστραφτερό στις πλάτες και τους ώμους. Η αντίστοιχη ανδρική γαμπριάτικη φορεσιά στη Λευκάδα ήταν η εξής. Ο γαμπρός φορούσε άσπρο ομορφοκεντημένο πουκάμισο κι από πάνω το γελέκι που άλλοτε ήταν σταυρωτό και άλλοτε μονό, φτιαγμένο συνήθως από γαλάζιο βελούδο. Η πλάτη του γελεκιού ήταν από γυαλιστερό μετάξι σε χρώμα βυσσινί, κόκκινο ή παγωνί, με πλατύφυλλα φιόρα. Φορούσε ακόμα βράκα τσόχινη ή διμιτένια, που ήταν κεντημένη στις κάτω άκρες της και κάλτσες που ήταν και αυτές κεντημένες. Τη φορεσιά συμπλήρωναν το ζωνάρι, το φατσολέτο ή φέσι, με μαύρη φούντα και συνήθως το μαντήλι του λαιμού. Βλέπουμε ότι η τέχνη και το μεράκι οδήγησε αυτούς τους ανθρώπους να κατασκευάσουν αξιοθαύμαστες φορεσιές, που αποκαλύπτουν το υψηλό επίπεδο κεντητικής τέχνης που υπήρχε από πολύ παλιά στο νησί της Λευκάδας Τα Γενικά Αρχεία Κράτους του Νομού Λευκάδας (Γ.Α.Κ. Λευκάδας) Τα Αρχεία Νομού Λευκάδας είναι περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.). Βασικός σκοπός των Γ.Α.Κ. Λευκάδας είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, ταξινόμηση και δημιουργία ευρετηρίου του υλικού που υπάρχει στο αρχείο και αφορά το νησί. Στόχος είναι η αξιοποίηση, διαχείριση και διάθεση όλου αυτού του αρχειακού πλούτου. Τα Αρχεία Νομού Λευκάδας στεγάζονται σε κτίριο που το ισόγειό του παραχωρήθηκε από την Τοπική Ένωση Δήμων Κοινοτήτων (Τ.Ε.Δ.Κ.) για τις ανάγκες στέγασης των Γ.Α.Κ. Λευκάδας. Τα γραφεία των Αρχείων είναι ανοικτά για το κοινό ορισμένες ημέρες και ώρες της εβδομάδας. Αναλυτικά, οι δραστηριότητες των Γ.Α.Κ. Λευκάδας, αφορούν στην οργάνωση, διαχείριση, διατήρηση κλπ. του αρχειακού υλικού, ώστε να με την βοήθεια της διοίκησης να γίνει μελλοντικά η εισαγωγή του στα Γ.Α.Κ. και παράλληλα να εξυπηρετούνται οι ανάγκες της ιστορικής έρευνας. Ακόμη, σκοπός του είναι η δημιουργία αρχειακής συνείδησης σε φορείς και παραγωγούς του αρχειακού υλικού, αλλά και η γενική ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας πάνω στο θέμα αυτό. Μια άλλη δραστηριότητά τους, είναι να τελέσουν μια δουλειά υποδομής, θέτοντας μακροπρόθεσμους στόχους, ώστε στο μέλλον να διαμορφωθούν κατάλληλες συνθήκες διατήρησης του αρχειακού υλικού, η αξιοποίηση του οποίου να γίνεται από τους ίδιους τους φορείς. Τέλος, έχει δοθεί βάρος στην δρομολόγηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τις μικρές ηλικίες ώστε να διαμορφωθεί από νωρίς η αρχειακή συνείδηση στα παιδιά τα οποία στο μέλλον θα παράγουν και θα διαχειρίζονται το αρχειακό υλικό αυτό. 53

54 Ιστορικά, τα Γ.Α.Κ. Λευκάδας ονομάζονταν Αρχειοφυλακείο Λευκάδος, όπως και τα Αρχεία των άλλων νησιών του Ιονίου. Δημιουργήθηκε από τους Βενετούς οι οποίοι είναι γνωστό ότι είχαν πολύ καλά οργανωμένη διοίκηση και διατηρούσαν σε τάξη τα αρχεία τους. Σκοπό είχε, ταυτόχρονα και παράλληλα με τις άλλες υπηρεσίες, να δέχεται κατά τακτά διαστήματα τα αρχεία τους προς φύλαξη. Η αρχή αυτή ακολουθήθηκε με συνέπεια και όλες οι κατοπινές διοικήσεις του νησιού μέχρι το 1864 που έγινε η ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Από εκεί και ύστερα συνεχίστηκε σποραδικά, έτσι το υλικό που συγκεντρώθηκε στο Αρχείο καλύπτει τη χρονική περίοδο από το της κατάληψης από τους Βρετανούς, το έτος 1684 μέχρι το 1864 και σε μερικές περιπτώσεις και μετά το έτος αυτό. Ο κύριος όγκος του υλικού όμως, αρχίζει από το Τον Ιούλιο του 1715 οι Βενετοί, εγκαταλείποντας τη Λευκάδα, κάτω από την πίεση των Τούρκων, ανατίναξαν τις επάλξεις και άλλες εγκαταστάσεις του φρουρίου της Αγίας Μαύρας, όπου στεγαζόταν το Αρχείο. Η πυρκαγιά που ακολούθησε αποτέφρωσε το Αρχείο από το οποίο δεν έμεινε «ούτε ένα χαρτί», σύμφωνα με βεβαίωση του τότε Αρχειοφύλακα, βεβαίωση που φαίνεται υπερβολική, γιατί σώζονται -έστω και λίγα- έγγραφα της περιόδου Το Αρχειοφυλακείο Λευκάδος μετονομάστηκε σε Ιστορικό Αρχείο Λευκάδας και αργότερα, το 1991, σε Αρχεία Νομού Λευκάδας. Τα Γ.Α.Κ. Λευκάδας, περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, είναι η αρμόδια από το νόμο υπηρεσία για την επισήμανση, απογραφή, διαφύλαξη και διάσωση όλων των εγγράφων και λοιπών τεκμηρίων των δημόσιων, αλλά και ιδιωτικών αρχείων και συλλογών του νομού. Οι υπηρεσίες που προσφέρονται στο κοινό από τα Αρχεία Νομού Λευκάδας αφορούν το αναγνωστήριο όπου ο ερευνητής ή επισκέπτης μπορεί με ησυχία να μελετήσει το έργο που θέλει. Την ύπαρξη μη δανειστικής βιβλιοθήκης που λειτουργεί υποστηρικτικά στις δραστηριότητες των Αρχείων και στις έρευνες όσων συμβουλεύονται το αρχειακό υλικό το οποίο υπόκειται στα Γ.Α.Κ. Λευκάδας. Το κοινό έχει πρόσβαση στην βιβλιοθήκη αυτή, κατά τις ώρες λειτουργίας της υπηρεσίας ή σε περιπτώσεις ανάγκης και σε άλλες ώρες, μετά από συνεννόηση με το προσωπικό. Εδώ θα σημειώσουμε ότι οι φορείς των Γ.Α.Κ. Λευκάδας κάθε χρόνο εμπλουτίζουν με αγορές και μικρές δωρεές την ιστορική βιβλιοθήκη για την εξυπηρέτηση των ερευνητών που το επισκέπτονται, ενώ ιδιαίτερη ενότητα αφορά ποικίλα θέματα της τοπικής βιβλιογραφίας. Μια άλλη υπηρεσία, είναι η πραγματοποίηση επισκέψεων μαθητών από τα σχολεία του νομού, κατά τις ώρες λειτουργίας του Αρχείου, ώστε να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με το υλικό του Αρχείου και να προωθηθεί η διδακτική αξιοποίησή του. Οι επισκέψεις αυτές, πραγματοποιούνται κατά τμήμα και μετά από συνεννόηση με το προσωπικό του Αρχείου, για καλύτερο προγραμματισμό σε σχέση με τις υπόλοιπες αρχειακές και για να είναι μειωμένη η κίνηση στον χώρο προς όφελος των μαθητών. Κατά τις επισκέψεις γίνεται ξενάγηση στους χώρους του Αρχείου και παρουσίαση πηγών της Ιστορίας στους μαθητές σε μια προσπάθεια δημιουργίας αρχειακής συνείδησης και ευαισθητοποίησής τους για την τοπική ιστορία και την προβολή του επτανησιακού πολιτισμού. Τέλος υπάρχει η δυνατότητα δανεισμού κάποιου υλικού, κατόπιν συνεννοήσεως με το προσωπικό. Αναλυτικά, το υλικό των Αρχείων Νομού Λευκάδας καλύπτει τις εξής χρονικές περιόδους και ενότητες. Βενετοκρατία ( ), αποτελείται από το αρχείο των εκτάκτων και τακτικών προβλεπτών της Νήσου Λευκάδας. Περιλαμβάνει έγγραφα Διοικητικής και Δικαστικής φύσης, Δημοκρατικοί Γάλλοι ( ), Ρωσοτουρκική προστασία ( ), Επτάνησος Πολιτεία ( ), Αυτοκρατορικοί Γάλλοι ( ), Μεταβατική περίοδος της Αγγλικής προστασίας ( , έγγραφα διοικητικά και δικαστικά), Ενωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων (υπό Αγγλική προστασία , έγγραφα διοικητικής και δικαστικής φύσης), Αρχεία περιόδου Ελληνικού Κράτους ( ). Από το 1864 και έπειτα δεν υπήρχε συστηματική κατάθεση υλικού. Υπάρχουν διοικητικά και δικαστικά έγγραφα της περιόδου αυτής, 54

55 Νοταριακά αρχεία ( ), κυρίως πρωτόκολλα, σπάνια δέσμες, ληξιαρχικά αρχεία, ληξιαρχικά βιβλία γεννήσεων, βαπτίσεων, γάμων και θανάτων της περιόδου όλου του νησιού και της πόλης Λευκάδας έως το 1950, συλλογές εφημερίδων από 1867 έως και σήμερα, χειρόγραφοι χάρτες διαφόρων περιοχών του νησιού, εποχής Βενετοκρατίας, Αγγλοκρατίας και 1000 περίπου σχέδια οικοδομών. Στα νεότερα και σύγχρονα αρχεία συμπεριλαμβάνονται τα Διοικητικά του Γενικού Νοσοκομείου Λευκάδας ( ), του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων ( ), του Γραφείου Αλυκών ( ), του Αγρονομείου Λευκάδας ( ), της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ( ), της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ( ), του ΟΑΕΔ Λευκάδας ( ), της Υπηρεσίας Εντελλομένων Εξόδων ( ), της Στατιστικής Υπηρεσίας ( ), του Υπολιμεναρχείου Λευκάδας ( ), της Αστυνομικής Διεύθυνσης Λευκάδας ( ), του Αστυνομικού Τμήματος Λευκάδας ( ), του Αστυνομικού Τμήματος Βασιλικής και Αστυνομικών Σταθμών Αγίου Πέτρου, Σύβρου και Σπαρτοχωρίου Ν. Λευκάδας ( ) και του Αστυνομικού Τμήματος Καρυάς Ν. Λευκάδας ( ). Ακόμη υπάρχουν τα Εκπαιδευτικά του Β Δημοτικού Σχολείου Λευκάδας ( ), του Δημοτικού Σχολείου Αγ. Ηλία Λευκάδας ( ), του Δημοτικού Σχολείου Βουρνικών Λευκάδας ( ), του Δημοτικού Σχολείου Σύβρου Λευκάδας ( ) και του Δημοτικού Σχολείου Κοντάραινας ( ). Τέλος υπάρχουν τα Δικαστικά του Πρωτοδικείου Λευκάδας (1995), τα Δημοτικά του Δήμου Λευκάδας ( ) και της Κοινότητας Βαυκερής Λευκάδας ( ) Συμπεράσματα - Προτάσεις Ο πλούσιος πολιτισμός και η μακροχρόνια ιστορία του Νομού Λευκάδας ξεδιπλώνεται μπροστά στον ερευνητή/επισκέπτη μέσω μιας σειράς μουσείων, μνημείων, βιβλιοθηκών, πολιτιστικών εκδηλώσεων, παραδοσιακών τεχνών και πολιτισμικού πλούτου. Οι επισκέπτες που έχουν σκοπό τον μορφωτικό τουρισμό, θα εντυπωσιαστούν από την ποσότητα και ποιότητα που μπορεί να προσφέρει για εκείνους μια επίσκεψη στον Νομό Λευκάδας. Όμως πιο διάσημο, παραμένει το Φεστιβάλ, που προσελκύει κάθε είδους επισκέπτες μαζικού τουρισμού και όχι ειδικότερα αυτού του είδους που αναλύουμε. Το πρόβλημα έγκειται στην ελλιπή προβολή και διαφήμιση του τόπου και του τι μπορεί να προσφέρει στον επισκέπτη. Ακόμη, η σωστή αξιοποίηση και ανάδειξη των μνημείων και συλλογών πολιτισμού και τέχνης του νησιού, μέσω ανακαίνισης και κατασκευής ειδικών χώρων για αυτά. Η συγκρότηση σωματείων τουριστικής προβολής και εκμετάλλευσης, που θα αναλάβουν μέσα σε άλλα και την ανάθεση σε τουριστικά γραφεία ειδικών πακέτων, που θα προβλέπουν επισκέψεις και δραστηριότητες ανάλογα με την τουριστική ομάδα. Τέλος, για να γίνουν όλα αυτά βάση σωστού σχεδιασμού, πρέπει οι φορείς του τόπου να συμβουλευτούν προσωπικότητες, που θα μπορούν να εκτιμήσουν, να φέρουν γνώμη και να προτείνουν τρόπους για την σωστή εκμετάλλευση των θησαυρών του τόπου. Για παράδειγμα προτάσεις από ειδικούς του κάθε είδους για το τι μπορεί να προβληθεί και να εκμεταλλευτεί και με ποιόν τρόπο. Δυστυχώς προτάσεις όπως εκείνη που είχε γίνει προ τριετίας, από τον Επιστημονικό Υπεύθυνο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, κ. Αγαμέμνονα Τσελίκα, ο οποίος επισκέφθηκε την Λευκάδα μετά από πρόσκληση του τότε Δημάρχου, για να εκτιμήσει το παλαιό υλικό του Νομού και αφορούσε στην οργάνωση και εκμετάλλευση της θαυμάσιας συλλογής των Γ.Α.Κ. Λευκάδας, ακόμη δεν έχουν προχωρήσει. Οι φορείς του τόπου πρέπει να λάβουν τα παραπάνω υπ όψη τους και να αναζητήσουν πόρους από την πολιτεία για να προχωρήσουν σε αυτό το δύσκολο έργο. 55

56 4.4. Ο Τουρισμός Άθλησης στον Νομό Λευκάδας Εισαγωγή Ο τουρισμός άθλησης, έχει σαν κύριο στόχο να προσεγγίσει κοινωνικές ομάδες, αποτελούμενες από άτομα που θέλουν να συνδυάσουν τις διακοπές τους, με ένα άθλημα που θα πραγματοποιήσουν σε ένα όμορφο περιβάλλον του τόπου που θα επισκεφτούν. Ο Νομός Λευκάδας λόγω γεωμορφολογίας και φυσικής ομορφιάς, μπορεί να παρέχει το περιβάλλον αυτό. Σε συνδυασμό με τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα που διαδραματίζονται στο νησί, αποτελεί έναν ιδανικό προορισμό για τον επισκέπτη που αναζητά αυτό το είδος εναλλακτικού τουρισμού. Οι πολλές αθλητικές δραστηριότητες που υπάρχουν στην Λευκάδα δίνουν την δυνατότητα στους επισκέπτες να απολαύσουν το άθλημα που τους αρέσει μέσα από ένα σύνολο παρεχόμενων υπηρεσιών. Έτσι, οι επισκέπτες έχουν την δυνατότητα να ασχοληθούν με αθλήματα όπως το Wind Surfing, το Kite Surfing, σχεδόν όλα τα είδη Water Sports, τις Καταδύσεις, την Ιστιοπλοΐα, το Παραπέντε, την Ιππασία, τις πτήσεις με τα μέσα της Αερολέσχης, να παρακολουθήσουν ή και να αγωνιστούν στο πρωτάθλημα Formula 3, να περιπλανηθούν στις Περιπατητικές Διαδρομές, την Ποδηλασία, το Mountain Bike και άλλα. Παρακάτω θα μιλήσουμε για τα πιο ανεπτυγμένα αθλήματα στο Νομό Λευκάδας που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον κοινού και αθλητών Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Kite Surfing Σε μία από τις παραλίες κοντά στην πόλη της Λευκάδας, τους Μύλους, τα τελευταία χρόνια, γνωρίζει άνθιση ένα σχετικά νέο άθλημα, το Kite Surfing. Ολοένα και περισσότεροι «αετοί» από Kite surf, πετούν στον αέρα. Το καινούριο αυτό extreme sport φιλοξενείται κάθε καλοκαίρι στους Μύλους όπου διεξάγεται το παγκόσμιο πρωτάθλημα Kite Surf Open, από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λευκάδας, με την συμμετοχή Ελλήνων και ξένων αθλητών. Το συναρπαστικό αυτό άθλημα, ανεβάζει την αδρεναλίνη καθώς ο ευνοϊκός μαΐστρος που πνέει όλο τον χρόνο δίνει μεγάλες ταχύτητες στα kite μιλίων και προσφέρει όμορφο θέαμα σε όσους το παρακολουθούν. Το Kite Surfing, γνωστό και ως Kite Boarding προέρχεται από το συνδυασμό πολλών άλλων αθλημάτων (windsurfing, waterski, wakeboard, paragliding) και από μία άποψη θα μπορούσε να θεωρηθεί η φυσική εξέλιξη του windsurfing, αφού η χρήση ελαφρύτερου εξοπλισμού προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες στον αναβάτη. Ο αναβάτης χρησιμοποιεί ένα μικρό σκάφος, το οποίο οδηγεί ενώ κρατά τη μάτσα, που τον συνδέει με μακριά σχοινιά με τον αετό. Το βασικό χαρακτηριστικό που διακρίνει το kitesurf είναι η δύναμη της άντωσης, η τρίτη δηλαδή δύναμη που έχει προστεθεί, με την οποία ο αναβάτης μπορεί να χρησιμοποιήσει την έλξη του αετού προς τα επάνω, για να πραγματοποιήσει πολύ ψηλά άλματα και κατά συνέπεια εντυπωσιακότατους ελιγμούς. Αυτή η δύναμη, είναι και το στοιχείο που διαφοροποιεί το kitesurf από τα υπόλοιπα θαλάσσια αθλήματα, όπου ο αναβάτης χρησιμοποιεί μεν τη δύναμη της έλξης (είτε του σκάφους όπως στο wakeboard ή το water ski), είτε του πανιού (όπως στο windsurf), με τα οποία όμως, αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο και έχει περιορισμένες δυνατότητες αλμάτων. Η έλξη αυτή δεν τον ωθεί προς τα πάνω, άρα δεν έχει τα προτερήματα που του προσφέρουν 56

57 τα μακριά σχοινιά (20 30μ) του αετού, σε συνδυασμό πάντοτε με τη δύναμη της άντωσης. Έτσι, ο Kitesurfer δεν χρειάζεται να «κυνηγά» τον πολύ αέρα. Από τα 2-3 bfr μπορεί κάποιος να επιδοθεί στο συγκεκριμένο άθλημα εκτελώντας εντυπωσιακούς ελιγμούς και ψηλά άλματα. Ο λόγος για αυτό είναι απλός, σε ύψος 15-30m από την επιφάνεια της θάλασσας εκεί που πετά ο αετός, εμφανίζεται το φαινόμενο του ground effect και ο αέρας είναι 40% δυνατότερος από ότι στην επιφάνεια του νερού, δίνοντας στον αναβάτη την δυνατότητα να κάνει kite και στην άπνοια. Το kitesurf μαθαίνεται πολύ εύκολα σε σχέση με άλλα θαλάσσια αθλήματα. Χρειάζονται μόλις 2-3 ώρες με κάποιον εκπαιδευτή, για να μπορέσει ο αρχάριος αναβάτης να πετύχει το waterstart και να κάνει την πρώτη του πορεία. Το kite είναι ανεξάρτητο από τη βοηθητική έλξη σκάφους και, άρα, πολύ πιο ανέξοδο από πολλά μηχανοκίνητα σπορ, όπως π.χ. το wakeboard. Ο εξοπλισμός του kitesurf είναι μικρός σε όγκο και βάρος, έτσι γίνεται εύκολη η μεταφορά του. Το kitesurf, στην ουσία, χρειάζεται λιγότερα έξοδα απ ότι το windsurf, γιατί οι 4- line αετοί με την δυνατότητα των depower συστημάτων τους, έχουν μεγάλο εύρος χρήσης. Έτσι, ένας αετός ισοδυναμεί με 3 πανιά windsurf και, φυσικά, ο αναβάτης δεν χρειάζεται ούτε κατάρτια ούτε μεγάλες μάτσες. Το kitesurf είναι το μόνο άθλημα όπου νιώθει κανείς τη μοναδικότητα της τρίτης διάστασης, που δεν μπορεί να αισθανθεί κανείς σε κανένα άλλο σπορ, της δύναμης της άντωσης. Χάρη σε αυτή την δύναμη, μπορεί κανείς να κάνει άλματα ακόμη και στο flat νερό. Άλλωστε, τα άλματα στο kitesurf είναι πολύ ευκολότερα από ότι σε οποιοδήποτε άλλο άθλημα. Από τον πρώτο μόλις μήνα ο αρχάριος μπορεί να δοκιμάσει άλματα, κάτι το οποίο στο windsurf είναι πραγματικά αδύνατον. Φέτος, για τέταρτη συνεχή χρονιά, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λευκάδας διοργάνωσε αγώνες Kite Surf, στις 23 και 24 Ιουνίου 2007 στη θαλάσσια περιοχή των Μύλων Λευκάδας, μαγνητίζοντας για ακόμη μια φορά το ενδιαφέρον εκατοντάδων οπαδών των θαλασσίων σπορ, αλλά και επισκεπτών του νησιού. Η διοργάνωση των αγώνων INTERNATIONAL KITE SURF-OPEN 2007, γίνεται στο πλαίσιο προβολής και ανάδειξης του νέου αυτού αθλήματος, που ευνοείται λόγω των ιδανικών συνθηκών που περιγράψαμε πιο πάνω ότι επικρατούν στην εν λόγω περιοχή και που την καθιστούν μοναδική για τέτοιου είδους δραστηριότητες. Η διαφημιστική καμπάνια των αγώνων κορυφώθηκε με δημοσιεύματα σε μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδες και περιοδικά καθώς και με αναφορές και οπτικό υλικό σε πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικά κανάλια και συνεντεύξεις σε ραδιοφωνικούς σταθμούς. Οι αθλητές που πήραν μέρος, διαγωνίστηκαν σε 3 διαφορετικές κατηγορίες, ενώ είχαν την δυνατότητα να διαγωνιστούν και σε μία ή περισσότερες. Οι τρεις κατηγορίες ήταν οι: Free Style, Best Trick και Hang Time. Στους νικητές και των 3 κατηγοριών απονεμήθηκαν έπαθλα, ενώ για τους θεατές είχαν προβλεφθεί κληρώσεις με πλούσια δώρα και πολλές άλλες εκδηλώσεις, όπως και αναμνηστικά δώρα Οι Παγκόσμιας φήμης παραλίες Wind Surfing Ανάμεσα στις δέκα καλύτερες παραλίες παγκοσμίως και στις τρεις καλύτερες της Ευρώπης για το άθλημα του windsurfing, είναι αυτή της χωριού Βασιλικής στην Λευκάδα. Μαζί με την παραλία του Αϊ Γιάννη Λευκάδας που έχει ανάλογες διακρίσεις, καλύπτουν απόλυτα τις ανάγκες εκείνων που αναζητούν τις κατάλληλες συνθήκες για να ευχαριστηθούν το άθλημα αυτό. Η Λευκάδα είναι ένας παράδεισος του windsurfing αφού στην περιοχή 57

58 αυτή, τους καλοκαιρινούς μήνες «δροσίζεται» με τη βοήθεια των θερμικών ανέμων γνωστοί ως μαΐστρος ή mistral. Οι άνεμοι αυτοί μαζί και με την μορφολογία της περιοχής με την οποία συνδέονται, είναι η αιτία για τις πολύ καλές στατιστικές αέρα, που επιτρέπουν στους surfers να πραγματοποιούν εντυπωσιακές κινήσεις και να αναπτύσσουν μεγάλες ταχύτητες. Σε αυτό συμβάλλει ο θερμικός αέρας που εμφανίζεται στις δύο αυτές παραλίες κάθε μεσημέρι την ίδια περίπου ώρα και δυναμώνει σταθερά μέχρι αργά το απόγευμα, κάνοντας -ιδιαίτερα στην παραλία της Βασιλικής- το φαινόμενο αυτό πολύ εντυπωσιακό. Το φαινόμενο στατιστικά συναντιέται τον Μάιο - 15 ημέρες του μήνα, τον Ιούνιο - 20 μέρες του μήνα, τον Ιούλιο 25 ημέρες του μήνα, τον Αύγουστο 20 ημέρες του μήνα και τέλος τον Σεπτέμβριο με 15 ημέρες του μήνα. Αλλά και κατά την διάρκεια του Χειμώνα, με τη βοήθεια του καλού κλίματος, υπάρχουν θαυμάσιες ευκαιρίες για πολύ καλό surfing. Σε ένα κλειστό κόλπο, που το πρωί είναι ιδανικός για την εκμάθηση των αρχαρίων καθώς δεν έχει καθόλου κύμα και η θάλασσα είναι αρκετά ρηχή, η διεύθυνση του ανέμου που πολλοί φίλοι του αθλήματος τον αποκαλούν «Eric ή φαινόμενο» αλλάζει, και η μέχρι εκείνη την ώρα ήρεμη θάλασσα, ασπρίζει και έτσι αρχίζουν οι ιδανικές συνθήκες για το άθλημα. Η δύναμη του αέρα κυμαίνεται από τα 4 με 5 bft. έως και τα 6-7 bft. και τις πολύ καλές μέρες τα 8 bft. Η Βασιλική είναι ένας σερφότοπος που είναι ιδανικός για όσους θέλουν να εξασκηθούν στο slalom και στο freestyle με συνθήκες side shore. Στο παραθαλάσσιο χωριό αυτό, υπάρχουν πολλές σχολές windsurfing και εξειδικευμένων καταστημάτων για το άθλημα αυτό, γεγονός που κάνει τα πράγματα εύκολα για όσους θέλουν να δοκιμάσουν ή να εξελιχθούν στο άθλημα. Αντίθετα, στην παραλία του Αϊ Γιάννη που βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του νησιού και κοντά στην πόλη της Λευκάδας, υπάρχουν παρόμοιες στατιστικές αέρα με τη Βασιλική αλλά διαφορετικές συνθήκες μέσα στο νερό. Οι φίλοι του wave θα βρουν εδώ την ιδανική παραλία για να δοκιμάσουν ένα καινούργιο εναέριο trick. Τα πελαγίσια κύματα που συναντούν όσοι κάνουν surfing εκεί προσφέρονται για μεγάλες συγκινήσεις Η Αερολέσχη Λευκάδας Η Αερολέσχη ή «Όμιλος Αεραθλητών Λευκάδας» (Ο.Α.ΛΕ.) όπως είναι το επίσημο όνομά της, λειτουργεί στην πόλη της Λευκάδας από το 1999 για όσους αγαπούν τον αερομοντελισμό, αλλά και για αυτούς που γοητεύονται από τις πτήσεις με υπερελαφρά αεροσκάφη. Σκοπός της είναι να διαδώσει τον αθλητισμό με εναέρια μέσα και να συμβάλει στην προστασία του εθνικού πλούτου. Γι αυτό τα μέλη της εκτός από τις πτήσεις αναψυχής, πραγματοποιούν και σημαντικό έργο για το κοινωνικό σύνολο ως εθελοντές σε πτήσεις πυρανίχνευσης, αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών και αεροφωτογράφησης που εξυπηρετούν τους σκοπούς της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας ή των τοπικών αρχών. Κάθε χρόνο, διοργανώνονται από την Ελληνική Αεραθλητική Ομοσπονδία με την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού, αγώνες και εκτός από την ανελλιπή συμμετοχή της Αερολέσχης Λευκάδας στο πρωτάθλημα από την ίδρυσή της, έχει να επιδείξει ένα αξιοζήλευτο ποσοστό επιτυχιών. Η Αερολέσχη έχει την έδρα της στην πόλη της Λευκάδας και διαθέτει υπόστεγο για την στέγαση των υπερελαφρών αεροσκαφών της, για την απογείωση και προσγείωση των οποίων έχει κατασκευαστεί διάδρομος μήκους 400 και πλάτους 20 μέτρων. Με βάση αυτό τον διάδρομο και με ενέργειες της Αερολέσχης, γίνονται στη Λευκάδα συχνές επισκέψεις αεροσκαφών από χώρες του εξωτερικού, οι οποίες 58

59 συμβάλλουν στη διεθνή τουριστική προβολή του νησιού. Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί επισκέψεις από την Τσεχία, την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Φωτογραφίες του μικρού διαδρόμου προσγείωσης της αερολέσχης Λευκάδας που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα δημοσιεύονται σε πολλές ειδικευμένες ιστοσελίδες του διαδικτύου με κολακευτικά σχόλια, όπως: «στη Λευκάδα μπορείτε να προσγειωθείτε, να πάρετε την πετσέτα σας και περπατώντας 50 μέτρα να κολυμπήσετε σε μια πανέμορφη και καθαρή θάλασσα». Με τη φροντίδα της Αερολέσχης, οι φίλοι της πτήσης που έρχονται στη Λευκάδα για διακοπές, μπορούν να ζήσουν μια διαφορετική εμπειρία με μια ονειρική πτήση πάνω από το νησί και να δουν τις ομορφιές του από ψηλά. Το σίγουρο είναι ότι κάνοντας μια πτήση με το αεροπλάνο πάνω από τη Λευκάδα θα απολαύσουν εικόνες που δεν μπορούν να δουν με κανένα άλλο τρόπο. Τέλος, μέσω της Λέσχης υπάρχει η δυνατότητα πληροφόρησης και βοήθειας, για όσους επιθυμούν να έρθουν στον Νομό Λευκάδας με το αεροπλάνο τους και σε συνεννόηση πάντα με τα μέλη αυτά, να κλείσουν ραντεβού για πτήσεις σε διάφορα σημεία του νησιού Η Ιππασία στην Λευκάδα Στον Νομό Λευκάδας λειτουργούν δύο σχολές ιππασίας, η πρώτη βρίσκεται στο χωριό Βασιλική και η δεύτερη στο χωριό Απόλπαινα. Οι σχολές αυτές, δείχνουν την αγάπη των Λευκαδίων για τα άλογα και την ιππασία και αποτελούν βάσεις για αξέχαστες εξορμήσεις και ενασχόληση με αυτό το ιδιαίτερο άθλημα. Συγκεκριμένα, στο νότιο άκρο του νησιού, στην πεδιάδα της Βασιλικής, λειτουργεί ο τοπικός ιππικός όμιλος, που δίνει τη δυνατότητα ίππευσης σε μικρές ομάδες καθώς και μαθήματα σε παιδιά. Οι περιηγήσεις με τα άλογα γίνονται στην εύφορη κοιλάδα της Βασιλικής, μέσα από ελαιώνες και τριγύρω βουνά. Στον όμιλο, υπάρχουν ήσυχα και άριστα εκπαιδευμένα άλογα από εκπαιδευτές που είναι πάντα δίπλα στον μαθητή και έτσι δεν είναι απαραίτητη η προηγούμενη εμπειρία. Οι περιηγήσεις που διοργανώνει, γίνονται πάντα υπό την επιτήρηση του εκπαιδευτή και διαρκούν από μία ως τρεις ώρες, μέχρι και μισή ημέρα. Ιδανικές διαδρομές για ιππασία, είναι από τον κάμπο της Βασιλικής και του Αγίου Πέτρου, προς τον Αϊ Γιάννη στο Ροδάκι, τη λίμνη Μαραντοχωρίου, την περιοχή Ρουπακιά κλπ. Τρία χιλιόμετρα μακριά από την πόλη, στο χωριό Απόλπαινα, βρίσκεται μια έκταση 100 στρεμμάτων, με μια ιδιαίτερα καλά οργανωμένη φάρμα ιππασίας, το Aramis Farm. Εκεί, οι λάτρεις της ιππασίας στην φύση, μπορούν να κάνουν μαθήματα ιππασίας και ταυτόχρονα να απολαύσουν το βουνό και την θάλασσα παρέα με το άλογο. Η φάρμα διαθέτει 5 άλογα ελληνικής καταγωγής (Αραβάνικα) και τα μαθήματα ιππασίας που γίνονται εκεί, διαρκούν περίπου 45 λεπτά. Περιλαμβάνουν θεωρία και διάφορες ασκήσεις, μέσα σε περιφραγμένο χώρο που καταλαμβάνει έκταση ενός στρέμματος. Παρέχεται πλήρης εξοπλισμός, με βασική προϋπόθεση την συμμετοχή στην προετοιμασία του αλόγου, έτσι ώστε να μπορεί να εξοικειωθεί ακόμη και ένας αρχάριος αναβάτης. Η κάθε βόλτα περιλαμβάνει μικρές ή μεγάλες διαδρομές όλο το χρόνο, που διαρκούν περίπου 3 με 4 ώρες ανάλογα με την προγραμματισμένη διαδρομή. Τα προγράμματα των διαδρομών, είναι κατά βάση δύο. Η βόλτα στο βουνό, Απόλπαινα - Φαράγγι της Μέλισσας - Τσουκαλάδες (Αϊ Γιώργης) Απόλπαινα και η βόλτα στη θάλασσα, Απόλπαινα - Φρύνι - Αϊ Γιάννης - Φρύνι - 59

60 Απόλπαινα. Διαδρομές γίνονται και στα υπέροχα μονοπάτια πάνω από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Αντζούση στην περιοχή του Αϊ Γιάννη δίπλα στη πόλη της Λευκάδας Τα Μονοπάτια για πεζοπορία στην Λευκάδα Η πλούσια γεωμορφολογία της ορεινής Λευκάδας, που είναι γεμάτη χαράδρες, φαράγγια, πηγές, πλούσια βλάστηση, σπάνια λουλούδια και γραφικά μονοπάτια είναι ιδανική για περιπάτους και εκδρομές στη φύση, γεγονός που αποτελεί την κατάλληλη προϋπόθεση για τους οπαδούς του φυσιολατρικού τουρισμού και εκείνους που αγαπούν την πεζοπορία. Όμορφες διαδρομές που προσφέρονται για περίπατο κοντά στην πόλη της Λευκάδας, είναι ο γύρος της λιμνοθάλασσας στο βόρειο τμήμα της πόλης της Λευκάδας, ο Ελαιώνας της πόλης, το Φρύνι και η Απόλπαινα, μέχρι ψηλά προς το Μοναστήρι της Παναγίας της Φανερωμένης. Σε προηγούμενο κεφάλαιο μιλήσαμε αρκετά για τις φυσικές ομορφιές του νησιού της Λευκάδας, που αποτελούν αναμφισβήτητα πόλο έλξης για τους επισκέπτες που απολαμβάνουν αυτό το είδος εναλλακτικού τουρισμού. Τα μονοπάτια στο βουνό των Σκάρων με το όμορφο δάσος της Βελανιδιάς, το φαράγγι της Μέλισσας στους Σφακιώτες, το φαράγγι στο Δημοσάρι, οι καταρράκτες του Νυδριού μέσα στο καταπράσινο και δροσερό τοπίο και το δάσος της Δάφνης στο Σύβρο, δημιουργούν αξεπέραστες συγκινήσεις σ αυτούς που θα επιχειρήσουν να περιπλανηθούν περπατώντας. Πολλοί είναι εκείνοι που ασχολούνται με το να ανακαλύπτουν διαδρομές και να τις παρουσιάζουν σε ομάδες που ενδιαφέρονται να κάνουν πεζοπορία με την οργάνωση και την ασφάλεια ενός αρχηγού. Για παράδειγμα, ο Γερμανός Helmut Karcher που κατοικεί στο χωριό Φτερνό, έχει εδώ και χρόνια αναπτύξει μια δραστηριότητα -την οποία και υποστηρίζει μέσω του προσωπικού του δικτυακού τόπου- και αναλαμβάνει τέτοιου είδους πεζοπορίες και περιηγήσεις σε μονοπάτια που ήδη γνωρίζει και άλλα που ανακαλύπτει συνεχώς. Πιο αναλυτικά, οι πιο όμορφες περιπατητικές διαδρομές στη Λευκάδα, είναι: Από το χωριό Χορτάτα, στα Σταυρωτά (υψόμετρο 1.141μ) και το οροπέδιο Εγκλουβής, από το χωριό Άγιος Ηλίας προς Σταυρωτά και οροπέδιο Εγκλουβής, από Εγκλουβή προς Άγιο Δονάτο, από το χωριό Νικιάνα προς Σκάρους, από Βλυχό προς περιοχή Γένι και Αγία Κυριακή, από Νυδρί στο φαράγγι Δημοσάρι, από Κάβαλο στο φαράγγι της Μέλισσας, από Καρυά στο λιβάδι Καρυάς και την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη, από το Φρύνι στην Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης, από Χαραδιάτικα στο Φαράγγι Αλάτρου, από Παλαιοκατούνα στο Νιοχώρι, από Βουρνικά στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη στο Ροδάκι, από Σύβρο στο Σπήλαιο Καρούχα, από Μαραντοχώρι στην Αμμούσα, από Δράγανο στο Γυαλό, από Αθάνι στους Εγκρεμνούς, από Άγιο Πέτρο προς Ρουπακιά, από Σπαρτοχώρι Μεγανησίου στον Άγιο Ιωάννη, από Κατωμέρι Μεγανησίου στον Αθερινό, από Λευκάδα - Κάστρο - Γύρα - Λευκάδα (δρόμος που περικλείει τη Λιμνοθάλασσα στο Δήμο Λευκάδας) και τέλος από τον Κάλαμο στην Επισκοπή Συμπεράσματα - Προτάσεις Τα αθλήματα που περιλαμβάνουν την πεζοπορία, την ιππασία και τον αθλητισμό με εναέρια μέσα, είναι αρκετά οργανωμένα, όμως δεν υπάρχουν πολλοί που να ασχολούνται με την οργάνωση και σύσταση μεγάλων συλλόγων για αυτά τα είδη 60

61 τουρισμού. Η αερολέσχη βέβαια, έχει κάνει βήματα όμως υπολείπεται στο κομμάτι της τουριστικής αξιοποίησης που είναι κατά βάση δύσκολο μιας και μια τέτοια επένδυση απαιτεί μεγάλους οικονομικούς πόρους. Η μεν ιππασία, αξιοποιείται από μόλις δύο συλλόγους που ο ένας ανήκει σε ντόπιο κάτοικο και ο άλλος σε αλλοδαπή κάτοικο. Την δε πεζοπορία, αναλαμβάνουν είτε ο αλλοδαπός επαγγελματίας, είτε ερασιτεχνικά κάποιοι ντόπιοι κάτοικοι. Έτσι, παρατηρούμε ότι οι ντόπιοι δεν συντελούν σε μια τέτοια είδους ανάπτυξη, μη έχοντας την κατάλληλη πληροφόρηση και την αντίστοιχη ενίσχυση σε πόρους που θα τους δώσει ένα τέτοιο ερέθισμα. Για τα υπόλοιπα αθλητικά γεγονότα που συμβαίνουν στον Νομό Λευκάδας, υπάρχει αρκετή προβολή, διαφήμιση και προσέλευση κόσμου, όμως λείπουν οι μεγάλες αθλητικές εγκαταστάσεις και το ειδικευμένο προσωπικό που κυριολεκτικά θα το εξέλισσε στο μέγιστο βαθμό. Αυτά σίγουρα θα πρέπει να γίνουν σε κρατικό επίπεδο, σαν μια βάση για την προώθηση των αθλημάτων στην νέα γενιά και σαν συνέχεια, οι ντόπιοι να επενδύσουν σε αυτά, ώστε να μπορούν να είναι εκείνοι πλέον, που θα έχουν τον πρώτο λόγο στην αξιοποίηση του τόπου και όχι οι αλλοδαποί, οι οποίοι αυτή την στιγμή έχουν την πλήρη εκμετάλλευση των αθλημάτων και των αθλητών/επισκεπτών γενικότερα. Η κατασκευή αθλητικών κέντρων με στελέχωση από έμπειρο προσωπικό θα συντελούσε στην μεγάλη προσέλευση κοινού και αθλητών και θα έκανε τον Νομό Λευκάδας ένα μοναδικών δυνατοτήτων προορισμό, για τέτοιου είδους αθλητικές δραστηριότητες Ο Τουρισμός Τρίτης Ηλικίας στην Λευκάδα Εισαγωγή Η επικείμενη αύξηση του ποσοστού ατόμων της τρίτης ηλικίας που θα επηρεάσει τον πληθυσμό της γης μελλοντικά, αποτελεί την αφορμή για τις τουριστικές χώρες να ασχοληθούν με αυτή την μορφή εναλλακτικού τουρισμού. Εφόσον δεν απαιτούνται ιδιαίτερες υποδομές και ανωδομές για την ανάπτυξη τουρισμού τρίτης ηλικίας, το πλεονέκτημα έχουν οι περιοχές, που σύμφωνα με τις ανάγκες των ανθρώπων εκείνων, είναι πιο κατάλληλες για το είδος του τουρισμού αυτού. Ο Νομός Λευκάδας, σύμφωνα με το κλίμα, την γεωγραφική του θέση, την ιδιαιτερότητα της σύνδεσής του με την ξηρά, τις φιλικές ανατολικές παραλίες του, την εύκολη και δυνατή πρόσβασή του, την διαμονή στα ήσυχα χωριά του, την ύπαρξη πολλών θρησκευτικών τόπων, την ενδιαφέρουσα Λευκαδίτικη κουζίνα και άλλα τόσα πλεονεκτήματα είναι ένας πολύ ενδιαφέρον τουριστικός προορισμός για σύνολα ατόμων που ενδιαφέρονται για το είδος αυτό εναλλακτικού τουρισμού Λευκάδα, ένας ιδανικός προορισμός για τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας Τα άτομα τρίτης ηλικίας ταξιδεύουν κατά μεγαλύτερο ποσοστό συνήθως σε ομάδες μαζί με άλλους ανάλογης ηλικίας ανθρώπους και λιγότερο μόνοι τους, αφού προτιμούν να βρίσκονται σε μεγάλες παρέες (γκρουπ) και να απολαμβάνουν περισσότερο την παρατήρηση της διαδρομής, παρά την οδήγηση του δικού τους μεταφορικού μέσου. Χρησιμοποιούν για αυτό τον λόγο -κατά σειρά προτίμησης- κυρίως τρένα, λεωφορεία, ιδιωτικά αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Οι προορισμοί που αναζητούν, ποικίλουν ανάλογα τις προτιμήσεις και τις ανάγκες τους, συνδυάζοντας στοιχεία από 61