ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΥ

Transcript

1 ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΥ 16/10/2010 πηγή: wikipedia - Ιωάννης Α. Μπούχρας -

2 Αετός (αστερισμός) Ο Αετός (Λατινικά, ονομαστική: Aquila, γενική Aquilae, αστρον. σύμβολο: Aql), είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Αστερισμός του Αετού θεωρείται ως ένας από τους ωραιότερους αστερισμούς. Βρίσκεται δε κατά το ήμισυ στο βόρειο και κατά το άλλο ήμισυ στο νότιο ουράνιο ημισφαίριο. Εν μέρει δε κείται εντός του Γαλαξία. Επειδή όμως εκτείνεται περισσότερο στο Β. ημισφαίριο συγκαταλέγεται στους βόρειους αστερισμούς. Κατά ουράνια θέση βρίσκεται νότια του αστερισμού της Λύρας και βόρεια του Τοξότη μεταξύ του Υδροχόου και του Οφιούχου. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Αναγνωρίζεται σχετικά εύκολα από τους τρεις λαμπρούς αστέρες του που αποτελούν περίπου ευθεία γραμμή. Ο μεσαίος που είναι και ο λαμπρότερος, πρώτου μεγέθους, ονομάζεται «Αετός» ή «Αλτάιρ» (αραβικό όνομα) όπως και ονομάζεται σήμερα (Altair). Αμυδροί αστέρες εντός του αστερισμού του Αετού απετέλεσαν τον αστερισμό του Αντίνοου τον οποίο αναφέρει και ο Πτολεμαίος. Επίσης το ίδιο σε ξεχωριστό αστερισμό ανήγαγε τους αμυδρούς αυτούς αστέρες και ο Τύχων Μπραχέ το Σήμερα όμως δεν αναγνωρίζεται ως ιδιαίτερος αστερισμός. Έτσι ο αστερισμός του Αετού απαρτίζεται μαζί με εκείνους του Αντίνοου από 73 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, δηλαδή αστέρες 1ου μέχρι 6ου μεγέθους. Ιδία ονομασία φέρουν μόνο ο Αλτάιρ και ο άνωθεν αυτού γ που διατηρεί την αραβική ονομασία «Ταραζέντ». Το όνομα Αετός του αστερισμού οφείλεται στον μυθολογικό αετό του Διός που στο σύμπλεγμα αυτό των αστέρων οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν ότι έβλεπαν αετό να ίπταται και να μεταφέρει με τα νύχια του τον Γανυμήδη στον Δία προκειμένου να τον υπηρετήσει ως οινοχόος. Αργότερα ο Αδριανός για να τιμήσει τον ευνοούμενό του τον Αντίνοο αντικατέστησε στον αστερισμό τον Γανυμήδη δια του Αντινόου, και ονόμασε Γανυμήδη τον αστερισμό του Υδροχόου. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αναφέρουν τον αστερισμό με διάφορες ονομασίες, όπως «Διός Όρνις», «Οιωνών Βασιλεύς» στον Πίνδαρο και «Βάσανος» ή «Βασανιστήριον», παραπέμποντας στον αετό του μύθου του Προμηθέα. Αναφέρεται επίσης ως «Γυψ», ονομασία που πέρασε και στους Λατίνους συγγραφείς ως Vultur volans[1].

3 Αιγόκερως (αστερισμός) Με το όνομα Αιγόκερως (Λατινικά, ονομαστική: Capricornus, γενική: Capricorni, αστρον. σύμβολο: Cap), φέρεται αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Τοξότη, Μικροσκόπιον, Νότιο Ιχθύ, Υδροχόο και Αετό. Το όνομά του σημαίνει «Αίγα (γίδα) με κέρατα» και οφείλεται στον `Αρατο. Στους Ίωνες απαντά ως Αιγοκέρευς. Επιθυμούσαν όλοι να τον διακρίνουν έτσι από την Αίγα του Ηνιόχου, τον αστέρα που κυριαρχεί στον βόρειο χειμερινό ουρανό. Ο Ερατοσθένης τον γνώριζε με το όνομα Παν ή Αιγι-Παν, δηλαδή ο τραγοπόδαρος θεός Πάνας μεταμορφωμένος κατά το ήμισυ σε ψάρι από τη βουτιά του στο Νείλο, από όπου και η σημερινή συνηθισμένη αγγλική απόδοση του όρου. Αλλά ο

4 `Αρατος και ο Πτολεμαίος έβλεπαν στους αστέρες του μία απλή και πλήρη γίδα ή κάποιο πολύ παρόμοιο ζώο. Το ίδιο και άλλοι αρχαίοι λαοί: Ο Αιγόκερως ήταν γνωστός ως Bahi, Vahik, Goi και Nahi στην Περσία, Gadjo στη Συρία (όλα σημαίνουν γίδα) και Al Jady στην Αραβία (=ίβηξ, το είδος Capra beden), Mriga και Makara στην Ινδία (αντιλόπη). Ωστόσο, η σύνδεση με το υγρό στοιχείο ήταν ισχυρότατη, αφού ο Αιγόκερως ως ζώδιο φιλοξενούσε τον `Ηλιο κατά το χειμώνα, δηλαδή την υγρή και βροχερή εποχή στις μεσογειακές και άλλες εύκρατες χώρες. Εμφανίζονται λοιπόν στους Ρωμαίους, μετά τις αρχικές λατινικές ονομασίες του Caper (Αυσόνιος), Flexus Caper (Μανίλιος) και Hircus corniger (Βιργίλιος), και η aequoris Hircus («νερόγιδο»), μαζί με πολλά «υδάτινα» επίθετα στους ποιητές τους, π.χ. Neptuni proles (παιδί του Ποσειδώνος), Pelagi Procella (Θύελλα της Θάλασσας), Imbrifer (Βροχοφόρος), Signum hiemale (Σημείον Χειμώνος), καθώς και το παρόμοιο αρχαιοελληνικό Αθαλπής. Επεκράτησε έτσι βαθμιαία η απεικόνιση : κεφάλι και σώμα γίδας, ουρά ψαριού. Από το ασσυριακό Munaha («γιδόψαρο») μέχρι συριακή σφραγίδα του 187 π.χ., και στα δυτικά μεσαιωνικά χειρόγραφα. Ακόμα και οι Κινέζοι το μετέτρεψαν από το δικό τους ζώδιο του Ταύρου σε Mo Ki («γιδόψαρο»). Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τον Απόστολο Σίμωνα τον Ζηλωτή, μολονότι σε άλλη εργασία του, ο Caesius, όσο και ο Postellus, θεωρούν ότι ο Αιγόκερως αντιπροσωπεύει τον Αζαζήλ, τον αποδιοπομπαίο τράγο των Εβραίων. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Αιγόκερως συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους, ιδίως από την εποχή των προληπτικών Ρωμαίων. Οι Πλατωνικοί πίστευαν ότι οι ψυχές των ανθρώπων όταν ελευθερώνονταν από το σώμα ανέβαιναν στα ουράνια περνώντας ανάμεσα από τα άστρα του Αιγόκερω, και γι' αυτό ονομαζόταν «Πύλη των Θεών». Ο Σουετώνιος στη Ζωή του Αυγούστου γράφει ότι ο αυτοκράτορας αυτός έκοψε αργυρά νομίσματα με τη μορφή του Αιγόκερω, επειδή αυτό ήταν το ζώδιό του. Ο Σενέκας αναφέρει ότι ο Βηρωσσός είχε μάθει από τα παλιά βιβλία του Σαργών πως ο κόσμος θα καταστρεφόταν από μια μεγάλη φωτιά όταν όλοι οι πλανήτες θα συγκεντρώνονταν στον Αιγόκερω. Ο Αιγόκερως έχει την ιδιαίτερη διάκριση ότι ένας κύκλος της γήινης σφαίρας, ο Τροπικός του Αιγόκερω, φέρει το όνομά του. Αυτό οφείλεται στο ότι στα χρόνια του Πτολεμαίου το νοτιότερο σημείο που μπορεί να βρεθεί ο `Ηλιος στο γήινο ουρανό βρισκόταν μέσα στα όρια του Αιγόκερω. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο `Ηλιος κάθε έτος κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, στις 21 Δεκεμβρίου, οπότε ο `Ηλιος περνά από το ζενίθ το μεσημέρι στους τόπους που βρίσκονται πάνω στον Τροπικό του Αιγόκερω. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως έχει αλλάξει το νοτιότερο αυτό σημείο πάνω στην ουράνια σφαίρα, και τώρα βρίσκεται νοτιοδυτικά του αστέρα μ Τοξότου στον ομώνυμο αστερισμό. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Αιγόκερω από τις 21 Ιανουαρίου ως τις 16 Φεβρουαρίου, και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Μία άλλη «διάκριση» για τον Αιγόκερω είναι ότι σε αυτόν βρισκόταν ο πλανήτης Ποσειδώνας όταν ανακαλύφθηκε, στις 23 Σεπτεμβρίου 1846, από τον Galle (Αστεροσκοπείο Βερολίνου) μετά από υπόδειξη του Le Verrier (Αστεροσκοπείο Παρισίων). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Αιγόκερω, γνωστός και με το ιδιαίτερο όνομα Αλτζέντι, παραφθορά του αραβικού ονόματος του αστερισμού (βλ.παραπάνω), είναι οπτικά διπλός, και από τα μέλη του ο α1 είναι με τη σειρά του διπλός, ενώ ο α2 είναι τριπλός αστέρας. Ο β Αιγόκερω, γνωστός και με το ιδιαίτερο όνομα Νταμπίχ, είναι επίσης διπλός και σημειώνει το κεφάλι του ζώου. Ο γ Αιγόκερω, γνωστός και ως Νασίρα από το αραβικό Al Sa'd al Nashirah («ο Τυχερός»),

5 σημειώνει την ουρά μαζί με τον δ Αιγόκερω, τον Ντενέμπ Αλτζέντι (από το αραβικό Al Dhanab al Jady, «η ουρά της γίδας»). Ο δ είναι ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού. Οι ζ, η, θ και ι Αιγόκερω, αστέρες τέταρτου και πέμπτου μεγέθους στο σώμα του ζώου, ήταν στην Κίνα οι Yen, Chow, Tsin και Tae, ονόματα αρχαίων φεουδαρχικών κρατιδίων εκεί. * Ο μ Αιγόκερω, φαινόμενου μεγέθους 5,08 στο άκρο της ουράς, ήταν γνωστός στην Κίνα ως Kuh, δηλαδή «αυτός που κλαίει». Ο ν Αιγόκερω, κοντά στον α, γνωστός και ως Al Shat (το Πρόβατο κατά τον Kazwini, αλλά πιο σωστά η θηλυκή καμήλα), έχει φαινόμενο μέγεθος 4,76 και χρώμα κατάλευκο (είναι φασματικού τύπου B9.5 V). Ο ψ, μεγέθους 4,14, ήταν γνωστός στην Κίνα ως Yue, δηλαδή «πολεμικός πέλεκυς». Τέλος, ο ω Αιγόκερω, ένας ερυθρός γίγαντας, δεν αναφέρεται με κάποιο ιδιαίτερο όνομα, βρίσκεται στο νοτιότατο άκρο της μορφής του αστερισμού και έχει μέγεθος 4,11. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Εντυπωσιακό είναι το σφαιρωτό σμήνος M30, στα νοτιοανατολικά του αστερισμού, ορατό και με ισχυρά κιάλια σε σκοτεινές νύκτες. Ο γαλαξίας NGC 6903 βρίσκεται ακριβώς επάνω στην εκλειπτική! Το σμήνος γαλαξιών Abell 3744 χρειάζεται αρκετά μεγάλο ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο για να παρατηρηθεί.

6 Αλώπηξ (αστερισμός) Η Αλώπηξ (Λατινικά, ονομαστική: Vulpecula, γενική: Vulpeculae, αστρον. σύμβολο: Vul), είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Hevelius, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του Βορείου ουράνιου ημισφαιρίου και βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Κύκνου και του Βέλους. Συγκεριμένα επεκτείνεται κάτω από τον αστερισμό του Κύκνου, ενώ πιο κάτω από αυτόν βρίσκονται οι αστερισμοί του Δελφίνος και του Βέλους. Στην ουράνια χαρτογράφηση φέρεται μεταξύ του 29ου και του 20ου βορείου παραλλήλου (ουρανογραφικές συντεταγμένες). Είναι αειφανής στην Ελλάδα. Περιέχει σε σύνολο 68 αστέρες εκ των οποίων 43 ορατούς με γυμνό μάτι και από τους οποίους

7 ο λαμπρότερος είναι τέταρτου μεγέθους και όλοι οι άλλοι αμυδρότεροι. Επίσης ο αυτός αστερισμός φέρει και το όνομα «Αλώπηξ και χην» επειδή στη παράσταση του αστερισμού η Αλώπηξ φέρεται να έχει στο στόμα της χήνα. Στις 21 Ιουνίου 1670 παρατηρήθηκε από τον μοναχό Άνθελμο στην Αλώπεκα νέος αστέρας, 3ου μεγέθους, πλησίον του β Κύκνου. Από της πρώτης παρατήρησης η λαμπρότητα αυτού του αστέρος άρχισε να μειώνεται βαθμηδόν ώστε μετά δύο μήνες (Αύγουστος 1670) αυτός ο καινοφανής αστέρας ήταν πλέον 5ου μεγέθους και σε λίγο διάστημα έγινε αόρατος με γυμνό μάτι. Έξι μήνες μετά έγινε και πάλι ορατός ως 4ου μεγέθους με πολλές αυξομειώσεις. Για ένα ολόκληρο χρόνο συνεχίσθηκαν οι διακυμάνσεις αυτές της λαμπρότητάς του μέχρι που κατέστη και πάλι ορατός. Στη θέση που εμφανίστηκε ο της «Αλώπεκος νέος» αστέρας όπως επίσημα ονομάσθηκε παρατηρείται ήδη με τηλεσκόπιο αστέρας 12ου μεγέθους που πιθανώς να μην είναι άλλος από εκείνον του Επίσης πολύ κοντά στον αστέρα β Κύκνου (αλλά στον αστερισμό της Αλώπεκος) και σε απόσταση 7 μοιρών νοτιοανατολικά παρατηρείται το της Αλώπεκος νεφέλωμα, δηλαδή ο ομώνυμος Γαλαξίας υπό μορφή διπλού νεφελώματος.

8 Ανδρομέδα (αστερισμός) Η Ανδρομέδα (Λατινικά, ονομαστική: Andromeda, γενική: Andromedae, αστρον. σύμβολο: And), είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο στον κατάλογό του της «Μαθηματικής Συντάξεως» και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται νότια του αστερισμού Κασσιόπη, και μεταξύ των αστερισμών Πηγάσου και Περσέως, νότια δε αυτού 3 λαμπροί αστέρες δημιουργούν τον αστερισμό του Τριγώνου. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Η «Ανδρομέδα» αναγνωρίζεται σχετικά εύκολα από τους τρεις λαμπρούς αστέρες δεύτερου μεγέθους που συνδέουν το τετράπλευρο του Πηγάσου με το τόξο του Περσέως. Από το τετράπλευρο του Πηγάσου ο βορειότερος αστέρας ανήκει στην Ανδρομέδα και είναι ο «α» Ανδρομέδας, που κακώς από πολλούς προσμετράται ως αστέρας του Πήγασου, προκειμένου να συμπληρώνεται το τετράπλευρο. Ο αστέρας αυτός, ο α, είναι δευτέρου μεγέθους και ο μεν Πτολεμαίος τον αποκαλεί «ο εν τη κεφαλή» οι δε Άραβες τον ονόμαζαν «Σιράχ». Εξ αυτού στη συνέχεια ο «β», ο κατά Πτολεμαίο «κείμενος εν τη ζώνη» και κατά τους Άραβες ο «Μιράχ» του οποίου και ακολουθεί ο «γ» ο «εν τω αριστερώ πόδι» στον κατάλογο του Πτολεμαίου που σήμερα ονομάζεται «Αλαμάκ» εκ των Αράβων. Οι «β» και «γ» αν και αμυδρότεροι είναι εξ ίσου δευτέρου μεγέθους (2,4). Οι τρεις αυτοί αστέρες «α», «β» και «γ» ευρισκόμενοι σε ίση σχεδόν απόσταση μεταξύ τους αποτελούν τους σημαντικότερους του αστερισμού, παρόλο που σ αυτόν περιλαμβάνονται «εν συνόλω» 86 αστέρες από δευτέρου μέχρι και έκτου μεγέθους δυνάμενοι να παρατηρηθούν δια γυμνού οφθαλμού (εκτός πόλεων και κατά ασέληνη νύκτα). Επίσης άνωθεν του «β» και κάθετα προς τη νοητή ευθεία των «α», «β» και «γ» κύριων αστέρων υπάρχουν έτεροι δύο αμυδρότεροι μεν αλλά λαμπροί, οι «μ» και «ν» της Ανδρομέδας, ειδικά ο «ν» απέχει από τον «β» όσο ο «β» από τον «α». Επίσης οι «β», «μ» και «ν» αποτελούν και το περίζωμα της Ανδρομέδας. Τώρα άνωθεν και λίγο δεξιότερα του αστέρα «ν» της Ανδρομέδας υπάρχει ο περίφημος «Νεφελοειδής της Ανδρομέδας», που αποτελεί ένα ολόκληρο γαλαξία σαν τον δικό μας : Είναι ο Μέγας Γαλαξίας της Ανδρομέδας, το μακρινότερο ουράνιο «αντικείμενο» που γίνεται ορατό με γυμνό μάτι. Σημείωση: Στον ουράνιο χάρτη που παρατίθεται ο «α» της Ανδρομέδας φέρεται με το όνομα Sirrah. Επίσης ο «ν» συμπίπτει με τον Γαλαξία της Ανδρομέδας που όμως έπρεπε να φέρεται λίγο πιο πάνω και δεξιότερα. Στο κατάλογο του Πτολεμαίου περιλαμβάνονταν μόνο 23 αστέρες εκ των οποίων οι 4 χαρακτηρίζονται ως τρίτου μεγέθους, 15 ως τέταρτου και οι υπόλοιποι 5 ως πέμπτου. Παρά των Ελλήνων η Ανδρομέδα έφερε και άλλα ονόματα όπως Κηφηΐδα (Κηφηΐς ) (ως θεωρούμενη κόρη του Κηφέως και της Κασσιόπης) ή Περσίδα (θεωρούμενη ως σύζυγος του Περσέως). Κατά τον Άρατο η Ανδρομέδα «δεσμά δε κείται και εν τω ουρανώ» μεταφέροντας τον σχετικό μύθο της αλυσόδεσής της σε ακτή από τον Ποσειδώνα, που ελευθέρωσε ο Περσέας. Γι αυτό και στην ουράνια χαρτογράφηση ο αστερισμός της Ανδρομέδας φέρεται «δεδεμένη» το περίζωμα της οποίας παριστούν οι αστέρες «β», «μ» και «ν» Εκ του παραπάνω δε συσχετισμού του μύθου και οι Άραβες αποκαλούσαν τον αστερισμό αυτό και ως «Ελ-Μαρά» ή «Ελ-Μουσαλσελά» που σημαίνει «Αλυσόδετη γυνή».

9 Προσοχή (Ιδιαίτερη σημείωση) Σε αντίθεση με τους πάσης φύσεως επίγειους χάρτες (πολιτικούς, γεωφυσικούς, ναυτιλιακούς κλπ.) οι χάρτες της ουράνιας χαρτογράφησης απεικονίζουν δεξιά την επίγεια Δύση και αριστερά την επίγεια Ανατολή, επειδή όταν κοιτάμε προς τον Πολικό αστέρα (σταθερό σημείο του Βορρά) η ανατολή είναι δεξιά μας. Στις περιγραφές ουρανίων σωμάτων προς αποφυγή λαθών συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται όροι όπως δεξιότερα, ύπερθεν, πιο κάτω κλπ..

10 Αντλία (αστερισμός) Με την ονομασία Αντλία (Λατινικά, ονομαστική: Antlia, γενική: Antliae, αστρον. σύμβολο: Ant), φέρεται αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Λακάιγ (Lacaille) και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που αναγνώρισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Πυξίδα, Ιστία, Κένταυρο και `Υδρα. Ο La Caille ονόμασε αρχικά τον αστερισμό αυτό Machine Pneumatique και στα λατινικά Machina Pneumatica (αεραντλία), αλλά μεταξύ των αστρονόμων επεκράτησε το απλό Antlia. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή αν και κείται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο αστερισμός φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα τα ανοιξιάτικα βράδια. Επειδή οι αστέρες του είναι αμυδροί, κανένας τους δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρά το γεγονός ότι ο Gould του απέδιδε 85 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. Ο αστέρας α Αντλίας είναι και ο λαμπρότερος, με φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο K4 III. Απέχει από τη Γη 366 έτη φωτός. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Παρότι σε μία κατεύθυνση μόλις έξω από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες. Ο φωτεινότερος από αυτούς είναι ο NGC 2997, σπειροειδής, με φαινόμενο μέγεθος 9,4. Ο λεγόμενος Νάνος της Αντλίας (PGC 29194) είναι ελλειπτικός νάνος γαλαξίας, μέλος της Τοπικής Ομάδας (απέχει από τη Γη «μόλις» 3,3 εκατομμύρια έτη φωτός), αλλά χρειάζεται ισχυρό τηλεσκόπιο για να παρατηρηθεί, αφού έχει φαιν.μέγεθος 15. Η ανακάλυψή του έγινε από τους M. Irwin, A. Whiting και G. Hau του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ με το αγγλικό τηλεσκόπιο Schmidt στην Αυστραλία, και ανακοινώθηκε στις 10 Απριλίου Περιέχει περίπου ένα εκατομμύριο αστέρες και έχει διάμετρο ως έτη φωτός, δηλαδή οι αστέρες του βρίσκονται κατανεμημένοι φορές αραιότερα από αυτούς ενός μέσου σφαιρωτού σμήνους. Ο αστέρας S Αντλίας (S Ant), που ανακαλύφθηκε το 1888 και είναι ορατός και με κιάλια, κατείχε για μερικά χρόνια τον τίτλο του μεταβλητού αστέρα με τη μικρότερη γνωστή περίοδο, 7 ώρες και 47 λεπτά, μέχρι που τον έχασε από τον U Πηγάσου. Ο S Αντλίας ανήκει στην κατηγορία των μεταβλητών δι' εκλείψεων και ειδικότερα στον τύπο του W UMa, πρόκειται δηλαδή στην πραγματικότητα για δύο αστέρες που είναι ενωμένοι μεταξύ τους με ένα «λαιμό» ύλης.

11 Ασπίς (αστερισμός) Ασπίς (Λατινικά: Scutum, συντομογραφία: Sct) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς `Οφι (με το τμήμα της ουράς), Τοξότη και Αετό. Ο Εβέλιος, που τον επινόησε από επτά αστέρες τέταρτου μεγέθους στο Γαλαξία πάνω από το κεφάλι του Τοξότη, ονόμασε αρχικά τον αστερισμό αυτό Scutum Sobiescianum, αλλά επεκράτησε το απλούστερο Scutum, όπως και στην περίπτωση της Αντλίας. Απεικονίζεται πράγματι ως ο θυρεός του βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννη Γ' Sobieski, ο οποίος διακρίθηκε στους αμυντικούς πολέμους της πατρίδας του, αλλά κυρίως με την επιτυχημένη του αντίσταση κατά των Τούρκων, στην προέλασή τους προς τη Βιέννη, κατά τη μάχη του Kalenberg (12 Σεπτεμβρίου 1683). Για την επιτυχία του αυτή απαθανατίσθηκε επτά χρόνια

12 αργότερα στον άτλαντα του Εβέλιου. Το σημείο του Σταυρού, για τον οποίο πολέμησε, απεικονίζεται επίσης στην ουράνια ασπίδα του, ενώ τα 4 άστρα στο χείλος της αντιπροσωπεύουν τους 4 γιούς του Πολωνού βασιλιά. Μολονότι η Ασπίς είναι νεότερη δημιουργία στην ευρωπαϊκή αστρονομική παράδοση, ήταν γνωστή στην αρχαία Κίνα ως Tien Pien, το Ουράνιο Κράνος, αλλά μαζί με αστέρες του σημερινού Αετού. Αν και κείται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο αστερισμός φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα, τα καλοκαιρινά βράδια. Επειδή οι αστέρες του είναι αμυδροί, κανένας τους δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ωστόσο, επειδή τέμνεται από το επίπεδο του Γαλαξία μας και βρίσκεται προς την κατεύθυνση των κεντρικών περιοχών του, περιέχει εκατομμύρια άστρα ορατά με τηλεσκόπιο. Ο Ουίλιαμ Χέρσελ είχε εκτιμήσει ότι σε 5 μόνο τετραγωνικές μοίρες του, στο ομώνυμο αστρικό νέφος, υπάρχουν αστέρες. Επίσης νεφελώματα, ιδίως σκοτεινά, και ανοικτά αστρικά σμήνη. Ο αστέρας α Ασπίδος είναι και ο λαμπρότερος, με φαινόμενο μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο K3 III (πορτοκαλί γίγαντας), ο β Ασπίδος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,22 και φασματικό τύπο G4 IIa (κίτρινος), ο γ φαιν.μέγεθος 4,70 και φασμ.τύπο A3 V (λευκός). Ο δ Ασπίδος είναι πολύ γνωστότερος στην Αστροφυσική, καθώς έδωσε το όνομά του σε ολόκληρο τύπο παλλόμενων μεταβλητών αστέρων με μικρή περίοδο, των γνωστών delta Scuti. Ο ίδιος ο δ έχει φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 5,0 ως 5,2, είναι δηλαδή πάντα ορατός με γυμνό μάτι. Μαζί μάλιστα με ένα συνοδό που διαθέτει (είναι και διπλός αστέρας δηλαδή) φθάνει το 4,7. Η περίοδος της μεταβολής αυτής είναι αρκετά μεγαλύτερη από αυτή που έχουν τα περισσότερα «βαφτιστήρια» του: 4,6 ώρες. Ο φασματικός του τύπος είναι F2 IIIp (κιτρινόλευκος γίγαντας) και απέχει από τη Γη 187 έτη φωτός, αλλά μας πλησιάζει συνεχώς και υπολογίζεται ότι σε 1,15 εκατομμύριο έτη θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαιν.μέγεθος (έως -1,8) όντας σε απόσταση μόλις 9,2 ετών φωτός (σε 1,25 εκατομ.έτη) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί έτη. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος στον αστερισμό, το M11 με φαινόμενο μέγεθος 5,8, είναι ορατό και με μικρά κιάλια. Γνωστό και ως NGC 6705 ή «Σμήνος της Αγριόπαπιας», περιέχει πάνω από αστέρες και απέχει από τη Γη πάνω από έτη φωτός. Υπάρχει και το παρόμοιο σμήνος M26, που έχει φαινόμενο μέγεθος 8,0. - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6712, φαιν. μεγέθους 8,2, υπολογίζεται ότι περιέχει 1 εκατομμύριο άστρα, έχει διάμετρο 40 έτη φωτός και απέχει από τη Γη έτη φωτός. - Ο καινοφανής αστέρας Nova Scuti ανακαλύφθηκε στις 31 Ιουλίου 1970 από τον George E.D.Alcock (Αγγλία) και σχεδόν έφθασε εκείνο το καλοκαίρι να γίνει ορατός με γυμνό μάτι (έβδομο μέγεθος). Ο μεταβλητός αστέρας R Ασπίδος (R Sct) είναι επίσης παλλόμενος, αλλά μακράς περιόδου υπεργίγαντας και με άνισα ελάχιστα (είναι τύπου RV Ταύρου), έχει φαιν. μέγεθος 5 ως 6 με 8, δηλαδή είναι πάντοτε ορατός και με κιάλια, και περίοδο 146,5 ημέρες. Ο φασματικός του τύπος κυμαίνεται από G1 ως K1.

13 Βέλος (αστερισμός) Με το όνομα Βέλος (Λατινικά: Sagitta, συντομογραφία: Sge) φέρεται αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο Βόρειο ημισφαίριο πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Αλώπεκα, Ηρακλή Αετό και Δελφίνα. Είχε επινοηθεί από την αρχαιότητα, παρόλο που είναι μικρός και δεν διαθέτει αστέρα φωτεινότερο του τρίτου μεγέθους. Οι αρχαίοι `Ελληνες το συνέδεσαν με διάφορους μύθους: Θεωρήθηκε ως ένα από τα βέλη που εκτόξευσε ο Ηρακλής προς τις Στυμφαλίδες Όρνιθες, αλλά ο Ερατοσθένης ισχυριζόταν ότι ήταν το βέλος με το οποίο ο Απόλλων εξολόθρευσε τους Κύκλωπες και για κάποιους ήταν το Βέλος του `Ερωτος. Ο Ερατοσθένης εξάλλου αποκαλούσε τον αστερισμό Τόξον (μια σύγχυση

14 που συμβαίνει και σήμερα από τους Νεοέλληνες στην ομιλία τους). Ο `Αρατος το χαρακτήρισε ποιητικά με τα επίθετα «φτερωτό», «καλοσχηματισμένο» και ως «άλλος οϊστός», «το άλλο βέλος», για να το διακρίνει από αυτό του Τοξότου. Κι όμως, από άλλους πάλι έχει θεωρηθεί ως το όπλο του τελευταίου, που ξέφυγε κατά λάθος από τον ιδιοκτήτη του. Ο Ίππαρχος και ο Πτολεμαίος αναφέρουν τον αστερισμό απλά ως «Οϊστός». Στους λατίνους συγγραφείς βρίσκουμε τις ονομασίες Canna, Calamus και Harundo, από την πρώτη ύλη που έφτιαχναν τα βέλη (το καλάμι). Επίσης, Missile, Jaculum και Telum (= `Οπλο, Ακόντιο και Κεντρί), με το τελευταίο να διασώζεται ως την εποχή του Κέπλερ. Αλλά το Sagitta ήταν το κοινό όνομα για όλους τους Ρωμαίους που ανέφεραν τους αστέρες του. Ο Κικέρωνας χαρακτηρίζει τον αστερισμό ως «φωτεινό» και «φλογώδη» (μόνο τέτοιος δεν είναι). Οι `Αραβες τον αποκαλούσαν Al Sahm, οι Αρμένιοι και οι Πέρσες Tigris, και οι Εβραίοι Hes ή Hets. Οι ονομασίες αυτές σημαίνουν όλες «βέλος». Το Al Sahm παραφράσθηκε σε Alsoham, σε Schaham από τον Ριτσιόλι και σε Sham από τον Πιάτζι. Σε κάποιους από τους Αλφόνσειους Πίνακες ο αστερισμός εμφανίζεται ως Istusc, που επαναλαμβάνεται στην Αλμαγέστη του 1515 ως Istiusc, αμφότερες μάλλον παρεφθαρμένες μορφές του οϊστός. Αντιθέτως, στην έκδοση του 1521 των Αλφόνσειων Πινάκων τον βρίσκουμε ως Alahance, ίσως από το αραβικό Al Hams ή Hamsah που σημαίνει «οι Πέντε» (Αστέρες), το διακριτικό γνώρισμα του Βέλους. Ο Julius Schiller αντιστοίχισε στον αστερισμό τη Λόγχη ή ένα από τα Καρφιά της Σταυρώσεως. Καθώς βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο αστερισμός Βέλος φαίνεται ψηλά στον ουρανό της Ελλάδας τις καλοκαιρινές νύχτες και το φθινόπωρο μόλις βραδιάσει, λίγο νότια του ζενίθ. Επειδή οι αστέρες του είναι αμυδροί, κανένας τους δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρότι το σημερινό μήκος του αστερισμού είναι πενταπλάσιο από εκείνο του αρχαίου αστερισμού (σχεδόν 20 αντί 4 μοίρες). Ο Αργκελάντερ του απέδιδε μόλις 16 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 18. Ωστόσο, επειδή το Βέλος τέμνεται από το επίπεδο του Γαλαξία μας, περιέχει εκατομμύρια άστρα ορατά με τηλεσκόπιο. Ο αστέρας α Βέλους δεν είναι και ο φωτεινότερος. Μερικές φορές αναφέρεται ως ο "Al Sham", με το αραβικό όνομα δηλαδή ολόκληρου του αστερισμού. Το φαινόμενο μέγεθος που του αποδίδεται είναι 4,37 και ο φασματικός τύπος G0 II (κίτρινος γίγαντας). Ο β Βέλους έχει ακριβώς το ίδιο φαινόμενο μέγεθος και φασματικό τύπο G8 IΙIa. Ο γ είναι ο φωτεινότερος αστέρας όλου του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 3,47 και φασματικό τύπο ερυθρού γίγαντα. Για το λόγο αυτό μάλλον σημειώνει και την αιχμή του βέλους. Ο δ Βέλους είναι διπλός αστέρας με συνολικό φαιν.μέγεθος 3,82 και φασματικούς τύπους M2 II και A0 V. Οι ε και θ είναι επίσης διπλοί, πράγμα που διακρίνεται και με κιάλια. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το γηραιό σφαιρωτό σμήνος M71 ή NGC 6838, φαινόμενου μεγέθους 8,3, υπολογίζεται ότι απέχει από τη Γη έτη φωτός και έχει διάμετρο 23 έτη φωτός. Στα σύνορα με την Αλώπεκα βρίσκεται ο πρώτος πάλσαρ (pulsar) που ανακαλύφθηκε ποτέ, ο CP , με περίοδο παλμών 1,377 δευτερόλεπτο. Η ανακάλυψη έγινε από την Αγγλίδα μεταπτυχιακή φοιτήτρια Jocelyn Bell τον Οκτώβριο Τα σήματα αυτού και άλλων τέτοιων σωμάτων θεωρήθηκαν πιθανώς τεχνητής προελεύσεως (από εξωγήινα όντα), μέχρι που ταυτοποιήθηκαν ως αστέρες νετρονίων.

15 Στέφανος Βόρειος Ο Στέφανος Βόρειος (Λατινικά: Corona Borealis, συντομογραφία: CrB) είναι αστερισμός του βορείου ημισφαιρίου που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Όφι προς Β., Βοώτη προς Α. και Ηρακλή προς Δ., αποτελούμενος από σειρά αστέρων σε κυκλοτερή διάταξη, ένα σχεδόν τέλειο ημικύκλιο 20 μοίρες βορειοανατολικά του Αρκτούρου. Σημαντικότεροι εξ αυτών είναι ο α (μεγέθους 2,3) και ο ζ που θεωρείται διπλός (εξ ενός κυανού μεγέθους 5 και ενός λευκού, μεγέθους περίπου 6).Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί τόποι

16 Ονομασίες και ιστορία Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως ο Ερατοσθένης, τον γνώριζαν αρχικά απλώς ως «ο Στέφανος», αφού δεν υπήρχε τότε ο αστερισμός Νότιος Στέφανος. Αργότερα τον προσδιόριζαν με τα επίθετα «πρώτος» και βόρειος. Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την ελληνική ονομασία ως Corona Borea, Corona Borealis και Corona Septentrionalis. Επίσης γνώριζαν τον αστερισμό ως το «Στέμμα του Βουλκάν» ή της Αμφιτρίτης, αλλά κυρίως ως Ariadnaea Corona, Corona Ariadnae, Cressa Corona, Corona Gnosida, Corona Cretica, Gnossis, όπως και Minoia Corona, Minoia Virgo (Βαλέριος Φλάκκος, Γερμανικός) ή Ariadnaea Sidus (Οβίδιος). Αυτά τα προσωνύμια αναφέρονται στην Αριάδνη, τον πατέρα της Μίνωα, το νησί τους Κρήτη και τον τόπο πάνω στο νησί, την Κνωσό (Gnossos) όπου γεννήθηκε η Αριάδνη και γνώρισε τον Θησέα. Γιατί ο μύθος λέει πως, όταν χώρισε η Αριάδνη από τον Θησέα, το στεφάνι που της είχε χαρίσει εκείνος (κατ' άλλους η θεά Αφροδίτη) μεταφέρθηκε στους ουρανούς και έγινε ο αστερισμός Στέφανος = στεφάνι ή στέμμα («κορώνα»). Άλλη εκδοχή μας λέει ότι το στεφάνι (το οποίο το είχε φιλοτεχνήσει ο Ήφαιστος ) το έκανε δώρο ο Διόνυσος στην Αριάδνη ως σύμβολο του Ιερού Γάμου τους και όταν αναλήφθηκαν στα ουράνια έγινε αστερισμός. Μερικοί, όπως ο Οβίδιος, πίστευαν ότι η ίδια η Αριάδνη μετατράπηκε στον αστερισμό. Αλλά ο Απολλώνιος ο Ρόδιος γράφει στα Αργοναυτικά του: «Ακόμα το σήμαδι της φαίνεται στα ουράνια κι ανάμεσα στα 'στραφτερά σύμβολα τ' ουρανού τ' αστροστόλιστο στέμμα της Αριάδνης γλιστρά» Ο θρύλος που συνδέει τον αστερισμό με την Αριάδνη φαίνεται ότι καταγράφηκε για πρώτη φορά τον 5ο αι. π.χ. από τον Φερεκύδη, και επέζησε για πολλούς αιώνες στους ποιητές, αφού ο Δάντης αποκαλεί τους αστέρες του Βορείου Στεφάνου «la Figliuola di Minoi». Σε όλες τις εποχές ο Βόρειος Στέφανος υπήρξε δημοφιλής αστερισμός, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στη λαϊκή παράδοση. Στη μεσαιωνική Αγγλία συνήθως ο λαός απέδιδε το όνομα του ιδιοκτήτη του στεφανιού ως "Adrian" και "Adriane". Οι αστρολόγοι επίσης θεωρούσαν τα άστρα του ευνοϊκά, όπως διαφαίνεται από στίχους του Μανιλίου. Ο Έντμουντ Σπένσερ το αποκαλεί «χρυσό Διάδημα» (στο Shepheard's Kalendar, 1579), καθώς μία από τις αρχαίες ονομασίες ήταν Diadema Coeli (= Διάδημα των Ουρανών). Κατά τον Bayer ο Αλ Σούφι αποκαλούσε τον Βόρειο Στέφανο «Ασπίδα». Αλλά η πλειονότητα των Αράβων υιοθέτησε το κλασικό όνομα ως Al Iklil al Shamaliyah, μετάφραση που παραφθάρηκε σε Acliluschemali και Aclushemali, ενώ ο Ούλουγκ Μπεγκ το έχει ως σκέτο Iklil. Αλλά πριν υιοθετήσουν το ελληνικό όνομα, οι Άραβες ήξεραν τον Στέφανο ως Al Fakkah, δηλαδή το Πιάτο, που μετατράπηκε σε Alphaca, Alfecca, Alfacca, Foca, Alfeta, από όπου προέρχεται και το ιδιαίτερο όνομα του φωτεινότερου αστέρα του αστερισμού (βλ. παρακάτω ). Ο Ριτσιόλι γράφει Alphena «παρά τοις Συροχαλδαίοις», ενώ ο Schickard Alphakhaco. Ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde αναφέρει και τα ονόματα Kasat al Salik Kasat al Masakin, δηλαδή η Κούπα του Φτωχού. Παρόμοια, στην Περσία ο Βόρειος Στέφανος ονομαζόταν Kasah Darwishan, το Πινάκιο του Δερβίση, ή Kasah Shekesteh, το Σπασμένο Πινάκιο, επειδή ο κύκλος που σχηματίζουν οι φωτεινότεροι αστέρες είναι ημιτελής το «Πινάκιον κεκλασμένον» του Χρυσοκόκκη. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες αναφέρουν το Malfelcarre, που ο Ριτσιόλι αποδίδει ως Malphelcane (από

17 το Al Malf al Khatar = ο Βρόχος του Στεφανιού, κατά τον Γερμανό φιλόλογο Philipp Karl Buttmann). Οι Εβραίοι υποτίθεται ότι ονόμαζαν τον Βόρειο Στέφανο Ataroth, δηλαδή το Στέμμα. Οι αρχαίοι Κινέζοι διέφεραν, με την ονομασία Kwan Soo (= Χορδή). Στη Μυθολογία των Κελτών ήταν ο Caer Arianrod, ο Οίκος της Arianrod ή Ethlenn, αδελφής της Gwydyon και κόρης του βασιλέως Don. Ας σημειωθεί εδώ η ηχητική ομοιότητα των λέξεων «Αριάδνη» και Arianrod. Οι Ινδιάνοι Shawnee γνώριζαν τους αστέρες του Στεφάνου ως τις «Ουράνιες Αδελφές», η ομορφότερη από τις οποίες παντρεύτηκε τον κυνηγό «Λευκό Γεράκι», τον δικό μας Αρκτούρο. Τέλος, οι ιθαγενείς της Αυστραλίας έβλεπαν στον αστερισμό ένα μπούμερανγκ. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας ) ο Βόρειος Στέφανος μετατράπηκε από τον Καίσιο στο στέμμα που τοποθετήθηκε στην κεφαλή της Εσθήρ, ή το χρυσό στέμμα του βασιλιά των Αμμωνιτών που ζύγιζε ένα τάλαντο. Επίσης, φυσιολογικά, στον Ακάνθινο Στέφανο του Ιησού Χριστού.

18 Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Καρκίνο 27 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 31. Ο αστέρας α Βορείου Στεφάνου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,23. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλφέκκα (Alphecca), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Βορείου Στεφάνου είναι γνωστός με το όνομα Νουσακάν (Nusakan). Ο γ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 3,84 και ο φασματικός τύπος του είναι B9IV + A3V. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασματικό τύπο K2 III. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,14 και φασμ.τύπο B6 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Παρότι μικρός, ο αστερισμός αυτός έχει αρκετούς ενδιαφέροντες αστέρες : - Ο ρ Βορείου Στεφάνου (ρ Coronae Borealis, ρ CrB) δορυφορείται από ένα από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκαν, στα τέλη του 20ού αιώνα. Ο αστέρας έχει μάζα ίση με τη μάζα του Ηλίου, φαιν.μέγεθος 5,41, απόλυτο 4,2 και φασμ.τύπο G0 Va, ενώ ο πλανήτης του περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 39,65 γήινες ημέρες σε μέση απόσταση από αυτόν 34,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα σε τροχιά σχεδόν κυκλική (εκκεντρότητα 0,028) και έχει μάζα μεγαλύτερη εκείνης του Δία. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 56,86 έτη φωτός και απομακρύνεται με ταχύτητα χιλιόμετρα την ώρα. Η σημαντική του ιδία κίνηση πάντως, 0,790 δευτερόλεπτο του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι ποτέ στο παρελθόν δεν μας πλησίασε πολύ περισσότερο. - Ο μεταβλητός αστέρας R Βορείου Στεφάνου (R Coronae Borealis, R CrB) (δεν πρέπει να συγχέεται με τον προηγούμενο) έδωσε το όνομά του στους «μεταβλητούς τύπου R Coronae Borealis». Το μεταβλητό του ανακαλύφθηκε το 1795 από τον E. Pigott, οπότε ονομάσθηκε Variabilis Coronae ως ο μοναδικός τότε γνωστός μεταβλητός σε όλο τον αστερισμό. - Ο T Βορείου Στεφάνου (πάλι δεν πρέπει να συγχέεται με τον τ Βορείου Στεφάνου το T του πρώτου είναι λατινικό) εμφανίσθηκε «αιφνιδίως» στις 12 Μαΐου 1866 ως αστέρας δευτέρου ή τρίτου μεγέθους, που παρέμεινε ορατός με γυμνό μάτι επί οκτώ ημέρες γενόμενος γνωστός ως "the Blaze Star". Παρόλα αυτά, ο Αργκελάντερ τον είχε χαρτογραφήσει 11 χρόνια νωρίτερα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πρόκειται για επαναληπτικό καινοφανή αστέρα, που έδωσε εκρήξεις και τα έτη 1946 και 1975, ενώ συνήθως, ως κατακλυσμικός μεταβλητός, έχει φαιν.μέγεθος 10. Υπήρξε ο πρώτος καινοφανής αστέρας που μελετήθηκε φασματοσκοπικώς. - O V Βορείου Στεφάνου (V CrB) είναι μεταβλητός τύπου Mira με φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 6,9 ως 12,2 και περίοδο 358 ημέρες, ενώ ο UU Βορείου Στεφάνου, με φαιν.μέγεθος 8,6 και φασμ.τύπο F8 V, εμφανίζει υπερεκλάμψεις με πλάτος 0,3 του μεγέθους επί 40 λεπτά της ώρας. - Ο HD συνιστά διπλό σύστημα με πιθανό φαιό νάνο. Ο φαιός νάνος έχει μάζα τουλάχιστον 46 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία. Πέρα από τους παραπάνω αστέρες του Γαλαξία μας, ο Βόρειος Στέφανος έχει και ένα σμήνος γαλαξιών, γνωστό ως Σμήνος Βορείου Στεφάνου.

19 Βοώτης Βοώτης (Λατινικά: Bootes, συντομογραφία: Boo) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους : Δράκοντα, Μεγάλη `Αρκτο, Θηρευτικούς Κύνες, Κόμη Βερενίκης, Παρθένο, `Οφι (το τμήμα της κεφαλής), Βόρειο Στέφανο και Ηρακλή. Ονομασίες και ιστορία Η ονομασία Βοώτης εμφανίζεται στην Οδύσσεια, και επομένως βρίσκεται σε χρήση για σχεδόν χρόνια, αν και αρχικά σήμαινε μόνο το φωτεινότερο αστέρα του. Η ετυμολογία της προέρχεται κατά μία εκδοχή από το βους (βόδι) και το ωθείν (την καθοδήγηση, το σπρώξιμο ), δηλαδή τον έβλεπαν ως τον οδηγό της ομηρικής `Αμαξας (Μεγάλη `Αρκτος). Αλλά στους νεότερους χρόνους τον φαντάσθηκαν (Εβέλιος) ως τον κυνηγό που οδηγεί τους Θηρευτικούς Κύνες κυνηγώντας την `Αρκτο γύρω από το βόρειο ουράνιο πόλο: Ο `Αγγλος ποιητής Καρλάιλ γράφει στο Sartor Resartus: «Τι να σκέφτεται ο Βοώτης γι'αυτούς, καθώς οδηγεί τα κυνηγόσκυλά του πάνω απ' το ζενίθ;» Μία άλλη ετυμολόγηση είναι από το βοητής (βουερός, θορυβώδης), εξαιτίας των κραυγών του οδηγού προς τα ζώα του ή του κυνηγού καθώς κυνηγά. Σε λατινικές μεταφράσεις της Αλμαγέστης η ιδέα αυτή δίνει τις ονομασίες Vociferator, Vociferans, Clamans, Clamator και Plorans. Ακόμα, Canis Latrans (ο σκύλος που γαυγίζει), που ο Aben Ezra έδωσε στα άστρα του με το εβραϊκό Kelebh hannabah. Οι `Αραβες απέδωσαν την παρόμοια άποψή τους για τον αστερισμό με το Al Awwa. Ο Στάτιος αποκαλεί το Βοώτη Portitor Ursae, ο Βιτρούβιος Custos ή Custos Arcti και ο Οβίδιος Custos Erymanthidos Ursae. Αρκετά συνηθισμένα ήταν και τα ονόματα Αρκτοφύλαξ και Αρκτούρος (ο φύλακας και ο φρουρός της αρκούδας), με το πρώτο συνήθως να χρησιμοποιείται για τον αστερισμό και το δεύτερο για τον φωτεινότερο αστέρα του, όπως συμβαίνει στο Γεμίνο, τον Πτολεμαίο και στα Φαινόμενα του Αράτου. Οι μεταφραστές του Αράτου όμως συγχέουν τα δύο ονόματα, παρότι ο Κικέρων γράφει κάπου καθαρά: "Arctophylax, vulgo qui dicitur esse Bootes". Με αυτή την μεταγραφή στα λατινικά, ή την Artophilaxe, και ως Arcturus, αμφότερες οι ονομασίες επιβιώνουν για τον αστερισμό μέχρι και το 18ο αιώνα μ.χ.. Ο μεσαιωνικός `Αγγλος ποιητής Τσόσερ (Chaucer) γράφει για "ye sterres of Arctour". `Αλλες ελληνικές ονομασίες ήταν Κάνδαος και Κανδάων, ενώ κάποιος σχολιαστής του Αράτου απεκάλεσε τον αστερισμό Τρυγετής, επειδή πρωτογινόταν ορατός κάθε χρόνο πριν την ανατολή του Ηλίου όταν πλησίαζε ο καιρός του τρύγου, παρόμοια με τον αστέρα ε της Παρθένου. Η ονομασία Alkalurops, ή Incalurus στους Αλφόνσειους Πίνακες προέρχεται από το ελληνικό Καλαύροψ, το ραβδί του βοσκού, που τώρα είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα μ Βοώτου. Το ραβδί, που τελικώς «μετατράπηκε» σε λόγχη, έδωσε το συνηθισμένο στους `Αραβες Al Ramih, από όπου τα Αναγεννησιακά Aramech, Ariamech κ.ά. παραλλαγές, ή το Al Hamil Luzz (ο λογχοφόρος), το Kolanza του Ριτσιόλι. Ομοίως ο Bayer ανέφερε ότι σε έναν τουρκικό (;;) χάρτη ήταν γραμμένος ως Οϊστοφόρος (ο φέρων βέλος-η), και αλλού Sagittifer και Lanceator. Επίσης, το εναλλακτικό Al Haris al Sama στην αραβική γραμματεία ήταν αρχικά για τον φωτεινότερο αστέρα, αλλά τελικά αποδόθηκε σε όλο τον αστερισμό.

20 Ο `Αγγλος ανατολιστής Robert Brown, Jr., αναφέρει ότι ο Βοώτης ήταν γνωστός στην Ασσυρία ως Riu-but-same, (οδηγός βοοειδών). Αντίθετα, ο Βοώτης στη μεσαιωνική Πολωνία σχημάτιζε τον Ogka, τον ρυμό της πολύ εκτεταμένης τους Ουράνιας `Αμαξας (Woz Niebeski). Αλλά μήπως υπήρχε κάποια αντιστοίχιση του ανώνυμου οδηγού, βουκόλου, κυνηγού, κλπ. με ένα συγκεκριμένο, μυθολογικό ή άλλο, πρόσωπο; Πραγματικά, υπήρχε, αλλά χωρίς ομοφωνία. Για μερικούς ήταν ο Λυκάων, ο πατέρας ή παππούς της Καλλιστώς, όταν η νύμφη ταυτιζόταν με τη Μεγάλη `Αρκτο ή ο Αρκάς, ο γιος της (Οβίδιος). Για άλλους ήταν ο Βορρέας (Septentrio), από τη θέση του στον ουρανό, ξεκλέβοντας έτσι έναν από τους τίτλους των `Αρκτων. Για κάποιους άλλους ήταν ο Φιλόμηλος. Οι διαφορετικές απόψεις των Ελλήνων (το χαρακτηριστικό τους) τελείωναν με όσους θεωρούσαν τον Βοώτη ως τον Ικάριο ή Ικαρίωνα, τον άτυχο αυτό Αττικό ήρωα που πρωτοκαλλιέργησε το αμπέλι, και ταυτόχρονα την κόρη του Ηριγόνη ως την Παρθένο και το πιστό τους σκυλί, τη Μαίρα, ως τον Σείριο ή τον Πρόκυνα. Από αυτή την ταύτιση προήλθε το Icarii boves για το βόδια του Βοώτη (Προπέρτιος). Εδώ ας σημειωθεί η συσχέτιση και πάλι με το αμπέλι, και το γεγονός ότι το επιπεδόσφαιρο του Kircher έδειχνε ένα αμπέλι στη θέση της παραδοσιακής μορφής του αστερισμού. Οι άνθρωποι του Μεσαίωνα ήξεραν τον Βοώτη ως τον `Αγιο Συλβέστρο. Σύμφωνα με τον Καίσιο ίσως ήταν ο Προφήτης Αμώς. Αλλά για τον Weigel ήταν τα Τρία Σουηδικά Στέμματα. Το τελευταίο υπενθυμίζει ότι όταν πρωτοσημειώθηκε ο Βοώτης, περιελάμβανε ίσως και τον σημερινό αστερισμό Βόρειο Στέφανο, εκτός από τους Θηρευτικούς Κύνες (πράγμα βέβαιο ). Η πρότυπη μορφή του αστερισμού χρειάζεται οκτώ ολόκληρες ώρες για να δύσει από τα γεωγραφικά πλάτη της νότιας Ευρώπης και ακόμα και τότε το χέρι του δεν εξαφανίζεται κάτω από τον ορίζοντα, γεγονός πιο εμφανές πριν από χρόνια εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα. Αυτό εξηγεί το χαρακτηρισμό που του έδωσε ο Όμηρος: «οψέ δύων», αργός στη δύση του. Λιγότερο λακωνικός, ο Άρατος γράφει: «όταν κουραστεί απ' τη μέρα, εξίσου βραδυχρονίζει πάνω απ' το μισό της νύχτας». Το αντίθετο συμβαίνει όταν ανατέλλει σε οριζόντια στάση, από όπου και το επίθετο «αθρόος» («όλος μαζί») του Αράτου. Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός κυνηγού (εξοπλισμένου με κυνηγετικά όπλα), ώριμου άνδρα στις μεταγενέστερες αναπαραστάσεις και γενικά νεότερου στις παλαιότερες, που κρατά με το δεξί του χέρι τα λουριά των Θηρευτικών Κυνών. Τέλος, ενδιαφέρον είναι ότι ο Βοώτης μαζί με την «άρκτο-άμαξα», τον Ωρίωνα, τις Υάδες, τις Πλειάδες και τον Σκύλο με τον Σείριο είναι οι μοναδικοί αστρικοί σχηματισμοί που αναφέρονται από τους δύο μεγάλους επικούς ποιητές, τον `Ομηρο και τον Ησίοδο. Ο μεταφραστής του δεύτερου T. Cooke δίνει ένα καλό λόγο: «τα ονόματα που φυσιολογικά ταιριάζουν σε εξάμετρο στίχο», αφού φαίνεται παράλογο οι μεγάλοι αυτοί ποιητές να μη γνώριζαν άλλους αστερισμούς. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Βοώτη 85 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 140. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του μεγάλου (περίπου 50 επί 30 μοίρες) αυτού αστερισμού να είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Βοώτου είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος -0,05, και κάτι περισσότερο: Είναι ο φωτεινότερος σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο του γήινου ουρανού. Για το λόγο αυτό υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού και ενδιαφέροντος από την απώτατη αρχαιότητα

21 και μάλλον ένα απ' τα πρώτα άστρα που πήρε το δικό του όνομα: Αρκτούρος, όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Βοώτου είναι πολύ αμυδρότερος του α (φαιν.μέγεθος 3,50), αλλά γνωστός με το όνομα Νεκάρ (Nekkar). Ο αστέρας γ (φαιν.μέγεθος 3,03) είναι ο Σεγίνος (Seginus), όπως καθιερώθηκε από τον `Ατλαντα του Burritt. Ο δ Βοώτου, που ορίζει τον δεξιό ώμο της μορφής του Βοώτου, είναι διπλός, ο Σ27a στον κατάλογο του Struve, με φαιν.μεγέθη 3,47 και 7,84, αλλά δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ορατός ως διπλός και με καλά κιάλια (διαχωρισμός 104,9 arcsec), έχει φασματικούς τύπους G8 III και G0. Ο ε (επίσης διπλός, φαιν.μεγέθη 2,5 και 5) είναι γνωστός ως Ιζάρ ή Περίζωμα από τη θέση του στη μέση της μορφής του Βοώτου. Οι αστέρες ζ, ξ, ο και π ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Tso She Ti, ο Αξιωματικός στα αριστερά του Αυτοκράτορα. Ο ζ είναι διπλός (φαινόμενα μεγέθη 3,78 και 4,43) με πολύ μικρό διαχωρισμό και φάσματα A2. Οι ξ, ο έχουν φαινόμενα μεγέθη 4,5, 4,6 και ο π είναι διπλός με το καθένα από τα μέλη του, π1 και π2, επίσης διπλό (φαιν.μεγέθη 4,86 και 4,94 για τον π1, 5,77 και 5,88 για τον π2). Ο η Βοώτου (φαιν.μέγεθος 2,68) είναι γνωστός με το όνομα Μουφρίντ. Οι αστέρες θ, ι και κ Βοώτου ονομάσθηκαν `Ονοι (Πρώτος, Δεύτερος και Τρίτος, αντίστοιχα) από τον Bayer, αλλά το όνομα αυτό (Asellus) είναι πολύ γνωστότερο για τους αστέρες της Φάτνης στον Καρκίνο. Σημειώνουν δάκτυλα του σηκωμένου αριστερού χεριού της μορφής του Βοώτου και στην Κίνα ήταν η Tseen Tsang, η Ουράνια Λόγχη. Ο θ είναι απλός με φαιν.μέγεθος 4,05, ο ι τριπλός (φαινόμενα μεγέθη 4,75 και 8,27) και ο κ διπλός με το καθένα από τα μέλη του, κ1 και κ2, επίσης διπλό (φαιν.μεγέθη 6,58 και 6,69 για τον κ1, 4,52 και 4,54 για τον κ2). Ο λ Βοώτου (φαιν.μέγεθος 4,18 και φασματικός τύπος A0p) ήταν μαζί με τους θ, ι και κ γνωστοί στους `Αραβες με το όνομα Al Aulad al Dhibah, (= τα κουτάβια από τις ύαινες). Ο μ Βοώτου είναι στην πραγματικότητα πενταπλός αστέρας, τα μέλη του οποίου διακρίνονται στον τριπλό μ1 και στον διπλό μ2. Η ιδιαίτερη ονομασία του είναι, όπως αναφέρθηκε και στην πρώτη ενότητα, Αλκαλούροψ ή Incalurus και προέρχεται από το ελληνικό Καλαύροψ, το ραβδί. Μαζί με τους β, γ και δ σχηματίζει ένα τραπέζιο, πολύ μεγαλύτερο αλλά και πιο άγνωστο στους ερασιτέχνες αστρονόμους από το Τραπέζιο του Ωρίωνος, που σχηματίζουν οι αστέρες του θ Ωρίωνος. Το τραπέζιο του Βοώτου ήταν ένας από τους αρχικούς αστερισμούς των Αράβων, πριν αυτοί υιοθετήσουν τους ελληνικούς, οι Al Dhibah, οι Λύκαινες ή οι `Υαινες δηλαδή, τα κουτάβια των οποίων ήταν ο λ και οι γειτονικοί του αστέρες. Ο ν είναι διπλός με τους ν1 και ν2 ίσου μεγέθους (5,0) αλλά πολύ διαφορετικών φασματικών τύπων (K4 III και A5 V). Οι αστέρες ρ και σ (φαιν.μεγέθη 3,58 και 4,47) ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Kang Ho, ένα ποτάμι. Ο τ είναι λευκοκίτρινος υπογίγαντας (φασμ. τύπου F6 IV) με φαινόμενο μέγεθος 4,50 και μαζί με τον υ (φαιν.μέγεθος 4,07) σημειώνουν το άκρο του αριστερού ποδιού της μορφής. Ο τ είναι διάσημος για το ότι γύρω του περιφέρεται κάθε 3,3128 ημέρες ένας εξωηλιακός πλανήτης, από τους πρώτους που ανακαλύφθηκαν (δεκαετία 1990). Ο πλανήτης αυτός έχει μάζα πάνω από 4 φορές τη μάζα του Δία. Το σύστημα αστέρα-πλανήτη απέχει από τη Γη 50,89 έτη φωτός. Ο ψ και ο ω Βοώτου είναι πορτοκαλί γίγαντες με φαιν.μεγέθη 4,54 και 4,80 αντιστοίχως. Ακόμα και ο 38 Βοώτου (μετά το τέλος των μικρών ελληνικών γραμμάτων του Bayer χρησιμοποιείται συνήθως ο «αριθμός Flamsteed» τέτοιο αριθμό έχει και ο καθένας από τους προηγούμενους αστέρες, απλώς συνηθίζονται τα πεζά ελληνικά γράμματα) είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Μέργκα. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό

22 - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες, αλλά είναι σχετικώς αμυδροί. Ο φωτεινότερος από αυτούς είναι ο NGC 5248 στα σύνορα με την Παρθένο, ελλειπτικός, με φαινόμενο μέγεθος 10,3. Στον ραβδωτό σπειροειδή γαλαξία NGC 5874, που απέχει από τη Γη 165 εκατομμύρια έτη φωτός, ανακαλύφθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1999 από το αυτόματο τηλεσκόπιο KAIT (ΗΠΑ) υπερκαινοφανής αστέρας (σουπερνόβα) 18ου μεγέθους κατά την ανακάλυψη. - Το μακρινότερο ίσως αντικείμενο στο Βοώτη είναι ο ελλειπτικός γαλαξίας-ραδιοπηγή κβάζαρ 3C 295: υπολογίσθηκε ότι απέχει 5 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Ανήκει στο σμήνος γαλαξιών CL `Αλλος κβάζαρ στο Βοώτη είναι ο H που δημιουργεί το βαρυτικό φακό «Φύλλο Τριφυλλιού» ("Cloverleaf"). - Στις 23 Ιανουαρίου 1999 ανακαλύφθηκε η έκρηξη ακτίνων γ GRB , η πρώτη της οποίας το οπτικό αντίστοιχο παρατηρήθηκε ταυτόχρονα. Μέγιστο φαινόμενο μέγεθος στο ορατό φως 9, περίπου 50 sec μετά την έναρξη καταγραφής ακτίνων γ. Πιθανώς φορέας της είναι γαλαξίας 24ου μεγέθους. Ο πάλσαρ (pulsar) J αποτελεί πιθανώς διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων με περίοδο περιφοράς 207 ώρες και εκκεντρότητα 0,249. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται στα έτη φωτός.

23 Βωμός (αστερισμός) Ο Βωμός (Λατινικά, ονομαστική: Ara, γενική: Arae, αστρον. σύμβολο: Ara), είναι ένας νότιος αστερισμός, από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με αρκετούς άλλους αστερισμούς, τους: Σκορπιό, Γνώμονα, Νότιον Τρίγωνον, Πτηνόν, Ταώ, Τηλεσκόπιον και Νότιο Στέφανο. Κείται, όπως γράφει ο `Αρατος: «κάτω απ' τ' αστραφτερό κεντρί αυτού του πελώριου ζωδίου, του Σκορπιού, κοντά στο νότο κρέμεται» και το νότιο και μεγαλύτερο μέρος του παραμένει αόρατο από την Ελλάδα, τώρα όπως και στην αρχαιότητα. Τα ονόματά του ήταν περισσότερα κατά την αρχαιότητα. Τόσο ο `Αρατος όσο και ο Ερατοσθένης τον αποκαλούσαν Θυτήριον, ο δεύτερος και Νέκταρ, ενώ άλλοι Θυσιαστήριον και Εστία. Οι Πρόκλος και Πτολεμαίος τον ονόμαζαν Θυμιατήριον. Ο Bayer αναφέρει τα Ε(σ)χάρα, Πυράμνη και Λιβανωτ(ρ)ίς (θυμιατό όπου καιγόταν λιβάνι). Στους Ρωμαίους πάλι αναφέρεται ως Ara Centauri, Ara Thymiamatis, Altare, Apta Altaria, Altarium, Sacrarium, Sacris, Thymele (ο βωμός του Διονύσου) και κάποτε με το υποκοριστικό: Arula. Επίσης, ως Acerra (μικρός βωμός επί του οποίου καίγονταν αρώματα ενώπιον των νεκρών), Batillus («τηγάνι» θυμιαμάτων) και Prunarum Conceptaculum (μαγκάλι). Τα Focus, Lar και Ignitabulum αντιστοιχούν όλα στο ελληνικό «Εστία» που αναφέρθηκε. Τέλος, τα Thuribulum, Turribulum ή, ορθότερα, Turibulum αποτελούσαν συνηθισμένα ονόματα στους Ευρωπαίους συγγραφείς ως το 18ο αιώνα. Η ονομασία Φάρος (Pharus) απαντάται επίσης, καθώς οι βωμοί τοποθετούνταν συχνά στις κορυφές πύργων και χρησίμευαν ως φάροι. Ο Μανίλιος ανακαλεί την Τιτανομαχία, όταν οι Θεοί «χρειάζονταν ένα βωμό στα ουράνια για τους πολεμικούς τους όρκους». Οι Αλφόνσειοι Πίνακες προσθέτουν σε όλα τα παραπάνω τα: Puteus (λάκος), Sacrarius και Templum (ιερό μέρος), αλλά αναπαριστούν τον αστερισμό ως συνηθισμένο βωμό. Οι εικονογραφημένες εκδόσεις του Υγίνου του 1488 και 1535 απεικονίζουν βωμό που βγάζει φλόγες, με δαίμονες εκατέρωθεν. Οι φλόγες και ο καπνός φαίνονται να «ανεβαίνουν» προς τα βόρεια, ταιριάζοντας με τη λωρίδα του Γαλαξία. Ωστόσο, από την εποχή του Bayer μέχρι σήμερα ο βωμός σχεδιάζεται ανεστραμμένος, πράγμα λογικό για ένα νότιο αστερισμό. Η πληθώρα των κλασικών ονομάτων υποδεικνύει ασυμφωνία ως προς τη μορφή που σχηματίζουν οι κυριότεροι αστέρες του Βωμού, αλλά και μεγάλη εξοικείωση και ενδιαφέρον για τον αστερισμό αυτό, δεδομένου ότι οι αρχαίοι πίστευαν ότι προμήνυε μεταβολές στους ανέμους και τον καιρό. Ο `Αρατος του αφιερώνει 28 ολόκληρους στίχους στα Φαινόμενα, ένα αναλογικώς μεγάλο τμήμα. Στην Αραβία ο Βωμός ήταν γνωστός ως Al Mijmarah (θυμιατό ή λιβανιστήρι), που φανερώνει ότι ο αστερισμός δεν προϋπήρχε εκεί, αλλά απετέλεσε ελληνικό «δάνειο». Η λέξη βρίσκεται παρεφθαρμένη ως Almegramith στον Riccioli και Almugamra στον Καίσιο. Ο δεύτερος θεωρούσε ότι αντιπροσώπευε ένα από τους βωμούς που έκτισε ο Μωυσής ή τον μόνιμο χρυσό βωμό του Ναού της Ιερουσαλήμ, ενώ άλλοι τον ταύτιζαν με το βωμό που ο Νώε ανήγειρε μετά τον Κατακλυσμό. Ο Γκουλντ μέτρησε στο Βωμό 85 αστέρες ως το έβδομο μέγεθος.

24 Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Βωμού, γνωστός στην Κίνα ως Choo, το ρόπαλο ή ραβδί, έχει φαινόμενο μέγεθος 2,95 και φασματικό τύπο B2 V. Ο β Βωμού έχει φαινόμενο μέγεθος 2,85 και φασματικό τύπο K3 Ib-IIa. Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,3 και φασματικό τύπο B1 I (κυανός υπεργίγαντας) Οι δ και ζ ήταν στην Κίνα οι Tseen Yin, ο σκοτεινός ουρανός, και έχουν φαιν.μεγέθη 3,62 και 3,13. Ο ε1, φαιν.μεγέθους 4,06 και φασματικού τύπου K4 III, ήταν γνωστός στην Κίνα ως Tso Kang, δηλαδή «η αριστερή σκοπιά». Ο μ Βωμού (HD ) έχει φαινόμενο μέγεθος 5,15 και φασματικό τύπο G3 IV-V, σχεδόν δίδυμος αδελφός του Ηλίου. Διαθέτει ένα τουλάχιστον εξωηλιακό πλανήτη, μάζας υπερδιπλάσιας της μάζας του Δία, να περιφέρεται γύρω του κάθε 743 ημέρες σε μέση απόσταση 247 εκατομμυρίων χιλιομέτρων και ασταθή (πολύ έκκεντρη) τροχιά. Το σύστημα αυτό απέχει από τη Γη 49,6 έτη φωτός. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό -Η ομάδα OB (OB association) Ara OB1 υπέρθερμων γιγάντων αστέρων απέχει από τη Γη έτη φωτός και τον πυρήνα της αποτελεί το ανοικτό σμήνος NGC 6193, ορατό με κιάλια (φαιν.μέγεθος 5,2). Το σύνολο της ομάδας εσωκλείεται μέσα σε ένα μεγάλο νεφέλωμα εκπομπής με σκόνη, το NGC Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6397, με φαιν.μέγεθος 5,6, αόρατο από την Ελλάδα, είναι πιθανότατα το κοντινότερο στη Γη σφαιρωτό σμήνος που υπάρχει, με υπολογιζόμενη απόσταση ως ετών φωτός. -Το πλανητικό νεφέλωμα "Stingray" είναι ορατό με μεγάλο τηλεσκόπιο, κείται σε απόσταση ετών φωτός και έχει διπλό κεντρικό αστέρα με μεγέθη 15 και 17. Η διάμετρός του δεν ξεπερνά το 0,15 έτος φωτός.

25 Γερανός (αστερισμός) Ο Γερανός (Λατινικά: Grus, συντομογραφία: Gru) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603 από τους Keyser και Houtman, και δημοσιεύθηκε στην Ουρανομετρία του Bayer. Eίναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με έξι άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Νότιος Ιχθύς, Μικροσκόπιον, Ινδός, Τουκάνα, Φοίνιξ και Γλύπτης. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή είναι ορατός από την Ελλάδα, εκτός από ένα μικρό μέρος του νότιου τμήματός του. Η επιλογή του Bayer είναι κατάλληλη, αφού το πτηνό γερανός κατά τον Αλεξανδρινό γραμματικό Ωραπόλλωνα ήταν το σύμβολο του παρατηρητή των αστέρων στην αρχαία Αίγυπτο, προφανώς επειδή το πουλί αυτό πετάει πολύ ψηλά. Ο εναλλακτικός τίτλος Φοινικόπτερον (φλαμίγκο), περιγραφόμενο με ανοικτές φτερούγες να κτυπά το Νότιο Ιχθύ με το ράμφος του, συνηθισμένος στην Αγγλία και την Ισπανία ως το 17ο αίωνα, έχει πλέον περιπέσει σε αχρησία, μη γενόμενος δεκτός από τη Διεθνή Αστρονομική `Ενωση. Του αποδίδονταν 13 αστέρες ορατοί

26 με γυμνό μάτι. Ο Καίσιος φαντάστηκε ότι ο αστερισμός αυτός απεικόνιζε τον Πελαργό στον ουρανό του βιβλίου Ιερεμίας της Παλαιάς Διαθήκης («και η ασίδα εν τω ουρανώ έγνω τον καιρόν αυτής», κεφ.8, εδ.7, μετάφρ.των Εβδομήκοντα), παρ' ότι ο γερανός αναφέρεται παρακάτω στο ίδιο εδάφιο στο εβραϊκό πρωτότυπο. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ συνεδύαζε τον Γερανό με τον Φοίνικα στην απεικόνιση του Ααρών. Οι Άραβες ενσωμάτωναν τους αστέρες του Γερανού στο Νότιο Ιχθύ. Οι φωτεινότεροι αστέρες Οι βασικοί αστέρες του αστερισμού, εκτός του λαμπρότερου, σχηματίζουν μία καμπύλη νοτιοδυτικά του Νοτίου Ιχθύος. Ο α (άλφα) Γερανού, είναι γνωστός και με το ιδιαίτερο όνομα Αλ Ναΐρ, που σημαίνει «ο λαμπρός». Πραγματικά, με φαινόμενο μέγεθος 1,74 είναι ο φωτεινότερος όλων των αστέρων του Γερανού. Ο β Γερανού βρισκόταν κατά τον Al Tizini στο τέλος της ουράς του Νοτίου Ιχθύος, ενώ τώρα σημειώνει την αριστερή φτερούγα του γερανού. Ο φασματικός τύπος του είναι M5 III (ερυθρός γίγαντας) και το φαινόμενο μέγεθος 2,10. Ο γ, φαιν.μεγέθους 3,01 και φασματικού τύπου B8 III, κυανόλευκος γίγαντας, σημειώνει το μάτι του πουλιού. Το ζεύγος δ1 και δ2 έχουν φαιν.μεγέθη 3,97 και 4,11, και φασματικούς τύπους G7 III και M4.5 IIIa αντιστοίχως. Το ζεύγος μ1 και μ2 έχουν φαιν.μεγέθη 4,79 και 5,10 και τον ίδιο φασματικό τύπο G8 III. Οι π1 και π2 έχουν παρομοιασθεί με «μικρούς γυαλισμένους δίσκους από χαλκό και ασήμι που τους φωτίζουν με δυνατό φως». Πράγματι, είναι φασματικού τύπου S5,7e (αστέρας άνθρακα) και F3 III-IV, αντιστοίχως. Τα φαινόμενα μεγέθη είναι 6,62 και 5,62 αντιστοίχως. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το πλανητικό νεφέλωμα IC 5148 / IC 5150 έχει το αμυδρό φαινόμενο μέγεθος 13, αλλά καταλαμβάνει σχετικά μεγάλη έκταση στον ουρανό για τέτοιο σώμα. - Ο γαλαξίας IC 5201 με φαιν.μέγεθος 10,60 βρίσκεται φαινομενικά κοντά στα π. Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 7424 έχει φαινόμενο μέγεθος 10,50. Οι αμυδρότεροι σπειροειδείς NGC 7582, 7590 και 7599 σχηματίζουν μία ωραία τριάδα στην ανατολική πλευρά του αστερισμού.

27 Γλύπτης (αστερισμός) Ο Γλύπτης (Λατινικά: Sculptor, συντομογραφία: Scl) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με έξι άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Κήτος, Υδροχόος, Νότιος Ιχθύς, Γερανός, Φοίνιξ και Κάμινος. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή παρά το γεγονός ότι βρισκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Γλύπτης είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, τις νύχτες από τον Σεπτέμβριο ως τον Ιανουάριο. Ο LaCaille τον απεκάλεσε αρχικώς l' Atelier du Sculpteur, το ατελιέ του γλύπτη. Ο Αμερικανός αστρονόμος Elijah Burritt στο βιβλίο του Geography of the Heavens με τον άτλαντά του (πρώτη έκδοση το 1833) το μετέτρεψε στα λατινικά Officina Sculptoria και Apparatus Sculptoris. Δεν

28 υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους, και έτσι κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, ωστόσο ο Γκουλντ του απέδιδε 131 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Γλύπτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,31 και φασματικό τύπο B7 IIIp Ο β Γλύπτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,37 και φασματικό τύπο B9.5 IVp (λευκού υπογίγαντα) με φασματικές γραμμές σχετικά σπάνιων στοιχείων, όπως ο υδράργυρος, το μαγγάνιο και το ευρώπιο. Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,41 και φασματικό τύπο K1 III. Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,57 και φασματικό τύπο A0 V. Ο η είναι ερυθρός γίγαντας με φαινόμενο μέγεθος 4,81. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας R Γλύπτου είναι μεταβλητός αστέρας τύπου Mira με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 5,0 ως 9,0 με περίοδο 370 ημέρες και φασματικό τύπο αστέρα άνθρακα (C 6,5), πράγμα που τον καθιστά ένα από τα πιο ερυθρά άστρα στον ουρανό. - Ο ορατός και με κιάλια ηλιοειδής αστέρας (κίτρινος νάνος, όπως και ο Ήλιος) HD 6434, με φαιν. μέγεθος 7,72, έχει ένα εξωηλιακό πλανήτη μάζας μεγαλύτερης από 153 φορές τη μάζα της Γης να γυρίζει γύρω του, με περίοδο περιφοράς 22 ημέρες και 2 ώρες, και σε μέση απόσταση από αυτόν ίση με 0,15 αστρονομική μονάδα (22,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα). Το όλο σύστημα απέχει από τη Γη 131,5 έτη φωτός. - Το αραιό ανοικτό σμήνος Blanco 1 φαίνεται στον ουρανό με τριπλάσια διάμετρο από την πανσέληνο, έχει φαιν.μέγεθος 4,5 και περιλαμβάνει τον αστέρα ζ Γλύπτου. - Επειδή βρίσκεται μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, ο Γλύπτης είναι πλούσιος σε άλλους γαλαξίες, όπως ο φαιν.μεγέθους 7,9 NGC 55 στα σύνορα με τον Φοίνικα, του οποίου ο τύπος είναι ακόμα αμφισβητούμενος (ραβδωτός σπειροειδής ή ανώμαλος), και οι εξίσου φωτεινοί σπειροειδείς NGC 253 και NGC 300, όλοι ορατοί και με το μικρότερο τηλεσκόπιο. Η αιτία είναι ότι βρίσκονται σχετικώς «κοντά μας», περί τα 7 εκατομμύρια έτη φωτός, καθώς ανήκουν στην Ομάδα του Γλύπτη ή «Ομάδα του Νότιου Γαλαξιακού Πόλου», μία ομάδα γαλαξιών γειτονική της δικής μας Τοπικής Ομάδας. Η Ομάδα του Γλύπτη περιλαμβάνει συνολικώς 6 γαλαξίες σε αποστάσεις 5 ως 7 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. - Ο γαλαξίας που είναι γνωστός ως Νάνος του Γλύπτου (Sculptor Dwarf), αντιθέτως, ανήκει στην Τοπική Ομάδα και απέχει από τη Γη μόλις έτη φωτός. Το σχήμα του είναι σφαιροειδές-ελλειπτικό. Πολύ πιο μακριά, 400 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, βρίσκεται το σμήνος γαλαξιών Abell 4038 με φωτεινότερο μέλος το ζεύγος αλληλεπιδρώντων γαλαξιών IC 5358 / PGC με φαινόμενο μέγεθος 13. Επίσης, ο λεγόμενος "Cartwheel Galaxy" («Τροχός άμαξας») πιστεύεται ότι βρίσκεται 400 ως 500 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας.

29 Γλυφείον (αστερισμός) Γλυφείον (Λατινικά: Caelum, συντομογραφία: Cae) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Μία άλλη λατινική ονομασία είναι Scalptorium. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με έξι άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Ηριδανός, Ωρολόγιον, Δοράς, Οκρίβας, Περιστερά και Λαγωός. Είναι ολόκληρος ορατός από την Ελλάδα, τα χειμωνιάτικα βράδια και στις αρχές της άνοιξης, παρότι βρίσκεται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Η λέξη «γλυφείον» (και γλύφανος) σημαίνει το εργαλείο του γλύπτη, τη σμίλη, ωστόσο ο αστερισμός δεν συνορεύει με τον αστερισμό Γλύπτη. Ο La Caille σχημάτισε το Γλυφείον με αστέρες από την Περιστερά και τον Ηριδανό. Ο Αμερικανός αστρονόμος Elijah Burritt στις πρώτες εκδόσεις του βιβλίου του Geography of the Heavens με τον άτλαντά του (από το 1833) άλλαξε αυθαίρετα το όνομα του αστερισμού σε Πραξιτέλης (Praxiteles), ίσως πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό απέφευγε ακριβώς πιθανή σύγχυση με τον αστερισμό Γλύπτη. Ο Γκουλντ του απέδιδε 28 αστέρες μέχρι εβδόμου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Κανένας αστέρας του αστερισμού δεν είναι φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους και γι ' αυτό κανένας τους δεν φέρει ιδιαίτερο όνομα. Ο α (άλφα) Γλυφείου, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,45 και είναι ο φωτεινότερος όλων των αστέρων

30 του Γερανού. Ο φασματικός τύπος του είναι F2 V. Ο β Γλυφείου έχει φασματικό τύπο F1 V και φαινόμενο μέγεθος 5,05. Το ζεύγος γ1 και γ2 βρίσκεται σχεδόν πάνω στο σύνορο με την Περιστερά, έχουν φαιν.μεγέθη 4,55 και 6,34, και φασματικούς τύπους K3 III και F1 III αντιστοίχως. Υπολογίζεται ότι σε 400 περίπου χρόνια θα περάσουν στον αστερισμό Περιστερά εξαιτίας της ιδίας τους κινήσεως, οπότε θα φέρουν πλέον «λάθος» όνομα! Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 5,07 και φασματικό τύπο B2 IV-V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο γαλαξίας NGC 1679 με φαιν.μέγεθος 11,50 βρίσκεται στο βόρειο μέρος του αστερισμού. Οι αμυδροί γαλαξίες NGC 1658 και NGC 1660 σχηματίζουν ένα ωραίο ζευγάρι σε μεγάλα τηλεσκόπια.

31 Γνώμων (αστερισμός) Γνώμων (Λατινικά: Norma, συντομογραφία: Nor) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Σκορπιό, Λύκο, Διαβήτη, Νότιον Τρίγωνον και Βωμό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή παρά το γεγονός ότι βρισκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Γνώμων είναι ορατός κατά το ήμισυ από την Ελλάδα τα βράδια του καλοκαιριού. Αρχικά ο αστερισμός ήταν γνωστός με το πλήρες όνομα Norma et Regula, που απλοποιήθηκε, και μερικές φορές με τη λατινική ονομασία Quadra Euclidis (τετράγωνο του Ευκλείδου). Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους, και έτσι κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ο Γκουλντ του απέδιδε 64 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο αστέρας που ο La Caille είχε ονομάσει α Γνώμονος βρίσκεται μέσα στον γειτονικό αστερισμό Σκορπιό με βάση τα σημερινά σύνορα μεταξύ των αστερισμών που έκανε δεκτά η Διεθνής Αστρονομική Ένωση! Ο γ1 Γνώμονος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,99 και φασματικό τύπο F9 Ia. Ο γ2 Γνώμονος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,02 και φασματικό τύπο G8 III (κίτρινου γίγαντα). Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,72 και φασματικό τύπο Am. Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 4,47 και φασματικό τύπο B4 V. Ο η είναι επίσης κίτρινος γίγαντας, με φαινόμενο μέγεθος 4,65. Ο ι1 έχει φαιν.μέγεθος 4,63 και φασμ.τύπο A7 IV. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,94 και φασμ.τύπο G8 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή τέμνεται από τον γαλαξιακό ισημερινό (ο οποίος περνά σχεδόν ακριβώς από τον γ2), ο Γνώμων είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Το έτος 1893 εμφανίσθηκε εκεί ένας καινοφανής αστέρας («νόβα»), που ανακαλύφθηκε από τη Margaret Fleming σε φωτογραφική πλάκα που λήφθηκε στις 1 Ιουλίου 1893 από το Σταθμό του Αστεροσκοπείου του Harvard στην Arequipa του Περού. - Τα ανοικτά σμήνη αστέρων NGC 6067 και NGC 6087 έχουν φαινόμενα μεγέθη 5,6 και 5,4 αντιστοίχως. Ο λαμπρότερος αστέρας από τους 40 περίπου του δεύτερου σμήνους είναι μεταβλητός αστέρας (Κηφείδης), ο S Γνώμονος, με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 6,1 ως 6,8. - Το πλανητικό νεφέλωμα Shapley 1 είναι προσιτό σε ερασιτεχνικά τηλεσκόπια. Το ανοικτό σμήνος αστέρων NGC 6167 έχει φαινόμενο μέγεθος 6,7 και βρίσκεται πάνω στο σύνορο με τον αστερισμό Βωμό

32 Δελφίν (αστερισμός) Δελφίν (Λατινικά: Delphinus, συντομογραφία: Del) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο Βόρεο ημισφαίριο πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Αλώπεκα, Βέλος, Αετό, Υδροχόο, Ιππάριον και Πήγασο. Οι δύο αρχαίες ελληνικές ονομασίες, Δελφίς και Δελφίν, μεταγράφηκαν στη λατινική ως Delphis και Delphin. Ο αστερισμός ίσως περιελάμβανε αρχικά και τους αστέρες του Ιππαρίου. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν επίσης γνωστός ως Ιερός Ιχθύς και υπήρξε το ουράνιο έμβλημα της φιλανθρωπίας, τόσο από τις κλασικές ιστορίες για το πρωτότυπό του, όσο και για την αφοσίωση των δελφινιών γενικά στα παιδιά τους. Το ουράνιο αυτό δελφίνι παριστάνει το είδος κήτους Delphinus delphis, συνηθισμένο στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο. Ο Οβίδιος, που το χαρακτήρισε ως «clarum sidus», το προσωποποιούσε ως τη θαλάσσια θεά Αμφιτρίτη, επειδή το δελφίνι την έπεισε να παντρευτεί τον Ποσειδώνα, και για την εξυπηρέτηση αυτή, έγραψε ο Μανίλιος, «υψώθηκε απ' τις θάλασσες» για να γίνει «η δόξα των άστρων». Από τον μύθο αυτό, ο αστερισμός ήταν γνωστός και ως Persuasor Amphitrites, Neptunus και Triton. Ο Κικέρων το ονομάζει Curvus (καμπυλωτό), ένα επίθετο που δικαιολογημένα έχει αποδοθεί σε όλες τις απεικονίσεις του πλάσματος αυτού ανά τους αιώνες. Ο ελληνικός μύθος που του απέδιδε τη σωτηρία του Αρίωνα όταν ο κιθαρωδός βρέθηκε στη θάλασσα με το έγχορδό του κατά το ταξίδι του προς την Κόρινθο απαθανατίσθηκε με το όνομα «Μουσικόν ζώδιον». Αλλά το Musicum signum των Ρωμαίων μπορεί να προέρχεται από το αναφερόμενο από τον Οβίδιο ότι ο αστερισμός υποτίθεται πως περιείχε εννέα αστέρες, όσες ήταν και οι Μούσες. Παρόλα αυτά ο Πτολεμαίος του απέδιδε δέκα αστέρες, ο Αργκελάντερ 20 και ο Heis 31. Ο Πτολεμαίος αποδίδει στον Δελφίνα και σημαντική αστρολογική σημασία στην «Τετράβιβλο». Οι Ινδοί, από τους οποίους δανείσθηκαν όπως λέγεται τον αστερισμό οι `Ελληνες (αν και μάλλον το αντίστροφο φαίνεται πως αληθεύει), αποκαλούσαν τον Δελφίνα Shi-shu-mara ή Simshu-mara, και αργότερα Zizumara (= γουρουνόψαρο), όπως και τον αστερισμό Δράκοντα. Εδώ τοποθετούσαν τον εικοστό δεύτερο «σεληνιακό οίκο» τους (nakshatra), τον Cravishtha (= ο Ευνοϊκότερος) ή Dhanishtha (= ο Πλουσιότερος), που τον απεικόνιζαν ως τύμπανο. Ο Al Biruni, δίνοντας το αραβικό όνομα Al Kaud (η καμήλα), αναφέρει ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, ιδίως οι ανήκοντες στην αίρεση των Νεστοριανών, θεωρούσαν πως ο αστερισμός ήταν ο Σταυρός του Ιησού, που μεταφέρθηκε στους ουρανούς μετά τη Σταύρωση. Την εποχή του Kazwini ήξεραν τα 4 λαμπρότερα άστρα ως Al Ukud (μαργαριτάρια ή πολύτιμοι λίθοι), που κοσμούσαν τον Al Salib (τον Σταυρό). Στο τέλος οι αστρονόμοι της Αραβίας υιοθέτησαν την ελληνική μορφή με την παρεφθαρμένη απόδοση Dulfim. Ο Καίσιος (Caesius) θεώρησε ότι ο Δελφίν ήταν ο Λεβιάθαν της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ ο Νοβίδιος το κήτος που κατάπιε τον Ιωνά (αν και υπάρχει ομώνυμος αστερισμός στον οποίο το απέδιδαν οι περισσότεροι). Ο Ιούλιος Σίλερ πάλι είδε σε κάποιους αστέρες του τις στάμνες με το νερό στον γάμο της Κανά. Τέλος, στην αγγλοσαξονική λαϊκή κουλτούρα ήταν το Φέρετρο του Ιώβ. Οι 5 κυριότεροι αστέρες του Δελφίνος ήταν στην αρχαία Κίνα ο αστερισμός Kwa Chaou (=

33 νεροκολόκυθο, φλασκί). Ο αστερισμός φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα, να περνά λίγο νότια του ζενίθ τις καλοκαιρινές νύχτες και νωρίς το βράδι το φθινόπωρο. Οι φωτεινότεροι αστέρες Οι φωτεινότεροι αστέρες του Δελφίνος σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό μικρό ρόμβο. Οι α και β δεν είχαν δικό τους όνομα, ώσπου τα μυστηριώδη ονόματα Sualocin και Rotanev αντιστοίχως εμφανίζονται αιφνιδίως στον «Κατάλογο του Παλέρμο» το Ο Τζέιμς Γουέμπ ανακάλυψε την προέλευσή τους, διαβάζοντάς τα ανάποδα ως Nicolaus Venator, που είναι η λατινική μετάφραση του ονόματος του Ιταλού αστρονόμου Niccolo Cacciatore, βοηθού και διαδόχου του Τζιουζέπε Πιάτσι. Ο β είναι και ο λαμπρότερος αστέρας όλου του αστερισμού. Ο γ Δελφίνος είναι ένας όμορφος διπλός αστέρας με φαινόμενο μέγεθος των μελών του 5,14 (ο γ1) και 4,4 (ο γ2), και φασματικούς τύπους F7 V (λευκοκίτρινος νάνος) και K2 ΙV (πορτοκαλί υπογίγαντας) αντιστοίχως. Ο δ Δελφίνος έχει φαιν.μέγεθος 4,43 και φασματικό τύπο A7 IIIp. Ο ε φερει το κοινό με άλλους αστέρες όνομα Ντενέμπ από το Al Dhanab al Dulfim (= η ουρά του δελφινιού), αλλά και το Al Amud al Salib (= το Βάθρο του Σταυρού, βλ.παραπάνω), ενώ στην Κίνα ήταν γνωστός ως Pae Chaou (= το Σάπιο Πεπόνι). Ο αστέρας αυτός έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο B6 IIIp. Ο ζ Δελφίνος έχει φαιν.μέγεθος 4,68 και φασματικό τύπο A3 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6934, φαιν.μεγέθους 8,9, απέχει από τη Γη έτη φωτός, ενώ το παρόμοιο σμήνος NGC 7006, φαιν.μεγέθους 10,6, απέχει από τη Γη περισσότερο από έτη φωτός. - Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6891, φαιν. μεγέθους 10,5, απέχει από τη Γη έτη φωτός, ενώ το ίδιο έχει διάμετρο μόλις 0,42 έτος φωτός (2,6 έτη φωτός η αμυδρή εξωτερική του άλως ). - Ο μεταβλητός αστέρας HR Δελφίνος (HR Del) είναι κατακλυσμικός μεταβλητός και «εξερράγη» ως ο «Καινοφανής του Δελφίνος» του 1967 (Nova Delphini), ο οποίος καταγράφηκε στις 8 Ιουλίου 1967 από τον George E.D. Alcock (Αγγλία) γενόμενος ορατός με γυμνό μάτι για αρκετές ημέρες. - Γύρω από τον αστέρα HD (φαιν.μέγεθος 6,91, φασμ.τύπος G3 IV-V) ανακαλύφθηκε έμμεσα (φασματοσκοπικώς) να περιφέρεται γιγάντιος πλανήτης μάζας υπερτριπλάσιας του πλανήτη Δία με περίοδο περιφοράς 18,3 ημέρες και τροχιά με μέση ακτίνα 21 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Ο ίδιος ο αστέρας είναι διπλός με μέλη του συστήματος αστέρες που απέχουν μεταξύ τους πάνω από 22 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα μας πλησιάζει με τεράστια ταχύτητα, 92,7 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα ). Αλλά και εξωγαλαξιακά αντικείμενα διαθέτει ο αστερισμός, αμυδρά όμως, όπως την ομάδα γαλαξιών «Ομάδα του NGC 6928» και τον κβάζαρ-βαρυτικό φακό MG με φαινόμενο μέγεθος 22.

34 Διαβήτης (αστερισμός) Διαβήτης (Λατινικά: Circinus, συντομογραφία: Cir) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύκο, Κένταυρο, Μυία, Πτηνόν, Νότιον Τρίγωνον και Γνώμονα. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και είναι αόρατος από την Ελλάδα. Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ο Γκουλντ του απέδιδε 48 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α Διαβήτου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,19 και φασματικό τύπο Ap με φασματικές γραμμές στροντίου, ευρωπίου και χρωμίου. Ο β Διαβήτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,07 και φασματικό τύπο A3 V.

35 Ο γ είναι διπλός, με συνολικό φαινόμενο μέγεθος 4,51 και φασματικούς τύπους B5 IV και F8. Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 5,09 και φασματικό τύπο O8 V (κυανός νάνος). Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 4,86 και φασματικό τύπο K2 III. Ο θ έχει φαινόμενο μέγεθος 5,11 και φασματικό τύπο B4 Vpe. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή τέμνεται (στο βόρειο μέρος του) από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Διαβήτης είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Τα ανοικτά σμήνη αστέρων NGC 5823 και NGC 5715 έχουν φαινόμενα μεγέθη 7,9 και 9,8 αντιστοίχως. - Τα πλανητικά νεφελώματα PK (φαιν.μέγεθος 10,6) και PK (φαιν.μέγεθος 11,1) είναι προσιτά σε μεγάλα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, ενώ το σκοτεινό νεφέλωμα Be 145 διακρίνεται και με κιάλια. - Στο Διαβήτη βρίσκεται και ο χιλιοστός πάλσαρ (pulsar) που ανακαλύφθηκε ποτέ, ο PSR B , που ανακαλύφθηκε στις 13 Νοεμβρίου Αλλά και ένας γαλαξίας της Τοπικής Ομάδας, ο Νάνος του Διαβήτου ή ESO 097-G013 με φαιν. μέγεθος 10,6, βρίσκεται στον αστερισμό, ενώ στον Διαβήτη, τον Κένταυρο και την `Υδρα κείται το υπερσμήνος που είναι γνωστό με την ονομασία «Μέγας Ελκυστής» (Great Attractor).

36 Δίδυμοι (αστερισμός) Οι Δίδυμοι (Λατινικά: Gemini, συντομογραφία: Gem) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ηνίοχο, Ταύρο, Ωρίωνα, Μονόκερω, Μικρό Κύνα, Καρκίνο και Λύγκα. Ονομασίες και ιστορία Το όνομα του αστερισμού δεν μπορεί να αποδοθεί σε κάποιο συγκεκριμένο αστρονόμο ή συγγραφέα, καθώς η έννοια ενός ουράνιου δίδυμου ζευγαριού φαίνεται ότι ήταν σχεδόν παγκόσμια από τα βάθη της αρχαιότητας, αναφερόμενη στα δύο κυρίαρχα άστρα του. Για τους αρχαίους `Ελληνες και Ρωμαίους ήταν οι Διόσκουροι, οι δίδυμοι γιοί του Διός και της Λήδας, που μεταφέρθηκαν στον ουρανό από τον πατέρα τους σε ανταμοιβή της αδελφικής αγάπης

37 που επέδειξαν επί της γης, αν και αρχικώς παρίσταναν δύο από τους Καβείρους και μερικές φορές τον Αμφίονα και τον Ζήθο, τους γιούς της Αντιόπης. Ο Πλούταρχος τους αποκαλούσε `Ανακες (βασιλιάδες) (οι Anaces του Κικέρωνος) και ο Θεοδώρητος Εφεστίους, θεούς δηλαδή της οικογένειας. Σχετικά λατινικά ονόματα είναι τα Dii Samothraces (από τον τόπο λατρείας των Καβείρων) και Dii Germani (οι Αδελφοί Θεοί). Κάποιες άλλες ονομασίες λατίνων συγγραφέων σχετίζονται με τη μητέρα των Διοσκούρων: Ledaei Fratres, Ledaei Juvenes, Ledaeum Sidus και Gemini Lacones, Spartana Suboles από την πατρίδα της, ή Cycno Generati από το μύθο της. Ο Δάντης αποκαλεί τον τόπο τους στα ουράνια Nido di Leda, φωλιά της Λήδας. Το "clarum Tyndaridae Sidus" του Ορατίου αναφέρεται στον πατριό των Διοσκούρων, ενώ τα Oebalii και Oebalidae των Οβιδίου και Στατίου στον παππού τους Οίβαλο, βασιλιά της Σπάρτης. Αντιθέτως, ο Μανίλιος αποκαλούσε τους Διδύμους Phoebi Sidus, άστρο του Φοίβου, ως υποκείμενο στην προστασία του Απόλλωνος. Σπανιότερα, δυάδες μη διδύμων μυθολογικών προσώπων έπαιρναν τη θέση των Διοσκούρων, όπως οι Απόλλωνας και Ηρακλής, Τριπτόλεμος και Ιασίων, Θησέας και Πειρίθοος. Στην Ινδία οι Δίδυμοι ήταν οι Ashvins, οι Ιππείς, όνομα απαντώμενο και σε άλλες περιοχές του ουρανού για άλλες δίδυμες ινδουιστικές θεότητες. Αλλά για τον απλό ινδικό λαό ήταν απλώς οι "Mithuna", «το Αγόρι και το Κορίτσι», οι Midhunam των Ταμίλ. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας αυτό μετατράπηκε σε Jituma ή Tituma. Αναφέρεται ότι ένας βουδιστικός ζωδιακός κύκλος είχε στη θέση των Διδύμων μία γυναίκα που κρατούσε μια χρυσή χορδή. Ορισμένοι Εβραίοι απέδιδαν τους Διδύμους, που τους αποκαλούσαν Teomim, στη φυλή του Βενιαμίν, ενώ άλλοι, πιο ταιριαστά, στους Συμεών και Λεβί από κοινού, τους Αδελφούς. Και οι άλλοι σημιτικοί λαοί είχαν παρόμοιες ονομασίες: Tome οι Φοίνικες της Τύρου, Al Tau'aman και Al Burj al Jauza (= ο αστερισμός των δίδυμων τέκνων) οι `Αραβες, αν και στην πρωταρχική τους Αστρονομία της ερήμου αποτελούσαν το ένα από τα δύο μπροστινά πόδια του δικού τους τεράστιου λέοντα, ενώ τους ζωγράφιζαν και ως παγώνια. Από το τελευταίο όνομα προέρχεται το Algeuze του Bayer, το οποίο ωστόσο ο ίδιος χαρακτηρίζει «λανθασμένο». Ο Hyde, υιοθετώντας μια άλλη παραλλαγή, το Jauzah = Κέντρο, υποστηρίζει την ενδιαφέρουσα ιστορικά άποψη ότι η θέση των άστρων αυτών είναι «στο κέντρο του ουρανού» ("in medio coeli"). Αυτό είτε επειδή περνούσαν από το ζενίθ των ουρανών των κλασικών πολιτισμών, είτε από τα πολλά λαμπρά άστρα του χειμερινού ουρανού. Η έκδοση της «Αλμαγέστης» του 1515 δίνει για τους Διδύμους το ανεξήγητο όνομα Alioure. Οι Δίδυμοι ήταν γνωστοί ως Du Paikar ή Do Paikar στην Περσία (σημαίνει «Οι Δύο Μορφές») και κατά τον Kircher ήταν ο Κλύσος (Claustrum Hori) των αρχαίων Αιγυπτίων. Σύμφωνα με άλλους μελετητές, αντιπροσώπευαν τη δυάδα των Αιγυπτίων θεών Ώρος ο Πρεσβύτερος και Ώρος ο Νεότερος (ο Αρποκράτης των Ελλήνων). Στους Κινέζους αρχικά ταυτίζονταν με το ζώδιο του Πιθήκου (Shih Chin) και μετά με το Yin-Yang (το γνωστό δίπολο αρχών) ή το Jidim (σημαντικό αντικείμενο λατρείας). Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους δίδυμους γιούς της Ρεβέκκας, ή τον Δαυίδ με τον Ιωνάθαν, και κατ' άλλους Χριστιανούς τον Αδάμ με την Εύα (μία παρόμοια απεικόνιση των Διδύμων, με γυμνή ανδρική και γυναικεία μορφή, εμφανίζεται στον αιγυπτιακό ζωδιακό της Δενδερά). Ως ζωδιακός αστερισμός, οι Δίδυμοι συνδέθηκαν με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Από την αρχή, για την αποτελεσματική τους βοήθεια στους συντρόφους τους Αργοναύτες κατά τη θύελλα που έθεσε σε κίνδυνο την «Αργώ», οι Διόσκουροι θεωρούντο από τους αρχαίους `Ελληνες, και ακόμα περισσότερο από τους Ρωμαίους, ως προστάτες των

38 ναυτικών. Για το λόγο αυτό, κατά την κλασική εποχή ο αστερισμός συμβολιζόταν συχνά με δύο αστέρες πάνω από ένα πλοίο. Ως διορισθέντες από τον Δία φρουροί της Ρώμης, οι Δίδυμοι απεικονίζονται σε όλα τα αργυρά νομίσματα της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας μετά το 269 π.χ., συνήθως ως δύο νέοι ιππείς με καπέλα που περιτριγυρίζονται από άστρα. Αλλά ακόμα νωρίτερα, περί το 300 π.χ., τους βρίσκουμε σε νομίσματα τριών τουλάχιστον πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας (Κάτω Ιταλία). Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι οι Δίδυμοι «κυβερνούν» τα ανθρώπινα χέρια και τους ώμους, ή υγρές οδούς όπως ο Εύξεινος Πόντος και ο Γάγγης, ότι είναι καλότυχο ζώδιο που φέρνει ευφυία και ευρύτητα πνεύματος. Αργότερα θεωρήθηκε ότι επιδρούν σε χώρες όπως η Αμερική, η Φλάνδρα, η Λομβαρδία, η Σαρδηνία, η Αρμενία, και η Κάτω Αίγυπτος. Το 17ο αιώνα, οι προλήψεις συνεχίζονται ως προς τη νότια Αγγλία, και ιδίως το Λονδίνο: Οι Δίδυμοι συνδέθηκαν με το μεγάλο λοιμό του 1665 και τη μεγάλη πυρκαϊά του 1666, ενώ η κατασκευή της Γέφυρας του Λονδίνου και άλλα σημαντικά γεγονότα για την πόλη ξεκίνησαν όταν κάποιοι ιδιαίτεροι πλανήτες βρίσκονταν στους Διδύμους. Οι Κινέζοι αστρολόγοι πάλι βεβαίωναν ότι όταν ο `Αρης εισερχόταν στους Διδύμους θα ακολουθούσε πόλεμος και κακή σοδειά. Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ερυθρό. Οι Δίδυμοι, "gli Eterni Gemelli", ήταν το ζώδιο του μέγιστου των Ιταλών ποιητών, του Δάντη (γεν. 14/5). Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού των Διδύμων από τις 22 Ιουνίου ως τις 21 Ιουλίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Ο Αριστοτέλης μας έχει αφήσει μία ενδιαφέρουσα καταγραφή δύο επιπροσθήσεων κάποιου αστέρα των Διδύμων από τον πλανήτη Δία. Πρόκειται για την αρχαιότερη παρατήρηση τέτοιου είδους που γνωρίζουμε (περ. 350 π.χ.). Μία άλλη «διάκριση» για τους Διδύμους είναι ότι σε αυτούς βρισκόταν ο «νάνος πλανήτης» Πλούτων όταν ανακαλύφθηκε, στις 18 Φεβρουαρίου 1930, από τον Clyde W.Tombaugh (Αστεροσκοπείο Lowell της Αριζόνα, ΗΠΑ). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στους Διδύμους 53 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 106. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α Διδύμων και β Διδύμων, που ξεχωρίζουν από ολόκληρο τον αστερισμό και του έδωσαν το όνομά του, έχουν βέβαια τα ονόματα των μυθικών Διοσκούρων, Κάστορας και Πολυδεύκης αντιστοίχως, στα οποία και παραπέμπουμε. Ο αστέρας γ Διδύμων είναι γνωστός με το όνομα Αλένα (Alhena). Ο αστέρας δ είναι ο Ουαζάτ (Wasat). Ο ε Διδύμων, είναι γνωστός ως Μεμπσούτα (Mebsuta). Ο ζ είναι γνωστός ως Μεκμπούντα (Mekbuda). Ο η Διδύμων είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Πρόπους, από τη θέση του μπροστά στο αριστερό πόδι του Κάστορα. Ο θ Διδύμων έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο A3 III (λευκός γίγαντας). Ο ι Διδύμων, στον οποίο λανθασμένα αποδίδεται κάποτε το όνομα "Propus", έχει φαινόμενο μέγεθος 3,79 και φασματικό τύπο G9 IIIb. Ο κ Διδύμων έχει φαιν.μέγεθος 3,57 και φασμ.τύπο G8 IIIa. Ο λ Διδύμων έχει φαιν.μέγεθος 3,58 και φασμ.τύπο A3 V. Ο μ Διδύμων είναι ένας τεράστιος ερυθρός γίγαντας, γνωστός ως Tejat posterior.

39 Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασμ.τύπο B6 IIIe (με έντονες γραμμές εκπομπής στο φάσμα του). Ο ξ, με φαιν.μέγεθος 3,36 και φασμ.τύπο F5 III, είχε ονομασθεί από τον Al Biruni Al Zirr, «το Κουμπί». Ο ρ (φαιν.μέγεθος 4,18) είναι λευκοκίτρινος νάνος (φασμ.τύπος F0 V). Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο K1 III. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο K2 III. Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,06 και φασμ.τύπο M0 III (ερυθρός γίγαντας). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο (το αγγίζει με τα δυτικά του άκρα), ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε ανοικτά σμήνη. Εντυπωσιακό είναι το ανοικτό σμήνος M35 (ή NGC 2168) με φαιν.μέγεθος 5,1, φαινόμενη διάμετρο σχεδόν ίση με της Σελήνης και πάνω από 200 αστέρες. - Τα πλανητικά νεφελώματα είναι μία άλλη «ατραξιόν» των Διδύμων, με κορυφαίο το «Νεφέλωμα του Εσκιμώου» (NGC 2392), έτη φωτός από τη Γη, και αξιόλογο το μεγάλο αλλά αμυδρό σε επιφανειακή λαμπρότητα «Νεφέλωμα της Μέδουσας» (Abell 21). - Το νεφέλωμα IC 443 είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς ηλικίας ετών μαζί με νεφέλωμα εκπομπής, ενώ το IC 444 είναι νεφέλωμα ανακλάσεως (ανακλά το φως του αστέρα 12 Διδύμων). Ο αστέρας νετρονίων Geminga είναι ίσως ο κοντινότερός μας τέτοιος αστέρας (510 έτη φωτός), αλλά παρόλα αυτά δεν έχει γίνει αντιληπτός ως πάλσαρ (ραδιοπηγή), μόνο ως πηγή ακτίνων Χ, ακτίνων γ και ορατού φωτός. Παράχθηκε όταν ο προγεννήτοράς του αστέρας εξερράγη ως «σουπερνόβα» (υπερκαινοφανής), πριν από περίπου χρόνια, οπότε θα πρέπει να ήταν ορατός και την ημέρα στον ουρανό του πλανήτη μας και η ραδιενέργειά του θα επηρέασε τη ζωή πάνω στη Γη.

40 Δίκτυον Δίκτυον (Λατινικά: Reticulum, συντομογραφία: Ret) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Ωρολόγιον, Ύδρος και Δοράς. Είναι αόρατος από την Ελλάδα, εκτός από ένα ελάχιστο τμήμα του, που είναι ορατό από την Κρήτη. Παρότι γενικώς η πατρότητά του αποδίδεται στον LaCaille, στη μνήμη του πλέγματος που χρησιμοποίησε για τις παρατηρήσεις του του νότιου ουρανού, ο αστερισμός σημειώθηκε αρχικά από τον Isaak Habrecht του Αστεροσκοπείου του Στρασβούργου με το όνομα Ρόμβος (Rhombus) και πιθανότατα υιοθετήθηκε από τον LaCaille, ο οποίος απλώς του άλλαξε το όνομα σε Reticulum Rhomboidalis (Ρομβοειδές Δίκτυον), ονομασία που απλοποιήθηκε τελικώς σε Reticulum (Δίκτυον) από τη Διεθνή Αστρονομική `Ενωση. Στο Δίκτυο αποδίδονταν 34 αστέρες μέχρι το έβδομο μέγεθος.

41 Οι φωτεινότεροι αστέρες Επειδή όλοι οι αστέρες του Δικτύου είναι σχετικώς αμυδροί και ο αστερισμός πολύ νότιος, κανένας τους δεν έχει δικό του ιδιαίτερο όνομα. Ο α (άλφα) Δικτύου, με φαινόμενο μέγεθος 3,35, είναι ο φωτεινότερος όλων των αστέρων του Δικτύου. Ο φασματικός τύπος του είναι G8 II-III, είναι δηλαδή λίγο ψυχρότερος του Ηλίου σε επιφανειακή θερμοκρασία. Ο β Δικτύου έχει φασματικό τύπο K2+ III (πορτοκαλί γίγαντας) και φαινόμενο μέγεθος 3,85. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,51 και φασματικό τύπο M4 III (ερυθρός γίγαντας). Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,56 και φασματικό τύπο M2 III. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,442 και φασματικό τύπο K2 IVa. Ο πορτοκαλί αυτός υπογίγαντας συνοδεύεται από ένα γιγάντιο πλανήτη με μάζα μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία. Ο πλανήτης περιφέρεται περί τον αστέρα μία φορά κάθε 424 ημέρες σε σχεδόν κυκλική τροχιά (εκκεντρότητα 0,02) σε μέση απόσταση από αυτόν 177 εκατομ.χιλιόμετρα. Η απόσταση του συστήματος από τη Γη ανέρχεται στα 59 έτη φωτός. Το ζεύγος ζ1 και ζ2 έχουν φαιν.μεγέθη 5,54 και 5,24, και φασματικούς τύπους G2.5 V και G1 V αντιστοίχως, είναι δηλαδή κίτρινοι νάνοι όπως και ο `Ηλιος. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 5,24 και φασμ.τύπο G8 III. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,97 και φασμ.τύπο K4 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες. Ο φαινομενικώς φωτεινότερος από αυτούς είναι ο ραβδωτός σπειροειδής NGC 1313 στο νοτιοδυτικό άκρο του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 8,70. Μερικοί άλλοι σχετικώς φωτεινοί γαλαξίες είναι οι NGC 1574 (φαιν.μέγεθος 10,4), NGC 1543 (φαιν.μέγεθος 10,5) και NGC 1559 (φαιν.μέγεθος 10,6).

42 Δοράς Δοράς (Λατινικά: Dorado, συντομογραφία: Dor) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Ωρολόγιον, Δίκτυον, Ύδρο, Τράπεζα, Ιπτάμενο Ιχθύ, Οκρίβαντα και Γλυφείον. Μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα της Δοράδος είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει πάντως (για μέρη νότια των Αθηνών) τον αστέρα γ Δοράδος. Η διεθνής ονομασία Dorado είναι ισπανική και όχι λατινική, και η λατινική γενική Doradus χρησιμοποιείται καταχρηστικώς. Δεν σημαίνει χρυσόψαρο, όπως πιστεύεται από πολλούς, αλλά το τροπικό/υποτροπικό ψάρι Coryphaena hippurus, αλλιώς δελφινόψαρο ή mahi-mahi, που αλλάζει χρώμα όταν πεθαίνει, αν και υπάρχει ομώνυμο γένος (Doras) των γλυκών νερών της τροπικής Αμερικής. Το εναλλακτικό όνομα Ξιφίας (Xiphias) για τον αστερισμό εμφανίζεται στους

43 Ροδόλφειους πίνακες του 1627 και το παραθέτει ο Χάλεϊ μαζί με το Dorado στον κατάλογό του του 1679, το ίδιο και ο Φλάμστηντ, και μέχρι το 19ο αιώνα μία γερμανική πλανισφαίρα έγραφε "Schwertfisch". Η λέξη «ξιφίας» ωστόσο είχε άλλη έννοια στην Αστρονομία από την αρχαιότητα: ο Αριστοτέλης και (ακολουθώντας τον) ο Πλίνιος ονόμαζαν ξιφίες όσους κομήτες είχαν τη μορφή ξίφους. Ο Καίσιος συνδύαζε τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και σχημάτιζε τη μορφή του Άβελ από την Παλαιά Διαθήκη. Στην κεφαλή της Δοράδος βρίσκεται ο νότιος πόλος της εκλειπτικής και, σύμφωνα με τον Καίσιο, ο αστερισμός τού έδωσε το όνομα Polus Doradinalis. Ποτέ λοιπόν δεν θα δούμε από τη Γη να περνά κάποιος πλανήτης από αυτό τον αστερισμό, ούτε άλλο σώμα του Ηλιακού Συστήματος, παρά μόνο σπανιότατα κάποιος αστεροειδής, συνήθως από αυτούς που περνούν πολύ κοντά στη Γη, ή κάποιος κομήτης μακράς περιόδου. Οι φωτεινότεροι αστέρες Δεν υπάρχει στον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Οι Ροδόλφειοι πίνακες και ο Ριτσιόλι παραθέτουν μόλις 6 αστέρες τέταρτου και πέμπτου μεγέθους, ενώ ο Γκουλντ του απέδιδε 42 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Δοράδος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,27 και φασματικό τύπο A0 III με έντονες γραμμές εκπομπής πυριτίου. Ο β Δοράδος είναι κηφείδης (μεταβλητός αστέρας) με περίοδο 10 ημέρες, έχει φαινόμενο μέγεθος από 3,5 ως 4,1 και φασματικό τύπο F6 Ia (κιτρινόλευκος λαμπρός υπεργίγαντας). Ο γ Δοράδος είναι επίσης μεταβλητός, και μάλιστα έδωσε το όνομά του στους «μεταβλητούς γ Doradus»: ενδογενείς παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες, παρόμοιοι με τους δ Scuti αλλά έξω από τη «λωρίδα αστάθειας» (λίγο ψυχρότεροι) και με πλάτος μεταβολής μερικά εκατοστά του μεγέθους. Η περίοδος του ίδιου του γ Δοράδος είναι 2 κύκλοι των 18 ωρών. Το μέσο του φαινόμενο μέγεθος είναι 4,25 και ο φασματικός τύπος F4 III. Ο δ Δοράδος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,35 και φασματικό τύπο A7 V. Ο ζ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,72 και φασματικό τύπο F7 V. Ο θ έχει φαινόμ.μέγεθος 4,83 και φασματ.τύπο K2.5 IIIa. Προβάλλεται μπροστά από το Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Το σπουδαιότερο για τη Δοράδα είναι ότι σε αυτή ανήκει το βόρειο (και σημαντικότερο ) ήμισυ του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου (LMC), του ενός από τα δύο Νέφη του Μαγγελάνου, και το μεγαλύτερο αστρονομικό ενδιαφέρον κρύβεται σε αυτό το γαλαξία και τα όσα του ανήκουν. Το άλλο μισό του LMC βρίσκεται στον αστερισμό Τράπεζα. - Το τεράστιο νεφέλωμα και αστρικό σμήνος 30 Δοράδος ή NGC 2070 του LMC περιγράφηκε από τον Τζων Χέρσελ και είναι σήμερα γνωστό με το δημοφιλές όνομα Νεφέλωμα Ταραντούλα, στο οποίο και παραπέμπουμε. - Χαρακτηριστικά, στο Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου παρατηρήθηκε το 1987 η πρώτη έκρηξη υπερκαινοφανούς που ήταν ορατή με γυμνό μάτι μετά από 380 χρόνια, γνωστή σήμερα ως SN 1987 A. Αλλά και πριν από χρόνια περίπου θα πρέπει να σημειώθηκε και άλλη τέτοια έκρηξη στη Δοράδα, καθώς ο πάλσαρ PSR στο LMC υπολογίζεται ότι έχει αυτή περίπου την ηλικία.

44 - Το ανοικτό σμήνος αστέρων και νεφέλωμα NGC 1816 στο LMC έχει φαινόμενο μέγεθος 9,0, ενώ το πολύ μικρότερο NGC 1818 έχει φαινόμενο μέγεθος 9,8. Το ανοικτό σμήνος NGC 1850 έχει φαιν.μέγεθος 9,3 και περιλαμβάνεται στο νεφέλωμα Henize N103, ενώ τα ανοικτά σμήνη NGC 1974 και NGC 1968 προβάλλονται στην ίδια περιοχή του LMC. Το πρώτο περιλαμβάνει το νεφέλωμα NGC Το μεγάλο σφαιρωτό σμήνος NGC 1978 έχει έντονα ελλειπτικό σχήμα και φαιν.μέγεθος 9,9. Εκτός του LMC υπάρχουν οι γαλαξίες NGC 1672 και NGC 1566 με φαιν.μέγεθος 9,7.

45 Δράκων (αστερισμός) Δράκων (Λατινικά: Draco, συντομογραφία: Dra) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. O μεγάλος αυτός αστερισμός βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και συνορεύει με 8 διαφορετικούς αστερισμούς, τους: Μικρά `Αρκτο, Κηφέα, Κύκνο, Λύρα, Ηρακλή, Βοώτη, Μεγάλη `Αρκτο και Καμηλοπάρδαλη. Ο Δράκων κείται αρκετά βόρεια ώστε να είναι αειφανής στο σύνολό του από ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, και σχεδόν στο σύνολό του από την Ελλάδα. Ως προς την άνω μεσουράνησή του πάντως είναι γενικώς θερινός αστερισμός, παρότι αυτό είναι χονδρικό, αφού καταλαμβάνει σχεδόν 12 ώρες στην ορθή αναφορά, «αγκαλιάζοντας» τη Μικρά Άρκτο κατά μεγάλο της μέρος. Μάλιστα μέχρι το 1800 π.χ. περίπου μέσα στον Δράκοντα βρισκόταν ο Βόρειος Ουράνιος Πόλος, αλλά τον έχασε εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα. Ο Δράκων έχει τη διάκριση ότι περιέχει τον Βόρειο Πόλο της εκλειπτικής.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς και αστρονόμοι του ελληνορωμαϊκού κόσμου τον αποκαλούσαν Δράκοντα, αλλά οι Ίππαρχος και Ερατοσθένης τον αποκαλούσαν `Οφιν, και συγχεόταν στους Λατίνους με τον άλλο ουράνιο `Οφι ως Anguis, Coluber, Python και Serpens. Παριστανόταν κουλουριασμένος στο κέντρο της ασπίδας του Ηρακλέους, και κατά τη μυθολογία ήταν το μεγάλο φίδι που ανήρπασε η Αθηνά από τους Γίγαντες κατά τη Γιγαντομαχία και το εκσφενδόνισε στα ουράνια (από όπου το Sidus Minervae et Bacchi), ή το τέρας που φόνευσε ο Κάδμος και έσπειρε τα δόντια του από τα οποία φύτρωσε στρατός οπλισμένων ανδρών. Χωρίς σύνδεση με τον αρχαίο χαρακτήρα, ο Ιούλιος Σίλερ φαντάσθηκε ότι οι αστέρες του Δράκοντα παρίσταναν τα υπό του Ηρώδου αναιρεθέντα Άγια Βρέφη της Βηθλεέμ, ενώ άλλοι θεωρούσαν τον αρχαίο αστερισμό ως τον «`Οφιν τον αρχαίον» που παρεπλάνησε την Εύα στον Παράδεισο. Ο Καίσιος σκέφθηκε τον μεγάλο δράκοντα που λάτρευαν οι Βαβυλώνιοι ως θεό Βηλ. Ο Σουηδός φυσιοδίφης Olaus Rudbeck υπεστήριξε περί το 1700 ότι οι πρώτοι Σουηδοί θεωρούσαν τον αστερισμό Δράκοντα ως σύμβολο για τη Βαλτική Θάλασσα. Ο Delitzsch έγραψε ότι οι Εβραίοι θεωρούσαν τον αστερισμό ως μία φαρέτρα, αλλά αυτό κρίνεται ως μεμονωμένο, καθώς η συνηθισμένη μορφή και σε αυτό τον λαό ήταν ενός δράκου ή κάποιου θαλάσσιου τέρατος, η εβραϊκή λέξη Tannim και η αραμαϊκή Tannin. Σχετικώς με τη μεταβολή της θέσεως του Δράκοντος ως προς τον ουράνιο πόλο, ο Proctor έγραψε στο έργο του «Μύθοι και Θαυμάσια της Αστρονομίας»: Με κάποια φαντασία θα μπορούσε κανείς ίσως να αναγνωρίσει τη βαθμιαία μετατόπιση του Δράκοντα από την πανάρχαιη τιμητική του θέση, σε ορισμένες παραδόσεις της πτώσεως του μεγάλου δράκοντος, του οποίου η ουρά «σύρει το τρίτον των αστέρων του ουρανού» (Αποκάλυψη ιβ 4)

46 Στην Περσία, ο Δράκων ήταν το Azhdeha ή Hashteher, το ανθρωποφάγο ερπετό, ενώ οι Ινδοί, αποκαλούσαν τον αστερισμό Shi-shu-mara ή Sim-shu-mara (αλλιγάτορα ή γουρουνόψαρο), όπως και τον Δελφίνα. Ορισμένοι μελετητές ταυτίζουν τον Δράκοντα με τον δράκο Tiamat, την προσωποποίηση του αρχέγονου χάους στη βαβυλωνιακή μυθολογία που ηττήθηκε από τον ηλιακό θεό Ιζντουμπάρ (τον δικό μας Ηρακλή), του οποίου το πόδι τον πατάει. Αντιθέτως, κατά τον Rawlinson ήταν ο Hoa ή Kim-mut, ο τρίτος θεός της ασσυριακής τριάδας. Ως μορφή στους Χαλδαίους, ο Δράκων έφερε και φτερούγες, από τις οποίες ο Θαλής ο Μιλήσιος σχημάτισε τη Μικρά `Αρκτο, οπότε εξαφανίστηκαν στις νεότερες αναπαραστάσεις. Γενικώς, οι Χαλδαίοι είχαν ένα Δράκοντα μεγαλύτερου μήκους, που τύλιγε και τις δύο άρκτους στις κουλούρες του, πράγμα που επεβίωσε σε χειρόγραφα και βιβλία μέχρι τον 17ο αιώνα μ.χ., υπό τον συνδυαστικό τίτλο Arctoe et Draco. Ονομασίες του Δράκοντος στα λατινικά είναι επίσης οι Monstrum Mirabile, Monstrum Audax ή απλώς Monstrum (Γερμανικός), ο Maximus Anguis του Βιργιλίου και ο Custos Hesperidum, δηλαδή ο φύλακας των χρυσών μήλων των Εσπερίδων. Οι αστέρες του Δράκοντος, είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αρχαίους Αιγυπτίους, όπως και όλοι οι περι-πολικοί αστέρες και αστερισμοί, αλλά τους απέδιδαν άλλες μορφές: μερικοί αποτελούσαν τμήμα του Ιπποπόταμου ή της παραλλαγής του, του Κροκοδείλου, και με τον τρόπο αυτό απεικονίζονταν στο Δενδερά και στις Θήβες. Το ιερογλυφικό σύμβολο για τον Ιπποπόταμο αυτό σήμαινε και τα ουράνια γενικώς, ενώ ο αστερισμός πιστευόταν ότι ήταν σύμβολο της `Ισιδος-Αθώρ ή Αθύρ, της αιγυπτιακής Αφροδίτης. Κατά τον Λόκυερ ο μύθος του `Ωρου (που αναφέρεται στους Hor-she-shu, ένα λαό αρχαιότερο ακόμα και από τους αρχαίους Αιγυπτίους) συνδέεται χωρίς αμφιβολία με αστέρες του Δράκοντος, παρότι αργότερα αυτός ο μύθος μεταφέρθηκε στον Μηρό, τη δική μας Μεγάλη `Αρκτο. Το συνηθισμένο όνομα στους `Αραβες ήταν το Al Tinnin και το Al Thuban, απλές μεταφράσεις δηλαδή του πτολεμαϊκού «Δράκων». Στην ουράνια σφαίρα των Βοργιών ο όρος Alghavil Altannin (= ο Δηλητηριώδης Δράκων) που εμφανίζεται πάνω από τους αστέρες β και γ Δράκοντος θεωρήθηκε από τον Assemani ότι αναφέρεται σε όλο τον αστερισμό καθώς παραδοσιακά οι αρχαίοι αστρολόγοι πίστευαν ότι όταν ένας κομήτης περνούσε από τον Δράκοντα σκορπούσε δηλητήριο πάνω από τον κόσμο. Οι αραβικές ονομασίες πέρασαν και στο παλαιό τουρκικό Etanin και στις παραλλαγές Aben, Taben, Etabin, Abeen και Taeben (Ριτσιόλι), Daban, Alanin και Attanino. Δευτερευόντως, οι `Αραβες αποκαλούσαν τον Δράκοντα με το επίθετο Al Shuja (το φίδι, από κοινού με την Ύδρα), ενώ για τον αστερισμό `Οφι είχαν το όνομα Al Hayyah. Ορισμένοι αστέρες του Δράκοντος ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Yuen Wei, μέσα από τους οποίους αναφέρεται ότι πέρασε ένας μέγας κομήτης το έτος 1337 μ.χ.. Βέβαια το ίδιο το πλάσμα ήταν το επίσημο έμβλημα της χώρας (πρβλ. «Η χρονιά του Δράκου»), αλλά το κινέζικο ζώδιο Δράκος βρισκόταν κάπου στον δικό μας Ζυγό. Κατά τον Βρετανό ιεραπόστολο Joseph Edkins ο σημερινός αστρονομικός Δράκων αντιστοιχεί στο Tsi Kung, το «Ανάκτορο Του Ουράνιου Αυτοκράτορα», «το οποίο ορίζεται από 15 αστέρες του Δράκοντος που διαμορφώνουν ένα ωοειδές σχήμα περί τον Πολικό Αστέρα. Από αυτούς, οι αστέρες ξ, ο, σ και s Δράκοντος ονομάζονται Tai yi, απέχουν περί τις 10 μοίρες από την ουρά της `Αρκτου και 22 από τον σημερινό Βόρειο Ουράνιο Πόλο, και όριζαν οι ίδιοι τον Πόλο αυτό κατά την εποχή των απαρχών της κινεζικής Αστρονομίας» (ίσως γι' αυτό και ο βαρύγδουπος τίτλος) Οι φωτεινότεροι αστέρες

47 Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Δράκοντα 130 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 220. Αλλά αμφότεροι επεξέτειναν την ουρά του πέρα από τον αστέρα λ, μέχρι ένα αστέρα τετάρτου μεγέθους κάτω από τα σαγόνια της Καμηλοπάρδαλης, και επομένως περιελάμβαναν στην καταμέτρησή τους και αστέρες που ανήκουν σήμερα στη Μεγάλη `Αρκτο. Οι κυριότεροι αστέρες του Δράκοντος, ως μεγάλου και βόρειου αστερισμού, λογικό είναι να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Δράκοντος δεν είναι ο φωτεινότερος. Αντιθέτως, είναι μάλλον αμυδρός με φαινόμενο μέγεθος μόλις 3,65. Ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Θουμπάν (Thuban), όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Δράκοντος έχει φαινόμενο μέγεθος 2,79 και είναι γνωστός με το όνομα Ρασταμπάν (Rastaban). Ο αστέρας γ είναι ο φωτεινότερος ολόκληρου του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 2,23 και φέρει το ιδιαίτερο όνομα Ελτανίν (Eltanin). Ο δ Δράκοντος ή Nodus secundus (Δεύτερος Δεσμός), με φαιν.μέγεθος 3,07, έχει φασματικό τύπο G9 III. Ο ε, γνωστός και ως Tyl, έχει φαιν.μέγεθος 3,83 και φασματικό τύπο G7 IIIb. Οι αστέρες ζ και η μαζί ήταν γνωστοί στην Αραβία ως Al Dhibain, οι Λύκαινες ή οι `Υαινες δηλαδή, λέξη που αποδόθηκε στην Ευρώπη ως Duo Lupi, οι δύο λύκοι. Ο ζ έχει φαινόμ.μέγεθος 3,17 και φάσμα B6 III, ενώ ο η φαιν.μέγεθος 2,74 και φάσμα G8 IIIab. Ο θ Δράκοντος, με φαιν.μέγεθος 4,01 και φασματικό τύπο F8 IV, είναι ο Shang Tsae των Κινέζων (= ο Μικρότερος Υπηρέτης), ενώ οι αμυδρότεροι αστέρες στην περιοχή ήταν οι Tien Chwang. Ο ι Δράκοντος είναι ο Εντ Ασίχ (Ed Asich). Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 3,87 και φασματικό τύπο B6 IIIpe (παράδοξο φάσμα με γραμμές εκπομπής). Ο λ, στην (σημερινή) άκρη της ουράς, είναι ο Τζιανσάρ (Giansar, Gianfar ή Giauzar). Ο διπλός μ Δράκοντος είναι o Αρράκις (Arrakis). Ο ν είναι διπλός (ο Σ35a στον κατάλογο του Struve) με σχεδόν ταυτόσημα μέλη (φαιν.μεγέθη 4,88 και 4,86 για τους ν1 και ν2 αντιστοίχως και φασματικούς τύπους A5 V και A4 Vm), εύκολα διαχωριζόμενος ακόμα και με κιάλια (διαχωρισμός 62 ). Ο αστέρας ξ στη βάση της κεφαλής φέρει το ιδιαίτερο όνομα Γκρούμιουμ (Grumium). Ο σ είναι ο Αλσάφι (Alsafi). Ο φ ήταν ο Shaou Pih (= ο Δευτερεύων Υπουργός) στην αρχαία Κίνα, ενώ ο χ (φαινόμ.μέγεθος 3,57, φάσμα F7 V) ήταν ο Kwei She. Ο χ είναι φασματοσκοπικώς διπλό σύστημα με περίοδο 280 ημέρες και απέχει από τη Γη μόλις 26,3 έτη φωτός. Οι ψ1 και ψ2, ζεύγος διαχωριζόμενο και με γυμνό μάτι, είναι ο Ντζιμπάν (Dsiban) (κατ' άλλους μόνο ο πρώτος), ενώ στην Κίνα ήταν η Niu She (= η Ανακτορική Γκουβερνάντα ή η Γραμματισμένη). Ο ψ1 διαχωρίζεται στο τηλεσκόπιο σε δύο αστέρες (τους Σ2241 A και Σ2241 B στον κατάλογο του Struve) που απέχουν μεταξύ τους 30,3 δευτερόλεπτα της μοίρας. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο διπλός αστέρας BD είναι το πέμπτο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας «μόλις» 11,40 έτη φωτός ή 107,8 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Το σύστημα εμφανίζει μεγάλη ιδία κίνηση, 2,27 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος. Οι δύο ερυθροί νάνοι αστέρες που το αποτελούν έχουν φαιν.μεγέθη 8,90 και 9,68 (απόλυτα 11,2 και 12,0 αντιστοίχως). - Ο μεταβλητός αστέρας AG Δράκοντος, ενάτου μεγέθους, είναι από τα γνωστότερα παραδείγματα συμβιωτικών αστέρων, ενώ ο κατακόκκινος αστέρας άνθρακα UX Δράκοντος

48 είναι ημιπεριοδικός μεταβλητός με περίοδο 168 ημέρες και φαινόμενο μέγεθος από 5,9 ως 7,1. - Το πανέμορφο πλανητικό νεφέλωμα Μάτι της Γάτας (NGC 6543) με τη σύνθετη δομή απέχει από τη Γη έτη φωτός. - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες, αλλά περιέχει και τον πολύ κοντινό μας Νάνο του Δράκοντος (UGC 10822), νάνο σφαιροειδή φαινόμενου μεγέθους 9,9 και χαμηλής επιφανειακής λαμπρότητας, που απέχει από τη Γη 220 χιλιάδες έτη φωτός και ανήκει στην Τοπική ομάδα γαλαξιών. Ο λεγόμενος «Γαλαξίας-Γαϊτανάκι», ζεύγος αλληλεπιδρώντων σπειροειδών, απέχει αντιθέτως 420 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Ο επίσης παράξενος στο σχήμα Markarian 205 είναι ταυτοχρόνως και κβάζαρ και απέχει 1 δισεκατομμύριο έτη φωτός. «Καθαρόαιμοι» κβάζαρς είναι οι 3C390.3 (φαινόμ.μεγέθους 14) και B , με τον δεύτερο να είναι και βαρυτικός φακός. Το σμήνος γαλαξιών Abell 2218 δρα επίσης ως βαρυτικός φακός και απέχει 3 δισεκατομμύρια έτη φωτός.

49 Εξάς Ο Εξάς (Λατινικά: Sextans, συντομογραφία: Sex) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός που τέμνεται από τον ουράνιο ισημερινό, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του (περί τα 2/3) βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λέοντα, `Υδρα και Κρατήρα. Είναι ολόκληρος ορατός από την Ελλάδα. Ο Εβέλιος θέλησε ονομάζοντας έτσι τον αστερισμό να τιμήσει τον εξάντα, το αστρονομικό όργανο που χρησιμοποίησε σε αστρικές μετρήσεις στο Γκντανσκ από το 1658 ως το Η αρχική μορφή του αστερισμού αποτελείτο από τους 12 αστέρες μεταξύ του Λέοντα και της Ύδρας. Η αρχική ονομασία ήταν Sextans Uraniae, δηλαδή ο εξάντας της Ουρανίας, της μούσας της Αστρονομίας, και συντομεύθηκε σε Sextans κατά τον εικοστό αιώνα.

50 Μέσα στα όρια του Εξάντος, 9 μοίρες νοτιοανατολικά του Βασιλίσκου, ο De Rheita πίστεψε πως είχε ανακαλύψει την αναπαράσταση του Sudarium Veronicae, του Αγίου Μανδηλίου της Αγίας Βερενίκης. Σχολιάζοντας το γεγονός, ο Τζον Χέρσελ είχε πει ότι «πολλά περίεργα πράγματα έβλεπαν ανάμεσα στα άστρα πριν διαδοθεί η χρήση ισχυρών τηλεσκοπίων». Στον Εξάντα αποδίδονταν από τον Αργκελάντερ 17 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι και από τον Heis 48. Οι φωτεινότεροι αστέρες Επειδή όλοι οι αστέρες του Εξάντος είναι σχετικώς αμυδροί, κανένας τους δεν έχει δικό του ιδιαίτερο όνομα, εκτός από τον έκτου μεγέθους q, που φαίνεται ότι ήταν ο Tien Seang των Κινέζων (= ο Ουράνιος Υπουργός). Ο α (άλφα) Εξάντος, με φαινόμενο μέγεθος μόλις 4,49, είναι ο φωτεινότερος όλων των αστέρων του Εξάντος. Ο φασματικός τύπος του είναι A0 III. Απέχει από τη Γη 287 έτη φωτός. Ο β Εξάντος έχει φασματικό τύπο B6 V (γαλάζιος νάνος) και φαινόμενο μέγεθος 5,09. Εμφανίζει μεταβλητότητα του τύπου α² CVn. Ο γ Εξάντος έχει φαιν.μέγεθος 5,05 και φασμ. τύπο A1 V. Στην πραγματικότητα πρόκειται για διπλό αστέρα, με μέλη που διαχωρίζονται δύσκολα ακόμα και με τα καλύτερα τηλεσκόπια, έχουν φαιν.μεγέθη 5,6 και 6,1, απέχουν μεταξύ τους λιγότερο από 50 AU και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους μία φορά κάθε 75,5 χρόνια. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση αρκετά έξω από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες. Ο φαινομενικώς φωτεινότερος από αυτούς είναι ο φακοειδής NGC 3115 ή "Spindle Galaxy" στο νότιο τμήμα του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 8,90. Ο κοντινότερος γαλαξίας του Εξάντος είναι ο «Εξάς A» (Sextans A), νάνος ανώμαλος γαλαξίας σε απόσταση 5 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, μέλος της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών. - Στα βάθη του Σύμπαντος, στα σύνορα με τον Λέοντα, απλώνεται το σμήνος γαλαξιών MS , που απέχει από εμάς 8 δισεκατομμύρια έτη φωτός, έχει διαστάσεις 7 ως 8 εκατομμύρια έτη φωτός και αποτελείται από 82 ή περισσότερους γαλαξίες. Αλλά και στον δικό μας Γαλαξία υπάρχουν ενδιαφέροντα σώματα, όπως ο αστέρας HD 92788, με φαινόμενο μέγεθος 7,31, φασματικό τύπο όμοιο με του Ήλιου και απόσταση από τη Γη 105,4 έτη φωτός. Γύρω του περιφέρεται γιγάντιος πλανήτης μάζας υπερτετραπλάσιας του Δία, μία φορά κάθε 340 ημέρες και σε μέση απόσταση από αυτόν περίπου όση η Γη από τον Ήλιο (0,94 AU).

51 Ζυγός (αστερισμός) Ο Ζυγός (Λατινικά: Libra, συντομογραφία: Lib) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, είναι αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα και όλη σχεδόν την Ευρώπη. Συνορεύει με τους αστερισμούς `Οφι (το τμήμα της κεφαλής), Παρθένο, `Υδρα, Λύκο, Σκορπιό, Καρκίνο και Οφιούχο. Ονομασίες και ιστορία Το όνομα του αστερισμού, που σημαίνει ζυγαριά, δεν συναντάται πριν από τον Ίππαρχο. Αρχικά, στην ελληνική Αστρονομία ο Ζυγός ήταν τμήμα του Σκορπιού, από τον οποίο άρχισε να διακρίνεται ως τμήμα του, γνωστό ως Χηλαί Σκορπίου, δηλαδή οι «Δαγκάνες του Σκορπιού», κι έτσι τον βρίσκουμε στον Ερατοσθένη και στον `Αρατο. Ο δεύτερος το χαρακτηρίζει ως αμυδρό

52 ζώδιο («φαέων επιδυέες»), αλλά μεγάλο («μεγάλας χηλάς»). Ο Ίππαρχος χρησιμοποίησε αμφότερα τα Ζυγός και Χηλαί, το ίδιο και ο Πτολεμαίος, οπότε το δυτικό αυτό τμήμα του Σκορπιού άρχισε τη δική του «σταδιοδρομία» ως ανεξάρτητος αστερισμός. Ο Γεμίνος ο Ρόδιος πρώτος γράφει το αντίστοιχο λατινικό Jugum, που χρησιμοποιείται αδιακρίτως από τους Ρωμαίους ποιητές μαζί με το πρώτο ελληνικό Chelae και το Libra, για να επικρατήσει τελικά μέσα από τα επιστημονικά κείμενα το τελευταίο, πρωτοεμφανισθέν στο Ιουλιανό Ημερολόγιο. Ο ισχυρισμός ότι το «Ζυγός» οφείλεται στο ότι εκεί τότε βρισκόταν το σημείο της ισημερίας και επομένως συμβολίζει το ισο-ζύγισμα της ημέρας και της νύκτας σε ίσες διάρκειες, απαντάται ήδη στον Μανίλιο. Και όμως, σπανίως ο Ζυγός απεικονίζεται με ισοζυγισμένες τις δύο πλευρές του. Σώζονται μετάλλια που δείχνουν τον Ζυγό να κρατιέται από μία μορφή που ο Spence θεώρησε ότι είναι ο Οκταβιανός Αύγουστος ως απονομέας δικαιοσύνης. Κάποιες άλλες μεταγενέστερες ονομασίες που λέγεται (π.χ. Bayer) ότι είχαν οι αρχαίοι `Ελληνες για τον Ζυγό ήταν οι Σταθμός και Στατήρ, ενώ και το Libra είναι ελληνικής ρίζας, από την αρχαία Σικελική Λίτρα. Ο Αμπέλιος τον αποκαλεί Μοχός, από τον εφευρέτη του ζυγού, ενώ ακόμα και το Δίκη έχει σποραδικά αποδοθεί στους αστέρες του Ζυγού, από τη θεά-προσωποποίηση της δικαιοσύνης, της οποίας το σύμβολο ήταν η ζυγαριά. Συνδέθηκε έτσι και με τη γειτονική γυναικεία μορφή-αστερισμό, την Παρθένο, υπό το επίθετο Αστραία. Ο Μανίλιος εμπλέκει τη δικαιοσύνη στην αστρολογική πλευρά, όταν γράφει πως ο Ζυγός ασκεί επίδραση πάνω στους νομικούς. Οι ευσεβείς ειδωλολάτρες πάντως τον ονόμαζαν Άρμα Πλούτωνος, πάνω στο οποίο ο θεός μετέφερε την Περσεφόνη, τη γειτονική Παρθένο. Η γέννηση του Ζυγού ως χωριστού αστερισμού ίσως ξεκινά από τη Μεσοποταμία, όπου ένας βωμός σχεδιαζόταν μπροστά από τον Σκορπιό. Το σχήμα μοιάζει πολύ με το σημερινό σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου. Παραλλαγές του έβδομου αυτού ζωδίου που σχετιζόταν με τον έβδομο ασσυριακό μήνα, τον Tashritu, ήταν το ιερό ύψωμα, ένα ζιγκουράτ (πρβλ. τον Πύργο της Βαβέλ) ή μία λάμπα: μία ονομασία στην περιοχή για τον Ζυγό ήταν Bir, δηλαδή το Φως. Αυτή η λάμπα ανακαλύφθηκε σχεδιασμένη πάνω σε λίθους οροσήμων να κρατιέται στις δαγκάνες ενός σκορπιού. Η Αγγλίδα συγγραφέας του 19ου αιώνα Agnes M. Clerke γράφει: «Συχνά το όγδοο ζώδιο εμφανίζεται διπλό, και είναι δύσκολο να μη σκεφθούμε ότι οι δύο σκορπιοί στους ζωδιακούς που ανακαλύφθηκαν χαραγμένοι σε ασσυριακούς κυλίνδρους δεν υπήρξαν η έμπνευση για τον ελληνικό χωρισμό Σκορπιός-Χηλαί Σκορπίου». Επίσης τον 19ο αιώνα ο ανατολιστής Robert Brown Jr. σημειώνει ότι το μεσοποταμιακό Sugi, ο ζυγός της άμαξας που ζεύει τα υπο-ζύγια (υποδήλωνε μάλλον τους αστέρες α και β) μοιάζει πολύ ηχητικά με το «Ζυγοί». Τα ιερά βιβλία στην Ινδία αναφέρουν τον Ζυγό ως Tula, την Tulam ή Tolam των Ταμίλ (= ζυγαριά). Και στον ζωδιακό των Ινδών απεικονιζόταν ως άνδρας στηριγμένος στο ένα του γόνατο που κρατούσε μια ζυγαριά. Στην Κίνα ο Ζυγός ονομαζόταν Show Sing, το Αστέρι της Μακροζωίας, και αργότερα, αντιγράφοντας το ελληνικό, Tien Ching, η Ουράνια Ζυγαριά. Στον αρχικό τους όμως ζωδιακό ήταν είτε ο Κροκόδειλος, είτε ο Δράκος. Οι Μανέθων και Αχιλλεύς Τάτιος γράφουν ότι ο Ζυγός προήλθε από την Αίγυπτο, εξάλλου εμφανίζεται στον αιγυπτιακό ζωδιακό της Δενδερά. Ο Kircher έδωσε την κοπτική-αιγυπτιακή ονομασία ως Λαμβαδία. Οι Εβραίοι επίσης υιοθέτησαν την παράδοση με το Moznayim (= άξονας ζυγαριάς, Miznaim στον Ριτσιόλι), αποδιδόμενο από μερικούς ως το έμβλημα της φυλής του Άσερ, ενώ αντιθέτως άλλοι ισχυρίζονται ότι ο Ζυγός ήταν άγνωστος στους Εβραίους, που σημείωναν στη θέση του το γράμμα Ταυ. Οι Σύροι αποκαλούσαν τον Ζυγό Masatha (o Ριτσιόλι το αποδίδει ως "Masathre") και οι Πέρσες Terazu ή Tarazuk (όλα σημαίνουν ζυγαριά), με την περσική ουράνια σφαίρα να απεικονίζει μια μορφή να σηκώνει μια ζυγαριά με το ένα χέρι και να

53 πιάνει ένα αρνί με το άλλο. Οι Άραβες, ακολουθώντας τον Πτολεμαίο, ονόμασαν την ομάδα αυτή των αστέρων Al Zubana (οι δαγκάνες) και στον δυικό αριθμό Al Zubanatain, που έδωσαν το παρεφθαρμένο Azubene της Αλμαγέστης του 1515, και αργότερα Al Kiffatan (οι δίσκοι της ζυγαριάς) και Al Mizan (ο άξονας της ζυγαριάς). Από αυτό το τελευταίο προήλθαν οι ευρωπαϊκές παραφθορές Almisan, Almizen, Mizin, στους Αλφόνσειους Πίνακες και αλλού. Ο Ριτσιόλι υιοθέτησε τη γνώμη του Kircher και χρησιμοποίησε το Wazn ή Vazn (= βάρος) ως συνθετικό αντί του Zubana. Οι πρώτοι Χριστιανοί πίστευαν ότι οι αστέρες του Ζυγού αναπαριστούσαν τον Απόστολο Φίλιππο. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους ζυγούς που αναφέρονται στο βιβλίο του Δανιήλ, με τους οποίους η βασιλεία του Βαλτάσαρ είχε ζυγισθεί και «ευρεθεί λειψή» (Δανιήλ, ε 27). Ο Ζυγός εμφανίζεται πάνω στα νομίσματα του βασιλείου της Παλμύρας. Το σύμβολο του Ζυγού ως ζωδίου παριστάνει τον άξονα μιας ζυγαριάς. Στην κλασική αστρολογία, ο Ζυγός ήταν ο αρχαίος «Οίκος της Αφροδίτης», επειδή κατά τον Μακρόβιο ο πλανήτης Αφροδίτη εμφανίσθηκε εδώ τη στιγμή της Δημιουργίας του Κόσμου, από όπου και ο χαρακτηρισμός Veneris Sidus. Αντιθέτως, άλλοι διατείνονταν ότι ο `Αρης ήταν ο φρουρός του ζωδίου. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Ζυγός «κυβερνά» την οσφυική περιοχή του ανθρώπινου σώματος, την Ιταλία και τη Ρώμη. Αργότερα θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» χώρες και πόλεις όπως η Αλσατία, η Αμβέρσα, η Βιέννη και η Αυστρία, η Αιθιοπία, η Φραγκφούρτη, η Ινδία, η Λισαβώνα και Πορτογαλία, η Σαβοΐα, κλπ.. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του αστερισμού Ζυγός από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ζυγό 28 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι (ως 5,8 μέγεθος), ενώ ο Heis 53 (ως 6,5). Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α Ζυγού και β Ζυγού, έχουν τα ονόματα Ζουμπενελτζενούμπι και Ζουμπενεσαμάλι, στα οποία και παραπέμπουμε. Ο αστέρας γ Ζυγού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,91 και φασματικό τύπο G8.5 III (κίτρινος γίγαντας). Είναι πιθανώς διπλός. Ο αστέρας δ Ζυγού είναι δι' εκλείψεων μεταβλητός, με μέσο φαινόμενο μέγεθος 4,95 και φασματικό τύπο B9.5 V. Ο ε Ζυγού, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,94 και φασματικό τύπο F5 IV. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασμ.τύπο G8 IIIb. Ο ι¹ έχει φαιν.μέγεθος 4,54 και φασμ.τύπο A0p (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές πυριτίου). Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,74 και φασμ.τύπο M0 IIIb. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 3,29 και φασμ.τύπο Μ3 III (ερυθρός γίγαντας). Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο B2.5 V (κυανός νάνος). Ο υ Ζυγού έχει φαιν.μέγεθος 3,58 και φασμ.τύπο K5 III. Ο πορτοκαλί αυτός γίγαντας, ευρισκόμενος σήμερα σε απόσταση 195 ετών φωτός, πλησιάζει προς το μέρος μας και σε 2 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο φωτεινότερος σε όλο τον γήινο ουρανό (φαιν.μέγεθος έως -0,5), ερχόμενος σε ελάχιστη απόσταση μόλις 30 ετών φωτός (σε 2,3 εκατομ.έτη), και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 640 χιλιάδες χρόνια.

54 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Εντυπωσιακό είναι το σφαιρωτό σμήνος NGC 5897 με φαιν.μέγεθος 8,6, που απέχει έτη φωτός από τη Γη. Ο αστέρας HD (φαιν.μεγέθους 6,45 και φασμ.τύπου G5 V), όμοιος με τον Ήλιο, που απέχει από εμάς 82 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη με μάζα μεγαλύτερη της μάζας του Δία, που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 260 ημέρες. Ο αστέρας HD , που απέχει από εμάς 320 έτη φωτός, περιβάλλεται από τεράστιο περιαστρικό δίσκο, ακτίνας 400 AU, με διάκενο στις 250 AU από τον αστέρα. Η ηλικία του αστέρα υπολογίζεται σε περίπου 10 εκατομμύρια έτη. Ο γαλαξίας τύπου Σίφερτ NGC 5728 έχει φαινόμενο μέγεθος 11,4 και απέχει 125 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Ηνίοχος (αστερισμός) Ηνίοχος (Λατινικά: Auriga, συντομογραφία: Aur) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Περσέα, Ταύρο, Διδύμους και Λύγκα. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, είναι ορατός ολόκληρος από την Ελλάδα, τις χειμωνιάτικες νύχτες.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία

55 Ηνίοχος σημαίνει αυτός που κρατά τα ηνία (γκέμια). Οι γραφές Ηνίοχος και Ενίοχος μεταγράφηκαν από τους Ρωμαίους ως Heniochus και μεταφράσθηκαν ως Auriga. Στην αρχαιότητα ο Ηνίοχος προσωποποιήθηκε ως ο Ερεχθεύς ή Εριχθόνιος, γιος του Ηφαίστου και της Αθηνάς, που έχοντας κληρονομήσει τη χωλότητα του πατέρα του χρειαζόταν κάποιο μέσο μεταφοράς. Αυτό το εξασφάλισε εφευρίσκοντας το άρμα ή άμαξα με 4 άλογα, που το οδηγούσε απλώς κρατώντας τα ηνία των αλόγων. Αυτά τα ονόματα εμφανίζονται μέχρι και τον 17ο αιώνα μ.χ., με τον Ριτσιόλι να γράφει Erichtonius. Ωστόσο άλλοι είδαν στον αστερισμό αυτό τον Μυρτίλο, τον ηνίοχο του Οινομάου, που πρόδωσε το αφεντικό του εξαιτίας του Πέλοπα. Μετά τον βίαιο θάνατο του Μυρτίλου ο πατέρας του, ο θεός Ερμής, τον μεταμόρφωσε σε αστερισμό. Λιγότεροι υποστήριζαν πως ο αστερισμός προσωποποιούσε τον Κίλλα, τον ηνίοχο του Πέλοπα, ενώ οι Ευριπίδης και Παυσανίας τον ταυτοποιούσαν με τον Ιππόλυτο. Ανεξάρτητα από το πρόσωπο, άλλες ελληνικές ονομασίες για τον Ηνίοχο ήταν: Αρμελάτης, Διφρηλάτης, Ιππηλάτης και Ελάσιππος. Ο Λαλάντ παραθέτει επιπλέον και τα ονόματα Βελλερεφόντης, Φαέθων και Τροχίλος (ίσως από το «τροχαλός», αυτός που τρέχει). Οι Λατίνοι ποιητές, εκτός από Auriga, ονόμαζαν τον αστερισμό Aurigator, Habenifer και Tenens habenas. Ακόμα, οι Νιγίδιος και Βάρων τον ονόμασαν Arator (ο αροτριών), το ίδιο δηλαδή με τον Βοώτη. Από τον φωτεινότερο αστέρα του πήρε τις περιγραφικές ονομασίες Custos caprarum, Habens capellas, Habens hircum. Ο Άγιος Ισίδωρος της Ισπαλίδος τον ονόμασε Mavors από τον πατέρα του Ρωμύλου, από όπου και το Mafurtius του Πορτογάλου Pedro Nunez που έγινε το Maforte του Bayer. Οι `Αραβες μετέφρασαν τα κλασικά ονόματα για τον Ηνίοχο ως Al Dhu al Inan, Al Masik al Inan, Al Mumsik al Inan, που μεταφέρθηκαν στη Δύση ως Mumassich Alhanam. Ορισμένοι απεικόνισαν τον Ηνίοχο ως τον Άγιο Ιερώνυμο, αλλά ο Καίσιος (Caesius) τον παρομοίασε με τον Ιακώβ και ο Seiss με τον «Καλό Ποιμένα». Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ηνίοχο 70 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 144. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α Ηνιόχου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 0,08, και είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αίγα, στο οποίο και παραπέμπουμε. Ο β Ηνιόχου έχει το ιδιαίτερο όνομα Μενκαλινάν. Ο γ Ηνιόχου... δεν υπάρχει, καθώς είναι ο ίδιος με τον β Ταύρου (Αλνάθ) (οι ονομασίες με τα πεζά ελληνικά γράμματα του Bayer σημειώθηκαν αιώνες πριν τεθούν τα επίσημα όρια των αστερισμών). Ο δ Ηνιόχου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,72 και φασματικό τύπο K0 III. Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 2,99 και είναι γνωστός και ως Αλμάζ. Πρόκειται για τον μεταβλητό δι' εκλείψεων αστέρα που έχει τη μεγαλύτερη περίοδο από όλους τους γνωστούς μεταβλητούς αυτής της κατηγορίας: ένας υπεργίγαντας F0 καλύπτεται κάθε 27,1 γήινα έτη από ένα αστέρα φασματικού τύπου B. Η μεταβλητότητα ανακαλύφθηκε το 1821, ενώ η περίοδος μόλις το 1903 από τον Ludendorff. Η επόμενη έκλειψη θα γίνει το έτος Οι ζ και η αποτελούν (κατά μερικούς και με τον ε) μια μικρή «συνάστρωση» που οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος αποκαλούσαν «αι έριφοι», οι Ρωμαίοι Haedi και η αγγλοσαξονική λαογραφία "the Kids" (τα παιδιά). Ο ζ, με φαινόμενο μέγεθος 3,75, φέρει την ιδιαίτερη ονομασία Σαντατόνι, ενώ ο η, με φαινόμενο μέγεθος 3,17 και φασματικό τύπο B3 V, δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο όνομα. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 2,62 και φασματικό τύπο A0pSi (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές πυριτίου). Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 2,69 και φασματικό τύπο K3 II.

56 Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,35 και φασματικό τύπο G8 IIIb. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 3,97 και φασματικό τύπο G9.5 III. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασματικό τύπο M3 II (ερυθρός γίγαντας). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή τέμνεται (στο νοτιοδυτικό μέρος του) από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Ηνίοχος είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: Ο «νεογέννητος» (ηλικία 2 ως 4 εκατομμύρια χρόνια) αστέρας AB Ηνιόχου περιβάλλεται από περιαστρικό δίσκο με διάμετρο 30πλάσια του Ηλιακού Συστήματος, που ίσως εξελιχθεί κάποτε σε ένα άλλο πλανητικό σύστημα. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 469 έτη φωτός. Ο μεταβλητός αστέρας UU Ηνιόχου είναι κατακόκκινος αστέρας άνθρακα, που φαίνεται και με μικρά κιάλια (φαιν.μέγεθος 5,3 ως 6,5). Είναι ημιπεριοδικός μεταβλητός με πιθανή περίοδο 235 ημέρες. Τα ανοικτά σμήνη αστέρων M36, M37 και M38 έχουν φαινόμενα μεγέθη 6,0, 5,6 και 6,4 αντιστοίχως, ενώ απέχουν από τη Γη 4 ως 4,5 χιλιάδες έτη φωτός. Το ανοικτό σμήνος NGC 1893 βρίσκεται μέσα στο διάχυτο νεφέλωμα IC 410. Το νεφέλωμα εκπομπής IC 405 είναι γνωστό ως το «Νεφέλωμα του Φλεγόμενου Άστρου» ("Flaming Star Nebula"), καθώς περιβάλλει τον μεταβλητό αστέρα AE Ηνιόχου. Σε 3 μοίρες στον Ταύρο και τον Ηνίοχο εκτείνεται το υπόλειμμα υπερκαινοφανούς Sh ή Simeis 147. Και σκοτεινά νεφελώματα έχει ο Ηνίοχος, τα Barnard 29 και 34.

57 Ηρακλής (αστερισμός) Ηρακλής (Λατινικά: Hercules, συντομογραφία: Her) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκοντα και βόρεια του Οφιούχου. Προς Α είναι οι αστερισμοί Λύρα, Αλώπηξ, Βέλος και Αετός, και προς Δ ο Βόρειος Στέφανος και ο Όφις. Ο Ηρακλής συνορεύει επίσης με τον Βοώτη, δηλ. συνολικά συνορεύει με εννέα αστερισμούς. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο Ηρακλής διέρχεται εκ του μεσημβρινού γύρω στα μεσάνυκτα στις 20 Απριλίου ή περί τη 10η νυκτερινή της 20ής Μαΐου ή ακόμα την 8η εσπερινή στις 20 Ιουνίου κλπ., οπότε και αναγνωρίζεται εύκολα από τους γύρω του, άλλους αστερισμούς.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες

58 3 Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία Οι αρχαίοι «γραμμοδετούντες» τους αστερισμούς σχημάτιζαν τον ήρωα Ηρακλή «γονυκλινή» υπό τον Δράκοντα και επί της Λερναίας Ύδρας, γι' αυτό και τον αστερισμό αυτό τον αποκαλούσαν επιπρόσθετα «ο εν γόνασι». Πιο συγκεκριμένα, ο Εύδοξος τον αποκαλεί «εν γούνασι», ενώ οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος «εν γόνασι(ν)», ο Άρατος «Οκλάζων» (=ο γονατιστός) και «Είδωλον». Μέχρι το τέλος της κλασικής εποχής η ταύτιση της γονατιστής μορφής με τον ήρωα Ηρακλή ήταν περιστασιακή. Ο Ερατοσθένης σημειώνει: «ούτος, φασίν, Ηρακλής εστίν». Φαίνεται ότι η μορφή αυτού του αστερισμού λατρευόταν στην πρώιμη Φοινίκη ως προσωποποίηση του μεγάλου θαλάσσιου θεού Melkarth, γεγονός που σχετίζεται και με μια ελληνορωμαϊκή ταύτιση με τον ομόηχο Μελικέρτη ή Παλαίμονα. Στα Λατινικά το όνομα «γονατιστός» αποδόθηκε ως Genuflexus, Genunixus, (In)Geniculatus (Βιτρούβιος), Ingenicla Imago, Ignota Facies (Μανίλιος), και με τα περιγραφικά Incurvatus in genu, Procidens, Prociduus, Procumbens in genua, Incumbens in genibus, Defectum sidus, Effigies defecta labore. Ακόμα, ήταν ο Saltator (ο άλτης). Ταυτίσεις με άλλα μυθολογικά πρόσωπα περιλαμβάνουν τους: Ιξίωνα, Προμηθέα, Λυκάονα, Θάμυρι, καθώς και τον άλλο μεγάλο ήρωα, τον Θησέα. Ακόμα και ο Bayer δίνει τον χαρακτηρισμό «είδωλον απευθές», άγνωστη εικόνα στον ουρανό, και το λατινικό Imago laboranti similis. Επίσης, το περσικό Ber zanu nisheste. Η σύνδεση με τον ήρωα Ηρακλή πρωτοβρίσκεται στους «Καταστερισμούς», αν και ο Αβιηνός ισχυρίσθηκε ότι πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον επικό ποιητή Πανύαση, τον συγγενή του Ηροδότου, περί το 500 π.χ.. Η σύνδεση αυτή δίνει τις ονομασίες Κορυνήτης, κορυνηφόρος (από την κορύνη = ρόπαλο), Αμφιτρυωνιάδης (από τον κατά κόσμο πατέρα του Ηρακλέους), Τιρύνθιος ήρως, Οιταίος (από τον τόπο θανάτου του), Χάρωψ και τα λατινικά Alcides (Οβίδιος, από το αλκή = σθένος ή τον Αλκαίο, παππού του ήρωα), Clavator, Claviger (= ροπαλοφόρος), Cernuator (παλαιστής) και Aper (από τον αγριόχοιρο που έσφαξε). Τα ανεξήγητα ονόματα Pataecus, Epipataecus προέρχονται από την Αίγυπτο, το Maceris από τη Λιβύη και τα Desanaus, Desanes, Do(r)sanes ίσως από την Ινδία. Οι `Αραβες απέδωσαν το λατινικό Saltator με το Al Rakis, ο Χορευτής, και το «εν γόνασι» με το Al Jathiyy a la Rukbataihi, που έδωσε με τη σειρά του τα Elgeziale rulxbachei, Alcheti hale rechabatih, Elzegeziale, Elhathi, Alchete, Alcheti για να καταλήξει στο Algiethi στους «Αλφόνσειους πίνακες» του 1521 και την «Αλμαγέστη» του Ωστόσο στην αρχική αραβική Αστρονομία ένας χώρος στα ουράνια που ταυτίζεται σήμερα με τμήματα του Ηρακλή, του Οφιούχου και του Όφι ονομαζόταν Raudah, το Λιβάδι, το βόρειο όριο του οποίου (το Nasak Shamiyy) ήταν οι αστέρες β και γ Ηρακλέους, η «Σειρά μαργαριταριών» των Σύρων. Η ομάδα των άστρων που αναγνωρίζεται στη σημερινή μορφή ως το ρόπαλο του ήρωα ήταν τα «πρόβατα στο Λιβάδι». Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός ροπαλοφόρου άνδρα με προβιά λιονταριού (τη λεοντή), με το δεξί του πόδι κοντά στον Βοώτη και το αριστερό πάνω στον Δράκοντα, μάλιστα η αντιστροφή της μορφής από τον Άρατο επέσυρε την κριτική του Ιππάρχου. Η ουράνια σφαίρα του Φαρνέζε δείχνει ένα νέο άνδρα γυμνό και γονατιστό, ενώ το Χειρόγραφο του Λέιντεν ένα όρθιο αγόρι με λεοντή αλλά με γκλίτσα βοσκού αντί για ρόπαλο. Αργότερα, με τους Bayer, Argelander, Heis, προστίθεται στην

59 εικονογραφία ένα κλαδί μηλιάς (Ramus pomifer) από τον άθλο με τα χρυσά Μήλα των Εσπερίδων. Οι Γάλλοι κι οι Ιταλοί προχώρησαν παραπέρα την ιδέα και δημιούργησαν ολόκληρο ξεχωριστό αστερισμό, τον Rameau et Cerbere ή Ramo e Cerbero, που σήμερα δεν ανήκει στους επισήμως αναγνωρισμένους αστερισμούς. Οι φωτεινότεροι αστέρες Δια γυμνού οφθαλμού είναι ορατοί 144 αστέρες από 3ου έως 6ου μεγέθους, αυτού του αστερισμού. Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ηρακλή 155 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 227. Οι λαμπρότεροι είναι καταχωρημένοι στο κατάλογο της «Μαθηματικής Συντάξεως» του Πτολεμαίου (Αλμαγέστη), δηλαδή οι 6 αστέρες 3ου μεγέθους και οι 17 του 4ου μεγέθους. Ο διπλός αστέρας α Ηρακλέους ΔΕΝ είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,48, ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Ρας Αλγκέθι, όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Ηρακλέους είναι ο φωτεινότερος και γνωστός με το όνομα Κορυνηφόρος. Ο αστέρας γ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,75 και φασματικό τύπο A9 III. Ο αστέρας δ Ηρακλέους είναι ο Σαρίν. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,92 και φασματικό τύπο A0 V. Ο ζ, διπλό σύστημα με περίοδο 34,5 γήινα έτη, έχει φαιν.μέγεθος 2,81 και φασμ.τύπο G0 IV. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,53 και φασμ.τύπο G7.5 IIIa με έντονες γραμμές σιδήρου. Απέχει από τη Γη 112 έτη φωτός Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 3,86 και φασμ.τύπο K1 IIa με έντονες γραμμές κυανίου. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο B3 IV. Ο κ έχει το ιδιαίτερο όνομα Μαρφίκ. Ο λ είναι γνωστός ως Μασύμ. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,42 και φασμ.τύπο G5 IV, γνωστός στους Κινέζους ως Kew Ho, οι Εννέα Ποταμοί. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο F2 II. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 3,70 και φασμ.τύπο G8 III. Ο o έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο B9.5 V. Σήμερα απέχει 347 έτη φωτός από τη Γη, αλλά πλησιάζει, και σε 3,05 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος (έως -0,6) περνώντας σε ελάχιστη απόσταση 44 ετών φωτός (σε 3,47 εκατομ.χρόνια) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 820 χιλιάδες χρόνια. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 3,16 και φασμ.τύπο K3 IIab. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,20 και φασμ.τύπο B9 V. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,89 και φασμ.τύπο B5 IV. Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο B9p:Mn (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές μαγγανίου). Ακόμα και ο ω Ηρακλέους έχει το ιδιαίτερο όνομα Καγιάμ. Ο 109 Ηρακλέους έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο K2 IIIab. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το ευρύτερα γνωστό «αξιοθέατο» του αστερισμού είναι το «Σφαιρωτό Σμήνος του Ηρακλέους», δηλαδή το σφαιρωτό σμήνος M13 ή NGC 6205, εύκολα ορατό με κιάλια (φαιν.μέγεθος 5,7), που περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο αστέρες. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός και η διάμετρός του σε 150 έτη φωτός. - Ωστόσο ο Ηρακλής διαθέτει και άλλο φωτεινό σφαιρωτό σμήνος, το M92 ή NGC 6341, φαιν.μεγέθους 6,5 και διαμέτρου 80 ετών φωτός, που απέχει από τη Γη έτη φωτός, όσο

60 περίπου και το Μ13. - Ο αστέρας 14 Ηρακλέους ή Gliese 614, με φαιν.μέγεθος 6,67, φασμ.τύπο K0 V, απόλυτο μέγεθος 5,38 και απόσταση από τη Γη 59,21 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 1619 ημέρες σε μέση απόσταση 2,5 AU και έχει μάζα υπερτριπλάσια εκείνης του Δία ή χιλιαπλάσια της μάζας της Γης. Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 20 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα. - Ο αστέρας AM Ηρακλέους είναι κατακλυσμικός μεταβλητός από τους γνωστότερους, που έδωσε το όνομά του στον λεγόμενο επίσης και «πολικό τύπο» των κατακλυσμικών μεταβλητών («αστέρες τύπου AM Herculis»). - Ο καινοφανής αστέρας Nova Herculis του 1991 σημείωσε την ταχύτερη αρχική πτώση λαμπρότητας που καταγράφηκε ποτέ για καινοφανή. Ανακαλύφθηκε στις 25 Μαρτίου 1991 από τον George Alcock στην Αγγλία. - Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210, με φαιν.μέγεθος 10 και σε απόσταση ετών φωτός από τη Γη, είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Χελώνα στο Διάστημα» ("Turtle in Space"). - Η πηγή υπερύθρου IRAS είναι πρωτοπλανητικό νεφέλωμα, με ηλικία που υπολογίζεται σε μόλις 300 χρόνια. - Αρκετοί αλλά μάλλον αμυδροί είναι οι γαλαξίες του Ηρακλή, με πιο «φωτογενή» τον σπειροειδή NGC 6207, πολύ κοντά στο Μ13 όπως φαίνεται από τη Γη αλλά στην πραγματικότητα φορές πιο μακριά από εμάς (46,3 εκατομμύρια έτη φωτός). - Υπάρχει και σμήνος γαλαξιών με το όνομα «Σμήνος του Ηρακλέους», καθώς και το υπερσμήνος γαλαξιών 53W002. Ο 3C 336 είναι ένας από τους πρώτους κβάζαρ που ανακαλύφθηκαν.

61 Ηριδανός (αστερισμός) Ηριδανός (Λατινικά: Eridanus, συντομογραφία: Eri) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του Νότιου Ημισφαιρίου, είναι αμφιφανής στην Ελλάδα.. Βρίσκεται νότια των ζωδιακών αστερισμών Κριού και Ταύρου, και περιλαμβάνει περί τους 126 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι από 1ου μέχρι 6ου μεγέθους. Θεωρείται ο επιμηκέστερος των αστερισμών: αρχίζει από τον ουράνιο ισημερινό και καταλήγει στον 60ο νότιο ουράνιο παράλληλο, όπου βρίσκεται και ο λαμπρότερος αστέρας του, ο καλούμενος Αχερνάρ (α Ηριδανού), πρώτου μεγέθους. Η αναγνώριση των περισσότερων αστέρων του είναι εύκολη, λόγω γειτνίασης με τους

62 λαμπρούς και πολύ γνωστούς αστερισμούς του Ταύρου και του Ωρίωνα, ειδικότερα όταν κατά μήνα Σεπτέμβριο διέρχεται από τον μεσημβρινό του τόπου της παρατήρησης, κατά το μεσονύκτιο, καθιστάμενος συνεχώς όλο και πιό εσπερινός αστερισμός, αρχομένου του χειμώνα, οπότε και μεσουρανεί περί την 8η ώρα το βράδυ. Ο Ηριδανός συγκαταλέγεται στη «Μαθηματική Σύνταξη» (Αλμαγέστη) του Πτολεμαίου. Σε αυτή περιέχονται συνολικά 34 αστέρες του αστερισμού. Στους αρχαίους ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός και με το όνομα «Ποταμός» ή ως «από του Ωρίωνα ποταμός» παριστάμενος ως ποταμός, στον οποίο πνίγηκε ο Φαέθων όταν ο Δίας τον κατακεραύνωσε. Ο αστέρας ε Ηριδανού είναι ο 5ος κατ απόσταση από τη Γη αστέρας στον νυκτερινό ουρανό, ενώ ο αστέρας ο αυτού του αστερισμού είναι ο 9ος κατ απόσταση, μεταξύ όλων των αστέρων και απέχει περίπου 1 εκατομμύριο φορές την απόσταση του Ηλίου.

63 Κύνες Θηρευτικοί Κύνες Θηρευτικοί (Λατινικά: Canes Venatici, συντομογραφία: CVn) είναι αστερισμός του βορείου ημισφαιρίου που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Hevelius, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Το όνομά του σημαίνει «Σκυλιά του κυνηγιού», λαγωνικά, και είναι από τους λίγους βόρειους αστερισμούς που δεν ορίστηκαν από τους αρχαίους `Ελληνες: Ο Πτολεμαίος ταξινομούσε τους αστέρες του στη Μεγάλη `Αρκτο. Ο Εβέλιος τον κατέστησε ξεχωριστό αστερισμό διακρίνοντας εκεί τα δύο αγαπημένα κυνηγόσκυλα του Βοώτου, τον Αστερίωνα και τη Χαρά, να τον συνοδεύουν ενώ βγαίνει να κυνηγήσει αρκούδες (τις «άρκτους»). Ως αστερισμός, οι Θηρευτικοί Κύνες συνορεύουν με τους αστερισμούς Βοώτη, Μεγάλη Άρκτο και Κόμη Βερενίκης. Ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού είναι ο α Θηρευτικών Κυνών, γνωστός και με το ιδιαίτερο όνομα Καρδία Καρόλου. Ο δεύτερος λαμπρότερος είναι η Χαρά. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Όντας σε μία κατεύθυνση έξω από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε μακρινούς γαλαξίες. Ο διασημότερος από αυτούς είναι ο M51, σπειροειδής, γνωστός εδώ και πάνω από εκατό χρόνια ως Whirlpool («Γαλαξίας της Δίνης») εξαιτίας του σχήματός του, ορατός και με μικρό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο, κοντά στα σύνορα με την άκρη της Μεγάλης `Αρκτου. Τέσσερις άλλοι σχετικά λαμπροί γαλαξίες είναι οι Μ63, Μ94 προς το κέντρο του αστερισμού, M106 προς τα βορειοδυτικά και NGC 4631 στα νοτιοδυτικά, όλοι σπειροειδείς. Εντυπωσιακό είναι και το σφαιρωτό σμήνος M3, στη νοτιότερη πλευρά του αστερισμού, κοντά στα σύνορα με τον Βοώτη, ορατό και με κιάλια, που περιέχει μισό περίπου εκατομμύριο άστρα. Ο αστέρας Y Θηρευτικών Κυνών (Y CVn) (το λατινικό γράμμα Y) ονομάσθηκε από τον Ιησουίτη Pietro Angelo Secchi «La Superba» εξαιτίας των λαμπρών κόκκινων ακτίνων του: είναι ένας από τους λαμπρότερους αστέρες άνθρακα στο γήινο ουρανό. Είναι ημιπεριοδικός μεταβλητός αστέρας με περίοδο 158 ημέρες και φαινόμενο μέγεθος 4,8 ως 6,5, δηλαδή ορατός και με γυμνό μάτι παρά την απόστασή του των 720 ετών φωτός από τη Γη.

64 Ινδός (αστερισμός) Ο Ινδός (Λατινικά: Indus, συντομογραφία: Ind) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman, και δημοσιεύθηκε στην Ουρανομετρία του Bayer. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Μικροσκόπιον, Τηλεσκόπιον, Ταώς, Οκτάς, Τουκάνα και Γερανός. Μόνο ένα μικρό τμήμα του Ινδού είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο περιλαμβάνει πάντως τον αστέρα α Ινδού. Η ονομασία εννοεί ό,τι αποκαλούμε σήμερα Ινδιάνο, δηλαδή ιθαγενή Αμερικανό («Αμερινδό»). Στην «Ουρανομετρία» του Bayer απεικονίζεται ως μάλλον ήρεμη μορφή, με βέλη στα δυο του χέρια αλλά όχι τόξο. Παρόμοια ήταν η απεικόνισή του στον άτλαντα του Flamsteed. Ο Λαλάντ έδωσε στον αστερισμό το παραλλαγμένο όνομα Triangle Indien (= το Ινδιάνικο Τρίγωνο), πιθανότατα από το γενικό περίγραμμα που σχηματίζουν οι φωτεινότεροι αστέρες του. Ο Ιούλιος Σίλερ ένωσε τον Ινδό με τον γειτονικό αστερισμό Ταώ και έπλασε τον πατριάρχη του Ισραήλ Ιώβ. Ο Ινδός ή ο αστέρας α Ινδού ήταν γνωστός στην Κίνα ως Pe Sze. Οι φωτεινότεροι αστέρες Δεν υπάρχει στον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει

65 ιδιαίτερο όνομα. Ο Γκουλντ του απέδιδε 84 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Ινδού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,11 και φασματικό τύπο K0 III. Ο β Ινδού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,65 και φασματικό τύπο K1 II. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,51 και φασμ.τύπο A7-9 III-IV. Ο θ είναι διπλός με φαιν.μεγέθη 4,5 και 7 (συνολικό 4,39), και φασμ.τύπους G και M. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το πιο αξιομνημόνευτο ουράνιο σώμα στον αστερισμό είναι ο αστέρας ε Ινδού. Ο έψιλον Ινδού είναι ένας κατά τα άλλα συνηθισμένος αστέρας με φαινόμενο μέγεθος 4,68 και φασματικό τύπο K5 V (πορτοκαλί νάνος), ο οποίος όμως τυχαίνει να βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 11,83 έτη φωτός ή 112 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον δέκατο όγδοο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.) ανάμεσα στα εκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού. Από τους 17 όμως εγγύτερους, μόνο 4 είναι όπως και ο ε Ινδού ορατοί με γυμνό μάτι. Μάλιστα η απόσταση του ε Ινδού μειώνεται, καθώς μας πλησιάζει με ταχύτητα 40 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Είναι φανερό όμως ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς, αφού έχει μεγάλη ιδία κίνηση, 4,7 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος έναντι μόνο 1,3 του Σειρίου. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του ε Ινδού είναι 7,0. Τον Ιανουάριο 2003 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη ενός φαιού νάνου με μάζα περίπου πενηνταπλάσια της μάζας του Δία σε τροχιά περί τον ε Ινδού και σε απόσταση από αυτόν περ AU. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ανακαλύφθηκε ότι αυτός ο συνοδός ήταν στην πραγματικότητα διπλός : δύο φαιοί νάνοι με μεταξύ τους απόσταση περίπου 2,5 AU και μάζες 47 ± 10 και 28 ± 7 μάζες Δία. Ο T Ινδού είναι ημιπεριοδικός μεταβλητός με φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 6 ως 8 περίπου και με ασαφή περίοδο περί τις 320 ημέρες. Κάπως φωτεινοί γαλαξίες είναι οι NGC 7090 (φαιν.μέγεθος 10,7) που φαίνεται από τα πλάγια, NGC 7049, NGC 7041, NGC 7083 και NGC Στον Ινδό βρίσκεται και το σμήνος γαλαξιών Abell 3827.

66 Ιππάριον Ιππάριον (Λατινικά: Equuleus, συντομογραφία: Equ) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Πήγασο, Δελφίνα και Υδροχόο. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ονομασίες και ιστορία Ο Γεμίνος ο Ρόδιος αναφέρει ότι το Ιππάριον επινοήθηκε από τον Ίππαρχο, ενώ μέχρι τότε το τμήμα αυτό του ουρανού ανήκε στον Δελφίνα. Η σημερινή του ονομασία σημαίνει αλογάκι ή πουλάρι. Ο Πτολεμαίος το καταλογογράφησε ως `Ιππου Προτομή, ενώ αργότερα έγινε ο Equus primus/prior, το «άλογο που προηγείται» του μεγάλου φτερωτού αλόγου των ουρανών, του Πηγάσου. Η πολύ μικρή έκταση του αστερισμού κυριάρχησε όμως τελικά στην επίσημη

67 ονοματοδοσία, με άλλες παραλλαγές τις Equulus, Equiculus και Equus Minor. Η ιδέα του Πτολεμαίου περί του ατελούς της μορφής επαναλαμβάνεται στα ονόματα Equi Sectio, Equi Praesectio, Sectio Equina, Sectio Equi Minoris, Semi-perfectus, Praesegmen. Η «Αλμαγέστη» του 1551 τον δίνει ως Praecisio Equi («λεπτομέρεια ίππου»). Παρόμοια, ο Γεώργιος Χρυσοκόκκης στους πίνακές του τον ονομάζει Κεφαλή Ίππου, το Equi Caput κάποιων λατίνων συγγραφέων. Οι Άραβες ακολουθώντας τον Πτολεμαίο απεκάλεσαν το Ιππάριο Al Kitah al Faras (= Τμήμα Αλόγου) και Al Faras al Thani, το Δεύτερο άλογο, εννοώντας είτε τις μικρότερες διαστάσεις, είτε τη μεταγενέστερη επινόησή του ως αστερισμού. Αλλά και Al Faras al Awwal (= το Πρώτο άλογο) το ονόμαζαν, αφού ανατέλλει πριν από τον Πήγασο. Το "Elmac Alcheras" του Ριτσιόλι είναι προφανώς βάρβαρη παραφθορά, ενώ το Hinnulus (νεαρό μουλάρι) του Λαλάντ είναι σαφώς καλύτερο. Για τους Ινδούς το Ιππάριον ήταν απλώς ένας ακόμα από τους Acvini (καβαλάρηδες). Το ιππάριο μυθολογικώς ταυτίσθηκε με τον Κέλερη, τον αδελφό του Πηγάσου που δώρισε ο Ερμής στον Κάστορα, ή τον Κύλλαρο, που έδωσε η Ήρα στον Πολυδεύκη, ή τέλος με το άλογο που βγήκε μέσα από τη γη καθώς τη χτύπησε ο θεός Ποσειδώνας με την τρίαινά του όταν συναγωνίσθηκε με την Αθηνά. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στο Ιππάριον 13 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 12 μέχρι το μέγεθος 6,7. Ο αστέρας α Ιππαρίου είναι μάλλον αμυδρός με φαινόμενο μέγεθος 3,92. Ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Κιτάλφα (Kitalpha), όπου και παραπέμπουμε. Ο δ Ιππαρίου είναι τριπλός με συνολικό φαινόμενο μέγεθος 4,49 και φασματικούς τύπους των δύο φωτεινότερων μελών F5 V και G0 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο ε Ιππαρίου είναι επίσης τριπλός αστέρας με φαιν.μεγέθη των μελών 6,0, 6,3 και 7 (συνολικά 5,23). Ο διαχωρισμός μεταξύ των A και B είναι μόλις 1 arcsec (δευτερόλεπτο της μοίρας), ενώ ο αμυδρός C απέχει 10 arcsec από το ζεύγος AB. Οι A και B είναι κιτρινόλευκοι αστέρες (φασματικός τύπος F6 IV). Οι αμυδροί γαλαξίες NGC 7015 (φαιν.μέγεθος 12,5) και NGC 7046 βρίσκονται πολύ κοντά στο βόρειο και στο νότιο σύνορο του αστερισμού αντιστοίχως.

68 Ιχθύς Ιπτάμενος Ιχθύς Ιπτάμενος (Λατινικά: Volans, συντομογραφία: Vol) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός αόρατος από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Τρόπιδα, Οκρίβαντα, Δοράδα, Τράπεζα και Χαμαιλεόντα. Η αρχική λατινική και διεθνής ονομασία ήταν Piscis Volans, δηλαδή το ιπτάμενο ψάρι, το χελιδονόψαρο. Οι Ροδόλφειοι Πίνακες ωστόσο τον ονομάζουν Passer (σπουργίτι), και ως τέτοιος μεταφράσθηκε στην Κίνα (Fe Yu). Ο Ιούλιος Σίλερ και ο Καίσιος συνδύασαν τους αστέρες της Δοράδος με εκείνους του Ιπταμένου Ιχθύος και σχημάτισαν τη μορφή του Άβελ από τη Γένεση. Κατά μία καταμέτρηση, ο Ιπτάμενος Ιχθύς έχει 46 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. Οι φωτεινότεροι αστέρες Επειδή όλοι οι αστέρες του Ιπταμένου Ιχθύος είναι αμυδροί, τετάρτου μεγέθους και κάτω, και ο

69 αστερισμός πολύ νότιος, κανένας τους δεν έχει δικό του ιδιαίτερο όνομα. Ο α (άλφα) Ιπταμένου Ιχθύος, με φαινόμενο μέγεθος 4,00, δεν είναι ο φωτεινότερος των αστέρων του αστερισμού. Ο φασματικός τύπος του είναι A2-3 IV με ισχυρές γραμμές μετάλλων στο φάσμα του. Ο β Ιπταμένου Ιχθύος έχει φασματικό τύπο K1 III και φαινόμενο μέγεθος 3,77. Ο γ είναι διπλός αστέρας, με μέλη που έχουν φαιν.μεγέθη 3,78 (ο γ2) & 5,7 (ο γ1), φασμ.τύπους K0 III & F2 V, και απέχουν μεταξύ τους λιγότερο από 14 δευτερόλεπτα της μοίρας. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,98 και φασμ.τύπο F6 II. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπο K0 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο μεταβλητός αστέρας UZ Vol έχει φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 9,3 ως 10,1 και φασμ.τύπο G8 III. Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση λίγο έξω από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός έχει αρκετούς αλλά μακρινούς και αμυδρούς γαλαξίες. Οι εντυπωσιακότεροι και φωτεινότεροι είναι το ζεύγος NGC 2442 / 2443, ραβδωτοί σπειροειδείς στο κέντρο του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 10,4 και 11,2. Το διαταραγμένο σχήμα τους οφείλεται στο ότι αλληλεπιδρούν βαρυτικά μεταξύ τους. [απόκρυψη] π σ ε

70 Ιστία Ιστία (Λατινικά: Vela, συντομογραφία: Vel) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Πυξίς, Πρύμνα, Τρόπις, Κένταυρος και Αντλία. Το μεγαλύτερο τμήμα των Ιστίων είναι ορατό από την Ελλάδα. Η ονομασία σημαίνει τα πανιά του πλοίου, της Αργούς (Argo Navis), του μεγάλου αρχαίου αστερισμού που τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα. Για το λόγο αυτό, η ιστορία της ονοματοδοσίας περιορίζεται στο λήμμα Αργώ. Οι φωτεινότεροι αστέρες Στα Ιστία αποδόθηκαν 248 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά

71 γράμματα (συμβολισμός Bayer) μοιράσθηκαν σε αστέρες των τριών αστερισμών Πρύμνας, Τρόπιδος και Ιστίων, και συνεπώς τα Ιστία δεν έχουν όλα τα γράμματα να χαρακτηρίζουν τους δικούς τους αστέρες. Ο γ Ιστίων είναι διπλός με φαινόμενα μεγέθη 1,78 (ο γ2) και 4,27 (ο γ1). Ο γ2 είναι αστέρας τύπου Wolf-Rayet, ο φωτεινότερος τέτοιος στον γήινο ουρανό. Ο φασματικός τύπος του γ1 είναι B1 IV (κυανός υπογίγαντας). Στην Αραβία ο γ ήταν γνωστός ως Al Suhail al Muhlif = «Ο Suhail του όρκου», καθώς ανέτελλε σχεδόν ταυτόχρονα με τον Suhail, τον περίφημο Κάνωπο, γεγονός που έκανε πολλούς να ορκίζονται ότι ήταν αυτός. Ο δ Ιστίων έχει φαινόμενο μέγεθος 1,95 και φασματικό τύπο A1 V. Απέχει από τη Γη 80 έτη φωτός και έχει απόλυτο μέγεθος 0. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 2,50 και φασμ.τύπο B2 IV-V. Αν ήμασταν Αρειανοί, ο αστέρας αυτός θα είχε ιδιαίτερη σημασία, καθώς είναι ο φωτεινότερος που βρίσκεται σε γωνιακή απόσταση μικρότερη των 3 μοιρών από τον Νότιο Ουράνιο Πόλο του πλανήτη Άρη. Ο λ Ιστίων έχει φαιν.μέγεθος 2,21 και φασμ.τύπο K5 Ib-II. Στην Αραβία ήταν γνωστός ως Al Suhail al Wazn = «Ο Suhail του Βάρους», για τον ίδιο λόγο με τον γ. Αμφότεροι οι γ, λ, όπως και ο ζ Τρόπιδος εξάλλου ήταν γνωστοί ως Al Muhlifain ή Muhtalifain, οι «όρκοι». Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 2,69 και φασμ.τύπο G5 III + G2 V. O φ έχει φαιν.μέγεθος 3,54 και φασμ.τύπο B5 Ib. Ο ψ έχει φαιν.μέγεθος 3,60 και φασμ.τύπο F3 IV + F0 IV. Ο HR 3445 έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο F3 Ia. Ο HR 3487 έχει φαιν.μέγεθος 3,91 και φασμ.τύπο A1 III. Ο HR 3614 έχει φαιν.μέγεθος 3,75 και φασμ.τύπο Κ2 III. Ο HR 3803, σχεδόν πάνω στο σύνορο με την Τρόπιδα, έχει φαιν.μέγεθος 3,13 και φασμ.τύπο Κ5 IΙΙ. Ο HR 4023 έχει φαιν.μέγεθος 3,85 και φασμ.τύπο A2 V. Ο HR 4167 έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο F4 IV. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Καθώς διασχίζονται από το γαλαξιακό επίπεδο, τα Ιστία είναι πλούσια σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: Στις 22 Μαΐου 1999 ανακαλύφθηκε καινοφανής αστέρας (Nova Velorum 1999) που έφθασε σε φαινόμενο μέγεθος 2,8. Το ανοικτό σμήνος IC 2391 καλύπτει στον ουρανό τετραπλάσια έκταση από όση ο δίσκος της Σελήνης. Η Ομάδα OB Vela OB1 περιλαμβάνει πάνω από 40 υπέρλαμπρους αστέρες. Το ομώνυμο Νεφέλωμα των Ιστίων, γνωστό και ως Gum Nebula από το όνομα του Αυστραλού αστρονόμου Colin Gum, είναι τεράστιο αλλά δυσδιάκριτο. Καλύπτει μοίρες στον ουρανό επεκτεινόμενο και στους γειτονικούς αστερισμούς, είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς και συνεπώς διαστελλόμενο θα περικλείσει κάποτε και τη Γη. Σήμερα η πραγματική έκτασή του ανέρχεται σε επί 800 έτη φωτός. Το εγγύτερο άκρο του απέχει από εμάς 450 έτη φωτός, ενώ το μακρινότερο Πυκνότερα τμήματά του είναι τα Gum 12, Gum 15 και Gum 17. Στο κέντρο του, το άλλο σημάδι της εκρήξεως υπερκαινοφανούς, ο Πάλσαρ των Ιστίων (Vela Pulsar) (PSR ) περιστρέφεται με περίοδο 91 msec, ή 11 στροφές το δευτερόλεπτο. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι πάλσαρ στα Ιστία, όπως ο PSR που ανιχνεύθηκε και στο υπεριώδες, με αποτέλεσμα η επιφανειακή του θερμοκρασία να υπολογισθεί στους βαθμούς. Δύο τουλάχιστον πηγές ακτίνων Χ στον αστερισμό είναι αξιοσημείωτες: Η Vel X-1 συνιστά διπλό σύστημα αστέρα νετρονίων με τον φαιν.μεγέθους 6,9 κυανό υπεργίγαντα HD 77581, σε

72 απόσταση περίπου ετών φωτός από τη Γη. Η πηγή RX J είναι ένα υπόλειμμα υπερκαινοφανούς φαινόμενης ηλικίας 680 ετών με φαιν.διάμετρο 2 και θερμοκρασία 30 εκατομμυρίων βαθμών. Απέχει 650 έτη φωτός από τη Γη. Εξωηλιακοί πλανήτες στα Ιστία έχουν ανιχνευθεί περί τους αστέρες HD και HD Ο πρώτος έχει ένα πλανήτη σε απόσταση από αυτόν μόλις 6,88 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 3,51 ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 94,4 έτη φωτός. Ο δεύτερος έχει δύο πλανήτες σε απόσταση από αυτόν 5,68 και 26,0 εκατομμυρίων χιλιομέτρων, με περιόδους περιφοράς 2,9861 και 29,83 ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 142 έτη φωτός. Οι μάζες των τριών πλανητών πιθανότατα δεν υπερβαίνουν τη μάζα του Δία.

73 Ιχθύες (αστερισμός) Ιχθύες (Λατινικά: Pisces, συντομογραφία: Psc) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο δωδέκατος και τελευταίος των ζωδιακών λεγομένων αστερισμών που αναφέρεται και στον κατάλογο του Πτολεμαίου. Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει περί τους 76 εν συνόλω ορατούς αστέρες με γυμνό οφθαλμό περισσότερο όμως αμυδρούς. Στον ουράνιο θόλο βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Πήγασου και του Υδροχόυ αφενός και του Κριού και του Κήτους αφετέρου, ενώ άνωθεν αυτών είναι η Ανδρομέδα και κάτω το Κήτος. Στον αστερισμό αυτό και πλησίον του αστέρα Ω βρίσκεται το "εαρινό ισημερινό σημείο ". Επίσης ο αστερισμός αυτός φέρει επι πλέον τα ονόματα Αφροδίτη και Έρως. Πολλές φορές αναφέρεται λανθασμένα ως "Ιχθείς". Η αρχαία όμως λέξη ιχθύς (=ψάρι) δε σχηματίζει συνηρημένο πληθυντικό, αλλά το "υ" διατηρείται και προστίθεται σε αυτό η κατάληξη -ες.

74 Καμηλοπάρδαλις Καμηλοπάρδαλις (Λατινικά: Camelopardalis, συντομογραφία: Cam) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1624 από τον Bartsch, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη ] 1 Κύριοι αστέρες 2 β Καμηλοπάρδαλης 3 α Καμηλοπάρδαλης 4 Ουράνια αντικείμενα 5 Ιστορικά στοιχεία Κύριοι αστέρες

75 β Καμηλοπάρδαλης Κανένας αστέρας της Καμηλοπάρδαλης δεν φέρει κύριο όνομα και μόνο τρεις διαθέτουν ονομασία με ελληνικό γράμμα. Ο πιο λαμπρός αστέρας, ο β Καμηλοπάρδαλης, έχει φαινόμενο μέγεθος μόλις 4,03 αλλά είναι πολύ ελάχιστα φωτεινός επειδή απέχει πολύ από το ηλιακό μας σύστημα: σ' απόσταση ετών φωτός εκτιμάται ότι έχει απόλυτο μέγεθος περίπου -3,40. Δεν είναι παράξενο που ο β Καμηλοπάρδαλης είναι ένας γαλάζιος υπεργίγαντας, 32 φορές πιο ογκώδης από τον Ήλιο και με μάζα 7 φορές μεγαλύτερη από την ηλιακή. Αποτελεί επίσης διπλό αστέρα, και ακόμη και τριπλό: σ' απόσταση μεγαλύτερη των αστρονομικών μονάδων από το κύριο μέλος περιφέρεται - κάθε ένα εκατομμύριο έτη - ένα ζεύγος δυο άλλων αστέρων. α Καμηλοπάρδαλης Ο α Καμηλοπάρδαλης, παρά το όνομα του, δεν είναι ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού της Καμηλοπάρδαλης, ούτε καν ο δεύτερος πιο λαμπρός. Με φαινόμενο μέγεθος μόλις 4,26, είναι ο τρίτος πιο λαμπρός του αστερισμού. Πράγματι, αυτός ο αστέρας φαίνεται σε μας τόσο ελάχιστα φωτεινός, μάλλον επειδή απέχει πολύ από το ηλιακό μας σύστημα. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του δορυφόρου Ίππαρχος (Hipparcos), απέχει έτη φωτός, αλλά σε αυτή την απόσταση, οι υπολογισμοί με τη μέθοδο της παράλλαξης έχουν τόσο μεγάλο περιθώριο λάθους που θα μπορούσε να απέχει από μας έτη φωτός. Ο α Καμηλοπάρδαλης είναι λοιπόν ένας γαλάζιος-λευκός υπεργίγαντας, με μάζα τουλάχιστον 25 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου και που, αν τοποθετούταν στη θέση του, θα εκτεινόταν πέρα από την τροχιά της Γης. Χάνει συνεχώς μάζα, γεγονός που εκδηλώνεται με σημαντικό αστρικό άνεμο, και στο τέλος της ζωής του θα μετατραπεί σε υπερνόβα (hypernova). Ουράνια αντικείμενα Η Καμηλοπάρδαλη περιλαμβάνει το ανοιχτό σμήνος NGC 1502 και το σπειροειδή γαλαξία NGC Ιστορικά στοιχεία Αυτή η μεγάλη περιοχή που εκτείνεται μεταξύ του Πολικού Αστέρα και του αστερισμού του Ηνιόχου στερείται κάποιου σημαντικού αστέρα, γεγονός που μάλλον εξηγεί το λόγο για τον οποίο, αν και είναι ορατή όλο το χρόνο από το Βόρειο Ημισφαίριο, σημειώθηκε για πρώτη φορά μόλις το 1624 από τον Γερμανό μαθηματικό Jakob Bartsch, κουνιάδο του Γιοχάνες Κέπλερ, ακόμη κι αν είχε επινοηθεί προηγουμένως πιθανόν από τον Ολλανδό αστρονόμο και χαρτογράφο Petrus Plancius. Το όνομα του αστερισμού είναι άμεσα συνυφασμένο με το σχήμα του: μακρύ και λεπτό σαν το λαιμό μιας καμηλοπάρδαλης

76 Κάμινος (αστερισμός) Η Κάμινος (Λατινικά: Fornax, συντομογραφία: For) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με 4 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Ηριδανός, Κήτος, Γλύπτης και Φοίνιξ. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρη στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, η Κάμινος είναι ορατή στο σύνολό της από την Ελλάδα τις νύχτες από τον Σεπτέμβριο ως τον Ιανουάριο. Ο LaCaille, που τον δημιούργησε από αστέρες του νοτίου μαιάνδρου του Ηριδανού, την απεκάλεσε αρχικώς Fornax Chemica ή Fornax Chymiae, δηλαδή το χημικό καμίνι, και οι αστρονόμοι του τέλους του 19ου αιώνα συντόμευσαν την ονομασία σε Fornax. Ο Γιόχαν Μπόντε τροποποίησε το όνομα το 1782 σε Apparatus chemicus προς τιμή του Γάλλου χημικού

77 Αντουάν Λαβουαζιέ. Η γερμανική μετάφραση ήταν Chemische Apparat ή Chymische Ofen και η γαλλική l' Apparat Chimique. Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό κάποιος σχετικώς φωτεινός αστέρας και έτσι κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, ωστόσο ο Γκουλντ απέδιδε στην Κάμινο 110 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Καμίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,87 και φασματικό τύπο F8 V. Διπλός με συνοδό έβδομου μεγέθους και διαχωρισμό 4 δευτερόλεπτα του τόξου. Ο β Καμίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,46 και φασματικό τύπο K0 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο αστέρας S Καμίνου, ορατός και με κιάλια (φαιν.μέγεθος 8,65), είναι παρόμοιος με τον Ήλιο (φασμ.τύπου G1 V) αλλά παρουσιάζει υπερεκλάμψεις με πλάτος 2,9 μεγέθη, δηλαδή η λαμπρότητά του αυξάνει κατά 14 ως 15 φορές για λιγότερο από 100 λεπτά της ώρας. Βρίσκεται σε απόσταση 480 ετών φωτός από τη Γη. Ο φαιός νάνος LP , σε απόσταση 16 ετών φωτός από τη Γη, έχει διάμετρο το 1/10 της διαμέτρου του Ήλιου και μάζα το 6% της ηλιακής. Σε αυτόν σημειώθηκε η πρώτη έκλαμψη που παρατηρήθηκε ποτέ από φαιό νάνο (15 Δεκεμβρίου 1999). Επειδή βρίσκεται μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, η Κάμινος είναι πλούσια σε άλλους γαλαξίες: Στο κέντρο του αστερισμού δεσπόζει ο φαινόμενου μεγέθους 9,5 NGC 1097 ή Arp 77, του οποίου ο τύπος είναι ραβδωτός σπειροειδής (SB), και πάνω του προβάλλεται ο 14ου μεγέθους NGC 1097A. Ο NGC 1316 ή Arp 154 είναι φακοειδής αλλά με μάλλον ακανόνιστο σχήμα (τύπου S0 pec), έχει φαιν.μέγεθος 8,5 και είναι ανιχνεύσιμος και ως ραδιοπηγή με την επωνυμία Fornax A. Ο NGC 1365, κοντά στο σύνορο με τον Ηριδανό, είναι το καλύτερο παράδειγμα ραβδωτού σπειροειδούς, αλλά με πολύ λαμπρό πυρήνα (ανήκει στους γαλαξίες Σίφερτ), έχει φαιν.μέγεθος 9,6 και απέχει 60 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Ο NGC 1399 είναι ένας επίσης ωραίος ελλειπτικός γαλαξίας τύπου E1. Ο Νάνος της Καμίνου είναι μέλος της Τοπικής Ομάδας, σε απόσταση «μόλις» 440 ως 550 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη. Σε απόσταση περί τα 60 εκατομμύρια έτη φωτός από μας βρίσκεται το σμήνος γαλαξιών που είναι γνωστό ως Σμήνος της Καμίνου. Καρκίνος (αστερισμός) Καρκίνος (Λατινικά: Cancer, συντομογραφία: Cnc, σύμβολο: ) εί να ι ασ τερ ισμό ς που σημει ώ θηκε σ την αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο, μέλος του ζωδιακού κύκλου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός. Συνορεύει με τους αστερισμούς Λύγκα, Διδύμους, Μικρό Κύνα, Ύδρα και Λέοντα. Ονομασίες και ιστορία Το όνομά του σημαίνει «κάβουρας» και οφείλεται στον `Αρατο, τον οποίο ακολούθησαν οι Ίππαρχος και Πτολεμαίος. Σώζονται και άλλες αρχαιοελληνικές ονομασίες, όπως Οπισθοβάμων και Οκτάπους, το Octipes των Οβιδίου και Προπέρτιου. Επίσης, Αστακός

78 (Astacus) και Cammarus. To Litoreus των Μανιλίου και Οβιδίου σημαίνει «αυτός που ζει στις ακτές». Το όνομα Nepa, από το De Finibus του Κικέρωνα και άλλους Λατίνους συγγραφείς είναι άστοχο, καθώς δημιουργεί σύγχυση με τον Σκορπιό. Ο Φέστος, γραμματικός του τρίτου αιώνα, υποστήριξε ότι αυτή ήταν αιγυπτιακή λέξη που σήμαινε αστερισμός ή αστέρας. Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Καρκίνος είναι ο κάβουρας που συνέθλιψε ο Ηρακλής κατά τη μάχη του με τη Λερναία Ύδρα. Η Ήρα, που είχε στείλει τον κάβουρα να δαγκώσει τον Ηρακλή, τον «καταστέρισε» (τον έκανε άστρα του ουρανού) μετά τον θάνατό του. Ως μικρό ζώο, απετέλεσε τον αμυδρότερο αστερισμό (με τους λιγότερο φωτεινούς αστέρες) του ζωδιακού κύκλου. Στην αρχαία Μεσοποταμία ο Καρκίνος συνδεόταν με τον Ήλιο, όπως εμφαίνεται από τις ονομασίες «Ήλιος του Νότου» και «Βόρεια Πύλη του Ηλίου» (Nan-garu). Τα αρχαιότερα σανσκριτικά ονόματα ήταν τα Karka και Karkata, από όπου το Karkatan των Ταμίλ. Στην Ινδία αργότερα ο Καρκίνος ονομαζόταν Kulira από το ελληνικό Κόλουρος του Πρόκλου, την καμπή δηλαδή προς νότο της φαινομενικής κινήσεως του Ηλίου στην ουράνια σφαίρα κατά το θερινό ηλιοστάσιο. Επίσης ονομαζόταν Chercjengh και Kalakang στην Περσία, Lenkutch από τους Οθωμανούς, Sartono στη Συρία και Sartan από τους Εβραίους. Η ίδια ρίζα βρίσκεται πίσω από το Al Saratan των Αράβων, και όλα σημαίνουν καβούρι. Ο Kircher έγραψε ότι στους Κόπτες της Αιγύπτου ο Καρκίνος ονομαζόταν Κλαρία, ενώ κατά τον αστρονόμο Λαλάντ οι Αιγύπτιοι τον ταύτιζαν με τον Άνουβι. Πάντως τόσο στην αρχαία Αίγυπτο, όσο και στη Βαβυλώνα, η πρωταρχική μορφή του αστερισμού ήταν μία χελώνα, από το 4000 π.χ., ενώ το 2000 π.χ. οι Αιγύπτιοι είχαν ήδη αλλάξει γνώμη και τον περιέγραφαν ως σκαραβαίο, το έμβλημά τους της αθανασίας. Η ιδέα αυτή επεβίωσε μέχρι τον 12ο αι. μ.χ., οπότε εικονογραφημένο αστρονομικό χειρόγραφο δείχνει στη θέση του ένα σκαθάρι. Στον Ζωδιακό της Δενδερά πάντως, της ύστερης αιγυπτιακής αρχαιότητας, παριστάνεται ως κάβουρας, αλλά στη θέση του Μικρού Λέοντος. Στον Αλβουμάσαρ του 1489 ο Καρκίνος είναι μία μεγάλη καραβίδα. Οι Bartschius και Lubienitzki τον 17ο αιώνα τον απεικόνισαν ως αστακό, και ο δεύτερος προσέθεσε προς τους Διδύμους ένα μικρό γαριδοειδές κατασκεύασμα που απεκάλεσε Cancer Minor (Μικρό Καρκίνο). Ο Καίσιος (Caesius) υποστήριξε ότι ο Καρκίνος παριστάνει τον «θώρακα της δικαιοσύνης» της Προς Εφεσίους Επιστολής (6:14), ενώ οι κεντρικοί αστέρες που από την αρχαιότητα ήταν γνωστοί ως `Ονοι μαζί με το αστρικό σμήνος Μ44 (βλ.παρακάτω) ήταν γι' αυτόν η Φάτνη του Θείου Βρέφους με το γαϊδουράκι και το βόδι να στέκονται δίπλα. Ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι το σύνολο απεικόνιζε τον Ευαγγελιστή Ιωάννη. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Καρκίνος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι Πλατωνικοί, και πιθανότατα οι Χαλδαίοι πριν από αυτούς, πίστευαν ότι οι ψυχές των ανθρώπων κατέβαιναν από τα ουράνια και εγκαθίσταντο στα ανθρώπινα σώματα περνώντας ανάμεσα από τα άστρα του Καρκίνου, και γι' αυτό ονομαζόταν «Πύλη των Ανθρώπων», το αντίθετο δηλαδή με αυτό που πίστευαν για τον Αιγόκερω (βλ.λ.). Ο Καρκίνος ήταν ο «Οίκος της Σελήνης», από την αρχαία πεποίθηση ότι η Σελήνη βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Επίσης, ο Καρκίνος έφερε τον τίτλο «Ωροσκόπος του Κόσμου» ως το βορειότερο ζώδιο και συνεπώς αυτό που πλησίαζε περισσότερο στο ζενίθ. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι ο Καρκίνος «κυβερνούσε» το ανθρώπινο στήθος και κοιλιά, ότι επιδρούσε σε χώρες όπως η Ινδία και η Αιθιοπία (Μανίλιος), και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» τη Σκοτία, την Ολλανδία, τη Ζηλανδία, τη Βουργουνδία, τη βόρεια Αφρική, την Κωνσταντινούπολη και τη Νέα Υόρκη. Τα χρώματά του ήταν το πράσινο και το κοκκινωπό, ενώ πανάρχαιος μύθος

79 εκχωρεί τον ρόλο του «φύλακά» του στον θεό Ερμή, από όπου και η ονομασία Mercurii Sidus. Στην Ινδική αστρολογία στον Καρκίνο αντιστοιχούσε η έκτη νακσάτρα, η Pushya (=άνθος) ή Tishiya (=ευοίωνη) με «πολιούχο» της τον Brihaspati, τον ιερέα και διδάσκαλο των θεών. Απεικονιζόταν ως μηνίσκος ή κεφαλή βέλους. Ο Καρκίνος έχει την ιδιαίτερη διάκριση ότι ένας κύκλος της γήινης σφαίρας, ο Τροπικός του Καρκίνου, φέρει το όνομά του. Αυτό οφείλεται στο ότι στα χρόνια του Πτολεμαίου το βορειότερο σημείο που μπορεί να βρεθεί ο `Ηλιος στον γήινο ουρανό βρισκόταν μέσα στα όρια του Καρκίνου. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο `Ηλιος κάθε έτος κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο, στις 21 Ιουνίου, οπότε ο `Ηλιος περνά από το ζενίθ το μεσημέρι στους τόπους που βρίσκονται πάνω στον Τροπικό του Καρκίνου. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως έχει αλλάξει το βορειότερο αυτό σημείο πάνω στην ουράνια σφαίρα, και στην εποχή μας βρίσκεται στα σύνορα των αστερισμών Διδύμων και Ταύρου, έχει μάλιστα ήδη περάσει στον Ταύρο. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Καρκίνου από τις 21 Ιουλίου μέχρι τις 10 Αυγούστου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Καρκίνο 47 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 91. Ο αστέρας α Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο A5m. Είναι γνωστός με τα ιδιαίτερα ονόματα Acubens (από το αραβικό Al Zubanah = οι δαγκάνες, αφού βρίσκεται στη νότια δαγκάνα του κάβουρα) και Sertan ή Sartan από το όνομα του όλου αστερισμού. Ο β Καρκίνου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,52 και φασματικό τύπο K4 III. Είναι γνωστός ως Al Tarf, το τέλος, επειδή βρίσκεται στο τέλος του νότιου ποδιού του κάβουρα. Ο γάμμα και ο δέλτα έχουν φαιν.μέγεθος 4,66 και 3,94, αντιστοίχως. Είναι γνωστοί από την αρχαιότητα (Πτολεμαίος) ως `Ονοι, ο γ ως Βόρειος Όνος (Asellus Borealis) και ο δ ως Νότιος Όνος (Asellus australis). Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (έκδοση του 1515) τους αποκαλούν Duo Asini, που σημαίνει δύο γάιδαροι, όπως και το αραβικό Al Himarain. Η ονομασία Elnatret του Riccioli προέρχεται από τον αραβικό σεληνιακό οίκο Al Nathrah, που εντοπιζόταν εδώ. Η αρχαιότερη καταγεγραμμένη παρατήρηση του πλανήτη Δία (Αλμαγέστη, βιβλίο Χ, κεφ.3) αναφέρεται σε μία επιπρόσθηση του αστέρα δ Καρκίνου από τον πλανήτη, που έλαβε χώρα στις 3 Σεπτεμβρίου του 240 π.χ.. Ο φασματικός τύπος του γ είναι A1 IV, ενώ του δ είναι K0 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Χωρίς αμφιβολία, το σημαντικότερο γνώρισμα του αστερισμού είναι το ορατό με γυμνό μάτι ανοικτό σμήνος αστέρων M44 ή NGC 2632, γνωστό από την αρχαιότητα ως Φάτνη (Praesepe), όπου και παραπέμπουμε. Δυτικά του α Καρκίνου είναι ορατό με ισχυρά κιάλια το ανοικτό σμήνος M67 (NGC 2682) με φαιν.μέγεθος 6,9. Ο αστέρας GJ 1111 (Gliese-Jahreiss 1111), με φαινόμενο μέγεθος 14,79 και φασματικό τύπο M6.5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα : Απέχει «μόλις» 11,83 έτη φωτός ή 111,9 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον εικοστό ένατο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση μάλιστα αυτή μειώνεται συνεχώς με ρυθμό 5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Η μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 1,29 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 17, δηλαδή είναι και στην

80 πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου. Κασσιόπη (αστερισμός) Κασσιόπη (Λατινικά: Cassiopeia, συντομογραφία: Cas) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η Κασσιόπη βρίσκεται ολόκληρη στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι μάλιστα τόσο βόρειος αστερισμός ώστε στα χρόνια μας είναι σχεδόν αειφανής από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Κηφέα, Σαύρα, Ανδρομέδα, Περσέα και Καμηλοπάρδαλη. Αναγνωρίζεται εύκολα στον ουρανό από το χαρακτηριστικό «ζιγκ-ζαγκ», που σχηματίζουν τα 5 φωτεινότερα άστρα της (τα β,α,γ,δ, και ε κατά σειρά) και μοιάζει με ανοικτό Μ ή W.Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό

81 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία Η εναλλακτική μορφή του ονόματος Κασσιέπεια ή Κασσιόπεια είναι ορθότερη κατά τον R.H. Allen. Το όνομα γενικώς βρίσκεται σε χρήση για σχεδόν χρόνια. Οι Σοφοκλής και Ευριπίδης το αναφέρουν και παντού στην αρχαία Ελλάδα το βασικό σχήμα στον αστερισμό αντιστοιχούσε σε μία γυναίκα καθισμένη πάνω σε ένα θρόνο, («Η του θρόνου»), και συγκεκριμένα στη βασίλισσα της Αιθιοπίας Κασσιόπη, γνωστή από τον μύθο του Περσέως και της Ανδρομέδας. Ωστόσο παλαιότερα ο αστερισμός ήταν γνωστός ως Λακωνική Κλεις από την ομοιότητά του με αυτό το αρχαίο αντικείμενο. Ο Άρατος επίσης τον παρομοιάζει με πόρτα με κλειδί και, προχωρώντας περισσότερο, ο Γάλλος επίσκοπος Huet, δάσκαλος του τότε διαδόχου Λουδοβίκου ΙΕ, έλεγε πιο συγκεκριμένα ότι ήταν το κλειδί που ο Όμηρος περιγράφει στα χέρια της Πηνελόπης στην Οδύσσεια. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τόσο τη σημερινή διεθνή ονομασία (αμετάφραστη μεταγραφή του ελληνικού ονόματος) όσο και αποδόσεις όπως Mulier Sedis (Γυναίκα του καθίσματος), απλώς Sedes, Sella και Solium. Το όνομα «Η ένθρονος» (Inthronata) του ανατολιστή Thomas Hyde επαναλήφθηκε από μεταγενέστερους συγγραφείς. Οι Άραβες αποκαλούσαν την Κασσιόπη Αλ Ντατ αλ Κουρσίγ, η Κυρία στην Καρέκλα, καθώς το ελληνικό κύριο όνομα δεν σήμαινε τίποτα γι' αυτούς, και παλαιότερα Kaff al Hadib, δηλαδή «Χέρι βαμμένο με χέννα» του οποίου τα ακροδάχτυλα ήταν οι φωτεινότεροι αστέρες, μολονότι εδώ περιελάμβαναν και το αριστερό χέρι του Περσέως. Παρόμοια, ο Γεώργιος Χρυσοκόκκης τον ονομάζει με το ελληνιστικό Χειρ βεβαμένη. Επιπροσθέτως, οι πρώτοι Άραβες έφτιαξαν δύο σκύλους από τους αστέρες της Κασσιόπης και του Κηφέως, από όπου και το Canis του Bayer. Ο Bayer αποκαλεί την Κασσιόπη και Cerva, ζαρκάδι, πράγμα που ίσως σχετίζεται με το αναφερόμενο από τον Λαλάντ ότι η αιγυπτιακή σφαίρα του Πετόσιρι έδειχνε ένα ελάφι βορείως των Ιχθύων, ενώ ως αστρική μορφή στην αρχαία Αίγυπτο, έχει ταυτισθεί κατά καιρούς και με το Πόδι του Βιβλίου των νεκρών. Ο Al Tizini φαντάσθηκε ότι κάποιοι από τους φωτεινότερους αστέρες της Κασσιόπης έδειχναν μια Καμήλα που γονατίζει, άλλωστε και το κοινό όνομα του ζώου στην Περσία, Shuter, αποδινόταν και στον αστερισμό. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Αλμαγέστη (στην αραβολατινική έκδοσή της) περιγράφουν την Κασσιόπη ως «κρατούσα τον ιερόν φοίνικα», από κάποια πανάρχαια ζωγραφική παράδοση που συνεχίζεται ακόμα, αν και είναι ανεξήγητο το πώς συνδέθηκε το κλαδί της φοινικιάς, σύμβολο της νίκης, με τη βασίλισσα. Σχετικώς ο Λαλάντ αναφέρει την ονομασία Siliquastrum, το όνομα ενός δένδρου της Ιουδαίας, για το κλαδί. Για την Ινδία αναφέρεται η ονομασία Harnacaff από τις Μεταμορφώσεις του Βισνού, αλλά κατόπιν οι Ινδοί υιοθέτησαν το Casyapi, προφανώς από την ελληνική ονομασία. Ο Γκριμ δίνει τη λιθουανική ονομασία Jostandis από το Josta = ζωνάρι. Από τη θέση της Κασσιόπης μέσα στον Γαλαξία, οι Κέλτες την ονόμαζαν Llys Don, «Οίκο του Ντον», του βασιλιά των νεράιδων και πατέρα του μυθικού Gwydyon, που είχε δώσει στον Γαλαξία το όνομά του.

82 Στην Κίνα η Κασσιόπη ήταν το Ko Taou, το Πρόπυλο, αλλά αργότερα οι φωτεινότεροι αστέρες της πήραν το όνομα ενός ιστορικού προσώπου, του Wang Liang, διάσημου αρματηλάτη της δυναστείας των Tsin περί το 470 π.χ.. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) η Κασσιόπη μετατράπηκε στη Μαρία τη Μαγδαληνή, τη Δεββώρα κρίνουσα κάτω από τη φοινικιά της στο 'Ορος Εφραίμ (πρβλ. το κλαδί της φοινικιάς στην Αλμαγέστη), και τη Βηρσαβεέ, τη μητέρα του Σολομώντα. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στην Κασσιόπη 68 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 126. Ο αστέρας α Κασσιόπης είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,23. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Σεντίρ (Shedir), όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Κασσιόπης είναι γνωστός με το όνομα Καφ (Caph). Ο γ Κασσιόπης έχει φαινόμενο μέγεθος 2,47 και ο φασματικός τύπος του είναι B0 IV (κυανός υπογίγαντας). Στην αρχαία Κίνα ήταν γνωστός ως Tsih, μαστίγιο. Υπήρξε ο πρώτος αστέρας που ανακαλύφθηκε να περιέχει γραμμές εκπομπής στο φάσμα του (από τον Πιέτρο Άντζελο Σέκι το 1886). Αμυδρός συνοδός (φαιν.μέγεθος 11,2) σε γωνιακή απόσταση (διαχωρισμό) μόλις 2,2 δευτερόλεπτα του τόξου. Ο δ είναι γνωστός ως Ρουχμπά (Ruchbah). Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,38 και φασματικό τύπο B3 III. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο η, διπλό σύστημα, έχει το ιδιαίτερο όνομα Αχίρντ. Ο θ και ο μ ήταν γνωστοί στους Άραβες ως Al Marfik, ο αγκώνας, από τη θέση τους στη μορφή του αστερισμού, και σήμερα το Marfak αποδίνεται καμιά φορά στον καθένα από τους δύο. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο A7 V, ενώ ο μ έχει φαιν.μέγεθος 5,17 και φασμ.τύπο G5 V. Ο ι είναι ένας ενδιαφέρων τριπλός αστέρας που απέχει από τη Γη περί τα 140 έτη φωτός. Τα μέλη του έχουν φαιν.μεγέθη 4,5, 7 και 8, και φασμ.τύπους A3, F5 και G4 αντιστοίχως. Οι διαχωρισμοί από τον A είναι 3 και 7 δευτερόλεπτα του τόξου. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,16 και φασμ.τύπο B1 Ia (κυανός λαμπρός υπεργίγαντας). Ο 50 Κασσιόπης έχει φαιν.μέγεθος 3,98 και φασμ.τύπο A2 V. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ευρισκόμενη σε μία κατεύθυνση μέσα στο γαλαξιακό επίπεδο, η Κασσιόπη είναι πολύ πλούσια σε ανοικτά σμήνη αστέρων, από τα οποία ξεχωρίζουν τα εξής (μερικά ανήκουν στην Ομάδα OB Cassiopeia OB8): Το M52 (NGC 7654) με πάνω από 200 αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (φαινόμενη 12 ), φαιν.μέγεθος 6,9 και απόσταση από τη Γη περί τα έτη φωτός. Το M103 (NGC 581) με 25 λαμπρούς αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (6 ), φαιν.μέγεθος 7,4 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. Το NGC 129 με διάμετρο 21 και φαιν.μέγεθος 6,5. Το NGC 281, με φαιν.μέγεθος επίσης 7,4, συνοδεύεται από ομώνυμο νεφέλωμα εκπομπής/ανακλάσεως με φαινόμενη διάμετρο μισής μοίρας. Το NGC 457 με περισσότερους από 80 αστέρες, διάμετρο πάνω από 30 έτη φωτός (13 ), φαιν.μέγεθος 6,4 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. Στο όριό του προβάλλεται ο αστέρας φ Κασσιόπης (φαιν.μέγεθος 4,98), ο οποίος όμως δεν αποτελεί μέλος του σμήνους. Αντιθέτως, μέλος του σμήνους είναι ο ανώμαλος μεταβλητός ερυθρός γίγαντας V466 Κασσιόπης (V466 Cas).

83 Το NGC 654 με 50 αστέρες μέχρι 14ου φ.μεγέθους, διάμετρο 12 έτη φωτός (5 ), φαιν.μέγεθος 6,5 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. Το NGC 663 με πάνω από 40 αστέρες, διάμετρο 37 έτη φωτός (16 ), φαιν.μέγεθος 7,1 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. Το NGC 1027 με διάμετρο 20 και φαιν.μέγεθος 6,7. Το NGC 7789 με 300 αστέρες, διάμετρο περί τα 50 έτη φωτός (15 ), φαιν.μέγεθος 6,7 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. Το Stock 2, το νότιο τμήμα του οποίου βρίσκεται στον Περσέα, με πάνω από 50 αστέρες, διάμετρο 1 μοίρα και φαιν.μέγεθος 4,4. Το Stock 5 με 17 αστέρες, διάμετρο 15 και φαιν.μέγεθος 7,0. Το Melotte 15, με πάνω από 20 αστέρες, διάμετρο 21 και φαιν.μέγεθος 6,6, μέσα στο νεφέλωμα IC Το Cr 463 με 44 αστέρες, διάμετρο 0,6 μοίρα και φαιν.μέγεθος 5,7. Τα IC 1848, Cr 33 και Cr 34 (φαιν. μεγέθη 6,5, 5,9 και 6,8), στο νεφέλωμα IC Ο μεταβλητός αστέρας R Κασσιόπης, τύπου Mira, είναι ένα κολοσσιαίο πύρινο ελλειψοειδές σώμα με μέση διάμετρο πάνω από 300 εκατομμύρια χιλιόμετρα, που απέχει περί τα 500 έτη φωτός από εμάς. Δύο άλλοι φωτεινοί μεταβλητοί αστέρες (ορατοί και με μικρά κιάλια) στην Κασσιόπη είναι οι RZ Κασσιόπης (μεταβλητός δι' εκλείψεων με περίοδο 28 ώρες 41 λ.) και SU Κασσιόπης (Κηφείδης ). Το 1995 ανακαλύφθηκε από τον Ιάπωνα ερασιτέχνη αστρονόμο Minoru Yamamoto καινοφανής αστέρας ("Nova Cassiopeiae"). To νεφέλωμα NGC 7635, γνωστό και ως «Νεφέλωμα της Φυσαλίδας» (Bubble Nebula), είναι ένα περιαστρικό κέλυφος φαιν.μεγέθους 11 και διαστάσεων 10 επί 6 ετών φωτός, που περιβάλλει τον αστέρα SAO (φ.μέγεθος 8,66), σε απόσταση έτη φωτός από τη Γη. Μεγάλα νεφελώματα στην Κασσιόπη, με φαινόμενες διαμέτρους πάνω από 2 μοίρες, είναι τα IC 1805 και IC Υπολείμματα υπερκαινοφανών στον αστερισμό είναι οι ισχυρές ραδιοπηγές Cas A και 3C 10. Η πρώτη βρίσκεται σε απόσταση ετών φωτός από τη Γη, έχει διαστάσεις περί τα 10 έτη φωτός, άρα είναι μικρής ηλικίας, και ίσως αντιστοιχεί σε υπερκαινοφανή του 1680 μ.χ. Ανιχνεύεται και ως πηγή ακτίνων Χ θερμοκρασίας 50 εκατομμυρίων βαθμών και υπήρξε από τους πρώτους στόχους του τηλεσκοπίου ακτίνων Χ "Chandra", που ανακάλυψε στο κέντρο της αστέρα νετρονίων. Η δεύτερη ραδιοπηγή έχει ταυτισθεί με τη θέση του υπερκαινοφανούς του 1572, αλλά η απόστασή της είναι αβέβαιη, από 8 ως 16 χιλιάδες έτη φωτός από εμάς.

84 Κένταυρος (αστερισμός) Κένταυρος (Λατινικά: Centaurus, συντομογραφία: Cen) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι μεγάλος νότιος αστερισμός και συνορεύει με 8 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Ύδρα, Αντλία, Ιστία, Τρόπις, Μυία, Νότιος Σταυρός, Διαβήτης (αστερισμός) και Λύκος (αστερισμός). Παρά το γεγονός ότι βρισκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Κένταυρος είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, είναι ορατός κατά το μεγαλύτερο μέρος του από την Ελλάδα τις ανοιξιάτικες νύχτες.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 3.1 Διαδικτυακοί Τόποι

85 Ονομασίες και ιστορία Ο Άρατος ο Σολεύς τον αποκαλεί με το ίδιο όνομα, που ήταν και το κυρίαρχο στην αρχαία Ελλάδα, και με το συνώνυμο στα έπη και την Αιολική διάλεκτο Ιππότα Φηρ. Ο Απολλόδωρος πίστευε πως ήταν ο Φόλος, που η μετάνοια του Ηρακλή επειδή τον είχε σκοτώσει άδικα τον ανέβασε στον ουρανό με την επωνυμία Ευμενής (= ο καλοπροαίρετος). Αντιθέτως, ο Ερατοσθένης διατεινόταν ότι αντιπροσώπευε τον Χείρωνα, όνομα σε συχνή ποιητική χρήση μέχρι και το τέλος της ρωμαϊκής εποχής (μεταγραφές Chiron και Chyron) και σε νεότερα αστρονομικά έργα για τον αστερισμό μέχρι τον 19ο αιώνα. Ο Χείρων ήταν γιος του Χρόνου και της Ωκεανίδος νύμφης Φιλύρας, από όπου προέρχεται και η ονομασία Φιλυρίδης για τον αστερισμό, μολονότι μία παραλλαγή τον ήθελε Φιλιλυρίδη, τον γιο της Φιλιλύρας (= αυτής που αγαπά τη λύρα) από την οποία και κληρονόμησε το μουσικό του ταλέντο. Τον φαντάζονταν ευγενικό και ήρεμο στην όψη, πολύ διαφορετικό από την απειλητική προδιάθεση του επίσης κενταύρου Τοξότη. Ο μύθος του Χείρωνος πιστευόταν από αρκετούς ότι είχε ιστορικές ρίζες, ακόμα και από τον Νεύτωνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Χείρων ήταν ο μυθικός επινοητής των αστερισμών. Η σύλληψη της μορφής των Κενταύρων στον Όμηρο ή στον Ησίοδος αντιστοιχούσε πιθανώς σε μία κανονική ολόκληρη ανθρώπινη μορφή, και ο Πίνδαρος ήταν ο πρώτος που τους περιέγραψε ως μισούς άλογα και μισούς ανθρώπους, αφού εξαιτίας της μεταπτώσεως του γήινου άξονα, καθώς κυλούσαν οι αιώνες άρχισε να φαίνεται μόνο το πάνω μέρος της μορφής του αστερισμού από την Ελλάδα. Κάποιοι αρχαίοι καλλιτέχνες και μυθολόγοι μετέτρεψαν το ζωικό μέρος σε μέρος ταύρου, απεικονίζοντας έτσι τον Μινώταυρο, ενώ στη Μεσοποταμία τον θεωρούσαν πλήρη ταύρο. Οι Άραβες σχεδίαζαν την αστρική μορφή με το πίσω ήμισυ δανεισμένο από μορφή αρκούδας, αλλά υιοθέτησαν το ελληνικό όνομα. Κάποιοι από τους αστέρες του Κενταύρου και του Λύκου ήταν προηγουμένως συλλογικά γνωστοί στους πρώτους Άραβες ως Al Kadb al Karm, το κλαδί της αμπέλου, ή ως Al Shamarih, τα βάγια (κομμένα κλαδιά φοινικιάς), φορτωμένα με χουρμάδες, που τελικώς ο Kazwini περιέγραψε να κρατά στα χέρια του ο Κένταυρος. Το Al Shamarih παρεφθάρη σε Asemarik και ίσως έδωσε το Asmeat του Bayer, αν και ο τελευταίος δίνει και το όνομα Albeze. Ο Τζιοβάνι Ριτσιόλι ομοίως δίνει για τον Κένταυρο τις ονομασίες Albezze και Albizze. Ο Βρετανός ανατολιστής Τhomas Hyde ( ) μνημονεύει το όνομα Birdun (= άλογο για φόρτωμα) από τον Αλβουμάσαρ. Στην αρχαία Ρώμη, ονομασίες του αστερισμού εκτός από την «επίσημη» Centaurus ήταν και οι Geminus biformis (Γερμανικός), Minotaurus, Semi Vir, Semi Fer αλλά και Pelenor, Pelethronius από το βουνό που κατοικούσαν οι Κένταυροι στη Θεσσαλία, Acris Venator (Θηριώδης κυνηγός), ενώ ο Βιργίλιος τον απεκάλεσε Sonipes, δηλαδή αυτός με τα θορυβώδη πόδια. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες τον αναγράφουν "Sagittarius, tenens pateram seu crateram" για να τον διακρίνουν από τον Sagittarius (Τοξότη). Ο Robert Recorde (1551) τον ονόμαζε Κένταυρο Χείρωνα, αλλά ο ποιητής Τζον Μίλτον γράφει (το 1667) «Κένταυρος» για τον Τοξότη, όπως και πολλοί άλλοι ως τον 19ο αιώνα. Στην πραγματικότητα ο σημερινός αστερισμός Τοξότης ήταν χωρίς καμιά αμφιβολία ο πρωταρχικός Κένταυρος στη Μεσοποταμία, ενώ ο «Κένταυρος του Νότου» ήταν μεταγενέστερη ελληνική επινόηση, με αποτέλεσμα μεγάλη σύγχυση ανά τους αιώνες. Κατά τον 17ο αι. διαχωρισμός γινόταν από τους Βρετανούς συγγραφείς με την αναφορά του Κενταύρου αυτού του άρθρου ως «Μεγάλου Κενταύρου» (Great Centaure).

86 Σε μεσαιωνικές χριστιανικές αστρονομικές πηγές αναφερόταν ως Νώε, αλλά ο Ιούλιος Σίλερ μετέβαλε τη μορφή στον Αβραάμ με τον Ισαάκ, ενώ ο Καίσιος τον παρομοίασε με τον Ναβουχοδονόσωρα όταν «έτρωγε χλόη όπως τα βόδια». Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος περιγράφει τον Κένταυρο ως έχοντα τον Λύκο (γνωστό ως «Θηρίον» τότε) στο ένα του χέρι και τον Θύρσο στο άλλο. Η μορφή του βλέπει προς τα ανατολικά και, στη Σφαίρα του Φαρνέζε, δείχνει με το αριστερό του χέρι τον Λύκο και τον κυκλικό Βωμό λίγο μακρύτερα. Στον Υγίνο (1488) το Θηρίον κρατείται και πάλι στα τεντωμένα μπροστά χέρια του Κενταύρου, ενώ ο ίδιος έχει ένα παγούρι δεμένο στη μέση του. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες δείχνουν τον θύρσο στο δεξί του χέρι και τον Λύκο να συγκρατείται από το εμπρόσθιο αριστερό του αλογίσιο πόδι, που ήταν και η αραβική αντίληψη. Το Χειρόγραφο του Λέιντεν τον παριστάνει με έντονες γραμμές, χωρίς γενειάδα αλλά με «βαρύ» μουστάκι (!), να φέρει ακόντιο με καρφωμένο λαγό στην άκρη του και να κρατά ένα παιδάκι αντί θηρίου. Ο Burritt τον παρουσιάζει επιτιθέμενο, με το ακόντιο στο δεξί χέρι και ασπίδα στον αριστερό βραχίονα, πάνω στην οποία παριστάνονται ο θύρσος και δοχείο σπονδών, και αυτό το τμήμα του αστερισμού αποκαλείται από τον Grotius Arma. Ο Άρατος τοποθετούσε ολόκληρο τον Κένταυρο υπό τον Σκορπιό και τις «Χηλές» του (Ζυγό), ένα «σφάλμα» που επέσυρε την κριτική του Ιππάρχου. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο κατάλογος του Γκουλντ απέδιδε στον Κένταυρο 389 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. Ο α (άλφα) Κενταύρου είναι γνωστός και ως Rigil Kentaurus, αλλά τις περισσότερες φορές με το πρώτο όνομα, και αποτελεί τριπλό αστρικό σύστημα, τα μέλη του οποίου είναι σήμερα οι κοντινότεροι στη Γη αστέρες (αυτόφωτα σώματα) μετά τον Ήλιο. Ο β Κενταύρου, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 0,61 και φασματικό τύπο B1 III. Είναι γνωστός με τα ιδιαίτερα ονόματα Αγένα και Χαντάρ. Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 2,17 και φασματικό τύπο A1 IV (λευκός υπογίγαντας). Είναι επίσης διπλός, με τα ίσης φωτεινότητας (μέγεθος 2,9) μέλη του διακρινόμενα υπό ισχυρότατη τηλεσκοπική μεγέθυνση (διαχωρισμός 1,1 δευτερόλεπτο του τόξου). Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 2,60 και φασμ.τύπο B2 IVne. Στην Κίνα, όταν αυτή είχε έρθει σε επαφή με τη δυτική ονομασία για τον αστερισμό, ονομαζόταν Ma Wei, η «Ουρά του Αλόγου». Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 2,30 και φασμ.τύπο B1 III. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 2,55 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο η είναι κυανός νάνος με φαινόμενο μέγεθος 2,31. Ο θ είναι γνωστός ως Μενκέντ. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 2,75 και φασμ.τύπο A2 V. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 3,13 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,1 και φασμ.τύπο B9 III. Προβάλλεται εντός του σμήνους και νεφελώματος IC Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,04 και φασμ.τύπο B2 IV-Ve. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 3,41 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 3,89 και φασμ.τύπο B5 Vn. Ο ρ έχει φαιν.μέγεθος 3,96 και φασμ.τύπο B3 V. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 3,91 και φασμ.τύπο B2 V. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,86 και φασμ.τύπο A2 V. Ο υ1 έχει φαιν.μέγεθος 3,87 και φασμ.τύπο B2 IV-V.

87 Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 3,83 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο χ έχει φαιν.μέγεθος 3,86 και φασμ.τύπο A2 V. Ο HR 5089 έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο G9 Ib (κίτρινος υπεργίγαντας). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο αστέρας «Εγγύτατος» (Proxima), με φαινόμενο μέγεθος 11,09, είναι ο πλησιέστερος στη Γη αστέρας (απόσταση 4,22 έτη φωτός) μετά τον Ήλιο. Ανήκει στο τριπλό αστρικό σύστημα του Άλφα Κενταύρου. Ο V803 Κενταύρου (V803 Cen) είναι ο συχνότερα εκρηγνυόμενος νάνος καινοφανής αστέρας που γνωρίζουμε, με εκρήξεις κάθε 23 ώρες. Διαφέρει ριζικά από τους συνηθισμένους καινοφανείς, καθώς αποτελείται από δύο λευκούς νάνους. Το φωτεινότερο (φαιν.μέγεθος 3,70, ορατό με γυμνό μάτι) σφαιρωτό σμήνος στον γήινο ουρανό είναι το ω (ωμέγα) Κενταύρου (καταλογογραφήθηκε πρώτα ως αστέρας και για το λόγο αυτό φέρει αντίστοιχο όνομα, ενώ είναι γνωστό και ως NGC 5139). Με φαινόμενη διάμετρο 36 επί 36 λεπτά της μοίρας (επίσης η μέγιστη για σφαιρωτό σμήνος) φαίνεται μεγαλύτερο από τον δίσκο της Σελήνης ή του Ηλίου. Περιέχει περισσότερους από 1 εκατομμύριο αστέρες. Η πραγματική του διάμετρος υπολογίζεται στα 140 έτη φωτός με την απόστασή του από τη Γη να εκτιμάται στις έτη φωτός. Πολλά ανοικτά σμήνη βρίσκονται στον Κένταυρο, με το φωτεινότερο να είναι το NGC 5766 (φαιν.μέγεθος 5,3) και το σμήνος και νεφέλωμα IC 2944 (φαιν.μέγεθος 4,5). Το «Νεφέλωμα Μπούμερανγκ» (Boomerang Nebula) απέχει περίπου έτη φωτός από εμάς, ενώ το IC 2944 είναι νεφέλωμα εκπομπής με σφαιρίδια Μποκ. Η ισχυρή πηγή ακτίνων Χ Cen X-3 αντιστοιχεί σε διπλό αστέρα μεγάλης μάζας (High-Mass X-ray Binary, HMXB), όπου υλικό από τον ένα αστέρα προσπίπτει σε δίσκο προσαυξήσεως περί τον άλλο αστέρα (αστέρας νετρονίων) και υπερθερμαινόμενο εκπέμπει τις ακτίνες Χ. Εξωηλιακός πλανήτης στον Κένταυρο έχει ανιχνευθεί περί τον αστέρα HD , σε μέση απόσταση από αυτόν 48 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 64,6 ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 144,7 έτη φωτός. Η μάζα του πλανήτη είναι συγκρίσιμη με τη μάζα του Δία. Αλλά και ενδιαφέροντες γαλαξίες υπάρχουν στον Κένταυρο, με σημαντικότερο τον σφαιροειδή ελλειπτικό NGC 5128, του οποίου ο πυρήνας είναι η ραδιοπηγή «Κένταυρος Α» (Cen A) και απέχει από τη Γη περί τα 10 εκατομμύρια έτη φωτός (φαιν.μέγεθος 6,8).

88 Κήτος (αστερισμός) Το Κήτος (Λατινικά: Cetus, συντομογραφία: Cet) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο (στην Αλμαγέστη) και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του νοτίου ουράνιου ημισφαιρίου, γνωστός και με την προσωνυμία "Φάλαινα". Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο αστερισμός αυτός εκτείνεται νότια των Ιχθύων και του Κριού και μεταξύ του Υδροχόου και του Ηριδανού Το Κήτος είναι ορατό κυρίως στην αρχή του φθινοπώρου και μεσουρανεί κατά τα μεσονύκτια Αυγούστου - Σεπτεμβρίου ή περί την 10η εσπερινή του Οκτωβρίου ή ακόμη 8η εσπερινή του Νοεμβρίου κλπ. Περιλαμβάνει περί τους 110 αστέρες, ορατούς με γυμνό οφθαλμό, ο λαμπρότερος των οποίων είναι 2ου μεγέθους.

89 Στον αστερισμό αυτόν υπάρχει ο πιο γνωστός μεταβλητός αστέρας, ο Mira Ceti (= Θαυμάσιος Κήτους) που αναφέρεται στην Αλμαγέστη ως "ο επί της λοφίας" (του Κήτους). Κηφεύς Κηφεύς (Λατινικά: Cepheus, συντομογραφία: Cep) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κηφεύς βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι μάλιστα τόσο βόρειος αστερισμός ώστε στα χρόνια μας είναι αειφανής από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Μικρά Άρκτο, Δράκοντα, Κύκνο, Σαύρα, Κασσιόπη και Καμηλοπάρδαλη. Αμυδρός αστερισμός, αναγνωρίζεται από ορισμένους στον ουρανό ως ένα μεγάλο «Κ» ανοικτό προς την Κασσιόπη.Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι

90 Ονομασίες και ιστορία Ο Αχιλλεύς Τάτιος ισχυριζόταν ότι ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στην αρχαία Μεσοποταμία, αναγνωριζόμενος ως ο γιος του Βήλου. Αυτή η παράδοση κληρονομήθηκε από την κλασσική Ελλάδα, και για το λόγο αυτό ο αστερισμός ταυτίζεται όχι με τον ήρωα Κηφέα της Αρκαδίας, που σκοτώθηκε πολεμώντας τον Ιπποκόωντα, αλλά με τον ομώνυμο βασιλιά της Αιθιοπίας και σύζυγο της Κασσιόπης, η οποία απαθανατίσθηκε στον διπλανό αστερισμό και είναι γνωστή από τον μύθο του Περσέως και της Ανδρομέδας. Πολύ λογικά, επομένως, σχεδιαζόταν πάντα ως στραμμένος προς την Κασσιόπη και με τεντωμένα προς αυτή τα χέρια του (όπως τον περιγράφει και ο Άρατος), με βασιλική ενδυμασία, το ένα του πόδι να ακουμπά στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο και το κεφάλι του να σχηματίζεται από το μικρό τρίγωνο των αστέρων δ, ε και ζ Κηφέως. Ο Άρατος αναφέρει και το όνομα Ιασίδαος, ενώ ο Νόννος παραθέτει το περιγραφικό Ανήρ βασιλήιος (Vir regius στους Ρωμαίους). Μερικοί ισχυρίζονταν ότι αναπαριστούσε τον γηραιό Νηρέα. Οι λατινικές ονομασίες Cantans, Sonans και Vociferans υποδεικνύουν σύγχυση με τον όχι πολύ μακρινό Βοώτη, ενώ τα φλογερά επίθετα Dominus Solis, Flammiger, Inflammatus, Incensus δεν ταιριάζουν σε μια τόσο αμυδρή μορφή, εκτός και αν προέρχονται από τον μύθο περί Αιθιοπίας. Μπορεί όμως να σχετίζονται με το ότι η κεφαλή του περιβάλλεται από τον Γαλαξία. Το όνομα Κηφεύς, που συσχετίσθηκε από τον Βρετανό ανατολιστή Robert Brown με το Khufu, τον φαραώ που τάφηκε στη μεγαλύτερη πυραμίδα της Αιγύπτου (εξελληνισμένα «Χέοπας»), δημιούργησε πολλές παραφθορές από σφάλματα κατά τη μεταγραφή του στην αραβική: Αρχικά Kifaus, Kikaus, Kankaus και μετά Fikaus, Fifaus, Ficares (η συνήθης απόδοσή του στα περσικά) και Phicarus, που έφθασε να αποδοθεί (ολοκληρώνοντας τον κύκλο) ως η φοινικική ονομασία, προερχόμενη από την ελληνική λέξη Πυρκαεύς, αυτός που συνδαυλίζει τη φωτιά. Στη νεότερη αστρονομική βιβλιογραφία βρίσκουμε τα Caicans, Ceginus, Ceichius, Chegnius, Chegninus, Cheguinus και Chiphus, κάποια από τα οποία αποδίνονταν και στον Βοώτη. Οι Ινδοί υιοθέτησαν το Capuja, από την ελληνική ονομασία, αλλά ο J.F. Hewitt ισχυριζόταν πως οι αρχαιότεροι των Ινδών γνώριζαν τον Κηφέα ως Kapi, τον πιθηκόμορφο θεό τους. Στην Κίνα, κάπου μέσα στα σύνορα του Κηφέως ήταν ο `Εσω Θρόνος των Πέντε Αυτοκρατόρων. Οι Άραβες αστρονόμοι αποκαλούσαν τον Κηφέα Al Multahab, ο Φλεγόμενος (βλ. ανωτέρω), αλλά για τους νομάδες καμηλιέρηδες ήταν το Al Aghnam, δηλαδή το Πρόβατο: Η ευρύτερη πολική περιοχή του ουρανού για αυτούς αποτελούσε μια ολόκληρη στάνη, με βοσκό και τσοπανόσκυλα. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) ο Καίσιος ήθελε να αντικαταστήσει τον Κηφέα με τον βασιλιά Σολομώντα, ή με τον Ζερά, τον βασιλιά των Αιθιόπων που ανέτρεψε ο Άσα. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι έπρεπε να είναι ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κηφέα 88 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 159. Ο αστέρας α Κηφέως είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,44. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλντεραμίν (Alderamin), όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Κηφέως είναι γνωστός με το όνομα Αλφίρκ (Alfirk).

91 Ο γ Κηφέως έχει το ιδιαίτερο όνομα Εράι (Errai). Ο δ Κηφέως είναι γνωστότατος ως το πρότυπο που έδωσε το όνομα του αστερισμού στο είδος γιγαντιαίων μεταβλητών αστέρων το ονομαζόμενο Κηφείδες. Ο ίδιος είναι Κηφείδης με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 3,5 ως 4,4 σε περίοδο 5 ημέρες 8 ώρες 47 λεπτά και 32 δευτερόλεπτα (= 5, ημέρες). Η μεταβλητότητά του ανακαλύφθηκε το 1784 από τον Goodricke. Η απόστασή του από τη Γη εκτιμάται στα χίλια περίπου έτη φωτός, ενώ ο φασματικός τύπος του κυμαίνεται από F5Ib ως G2Ib. Υπάρχει αμυδρός συνοδός αστέρας, διακρινόμενος και με ισχυρά κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,3 και διαχωρισμός 41 ). Ο ε Κηφέως έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασματικό τύπο F0 IV. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,35 και φασμ.τύπο K2 Ib. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,43 και φασμ.τύπο K0 IV. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο A7 III. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 3,52 και φασμ.τύπο K0 III. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο B9 III. Ο μ Κηφέως πήρε το όνομα «Αστέρας Γρανάτης» ("Garnet Star") από τον Ουίλιαμ Χέρσελ, καθώς έχει ίσως το εντονότερο χρώμα από κάθε άλλον στον ουρανό. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο A2 Ia (λευκός υπεργίγαντας). Ο ξ είναι διπλός με φαιν.μεγέθη 4,4 και 6,4. Τα μέλη του απέχουν μεταξύ τους 7,9 δευτερόλεπτα του τόξου και έχουν φασμ.τύπο A V. Ο φωτεινότερος είναι ο ίδιος διπλό σύστημα διαχωρίσιμο με συμβολομετρία κηλίδων και περίοδο 2,25 γήινα έτη. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο G2 III. O HR 285 έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπο K2 II. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο διπλός αστέρας Krüger 60 είναι το έβδομο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας 12,95 έτη φωτός, και συνεχίζει να πλησιάζει με ταχύτητα 32 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Η σημαντική πάντως ιδία κίνηση του συστήματος, 0,94 δευτερόλεπτο του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενο σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Οι δύο ερυθροί νάνοι αστέρες που το αποτελούν έχουν φαιν.μεγέθη 9,85 και 11,3. Ο αμυδρότερος είναι ελαφρώς μεταβλητός, γνωστός και ως DO Κηφέως. Ο δι' εκλείψεων μεταβλητός αστέρας VW Κηφέως είναι διπλό σύστημα οι δύο αστέρες του οποίου ενώνονται με ένα «λαιμό» ύλης τους και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους κάθε 6 ώρες και 41 λεπτά. Το ανοικτό σμήνος NGC 6939 περιέχει περί τους 80 αστέρες, έχει μέση διάμετρο 9,5 έτη φωτός, φαιν.μέγεθος 7,8, και απέχει έτη φωτός από εμάς. Το ανοικτό σμήνος NGC 7023 (φαιν.μέγεθος 7,1) συνοδεύεται από ομώνυμο νεφέλωμα ανακλάσεως. Επίσης ανοικτό σμήνος και νεφέλωμα ταυτόχρονα είναι το IC 1396, με φαιν.μέγεθος 4,5 (3,5 με το νεφέλωμα), 50 ως 60 αστέρες και φαινόμενη διάμετρο 89 λεπτά της μοίρας (σχεδόν τριπλάσιο της πανσελήνου στον ουρανό, 165 επί 135 λεπτά το νεφέλωμα). Στο άκρο του νεφελώματος βρίσκεται το «Αστέρι-Ρουμπίνι». Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 40, σε απόσταση ετών φωτός, είναι ορατό με ισχυρά ερασιτεχνικά τηλεσκόπια Το μκρό «Νεφέλωμα της Κιθάρας» σχηματίσθηκε από τον αστρικό άνεμο ενός αστέρα νετρονίων. Το επίσης μικρό «Νεφέλωμα του Gyulbudaghian» παρουσιάζει μεταβλητή φωτεινότητα, αφού ανακλά το φως ενός αστέρα. Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 6946, πάνω στο σύνορο με τον Κύκνο, έχει

92 φαιν.μέγεθος 8,8 και θεωρείται ένας από τους κοντινότερους σπειροειδείς γαλαξίες, με απόσταση από τη Γη 14,7 εκατομμύρια έτη φωτός. Κόμη Βερενίκης Κόμη Βερενίκης ή απλά Κόμη ή και Πλόκαμος,(Λατινικά: Coma Berenices ή Coma, συντομογραφία: Com) είναι αστερισμός του βορείου ουράνιου ημισφαιρίου που (κατόπιν εισήγησης του Τύχο Μπράχε 1602, εισήχθηκε για πρώτη φορά το 1603 στην Ουρανομετρία, αποχωριζόμενος έκτοτε από τον αστερισμό του Λέοντα. Αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο αστερισμός αυτός βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών Λέοντος και Βοώτου, πάνω από την Παρθένο και νότια των Θηρευτικών Κυνών. Περιλαμβάνει συνολικά 37 ορατά με γυμνό μάτι αστέρια, από 3ου μέχρι 6ου μεγέθους, από τα οποία τα περισσότερα είναι πολύ αμυδρά, και τα οποία αποτελούν το άθροισμα εκείνων των αστέρων που ο Πτολεμαίος αναφέρει στον

93 «Κατάλογο της Μαθηματικής Σύνταξής» του ως Πλόκαμον. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο με αριθμό 42 αστέρας του αστερισμού της Κόμης είναι διπλός και μάλιστα από τους πλέον αξιοσημείωτους. Ανακαλύφθηκε το 1827, οι δε συνιστώντες αυτόν αστέρες είναι ίσης λαμπρότητας, 5,2 μεγέθους. Αυτοί περιφέρονται γύρω από το κοινό κέντρου βάρους των εντός 25 και 1/3 γήινων ετών. Στη πραγματικότητα το σύνολο των αστέρων του αστερισμού αυτού αποτελεί ένα από τα καλουμένα ανοικτά σμήνη, δηλαδή άθροισμα αστέρων που περιστρέφονται γύρω από ένα κοινό κέντρο μάζας, που απέχει από τη Γη 264 έτη φωτός. Επίσης προς την κατεύθυνση του αστερισμού τούτου βρίσκεται ένα μεγάλο - ίσως το μεγαλύτερο - σμήνος γαλαξιών στο οποίο θεωρητικά περιλαμβάνονται περισσότεροι από γαλαξίες. Μυθολογία Ο αστερισμός οφείλει το όνομά του σε μια ιστορία που φτάνει ως τις μέρες μας από την πτολεμαϊκή Αίγυπτο, και συγκεκριμένα όταν στο θρόνο βρισκόταν ο Πτολεμαίος Γ' Ευεργέτης και η σύζυγός του Βερενίκη Β'. Λίγο μετά το γάμο τους, ο Πτολεμαίος αναχώρησε από την Αίγυπτο για να υποστηρίξει την αδερφή του, που ονομαζόταν επίσης Βερενίκη, στον Τρίτο Συριακό Πόλεμο. Ο Καλλίμαχος συγκεκριμένα αναφέρει πως την άφησε στο νυφικό της κρεβάτι. Ο θρύλος λέει πως η Βερενίκη αφιέρωσε στη θεά Αφροδίτη, και συγκεκριμένα στο ναό της στο Ζεφύριο, τα πλόυσια και πανέμορφα μαλλιά της, προκειμένου ο Πτολεμαίος να επιστρέψει ασφαλής. Ο φαραώ επέστρεψε πράγματι έχοντας συλλέξει μια σειρά από νίκες το 245 π.χ., και η Βερενίκη εκπλήρωσε το τάμα της. Την άλλη μέρα όμως τα μαλλιά της είχαν εξαφανιστεί από το ναό. Ο Κόνων από τη Σάμο, ένας μαθηματικός και αστρονόμος που ζούσε στην αυλή του φαραώ, υποστήριξε πως οι θεοί τοποθέτησαν τη χαμένη κόμη ανάμεσα στα αστέρια. Ο αστερισμός αυτός φέρει ακόμη και σήμερα το όνομα "Coma Berenice" (Η Κόμη της Βερενίκης). Το γεγονός μετέτρεψε σε ποίημα ο Καλλίμαχος από το οποίο σώζωνται μικρά αποσπάσματα. Ωστόσο διασώζεται μια ρωμαϊκή μετάφραση του από τον Κάτουλλο.

94 Κόραξ Κόραξ (Λατινικά: Corvus, συντομογραφία: Crv) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κόραξ βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, αλλά είναι στο σύνολό του ορατός από την Ελλάδα. Συνορεύει μόνο με τρεις άλλους αστερισμούς, την Παρθένο, τον Κρατήρα και την Ύδρα. Διακρίνεται ως χαρακτηριστικό τετράπλευρο σχήμα.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία

95 Παρά τις μικρές του διαστάσεις στην ουράνια σφαίρα, ο Κόραξ έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους. Αντιπροσώπευε το ιερό πτηνό του θεού Απόλλωνος σε συνδυασμό με το μαντικό του χάρισμα, καθώς ο Φοίβος είχε μεταμορφωθεί σε κόρακα κατά τη Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με τον μύθο της Κορωνίδος και της απιστίας της προς τον Απόλλωνα, όταν ο κόρακας ανέφερε στο αφεντικό του τα δυσάρεστα νέα, ο Απόλλωνας άλλαξε το χρώμα του από ασημένιο σε μαύρο (Οβίδιος, Μεταμορφώσεις). Κατά έναν άλλο μύθο, ο κόρακας στάλθηκε με ένα κύπελλο για νερό, καθυστέρησε σε μία συκιά μέχρι που τα σύκα της ωρίμασαν, και μετά επέστρεψε στον θεό με ένα νερόφιδο στα νύχια του και ένα ψέμα στο στόμα του, δικαιολογούμενος ότι το φίδι υπήρξε η αιτία της καθυστερήσεώς του. Ο Απόλλων τότε τιμώρησε τον κόρακα καρφώνοντάς τον για πάντα στον ουρανό μαζί με το κύπελλο (ο αστερισμός Κρατήρ) και το νερόφιδο (την Ύδρα). Από τους μύθους αυτούς προέρχονται οι λατινικές ονομασίες για τον αστερισμό Phoebo Sacer ALes (Μανίλιος), Phoebeius Ales (Οβίδιος), Avis Ficarius (= το πουλί των σύκων) και Emansor (= ο καθυστερών). Ο Άρατος περιγράφει τον Κόρακα να ραμφίζει τις κουλούρες της Ύδρας. Οι Άραβες αποκαλούσαν τον Κόρακα Al Ghurab (το κοράκι), αλλά αρχικώς οι 4 βασικοί αστέρες του ήταν Al Arsh al Simak al Azal, δηλαδή ο Θρόνος του Αόπλου, που αναφέρεται στον αστέρα Στάχυ της Παρθένου. Εδώ βρίσκονταν τα οπίσθια του τεράστιου ουράνιου λιονταριού των Αράβων (όχι του σημερινού αστερισμού Λέοντος), ενώ άλλο αραβικό όνομα ήταν το Al Hiba, η σκηνή, συνοδευόμενη από το επίθετο Yamaniyah, η νότια, για να ξεχωρίζει από εκείνη στον Ηνίοχο. Παρόμοια και στους Ινδούς ο Κόραξ συνιστούσε τμήμα ενός ευρύτερου αστερισμού, του πελώριου Praja-pati, του οποίου σχημάτιζε το χέρι, αυτό το όνομα πάντως συγχέεται και με τον Ωρίωνα. Η κεφαλή της μορφής ήταν ο Στάχυς και τα πόδια οι α, β Ζυγού, ενώ η μορφή στεκόταν πάνω στα β, δ και π Σκορπίου. Βέβαια η Αβέστα αναφέρει ένα αστρικό κοράκι, τον Eorosch, αλλά το αν και πώς συμπίπτει με τον Κόρακα είναι άγνωστο. Οι βασικοί αστέρες του Κόρακος έχουν επίσης ταυτισθεί με το Kurra (άλογο) των Ακκαδίων. Οι Εβραίοι γνώριζαν τον αστερισμό ως Orebh ή Orev (= το κοράκι), ενώ οι Κινέζοι ως τμήμα του μεγάλου τους «Κόκκινου Πουλιού» με ξεχωριστούς αστέρες του να είναι ένα «Αυτοκρατορικό `Αρμα» επί του ανέμου. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών ο Κόραξ προσομοιώθηκε με το κοράκι του Νώε που πετούσε πάνω από τον Κατακλυσμό καθώς δεν υπήρχε ξηρά για να προσγειωθεί, ή με ένα από τα κοράκια που τάιζαν τον Προφήτη Ηλία. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ συνεδύαζε ένα τμήμα του με τον Κρατήρα και έλεγε ότι το σύνολο ήταν η Κιβωτός της Διαθήκης. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κόρακα 15 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 26. Ο αστέρας α Κόρακος δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλχίμπα (Al Chiba), όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Κόρακος έχει φαινόμενο μέγεθος 2,65 και ο φασματικός τύπος του είναι G5 II (κίτρινος γίγαντας). Δεν φέρει ιδιαίτερο όνομα, παρότι είναι ο δεύτερος σε φωτεινότητα στον αστερισμό. Ο γ, ο φωτεινότερος του αστερισμού, έχει το ιδιαίτερο όνομα Τζιενά (Giena). Ο διπλός δ είναι γνωστός ως Αλγκοράμπ (Algorab).

96 Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 3,00 και φασματικό τύπο K2 IIIa. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,31 και φασμ.τύπο F2 III-IV. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο μακράς περιόδου μεταβλητός αστέρας R Κόρακος είναι ορατός και με κιάλια στο μέγιστό του, καθώς το φαινόμενο μέγεθός του κυμαίνεται από 7,5 ως 14 με περίοδο περίπου 315 ημέρες. - Ο κατακλυσμικός μεταβλητός αστέρας TV Κόρακος είναι γνωστός και ως «Αστέρας του Τόμπω» από το όνομα του ανακαλύψαντος τον πλανήτη Πλούτωνα, επειδή ο Κλάιντ Τόμπω ανεκάλυψε τη μεταβλητότητά του, στις 23 Μαρτίου Το DENISP J είναι ζεύγος φαιών νάνων παρατηρήσιμων μόνο στο υπέρυθρο. Ο μεταξύ τους διαχωρισμός είναι μόλις 0,28 του δευτερολέπτου της μοίρας και η απόστασή τους από τη Γη ανέρχεται σε 60 ή περισσότερα έτη φωτός. - Αρκετά φωτεινό (φαιν.μέγεθος περ. 10,5) είναι το πλανητικό νεφέλωμα NGC 4361, στο κέντρο σχεδόν του αστερισμού. Διάσημο (βλ. π.χ. φωτογραφίες στις εφημερίδες Το Βήμα στις 26/10/1997, Η Καθημερινή στις 19/10/2006 σελ.11) είναι το ζεύγος αλληλεπιδρώντων σπειροειδών γαλαξιών NGC NGC 4039, γνωστών ως «Κεραίες» ("Antennae") από το παράξενο σχήμα που τους έχει προσδώσει η βαρυτική τους αλληλεπίδραση. Η απόσταση του ζεύγους από τη Γη υπολογίζεται στα 68 εκατομμύρια έτη φωτός.

97 Κρατήρ Κρατήρ (Λατινικά: Crater, συντομογραφία: Crt) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κρατήρ βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, αλλά είναι στο σύνολό του ορατός από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Λέοντα, Εξάντα, Ύδρα, Κόρακα και Παρθένο. Είναι δυσδιάκριτος αστερισμός, αφού όλοι οι αστέρες του είναι αμυδρότεροι του τρίτου μεγέθους.πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι Ονομασίες και ιστορία Αρχικώς στην αρχαία Ελλάδα αντιπροσώπευε τον Κάνθαρον (ποτήρι με πόδι ) του Απόλλωνα, αλλά επεκράτησε η ονομασία Κρατήρ, δηλαδή ανοικτό αγγείο όπου γινόταν η ανάμιξη (κράσις ) του οίνου με νερό για να γίνει «κρασί». Μερικές άλλες ελληνικές ονομασίες ήταν Κάλπη, Αργείον, Υδρείον και Υδρία. Αντιστοίχως και στους Ρωμαίους: Urna, Calix, Scyphus ή, πιο ποιητικά, Poculum. Ο Μανίλιος τον χαρακτηρίζει "gratus Iaccho Crater", συνεπώς οι Ρωμαίοι

98 χρησιμοποιούσαν και τη σημερινή διεθνή ονομασία (αμετάφραστη μεταγραφή του ελληνικού ονόματος) για τον Κρατήρα. Ως ιδιοκτήτες του σκεύους έχουν υποτεθεί και οι Βάκχος, Ηρακλής, Αχιλλέας, Διδώ, Δημοφώντας και Μήδεια. Ο J.F. Hewitt συνέδεε τον Κρατήρα με το κύπελλο soma της πανάρχαιας Ινδίας και με τη Mummu Tiamut των Ακκαδίων, τη μάνα του ουρανού και της γης, τέκνο της Tia-mut, της μητέρας (mut) των ζώντων όντων (tia). Οι Άραβες αποκαλούσαν τον Κρατήρα Al Ma'laf (το παράπηγμα), αλλά όταν δέχθηκαν την ελληνική επιρροή τον ονόμασαν Al Batiyah, το περσικό Badiye και το Al Batinah του Al Achsasi, που όλα σημαίνουν πήλινο δοχείο για την αποθήκευση υγρών. Μία άλλη τους ονομασία, η Al Kas (= ρηχή λεκάνη) έδωσε το Alhas των Αλφόνσειων Πινάκων και τα Alker, Elkis, Alkes. Το τελευταίο κατέληξε σήμερα ως ιδιαίτερο όνομα του αστέρα α (άλφα) Κρατήρος. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες δίνουν και το εκλατινισμένο όνομα Patera, Vas και Vas aquarium. Αντιστοίχως οι Εβραίοι ήξεραν τον Κρατήρα ως Cos, δηλαδή κύπελλο. Οι παράδοξοι τίτλοι Elvarad και Pharmaz του Τζιοβάνι Ριτσιόλι παραμένουν ανεξήγητοι. Ο κρατήρας ως αστρική μορφή φαίνεται να ήταν άγνωστος στην αρχαία Αίγυπτο, μολονότι ο Βρετανός αστρονόμος και ναύαρχος William H. Smyth ( ) μας πληροφορεί για ένα μικρό αρχαίο αγγείο της συλλογής Warwick με επιγραφή μεταφραζόμενη ως εξής: «Οι σοφοί αρχαίοι γνώριζαν πως, όταν ο Κρατήρ άρχιζε να φαίνεται, τότε η γόνιμη πλημμύρα του Νείλου είχε φθάσει στο μέγιστο ύψος της» Τα κυριότερα άστρα του Κρατήρος μαζί με τον χ Ύδρας και άλλα άστρα αυτής ήταν ο δέκατος σεληνιακός οίκος (sieu) των Κινέζων, ο Yh, Yih ή Yen (= οι Πτέρυγες), αλλά ολόκληρος ο αστερισμός ίσως ήταν ο «Ουράνιος Σκύλος» που τόξευσε ο θεός Chang, ο θεός του ένατου σεληνιακού οίκου. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) ο Καίσιος έθεσε ως Κρατήρα το κύπελλο του Ιωσήφ που βρέθηκε μέσα στον σάκο του Βενιαμίν, είτε μία από τις πέτρινες υδρίες της Κανά, είτε το άγιο Δισκοπότηρο του Μυστικού Δείπνου. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι μαζί με ένα τμήμα του Κόρακος ήταν η Κιβωτός της Διαθήκης. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κρατήρα 14 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 35. Ο αστέρας α Κρατήρος δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλκές (Alkes), όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Κρατήρος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,48 και ο φασματικός τύπος του είναι A2 III. Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,08 και φασματικό τύπο A5 V. Ο δ είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 3,56 και φασμ.τύπο G8 III-IV. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο αστέρας δέκατου μεγέθους BD , φασματικού τύπου G4V, έχει ένα εξωηλιακό πλανήτη να περιφέρεται γύρω του σε κυκλική τροχιά ακτίνας μόλις 6,9 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Μία περιφορά συμπληρώνεται σε 3 γήινες ημέρες, 11 ώρες και 41 λεπτά. Η ακριβής μάζα του πλανήτη είναι άγνωστη, αλλά πάντως μεγαλύτερη από 160 φορές τη μάζα της Γης. Υπάρχουν αρκετοί αλλά αμυδροί γαλαξίες, με τους NGC 3887 και NGC 3962 να είναι οι φωτεινότεροι με φαινόμενα μεγέθη 10,6 και 10,7 αντιστοίχως.

99 Κριός (αστερισμός) Κριός (Λατινικά, ονομαστική Aries, γενική: Arietis, αστρον. σύμβολο: Ari) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός, αμφιφανής στην Ελλάδα, και περιλαμβάνεται στον Ζωδιακό. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Τρίγωνον, Ιχθύες, Κήτος Ταύρος και Περσεύς. Το όνομά του σημαίνει κριάρι. Ονομασίες και ιστορία Στους αρχαίους Έλληνες ονομαζόταν κάποτε και Αιγόκερως, μολονότι συνήθως έτσι αποκαλούσαν τον σημερινό αστερισμό Αιγόκερω. Ο Πλίνιος έγραψε ότι ο Κλεόστρατος ο Τενέδιος πρώτος εφεύρε τον Κριό, και μαζί του τον Τοξότης, ωστόσο η προέλευσή τους φαίνεται ότι ήταν κατά πολλούς αιώνες αρχαιότερη και ο ισχυρισμός είναι σωστός μόνο στο

100 μέτρο που ο Κλεόστρατος υπήρξε ίσως ο πρώτος που έγραψε για αυτούς. Ο Κριός ταυτιζόταν με το μυθολογικό κριάρι με το «χρυσόμαλλον δέρας», τη χρυσαφένια προβιά, που μετέφερε τα παιδιά του Αθάμαντος, τον Φρίξο και την Έλλη, στην Κολχίδα για να ξεφύγουν από την οργή της μητριάς του Φρίξου, οπότε η Έλλη έπεσε στη θάλασσα που σήμερα ονομάζεται εξ αυτού Ελλήσποντος. Φθάνοντας στην Κολχίδα, ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στον Δία και κρέμασε την προβιά του εκεί, όπου έγινε στόχος της Αργοναυτικής εκστρατείας. Από τον μύθο προέρχονται οι ελληνορωμαϊκές ονομασίες για τον αστερισμό Χρυσόμαλλος, Phrixea Ovis, Pecus Athamantidos Helles, Phrixus, Portitor Phrixi, Phrixeum Pecus, Phrixi Vector, Ovis aurea/auratus και Αθάμας. Το τελευταίο όνομα ίσως εισάχθηκε στην Ελλάδα από τη Μεσοποταμία μαζί με τον αστερισμό, καθώς θυμίζει τον μεσοποτάμιο θεό Θαμμούζ (Tammuz, Dum-uzi), τον Μονογενή Υιό της Ζωής, τον οποίο κάποτε ο Κριός συμβόλιζε στους ουρανούς. Οι Κικέρων και Οβίδιος βάφτισαν τον αστερισμό Cornus. Ως νύξη για τη θέση του στον ουρανό υπήρχε το επίθετο Ισημέριος (Aequinoctialis). Το Vernus Portitor (= ο φέρων την άνοιξη) αναφέρεται από τον Καίσιο, όπως και το Arcanus, που ίσως υπαινίσσεται τις μυστικές τελετουργίες λατρείας των θεοτήτων που αντιπροσώπευε ο Κριός. Από την αρχαιότητα ο Κριός ήταν γνωστός ως ο «άρχων των ουρανίων σημ(ι)είων» (των ζωδίων), ο «άρχων του ζωδιακού», το πρώτο ζώδιο, καθώς εκεί βρισκόταν ο Ήλιος κατά την εαρινή ισημερία μέχρι τον 1ο αιώνα π.χ.. Αντίστοιχο είναι και το ασσυριακό Rubu (πρίγκηπας). Ο εβραϊκός μήνας Νισάν (Μάρτιος-Απρίλιος) συνδεόταν με τον αστερισμό Teli (Κριό), αφού ο Ιώσηπος γράφει ότι ο Ήλιος βρισκόταν εκεί όταν ο λαός του ελευθερώθηκε από την Αίγυπτο. Το ίδιο ο μήνας Nisanu των Ασσυρίων, καθώς ο Κριος συμβόλιζε σε αυτούς τις έννοιες του βωμού και της θυσίας, στην οποία το θύμα ήταν συνήθως ένα κριάρι. Στην αρχαία Αίγυπτο η ουράνια αυτή μορφή συμβόλιζε, κατά πολλούς, τον βασιλιά των αιγυπτιακών θεοτήτων, τον Άμμωνα. Ο Αθανάσιος Κίρχερ σημειώνει τον λατρευτικό τίτλο Ταμετούρο Αμούν, δηλαδή «Βασιλεύς του Άμμωνος» για τον Κριό στη χώρα του Νείλου. Παρόμοια, ο Νόννος θέτει το `Αμμων Λιβυκός ως όνομα του αστερισμού, το Deus Libycus του Διονυσίου Εξηγίου. Ο Κριός ονομαζόταν Bara ή Ber(r)e στην Περσία, Amru ή Emru στη Συρία, Kuzi από τους Τούρκους (όλα σημαίνουν κριάρι), Aja και Mesha στην Ινδία, Mesham από τους Ταμίλ (πριν οι τελευταίοι υιοθετήσουν το ελληνικό Kriya). Οι Άραβες γενικώς τον ήξεραν ως Al Hamal, το πρόβατο, λέξη που παραφθάρηκε ως Hammel στον Ριτσιόλι και Alchamalo στον Schickard. Αργότερα, με την ελληνική επίδραση, ένας Άραβας σχολιαστής του Ούλουγκ Μπεγκ αποκαλεί τον Κριό Al Kabsh al Alif, δηλαδή «το ήμερο κριάρι». Ως ζωδιακός αστερισμός και στην Κίνα, ο Κριός ήταν ο Σκύλος, γνωστός ως Heang Low και Kiang Leu, ενώ μαζί με τον Ταύρο και τους Διδύμους συναποτελούσε τη «Λευκή Τίγρη», τη δυτική από τις 4 μεγάλες ζωδιακές ομάδες των Κινέζων. Ο Τσόσερ και άλλοι συγγραφείς της Αγγλίας από το 1300 ως το 1600 μ.χ. «αγγλοποίησαν» το λατινικό όνομα Aries ως Ariete. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών ο Κριός ειπώθηκε ότι αναπαριστούσε το κριάρι της Θυσίας του Αβραάμ, τον Άγιο Πέτρο, με το Τρίγωνον να είναι η μίτρα του ως πρώτου επισκόπου Ρώμης, ή (κατά τον Καίσιο) τον ίδιο τον Αμνό του Θεού που θυσιάσθηκε στον Γολγοθά για όλη την αμαρτωλή ανθρωπότητα.

101 Ως σημαίνον ζώδιο, ο Κριός συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Ο Βηρωσσός και ο Αμβρόσιος Μακρόβιος απέδιδαν τη σημασία του στην αρχαία πεποίθηση ότι η Γη δημιουργήθηκε όταν ο Ήλιος βρισκόταν στον Κριό, και ο Αλβουμάσαρ προσθέτει ότι κατά τη Δημιουργία του Σύμπαντος όχι μόνο ο Ήλιος, αλλά και οι Σελήνη, Ερμής, Αφροδίτη, `Αρης, Δίας και Κρόνος ήταν σε σύνοδο στον Κριό, προβλέποντας την καταστροφή του κόσμου όταν τα επτά σώματα βρεθούν στην ίδια σχετική θέση στην τελευταία μοίρα των Ιχθύων. Ο Δάντης, που ονόμαζε τον Κριό Montone, δίνει την άποψη του Μακρόβιου σε τρεις στίχους στην «Κόλαση». Γενικώς το θεωρούσαν δυσμενές ζώδιο, συνδεόμενο με τον «Οίκο του `Αρεως» αν και κάποιοι το έθεταν υπό την «προστασία» της Αθηνάς-Μινέρβα. Ο Πλίνιος έγραψε πως η εμφάνιση κομήτη στον Κριό προμήνυε μεγάλους πολέμους και πολλούς θανάτους, πτώση των μεγάλων και άνοδο των μικρών, και φοβερή ξηρασία στις περιοχές που «κυβερνούσε». Πάντως, αγγλικά αλμανάκ του 17ου αιώνα κατέγραφαν στην επίδρασή του «αφθονία χόρτων και βοτάνων». Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι οι Δίδυμοι «κυβερνούν» το ανθρώπινο κεφάλι και πρόσωπο, μάλιστα οι Αιγύπτιοι το αποκαλούσαν και Arnum, «Κύριο της Κεφαλής». Αργότερα θεωρήθηκε ότι επιδρά σε χώρες όπως η Δανία, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Συρία και ιταλικές πόλεις (Capua, Νάπολη, Βερόνα). Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ερυθρό (όπως και των Διδύμων). Το σύμβολό του αναπαριστά την κεφαλή με τα κέρατα του ζώου. Στα σημερινά αστρονομικά σύνορα του Κριού ο Ήλιος βρισκόταν κατά την εαρινή ισημερία από το 1795 π.χ. περίπου μέχρι (όπως προαναφέρθηκε) το 67 π.χ.. Η μετάπτωση του άξονα της Γης όμως μετατοπίζει συνεχώς αυτό το «εαρινό σημείο» πάνω στην ουράνια σφαίρα: πριν τον Κριό βρισκόταν στον Ταύρο και τώρα βρίσκεται λίγες μοίρες νότια του αστέρα ω Ιχθύων στον ομώνυμο αστερισμό. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα αστρονομικά όρια του Κριού από τις 18 Απριλίου μέχρι τις 14 Μαΐου, και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κριό 50 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 80. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Κριού είναι γνωστός με το όνομα Χαμάλ (Hamal). Ο αστέρας β Κριού φέρει το όνομα Σαρατάν (Sharatan). Ο διπλός αστέρας γ είναι ο Μεσαρθίμ (Mesarthim). Ο δ, είναι γνωστός ως Μποτάιν (Botein). Ο 41 Κριού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,63 και φασματικό τύπο B8 V. Ο HR 999 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,47 και φασματικό τύπο Κ2 ΙΙ-ΙΙΙ. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Τον Μάιο του 1012 μ.χ. εμφανίσθηκε στον Κριό ένας καινοφανής αστέρας, που παρατηρήθηκε από μοναχούς. Ο μεταβλητός αστέρας SX Κριού έδωσε το όνομά του στους «μεταβλητούς τύπου SX Arietis» (νεαροί θερμοί αστέρες με ισχυρότατο μαγνητικό πεδίο, των οποίων οι μεταβολές στη λαμπρότητα και το φάσμα οφείλονται σε μεταβολές του μαγνητικού πεδίου τους ). Ο ψυχρότερος από τον Ήλιο αστέρας (φασμ.τύπου K0 και φαιν.μεγέθους 7,44) HD διαθέτει μεγάλο πλανήτη σε μέση απόσταση από αυτόν 118 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς 264,5 ημέρες σε τροχιά μεγάλης εκκεντρότητας (0,33), ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 121 έτη φωτός. Η μάζα του πλανήτη είναι τουλάχιστο 2,8 φορές μεγαλύτερη

102 εκείνης του Δία. Ο φωτεινότερος γαλαξίας στον Κριό είναι ο σπειροειδής NGC 772 με φαινόμενο μέγεθος 10,3. Δίπλα του εμφανίζεται ο μικρότερος NGC 770. Κύκνος (αστερισμός) Κύκνος (Λατινικά: Cygnus, συντομογραφία: Cyg) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κύκνος βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με έξι αστερισμούς, τους: Κηφέα, Δράκοντα, Λύρα, Αλώπεκα, Πήγασο και Σαύρα

103 Η ονομασία Κύκνος οφείλεται στον Ερατοσθένη, ενώ οι υπόλοιποι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό `Ορνις (= πουλί γενικά). Ο Άρατος τον χαρακτηρίζει αιόλον, δηλαδή πτηνό που πετά γρήγορα, ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στον κύκνο. Επειδή όμως το επίθετο «αιόλος» στον Σοφοκλή σημαίνει και τον αστραφτερό, τον γυαλιστερό, τον γεμάτο αστέρια («αιόλα νυξ»), μπορεί εδώ να δικαιολογείται από τη θέση του αστερισμού μέσα στον Γαλαξία. Κατά την ελληνιστική μάλλον εποχή συγκεκριμενοποιήθηκε ως το μυθικό πρόσωπο Κύκνος, γιος του θεού Άρη ή του Σθενέλου, αλλά και ως ο κύκνος στον οποίο μεταμορφώθηκε ο Δίας για να ζευγαρώσει με τη Λήδα και να γεννηθούν οι δίδυμοι Διόσκουροι Κάστορας και Πολυδεύκης καθώς και η Ωραία Ελένη που ήταν η αφορμή του Τρωικού πολέμου. Ως το πουλί της Αφροδίτης, ήταν επίσης γνωστός ως Μυρτίλος, από τη μυρτιά, το ιερό φυτό της θεάς. Και από κάποιους πιστευόταν πως ήταν ο Ορφέας, που τοποθετήθηκε μεταθανατίως στα ουράνια δίπλα στην αγαπημένη του Λύρα. Ωστόσο κάποιοι ανατολιστές πιστεύουν πως η αρχική σύνδεση των αστέρων αυτών με πτηνό πιθανότατα έγινε στην αρχαία Μεσοποταμία, όπου πινακίδες σφηνοειδούς γραφής δείχνουν εκεί ένα πτηνό κάποιου είδους (Urakhga), χωρίς να σχετίζεται με ουράνια χαρτογράφηση. Οι Ρωμαίοι συνέχισαν την παράδοση με τα ονόματα Volucris, Ales και Avis (Αles Jovis, Ales Ledaeus, Avis Veneris), ενώ το Olor (= κύκνος) ήταν σε χρήση ως τον 19ο αιώνα και ο Λαλάντ παραθέτει το Phoebi Assessor. Στους Άραβες, μολονότι κάποτε του απέδιναν τον τίτλο Al Tair al Arduf (ο ιπτάμενος αετός), ή Al Radif, ο Κύκνος ήταν συνήθως γνωστός ως Al Dajajah, δηλαδή η κότα, κάτι που χρονολογείται ήδη από τον Αιγύπτιο ιερέα Μανέθωνα. Η τελευταία ονομασία βρίσκεται αργότερα στη βιβλιογραφία παρεφθαρμένη με τις μορφές Adige(ge), Aldigaga, Addigagato, Degige, κλπ.. Το όνομα που δίνει ο Σκάλιγκερ για τον αστερισμό είναι Al Ridhadh, που παραφθάρηκε σε El Rided. Ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde ( ) δίνει το όνομα Kathaαπό το αραβικό Al Katat, ένα περιστερόμορφο πτηνό, ίσως η δεκοχτούρα, αλλά στη σημερινή αραβική γλώσσα η λέξη σημαίνει ένα φαγώσιμο είδος πτηνού της ερήμου. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες, στην έκδοση της Μαδρίτης του , απεικονίζουν τον αστερισμό, που αναφέρεται ως Galina, με τη μορφή κότας και όχι κύκνου, με τον μικτό αραβικό χαρακτηρισμό altayr aldigeya, παρότι αλλού σημειώνουν: "Olor: Hyparcus Cygnum vocat". Η αραβολατινική Αλμαγέστη του 1515 ονομάζει τον Κύκνο Eurisim ("et est volans: et jam vocatur gallina", παρά το ότι βεβαίως οι κότες δεν πετούν!). Τα σχόλια του Γερμανού αστρονόμου Christian Ludwig Ideler ( ) πάνω σε αυτή τη χαοτική ονοματολογία δείχνουν την κυκλική διαδικασία προελεύσεως των ονομάτων και αξίζει να παρατεθούν εδώ: «Έχουν, επιπλέον, χρησιμοποιήσει τη μεταφρασμένη ελληνική λέξη όρνις στη μορφή Lurnis ή Urnis. Πιθανότατα από αυτό το Urnis προήλθε το Eurisim στην παραπάνω σπάνια ονομασία. Πιθανώς ο μεταφραστής βρήκε στο αραβικό πρωτότυπο την άγνωστη σε αυτόν λέξη Urnis. Υπέθεσε φυσιολογικά ότι ήταν ελληνική, μόνο που δεν ήξερε την ορθή της σημασία. Από την άλλη πλευρά, το φυτό ερύσιμον (Erysimum officinale) του ήρθε στο νου, το οποίο οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν Ireo, και αυτό ανακάλεσε από τη μνήμη το φυτό ίριδα (Iris florentina), και έτσι, καθώς μου φαίνεται, οδηγήθηκε η σκέψη του, μέσα από μια τελείως φυσιολογική σύνδεση ιδεών, στο υπέροχό του "eurisim quasi redolens ut lilium ab ireo"» Εξαιτίας της ομοιότητας του σχήματος που διαμορφώνουν τα κυριότερα άστρα του Κύκνου με σταυρό, είναι διαδεδομένη η ονομασία Βόρειος Σταυρός. Για το λόγο αυτό ο νότιος αστερισμός Crux έχει την επίσημη ελληνική ονομασία Νότιος Σταυρός, αντί απλώς «Σταυρός». Για τον ίδιο

104 λόγο, πολλοί Χριστιανοί το ταύτισαν με τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού. Ο Ιούλιος Σίλερ προχώρησε παραπέρα λέγοντας πως ήταν ο «Σταυρός μετά της Αγίας Ελένης» (Crux cum S. Helena). Οι αστέρες α, γ, η και β Κύκνου σχηματίζουν την κάθετη (μεγαλύτερη) κεραία του σταυρού (μήκους άνω των 20 μοιρών), ενώ οι ζ, ε, γ και δ την οριζόντια κεραία του σταυρού. Η δεύτερη ομάδα αστέρων ήταν γνωστή στους Άραβες ως Al Fawaris, οι Καβαλάρηδες, με τους α και κ Κύκνου να προστίθενται κάποτε σε αυτή. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κύκνο 146 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ο Heis 197 ενώ ο Πτολεμαίος αναφέρει μόνο τους λαμπρότερους 17. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του αρκετά μεγάλου αυτού αστερισμού, που βρίσκεται πάνω στον Γαλαξία των δισεκατομμυρίων αστέρων, να είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Κύκνου είναι και ο φωτεινότερος του όλου αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 1,25. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ντενέμπ, όπου και σηματοδοτεί την ουρά του αστερισμού. Ο αστέρας β Κύκνου είναι ωραίος διπλός αστέρας, συγκροτούμενος από έναν γαλάζιο γίγαντα μ ένα μικρότερο συνοδό, γνωστός με το όνομα Αλμπιρέο (Albireo), όπου και σηματοδοτεί τη κεφαλή του αστερισμού. Ο αστέρας γ, o δεύτερος σε φωτεινότητα του Κύκνου, είναι ο Σαντρ (Sadr). Ο δ Κύκνου έχει φαινόμενο μέγεθος 2,87 με αμυδρό συνοδό ογδόου μεγέθους σε απόσταση 2,5. Οι φασματικοί τύποι είναι A0 IV και F1 V. Ο ε είναι γνωστός ως Τζιενά. Οι αστέρες γ, δ, και ε σηματοδοτούν το ανάπτυγμα των φτερών του αστερισμού. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,20 και φασματικό τύπο G8 III. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,89 και φασμ.τύπο K0 III (πορτοκαλί γίγαντας). Απέχει από τη Γη περί τα 140 έτη φωτός. Ο ι2 Κύκνου έχει φαιν.μέγεθος 3,79 και φασμ.τύπο A5 V. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 3,77 και φασμ.τύπο G9 III (κίτρινος γίγαντας). Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 3,94 και φασμ.τύπο A1 V. Ο ξ, μέσα στο νεφέλωμα NGC 7000, έχει φαιν.μέγεθος 3,72 και φασμ.τύπο Κ5 Ib-II. Ο ο1 Κύκνου είναι ωραίος τριπλός (φαιν.μεγέθη 4, 5 και 7), ορατός και με κιάλια (έχει αποκληθεί και «Ο άλλος Αλμπιρέο»). Ο τ είναι διπλός με συνολικό φαιν.μέγεθος 3,72 και φασμ.τύπο F2 IV. Ο 31 Κύκνου έχει φαιν.μέγεθος 3,79 και φασμ.τύπους K2 II και B3 V. Ο 32 Κύκνου έχει φαιν.μέγεθος 3,98 και φασμ.τύπους K3 Ib και B3 V. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό Διασχιζόμενος διαγωνίως από το γαλαξιακό επίπεδο, ο αστερισμός αυτός είναι πολύ πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: νεφελώματα, ανοικτά αστρικά σμήνη, άλλους ενδιαφέροντες αστέρες, κλπ.. Αστέρες Ο κατακόκκινος μεταβλητός αστέρας χ Κύκνου, νοτιοδυτικά του η, έχει φαινόμενα μεγέθη από 5,2 (στο μέγιστο και σπανιότερα 4,23) ως 9 (στο ελάχιστο), συνεπώς είναι συνήθως ορατός και με μικρά κιάλια. Ο αστέρας 16 Κύκνου B, με φαιν.μέγεθος 6,20, φασμ.τύπο G2 V, απόλυτο μέγεθος 4,5 και απόσταση από τη Γη 70,52 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά

105 κάθε 804 ημέρες σε μέση απόσταση 1,7 AU, αλλά σε τροχιά υψηλής εκκεντρότητας (0,67), και έχει μάζα τουλάχιστον 500πλάσια της μάζας της Γης. Είναι ένας από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκαν. Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 98 χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα. Δύο άλλοι εξωηλιακοί πλανήτες περιφέρονται πολύ κοντά στους αστέρες HD και HD Ο πρώτος απέχει 162,8 έτη φωτός από τη Γη, και γυρίζει περί τον αστέρα του κάθε 3 γήινες μέρες και 2 ώρες σε μέση απόσταση από αυτόν 6,3 εκατομ.χιλιόμετρα. Ο δεύτερος απέχει 149 έτη φωτός από τη Γη, και γυρίζει περί τον αστέρα του (που είναι μέλος τριπλού συστήματος) κάθε 3 γήινες μέρες και 7 ώρες σε μέση απόσταση από αυτόν 7,9 εκατομ.χιλιόμετρα. Ο αστέρας 61 Κύκνου, αποτελεί τριπλό σύστημα από δύο κόκκινους γίγαντες και ένα μικρότερο συνοδό, είναι ο 16ος και ο 17ος κοντινότεροι αστέρες στη Γη (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.) ανάμεσα στα εκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού. Και, πράγμα όχι άσχετο, έχει τη μεγαλύτερη ιδία κίνηση από όλους τους αστέρες που είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Το τριπλό αυτό σύστημα ήταν το πρώτο που μετρήθηκε η παραλλακτική γωνία το 1838 όπου βρέθηκε ν απέχει από τη Γη περίπου 11,1 έτη φωτός. Ο αστέρας P (πε) Κύκνου, ή αλλιώς ο 34 Κύκνου, ανήκει στην κατηγορία των «λαμπρών κυανών μεταβλητών» (Luminous Blue Variables, LBV). Το φαιν.μέγεθός του κυμαίνεται από 3 ως 5, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένα «τέρας» σε απόσταση 6 χιλιάδων ετών φωτός με συνολική φωτιστική ισχύ φορές μεγαλύτερη εκείνης του Ήλιου. Οι φασματικές γραμμές του έδωσαν το όνομά τους στο "P Cygni profile": κάθε ευρεία γραμμή εκπομπής συνοδεύεται από στενή γραμμή απορροφήσεως μετατοπισμένη προς το κυανό, χαρακτηριστικό του ισχυρού αστρικού ανέμου. Ο κατακλυσμικός μεταβλητός SS Κύκνου είναι νάνος καινοφανής αστέρας, ενώ ο V404 Κύκνου αντιστοιχεί σε μαύρη τρύπα σε διπλό σύστημα. Στις 29 Φεβρουαρίου 1975 ανακαλύφθηκε καινοφανής αστέρας από Ιάπωνα ερασιτέχνη αστρονόμο και 2 ημέρες αργότερα έφθασε στη μέγιστη φωτεινότητα 1,8. Πολλή επιστημονική έρευνα εξάλλου έγινε, και νέα συμπεράσματα εξάχθηκαν, από τον Καινοφανή του Κύκνου 1992, γνωστότερο ως V1974 Κύκνου. Αλλά και άλλος καινοφανής εξερράγη σχετικά πρόσφατα στον Κύκνο, ο κατακλυσμικός μεταβλητός V1668 Κύκνου το έτος Ανοικτά σμήνη Το αστρικό σμήνος M29 (NGC 6913) έχει διάμετρο 8 έτη φωτός (φαινόμενη 7 ), φαιν.μέγεθος 6,6 και απόσταση από τη Γη περίπου έτη φωτός. To M39 (NGC 7092) έχει πάνω από 30 αστέρες, διάμετρο 8 έτη φωτός (φαινόμενη 32 ), φαιν.μέγεθος 4,6 και απόσταση από τη Γη περί τα 900 έτη φωτός. Το NGC 6871 έχει φαινόμενη διάμετρο 20 και φαιν.μέγεθος 5,2. Το NGC 6883 έχει φαινόμενη διάμετρο 15 και φαιν.μέγεθος 8,0. Πλανητικά νεφελώματα Το νεφέλωμα NGC 6826 είναι γνωστό ως «το πλανητικό που αναβοσβήνει» ("Blinking Planetary") από την αντίστοιχη ψευδαίσθηση που παρέχει και απέχει από μας περίπου έτη φωτός (φαιν.μέγεθος 8,8). Το M 1-92 είναι γνωστό ως «Πάτημα του Μινκόφσκι» ("Minkowski's Footprint"). Διάχυτα νεφελώματα Κατ' αρχήν, επειδή ο Κύκνος περιέχει πολλά πυκνά αστρικά πεδία, εύκολα ανιχνεύονται σκοτεινά νεφελώματα ως περιοχές χωρίς αστέρες: Στον Κύκνο αρχίζει η σκοτεινή ταινία "Great Rift", που εκτείνεται κατά μήκος της λωρίδας του Γαλαξία μέχρι τον Κένταυρο, και υπάρχουν

106 επίσης τα σκοτεινά νεφελώματα Barnard 146, 147, 168, 352 και 361. Το πλέγμα νεφελωμάτων εκπομπής του γ Κύκνου εκτείνεται περί τις 2 μοίρες και εμπλέκεται με το νεφέλωμα IC 1318 ή «Νεφέλωμα της Πεταλούδας». Το νεφέλωμα NGC6888 («Νεφέλωμα της Ημισελήνου», "Crescent Nebula") διαστάσεων 20 Χ 10 (27 Χ 14 έτη φωτός στην εκτιμώμενη απόσταση των ετών φωτός) αποτελεί απλώς την αποβολή της ατμόσφαιρας ενός αστέρα Wolf-Rayet. Η κυκλική νεφέλωση που αποτελείται από τα NGC 6960 («Δυτικό Νεφέλωμα των Πέπλων» ή «Σκούπα της Μάγισσας») και NGC 6992 / NGC 6995 («Ανατολικό Νεφέλωμα των Πέπλων») είναι γνωστή και ως «Βρόχος του Κύκνου» ("Cygnus Loop")», και συνιστά υπόλειμμα υπερκαινοφανούς ηλικίας ως ετών. Απέχει από τη Γη κατά μέσο όρο έτη φωτός, που αντιστοιχεί σε διάμετρο 67 ετών φωτός (2 μοίρες 40 ). Το νεφέλωμα εκπομπής NGC 7000 ονομάζεται και «Νεφέλωμα Βόρειος Αμερική» εξαιτίας του σχήματός του. Απέχει επίσης περί τα έτη φωτός από τη Γη, που αντιστοιχεί σε διάμετρο 50 ετών φωτός (2 μοίρες). Το νεφέλωμα εκπομπής (με σκοτεινά υπερτιθέμενα) IC 5067 / IC 5070 ονομάζεται και «Νεφέλωμα-Πελεκάνος» εξαιτίας του σχήματός του. Παρόμοια απόσταση και διαστάσεις με το προηγούμενο. Το νεφέλωμα εκπομπής/ανακλάσεως IC 5146 ονομάζεται και «Νεφέλωμα-Κουκούλι», και συνοδεύεται από ομώνυμο ανοικτό σμήνος. Τέλος, το «Νεφέλωμα του Αυγού» (CRL 2688), σε απόσταση περί τις τρεις χιλιάδες έτη φωτός από εμάς, αποτελεί πρωτοπλανητικό νεφέλωμα. Πηγές Ακτίνων Χ Η πηγή Cyg Χ-1 συνιστά διπλό σύστημα, 2 αστέρες που περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας. Ο ένας έχει καταρρεύσει σε μαύρη τρύπα μάζας 10 ως 16 ηλιακών μαζών. Ο άλλος αστέρας είναι ο κυανός υπεργίγαντας ενάτου μεγέθους V1357 Κύκνου και τρέφει με το υλικό του τη μαύρη τρύπα. Το υλικό υπερθερμαίνεται καθώς στροβιλίζεται γύρω από την τρύπα κι έτσι εκπέμπει τις ακτίνες Χ. Η πηγή Cyg Χ-3 είναι παρόμοιας δομής με την προηγούμενη, αλλά ο «οπτικός συνοδός» είναι μάλλον αστέρας Wolf-Rayet. Πηγή ραδιοκυμάτων Η πηγή Cygnus A ταυτίζεται παραδόξως με μακρινό γαλαξία: Πρόκειται για ελλειπτικό γαλαξία σε εκτιμώμενη απόσταση 600 ως 700 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, πράγμα που τον καθιστά τον κοντινότερο ισχυρό ραδιογαλαξία.

107 Λαγωός Λαγωός (Λατινικά: Lepus, συντομογραφία: Lep) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Ωρίωνα, Ηριδανό, Γλυφείον, Περιστερά, Μέγα Κύνα και Μονόκερω. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Λαγωός είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα τις νύκτες του χειμώνα. Ο Άρατος χαρακτηρίζει τους λίγους και σχετικώς αμυδρούς αστέρες του ως «γλαυκούς». Αναπαριστά έναν λαγό, αιτιολογημένα ως κάτω από τον κυνηγό Ωρίωνα, καθώς γράφει και ο Riccioli.

108 Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι δεν είχαν άλλες ονομασίες, και απλώς προσέθεταν και κατάλληλα επίθετα, π.χ.: δασύπους, levipes («ελαφροπόδαρος»), velox (γρήγορος), κλπ.. Οι Άραβες υιοθέτησαν τον κλασικό τίτλο ως Al Arnab, που παρεφθάρη στα Alarnebet, Elarneb, Harneb. Παρομοίως και οι Εβραίοι ως Arnebeth. Αλλά οι πρώτοι Άραβες γνώριζαν το βασικό τετράπλευρο του Λαγωού (αστέρες α, β, γ, δ) ως Al Kursiyy al Jabbar και Al Arsh al Jauzah, δηλαδή «Το κάθισμα του Γίγαντα» και «Ο θρόνος του Jauzah». Από τον Al Sufi σώζεται η περιστασιακή ονομασία Al Nihal (= οι καμήλες που ξεδιψούν) για το τετράπλευρο, μία αναφορά στο «ποτάμι» του Γαλαξία. Κατά τον Hewitt στους αρχαίους Αιγυπτίους ο Λαγωός ήταν η Βάρκα του Όσιρι, όπου ο Όσιρις ταυτιζόταν με τον Ωρίωνα. Πάντως στη Δενδερά απεικονίζεται στη θέση του ένα φίδι που φαίνεται να δέχεται επίθεση από κάποιο αρπακτικό πτηνό, κάτι που μιμήθηκαν οι περσικοί ζωδιακοί κύκλοι. Οι Κινέζοι πάλι γνώριζαν τον Λαγωό ως Tsih, ένα υπόστεγο ή καλύβι. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας ) ο Λαγωός προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με την προβιά του Γεδεών. Ο Κλαύδιος Αιλιανός (2ος αιώνας μ.χ.) στο έργο του «Περί ζώων ιδιότητος» αναφέρεται στην αρχαία πεποίθηση ότι ο λαγός απεχθανόταν τη φωνή του κόρακα, η οποία μπορεί να συνδυασθεί αστρονομικώς με το γεγονός ότι ο αστερισμός Λαγωός δύει λίγο μετά την ανατολή του αστερισμού Κόρακος, του ουράνιου κορακιού. Κάτι παρόμοιο μπορεί να αναφερθεί και για τον αετό, που βρίσκεται να επιτίθεται σε λαγό πάνω σε νομίσματα π.χ. της Ήλιδος: Ο Αετός (αστερισμός) κείται σε αντίθετη κατεύθυνση της ουράνιας σφαίρας, ως θερινός αστερισμός, από τον Λαγωό. Εξάλλου, ο ανατολιστής Robert Brown Jr. (19ος αι.) γράφει για τη σχετική θέση Λαγωού και Ωρίωνος: «Το ζήτημα που προβλημάτισε τους αρχαίους, γιατί ο γιγάντιος κυνηγός με το λαγωνικό του θα πρέπει να καταδιώκουν το πλέον δειλό πλάσμα, επιλύεται όταν αναγνωρίσουμε ότι ο Ωρίων ξεκίνησε ως ηλιακό αρχέτυπο και ότι ο λαγός είναι σχεδόν παγκοσμίως ένα σεληνιακό αρχέτυπο...» Και αναφέρει την περίεργη σύνδεση μεταξύ λαγού και Σελήνης που εμφανίζεται σε κυλίνδρους της Μεσοποταμίας, συριακές σφραγίδες, κινέζικα νομίσματα, τα σεληνιακά γλυκά της Κεντρικής Ασίας και τους θρύλους μακρινών μεταξύ τους εθνών και αυτόχθονων φυλών. Η αστρονομική λαογραφία έχει πολλά παραδείγματα αυτού του ενδιαφέροντος συνδέσμου μεταξύ δορυφόρου και ζώου, και εμμέσως του αστερισμού Λαγωού. Η κοινή αιτιολόγηση ότι αμφότερα είναι «νυκτόβια» δεν φαίνεται ικανοποιητική κατά τον R.H. Allen. Εδώ μπορεί να αναφερθεί ενδεικτικώς η εξής ινδουιστική παράδοση: Ο λαγός (πρώιμη μετενσάρκωση του Βούδα), όντας συντροφιά με τον πίθηκο και την αλεπού, δέχθηκε την ικεσία του θεού Ίντρα, μεταμφιεσμένου σε ζητιάνο, που για να δοκιμάσει τη φιλανθρωπία τους τους ζήτησε φαγητό. Τα ζώα αναζήτησαν φαΐ, και μόνο ο λαγός απέτυχε να φέρει. Αλλά για να μη υστερήσει στο καθήκον προς τον ξένο, μάζεψε και άναψε μια φωτιά και έριξε τον εαυτό του μέσα σε αυτή προσφέροντάς τον για δείπνο προς τον θεό. Ο Ίντρα τον αντάμειψε τοποθετώντας τον στη Σελήνη, όπου τον βλέπουμε σήμερα. Οι φωτεινότεροι αστέρες

109 Ο Γκουλντ απέδιδε στον Λαγωό 103 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α (άλφα) Λαγωού είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό με φαινόμενο μέγεθος 2,58 και φέρει το ιδιαίτερο όνομα Αρνέμπ (Arneb), προφανώς από το αραβικό για όλο τον αστερισμό. Ο β Λαγωού ονομάζεται και Νιχάλ (Nihal). Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο F6 V. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,81 και φασματικό τύπο K0 III. O ε έχει φαιν.μέγεθος 3,19 και φασμ.τύπο K5 III. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,55 και φασμ.τύπο A2 V. Πριν από 1,05 εκατομμύριο χρόνια είχε περάσει σε μία ελάχιστη απόσταση 5,3 ετών φωτός από το Ηλιακό Σύστημα και τη Γη, με αποτέλεσμα να είναι ο φωτεινότερος αστέρας (φωτεινότερος από ό,τι ο Σείριος σήμερα) στον γήινο ουρανό επί περίπου χρόνια. Σήμερα απέχει 70,2 έτη φωτός από εμάς. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,71 και φασμ.τύπο F1 III. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,45 και φασμ.τύπο B8 V. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,36 και φασμ.τύπο B9 V. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο B0 IV. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,31 και φασμ.τύπο B9 IIIp (ιδιόμορφο, με έντονες φασματικές γραμμές Hg και Mn). Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο μεταβλητός αστέρας R Λαγωού (R Leporis), ορατός και με γυμνό μάτι στο μέγιστο της λαμπρότητάς του (φαιν.μέγεθος από 5,5 ως 11,7), είναι γνωστός ως ο «Πορφυρός Αστέρας του Hind» ("Hind's Crimson Star"), μεταβλητός τύπου Mira με περίοδο 427 ημέρες, ένα από τα ερυθρότερα άστρα στον ουρανό με δείκτη χρώματος (B-V) = 5,5. - Ο αστέρας Gliese 229 B, με φαιν.μέγεθος 20, είναι ο πρώτος φαιός νάνος που ανακαλύφθηκε ποτέ και το μεγαλύτερου απόλυτου μεγέθους (21) σώμα εκτός Ηλιακού Συστήματος που απεικονίσθηκε ποτέ στο ορατό φως. Έχει μεθάνιο, CO και ιωδιούχο καίσιο στην ατμόσφαιρά του, και μάζα 30 ως 50 μάζες Δία. Απέχει από εμάς 19 έτη φωτός και λιγότερο από 50 AU από τον ογδόου μεγέθους ερυθρό νάνο αστέρα Gliese Το σφαιρωτό σμήνος M79 (NGC 1904) έχει φαιν.μέγεθος 8,4 αλλά πολύ αμυδρούς αστέρες και φαινόμενη διάμετρο 8. - Στα σύνορα με τον Κένταυρο κείται το υπόλειμμα υπερκαινοφανούς SN1006 σε εκτιμώμενη απόσταση από τη Γη έτη φωτός. Ο Λαγωός διαθέτει και αμυδρούς γαλαξίες, με φωτεινότερους τους NGC 1964 (φαιν.μέγεθος 10,8) και NGC 1744 (φαιν.μέγεθος 11,1).

110 Λέων (αστερισμός) Ο αστερισμός αυτός περιλαμβάνει πολλά φωτεινά άστρα, όπως τον Βασιλίσκο (α Λέοντος ) ή Καρδιά του Λέοντα, τον Ντενέμπολα (β Λέοντος) και τον γ Λέοντος (Αλγκιέμπα). Πολλά άλλα αμυδρά άστρα έχουν επίσης τη δική τους ιδιαίτερη ονομασία, όπως ο δ Λέοντος (Σώσμα), ο θ Λέοντος (Chort), ο κ Λέοντος (Al Minliar al Asad), ο λ Λέοντος (Alterf), και ο ο Λέοντος (Subra). Ο Βασιλίσκος, ο η του Λέοντα, κι ο γ Λέοντος, μαζί με τους πιο αμυδρούς αστέρες ζ Λέοντος (Adhafera), μ Λέοντος (Ras Elased Borealis) και ε Λέοντος (Ras Elased Australis), αποτελούν την ομάδα αστέρων γνωστή ως το «Δρεπάνι». Οι αστέρες αυτοί αναπαριστούν το κεφάλι και τη χαίτη του λέοντα. Ομάδα αστέρων που παλιότερα αναπαριστούσε τη φούντα της ουράς του λέοντα

111 μεταμορφώθηκε το 240 π.χ. σε αυτοτελή αστερισμό χάρη στον Πτολεμαίο. Σ' αυτό τον αστερισμό δόθηκε η ονομασία Κόμη Βερενίκης. Ο αστέρας Wolf 359, ένας από τους πλησιέστερους αστέρες προς το Ηλιακό μας Σύστημα (σε απόσταση 7,7 ετών φωτός), βρίσκεται στον Λέοντα. Ένας από τους μικρότερους εξωηλιακούς πλανήτες που έχουν ποτέ εντοπιστεί περιστρέφεται γύρω από τον Gliese 436, αμυδρό αστέρα στον Λέοντα, σε απόσταση περίπου 33 ετών φωτός από τον Ήλιο. Αξιοσημείωτα αντικείμενα του μακρινού ουρανού Ο Λέων περιλαμβάνει πολλούς λαμπρούς γαλαξίες, εκ των οποίων οι δίδυμοι (Σπειροειδής Γαλαξίας Μ65, Σπειροειδής Γαλαξίας Μ66) και (Σπειροειδής Γαλαξίας Μ95, Σπειροειδής Γαλαξίας Μ96) είναι οι πιο διάσημοι. Ιστορικά Στοιχεία Ετυμολογία Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι τον ονόμαζαν Λέοντα και συσχέτιζαν με αυτόν τον μύθο του Λέοντος της Νεμέας, τον πρώτο άθλο του Ήρωος Ηρακλέους. Οι αρχαίοι Ινδουιστές αστρονόμοι τον ονόμαζαν Asleha και Sinha, ενώ οι Ταμίλ Simham αλλά αργότερα, επηρεασμένοι από την Ελλάδα και τη Ρώμη, τον ονόμαζαν Leya ή Leyaya, από τη λέξη Leo, που ήταν η κοινή του λατινική ονομασία εκ του ελληνικού Λέων. Στα γραπτά του Οβίδιου η ονομασία εμφανίζεται ως Herculeus Leo και Violentus Leo. Bacchi Sidus (Αστέρας του Βάκχου) ήταν ένας από τους άλλους τίτλους του, καθώς ο θεός πάντα ταυτιζόταν με το ζώο αυτό. Η μορφή του είναι αυτή που συχνά αποκτούσε ο θεός αυτός στις πολυάριθμες μεταμορφώσεις του, ενώ το δέρμα του λέοντα αποτελούσε συχνά το ένδυμα του. Ο Μανίλιος όμως αποκαλούσε τον αστερισμό Jovis et Junonis Sidus (Αστέρας του Διός και της Ήρας), θαρρείς και ήταν υπό την προστασία αυτών των θεοτήτων, λογαριάζοντας μάλλον το βασιλικό χαρακτήρα του, κυρίως αυτόν του λαμπρότερου αστέρα του (του Βασιλίσκου ). Οι Πέρσες τον ονόμαζαν Ser ή Shir, οι Τούρκοι Artan, οι Σύριοι Aryo, οι Εβραίοι Arye και οι Βαβυλώνιοι Aru - όλες οι ονομασίες αυτές σημαίνουν λέοντας.

112 Λυγξ Λυγξ (Λατινικά: Lynx, συντομογραφία: Lyn) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Ηνίοχο, Διδύμους, Καρκίνο, Μικρό Λέοντα και Μεγάλη Άρκτο. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, ορατός ολόκληρος τις νύχτες του χειμώνα και της ανοίξεως. Ο Εβέλιος, που τον σχημάτισε με βάση 19 αστέρες, ονόμασε τον Λύγκα έτσι επειδή, όπως είπε, «όσοι τον μελετούσαν θα έπρεπε να έχουν τα μάτια του λύγκα», υπονοώντας τη μικρή φωτεινότητα του αστερισμού. Η εναλλακτική ονομασία «Τίγρις» προήλθε από την ευφάνταστη παρομοίωση των αρκετών μικρών άστρων του Λύγκα με το δέρμα της τίγρης. Το ίδιο όνομα αποδόθηκε από τον Γερμανό αστρονόμο Bartschius (Jakob Bartsch, 17ος αιώνας) σε κάποιους αστέρες στην Αλώπεκα το 1624, αλλά εννοούσε τον ποταμό Τίγρη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α Λυγκός είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,13 και φασματικό τύπο K7 III.

113 Ο 2 Λυγκός έχει φαινόμενο μέγεθος 4,48 και φασματικό τύπο A2 V. Ο 15 Λυγκός έχει φαιν.μέγεθος 4,35 και φασμ.τύπο G5 III-IV. Ο 31 Λυγκός έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπο K5 III. Ο Πτολεμαίος τον ταξινομούσε στη Μεγάλη Άρκτο και ο Assemani τον ταυτίζει με τον αραβικό Alsciaukat (από το al shaukah = αγκάθι) ή Mabsuthat/Mabsutah (= ο Διεσταλμένος). Ο 38 Λυγκός, διπλός, έχει φαιν.μέγεθος 3,82 και φασμ.τύπο A3 V. Ο HR 3579 έχει φαιν.μέγεθος 3,97 και φασμ.τύπο F5 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο Λυγξ διαθέτει αρκετούς όμορφους διπλούς αστέρες για παρατηρητές με τηλεσκόπιο (ή ισχυρά κιάλια), όπως ο 19 Λυγκός ή Σ1062, με φαιν.μεγέθη 5,45 και 6,53, και διαχωρισμό Το σφαιρωτό σμήνος NGC 2419 με φαιν.μέγεθος 10,4 και διάμετρο 6, απέχει από τη Γη πάνω από έτη φωτός και είναι μάλλον το μακρινότερο στο Γαλαξία μας. - Το αμυδρό πλανητικό νεφέλωμα Jones-Emberson 1 (φαιν.μεγέθους 12,1) έχει αρκετά μεγάλη φαινόμενη διάμετρο για πλανητικά νεφελώματα, Αρκετοί αλλά αμυδροί οι γαλαξίες, με φωτεινότερο τον NGC 2683 (φαιν.μέγεθος 9,8) κοντά στο σύνορο με τον Καρκίνο και με πυρήνα περιγραφόμενο ως νεφροειδούς σχήματος. - Ο κβάζαρ APM έχει φαινόμενο μέγεθος 15. Στον Λύγκα ανακαλύφθηκε, τον Ιούλιο 1893, ο Κομήτης Rordame-Quenisset.

114 Λύκος (αστερισμός) Λύκος (Λατινικά: Lupus, συντομογραφία: Lup) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Ζυγό, Κένταυρο, Διαβήτη, Γνώμονα και Σκορπιό. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Λύκος είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Είναι ορατός στο μεγαλύτερο μέρος του από την Ελλάδα τις νύχτες από τον Μάιο ως τις αρχές Αυγούστου. Ονομασίες και ιστορία Λέγεται ότι μία προέλευση για το όνομα του αστερισμού οφείλεται στην εσφαλμένη μετάφραση από αστρολόγους του αραβικού ονόματός του Al Fahd, που σημαίνει πάνθηρας ή λεοπάρδαλη.

115 Το Λεξικό του Σουίδα τον αναφέρει ως Κνηκία, μία λέξη για τον λύκο που βρίσκεται στους μύθους του Βαβρία περί το 200 μ.χ.. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι δεν τον σημείωναν ιδιαιτέρως, απλώς, όπως οι `Αρατος, Ίππαρχος και Πτολεμαίος, τον ονόμαζαν Θηρίον (άγριο ζώο) (στα λατινικά Bestia, Fera, Quadrupes Vasta). Ο Υγίνος τον ονομάζει Hostia, από όπου και το Hostiola του Bayer, δηλαδή «θύμα», ως θήραμα του γειτονικού Κενταύρου, αντιστοίχο με το Victima Centauri των νεότερων χρόνων και το Bestia Centauri του Ριτσιόλι. Ο Λύκος εμφανίζεται επισήμως ως Lupus στους Αλφόνσειους Πίνακες. Στη συνέχεια, ως Fera Lupus στη λατινική Αλμαγέστη. Ακόμα, ο Bayer τον αναφέρει ως άλογο και λέαινα (Equus masculus, Leaena), ενώ ο Λαλάντ ως Leo marinus, Deferens leonem, Canis ululans, Leopardus, Lupa, Martius και Lycisca. Η ονομασία Belua (= το Τέρας) απαντάται σε πρώιμα έργα. Οι Άραβες ονόμαζαν επίσης τον Λύκο Al Asadah, η Λέαινα, ονομασία που παρεφθάρη στο Asida του Bayer, και Al Sabu (= το άγριο θηρίο). Αλλά οι αρχέγονες αραβικές ονομασίες ήταν, από κοινού με τμήμα του Κενταύρου Al Shamarih και Kadb al Karm, δηλαδή τα κλαδιά του φοίνικα και το κλαδί της αμπέλου. Οι Ακκάδιοι ονόμαζαν τον Λύκο Urbat, το «Κτήνος του Θανάτου» ή «Ο αστέρας των νεκρών πατέρων». Ο Άρατος τον θεωρούσε πιασμένο από το δεξί χέρι του Κενταύρου ως προσφορά προς τους θεούς πάνω στον Βωμό, επομένως ως τμήμα του Κενταύρου. Αλλά ο Ερατοσθένης ξεφεύγει από τη ζωική μορφή όταν θεωρεί τον Λύκο ασκί με κρασί, από το οποίο ο Κένταυρος ετοιμαζόταν να χύσει σπονδή. Στη Μυθολογία απαντάται ως το ζώο στο οποίο μεταμορφώθηκε ο Λυκάων, ενώ κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 170ς αιώνας) ο Λύκος προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με τον Βενιαμίν και από τον Καίσιο με τον λύκο με τον οποίο παρομοιάζει στην Παλαιά Διαθήκη ο Ιακώβ τον Βενιαμίν. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον Λύκο 159 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α (άλφα) Λύκου είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό με φαινόμενο μέγεθος 2,30 και μόνο στην Κίνα έφερε το ιδιαίτερο όνομα Yang Mun (= η Νότια Πύλη). Ο φασματικός τύπος του είναι B2 III. Ο β Λύκου έχει φαινόμενο μέγεθος 2,68 και φασματικό τύπο B2 III-IV. Ο γ είναι διπλός με φαιν.μέγεθος 2,78 (3,5 και 3,6 των μελών του) και φασμ.τύπο B2 IV. Ο διαχωρισμός είναι μικρότερος του 1 δευτερολέπτου του τόξου. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,22 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,37 και φασμ.τύπο B2 IV-V. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,41 και φασμ.τύπο G8 III. Υπάρχει συνοδός φαιν.μεγέθους 6,7 σε απόσταση 72. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,41 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,23 και φασμ.τύπο B2 V. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 3,55 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο κ είναι διπλός με φαιν.μεγέθη 3,87 και 5,69. Ο διαχωρισμός των μελών ανέρχεται σε 27, ενώ οι φασμ.τύποι είναι B9 Vne και A3 IV. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,05 και φασμ.τύπο B3 V. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 4,27 και φασμ.τύπο B8 Ve. Ο ο έχει φαιν.μέγεθος 4,32 και φασμ.τύπο B5 IV.

116 Ο π έχει φαιν.μέγεθος 3,91 και φασμ.τύπο B2 V. Ο ρ έχει φαιν.μέγεθος 4,05 και φασμ.τύπο B5 V. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,42 και φασμ.τύπο B5 III. Ο τ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,35 και φασμ.τύπο F4 IV. Ο φ1 έχει φαιν.μέγεθος 3,56 και φασμ.τύπο K5 III. Ο χ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπο B9 IV. Ο ω έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο K5 III. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο Λύκος είναι το κέντρο της ομάδας OB Σκορπιού-Κενταύρου, της κοντινότερης στη Γη ομάδας OB, που απέχει περίπου 520 έτη φωτός από εμάς και έχει διαστάσεις πάνω από 130 έτη φωτός, καθώς επεκτείνεται μέχρι και στον Νότιο Σταυρό. (Για το λόγο αυτό στους παραπάνω «φωτεινότερους αστέρες» επικρατούν οι αστέρες φασμ.τύπου B). Το ανοικτό σμήνος NGC 5822 έχει φαιν.μέγεθος 6,5 και φαινόμενη διάμετρο 40. Το σφαιρωτό σμήνος NGC 5927, σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Γνώμονα, έχει φαιν.μέγεθος 8,3 και φαινόμενη διάμετρο 12, ενώ το παρόμοιο σμήνος NGC 5986 έχει φαιν.μέγεθος 7,1 και φαινόμενη διάμετρο 10. Το πλανητικό νεφέλωμα IC 4406 έχει φαιν.μέγεθος 11,0 και χαρακτηριστικό κυλινδρικό σχήμα που εμφανίζεται τετράγωνο. Το υπόλειμμα υπερκαινοφανούς PKS σε εκτιμώμενη απόσταση από τη Γη ως έτη φωτός, αντιστοιχεί στον υπερκαινοφανή αστέρα του Μαΐου του 1006 μ.χ..

117 Λύρα (αστερισμός) Λύρα (Λατινικά: Lyra, συντομογραφία: Lyr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Η Λύρα είναι μικρός αστερισμός, αλλά ο κύριος αστέρας της, ο Βέγας, είναι ένας από τους λαμπρότερους του ουρανού. Ο Βέγας σχηματίζει μια κορυφή της ομάδας αστέρων του Θερινού Τριγώνου. Η Λύρα πήρε την ονομασία της από το έγχορδο μουσικό όργανο, πολύ γνωστό για τη χρήση του κατά την Κλασσική Αρχαιότητα κι ακόμη σ' ορισμένες περιοχές της Ελλάδας. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, ο νεαρός θεός Ερμής δημιούργησε τη λύρα από μεγάλο όστρακο χελώνας (χέλυο), το οποίο το κάλυψε με δέρμα ζώου και κέρατα αντιλόπης. Οι λύρες ταυτίζονταν με τις Απολλώνιες αρετές της μετριοπάθειας και της ψυχικής ισορροπίας, κι έτσι έρχονταν σ' αντίθεση με τους Διονυσιακούς αυλούς που αντιπροσώπευαν την έκσταση και τους εορτασμούς. Η Λύρα, που ξεκινά από το βορρά, περιτριγυρίζεται από τους αστερισμούς του Δράκοντα, του Έλληνα ήρωα Ηρακλή, της Αλώπεκος και του Κύκνου. Ορισμένοι από τους λαμπρότερους αστέρες της Λύρας είναι οι εξής: α Λύρας (Βέγας): με φαινόμενη λαμπρότητα 0.03m αποτελεί το δεύτερο λαμπρότερο αστέρα του βόρειου ημισφαιρίου (μετά τον Αρκτούρο) κι τον πέμπτο λαμπρότερο αστέρα. Η φασματική του κατηγορία είναι A0 V κι απέχει μόνο 25.3 έ.φ. Στην πραγματικότητα αποτελεί πολλαπλό αστέρα (5 μέλη). Είναι ο πρώτος αστέρας που φωτογραφήθηκε ποτέ. β Λύρας (Σέλιακ): μια ομάδα εκλειπτικώς διπλών αστέρων, οι αστέρες Βήτα Λύρας, έλαβε την ονομασία της από αυτό το μεταβλητό αστέρα (3.45m, φασματική κατηγορία B8 II). γ Λύρας (Σουλαφάτ): ο κύριος αστέρας αυτού του πολλαπλού αστέρα έχει μέγεθος 3.24m και ανήκει στη φασματική κατηγορία B9 III. δ Λύρας: διπλός αστέρας που αποτελείται από έναν γαλάζιο-λευκό αστέρα με μέγεθος 6m κι έναν ημιπεριοδικό ερυθρό γίγαντα του οποίου το μέγεθος ποικίλει μεταξύ 4m και 5m. ε Λύρας: πολύ γνωστός τετραπλός αστέρας, που ονομάζεται επίσης ο Διπλά Διπλός (the Double Double) επειδή το καθένα από τα δυο λαμπρότερα μέλη αποτελεί συμπαγές διπλό σύστημα αστέρων. ζ Λύρας: ακόμη ένας διπλός αστέρας που διακρίνεται με τη χρήση κιαλιών. RR Λύρας: μια κατηγορία παλλόμενων μεταβλητών αστέρων, αυτή των αστέρων RR Λύρας, φέρει το όνομα του αστέρα αυτού.

118 Μεγάλη Άρκτος Η Μεγάλη Άρκτος (Λατινικά: ονομαστική Ursa Major, γενική Ursae Majoris αστρον. σύμβολο: UMa) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αειφανής στην Ελλάδα. Υπήρξε ανέκαθεν ο γνωστότερος αστερισμός, ως προς το τμήμα του με το χαρακτηριστικό σχήμα της «κατσαρόλας» ή το λεγόμενο «άροτρο». Ως ο τρίτος μεγαλύτερος σε έκταση αστερισμός [1], συνορεύει με οκτώ άλλους, που είναι οι εξής: Δράκων, Καμηλοπάρδαλις, Λυγξ, Μικρός Λέων, Λέων, Κόμη Βερενίκης, Θηρευτικοί Κύνες και Βοώτης. Ως αρχή μπορεί κάποιος να ανατρέξει στους στίχους της Οδύσσειας, όπου αναφέρεται η Άρκτος, «που κι Άμαξα τη λένε, που μόνο αυτή δε λούζεται στου ωκεανού το κύμα» (στο μεταξύ όμως, χάρη στη μετάπτωση του γήινου άξονα, έχει απομακρυνθεί από τον βόρειο

119 ουράνιο πόλο κι έτσι δεν είναι πλέον αειφανής αστερισμός από το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου, ούτε ως προς το τμήμα της «κατσαρόλας»). Οι υπόλοιποι πολύ βόρειοι αστερισμοί δεν είχαν ακόμα εφευρεθεί την εποχή του Ομήρου και έτσι δικαιολογείται η λέξη «μόνο» του ομηρικού στίχου. Η ίδια ομηρική άποψη της Άρκτου απαντάται και κατά την περιγραφή της Ασπίδας του Αχιλλέως. Παρότι ο αστερισμός είχε πολλές ονομασίες και μυθικές συσχετίσεις, σχεδόν παντού ήταν μια θηλυκή αρκούδα (άρκτος). Οι Γερμανοί πάντως, και από αυτούς οι Αγγλοσάξονες, τον ονόμαζαν Wagen, αμάξι, από όπου και το λαϊκό αγγλικό Wain ή Charle's Wain, (Άμαξα του Καρόλου) επί εποχής του Σαίξπηρ. Βέβαια και ο Άρατος) στα Φαινόμενα γράφει: «Δυο Αρκούδες, λεγόμενες Άμαξες, γυρίζουν γύρω του, η καθεμιά στη θέση της.». Ο κυρίαρχος μύθος μιλά για τη Νύμφη Καλλιστώ, που αγαπήθηκε από τον Δία και μεταμορφώθηκε σε αρκούδα από τη ζηλιάρα Ήρα, οπότε ο Δίας την εξύψωσε στους ουρανούς. Η Μικρά Άρκτος είναι ο γιός της Αρκάς κατά τον Οβίδιο (μολονότι σύμφωνα με άλλο μύθο ο Αρκάς είναι ο Βοώτης). Μία άλλη εκδοχή πάντως θέλει τον αστερισμό απεικόνιση της Αρτέμιδος, που ήταν γνωστή με το επίθετο «Καλλίστη». Ο Λαλάντ όμως ετυμολογούσε το όνομα από το φοινικικό Kalitsah ή Chalitsa, που σημαίνει «ασφάλεια», αφού η παρατήρηση της Μεγάλης Άρκτου βοηθούσε στην ασφάλεια των ταξιδιών των ναυτικών. Τα ονόματα Lycaonia, Lycaonia Arctos προέρχονται από τον Λυκάονα, πατέρα της Καλλιστούς, ενώ το Dianae Comes επειδή οι Νύμφες ήταν ακόλουθοι της Αρτέμιδος. Ποιητικοί τίτλοι ήταν οι Virgo Nonacrina και Tegeaea Virgo, από τις πόλεις Νωνακρίς και Τεγέα της Αρκαδίας. Τα Parrhasis, Parrhasia Virgo, Parrhasides Stellae από μια αρχαία φυλή, με πιθανή την επίδραση του φοινικικού Parrasis (= «Οδηγός Αστήρ», ομόρριζο με το Pharashah των Εβραίων). Ο Σοφοκλής στον Οιδίποδα αποκαλεί τη Μεγάλη Άρκτο «Αρκάδιον αστέρα», από την πατρίδα της Καλλιστούς. Υπάρχουν εξάλλου και πανάρχαια αργυρά νομίσματα από τη Μαντίνεια φέροντα άρκτο ως μητέρα. Η τελείως διαφορετική εκδοχή του Αράτου προέρχεται από πανάρχαια παράδοση της Νάξου, κατά την οποία οι Άρκτοι ήταν οι Κρητικές τροφοί του βρέφους Δία, που στη συνέχεια υψώθηκαν στους ουρανούς για την αφοσίωση στο καθήκον τους. Από αυτή την εκδοχή έχουμε το Cretaeae sive Arctoe του Γερμανικού. Μεταγενέστερη μεταλλαγή αντικαθιστά τις τροφούς με τις Κρητικές Νύμφες Ελίκη και Μέλισσα. Τα `Ελιξ και Ελίκη απαντούν ως ονόματα για τον ίδιο τον αστερισμό, επειδή «ελίσσεται» γύρω από τον πόλο (Απολλώνιος ο Ρόδιος). Αλλά ο Γερμανικός, όπως και ο Υγίνος, χρησιμοποιούν και τους αρσενικούς τύπους Ursus και Arctus. Η εβραϊκή λέξη Ash ή Ayish στο Βιβλίο του Ιώβ (θ 9, λη 32), αναφερόμενη μάλλον στο τετράγωνο της Μεγάλης Άρκτου ως, υποτίθεται, νεκροφόρο τράπεζα, μεταφράσθηκε σε «Πλειάς» και «Έσπερος» από τους Εβδομήκοντα, και... Αρκτούρος στις δυτικές μεταφράσεις. Αλλά στη συνέχεια οι Εβραίοι υιοθέτησαν το ελληνικό όνομα ως Dobh, οι Φοίνικες ως Dub και οι Άραβες ως Al Dubb al Akbar (= η Μεγάλη Αρκούδα). Το περίεργο είναι ότι και Ινδιάνοι της Αμερικής αποκαλούσαν την «κατσαρόλα» αρκούδα (Okuari και Paukunawa στις γλώσσες τους), παρά το ότι ελάχιστα μοιάζει στο ζώο, όπως μαρτυρείται από τους Λε Κλερκ (1691), Cotton Mather (1712) κ.ά.. Τουλάχιστον η απίθανα μακριά για αρκούδα ουρά ήταν γι'αυτούς «Οι Τρεις Κυνηγοί» ή «Ο Κυνηγός με τα δύο σκυλιά του», που κυνηγούσαν την αρκούδα. Το υπερβολικό μήκος της ουράς αιτιολογείται ως εξής από τον Thomas Hood τον 15ο αιώνα με διαλογικό διδακτικό τρόπο: «Σπουδαστής: Απορώ γιατί η ουρά της θα 'πρεπε να 'ναι τόσο μακριά. Δάσκαλος: Φαντάσου

120 ότι ο Δίας, φοβούμενος να πλησιάσει κοντά στα δόντια της, άρπαξε την ουρά της και από αυτή την τράβηξε πάνω στον ουρανό. Κι έτσι, επειδή και η ίδια ήταν πολύ βαριά και η απόσταση από τη γη στον ουρανό πολύ μεγάλη, υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να ξεχειλώσει η ουρά της. Λόγο άλλο δεν γνωρίζω κανένα.» Μία πιθανή ερμηνεία της συσχετίσεως με αρκούδα είναι ότι στα Σανσκριτικά, μητέρα των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, η λέξη Riksha σημαίνει σε δύο διαφορετικά γένη «αρκούδα» και «άστρο» (ή «λαμπρό»). Επίσης, ως ρήμα, «λάμπω». Παρατηρούμε ότι σε λαούς που δεν χρησιμοποιούν ινδοευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχει απόκλιση από την αρκούδα, π.χ. στη Συρία η Μεγάλη Άρκτος ήταν αγριόχοιρος, στους Λάπωνες Sarw (τάρανδος) και στη Φινλανδία η προφορική παράδοση θέλει τους αστέρες των δύο Άρκτων, ιδίως τον Πολικό, να παριστάνουν νεαρές και όμορφες παρθένες με υψηλή δεξιότητα στο γνέσιμο και στην ύφανση. Πάντως, το μεγάλο φιννικό έπος Kalewala δίνει μεγάλη σημασία στη Μεγάλη Άρκτο, αποκαλούμενη Otawa. Ως προς την, παράλληλη με την Άρκτο, χρήση του ονόματος «Άμαξα», ο Άρατος παραθέτει ότι η λέξη προέρχεται από το άμα = «μαζί» και το άξων (ο γήινος άξονας). Η «άμαξα» επομένως είναι ο αστερισμός του οποίου οι αστέρες περιφέρονται όλοι μαζί γύρω από έναν άξονα, εκείνον που περνά από τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο (πρβλ. και τον σανσκριτικό θεό Akshivan, τον «Οδηγό του `Αξονος»). Πολύ αργότερα, όταν η άμαξα έχει πια πάρει την έννοια του κάρρου, ο Ησύχιος δίνει το όνομα `Αγαννα, από το «άγειν» αλλά και από το ακκαδικό Aganna / Akanna = «Κύριος των Ουρανών» για τους αστέρες της Άμαξας. Παρόμοια ηχεί και η εβραϊκή λέξη για την άμαξα, Ajala, που αναφέρεται για τον αστερισμό από τον Aben Ezra. Οι Ρωμαίοι βέβαια μετέφρασαν και αυτή τη σημασία ως Currus, Plaustrum, Plostrum magnum, Plaustra Parrhasis. Επιστρέφουμε έτσι, με τα Stori Vagn / Karls Vagn των Σκανδιναυών, στο βορειοευρωπαϊκόαγγλοσαξονικό Charle's Wain. Αυτός ο Karl ήταν αρχικά ο Θωρ, ο βασιλιάς των θεών και άρα αντίστοιχος του Δία. Κάποτε ήταν και η Άμαξα του Οντίν, του πατέρα του Θωρ. Αλλά στο Charle's Wain οι Αγγλοσάξονες εννοούν τον Καρλομάγνο. Στους νεότερους χρόνους βέβαια ο απλός γερμανικός λαός άρχισε να αποκαλεί τη Μεγάλη Άρκτο απλώς Himmel Wagen, το άρμα με το οποίο ο Προφήτης Ηλίας ταξίδεψε στους ουρανούς. Εντελώς όμοιο και το πολωνικό Woz Niebeski (= Ουράνια Άμαξα). Επίσης, συχνή αγγλική λαϊκή ονομασία για την Μεγάλη Άρκτο (πάντα το τμήμα της «κατσαρόλας») είναι «το Αλέτρι» (the Plough), που αντικατοπτρίζεται στη νεολληνική λαϊκή ονομασία για τον αστερισμό: Αλετροπόδι. Ο J.F. Hewitt βλέπει το όνομα «Ουράνιο Αλέτρι» ακόμα και στην προϊστορική Ινδία. Ωστόσο, το συνηθέστερο λαϊκό όνομα έως σήμερα στις ΗΠΑ είναι Big Dipper (= Μεγάλη Κουτάλα), μολονότι πιο επιτυχημένο είναι το παλαιότερο Butcher's Cleaver (ο Μπαλτάς του Χασάπη). Στη Γαλλία ο λαός την ονομάζει Casserole (κατσαρόλα). Τα περσικά ονόματα του αστερισμού ήταν Hafturengh, Heft Averengh ή Heft Rengh, διευκρινιζόμενα από το Mihin (= μεγάλη). Στην αρχαία Αίγυπτο ήταν ο Μηρός του ταύρου ή η Κνήμη, όπως και αναπαρίσταται στην πλανισφαίρα Δενδερά και στον ναό του Εντφού. Στο Βιβλίο των Νεκρών διαβάζουμε: «ο αστερισμός του Μηρού στον βόρειο ουρανό». Και έτσι αναφέρεται σε επιγραφές στους τάφους των βασιλέων. Οι αστέρες του, ειδικότερα κάποιος από αυτούς, ονομάζονταν «μεσχέτ» και αντιπροσώπευαν τον κακό κόκκινο θεό Σηθ, στην πρωταρχική μορφή τον σκύλο του Σηθ ή τον Τυφώνα. Στην ελληνιστική εποχή, όταν η Αίγυπτος επηρεάσθηκε από την Ελλάδα, η δική μας Άμαξα θεωρήθηκε ως η `Αμαξα του `Οσιρι. Ο Αλ Μπιρούνι αφιέρωσε ολόκληρο κεφάλαιο του έργου του για την Ινδία στα 7 άστρα της «κατσαρόλας», που εκεί ονομάζονταν Saptar Shayar, οι Επτά Ερημίτες, με την ευσεβή γυναίκα

121 Al Suha (τον αστέρα Αλκόρ), όλοι υψωθέντες σε πολύ υψηλότερο μέρος από τους υπόλοιπους αστέρες, «κοντά στον Vas, στην αγνή γυναίκα Vumdhati». Η Varaha Mihira γράφει: «Η βόρεια περιοχή είναι διακοσμημένη με αυτά τα άστρα όπως μια όμορφη γυναίκα στολίζεται με ένα περιδέραιο μαργαριταριών ή λευκών ανθέων λωτού όμορφα πλεγμένων. `Ετσι στολισμένα, είναι σαν παρθένες που χορεύουν και περιφέρονται γύρω από τον πόλο.» Στην Κίνα οι Tsei Sing, οι Επτά Αστέρες της «κατσαρόλας», ήταν γνωστοί ως «η Κυβέρνηση» ή Pih Tow, το Βόρειο Μέτρο. Κατά τον αστρονόμο John Reeves οι 4 αστέρες του τετραπλεύρου ήταν ο Tien Li, ο Ουράνιος Λόγος, ενώ ο Βρετανός ιεραπόστολος Joseph Edkins στο έργο του Religion in China γράφει ότι θεωρούσαν το τετράπλευρο ως την κατοικία της Tow Moo, θεάς των Ταοϊστών. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας ) η Μεγάλη Άρκτος προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και από τον Καίσιο με μια από τις αρκούδες που έστειλε ο Ελισαίος να τιμωρήσουν τους διώκτες του ή με το άρμα που έδωσε ο Φαραώ στον Ιωσήφ. Στη νεότερη ελληνική λαϊκή παράδοση, η Μεγάλη `Αρκτος ονομάζεται Αναποδοκάραβο από την ομοιότητά της με ανάποδο καράβι: Οι 4 αστέρες του τραπεζίου της παριστούν το κύτος του πλοίου και οι τρεις της ουράς τον πρόβολό του. Ο Άγγλος ποιητής Έντμουντ Σπένσερ ( ) δείχνει τη χρήση της Μεγάλης Άρκτου ως ουράνιου ρολογιού: "By this the northern wagoner had set / His sevenfold teme behind the steadfast starre". Η από τον Όμηρο χρονολογούμενη χρήση της στη ναυτιλία συνεχίσθηκε και στις ερήμους της Αραβίας, «μέσα από τις οποίες οι ταξιδιώτες κατευθύνουν από τις `Αρκτους την πορεία τους, με τον ίδιο τρόπο που γίνεται στη θάλασσα» (Διόδωρος ο Σικελιώτης). Ο Σοφοκλής γράφει κάτι παρόμοιο, υποστηρίζοντας ότι η Άρκτος κατευθύνει τους ταξιδιώτες γενικά. Οι αστρολόγοι της εποχής του Σαίξπηρ όμως απέδιδαν στη Μεγάλη Άρκτο κακές επιδράσεις, και ο Εδμόνδος στον Βασιλιά Ληρ λέει ειρωνικά πως «η γέννησή μου συνέβη κάτω από τη Μεγάλη Άρκτο, έτσι έπεται ότι είμαι σκληρός και λάγνος». Για τη σημασία της Μεγάλης και της Μικράς Άρκτου, αρκεί να σημειωθεί ότι η Αρκτική περιοχή της Γης ονομάσθηκε έτσι από το γεγονός ότι οι Άρκτοι εκεί φαίνονται όλη την πολική νύκτα να περιφέρονται γύρω από το ζενίθ. Στη συνέχεια, η αντιδιαμετρική περιοχή ονομάσθηκε Ανταρκτική ή Ανταρκτίδα. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στη Μεγάλη Άρκτο 140 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 227. Οι α και ε είναι οι φωτεινότεροι αστέρες, δευτέρου μεγέθους. Ο α Μεγάλης Άρκτου, διπλός αστέρας, είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ντουμπέ (Dubhe), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Μεγάλης Άρκτου είναι γνωστός ως Μεράκ (Merak). Ο γ είναι ο Φέκντα (Phecda) ή Φαντ. Ο δ είναι ο Μεγκρέζ (Megrez). Ο ε είναι ο Αλιόθ (Alioth). O ζ καταχωρείται σήμερα ως Μιζάρ (Mizar) από λάθος του Σκάλιγκερ.

122 Ο η, στην άκρη της ουράς, έχει το όνομα Αλκάιντ (Alcaid). Ο θ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 3,17 και φασματικό τύπο F6 IV. Δείχνει μεγάλη ιδία κίνηση, 1,092 ανά έτος. Ο ι έχει το ιδιαίτερο όνομα Ταλιθά (Talitha). Ο κ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60 και φασματικό τύπο A1 V. Οι λ και μ είναι οι Βόρειος Τάνια (Tania Borealis) και η Νότιος Τάνια (Tania Australis), αντιστοίχως. Οι ν, ξ είναι οι Βόρειος Αλούλα (Alula Borealis) και η Νότιος Αλούλα (Alula Australis), αντιστοίχως. O ο (όμικρον) έχει και το όνομα Μουσκίντα (Muscida) O υ έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο F2 IV. Ο χ έχει φαιν.μέγεθος 3,71 και φασμ.τύπο K1 IIIb. Ο ψ έχει φαιν.μέγεθος 3,01 και φασμ.τύπο K1 III. Ο 15 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 4,48 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο 23 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 3,67 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο 26 Μεγάλης Άρκτου έχει φαιν.μέγεθος 4,50 και φασμ.τύπο A2 V. Ο 80 Μεγάλης Άρκτου, ως συνοδός του Μιζάρ, είναι πολύ γνωστός με το όνομα Αλκόρ (Alcor). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας 47 Μεγάλης Άρκτου, με φαινόμενο μέγεθος 5,10 και φασματικό τύπο G0V [2], έχει έναν εξωηλιακό πλανήτη, σε μέση απόσταση από αυτόν 314 εκατομμύρια χιλιόμετρα και με περίοδο περιφοράς γήινες ημέρες, ενώ το όλο σύστημα απέχει από εμάς 45,93 έτη φωτός και απομακρύνεται με ταχύτητα 12,6 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η μάζα του πλανήτη είναι 2,4 ως 7 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία, ενώ του αστέρα 10% μεγαλύτερη εκείνης του Ήλιου. Είναι από τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες που ανακαλύφθηκαν, καθώς ανακαλύφθηκε το Στις αρχές του 21ου αι. ανακαλύφθηκε και άλλος εξωηλιακός πλανήτης στη Μεγάλη Άρκτο, περί τον αστέρα HD (φαινόμενο μέγεθος 5,74 και φασματικός τύπος F7V, από τους θερμότερους με πλανήτη) και σε μέση απόσταση από αυτόν 132 εκατομμύρια χιλιόμετρα, αλλά σε τροχιά μεγάλης εκκεντρότητας (0,7) και περίοδο περιφοράς 256 γήινες ημέρες. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 130 έτη φωτός. Η μάζα του πλανήτη είναι περίπου δεκαπλάσια αυτής του Δία. - Ο αστέρας Λαλάντ (Lalande ή αλλιώς HD 95735), νάνος αστέρας φασματικού τύπου Μ2. Πρόκειται για τον έκτο κοντινότερο αστέρα στη Γη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού (ή για τον τέταρτο πλησιέστερο αστέρα, όταν λογαριάζει κανείς τον Άλφα του Κενταύρου ως μεμονωμένο αστέρα και όχι ως σύστημα αποτελούμενο από τρεις αστέρες ). - Ο δωδεκάτου μεγέθους αστέρας Giclas 196-3, σε απόσταση 70 έτη φωτός, είναι νεαρό διπλό σύστημα ερυθρού και φαιού νάνου. Η ηλικία τους εκτιμάται σε 100 εκατομμύρια έτη. Διαχωρισμός 350 AU ή 16. Η μάζα του φαιού νάνου υπολογίζεται σε 25 μάζες Δία. - Ο δι'εκλείψεων μεταβλητός αστέρας W Μεγάλης Άρκτου (W UMa) (φαινόμενο μέγεθος 7,75 ως 8,48, δηλαδή ορατός και με κιάλια) έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη την κατηγορία των «διπλών συστημάτων σε επαφή», που αποτελούνται από δύο αστέρες που περιφέρονται

123 ταχύτατα περί το κοινό κέντρο μάζας τους και τους συνδέει ένας «λαιμός» της ύλης τους. Η φυγόκεντρος δύναμη αποτρέπει τη συνένωσή τους σε ένα σώμα από τη βαρύτητα. - Το πλανητικό νεφέλωμα M97 (ή NGC 3587) έχει φαινόμενο μέγεθος 9,9 και είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Νεφέλωμα της Κουκουβάγιας» εξαιτίας του χαρακτηριστικού του σχήματος. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός. - Η Μικρή Άρκτος είναι γνωστή και για τους φωτεινούς της γαλαξίες (συνολικά περίπου 50 παρατηρούνται και με ερασιτεχνικά τηλεσκόπια). Οι κυριότεροι είναι: Το ζευγάρι Μ81/Μ82. Ο σπειροειδής Μ81 είναι από τους φωτεινότερους του γήινου ουρανού, με φαιν.μέγεθος 6,9 και απόσταση από τη Γη 12 εκατομμύρια έτη φωτός. Ο ιδιόμορφος Μ82 έχει φαινόμενο μέγεθος 9,3 και απόσταση από τη Γη 11,5 εκατομμύρια έτη φωτός. Ο Μ101 ή NGC 5457, γνωστός ως Pinwheel Galaxy, είναι ένας εντυπωσιακός σπειροειδής γαλαξίας με φαινόμενο μέγεθος 8,3 και απόσταση από τη Γη 27 εκατομμύρια έτη φωτός. Καταλαμβάνει στον ουρανό έκταση σχεδόν 1/5 της τετραγωνικής μοίρας!

124 Κύων Μέγας Κύων Μέγας ή Μέγας Κύων (Λατινικά: Canis Major, συντομογραφία: CMa) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο Νότιο ουράνιο ημισφαίριο. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Λέγεται ότι αναπαριστά έναν από τους σκύλους που ακολουθούν τον κυνηγό Ωρίωνα. Ο Μέγας Κύων περιλαμβάνει το Σείριο, το λαμπρότερο αστέρα του νυχτερινού ουρανού, κι αυτός ο αστέρας αποτελεί μέρος του Χειμερινού Τριγώνου. Ο Άλφα του Μεγάλου Κυνός, γνωστός και σαν Σείριος, είναι ο λαμπρότερος αστέρας, εάν εξαιρέσουμε τον Ήλιο, για τον παρατηρητή στη Γη. Είναι επίσης ένας από τους πλησιέστερους αστέρες. Το όνομα του αστέρα σημαίνει καυτός, εφόσον ο καλοκαιρινός καύσωνας σημειωνόταν αμέσως μετά την ανατολή του Σείριου κατόπιν συνόδου με τον Ήλιο. Οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν τέτοιες καλοκαιρινές μέρες κυνικά καύματα, καθώς μόνο οι κύνες ήταν αρκετά τρελοί για να βγουν έξω στον καύσωνα, μ' αποτέλεσμα ο αστέρας Σείριος να ταυτιστεί με κύνες. Ο αστερισμός έτσι έλαβε την ονομασία Μέγας Κύων. Ο β αστέρας του αστερισμού αυτού είναι γνωστός και ως Μουρζίμ. Εξαιτίας της λαμπρής παρουσίας του στο νυχτερινό ουρανό, ο Σείριος έκανε από νωρίς εντύπωση στους πρώτους αστρονόμους και αποτέλεσε κομμάτι της κουλτούρας αρκετών λαών, ιδιαίτερα των Αρχαίων Αιγυπτίων. Τα άλλα κύρια αστέρια του αστερισμού είναι : ε CMa: (1,51) Αντχάρα - παρθένοι δ CMa: (1,84) Ουέζεν - το βάρος β CMa: (1,98) Μουρζίμ - ο κήρυκας η CMa: (2,45) Αλάντρα - ο παρθένος ζ CMa: (3,00) Φουρούντ - ο λαμπρός μοναδικός γ CMa: (4,11) Μουλιφέν Ανάμεσα στα διάφορα άλλα (όχι κύρια) αστέρια που ανοίκουν στον αστερισμό, ξεχωρίζει ο VY Canis Majoris, που αποτέλει το πιο μεγάλο γνωστό μας αστέρι του σύμπαντος (2600 ηλιακές ακτίνες). Αξιοσημείωτα αντικείμενα του μακρινού ουρανού Σ' αυτήν την περιοχή του ουρανού δεν υπάρχουν πολλά λαμπρά αντικείμενα του μακρινού ουρανού. Το μόνο αντικείμενο του καταλόγου του Messier στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός είναι το Μ41 (NGC 2287), ανοιχτό σμήνος με οπτικό μέγεθος 4.6. Βρίσκεται περίπου 4 μοίρες απευθείας νότια του Σείριου. Το Μ41 απέχει σχεδόν 2350 έτη φωτός από τη Γη, περιλαμβάνει περίπου 8000 αστέρες, κι έχει διάμετρο περίπου 24 έτη φωτός. Αξίζει να σημειωθεί ότι περιλαμβάνει ορισμένους αστέρες τύπου Κ. Ο Νάνος του Μεγάλου Κυνός είναι ένας πρόσφατα ανακαλυφθείς νάνος γαλαξίας, ο οποίος περιστρέφεται γύρω από το Γαλαξία μας και βρίσκεται στον εν λόγω αστερισμό. Μυθολογία Ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στους ανατολίτες από τα πανάρχαια χρόνια. Στις αρχές της ευρωπαϊκής κλασσικής περιόδου, ο αστερισμός αυτός αναπαριστούσε τον Λαέλαπο, το

125 λαγωνικό του Ακταίωνος ή μερικές φορές το λαγωνικό της Πρόκριδος, νύμφης της Άρτεμης, ή το λαγωνικό που έδωσε η Ηώς στον Κέφαλο, τόσο ξακουστό για την ταχύτητα του ώστε ο Δίας το ανύψωνε στον ουρανό. Ο Μέγας Κύων (ή ίσως απλά ο αστέρας Σείριος) είναι το κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα, το οποίο καταδιώκει το Λαγό ή βοηθά τον Ωρίωνα στην μάχη του κατά του Ταύρου, όπως αναφέρουν ο Άρατος, ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Οι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται σ' ένα μόνο σκύλο, αλλά στα χρόνια των Ρωμαίων, ο Μικρός Κύων αναφέρεται ως ο δεύτερος σκύλος του Ωρίωνα. Οι μύθοι των Ρωμαίων αναφέρονται στον Μέγα Κύνα ως Custos Europae, ο σκύλος που φρουρεί την Ευρώπη αλλά που δεν καταφέρνει να αποτρέψει τη βίαιη απαγωγή της από τον Δία υπό τη μορφή ταύρου. Τον αναφέρουν και ως Janitor Lethaeus, ο κέρβερος της Κόλασης.

126 Μικρά Άρκτος Η Μικρά Άρκτος (Λατινικά, ονομαστική: Ursa Minor, γενική Ursae Minoris αστρον. σύμβολο: UMi) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αειφανής στην Ελλάδα. Το σημαντικότερο ξεχωριστό γνώρισμα της Μικράς Άρκτου είναι ότι στα χρόνια μας περιέχει τον Βόρειο Ουράνιο Πόλο. Συνορεύει μόνο με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Δράκοντα και Κηφέα. Τα επτά φωτεινότερα άστρα της Μικράς Άρκτου δίνουν την εντύπωση ότι σχηματίζουν μια κουτάλα, όμως τα 4 είναι αμυδρά. Το άστρο στην άκρη του χερουλιού της κουτάλας είναι ο Πολικός Αστέρας (Polaris), ο αστέρας που χρησιμεύει για τον εντοπισμό του Βορρά, όσο και του αστερισμού του: Βρίσκεται αν προεκτείνουμε το ευθύγραμμο τμήμα μεταξύ των α και β Μεγάλης Άρκτου προς την πλευρά του α κατά το πενταπλάσιο αυτού. Ονομασίες και ιστορία Λέγεται ότι τον αστερισμό καθιέρωσε τον 6ο αιώνα π.χ. ο Έλληνας αστρονόμος Θαλής ο Μιλήσιος, αλλά είναι βέβαιο ότι ήδη χρησιμοποιούταν ως οδηγός από τους ναυτικούς. Στην αρχαιότητα η Μικρά Άρκτος, που σημαίνει «Μικρή Αρκούδα», ονομαζόταν «το φτερό του Δράκοντα», και ήταν τμήμα του αστερισμού Δράκοντα. Το φτερό του Δράκοντα ως ομάδα αστέρων έχει πια προ πολλού ξεχαστεί. Ο Άρατος ο Σολεύς, Έλληνας επικός ποιητής, λέγεται ότι ονόμασε τον αστερισμό Κυνόσουρα, δηλαδή «ουρά σκύλου». Η ονομασία αργότερα υιοθετήθηκε και από τους Ρωμαίους ως Cynosura, και διατηρήθηκε μέχρι και μετά την Αναγέννηση. Στην αρχαία Ελλάδα, αυτή ήταν κυρίως που ξεχώριζε την Μικρά Άρκτο, καθώς μοιραζόταν τα ονόματα `Αρκτος, `Αμαξα, `Αγαννα και Ελίκη με την Μεγάλη Άρκτο. Ο Βρετανός ιστορικός και «μυθολόγος» του 19ου αι. Sir George William Cox ταύτισε τη λέξη με το Λυκόσουρα, που αρχικώς θα εσήμαινε «Ουρά του Φωτός» (πρβλ. τα λυκόφως, λυκαυγές). Αλλά αυτό δεν φαίνεται κατάλληλο για ένα όχι τόσο φωτεινό αστερισμό. Παρόμοια ηχητικώς ακούγεται το όνομα ενός αστερισμού από την αρχαία Μεσοποταμία, του Antasurra (= η άνω σφαίρα) ή Annassurra (= ψηλός όταν ανατέλλει;). Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν και το όνομα Ursa Phoenicia, από το αρχαίο ελληνικό όνομα του Πολικού Αστέρα, «Φοινίκη». Η παράδοση κατά την οποία οι Άρκτοι ήταν οι Κρητικές τροφοί του βρέφους Δία, που στη συνέχεια υψώθηκαν στους ουρανούς για την αφοσίωση στο καθήκον τους, υιοθετείται από τον Μανίλιο στον στίχο του: «Η μικρή αρκούδα που κούνησε τον δυνατό Δία». Οι Άραβες γνώριζαν τη Μικρά Άρκτο ως Al Dubb al Asghar, ακριβής μετάφραση του «Μικρά Άρκτος» που παρεφθαρμένη από τον Bayer απαντάται ως Dhub Elezguar, αλλά πριν επηρεασθούν από τους Έλληνες τη θεωρούσαν ως μια ακόμα νεκροφόρο τράπεζα, όπως και τη Μεγάλη Άρκτο, με τους αστέρες της ουράς να είναι οι βαρυπενθούσες κόρες (Banat al Naash al Sughra) του νεκρού που την ακολουθούν σε νεκρική πομπή, όπως ακριβώς και στην περίπτωση της Μεγάλης. Σε πιο βουκολική εκδοχή, ο (σημερινός) Πολικός Αστέρας ήταν ο Νεαρός Τράγος. Ακόμα, οι Άραβες παρομοίαζαν την Μικρά Άρκτο με ψάρι, ενώ την αποκαλούσαν και Al Fass, η Τρύπα από όπου περνά ο γήινος άξονας. Στους Πέρσες ήταν το Ihlilagji, το Μυροβάλανον ή καρπός της χουρμαδιάς, εκτός από τα κοινά με τη Μεγάλη Άρκτο Heft Rengh, Heft Averengh ή Hafturengh, διευκρινιζόμενα από το Kihin (= μικρή). Ο Γερμανός ανατολιστής Peter Jensen έβλεπε στη Μικρά Άρκτο τη Λεοπάρδαλη των Βαβυλωνίων, έμβλημα του σκότους, όπως το σκότος συμβόλιζε και στην Αίγυπτο ως το

127 Τσακάλι του θεού Σηθ. Οι Κινέζοι την ονόμαζαν Peih Sing. Οι αρχαίοι Σκανδιναυοί την αποκαλούσαν «το μικρότερο άρμα» ή Θρόνο του Θωρ, και οι απόγονοί τους στη σημερινή Δανία και Ισλανδία ακόμα τη λένε Litli Vagn, Μικρό Κάρο. Ο Δάντης αποκαλούσε τους 7 αστέρες της Cornu, όνομα κοινό και στους αμέσως επόμενους αιώνες, όπως φαίνεται και από το τρίτο γράμμα του Αμέριγκο Βεσπούτσι που ονομάζει τη Μικρά Άρκτο Elcorno. Παρόμοια, ήταν η Bocina (= σάλπιγγα) των Ισπανών βοσκών και Bogina (= βόας) των Ιταλών ναυτικών. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες δίνουν την ονομασία Alruc(c)aba με αποτέλεσμα τη σύνθετη λέξη Dubherukabah που δίνει ο Ριτσιόλι. Ο Καίσιος παρομοίασε την Μικρά Άρκτο με το άρμα που στάλθηκε από τον Ιωσήφ να φέρει τον πατέρα του στην Αίγυπτο, με το άρμα που μετέφερε τον Προφήτη Ηλία στους ουρανούς και με την αρκούδα που κατέσφαξε ο Δαυίδ. Το συνηθέστερο λαϊκό όνομα έως σήμερα στις ΗΠΑ για τον αστερισμό είναι Little Dipper (= Μικρή Κουτάλα). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στη Μικρά Άρκτο 27 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 54. Ο α Μικράς Άρκτου είναι πολύ γνωστός ως ο Πολικός Αστέρας, και είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 2,02. Ο β Μικράς Άρκτου, ο δεύτερος σε φωτεινότητα, επίσης έχει ιδιαίτερο όνομα : Κοτσάμπ (Kochab). Ο γ είναι ο Φερκάντ (Pherkad). Ο δ είναι γνωστός και ως Γιλντούν (Yildun). Ο ε έχει φαινόμενο μέγεθος 4,23 και φασματικό τύπο G5 III. Ο ζ, με φαινόμενο μέγεθος 4,32 και φασματικό τύπο A3 V, ονομαζόταν στην Κίνα Kow Chin. Ο 5 Μικράς Άρκτου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,25 και φασματικό τύπο K4 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό O γαλαξίας «Νάνος της Μικράς Άρκτου» ή UGC 9749 είναι μέλος της Τοπικής Ομάδας σε απόσταση «μόλις» έτη φωτός από τη Γη. Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 10,9 αλλά η πολύ χαμηλή επιφανειακή του λαμπρότητα τον καθιστά αόρατο για ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, παρά το ότι έχει φαινομενικές διαστάσεις 27 Χ 16 λεπτά του τόξου. Ο ιδιόμορφος γαλαξίας Arp 185 ή NGC 6217 έχει φαιν.μέγεθος 11,2.

128 Κύων Μικρός Κύων Μικρός (Λατινικά: Canis Minor, συντομογραφία: CMi) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός το νότιο σύνορο του οποίου εφάπτεται σχεδόν στον ουράνιο ισημερινό κι έτσι βρίσκεται όλος σχεδόν στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Ο Μικρός Κύων συνορεύει με 4 άλλους αστερισμούς: τους Διδύμους, τον Μονόκερω, την Ύδρα και τον Καρκίνο. Είναι ορατός από την Ελλάδα τα χειμωνιάτικα βράδια και στις αρχές της άνοιξης. Το όνομά του σημαίνει «μικρό σκυλί». Στους αρχαίους 'Ελληνες ο Μικρός Κύων ήταν γνωστός ως Προκύων, επειδή ανέτελλε λίγο πριν τον Μέγα Κύνα (στην αρχαιότητα, τώρα ανατέλλουν σχεδόν ταυτοχρόνως ). Τώρα όμως αυτό αποδίνεται στον φωτεινότερο αστέρα του, τον α. Το σύγχρονο όνομα προέρχεται από τα λατινικά Catellus και Catulus, που σημαίνουν κουτάβι, παρότι οι κλασικοί Ρωμαίοι υιοθέτησαν το

129 ελληνικό όνομα (Procyon ο Οράτιος, Antecanis o Κικέρων). Για τους λάτρεις της μυθολογίας ήταν ο σκύλος του Ακταίωνος ή ένα από τα σκυλιά της Αρτέμιδος, ή ακόμα ο ίδιος ο Άνουβις των Αιγυπτίων. Αλλά για τους περισσότερους ήταν το δεύτερο κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα. Ο Φιρμικός ονομάζει τον Μικρό Κύνα Αργίωνα, προφανώς από τον Άργο. Εναλλακτικά, θεωρούσαν πως αντιπροσώπευε το αγαπημένο σκυλάκι της Ελένης που χάθηκε στον Πορθμό του Ευρίπου, για το οποίο προσευχήθηκε να το ξαναζήσει ο Δίας στον ουρανό. Ο Μικρός Κύων μοιράσθηκε τη σύνθετη ονοματολογία του Μεγάλου Κυνός, όπως φαίνεται από την Αλμαγέστη του 1515, ενώ ο Bayer του επεφύλασσε τα περίεργα ονόματα Fovea (= λάκκος) και Συκάμινος (το δέντρο μουριά), ισοδύναμο ενός από τα αραβικά ονόματα για τον αστερισμό. Οι Άραβες τον ονόμαζαν Al Shira al Shamiyyah, δηλαδή «Ο Λαμπρός της Συρίας», καθώς εξαφανιζόταν από τη ματιά τους δύοντας πέρα από εκείνη τη χώρα. Αυτό παρεφθάρηκε στη Δύση σε Alsehere, Ascemie, Algameisa, Aschemie, Aschere και Alsahare alsemalija. Επίσης βρίσκουμε το Al Jummaiza (= μουριά), που κατ' άλλους είναι στην πραγματικότητα το Al Ghumaisa, ο αμυδρός ή ο δακρυσμένος, εξαιτίας ενός αραβικού μύθου που ήθελε τον Μικρό και τον Μεγάλο Κύνα αδέρφια του Κανώπου. Από τους Ρωμαίους, οι Άραβες υιοθέτησαν και το Al Kalb al Asghar (= ο Μικρότερος Σκύλος), που πάλι πήραν πίσω οι Ευρωπαίοι ως «εννοιολογικό αντιδάνειο» με τις μορφές Alcheleb Alasgar (Chilmead), Kelbelazguar (Ριτσιόλι). Επίσης, οι Άραβες μετέφρασαν και το ελληνικό όνομα ως Al Kalb al Mutakaddim (= ο σκύλος που προηγείται). Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) ο Καίσιος θεώρησε πως ο Μικρός Κύων ήταν το σκυλί του Τωβία. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι έπρεπε να είναι ο Πασχάλιος Αμνός. Ο Γκουλντ του απέδιδε 51 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους, ενώ ο Αργκελάντερ μόνο 15 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι και ο Heis 37. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Μικρού Κυνός, είναι ο κατά πολύ φωτεινότερος όλων των αστέρων του αστερισμού, πολύ γνωστός με το αρχαίο όνομα του όλου αστερισμού: Προκύων, όπου και παραπέμπουμε. Ο β Μικρού Κυνός έχει το ιδιαίτερο όνομα Γκομέισα. Ο γ, πολύ αμυδρότερος, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,32 και φασματικό τύπο K3 III με έντονες φασματικές γραμμές Fe. Ο HR 3145 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,39 και φασματικό τύπο K2 III. Ο 6 Μικρού Κυνός έχει φαιν.μέγεθος 4,54 και φασμ.τύπο K1 III με έντονες φασματικές γραμμές Ba. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας BD , με φαινόμενο μέγεθος 9,86 και φασματικό τύπο M4 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 12,34 έτη φωτός ή 116,7 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον 32ο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση όμως αυτή αυξάνεται συνεχώς με ρυθμό 18 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Η μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 3,758 δευτερόλεπτα του τόξου

130 ανά έτος έναντι μόνο 1,326 του Σειρίου, φανερώνει ότι ποτέ στο παρελθόν δεν μας πλησίασε πολύ περισσότερο. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 12. Το μεγάλο αλλά αμυδρό πλανητικό νεφέλωμα PK ή Abell 24 με φαιν.μέγεθος 13,6 είναι προσιτό μόνο σε μεγάλα τηλεσκόπια. Λέων Μικρός Λέων Μικρός (Λατινικά: Leo Minor, συντομογραφία: LMi) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Μεγάλη Άρκτο, Λύγκα και Λέοντα. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, ορατός ολόκληρος τις ανοιξιάτικες νύχτες, μέχρι τα τέλη Ιουλίου.

131 Ο Εβέλιος, που τον σχημάτισε με βάση 18 αστέρες από τον Λέοντα και τη μεγάλη Άρκτο, ονόμασε τον Μικρό Λέοντα έτσι επειδή, όπως είπε, «είχε την ίδια φύση» με αυτούς τους γειτονικούς αστερισμούς. Ο Πτολεμαίος περιελάμβανε μερικούς αστέρες από εδώ στους «αμορφώτους» του Λέοντος («αμόρφωτοι» ονομάζονταν οι αστέρες που δεν συμμετείχαν στην κατασκευή της μορφής που απεικόνιζε ένας αστερισμός). Ο Γερμανός αστρονόμος Christian Ludwig Ideler ( ) υπέθετε ότι οι αστέρες του σημερινού Μικρού Λέοντος ήταν η Al Thiba wa-auladuha (= η Γαζέλα με το μικρό της) των Αράβων, αλλά ο Lach υπεστήριξε πως ήταν Al Haud (= η λιμνούλα) μέσα στην οποία ήταν η γαζέλα. Αργότερα, ο Βρετανός αστρονόμος Richard Anthony Proctor ( ) μετέβαλε αυθαιρέτως την ονομασία του αστερισμού σε Leaena (= Λέαινα), μια μετονομασία που βέβαια δεν επεκράτησε. Ο Ζωδιακός της Δενδερά στην Αίγυπτο έχει στη θέση αυτή του ουρανού τον ζωδιακό Καρκίνο, μάλλον από παρανόηση, καθώς αρκετοί βλέπουν στους αστέρες του Μικρού Λέοντος μαζί με άλλους από τα πόδια της Μεγάλης Άρκτου ένα καλά σχηματισμένο σκαραβαίο, την αιγυπτιακή απεικόνιση του αστερισμού του Καρκίνου. Η ευρύτερη περιοχή του ουρανού ήταν αφιερωμένη στον θεό Πτα των Αιγυπτίων. Οι Κινέζοι διέκριναν δύο συναστρώσεις εδώ, το Nuy Ping (= το Εσωτερικό Παραπέτασμα) και τον Seaou Wei. Αλλά συμπεριελάμβαναν επίσης τους δύο Λέοντες στον δικό τους μεγάλο «Δράκοντα» και σε ακόμα ένα ουράνιο σχήμα, το «Αυτοκρατορικό άρμα». Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Μικρό Λέοντα 21 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 40. Μόνο ο β Μικρού Λέοντος έχει όνομα με γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου (ονομασία κατά Bayer). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο 46 Μικρού Λέοντος είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,83 και φασματικό τύπο K0 III. Ο Εβέλιος τον χαρακτήρισε με το επίθετο Praecipua (= ο πρωτεύων), που ο Τζιουζέπε Πιάτσι το εισήγαγε ως κύριο όνομα στον «Κατάλογο του Παλέρμο». Ο β Μικρού Λέοντος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,21 και φασματικό τύπο G9 III. Ο 21 Μικρού Λέοντος έχει φαιν.μέγεθος 4,48 και φασματικό τύπο A7 V. Ο 10 Μικρού Λέοντος έχει φαιν.μέγεθος 4,55 και φασματικό τύπο G8 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή βρίσκεται σε μία κατεύθυνση μακριά από τον γαλαξιακό ισημερινό (γαλαξιακό επίπεδο ), ο Μικρός Λέων είναι φτωχός σε σώματα του δικού μας Γαλαξία. Μόνο μερικοί μακρινοί γαλαξίες διακρίνονται, ανάμεσα στους οποίους φωτεινότερος είναι ο NGC 3344 (φαινόμενο μέγεθος 9,9).

132 Μικροσκόπιον (αστερισμός) Μικροσκόπιον (Λατινικά: Microscopium, συντομογραφία: Mic) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με 5 αστερισμούς, τους Αιγόκερω, Τοξότη, Ινδό, Γερανό και Νότιο Ιχθύ. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή παρά το ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα τις καλοκαιρινές νύχτες, μέχρι και τον Νοέμβριο. Μία παλαιότερη ουράνια μορφή βρισκόταν στην περιοχή του Μικροσκοπίου και ίσως το περιελάμβανε, αναφερόμενη σε γερμανικό αστρονομικό έργο του 1564 ως Neper (Τρύπανον). Ο Γερμανός αστρονόμος Christian Ludwig Ideler ( ) ομοίως το ονομάζει Bohrer (τρυπάνι) και το περιγράφει ως εξής: «Κείται στην ουρά του Τοξότου και του Αιγόκερω, και έχει πολλούς αστέρες, δύο από αυτούς στην κεφαλή του τρυπάνου και τρεις στο σίδερο.» Αντιθέτως, ο Καμίλ

133 Φλαμαριόν στο Les Etoiles αναφέρει το Neper ως τον πρόδρομο του Μονόκερω, στον χειμερινό ουρανό. Οι φωτεινότεροι αστέρες Δεν υπάρχει στον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του 4,5 μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Παρά το γεγονός αυτό, ο Γκουλντ του απέδιδε 69 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Μικροσκοπίου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,90 (δεν είναι ο φωτεινότερος στον αστερισμό ) και φασματικό τύπο G7 III. Ο γ Μικροσκοπίου είναι ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 4,67 και φασματικό τύπο G6 III. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,71 και φασμ.τύπο A1 V. Ο θ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,82 και ιδιόμορφο φασμ.τύπο Ap με έντονες φασματικές γραμμές χρωμίου, ευρωπίου και στροντίου. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας Lacaille 8760 (ή HD ), με φαιν.μέγεθος 6,67 και φασμ.τύπο M0 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 12,61 έτη φωτός ή 119,3 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον τριακοστό τρίτο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση όμως αυτή αυξάνεται συνεχώς με ρυθμό 28 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Η πολύ μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 3,452 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος έναντι μόνο 1,326 του Σειρίου, φανερώνει ότι ποτέ στο παρελθόν δεν μας πλησίασε πολύ περισσότερο. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 8,7, δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου. Το Μικροσκόπιον διαθέτει και αρκετούς αμυδρούς γαλαξίες, με φωτεινότερο τον NGC 6925 (φαιν.μέγεθος 11,3).

134 Μονόκερως (αστερισμός) Μονόκερως (Λατινικά: Monoceros, συντομογραφία: Mon) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1624 από τον Bartsch, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο αστερισμός του Μονόκερω εισήχθηκε από τον Εβέλιους. Μέρος αυτού βρίσκεται στο Β ημισφαίριο. Εκτείνεται μεταξύ του Ωρίωνα και Ύδρας, νότια των Διδύμων και βόρεια του Μεγάλου Κυνός. Περιλαμβάνει 76 ορατούς αστέρες από 3ου μέχρι 6ου μεγέθους. Στον αστερισμό αυτό εμφανίσθηκαν δυο νέοι αστέρες. Ο ένας το 1918 στο μέγιστο της λαμπρότητάς του ως 5,5 μεγέθους, ορατός για γυμνού οφθαλμού, μετέπεσε όμως αργότερα στο ελάχιστο, και έκτοτε παραμένει ως 15ου μεγέθους. Ανακαλύφθηκε από τον Βολφ. Ο έτερος ανακαλύφθηκε το 1939 υπό των Χουίπλ και Βάσμαν που πιθανώς έφθασε στο μέγιστο της

135 λαμπρότητάς του 4,5 βαθμού και στη συνέχεια περιέπεσε στο 15,8 βαθμό όπου και παραμένει. Από τους πλέον αξιόλογους μεταβλητούς αστέρες του αστερισμού αυτού είναι ο Τ και ο U αμφότεροι ορατοί δια γυμνού οφθαλμού, οι περισσότερο λαμπροί, ο μεν Τ μεταξύ 5,8-6,8 και λόγω εκλείψεως μεταβλητός εντός περιόδου 27 ημερών και ο U εντός περιόδου 92 ημερών μεταξύ 5,6 και 7,3 συγκαταλεγμένοι στους μακροπερίοδους μεταβλητούς. Επίσης δύο σμήνη αστέρων, δύο συστροφές όπως ονομάζονται βρίσκονται στον αστερισμό του Μονόκερω εκ των οποίων ο μεν φέρει αριθμό 2323 στο «Νέο γενικό κατάλογο» και αριθμό 50 στο κατάλογο των νεφελωμάτων του Μεσιέ. Το δε 2264 είναι δε ορατά και διαφαίνονται σε αστέρες με δυνατά κιάλια. Ιδιαίτερης σημασίας όμως είναι το με αριθμό 2261 νεφέλωμα στο μέσω του οποίου βρίσκεται ο R του Μονόκερω. Το νεφέλωμα αυτό μεταβάλει σχήμα, μέγεθος και ένταση λαμπρότητας σε περίοδο λίγων ημερών. Φαίνεται δε πιθανόν ότι το νεφέλωμα αυτό δεν έχει ίδιο φως αλλά καθίσταται ορατό από ανάκλαση και διάχυση του αστέρα που το περιβάλει. Τέλος μεταξύ των αστέρων του Μονόκερω συγκαταλέγονται και ο ένας των πέντε λαμπρότερων τριπλών αστέρων που φέρει τον αριθμό 11 στον αστερισμό. Οι τρεις που συνιστούν αυτό το σύστημα είναι μεγέθους 5,0 5,6 και 6,0. [απόκρυψη] π σ ε

136 Μυία Μυία (=μύγα, Λατινικά: Musca, συντομογραφία: Mus) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Νότιο Σταυρό, Κένταυρο, Τρόπιδα, Χαμαιλέοντα, Πτηνόν και Διαβήτη. Είναι πολύ νότιος αστερισμός και έτσι είναι τελείως αόρατος από την Ελλάδα. Η αρχική ονομασία του αστερισμού ήταν Musca Australis vel Indica, δηλαδή η Νότιος ή Ινδική Μυία, καθώς μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα μ.χ. αναγνωριζόταν ο αστερισμός Musca Borealis (η Βόρειος Μυία) στην πλάτη του Κριού. Υποτίθεται ότι ο Lacaille τον δημιούργησε πρώτος από την Apis (Μέλισσα) του Bayer, αλλά ήδη από το 1679 ο Halley είχε αποκαλέσει τον αστερισμό Musca Apis, και ακόμα νωρίτερα ο Riccioli τον είχε καταλογογραφήσει ως Apis seu Musca. Από την άλλη, μέχρι το 1872 η πλανισφαίρα του Stieler έγραφε Biene (μέλισσα) και ένας εναλλακτικός τίτλος στη Γαλλία ήταν Abeille. Ο Ιούλιος Σίλερ είχε ενώσει τη Μυία με το Πτηνόν και τον Χαμαιλέοντα για να αναπαραστήσει την προμήτορα Εύα στους ουρανούς. Οι φωτεινότεροι αστέρες

137 Ο Γκουλντ απέδιδε στη Μυία 75 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Μυίας είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,69 και φασματικό τύπο B2 IV-V. Ο β Μυίας έχει φαινόμενο μέγεθος 3,05 και φασματικό τύπο B2 V. Αποτελεί διπλό σύστημα με διαχωρισμό 1,3 δευτερόλεπτο της μοίρας. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 3,87 και φασμ.τύπο B5 V. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,62 και φασμ.τύπο K2 III. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,11 και φασμ.τύπο M5 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,64 και φασμ.τύπο A7 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο Καινοφανής της Μυίας του 1998 ανακαλύφθηκε από τον William Liller στη Χιλή στις 29 Δεκεμβρίου του έτους εκείνου και στο μέγιστο της λαμπρότητάς του ήταν ορατός και με κιάλια (φαιν.μέγεθος 8,5). - Το φωτεινό ανοικτό σμήνος NGC 4463 έχει φαιν.μέγεθος 7,2 και φαινόμενη διάμετρο 5. - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 4372 έχει φαιν.μέγεθος 7,8 και το NGC ,4. Το πλανητικό νεφέλωμα MyCn 18 είναι γνωστό ως «Νεφέλωμα της Κλεψύδρας» από το χαρακτηριστικό του σχήμα. Αλλά το φωτεινότερο πλανητικό νεφέλωμα στη Μυία είναι το NGC 5189, με φαιν.μέγεθος 10,3 και φαινόμενη διάμετρο 2,3 λεπτά της μοίρας.

138 Τρίγωνον Νότιον Τρίγωνον Νότιον (Λατινικά: Triangulum Australe, συντομογραφία: TrA) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με 4 αστερισμούς, τους Γνώμονα, Διαβήτη, Πτηνόν και Βωμό. Βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και είναι αόρατος στο σύνολό του από την Ελλάδα, παρότι θα ήταν εμφανέστερος από τον βόρειο αστερισμό Τρίγωνον αν οι δύο αστερισμοί μπορούσαν να τοποθετηθούν ο ένας δίπλα στον άλλο. Ονομασίες και ιστορία Ο Καίσιος παραθέτει ονόματα για τον αστερισμό που προέρχονται από το βόρειο Τρίγωνον, ανάμεσά τους το Almutabet algenubi «στους νεώτερους Άραβες», πράγμα που σημαίνει ότι είτε οι Άραβες είχαν προηγηθεί του Bayer, είτε ότι έμαθαν αμέσως για το έργο του. Επίσης, ο Καίσιος απεκάλεσε το Νότιον Τρίγωνον Τρεις Πατριάρχες (δηλαδή Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ) για τους τρεις φωτεινότερους αστέρες του. Ο Ιούλιος Σίλερ αντιθέτως κατέφυγε στην ασυνήθιστη για αστερισμό ονομασία Signum Tau, δηλαδή ο «Αστερισμός Ταυ», με κίνδυνο

139 παρερμηνείας ως όνομα αστέρα. Ο Βρετανός αστρονόμος Richard Anthony Proctor ( ) καταλογογράφησε τον αστερισμό ως απλώς Triangulum, καθώς στον βορρά αντί του σημερινού αστερισμού Τρίγωνον είχε τα «Μικρόν Τρίγωνον» και «Μέγα Τρίγωνον» (βλ. και Τρίγωνον), πράγμα που βέβαια θα δημιουργούσε σύγχυση. Οι Κινέζοι ανεγνώριζαν επίσης το Νότιον Τρίγωνον ως San Kio Hung. Οι ναυτικοί των προηγούμενων αιώνων εξάλλου ανεγνώριζαν τους αστέρες α, β και γ ως «τα Αστέρια του Τριγώνου». Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 46 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο αστέρας α Νοτίου Τριγώνου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 1,92 και φασματικό τύπο K2 IIb-IIIa. Αναφέρεται μερικές φορές και με το τετριμμένο ιδιαίτερο όνομα Atria (= Alpha Triangulum Australis). Απέχει από τη Γη περί τα 415 έτη φωτός. Ο β Νοτίου Τριγώνου έχει φαινόμενο μέγεθος 2,85 και φασματικό τύπο F2 III. Απέχει από τη Γη 40 έτη φωτός, κάτι που τον καθιστά μαζί με τον ζ τους δύο πλησιέστερους αστέρες του αστερισμού που είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 2,89 με φασμ.τύπο A1 V. Απέχει από τη Γη 183 έτη φωτός. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,85 και φασμ.τύπο G2 II. Απέχει από τη Γη περίπου 620 έτη φωτός. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,11 με φασμ.τύπο K1 III. Απέχει από τη Γη 216 έτη φωτός. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας ι Νοτίου Τριγώνου είναι τριπλός και επιπλέον το ένα μέλος του είναι μεταβλητός αστέρας του τύπου «γ Δοράδος». - Το ανοικτό σμήνος αστέρων NGC 6025, σχεδόν στο σύνορο με τον Γνώμονα, είναι το φωτεινότερο του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 5,1 και φαινόμενη διάμετρο 12. Με μεγάλα ερασιτεχνικά τηλεσκόπια διακρίνονται τα πλανητικά νεφελώματα NGC 5979 και PK (φαιν.μεγέθη 13,0 και 12,5 αντιστοίχως). Νότιος Ιχθύς Ο Νότιος Ιχθύς (Λατινικά: Piscis Austrinus, συντομογραφία: PsA) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με 5 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Υδροχόος, Αιγόκερως, Μικροσκόπιον, Γερανός και Γλύπτης. Είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα.Πίνακας περιεχομένων [Απόκρυψη] 1 Ονομασίες και ιστορία 2 Οι φωτεινότεροι αστέρες 3 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό 4 Διαδικτυακοί Τόποι

140 Ονομασίες και ιστορία Ο Άρατος ο Σολεύς περιγράφει τη μορφή ως ένα ψάρι που κείται ανάσκελα, κάτι που δεν διατηρείται στις νεότερες απεικονίσεις, οι οποίες το δείχνουν να κολυμπά μέσα στο νερό που χύνει η υδρία του Υδροχόου. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστός και ως Ιχθύς, Ιχθύς μέγας (το Piscis Magnus των Ρωμαίων) και Ιχθύς μονάζων (Piscis solitarius). O Υγίνος κάνει λόγο για δυό ψάρια, όπως και στους γνωστούς Ιχθύες, αλλά εδώ οι διαστάσεις τους ήταν άνισες: Το μεγαλύτερο ψάρι ήταν ο Solitarius και το μικρότερο από «κάτω» του (νοτιότερα) το ονόμασε Piscis Notius από τον αρχαιοελληνικό αστερισμό. Μία ακόμα λατινική ονομασία ήταν το Piscis Capricorni από τη θέση του κοντά στον Αιγόκερω. Mνημονεύεται ιδιαιτέρως από τον Αβιηνό ως ο Μείζων Ιχθύς, ενώ ο Λονγκφέλοου στις σημειώσεις του για τη μετάφραση της Θείας Κωμωδίας αποκαλεί τον Νότιο Ιχθύ «Χρυσό Ψάρι». Αμφότερες οι ονομασίες οφείλονται πιθανότατα στο ότι είναι μάλλον ευδιάκριτος, ενώ οι γνωστοί Ιχθύες του ζωδιακού είναι πολύ αμυδρός αστερισμός. Η μορφή του Νοτίου Ιχθύος παραδόξως παραλείπεται από τη σφαίρα του Φαρνέζε. Στη Χριστιανική παράδοση εντάσσεται η αναπαράσταση του Νοτίου Ιχθύος από τον Schickard ως το ψάρι του Αποστόλου Πέτρου με το νόμισμα στο στόμα του. Οι `Αραβες ενσωμάτωναν αρκετούς αστέρες του σημερινού Γερανού στον Νότιο Ιχθύ, παρότι υιοθέτησαν την ελληνική ονομασία μεταφρασμένη ως Al Hut al Janubiyy, που παραφράσθηκε κατά τον ύστερο Μεσαίωνα ως Haut elgenubi, μέχρι και Ahaut Algenubi στις σφαίρες του Βρετανού John Chilmead τον 17ο αιώνα. Σύμφωνα με τον Bayer, ο Νότιος Ιχθύς συμμετείχε στον αστρολογικό χαρακτήρα του πλανήτη Κρόνου. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον Νότιο Ιχθύ 75 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. Ο α (άλφα) Νοτίου Ιχθύος, είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Φομαλώ, που μοιάζει με γαλλικό, αλλά στην πραγματικότητα είναι αραβικής ετυμολογίας. Πραγματικά, με φαινόμενο μέγεθος 1,16 είναι ο κατά πολύ φωτεινότερος όλων των αστέρων του αστερισμού και ξεχωρίζει σε όλη την περιοχή εκείνη του ουρανού. Ο β Νοτίου Ιχθύος σημείωνε κατά τον Al Tizini το στόμα του ψαριού αντί του α. Ο φασματικός τύπος του είναι A0 V και το φαινόμενο μέγεθος 4,29. Ο γ, φαιν.μεγέθους 4,46, έχει φασματικό τύπο A0 III (λευκός γίγαντας). Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,21 και φασμ.τύπο G8 III (κίτρινος γίγαντας). Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,17 και φασμ.τύπο B8 V (κυανός νάνος). Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,34 και φασμ.τύπο A0 V. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 4,50 και φασμ.τύπο A2 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας Lacaille 9352, με φαινόμενο μέγεθος 7,34 και φασματικό τύπο M1.5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 11,47 έτη φωτός ή 108,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον εικοστό όγδοο κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, τον Σείριο ως 2, κλπ.). Η απόσταση όμως αυτή αυξάνεται συνεχώς με ρυθμό 10 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Η πολύ μεγάλη πάντως ιδία κίνηση του αστέρα, 6,895 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος έναντι μόνο 1,326 του Σειρίου είναι η τέταρτη μεγαλύτερη ιδία

141 κίνηση ανάμεσα σε όλους τους αστέρες του ουρανού και φανερώνει ότι ποτέ στο παρελθόν δεν μας πλησίασε πολύ περισσότερο. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 9,6, δηλαδή είναι και στην πραγματικότητα πολύ αμυδρότερος του Ήλιου. Κατά τα άλλα, ευρισκόμενος μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο, ο Νότιος Ιχθύς έχει να παρουσιάσει μόνο μερικούς γαλαξίες, όπως είναι ο NGC 7314 με φαινόμενο μέγεθος 11,0, ο NGC 7135 με φαιν.μέγεθος 11,7 και ο IC 5271 με φαιν.μέγεθος 11,6. Σταυρός του Νότου Ο Νότιος Σταυρός (Λατινικά: Crux, συντομογραφία: Cru), πιο γνωστός ως «Σταυρός του Νότου», είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603 στην Ουρανομετρία και διαχωρίστηκε έτσι από τον Κένταυρο. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αποτελεί τον μικρότερο αστερισμό αλλά έναν από τους πιο ευδιάκριτους. Τρεις πλευρές του περιτριγυρίζονται από τον αστερισμό Κενταύρου, ενώ προς τα νότια βρίσκεται ο αστερισμός Μυία (Musca). Ο Σταυρός του Νότου ήταν για τους αρχαίους Έλληνες τμήμα του Κενταύρου, αλλά ορίστηκε ως ξεχωριστή ομάδα αστέρων τον 16ο αιώνα μετά την εξερευνητική αποστολή του Αμέρικο Βεσπούτσι στη Νότια Αμερική το Ο Βεσπούτσι χαρτογράφησε τους δυο αστέρες, Άλφα του Κενταύρου και Βήτα του Κενταύρου,

142 καθώς και τους αστέρες του Σταυρού του Νότου. Αν και αυτοί οι αστέρες ήταν γνωστοί στους αρχαίους Έλληνες, η σταδιακή μετάπτωση τους έχει φέρει χαμηλά κάτω από τον ορίζοντα της Ευρώπης μ' αποτέλεσμα να ξεχαστούν. Οι φωτεινότεροι αστέρες Οι α1 (A) και α2 (B) έχουν φαινόμενα μεγέθη 1,33 και 1,74 (εξαιτίας του μικρού διαχωρισμού τους φαίνονται στο γυμνό μάτι και με κιάλια ως ενιαίος αστέρας φαινόμενου μεγέθους 0,86). Οι φασματικοί τους τύποι είναι B1 IV και B2 V αντιστοίχως. Ο A είναι φασματοσκοπικώς διπλός και ένας άλλος αστέρας, ο C, τους ακολουθεί στον χώρο. Συνεπώς πρόκειται για τετραπλό σύστημα. Η απόσταση του συστήματος από τη Γη ανέρχεται σε 370 έτη φωτός, αλλά μειώνεται με ρυθμό 11,2 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Ο β Νοτίου Σταυρού με φαιν.μέγεθος 1,25 είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Μιμόζα. Ο γ είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας, με μέσο φαιν.μέγεθος 1,59 και φασματικό τύπο M3 III, οπότε η απόστασή του των 88 ετών φωτός από τη Γη τον καθιστά τον πλησιέστερο ερυθρό γίγαντα. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 2,80 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,59 και φασμ.τύπο K4 III. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,04 και φασμ.τύπο B2 V. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,15 και φασμ.τύπο F2 III. Ο θ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο Am. Ο θ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,72 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,69 και φασμ.τύπο K0 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,62 και φασμ.τύπο B4 Vne. Ο μ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο B2 IV-V. Ο HR 4823 έχει φαιν.μέγεθος 4,93 και φασμ.τύπο B6 IVe. Ο HR 4848 έχει φαιν.μέγεθος 4,65 και φασμ.τύπο B3 V. Αξιοσημείωτα αντικείμενα του μακρινού ουρανού Επειδή τέμνεται (στο νότιο μέρος του) από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Νότιος Σταυρός, παρότι μικρός σε έκταση, περιέχει αρκετά σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Το Νεφέλωμα Coalsack είναι το πιο περίοπτο σκοτεινό νεφέλωμα του ουρανού, το οποίο φαίνεται ξεκάθαρα με το γυμνό μάτι υπό τη μορφή μεγάλης σκοτεινής κηλίδας διαστάσεων Ένα άλλο αντικείμενο στον αστερισμό του Νότιου Σταυρού είναι το ανοικτό σμήνος NGC 4755, πιο γνωστό (στους αγγλόφωνους) ως Jewel Box ή Kappa Crucis Cluster, που ανακαλύφθηκε από τον Nicolas Louis de Lacaille το Απέχει περίπου έτη φωτός, έχει φαιν.μέγεθος 4,2 και αποτελείται από σχεδόν 100 αστέρες διασκορπισμένους σε μια τετράγωνη περιοχή περίπου 20 ετών φωτός. - Τα αμέσως φωτεινότερα ανοικτά σμήνη αστέρων Ru 98 (στη νοτιοδυτική γωνία του αστερισμού) και NGC 4609 έχουν φαινόμενα μεγέθη 7,0 και 6,9 αντιστοίχως. - Ο ενάτου μεγέθους αστέρας E-B 365, μόλις 2 λεπτά της μοίρας δυτικά του β Νότιου Σταυρού, είναι ένα από τα ερυθρότερα άστρα στον ουρανό, με δείκτη χρώματος (B-V) = 5,8. Ο αστέρας HD (φαιν.μεγέθους 6,99 και φασμ.τύπου F8-G0 V), που απέχει από

143 εμάς 125,8 έτη φωτός, έχει ένα εξωηλιακό πλανήτη με μάζα μεγαλύτερη από το εκατονταπλάσιο της μάζας της Γης, που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 10 ημέρες 21 ώρες και 9 λεπτά σε τροχιά με υψηλή εκκεντρότητα, 0,558. Η απόσταση πλανήτηαστέρα είναι μόλις το 1/10 της αποστάσεως Γης-Ηλίου. Νότιος Στέφανος Ο Νότιος Στέφανος (Λατινικά: Corona Australis, συντομογραφία: CrA) είναι μικρός αστερισμός του νοτίου ημισφαιρίου που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Τοξότη, Τηλεσκοπίου, Βωμού και Σκορπιού, αποτελούμενος από αμυδρείς αστέρες οι λαμπρότεροι των οποίων δεν υπερβαίνουν το 4ο μέγεθος. Συνορεύει με

144 αυτούς τους 4 αστερισμούς, τους Τοξότη, Σκορπιό, Βωμό και Τηλεσκόπιον. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, μόνο τις νύκτες της Ανοίξεως και τα καλοκαιρινά βράδια. Ονομασίες και ιστορία Ο `Αρατος δεν ονοματίζει τον αστερισμό ξεχωριστά, παρά μόνο στη χρήση του πληθυντικού Στέφανοι για αμφότερους τον Νότιο και τον Βόρειο Στέφανο. Ωστόσο χωρίς αμφιβολία στον Νότιο Στέφανο αναφέρεται στους στίχους: «κι άλλοι λίγοι / κάτω απ' τον Τοξότη, κάτω από το πόδι του, / γυρισμένοι σε κύκλο, κυλούν χωρίς όνομα», καθώς το δινωτοί κύκλω (στο πρωτότυπο) υποδεικνύει την κυκλοτερή διάταξη των κυριότερων αστέρων του αστερισμού. Ο σχολιαστής του Αράτου και ο Γεμίνος δίνουν και την ονομασία Ουρανίσκος (= μικρός θόλος ), όπως και τις Δεύτερος και Δευτέρα Κύκλα (= ο δεύτερος κύκλος). Λέγεται ότι ο Ίππαρχος τον γνώριζε ως Κηρυκείον, το ραβδί του κήρυκα. Ο Πτολεμαίος τον αποκαλούσε βέβαια με το επίσημο όνομα («Στεφάνος νοτίος»), που το πήραμε από αυτόν. Ο Γερμανικός, ορμώμενος από την παραπάνω αναφορά στα Φαινόμενα του Αράτου, γράφει "Corona sine honore", δηλαδή χωρίς κάποια αξιόλογη παράδοση όπως έχει ο Βόρειος Στέφανος. Του αποδίνονταν συνώνυμα επίθετα για το «νότιος»: austrina, meridiana, meridionalis. Ο Ολλανδός Grotius προσθέτει ότι αυτό ήταν το Στέμμα του Κενταύρου, καθώς οι Κένταυροι συχνά αναπαριστάνονταν φορώντας στεφάνια (παράδοση που προέρχεται ίσως από τους Gandharvas, τους ουράνιους ίππους των Αρείων με τα φωτο-στέφανα, που πιθανώς ήταν οι πρόδρομες μορφές των ελληνικών κενταύρων). Πολύ ταιριαστά λοιπόν ο Νότιος Στέφανος τοποθετήθηκε στα πόδια του Τοξότη, αστερισμού που απεικονίζει ένα Κένταυρο να τοξεύει, παίρνοντας τον τίτλο Corona Sagittarii. O Μανίλιος δεν αναφέρεται στον αστερισμό, ενώ άλλοι κλασικοί ποιητές τον είδαν ως το στέμμα που ο Διόνυσος τοποθέτησε στον ουρανό για να τιμήσει τη μητέρα του Σεμέλη, ή απλώς ως μία δέσμη από βέλη στο χέρι του Τοξότη. Κάποιες φορές ακόμα τον φαντάζονταν ως τροχό : Τροχός Ιξίωνος (Rota Ixionis). Ο Αλβουμάσαρ απεκάλεσε τον Νότιο Στέφανο Coelum. O Martianus Mineus Felix Capella του 5ου αι. μ.χ. στο όγδοο βιβλίο του εγκυκλοπαιδικού «Σατυρικού» του παραθέτει τα Coelulum και parvum Coelum, ο μικρός ουράνιος Θόλος, δηλαδή το ίδιο με το «ουρανίσκος» του Γεμίνου που προαναφέρθηκε. Ο Λαλάντ αναφέρει το όνομα Sertum australe (= νότια γιρλάντα ή στεφάνι) και το Orbiculus Capitis (= μικρός κύκλος της κεφαλής). Στη νεότερη εποχή έχουμε επίσης τα Corolla (= το μικρό στέμμα) και «Νότιος Σπείρα» (Spira australis) από τον Καίσιο. Οι Άραβες τον ονόμαζαν Al Kubbah, δηλαδή «Η Χελώνα», και Al Hiba, δηλαδή η Τέντα, ιδίως των γυναικών κατά το ταξίδι. Ακόμα, ο Kazwini δίνει το Al Udha al Na'am = Η Φωλιά της Στρουθοκαμήλου. Απαντώνται ακόμα τα ονόματα Al Fakkah, ο Δίσκος, που συνηθιζόταν περισσότερο για τον Βόρειο Στέφανο, και αργότερα, όπως συνήθως, η μετάφραση του ελληνικού: Al Iklil al Janubiyyah, που παραφθάρηκε σε Elkleil Elgenubi από τον Ριτσιόλι και σε Aladil Algenubi από τον Καίσιο. Οι Κινέζοι αναγνώριζαν επίσης τον Νότιο Στέφανο ως χελώνα (Pee) εξαιτίας του σχήματός του που μοιάζει με καβούκι χελώνας.

145 Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) ο Καίσιος θεώρησε πως ο Νότιος Στέφανος ήταν το Στέμμα της Αιώνιας Ζωής που υπόσχεται η Καινή Διαθήκη. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι έπρεπε να είναι το Διάδημα του Σολομώντος. Παραδόξως, οι Αλφόνσειοι Πίνακες απεικονίζουν τον Νότιο Στέφανο ως ένα αντικείμενο σε σχήμα καρδιάς, χωρίς μεγάλη ομοιότητα με στεφάνι ή στέμμα. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον Νότιο Στέφανο 49 αστέρες μέχρι εβδόμου μεγέθους. Οι α και β είναι οι φωτεινότεροι του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 4,11. Ο αστέρας α Νοτίου Στεφάνου, με φασματικό τύπο A2 V, είναι μερικές φορές γνωστός ως Alfecca Meridiana, ο Νότιος Αλφέκκα, όνομα που δεν επικράτησε. Ο β Νοτίου Στεφάνου έχει φασματικό τύπο K0 II. Ο γ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,8 και 5,1 με φασμ.τύπο F8 V και διαχωρισμό 1,2 δευτερόλεπτο του τόξου. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,59 και φασμ.τύπο K1 III. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,87 και φασμ.τύπο F2 V. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,75 και φασμ.τύπο B9 V. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,64 και φασμ.τύπο G8 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6541 στα νοτιοδυτικά του αστερισμού έχει φαιν.μέγεθος 6,6 και φαινόμενη διάμετρο 13. Στο σύνορο με τον Τοξότη ανακαλύφθηκε ο πρώτος πάλσαρ ακτίνων Χ με συνοδό, γνωστός ως SAX J , από τους ταχύτερα περιστρεφόμενους αστέρες νετρονίων, με περίοδο περιστροφής 2,49 χιλιοστά του δευτερολέπτου, ενώ τα δύο σώματα περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας κάθε 2 ώρες. Ο συνοδός αστέρας έχει απομείνει σήμερα με το 10% της μάζας του Ηλίου μετά την προσφορά μάζας στον αστέρα νετρονίων. Το σύστημα απέχει περίπου έτη φωτός από τη Γη και διακρίνεται και στο ορατό φως ως αστέρας με φαιν.μέγεθος 16,6. Οκρίβας Οκρίβας (Λατινικά: Pictor, συντομογραφία: Pic) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, ορατός κατά το ήμισυ περίπου από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Περιστερά, Γλυφείον, Δοράς, Ιπτάμενος Ιχθύς, Τρόπις και Πρύμνα. Ο LaCaille τον είχε ονομάσει αρχικώς Equuleus Pictoris, δηλαδή το τρίποδο υποστήριγμα ή «καβαλέτο» του ζωγράφου (pictor), όπου ο ζωγράφος στήνει τον πίνακα που ζωγραφίζει. Αυτό σημαίνει και η ελληνική λέξη οκρίβας ή οκρίβαντας (από το όκρις = άκρη, προεξοχή, και το ρήμα βαίνω). Επίσης, ο αστερισμός αποκλήθηκε και Pluteum Pictoris. Οι φωτεινότεροι αστέρες Μόνο δύο αστέρες είναι φωτεινότεροι του τέταρτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρόλα αυτά ο Γκουλντ του απέδιδε 67 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους, ενώ ο LaCaille 14 μέχρι 5,5 μεγέθους.

146 Ο α Οκρίβαντος είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,27 και φασματικό τύπο A7 IV (λευκός υπογίγαντας). Ο β Οκρίβαντος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο A5 V. Είναι αξιοσημείωτος εξαιτίας του περιαστρικού του δίσκου (βλ.παρακάτω). Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,51 και φασμ.τύπο K1 III. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,81 και φασμ.τύπο B3III + O9V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας β Οκρίβαντος περιβάλλεται από περιαστρικό δίσκο, ένα δίσκο σκόνης ακτίνας 190 ως 200 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων που ακτινοβολεί έντονα στο υπέρυθρο, ένα πιθανό πλανητικό σύστημα κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του. Η ηλικία του αστέρα υπολογίζεται σε 20 ως 100 εκατομμύρια χρόνια, ενώ η απόστασή του από τη Γη σε 56 έτη φωτός και το απόλυτο μέγεθος σε 2,85. - Ο Αστέρας του Kapteyn, από τους κοντινότερους στη Γη, έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη ιδία κίνηση από όλους τους αστέρες στον γήινο νυκτερινό ουρανό (τη μεγαλύτερη την έχει ο Αστέρας του Μπάρναρντ). Ο πάλσαρ J με περίοδο 5,76 χιλιοστά του δευτερολέπτου της ώρας είναι ένας από τους κοντινότερους στη Γη αστέρες νετρονίων, ίσως ο κοντινότερος, σε απόσταση 480 ετών φωτός. Αποτελεί διπλό σύστημα με λευκό νάνο και έχει ανιχνευθεί τόξο ωστικού κύματος μέσα στη διαστρική ύλη προς την κατεύθυνση προς την οποία κινείται.

147 Οκτάς Οκτάς (Λατινικά: Octans, συντομογραφία: Oct) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους παρακάτω επτά αστερισμούς: Τράπεζα, Ύδρος, Τουκάνα, Ινδός, Ταώς, Πτηνόν και Χαμαιλέων. Το αρχικό όνομα που είχε δώσει ο LaCaille ήταν Octans Hadleianus, προς τιμή του John Hadley που είχε εφεύρει το ομώνυμο αστρονομικό όργανο (βλ. οκτάντας) το Ο Οκτάς εμαφανίζεται εξάλλου στη γαλλική έκδοση του «Άτλαντος» του Τζον Φλάμστηντ ως l' Octans Reflexion. Οι φωτεινότεροι αστέρες Σε όλο τον αστερισμό υπάρχει μόνο ένας αστέρας φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους, και

148 κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρόλα αυτά ο Γκουλντ του απέδιδε 88 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο β Οκτάντος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,15 και φασματικό τύπο A9 IV-V. Ο δ Οκτάντος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,32 και φασματικό τύπο K2 III. Ο ν είναι και ο φωτεινότερος ολόκληρου του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 3,76 και φασμ.τύπο K0 III. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,78 και φασματ.τύπο K3 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το πλέον αξιοσημείωτο του αστερισμού είναι ότι σε αυτόν βρίσκεται ο Νότιος Ουράνιος Πόλος της ουράνιας σφαίρας. Συγκεκριμένα, ο φαιν.μεγέθους 5,47 αστέρας σ Οκτάντος είναι γνωστός ως Νότιος Πολικός Αστέρας, ως ο εγγύτερος στο Νότιο Ουράνιο Πόλο αστέρας με φαινόμενο μέγεθος μικρότερο του 6 (απόσταση από τον Πόλο 45 το έτος 1900 και 63 το 2000). - Ο ερυθρός γίγαντας R Οκτάντος είναι μεταβλητός αστέρας τύπου Mira, με φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 6 (μόλις ορατός με γυμνό μάτι) μέχρι 13 με περίοδο δεκατρείς μήνες. - Το ανοικτό σμήνος Melotte 227 με φαιν.μέγεθος 5,3 καταλαμβάνει πάνω από μισή τετραγωνική μοίρα στον ουρανό. - Ο γαλαξίας NGC 6438 έχει φαιν.μέγεθος 11,1. Ο γαλαξίας NGC 2573 με φαιν.μέγεθος 13,5 είναι γνωστός ως Polarissima Australis, ως το εγγύτερο στον Νότιο Ουράνιο Πόλο αντικείμενο του Καταλόγου NGC (ακριβώς 2/3 της μοίρας το έτος 2000).

149 Οφιούχος (αστερισμός) Οφιούχος (Λατινικά: Ophiuchus, συντομογραφία: Oph) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Από τους 13 ζωδιακούς αστερισμούς (αστερισμοί που περιλαμβάνουν τον Ήλιο στη διάρκεια του έτους), ο Οφιούχος είναι ο μόνος που δεν λογίζεται ως αστρολογικό ζώδιο. Ο Οφιούχος απεικονίζεται ως ένας άνθρωπος που στηρίζει ένα Φίδι (τον αστερισμό του Φιδιού ή Όφεως) η παρεμβολή του σώματος του διαιρεί το φίδι σε δυο μέρη, το Serpens Caput και το Serpens Cauda, που ωστόσο θεωρούνται ενιαίος αστερισμός. Αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά

150 Οι φωτεινότεροι αστέρες του Οφιούχου είναι μεταξύ άλλων ο α Οφιούχου, που ονομάζεται Ρας Αλχάγκ (Rasalhague) και βρίσκεται στην κεφαλή του σχήματος, και ο λ Οφιούχου, τριπλός αστέρας, στον αγκώνα του. Ο RS Οφιούχου ανήκει σε μια παράξενη κατηγορία που ονομάζεται επαναληπτικοί καινοφανείς, των οποίων η φωτεινότητα αυξάνεται κατά ακανόνιστα διαστήματα κατά εκατοντάδες φορές εντός μόλις μερικών ημερών. Ο Αστέρας του Barnard, ένας από τους πλησιέστερους αστέρες προς το Ηλιακό Σύστημα (πιο μακριά μόνο από το σύστημα τριών αστέρων Άλφα Κενταύρου) είναι στον Οφιούχο (στο χάρτη βρίσκεται στ' αριστερά του β και ίσια πάνω από τον ν). Αξιοσημείωτα αντικείμενα του μακρινού ουρανού Ο Οφιούχος περιλαμβάνει ορισμένα σμήνη αστέρων, όπως τα IC 4665, NGC 6633, M9, M10, M12, M14, M19, M62, και M107, καθώς και το νεφέλωμα IC Ο ασυνήθιστος διπλός γαλαξίας NGC 6240, γνωστός ως Starfish Galaxy, βρίσκεται επίσης στον Οφιούχο.

151 Όφις (αστερισμός) Ο Όφις (Λατινικά: Serpens, συντομογραφία: Ser) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι ο μοναδικός αστερισμός που αποτελείται από δύο ξεχωριστά τμήματα στην ουράνια σφαίρα, που χωρίζονται από τον παρεμβαλλόμενο μεταξύ τους Οφιούχο. Το δυτικό τμήμα (αυτό που ανατέλλει νωρίτερα) είναι η «Κεφαλή» του Όφεως (Serpens Caput), ενώ το ανατολικό είναι η «Ουρά» (Serpens Cauda). Η Κεφαλή συνορεύει με τους αστερισμούς Βόρειο Στέφανο, Βοώτη, Παρθένο, Ζυγό, Οφιούχο και Ηρακλή. Η Ουρά συνορεύει με τους αστερισμούς Οφιούχο, Τοξότη, Ασπίδα και Αετό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Διασχιζόμενος από τον ουράνιο ισημερινό, ο Όφις φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα τις καλοκαιρινές νύχτες. Το όνομά του είναι φίδι αποδιδόμενο στη καθαρεύουσα. Ονομασίες και ιστορία

152 Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τον αστερισμό ως `Οφιν Οφιούχου ή απλώς `Οφιν και πιο οικεία ως Ερπετόν ή Εγχέλυν (εγχέλυς = χέλι). Οι Ρωμαίοι, εκτός από το Serpens, χρησιμοποιούσαν τα ονόματα Anguilla, Anguis και Coluber. Σύμφωνα με διάφορες μυθολογικές εκδοχές ήταν το φίδι του Ασκληπιού, του Γλαύκου, του Λαοκόωντος ή ο όφις του Ηρακλή, η Λερναία Ύδρα (Serpens Lernaeus). Η Αλμαγέστη του 1515 και οι Αλφόνσειοι Πίνακες του 1521 τον ονομάζουν Serpens Alangue, συνδυάζοντας τη λατινική με την παρεφθαρμένη αραβική λέξη. Επίσης ήταν ο Λέσβιος Δράκων (Draco Lesbius) και ο Τιβερίνος Δράκων (Tiberinus). Στους Άραβες ήταν ο Al Hayyah, το Φίδι, από την ελληνική επίδραση, αλλά πριν από αυτή ήταν η Βοσκή (Al Raudah). Αντιθέτως, στους Εβραίους και άλλους λαούς ήταν ερπετό από τους αρχαιότερους χρόνους. Στην αρχαία Μεσοποταμία μοιραζόταν με τον Οφιούχο την ονομασία Nu-tsir-da (= Εικόνα του Ερπετού). Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.χ.) ο Όφις έγινε το φίδι που «ηπάτησεν» την Εύα, ενώ αργότερα ευφάνταστοι παρατηρητές έβλεπαν στην Κεφαλή έναν ακόμα ουράνιο Σταυρό, τον του Αγίου Ανδρέου ή του Αγίου Πατρικίου. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στο σύνολο του `Οφεως 51 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 82 μέχρι το μέγεθος 6,7. Ο α Όφεως είναι και ο φωτεινότερος όλων, με φαινόμενο μέγεθος 2,65. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ουνουκαλχάι (Unukalhai), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Όφεως, ο Chow των Κινέζων (όνομα μιας δυναστείας τους), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,67 και φασματικό τύπο A2 IV (λευκός υπογίγαντας) Ο γ, ο Ching των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο F6 V. Ο δ, ο Tsin των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο ε, ο Pa των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 3,71 και φασμ.τύπο A2 V. Ο ζ, ο Tung Hae (=η Ανατολική Θάλασσα) των Κινέζων μαζί με τον η, έχει φαιν.μέγεθος 4,62 και φασμ.τύπο F2 IV. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,26 και φασμ.τύπο K0 III-IV. Ο θ, διπλός, είναι γνωστός ως Άλυα (Alya). Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,09 και φασμ.τύπο M0 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,43 και φασμ.τύπο G0 V. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,53 και φασμ.τύπο A0 V. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο A2 V. Ο ξ, μεταβλητός τύπου δ Scuti, έχει μέσο φαιν.μέγεθος 3,54 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο ο έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο A2 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας HD , με φαιν.μέγεθος 6,92, φασμ.τύπο G5, απόλυτο μέγεθος 4,03 και απόσταση από τη Γη 123,6 έτη φωτός, έχει δύο πλανήτες που περιφέρονται γύρω του μία φορά κάθε 57,9 και 2137 ημέρες σε μέση απόσταση 0,29 AU και 2,87 AU αντιστοίχως, και έχουν μάζα υπερεπταπλάσια και υπερδεκαεπταπλάσια εκείνης του Δία αντιστοίχως. - Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος στον αστερισμό, το IC 4756 με φαινόμενο μέγεθος 4,6, είναι ορατό και με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινή τοποθεσία. Περιέχει πάνω από 80 αστέρες και

153 απέχει από τη Γη 1300 έτη φωτός. - Το σφαιρωτό σμήνος M5 (NGC 5904) έχει φαιν.μέγεθος 5,8 και φαινόμενη διάμετρο 20. Περιέχει πάνω από μισό εκατομμύριο αστέρες. Το επίσης σφαιρωτό σμήνος NGC 6539 βρίσκεται μοιρασμένο ανάμεσα στον Όφι (Ουρά) και τον Οφιούχο. - Το νεφέλωμα εκπομπής M16 είναι το πασίγνωστο Διαστημ.Τηλεσκοπίου Χαμπλ «Νεφέλωμα Αετός». από την απεικόνιση του - Ο πάλσαρ PSR B αποτελεί διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων με περίοδο περιφοράς 10,1 ώρες και εκκεντρότητα 0, O γαλαξίας Arp 220 με φαιν.μέγεθος 14 εμφανίζει διπλό πυρήνα, ως προϊόν αλληλεπιδράσεως δύο παλαιότερων γαλαξιών που ενώθηκαν σε ένα. Η ομάδα γαλαξιών «Εξάδα του Σίφερτ» ("Seyfert's Sextet", HCG 79) αποτελείται από 5 αμυδρούς γαλαξίες πολύ κοντά ο ένας στον άλλο ο έκτος μοιάζει να ανήκει στην ομάδα, αλλά βρίσκεται σε πολύ διαφορετική απόσταση (NGC 6027A, NGC 6027B,..., NGC 6027F).

154 Παρθένος (αστερισμός) Παρθένος (Λατινικά: Virgo, συντομογραφία: Vir) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, ο μεγαλύτερος από όλους τους ζωδιακούς αστερισμούς σε έκταση, αλλά και ο μακρύτερος (καλύπτει περί τις 52 μοίρες). Συνορεύει με τους αστερισμούς Κόμη Βερενίκης, Λέοντα, Κρατήρα, Κόρακα, Ύδρα, Ζυγό, Όφι (το τμήμα της Κεφαλής) και Βοώτη. Ονομασίες και ιστορία Το όνομα στην αττική διάλεκτο (και ως μετάφραση) είναι Κόρη. Ο αστερισμός αναπαριστά την Περσεφόνη, την κόρη της θεάς Δήμητρας. Γενικώς ως μορφή στον αστερισμό απεικονίζεται να κρατά ένα κλαδί φοινικιάς στο δεξί της χέρι και ένα στάχυ στο αριστερό. Σχετικά ο Νόννος την αποκαλεί «σταχυώδης Κούρη». Επίσης, κάποτε αναφέρεται ως η ίδια η Δήμητρα, ενώ οι

155 Ρωμαίοι αστρολόγοι ονόμαζαν το ζώδιο Arista (= ο θερισμός) από όπου και το Arista Puella(e) του Καίσιου. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική εκδοχή ήταν η Ηριγόνη, κάτι που εμφανίζεται και στην «αποθέωσιν» που έγραψε ο Βιργίλιος για τον πάτρωνά του Οκταβιανό Αύγουστο. Η Ηριγόνη υποτίθεται ότι μεταφέρθηκε στα ουράνια μαζί με τον πατέρα της Ικάριο, που είναι ο Βοώτης. Μια τρίτη εκδοχή συνδέει την Παρθένο με τη δικαιοσύνη, ως τη Δίκη ή την Αστραία, την κόρη της Θέμιδος (Οβίδιος). Τέλος, άλλες προσωποποιήσεις περιλαμβάνουν την Ειρήνη (αδελφή της Αστραίας), τη Σίβυλλα, την Κυβέλη και την Τύχη. Είναι χαρακτηριστική η συσχέτιση με «τυφλές» (μεταφορικά) θεότητες όπως η Δίκη και η Τύχη, πράγμα που συνδέεται με το ότι η αστρική μορφή εμφανίζεται «ακέφαλη», καθώς οι αστέρες που παριστάνουν το κεφάλι της δεν είναι καθόλου φωτεινοί. Ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα `Ασπολια από τους Κόπτες της Αιγύπτου, που θυμίζει έντονα το Η Πολιάς, επίθετο της Αθηνάς ως προστάτιδας των πόλεων και του κράτους. Στην αρχαία Αίγυπτο η Παρθένος είναι σχεδιασμένη στους ζωδιακούς της Δενδερά και των Θηβών με άσχημες αναλογίες, να κρατά μία ρόκα που υποτίθεται σημειώνεται από τους αστέρες της Κόμης της Βερενίκης. Ο Ερατοσθένης και ο Αβιηνός την ταύτιζαν με την Ίσιδα, που στη συνέχεια πέταξε το στάχυ του σιταριού και σχημάτισε έτσι τον Γαλαξία ή που κρατούσε στα χέρια τον νεαρό Ώρο. Η γυναίκα με βρέφος επανεμφανίζεται στον Μεσαίωνα, αυτή τη φορά ως η Παναγία με τον μικρό Ιησού, "Good Boy in Virgo's lap" (Σαίξπηρ, «Τίτος Ανδρόνικος»). Στην Ασσυρία η Παρθένος αναπαριστούσε τη Baaltis, Belat, Belit ή Beltis (ανάλογα με την απόδοση), τη σύζυγο του θεού Βήλου (αργότερα στη Συρία Bethulta). Στους λοιπούς σημιτικούς λαούς που λάτρευαν τα είδωλα, υπήρχε ταύτιση με την Ιστάρ ή Αστάρτη, το γνωστό αυτό πρωτότυπο της ελληνικής Αφροδίτης. Στην Ινδία η Παρθένος ήταν η Kanya, η Kauni των Ταμίλ, μητέρα του μεγάλου Κρίσνα, σχεδιαζόμενη ως θεά που κάθεται μπροστά από μια φωτιά, ή, στον σιναλέζικο ζωδιακό, ως γυναίκα μέσα σε πλοίο. Στην Περσία ήταν η Khosha ή Khusak, το στάχυ, και η Secdeidos de Darzama. Στους πρώτους Άραβες τμήμα του αστερισμού ήταν το δικό τους τεράστιο ουράνιο Λιοντάρι, ενώ άλλο τμήμα σχημάτιζε τη Γωνία του Σκυλόσπιτου, με σκυλιά να γαυγίζουν το λιοντάρι. Βέβαια οι μεταγενέστεροι υιοθέτησαν την ελληνική μορφή ως Al Adhra al Nathifah (= η Αθώα Κοπέλα), όνομα από το οποίο προέκυψαν τα μεσαιωνικά El(e)adari και Adren(e)desa. Αλλά καθώς δεν απεικόνιζαν την ανθρώπινη μορφή, σχεδίαζαν τους αστέρες ως ένα δεμάτι σιτάρι, το Al Sunbulah, που ο Bayer το δίνει ως Sunbala ενώ απαντάται και η παραφθορά Sumbela. Οι Τουρκομάνοι γνώριζαν τον αστερισμό ως Dufhiza Pakhiza (= η Αγνή Παρθένα). Στους Κινέζους ήταν το Shun Wei, το Φίδι ή η Ουρά του Ορτυκιού, ως τμήμα πανάρχαιας αστρικής μορφής, του «Κόκκινου Πουλιού», όταν όμως ήρθαν σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό, κυρίως μέσω Ιησουιτών ιεραποστόλων, δεν δίστασαν να υιοθετήσουν το κοινό πρότυπο ως She-SangNeu, η Ψυχρή (;!) Ανύπαντρη Κοπέλα. Στην Ιουδαία ο αστερισμός συνδεόταν πάντα με την αφθονία στον θερισμό ως Bethulah και αντιστοιχήθηκε λογικά από τους ραβίνους με τη φυλή του Ασήρ, για την οποία ο Ιακώβ είχε προφητεύσει ότι «ο άρτος αυτής πολύς». Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αιώνας ) ο αστερισμός προσομοιώθηκε από τον Ιούλιο Σίλερ με τον Άγιο Ιάκωβο τον του Αλφαίου, ενώ ο

156 Καίσιος (Caesius) υποστήριξε ότι η Παρθένος παριστάνει τη Ρουθ τη Μωαβίτισσα να μαζεύει τα στάχυα στους αγρούς του Βοάζ. Ο Erhard Weigel δημιούργησε εδώ τον αστερισμό του «Επτά Πορτογαλικοί Πύργοι». Νόμισμα των Σάρδεων φέρει την Παρθένο με το στάχυ στο αριστερό της χέρι και ράβδο στο δεξί, παρόμοια και οι μακεδονικοί στατήρες. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες απεικονίζουν την Παρθένο ως πολύ νεαρό κορίτσι με φτερά και ομοίως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ τη σχεδίασε ως όμορφο άγγελο. Αλλά όλες αυτές οι αναπαραστάσεις είναι πολύ νεότερες όταν συγκριθούν με την αρχαιότερη υποτιθέμενη «εικόνα» της Παρθένου, που σώζεται μέχρι σήμερα και δεν είναι άλλη από τη Σφίγγα της Αιγύπτου. Αυτή κατασκευάσθηκε σύμφωνα με ελληνική παράδοση με το κεφάλι της Παρθένου πάνω στο σώμα του Λέοντος, από το γεγονός (τότε) ότι ο Ήλιος περνούσε από αυτούς τους δύο αστερισμούς κατά τη διάρκεια της ετήσιας πλημμύρας του Νείλου, του σπουδαιότερου ετήσιου συμβάντος στην Αρχαία Αίγυπτο. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια της Παρθένου (όπως αυτά καθορίσθηκαν από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση) από τις 16 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου και οι ημερομηνίες αυτές συνεχίζουν να μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Στην Παρθένο ο Χάινριχ Όλμπερς ανεκάλυψε στις 28 Μαρτίου 1802 τον δεύτερο αστεροειδή που ανακαλύφθηκε ποτέ, και τον ονόμασε Παλλάδα. Ως ζωδιακός αστερισμός, η Παρθένος συνδέθηκε με την Αστρολογία, προλήψεις και θρύλους, π.χ. ως ο «Οίκος του Ερμή», από την αρχαία πεποίθηση ότι ο πλανήτης Ερμής βρισκόταν σε αυτό τον αστερισμό κατά τη στιγμή της Δημιουργίας του Σύμπαντος, δημιουργήθηκε δηλαδή εκεί. Οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν ότι η Παρθένος «κυβερνούσε» την ανθρώπινη κοιλιά και υπογάστριο, ότι επιδρούσε σε χώρες όπως η Κρήτη, η Ελλάδα και η Μεσοποταμία, και αργότερα, στη νεότερη εποχή, θεωρήθηκε ότι «κυβερνά» την Τουρκία, την Ιερουσαλήμ, τη Λυών και το Παρίσι, αλλά πάντα ως δυσμενές και στείρο ζώδιο. Τα χρώματά της ήταν το μαύρο με κυανές κηλίδες. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι η εμφάνιση κομήτη στην Παρθένο σημαίνε πολλά κακά για τις γυναίκες. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στην Παρθένο 101 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 181. Ο αστέρας α Παρθένου είναι και ο κατά πολύ φωτεινότερος ολόκληρου του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 0,9 ως 1 (ελαφρώς μεταβλητός). Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Στάχυς, όπου και παραπέμπουμε. Ο β Παρθένου είναι γνωστός ως Ζαβιτζάβα (Zavijava) (από το αραβικό Zawiah = Γωνία), επειδή βρίσκεται στη Γωνιά του Σκυλόσπιτου (βλ.παραπάνω). Ο γ, διπλός, είναι η Πορρίμα (Porrima). Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,38 και φασματικό τύπο M3 III. Ο ε Παρθένου φέρει το ιδιαίτερο ελληνικό όνομα Προτρυγετήρ. Ο ζ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,37 και φασματικό τύπο A3 V. Ο η, μεταβλητός, είναι ο Ζανίας. Ο θ, τριπλός, έχει συνολικό φαιν.μέγεθος 4,38 και φασμ.τύπους A1 IV + Am. Ο ι είναι το Σύρμα, όπως το ονόμασε ο Πτολεμαίος. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασμ.τύπο K2 III με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο F2 III. Είναι ο Rijl al Awwa (το Πόδι του Γαυγίζοντα) κατά τον Al Achsasi. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο M1 III.

157 Ο o (όμικρον) έχει φαιν.μέγεθος 4,12 και φασμ.τύπο G8 IIIa. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,26 και φασμ.τύπο A3 V. Ο 109 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 3,72 και φασμ.τύπο A0 V. Ο 110 Παρθένου έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο Κ0 IIIb με έντονες φασματικές γραμμές σιδήρου. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σημαντικότερο αστρονομικό γνώρισμα του αστερισμού είναι το Σμήνος της Παρθένου, το κοντινότερο σε εμάς σμήνος γαλαξιών (50 ως 65 εκατομμύρια έτη φωτός), που συνεχίζεται πάντως στη γειτονική Κόμη Βερενίκης. Αρκετοί γαλαξίες του στην Παρθένο είναι αρκετά φωτεινοί ώστε να παρατηρούνται και με ερασιτεχνικά τηλεσκόπια, όπως οι M49 (φαιν.μέγεθος 8,4), M58 (φ.μέγεθος 9,7), M59 (φ.μέγεθος 9,6), M60 (φ.μέγεθος 8,8), M61 (9,6), M84 (9,1), M86 (8,9), M87 (8,6), M90 (9,5), σχεδόν πάνω στο σύνορο με την Κόμη), NGC 4365 (9,6), NGC 4526 (9,7) και NGC 4636 (9,5). Οι λίγο αμυδρότεροι NGC 4567 και NGC 4568 φαίνονται σχεδόν ο ένας πάνω στον άλλο και αποκαλούνται «Σιαμαία Δίδυμα». Το μακρινότερο Υπερσμήνος της Παρθένου έχει διαστάσεις περί τα 110 εκατομμύρια έτη φωτός. - Ο μεγάλος αυτός αστερισμός έχει και άλλους φωτεινούς γαλαξίες που δεν ανήκουν στο παραπάνω σμήνος, όπως ο «Γαλαξίας Σομπρέρο» (M104) (φ.μέγεθος 8, σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Κόρακα), ο NGC 4697 (φ.μέγεθος 9,2) και ο NGC 4699 (9,5) - Στην Παρθένο βρίσκεται και ο φωτεινότερος όλων των κβάζαρ, ο 3C 273, με φαινόμενο μέγεθος 12,9. - Ο αστέρας 70 Παρθένου (φαιν.μέγεθος 4,98 και φασμ.τύπος G4V) κοντά στο βόρειο σύνορο του αστερισμού έχει ένα πλανήτη, από τους πρώτους εξωηλιακούς που ανακαλύφθηκαν, με μάζα υπερεπταπλάσια εκείνης του Δία, που περιφέρεται γύρω του κάθε 116,6 γήινες ημέρες σε τροχιά υψηλής εκκεντρότητας (0,40) με μέση ακτίνα 64 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 59,07 έτη φωτός αλλά απομακρύνεται με ταχύτητα χιλιόμετρα την ώρα. Η υψηλή ιδία κίνηση (0,623 του δευτερολέπτου του τόξου ανά έτος ) φανερώνει πάντως ότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχε πλησιάσει πολύ περισσότερο στη Γη. Η μάζα του αστέρα ανέρχεται στο 95% της ηλιακής. - Και άλλος εξωηλιακός πλανήτης ανακαλύφθηκε αργότερα στην Παρθένο, περί τον φαιν.μεγέθους 8,04 αστέρα HD , με περίοδο περιφοράς 10,7 γήινες ημέρες σε τροχιά εκκεντρότητας 0,048 με μέση ακτίνα 13,2 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 98 έτη φωτός. Ως συνήθως, η μάζα του πλανήτη είναι άγνωστη με γνωστό μας μόνο το κάτω όριο: είναι τουλάχιστον κατά 8% μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία. Αλλά και ο ένας από τους δύο αστέρες νετρονίων που φέρονται ότι έχουν πλανήτες γύρω τους βρίσκεται στην Παρθένο: Ο πάλσαρ PSR φαίνεται να έχει 3 ή 4 πλανήτες γύρω του από τους οποίους οι 2 ή 3 με μάζες συγκρίσιμες με τη μάζα της Γης. Οι περίοδοι περιφοράς τους είναι 25,3 (του αβέβαιου), 66,5, 98,2 και περίπου 170 γήινα έτη. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς περί τα χίλια έτη φωτός.

158 Περιστερά Περιστερά (Λατινικά: Columba, συντομογραφία: Col) είναι αστερισμός που σημειώθηκε επισήμως για πρώτη φορά το 1679 από τον Royer αλλά είχε εμφανισθεί 76 χρόνια νωρίτερα στο έργο του Bayer στη σημερινή του θέση, και με τον προσδιορισμό στο κείμενο "recentioribus Columba". Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με 5 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: Λαγωός, Γλυφείον, Οκρίβας, Πρύμνα και Μέγας Κύων. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή είναι ολόκληρος ορατός τα χειμωνιάτικα βράδια, παρότι βρίσκεται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Από τους πρώτους που σημείωσαν τον αστερισμό στους χάρτες τους ήταν ο Ολλανδός κοσμογράφος του 16ου αιώνα Πέτρος Πλάνκιος (Petrus Plancius), και αυτόν μάλλον υπονοεί περισσότερο ο Bayer με το "recentioribus" που αναφέρθηκε. Ωστόσο, μία αρχαία αναφορά φαίνεται πως υπάρχει στον «Παιδαγωγόν» του Αγίου Κλήμεντος της Αλεξανδρείας. Παρά το γεγονός αυτό, ο Jakob Bartsch, 21 χρόνια μετά τον Bayer, δεν αναγνωρίζει την Περιστερά, όπως δεν την αναγνωρίζουν ούτε ο Τύχων, ούτε ο Εβέλιος, ούτε ο Φλάμστηντ. Το πλήρες όνομα του αστερισμού ήταν αρχικώς Columba Noae ή Columba Noachi, δηλαδή το

159 Περιστέρι του Νώε. Δημιουργήθηκε με την αποκοπή ενός τμήματος του Μεγάλου Κυνός, της περιοχής που οι Άραβες ονόμαζαν Muliphein. Ο Γκουλντ του απέδιδε 17 αστέρες μέχρι εβδόμου μεγέθους, ενώ ο Έντμουντ Χάλλεϋ δέκα αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Περιστεράς είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό με φαινόμενο μέγεθος 2,64. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Φάκτ (Phact). Ο β Περιστεράς έχει το όνομα Ουέζν. Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,36 και φασματικό τύπο B2 IV. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο G7 II (λαμπρός κίτρινος γίγαντας). Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,87 και φασμ.τύπο K1 IIIa. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,96 και φασμ.τύπο K0 III. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,37 και φασμ.τύπο K0 IIIa. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 1851 ή Dunlop 508 έχει φαινόμενη διάμετρο 11 και φαιν.μέγεθος 7,3. Περιέχει μία πηγή ακτίνων Χ. Ο γαλαξίας NGC 1808 με φαιν.μέγεθος 9,9 (επίσης στο δυτικό μέρος του αστερισμού) είναι ραβδωτός σπειροειδής τύπου Σίφερτ (Seyfert). Υπολογίζεται ότι απέχει από τη Γη 40 εκατομμύρια έτη φωτός.

160 Περσεύς (αστερισμός) Περσεύς (Λατινικά: Perseus, συντομογραφία: Per) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Καμηλοπάρδαλη, Κασσιόπη, Ανδρομέδα, Τρίγωνον, Κριό, Ταύρο και Ηνίοχο. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, είναι ορατός ολόκληρος, κυρίως τις χειμωνιάτικες νύχτες. Ο Περσεύς προσωποποιήθηκε από την αρχαιότητα ως ο ήρωας που έσωσε την Ανδρομέδα στον σχετικό μύθο. Παριστάνεται ως νέος, φορώντας τα ταλάρια (τα φτερωτά σανδάλια), να κρατά στο αριστερό του χέρι το Γοργόνειον, την κεφαλή της Μέδουσας, και στο δεξί την άρπην, δώρο του Ερμή. Ο Άρατος περιγράφει τον Περσέα να «σηκώνει σκόνη στον ουρανό», ίσως

161 από το γεγονός ότι τα πόδια του εμφανίζονται να ακουμπούν πάνω στον Γαλαξία, καθώς τρέχει να σώσει την Ανδρομέδα. Τον χαρακτηρίζει ακόμα με το επίθετο περιμήκητος, πολύ ψηλός, δικαιολογημένα αφού έχει μήκος 28 μοίρες. Ο Κτησίας στα Περσικά του (περ.400 π.χ.) αναφέρει το βαβυλωνιακό αστρικό όνομα Parsondas, που μπορεί να σχετίζεται με την ετυμολογία του ονόματος του ήρωα. Οι Ρωμαίοι ποιητές τον ονόμαζαν Pinnipes και Profugus (Ιπτάμενο) από τα σανδάλια που φορώντας τα μπορούσε να πετάει, Gorgonifer, Gorgonisue και Deferens cathenam. Επιθετικοί προσδιορισμοί είναι οι Ακρισιονιάδης από τον παππού του Περσέως και Ιναχίδης από τον προγόνο του πρώτο βασιλέα του Άργους. Οι ονομασίες Bershawish, Fersaus, ακόμα και Siaush, προέρχονται καθαρά από την απόδοση του ελληνικού ονόματος από τους Άραβες, αφού αυτοί δεν έχουν το γράμμα «Π». Συνήθως πάντως ονόμαζαν τον Περσέα περιγραφικώς, ως Hamil Ra's al Ghul, «ο Φέρων την Κεφαλή του Δαίμονος», φράση που έγινε το όνομα Almirazgual στους Μαυριτανούς της Ισπανίας. Τα ονόματα Celeub, Cheleub, Chelub που δίνουν η Αλμαγέστη του 1515, οι Αλφόνσειοι Πίνακες και η Ουρανομετρία του Bayer προέρχονται πιθανώς από το αραβικό Kullab, το όπλο του ήρωα, μολονότι ο Grotius κ.ά. τα αποδίδουν στο Kalb = σκύλος. Ο Λαλάντ ταύτισε τη μορφή με τον Khem των Αιγυπτίων και με τον Μίθρα των Περσών. Οι Ινδοί υιοθέτησαν την ελληνική ονομασία ως Parasiea. Οι αστρολόγοι ονόμαζαν τον αστερισμό Κακοδαίμονα, με ειδική αναφορά στον Αλγκόλ. Οι Schickard, Νοβίδιος κ.ά. έλεγαν ότι ο Περσεύς αντιπροσώπευε τον Δαυίδ με την κεφαλή του Γολιάθ, ενώ άλλοι τον παρομοίασαν με τον Απόστολο Παύλο με το ξίφος και το βιβλίο του. Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Περσέα 81 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 136. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α Περσέως είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 1,79, και είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Μιρφάκ (Mirfak). Ο β Περσέως, πολύ γνωστός ως μεταβλητός αστέρας εδώ και αιώνες, το πρότυπο των «μεταβλητών δι' εκλείψεων αστέρων», έχει το ιδιαίτερο όνομα Αλγκόλ (Algol). Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 2,93 και φασματικούς τύπους G8III + A2V. Φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας, διαχωρίσθηκε με συμβολομετρία κηλίδων. Το 1991 ανακαλύφθηκε ότι και αυτός είναι μεταβλητός δι'εκλείψεων, ο φωτεινότερος μετά τον Algol του οποίου οι μεταβολές είναι ανιχνεύσιμες με γυμνό μάτι. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,01 και φασματικό τύπο B5 IIIe. Ο ε, διπλός, έχει συνολικό φαιν.μέγεθος 2,89 (3,0 και 7,5) και φασμ.τύπους B0V + A2V. Ο διαχωρισμός των μελών του είναι 8,8 δευτερόλεπτα της μοίρας. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 2,85 και φασμ.τύπο B1 Ib (κυανός υπεργίγαντας). Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,76 και φασμ.τύπο K3 Ib-IIa. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,12 και φασμ.τύπο F8 V. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,05 και φασμ.τύπο G0 V. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 3,80 και φασμ.τύπο K0 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο A0 IV. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 4,14 και φασμ.τύπο G0 Ib. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 3,77 και φασμ.τύπο F5 II. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 4,04 και φασμ.τύπο O7 III.

162 Ο ο είναι ο Ατίκ (Atik). Ο ρ, ημιπεριοδικός μεταβλητός με περίοδο μερικές εβδομάδες ή μήνες, έχει φαιν.μέγεθος από 3,3 ως 4,0 και φασμ.τύπο M4 II. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 4,36 και φασμ.τύπο K3 III. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπους G4III + A4V. Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 4,07 και φασμ.τύπο B2 Vep (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές εκπομπής). Είναι ταχέως περιστρεφόμενος αστέρας μεγάλης μάζας, περιβαλλόμενος από δίσκο αερίου, με συνοδό σε απόσταση 1,1 AU. Σήμερα ο συνοδός έχει μάζα 1 ηλιακή ή 9 φορές μικρότερη από τον κύριο αστέρα, αλλά πριν από 10 εκατομμύρια έτη είχε τη μεγαλύτερη μάζα. Ο ψ έχει φαιν.μέγεθος 4,23 και φασμ.τύπο B5 V με έντονες γραμμές εκπομπής. Ο 16 Περσέως έχει φαιν.μέγεθος 4,23 και φασμ.τύπο F2 III. Ο 48 Περσέως έχει φαιν.μέγεθος 4,04 και φασμ.τύπο B3 V με έντονες γραμμές εκπομπής. Ο 58 Περσέως έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπους K4III + A3V. Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή τέμνεται (στο βορειοανατολικό τμήμα του) από τον γαλαξιακό ισημερινό, ο Περσεύς είναι πλούσιος σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Ο ογδόου μεγέθους κυανόλευκος αστέρας BD περιβάλλεται από περιαστρικό δίσκο σκόνης διαμέτρου 2 τρισεκατομμυρίων χιλιομέτρων. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός. - Ο αστέρας HD αποτελεί διπλό σύστημα με πιθανό φαιό νάνο. Ο φαιός νάνος έχει μάζα μεγαλύτερη από 40 φορές τη μάζα του Δία. - Το ανοικτό σμήνος αστέρων M34 έχει φαιν.μέγεθος 5,2 και φαινόμενη διάμετρο 35. Διαθέτει 75 ως 80 αστέρες, ενώ απέχει από τη Γη έτη φωτός. - Τα σχεδόν εφαπτόμενα ανοικτά σμήνη NGC 869 και NGC 884 είναι γνωστά ως το «Διπλό Σμήνος» ("Double Cluster"), και αρχικώς είχαν τις ονομασίες αστέρων h και χ Περσέως. Δύο άλλα ανοικτά αστρικά σμήνη στον Περσέα είναι τα έκτου μεγέθους NGC 1528 και NGC1545, αμφότερα σε απόσταση ετών φωτός από τη Γη. - Το πλανητικό νεφέλωμα M76 (NGC 650) είναι γνωστό ως «Μικρός Αλτήρας» (ο «Αλτήρας» είναι το Μ27 στην Αλώπεκα) ("Little Dumbbell Nebula" ή "Barbell Nebula"). Το φαινόμενο μέγεθός του είναι Το νεφέλωμα εκπομπής NGC 1499 είναι γνωστό και ως «Νεφέλωμα Καλιφόρνια» ("California Nebula") από την ομοιότητα του σχήματός του με την ομώνυμη πολιτεία των ΗΠΑ. Το μήκος του υπερβαίνει τις 2,5 μοίρες και το πλάτος του τη μισή μοίρα (περίπου 100 επί 20 έτη φωτός στην εκτιμώμενη απόσταση των περίπου ετών φωτός από τη Γη). Από τα εξωγαλαξιακά σώματα στον Περσέα ξεχωρίζει το πυκνό σμήνος γαλαξιών «Σμήνος Περσέως Ι» με περισσότερους από γαλαξίες σε απόσταση 250 ως 320 εκατομμύρια έτη φωτός από εμάς. Στο κέντρο του κυριαρχεί ο ιδιόμορφος ελλειπτικός γαλαξίας τύπου Σίφερτ NGC 1275, με φαιν.μέγεθος 11,9. Ο γαλαξίας αυτός είναι η ισχυρή ραδιοπηγή Perseus A (3C 84).

163 Πήγασος (αστερισμός) Πήγασος (Λατινικά: Pegasus, συντομογραφία: Peg) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του βόρειου ημισφαιρίου της ουράνιας σφαίρας πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με οκτώ αστερισμούς, που είναι οι: Ανδρομέδα, Σαύρα, Κύκνος, Αλώπηξ, Δελφίν, Ιππάριον, Υδροχόος και Ιχθύες. Ονομασίες και ιστορία Μυθολογικώς, ο Πήγασος ήταν ολόλευκο φτερωτό άλογο, τέκνο της Μέδουσας και του Ποσειδώνα αφού παράχθηκε από το αίμα της πρώτης κατά διαταγή του Ποσειδώνα όταν την αποκεφάλισε ο Περσέας. Το όνομα προέρχεται είτε από το Πηγαί, είτε από το επίθετο πηγός =

164 ισχυρός. Ο Πήγασος παρέμεινε στα άστρα όταν ο ιππέας του Βελλεροφόντης θέλησε να φθάσει με αυτόν ως τον ουρανό, οπότε ο Ζευς, ενοχλημένος από την ύβρι, πρόσταξε ένα έντομο και κέντρισε τον Πήγασο, οπότε αυτός αφηνίασε και πέταξε κάτω στη Γη τον αναβάτη του. Παρότι ο Πτολεμαίος τον ονομάζει «φτερωτό άλογο», και οι φτερούγες του σχεδιάζονται καθαρά σε αναπαραστάσεις από τη Μεσοποταμία μέχρι τους Ετρούσκους, οι αρχαιότεροι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό απλώς ίππον. Ο Άρατος προσθέτει το επίθετο «ιερός» και ο Ερατοσθένης τον ονομάζει Πήγασο, αλλά γράφει ότι ήταν χωρίς φτερούγες. Η μορφή εθεωρείτο ημιτελής, και γι'αυτό ίσως τον περιέγραφαν μαζί με τον Κριό: ήταν ο ημίτομος (κομμένος στα δύο). Ο Νόννος τον αποκαλεί «Ημιφανής Λίβυς `Ιππος», ως μορφή μερικώς κρυμμένη σε σύννεφα. Ο Ευριπίδης υποτίθεται ότι ονομάζει τον Πήγασο Μελανίππη από μια κόρη του κενταύρου Χείρωνα, γνωστή και ως Ευίππη, που μεταμορφώθηκε από τη θεά Άρτεμι σε μαύρη φοράδα και τοποθετήθηκε στον ουρανό (στον Bayer βρίσκουμε την παραφθορά Menalippe). Οι Ρωμαίοι μετέφρασαν την ελληνική ονομασία ως Equus και αργότερα Equus Ales, προσδιοριζόμενη με τα επίθετα alter, major, Gorgoneus και Medusaeus. Ο Γερμανικός φαίνεται ότι ήταν ο πρώτος Λατίνος συγγραφέας που τον απεκάλεσε Pegasus. Στους Αλφόνσειους Πίνακες ο Πήγασος απαντάται ως Alatus (= φτερωτός), με το επίθετο Secundus να προστίθεται κάποτε προς διάκριση από το Ιππάριον που ανατέλλει πριν από αυτόν, ενώ στην Αλμαγέστη του 1551 ως Equus Pegasus. Ο Καίσιος παραθέτει το όνομα Πηγασίδης, και ο Bayer τα Equus posterior, volans, aereus, dimidiatus, αλλά και Bellerophon, Bellerophontes. Εβραϊκοί θρύλοι καταστερίζουν τον Πήγασο ως τον ίππο του Νεμρώδ, ενώ ο Καίσιος ως ένα από τα ελαφρότερα και ταχύτερα από αετούς άλογα που αναφέρονται στο βιβλίο του Ιερεμία («κουφότεροι αετών οι ίπποι αυτού», δ 13, μετάφρ.των Εβδομήκοντα). Πολλοί τον ταύτιζαν εξάλλου με το γαϊδουράκι πάνω στο οποίο ο Χριστός εισήλθε θριαμβευτικά στα Ιεροσόλυμα, αλλά ο Ιούλιος Σίλερ τον ταύτισε με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ. Ο Πήγασος εμφανίζεται πάνω σε πετράδι από τη Μεσοποταμία με φτερά, κεφάλι ταύρου, ημισέληνο και τρεις αστέρες. Μερικοί θεωρούν την ετυμολογία του από τις αιγυπτιακές λέξεις Pag (= παύω) και Sus (= σκάφος), οπότε ο Πήγασος θα συμβόλιζε την παύση της ναυσιπλοΐας με τη μεταβολή της ροής του Νείλου. Δεν αποκλείεται, πραγματικά, ο αστερισμός να εθεωρείτο στην αρχαία Αίγυπτο το ουράνιο έμβλημα ενός πλοίου, όμως ο Brugsch αναφέρει στη θέση του τον αιγυπτιακό αστερισμό Υπηρέτη. Οι `Αραβες ονόμαζαν το γνωστό τετράπλευρο στον αστερισμό Al Dalw, δοχείο νερού, πριν ακολουθήσουν τον Πτολεμαίο με το Al Faras al Thani (= το Δεύτερο `Αλογο), το Alpheras του Bayer και το Alpharès του Λαλάντ. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Πήγασο 108 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 178. Λογικό είναι οι κυριότεροι αστέρες του μεγάλου αυτού αστερισμού να έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Πηγάσου δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,49, ωστόσο έχει το δικό του όνομα: Μαρκάμπ (Markab), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Πηγάσου, μεταβλητός αστέρας, είναι γνωστός με το όνομα Σχεάτ (Scheat). Ο γ Πηγάσου είναι ο Αλτζενίμπ (Algenib).

165 Ο αστέρας δ Πηγάσου δεν... υπάρχει, αφού είναι ο ίδιος με τον Αλφεράτζ (α Ανδρομέδας). Μαζί όμως με τους α, β, και γ Πηγάσου σχηματίζει το Τετράπλευρο του Πηγάσου. Ο ε, τριπλός, είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,39 (ο κύριος αστέρας) και το ιδιαίτερο όνομα Ενίφ (Enif). Ο αστέρας ζ είναι ο Χομάμ (Homam). Ο η, διπλός, είναι ο Ματάρ (Matar). Ο θ είναι ο Μπαχάμ (Baham). Ο ι Πηγάσουέχει φαινόμενο μέγεθος 3,76 και φασματικό τύπο F5 V. Ο κ, ο Jih (= Ήλιος!) των Κινέζων, έχει φαιν.μέγεθος 4,13 και φασματικό τύπο F5 IV. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπο G8 III. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 3,48 και φασμ.τύπο G8+III. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασμ.τύπο F6 III-IV. Ο π2 έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο F5 III. Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο F8 III Ο 1 Πηγάσου έχει φαιν.μέγεθος 4,08 και φασμ.τύπο K1 III. Ο 9 Πηγάσου έχει φαιν.μέγεθος 4,34 και φασμ.τύπο G5 Ib. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας 51 Πηγάσου με φαιν.μέγεθος 5,49 και φασμ.τύπο G2 IVa, διαθέτει ένα εξωηλιακό πλανήτη, τον πρώτο που ανακαλύφθηκε ποτέ (1995) σε μία ανακάλυψη-ορόσημο για τη σύγχρονη Αστρονομία. - Αλλά και άλλος εξωηλιακός πλανήτης έχει ανακαλυφθεί στον Πήγασο, περί τον αστέρα HD , αστέρα φασμ.τύπου G0V με φαιν.μέγεθος 7,65 και απόλυτο 4,29. Ο πλανήτης περιφέρεται περί αυτόν μία φορά κάθε 84,6 ώρες σε κυκλική τροχιά ακτίνας 6,7 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Την έμμεση (φασματοσκοπική) ανακάλυψη ακολούθησε, τον Μάρτιο 2005, απευθείας απεικόνιση στο υπέρυθρο με το διαστημ.τηλεσκόπιο Spitzer. Ακόμα σημαντικότερο, ο πλανήτης εντοπίσθηκε και φωτομετρικώς, από τους D. Charbonneau, T.M. Brown και G.W. Henry (Σεπτέμβριος και 12 Νοεμβρίου 1999): Ανιχνεύθηκαν διαβάσεις του μπροστά από τον αστέρα του διάρκειας 2,15 ωρών, που μειώνουν τη λαμπρότητα του αστέρα κατά 1,6% (0,017 του μεγέθους), πράγμα που επέτρεψε τον υπολογισμό με ακρίβεια της διαμέτρου και μάζας του πλανήτη: διάμετρος 1,54 διάμετροι Διός, μάζα 220 φορές μεγαλύτερη της γήινης (άρα πυκνότητα 0,25 gr/κυβ.cm, αραιότερος από όλους τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος ). Υπήρξε ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης που ανιχνεύθηκε φωτομετρικώς. - Το σφαιρωτό σμήνος M15 ή NGC 7078, εύκολα ορατό με κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,4), είναι ίσως το πυκνότερο όλων των σφαιρωτών σμηνών του Γαλαξία μας. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός και η διάμετρός του σε 140 έτη φωτός. Μέσα του εντοπίσθηκαν πλανητικά νεφελώματα, τα Kuestner 648 και Pease 1, καθώς και πάνω από 100 μεταβλητοί αστέρες. - Ο πάλσαρ PSR B C, που φαίνεται επίσης να ανήκει στο Μ15 όπως και άλλοι οκτώ πάλσαρς, αποτελεί ένα διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων με περίοδο περιφοράς 8,05 ώρες και εκκεντρότητα 0,681. Υπολογίζεται ότι θα συγκρουσθούν σε 220 εκατομμύρια γήινα έτη. - Οι γαλαξίες NGC 7317 ως 7320 αποτελούν μέλη της ομάδας γαλαξιών που είναι γνωστή ως η «Πεντάδα του Στεφάν» ("Stephan's Quintet", HCG 92a). Σε μικρή απόσταση βρίσκεται ο λαμπρός σπειροειδής γαλαξίας NGC 7331.

166 O «Σταυρός του Αϊνστάιν» είναι παράδειγμα της δράσεως ενός βαρυτικού φακού. Πρύμνη (αστερισμός) Πρύμνη ή Πρύμνα (Λατινικά: Puppis, συντομογραφία: Pup) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille, όταν την ξεχώρισε από τον αστερισμό Αργώ. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους αστερισμούς Μονόκερω, Μεγάλο Κύνα, Περιστερά, Οκρίβαντα, Τρόπιδα, Ιστία, Πυξίδα και Ύδρα. Ολόκληρη η Πρύμνα είναι ορατή από την κεντρική και νότιο Ελλάδα σε συγκεκριμένη ώρα ανά ημερομηνία (περ. 22:30 στα τέλη Φεβρουαρίου, 20:30 στα τέλη Μαρτίου). Η ονομασία σημαίνει την πρύμνη του πλοίου, της Αργούς (Argo Navis), του μεγάλου αρχαίου αστερισμού που

167 τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα. Για το λόγο αυτό, η ιστορία της ονοματοδοσίας περιορίζεται στο λήμμα Αργώ. Στην Πρύμνα αποδόθηκαν 313 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά γράμματα (συμβολισμός Bayer) μοιράσθηκαν σε αστέρες των τριών αστερισμών Πρύμνας, Τρόπιδος και Ιστίων, και συνεπώς τα Ιστία δεν έχουν όλα τα γράμματα να χαρακτηρίζουν τους δικούς τους αστέρες. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο ζ Πρύμνας είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό, με φαινόμενο μέγεθος 2,25. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ναός, όπου και παραπέμπουμε. Ο ν Πρύμνας έχει φαινόμενο μέγεθος 3,17 και φασματικό τύπο B8 III. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 3,34 και φασματικό τύπο G6 I (κίτρινος υπεργίγαντας). Ο ο (όμικρον) έχει φαιν.μέγεθος 4,50 και φασμ.τύπο B0 Vpe (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές εκπομπής). Ο π έχει φαιν.μέγεθος 2,70 και φασμ.τύπο K3 Ib. Ο ρ έχει φαιν.μέγεθος 2,81 και φασμ.τύπο F6 II. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 3,25 και φασμ.τύπο K5 III. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 2,93 και φασμ.τύπο K1 III. Ο 3 Πρύμνας έχει φαιν.μέγεθος 3,96 και φασμ.τύπο A2 Ie (φάσμα με έντονες γραμμές εκπομπής). Ο 11 Πρύμνας έχει φαιν.μέγεθος 4,20 και φασμ.τύπο F7 II. Ο 16 Πρύμνας έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο B5 IV. Ο HR 2740 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο F0 IV. Ο HR 2906 έχει φαιν.μέγεθος 4,45 και φασμ.τύπο F6 IV. Ο HR 2948 έχει φαιν.μέγεθος 4,50 και φασμ.τύπο B6 V. Ο HR 3017, στο κέντρο του ανοικτού σμήνους NGC 2451, έχει φαιν.μέγεθος 3,61 και φασμ.τύπο K2 Ib-II. Ο HR 3055 έχει φαιν.μέγεθος 4,11 και φασμ.τύπο B0 III. Ο HR 3080 έχει φαιν.μέγεθος 3,73 και φασμ.τύπους K1-2II + A0. Ο HR 3084 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο B2 V. Ο HR 3090 έχει φαιν.μέγεθος 4,24 και φασμ.τύπο B0 Ib. Ο HR 3129 έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπους B1Vp + B3IV. Ο HR 3225 έχει φαιν.μέγεθος 4,45 και φασμ.τύπο K3 Ib. Ο HR 3243 έχει φαιν.μέγεθος 4,44 και φασμ.τύπο K1 II-III. Ο HR 3270 έχει φαιν.μέγεθος 4,45 και φασμ.τύπο A7 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Επειδή τέμνεται από τον γαλαξιακό ισημερινό, η Πρύμνα είναι πλούσια σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Ο φαιν.μεγέθους 5,43 αστέρας HR 2875 είναι διπλό σύστημα ενός αστέρα της Κύριας Ακολουθίας με μάζα εξαπλάσια της μάζας του Ήλιου και ενός λευκού νάνου. - Ο μεταβλητός αστέρας VV Πρύμνας (VV Pup) είναι κατακλυσμικός μεταβλητός που εκρήγνυται τακτικά ως νάνος καινοφανής. - Ο αστέρας HD (φαιν.μεγέθους 5,95 και φασμ.τύπου K0 V), που απέχει από εμάς 41,1

168 έτη φωτός, έχει τρεις πλανήτες με μάζες 10,5, 12 και 18 φορές τη μάζα της Γης, που περιφέρονται γύρω του μία φορά κάθε 8 ημέρες 16 ώρες, 31,6 ημέρες και 197 ημέρες αντιστοίχως. Ανακαλύφθηκαν το 2006 από τον C. Lovis κ.ά. αστρονόμους. - Τα ανοικτά σμήνη αστέρων M46 και M47 ξεχωρίζουν στο βόρειο μέρος του αστερισμού. Το πρώτο έχει πάνω από αστέρες, διάμετρο 42 έτη φωτός (φαινόμενη 27 ), φαιν.μέγεθος 6,1 και απόσταση από τη Γη περί τα έτη φωτός. Το δεύτερο έχει διάμετρο 14 έτη φωτός (φαινόμενη 30 ), φαιν.μέγεθος 4,4 και απόσταση από τη Γη έτη φωτός. - Ακόμα, φωτεινά ανοικτά σμήνη στην Πρύμνα είναι τα M93 (φαιν.μέγεθος 6,2) και NGC 2423 (φαιν.μέγεθος 6,7 και απόσταση έτη φωτός). - Στο βόρειο άκρο του Μ46 προβάλλεται το πλανητικό νεφέλωμα NGC 2438 με φαιν.μέγεθος 11,5. Η απόστασή του από εμάς υπολογίζεται σε περίπου έτη φωτός και συνεπώς βρίσκεται πολύ πιο κοντά από το σμήνος. Μόλις 4 δυτικά του 16 Πρύμνας εξάλλου βρίσκεται το πλανητικό νεφέλωμα Sanduleak 2-21 (φαιν.μέγεθος 12,6). - Το μοριακό νέφος CG 4 έχει διαστάσεις 1,5 επί 2,1 έτη φωτός και απέχει περί τα έτη φωτός από τη Γη. - Η ραδιοπηγή και νεφέλωμα Πρύμνα A (Pup A) είναι υπόλειμμα υπερκαινοφανούς φαινόμενης ηλικίας περίπου ετών σε απόσταση ετών φωτός από τη Γη (άρα η πραγματική του ηλικία είναι γύρω στα = χρόνια). Ο πάλσαρ ακτίνων Χ RX J έχει περίοδο 75,2 χιλιοστά του δευτερολέπτου (msec). Το μαγνητικό του πεδίο προκαλεί επιβράδυνση της περιόδου αυτής κατά 0,0047 msec/έτος. Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός.

169 Πτηνόν Πτηνόν (Λατινικά: Apus, συντομογραφία: Aps) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής επτά αστερισμούς: Νότιον Τρίγωνον, Διαβήτης, Μυία, Χαμαιλέων, Οκτάς, Ταώς και Βωμός. Η μορφή Apous, που βρίσκεται στον Καίσιο, είναι πιστότερη στο ελληνικό πρωτότυπο. Η λέξη εννοεί το είδος πουλιού «άπους» της Νέας Γουινέας, γνωστότερο ως Παραδείσιο πτηνό (το πουλί του Παραδείσου), το Paradisaeus Ales του Καισίου. Ο Bayer το αναφέρει ως Apis Indica (= Ινδική Μέλισσα) στην πλανισφαίρα του των νέων νότιων αστερισμών, όπου όμως απεικονίζεται ως πουλί. Στη συντομευμένη γερμανική έκδοση του έργου του Bayer (1720) εμφανίζεται ως Apus Indica και στα γερμανικά Indischer Vogel. Στο παρελθόν εμφανιζόταν και η ονομασία Avis Indica,

170 που επίσης σημαίνει «Το Πτηνόν των Ινδιών». Σε αγγλόφωνες πηγές, όπως στην πρώτη αγγλική έκδοση της «Λαϊκής Αστρονομίας» του Φλαμαριόν (19ος αι.), το Πτηνόν έχει αποδοθεί ως το οικιακό χελιδόνι, από το είδος Hirundo apus = το πετροχελίδονο. Στην Κίνα το Πτηνόν εμφανίζεται ως E Cho, δηλαδή το «Περίεργο σπουργίτι», καθώς επίσης και ως το «Μικρό Πτηνό-Θαύμα». Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ μετέβαλε εντελώς τον χαρακτήρα του αστερισμού ενώνοντάς τον με τον Χαμαιλέοντα και την Μυία, και σχηματίζοντας από το σύνολο τη βιβλική Εύα. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 67 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Πτηνού έχει φαινόμενο μέγεθος 3,83 και φασματικό τύπο K3 IIIa. Ο β Πτηνού έχει φαινόμενο μέγεθος 4,24 και φασματικό τύπο K0 III. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 3,89 και φασμ.τύπο G8-K0 III. Απέχει, όπως και ο β, περί τα 160 έτη φωτός από τη Γη. Ο δ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,68 και φασμ.τύπο M5 IIIb. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,78 και φασμ.τύπο K2 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6101 έχει φαιν.μέγεθος 9,3 και φαινόμενη διάμετρο 11. Το αμυδρότερο σφαιρωτό σμήνος IC 4499 έχει φαιν.μέγεθος 10,6 και φαινόμενη διάμετρο 8.

171 Πυξίς Πυξίς (Λατινικά: Pyxis, συντομογραφία: Pyx) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους εξής 4 αστερισμούς: Ύδρα, Πρύμνα, Ιστία και Αντλία. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα μόνο τις νύκτες του χειμώνα και τα ανοιξιάτικα βράδια. Ο LaCaille τον σχημάτισε από αστέρες των Ιστίων και του καταρτιού της Αργούς, και η αρχική ονομασία ήταν Pyxis Nautica, δηλαδή η Πυξίδα του Ναυτικού. Αργότερα, ο Βρετανός αστρονόμος Francis Baily ( ) επαναπροσάρτησε την Πυξίδα στον προηγούμενο αστερισμό, ώστε για κάποιο διάστημα δεν αναγνωριζόταν. Αλλά ο Γκουλντ την επανεισήγαγε

172 στο έργο του Uranometria Argentina το 1879, και τελικώς αναγνωρίσθηκε επισήμως και τελεσίδικα από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση. Οι φωτεινότεροι αστέρες Μόνο δύο αστέρες είναι φωτεινότεροι του τέταρτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρόλα αυτά ο Γκουλντ απέδωσε στην Πυξίδα 66 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Πυξίδος είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,68 και φασματικό τύπο B2 III. Ο β Πυξίδος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,97 και φασματικό τύπο G7 Ib-II. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο K3 III. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,89 και φασμ.τύπο A3 IV. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,89 και φασμ.τύπο G4 III. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,72 και φασμ.τύπο M1 III. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,58 και φασμ.τύπο K4 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 4,69 και φασμ.τύπο G8 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας T Pyx είναι κατακλυσμικός μεταβλητός που έχει εκραγεί επανειλημμένα ως επαναληπτικός καινοφανής αστέρας. - Το ανοικτό σμήνος NGC 2627 έχει φαιν.μέγεθος 8,4 και φαινόμενη διάμετρο Το ανοικτό σμήνος NGC 2658 έχει φαιν.μέγεθος 9,2 και φαινόμενη διάμετρο Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 2818A (φαιν.μέγεθος 11,9) βρίσκεται δίπλα στο ανοικτό σμήνος NGC Ο γαλαξίας NGC 2613, στο βορειοδυτικό τμήμα του αστερισμού, έχει φαιν.μέγεθος 10,3 και μας δείχνει την πλάγια όψη του (edge-on).

173 Σαύρα (αστερισμός) Σαύρα (Λατινικά: Lacerta, συντομογραφία: Lac) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η Σαύρα βρίσκεται ολόκληρη στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Κηφέα, Κύκνο, Πήγασο, Ανδρομέδα και Κασσιόπη. Περνά από το ζενίθ όπως φαίνεται από την Ελλάδα τα φθινοπωρινά βράδια. Ο Εβέλιος επέλεξε τη σαύρα ως απεικόνιση του νέου του αστερισμού «επειδή δεν υπήρχε χώρος για κάποιο διαφορετικό πλάσμα» (R.H. Allen), αλλά τη σχεδίασε παράδοξα, με στριφτή ουρά, και έδωσε τον εναλλακτικό τίτλο Stellio, ένα είδος σαλαμάνδρας των μεσογειακών χωρών με αστερόμορφες κηλίδες στη ράχη. Η απεικόνιση του Τζον Φλάμστηντ μοιάζει ωστόσο περισσότερο με λαγωνικό.

174 Στη θέση της Σαύρας ο Γάλλος αστρονόμος Augustin Royer σχημάτισε το 1679 τον αστερισμό Σκήπτρον και Χειρ της Δικαιοσύνης σε ανάμνηση του βασιλιά του, Λουδοβίκου ΙΔ, ενώ ένα αιώνα αργότερα ο Γερμανός αστρονόμος Γιόχαν Μπόντε σχημάτισε τον αστερισμό Frederici Honores προς τιμή του ηγεμόνα του Φρειδερίκου του Μέγα. Αλλά η Σαύρα κράτησε τη θέση της, ενώ οι μορφές των Royer και Bode έχουν λησμονηθεί. Συμπτωματικώς, οι αρχαίοι Κινέζοι συνδύαζαν τους αστέρες της Σαύρας με αστέρες του ανατολικού τμήματος του Κύκνου και σχημάτιζαν τον Ουράνιο Όφι. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Εβέλιος καταλογογράφησε στο δημιούργημά του, τη Σαύρα, δέκα αστέρες, ενώ ο Αργκελάντερ της απέδιδε 31 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι και ο Heis 48. Ο α Σαύρας είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 3,77 και φασματικό τύπο A1 V. Ο β Σαύρας έχει φαινόμενο μέγεθος 4,43 και φασματικό τύπο G8 IIIb. Ο 1 Σαύρας έχει φαιν.μέγεθος 4,13 και φασμ.τύπο K3 II-III. Ο 11 Σαύρας έχει φαιν.μέγεθος 4,46 και φασμ.τύπο K2 III. Ο HR 8485 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο K3 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Τα μεγάλα ανοικτά σμήνη NGC 7209, με φαινόμενη διάμετρο 25 και φαιν.μέγεθος 7,7, και NGC 7243, με φαιν.μέγεθος 6,4 και φαιν.διάμετρο 21, κυριαρχούν στον αστερισμό. Το πλανητικό νεφέλωμα IC 5217 έχει φαιν.μέγεθος 12,6 ενώ το Merrill 2-2 έχει φαιν.μέγεθος 11,5.

175 Σκορπιός (αστερισμός) Σκορπιός (Λατινικά: Scorpius, συντομογραφία: Sco) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Αυτός και ο Τοξότης είναι οι δύο νοτιότεροι αστερισμοί του Ζωδιακού Κύκλου. Ο Σκορπιός συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Οφιούχο, Ζυγό, Λύκο, Γνώμονα, Βωμό, Νότιο Στέφανο και Τοξότη. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, αργά τις νύκτες της ανοίξεως και τα καλοκαιρινά βράδια. Ονομασίες και ιστορία Το σωστό επίσημο όνομά του στα ελληνικά είναι Σκορπίος (με τον τόνο στο ι, γενική: «του Σκορπίου»), αφού αυτή είναι η αρχαία ονομασία (όπως λέμε «Λέων» και όχι «Λιοντάρι»). Μόνο ο `Αρατος ονομάζει τον αστερισμό Τέρας μέγα και Μεγαθηρίον (το μεγάλο ζώο), ονομασία που

176 μεταβλήθηκε στην έκδοση του 1720 του Bayer σε Μελαθυρίον. Μυθολογικώς αντιπροσωπεύει τον σκορπιό που σκότωσε τον γίγαντα κυνηγό Ωρίωνα, και για τον λόγο αυτό θρυλείται ότι βρίσκεται σε αντίθετο σημείο του ουρανού από τον αστερισμό Ωρίωνα, που ακόμα τον φοβάται. Σε άλλο μύθο ωστόσο αναφέρονται αρκετοί κλασικοί συγγραφείς, που θεωρούν τον Σκορπίο υπαίτιο της καταστροφικής πορείας των αλόγων που έσερναν το άρμα του θεού Ηλίου όταν το οδήγησε ο Φαέθων. Επί μερικούς (προχριστιανικούς) αιώνες ο Σκορπίος ήταν το μεγαλύτερο ζώδιο, καθώς σχημάτιζε ένα «διπλό αστερισμό» μαζί με τις δαγκάνες του (Χηλαί Σκορπίου). Αργότερα, οι Χηλαί Σκορπίου αποσπάσθηκαν και απετέλεσαν τον γνωστό σημερινό ζωδιακό αστερισμό Ζυγό. Ασφαλώς η μεγάλη έκταση ενός αστερισμού που παριστάνει ένα τόσο μικρό ζώο είναι αναντίστοιχη, και αιτιολογείται ίσως από την αναγκαιότητα να φανεί μεγαλύτερος ο φονέας του μεγάλου Ωρίωνος. Αστρονομικοί συγγραφείς και σχολιαστές μέχρι τη νεότερη εποχή αναφέρουν μερικές φορές τα δύο τμήματα με το συνδυασμένο όνομα Scorpius cum Chelis, ενώ κάποιες αναπαραστάσεις δείχνουν μια ζυγαριά (ζυγό) ανάμεσα στις δαγκάνες του Σκορπιού. Εκτός από το Scorpius, οι Ρωμαίοι έγραφαν Scorpios και Scorpio. Οι Κικέρων και Μανίλιος δίνουν και τη συγγενική αφρικανική ονομασία Nepa(s), την οποία αντέγραψαν και οι Αλφόνσειοι Πίνακες. Ο Μανίλιος αναφέρει και το ελληνικό επίθετο οπισθοβάμων (= αυτός που περπατά προς τα πίσω). Ο Ολλανδός Grotius γράφει ότι οι «βάρβαροι» αποκαλούσαν τις δαγκάνες Graffias και οι Λατίνοι κατά τον Πλίνιο Forficulae. Στην αρχαία Κίνα ο Σκορπίος σχημάτιζε ένα σημαντικό τμήμα της μορφής του δυνατού μα και φιλικού Γαλάζιου Δράκου της Ανατολής και της άνοιξης, και αργότερα ήταν η κατοικία του Γαλάζιου Αυτοκράτορα. Αλλά στα χρόνια του Κομφούκιου ήταν η Ta Who (= η μεγάλη φωτιά), ενώ το όνομα Shing Kung (= Ιερός Ναός) χρησιμοποιήθηκε για τους αστέρες της ουράς. Ως ζώδιο πάλι, αντιπροσώπευε για τους Κινέζους τον Λαγό. Ο Aben Ezra ταύτισε τον Σκορπίο (ή τον Αντάρη) με τον Κεζίλ των Εβραίων, ενώ ο William Drummond γράφει ότι στον ζωδιακό όπως τον γνώριζε ο Αβραάμ ο Σκορπίος ήταν ένας αετός. Κατά την αντιστοιχία των 12 ζωδίων με τις 12 φυλές του Ισραήλ, ήταν το έμβλημα της φυλής του Δαν, απεικονιζόμενος ως εστεμμένο φίδι. Παρόμοια, ως φίδι εμφανίζεται ο αστερισμός σε μία περίοδο της αιγυπτιακής Αστρονομίας, αλλά και σε Βρετανούς ποιητές όπως ο Τόμας Τσάτερτον και ο Έντμουντ Σπένσερ. Στον ζωδιακό της Δενδερά απεικονίζεται ως σκορπιός, ενώ ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα Ισίας (Statio Isidis) καθώς ο λαμπρός αστέρας Αντάρης υπήρξε κάποτε ένα από τα σύμβολα της Ίσιδος. Στην Αραβία ο Σκορπίος ήταν γνωστός ως Al Akrab (= σκορπιός), όνομα από το οποίο προήλθαν τα παρεφθαρμένα Alacrab, Alatrab, Alatrap, Hacrab, τα Aakrab, Hacerab του Riccioli και το Akreva στη Συρία. Ο αστερισμός ήταν επίσης σκορπιός, Ghezhdum ή Kazhdum, στην Περσία. Οι Τούρκοι τον ονόμαζαν Koirughi (= ο με ουρά) και Uzun Koirughi (= ο με μακριά ουρά). Οι Ακκάδιοι τον αποκαλούσαν Girtab, «αυτός που κεντρίζει», και «ο Τόπος που Σκύβεις», ονόματα ενδεικτικά του επικίνδυνου χαρακτήρα του αρθρόποδου. Αργότερα στη Μεσοποταμία ήταν σύμβολο του σκότους που συμβάδιζε με τη μείωση της ισχύος του ήλιου μετά τη φθινοπωρινή ισημερία. Η προέλευση του αστερισμού ίσως εντοπίζεται εκεί, κατά τον Jensen περί το 5000 π.χ.. Οι Βαβυλώνιοι τον ταύτιζαν ως ημερολογιακό ζώδιο με τον όγδοο μήνα του έτους τους, τον Arakh Savna (Οκτώβριος-Νοέμβριος). Αρχικά στην Ινδία ο Σκορπίος ήταν ο Ali, ο Vicrika και ο Vrouchicam, ο Vrishaman των Ταμίλ.

177 Αλλά αργότερα έγινε ο Kaurpya του Varaha Mihira και ο Kaurba του Αλ Μπιρούνι, μεταφράσεις δηλαδή του ελληνικού «σκορπιός». Στον ζωδιακό των Σιναλέζων ήταν ο Ussika. Ο Δάντης τον θεώρησε ως un Secchione, «σχηματισμένο σαν κουβά που όλος φωτιά είναι», και στο «Καθαρτήριον» ως Il Friddo Animal, το παγερό ζώο. Ο μεσαιωνικός Άγγλος ποιητής Τσόσερ τον ονομάζει στο House of Fame Scorpioun, ενώ οι αγγλο-νορμανδοί προγόνοι του τον ονόμαζαν Escorpiun και οι Αγγλοσάξονες Throwend. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τους σκορπιούς του Ρεχοβοάμ, ενώ ο Νοβίδιος θεώρησε ότι ήταν «ο σκορπιός ή ερπετό που υποχρέωσε τον Φαραώ να αφήσει τους Εβραίους να φύγουν από την Αίγυπτο». Σε άλλες περιπτώσεις ο Σκορπίος μετατράπηκε στον Απόστολο Βαρθολομαίο του, και από τον Weigel σε Πίλο του Καρδιναλίου. Στο βόρειο σύνορο του Σκορπιού υπήρχε κάποτε ένας μικρός αστερισμός η Αλεπού, Σε λαϊκά βιβλία του 19ου αιώνα ο αστερισμός ήταν ένας Χαρταετός. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Σκορπίος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους, ιδίως από την εποχή των προληπτικών Ρωμαίων. Η ηλιακή δύση του το φθινόπωρο πιστευόταν ότι ασκούσε κακή επίδραση και συνοδευόταν από θύελλες. Αλλά οι αλχημιστές τον είχαν σε μεγάλη εκτίμηση, καθώς πίστευαν πως μόνο όταν ο Ήλιος βρισκόταν στον Σκορπίο ο σίδηρος μπορούσε να μετατραπεί σε χρυσό. Οι αρχαίοι αστρολόγοι τον θεωρούσαν γόνιμο ζώδιο, αλλά «καταραμένο» ως πηγή πολέμων και διχόνοιας, επειδή εκεί τοποθετούσαν τη γέννηση του πλανήτη Άρη, του θεού του πολέμου: ήταν ο Οίκος του Άρεως, ο Martis Sidus του Μανίλιου. Ακόμα πιστευόταν ότι ο Σκορπίος «κυβερνούσε» χώρες όπως η Ιουδαία, η Μαυριτανία, η Καταλωνία, η Νορβηγία, η δυτική Σιλεσία, η Μπαρμπαριά, το Μαρόκο, και πόλεις όπως η Βαλένθια και η ιταλική Μεσίνα. Ο Μανίλιος ισχυριζόταν ότι προστάτευε την Καρχηδόνα, τη Λιβύη, την Αίγυπτο, αλλά και τη Σαρδηνία και άλλα ιταλικά νησιά. Το καφετί ήταν το χρώμα του και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γράφει ότι η εμφάνιση κομήτη στον Σκορπίο προανάγγελλε μάστιγα ερπετών και εντόμων, ιδιαιτέρως ακρίδων. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Σκορπίου (η εκλειπτική τέμνει μόνο το βορειοδυτικό του τμήμα) από τις 23 ως τις 29 Νοεμβρίου, μόλις εννέα ημέρες δηλαδή έναντι 19 του Οφιούχου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Ο Σκορπίος είναι γνωστός για τη εμφάνιση πολλών καινοφανών αστέρων κατά τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων. Σημαντικότερος ανάμεσά τους είναι ίσως ο Καινοφανής του 134 π.χ., που κατά τον Πλίνιο παρότρυνε τον Ίππαρχο να συντάξει τον κατάλογο των αστέρων του το 125 π.χ.. Το κινέζικο She Ke επιβεβαιώνει αυτή την εμφάνιση, καταγράφοντας τον «παράδοξο αστέρα» τον Ιούνιο του 134 π.χ. στο Fang (περιοχή των β, δ, π, ρ και άλλων αστέρων του Σκορπίου). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Σκορπιός, μαζί με το Δία όπως θα φαινόταν από την Ελλάδα στα μέσα του Ιουλίου του 2007 (κάντε κλικ για μεγαλύτερη εικόνα). Η παραπάνω εικόνα με μια καλλιτεχνική προσέγγιση της εικόνας που εκφράζει ο αστερισμός.

178 Ο αστέρας α Σκορπίου είναι και ο φωτεινότερος του όλου αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 0,96. Είναι πολύ γνωστός με το ελληνικό ιδιαίτερο όνομα Αντάρης, όπου και παραπέμπουμε. Ο αστέρας β Σκορπίου, τριπλός, έχει συνολικό φαινόμενο μέγεθος 2,4 και είναι γνωστός με το όνομα Γραφφίας (Graffias). Ο γ... δεν υπάρχει αφού είναι ο ίδιος με τον αστέρα σ Ζυγού! (βλ. παραπάνω την αιτία). Ο δ, με φαιν.μέγεθος 2,32, φέρει το ιδιαίτερο όνομα Ντσούμπα (Dschubba). Ο ε, με φαιν.μέγεθος 2,29, έχει φασματικό τύπο K2 III. Ο ζ2 έχει φαιν.μέγεθος 3,62 και φασματικό τύπο K4 III. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,33 και φασμ.τύπο F3 III-IVp. Ο θ, διπλός, έχει φαιν.μέγεθος 1,87 και φασμ.τύπο F1 II. Στη Μεσοποταμία ήταν γνωστός ως Sargas. Ο ι1 έχει φαιν.μέγεθος 3,03 και φασμ.τύπο F2 Iae (κιτρινόλευκος λαμπρός υπεργίγαντας με έντονες γραμμές εκπομπής στο φάσμα του). Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 2,41 και φασμ.τύπο B2 III. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 1,63 και είναι γνωστός ως Σαουλά (Shaula). Ο μ1 έχει φαιν.μέγεθος 3,08 και φασμ.τύπους B2V + B7V. Ο μ2 έχει φαιν.μέγεθος 3,57 και φασμ.τύπο B2 IV. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο B3 V. Αναφέρεται με το ιδιαίτερο όνομα Jabbah. Αποτελείται από δύο αστέρες με φαιν.μεγέθη 4,13 και 6,30 με μεταξύ τους απόσταση 41. Ο καθένας από αυτούς είναι με τη σειρά του διπλός, ενώ το όλο σύστημα απέχει 440 έτη φωτός από τη Γη. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 2,89 και φασμ.τύπους B1V + B2V. Ο ρ έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο B2 IV-V. Ο σ έχει φαιν.μέγεθος 2,89 και φασμ.τύπο B1 III. Μαζί με τον τ ήταν οι Al Niyat, οι Praecardia ή οι Προμαχώνες της Καρδίας, επειδή έχουν ανάμεσά τους τον Αντάρη, την «καρδιά» του σκορπιού. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 2,82 και φασμ.τύπο B0 V. Ο υ φέρει το ιδιαίτερο όνομα Λεσάθ (Lesath). Ο ω1 έχει φαιν.μέγεθος 3,96 και φασμ.τύπο B1 V. Μαζί με τον αμυδρότερο ω2 ήταν το Jabhat al Akrab των Αράβων, δηλαδή το Μέτωπο του Σκορπιού, και οι Kow Kin των Κινέζων. Ο HR 6143 έχει φαιν.μέγεθος 4,23 και φασμ.τύπο B2 ΙΙΙ-ΙV. Ο HR 6166 έχει φαιν.μέγεθος 4,16 και φασμ.τύπο K6 ΙΙΙ. Ο HR 6630 έχει φαιν.μέγεθος 3,21 και φασμ.τύπο K2 ΙΙΙ. Προβάλλεται στο χείλος του σφαιρωτού σμήνους NGC Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο κατακλυσμικός μεταβλητός U Σκορπίου είναι επαναληπτικός καινοφανής, του οποίου εκρήξεις καταγράφηκαν από το 1863 ως το Ο RR Σκορπίου είναι μεταβλητός αστέρας τύπου Mira με περίοδο 281,45 ημέρες που στο μέγιστο της λαμπρότητάς του είναι μόλις ορατός με γυμνό μάτι (φαιν.μέγεθος από 6 ως 12,4). - Εντυπωσιακό είναι το ανοικτό σμήνος M6 (NGC 6405), γνωστό και ως «Σμήνος Πεταλούδα» ("Butterfly Cluster"), με φαιν.μέγεθος 4,2 και πάνω από 50 φωτεινούς αστέρες σε ένα χώρο διαστάσεων 12 περίπου ετών φωτός. Απέχει από τη Γη περί τις έτη φωτός και συνεπώς καλύπτει στον ουρανό μία περιοχή διαμέτρου 1/3 της μοίρας. Μέσα του, ο ημιπεριοδικός μεταβλητός αστέρας BM Σκορπίου έχει φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 6,8 ως 8,7 επηρεάζοντας ελαφρώς και τη συνολική φωτεινότητα του σμήνους.

179 - Ακόμα φωτεινότερο και μεγαλύτερο είναι το ανοικτό σμήνος M7 (NGC 6475), με φαιν.μέγεθος 3,3 και πάνω από εκατό αστέρες σε ένα χώρο διαστάσεων 20 με 25 περίπου έτη φωτός. Απέχει από τη Γη περί τα 800 ως 1000 έτη φωτός και συνεπώς καλύπτει στον ουρανό μία περιοχή διαμέτρου σχεδόν μιάμισης μοίρας! Την ίδια έκταση εμφανίζει και το ανοικτό σμήνος Trumpler 24, αμυδρό αλλά σε απόσταση έτη φωτός, πράγμα που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα φθάνει τα 135 έτη φωτός σε διαστάσεις. - Μικρότερο αλλά με πολύ φωτεινούς αστέρες είναι και το ανοικτό σμήνος NGC 6231 με ολικό φαιν.μέγεθος 2,6 και πολύ μεγάλη απόσταση από τη Γη, περίπου έτη φωτός. Αν βρισκόταν τόσο κοντά μας όσο οι Πλειάδες, 8 αστέρες του θα έλαμπαν όσο και ο Σείριος στον γήινο ουρανό. - Το σφαιρωτό σμήνος M4 (NGC 6121) είναι το φωτεινότερο σφαιρωτό του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 5,9 και φαινόμενη διάμετρο μισή μοίρα, σε απόσταση έτη φωτός από εμάς, ίσως το κοντινότερό μας σφαιρωτό σμήνος. Αλλά ευκολότερα ορατό, ως πολύ πυκνότερο, είναι το σφαιρωτό M80 ή NGC 6093, με φαιν.μέγεθος 7,3 και φαινόμενη διάμετρο 9, σε απόσταση έτη φωτός από τη Γη. Και τα δύο σμήνη δηλαδή έχουν περίπου την ίδια πραγματική διάμετρο, περί τα 70 έτη φωτός. - Στο Μ4 βρίσκεται και ο πάλσαρ PSR , περιόδου 0,6 sec, που φαίνεται ότι έχει ένα πλανήτη με μάζα 2,5 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Δία σε απόσταση 3,2 δισεκ. km από αυτόν. Ο πάλσαρ επιπλέον αποτελεί διπλό σύστημα με λευκό νάνο πολύ κοντύτερά του από ότι ο πλανήτης. - Το νεφέλωμα εκπομπής NGC 6334 είναι γνωστό και ως «Πατούσα της Γάτας» (ή «Νύχια της Αρκούδας», "Cat's Paw Nebula" ή "Bear Claw Nebula"). Οι φαινόμενες διαστάσεις του είναι μισή επί μία μοίρα και απέχει περίπου έτη φωτός από εμάς. - Αρκετά τα σκοτεινά νεφελώματα, όπως τα B 50 (Barnard 50), B 53, B 252, B 257, B 283 από τον κατάλογο του Barnard - Η πηγή ακτίνων Χ Sco X-1 είναι η φαινομενικά εντονότερη πηγή ακτίνων Χ σε όλο τον ουρανό. Ανήκει στην κατηγορία LMXB ("Low-mass X-ray Binary", διπλό σύστημα μικρής μάζας). - Η πηγή ακτίνων γ GRO J απέχει περίπου δέκα χιλιάδες έτη φωτός από τη Γη. Πρόκειται για διπλό αστρικό σύστημα, το ένα μέλος του οποίου είναι μαύρη τρύπα (με πρωτοποριακή μέτρηση της περιστροφής της από τις ακτίνες Χ που επίσης εκπέμπει, 450 φορές ανά sec) και υπέρφωτο πίδακα. Χαρακτηρίζεται ως «μίνι-κβάζαρ». Στον Σκορπίο βρίσκεται και ο εξωηλιακός πλανήτης με τη μικρότερη μάζα που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα γύρω από αστέρα της Κύριας Ακολουθίας (5,5 φορές η μάζα της Γης), γύρω από ένα ερυθρό νάνο σε απόσταση 20 ως 23 χιλιάδες έτη φωτός από τη Γη. Ο πλανήτης περιφέρεται περί τον αστέρα του μία φορά κάθε 10 γήινα έτη και 5 μήνες.

180 Ταύρος (αστερισμός) Ταύρος (Λατινικά: Taurus, συντομογραφία: Tau) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Ταύρος βρίσκεται βόρεια του ουράνιου ισημερινού και τα τρία κυριότερα αστέρια του σχηματίζουν ένα τρίγωνο. Είναι βόρειος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Περσέα, Κριό, Κήτος, Ηριδανό, Ωρίωνα Διδύμους και Ηνίοχο. Ο Ταύρος είναι ένας από τους αρχαιότερους και πλέον αξιοσημείωτους αστερισμούς. Η σημασία του στην πρώιμη αρχαιότητα συνδέεται με το ότι σημείωνε την εαρινή ισημερία από το 4000 π.χ. ως το 1700 π.χ. περίπου, και διατηρήθηκε έτσι ως το ζώδιο που «άνοιγε το έτος» σε όλους τους αρχαίους ζωδιακούς κύκλους. Σε αυτό το γεγονός αναφέρεται ο Βιργίλιος στον πρώτο Γεωργικό του: «`Οταν με τα χρυσά του κέρατα ο λαμπρός Ταύρος ανοίγει / το έτος, και

181 προς τα κάτω το αστέρι του Σκύλου γέρνει...». Η μυθολογική ιδέα για τους αρχαίους `Ελληνες και Ρωμαίους ήταν κυρίως ο ολόλευκος ταύρος στον οποίο μεταμορφώθηκε ο Δίας για να απαγάγει την Ευρώπη. Ο αστερισμός απεικονίζει μόνο το εμπρόσθιο τμήμα του μεγάλου αυτού ζώου, από όπου και οι αρχαίοι προσδιορισμοί Τομή και Προτομή Ταύρου (Sectio Tauri). Οι μυθολόγοι αιτιολογούν το γεγονός λέγοντας ότι όταν κολυμπούσε μακριά με την Ευρώπη στη ράχη του (σκηνή που απεικονίζεται στην εθνική πλευρά του ελληνικού νομίσματος των δύο ευρώ), όλο σχεδόν το σώμα του ήταν βυθισμένο στο νερό και συνεπώς αόρατο. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, θεωρείται ότι ο αστερισμός συνδέεται περισσότερο με τον έβδομο άθλο του Ηρακλή, ο οποίος πήγε στη Κρήτη με διαταγή του Ευρυσθέα για να αιχμαλωτίσει τον ταύρο. Ο Ταύρος είχε βοηθήσει τον Δια να μεταφέρει την Ευρώπη στην Κρήτη, αλλά μετά παρέμεινε εκεί προκαλώντας τρομερές καταστροφές. Ο Ποσειδώνας όμως τον τιμώρησε γιατί έκανε με την Πασιφάη (τη γυναίκα του Μίνωα) και χωρίς τη θέληση της τον Μινώταυρο, τον οποίο ο Ηρακλής αιχμαλώτισε και πήρε στις Μυκήνες. Εκεί ο Ευρυσθέας τον ελευθέρωσε και τελικά τον σκότωσε ο Θησέας στον Μαραθώνα. Ο αστερισμός συμβολίζει έτσι τη δόξα των ηρώων Ηρακλή και Θησέα. Η σύνδεση με τον μύθο της Ευρώπης έδωσε τα ονόματα Portitor Europae, Proditor Europae, Agenoreus (στον Οβίδιο) και Tyrius (στον Μαρτιάλη, από τον τόπο καταγωγής της). O Άρατος προσδιορίζει τον Ταύρο ως πεπτηώς (συσπειρωμένος) και ο Κικέρων ως «γονατισμένο». Ο Μανίλιος τον περιγράφει ως «αγωνιζόμενο» και προσθέτει: «Ο δυνατός Ταύρος είναι κουτσός. Το πόδι του γυρίζει προς τα πίσω.» Τα χαμηλωμένα πόδια απεικονίζονται σε όλες τις αναπαραστάσεις από την αρχαία Μεσοποταμία, όπως και τα κέρατα σε τεράστια αναλογία: ο Άρατος τον αποκαλεί Κεραόν. Το επίθετο Κυρτός απαντάται σε αρχαίο σχολιαστή της Συντάξεως του Πτολεμαίου. Κάποιοι ποιητές μετέβαλαν το φύλο του ταύρου και τον απεκάλεσαν Ιώ, την κόρη του Ινάχου που η θεά Ήρα από τη ζήλεια της μετέτρεψε σε αγελάδα. Από εδώ έχουμε τα ονόματα Juvenca Inachia και Inachis. Μία τρίτη εκδοχή καταφεύγει στον Μινώταυρο: Amasius Pasiphaes, ο Εραστής της Πασιφάης. Αλλά το όνομα Chironis Filia που του δίνει ο Λαλάντ είναι ανεξήγητο. Μία άλλη ιστορία τέλος θέλει τον Ταύρο να είναι ο ένας από τους δύο με τα ορειχάλκινα πόδια που δάμασε ο Ιάσονας. Ο Ταύρος έφερε συνώνυμα ονόματα σε διάφορες γλώσσες: Al Thaur στην Αραβία, που παραφθάρηκε σε El Taur, Altor, Ataur, Altauro (Schickard) και Tur (Ριτσιόλι). Στη Συρία ήταν ο Taura. Στην Περσία ο Tora, Ghav ή Gau. Στην Τουρκία ο Ughuz. Στην Ιουδαία ήταν γνωστός ως Shor, αλλά και ως Ρεέμ (το άγριο βόδι). Αυτό μας θυμίζει το Bos των Ρωμαίων αγροτών (Γερμανικός). Επίσης ήταν ο Princeps armenti, ο Οδηγός του Κοπαδιού. Το αγγλοσαξονικό Εγχειρίδιο Αστρονομίας του 15ου αιώνα ονομάζει τον Ταύρο Fearr. Οι ιθαγενείς Ινδιάνοι της Νότιας Αμερικής είχαν παρόμοιες ιδέες. Ο Γάλλος επιστήμονας του 18ου αιώνα La Condamine έγραψε ότι οι Ινδιάνοι του Αμαζονίου έβλεπαν στο σχήμα των Υάδων το κεφάλι ενός μεγάλου ζώου. Πιο αξιόπιστα, ο Goguet παραθέτει ότι κατά την ανακάλυψη του Αμαζονίου από τον Yanez Pinzon (1500 μ.χ.) οι ιθαγενείς στις όχθες του αποκαλούσαν τις Υάδες «Ταπύρα Ραγιοάμπα», το σαγόνι ενός ταπίρου. Στην Κίνα ο Ταύρος σχημάτιζε ένα τμήμα της «Λευκής Τίγρεως», και ήταν επίσης η Ta Leang, η Μεγάλη Γέφυρα. Αλλά ως ζώδιο (παρατηρούμε και εδώ τον ισχυρό διαχωρισμό μεταξύ αστερισμών και ζωδίων στην Κίνα, μεταξύ Αστρονομίας και Αστρολογίας ) ήταν ο Πετεινός.

182 Αφότου ήρθαν σε επαφή με τον δυτικό πολιτισμό, προσέθεσαν και το όνομα Kin Neu = το Χρυσό Βόδι. Μετά τη διάδοση στη λεκάνη της Μεσογείου της λατρείας του θεού-ταύρου των αρχαίων Αιγυπτίων, του Όσιρι, ο αστερισμός φυσιολογικά αναγορεύθηκε στην ουράνια αναπαράστασή του ίδιου και της συζύγου και αδελφής του Ίσιδος, μάλιστα έφθασε να πάρει το όνομα της δεύτερης. Αλλά ο αστρικός «Ταύρος» της χώρας του Νείλου δεν ήταν ο δικός μας, τουλάχιστον μέχρι την εποχή των Πτολεμαίων. Στους Κόπτες ο Ταύρος ή οι Πλειάδες ήταν η `Ωριας, η Καλή Εποχή (το Statio Hori του Κίρχερ) και ο Apis, η νεότερη μορφή του αρχαίου θεού του Νείλου. Ως το πρώτο ζώδιο του αρχαίου εβραϊκού ζωδιακού, ο Ταύρος ήταν το «Άλεφ», το πρώτο γράμμα της εβραϊκής γλώσσας που άλλωστε σχεδιάστηκε ως κεφαλή βοδιού. Αναπαραστάσεις του Μιθραϊκού Ταύρου από τον 4ο ή 5ο αι. π.χ. αποδεικνύουν ότι ο Ταύρος συνέχιζε να αποτελεί σημείο αναφοράς για τους Πέρσες και τους Βαβυλωνίους, ονομαζόμενος Shur από τους δεύτερους. Ακόμα νωρίτερα, στους Ακκάδιους ήταν ο Ταύρος του Φωτός και σε κύλινδρο της Μεσοποταμίας αποδίδεται ως Gut-an-na, ο Ουράνιος Ταύρος, αναφερόμενος σε σχέση με τη βροχή. Ο Γερμανός ανατολιστής Peter Jensen τον αναφέρει ως σύμβολο του Marduk, του θεού-προσωποποίησης του ανοιξιάτικου ήλιου. Οι Ασσύριοι συνέδεαν τον Ταύρο με τον δεύτερο μήνα του ημερολογίου τους, τον A-aru, τον «Διευθύνοντα Ταύρο» (περ. 15 Απριλίου με 15 Μαΐου). Στην Ινδία ο Ταύρος ήταν ο Vrisha(n) ή Vrouchabam, ο Rishabam των Ταμίλ και ο Urusaba των Σιναλέζων. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας, η ινδική μετατράπηκε σε Taouri (στον Varaha Mihira) και Tambiru (στον Al Biruni). Ο Ταύρος θεωρήθηκε ότι αντιπροσώπευε το ζώο που θυσίασε ο Αδάμ στην αρχαιότερη θυσία του ανθρώπινου γένους. Ο Νοβίδιος αναγνώριζε στον Ταύρο το Βόδι που στεκόταν μαζί με το γαϊδουράκι στη Φάτνη κατά τη Γέννηση του Χριστού. Σύμφωνα με τον Καίσιο (Caesius) ο αστερισμός αυτός παριστάνει τον Πατριάρχη Ιωσήφ, και κατ' άλλους Χριστιανούς τον Απόστολο Ανδρέα. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Ταύρος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι αρχαίοι αστρολόγοι πίστευαν ότι «κυβερνά» το ανθρώπινο σβέρκο, λάρυγγα και ώμους, και ο Σαίξπηρ γράφει σχετικώς ένα διασκεδαστικό απόσπασμα στη «Δωδέκατη Νύχτα», στο διάλογο των Toby Belch και Andrew Aguecheek, που λαθεύουν ως προς την ιδιότητα αυτή του Ταύρου. Τον θεωρούσαν το ζώδιο της Αφροδίτης, όπως και τον Σκορπιό, και τον αποκαλούσαν Veneris Sidus, Domus Veneris Nocturna και Gaudium Veneris. Μία ιδέα που ίσως προήλθε και από το γεγονός ότι περιέχει τις Πελειάδες, ως περιστερές, σύμβολα της θεάς. Πίστευαν ότι είναι γενικώς κακότυχο ζώδιο. Θεωρήθηκε ότι επιδρά ιδιαιτέρως σε χώρες όπως η Αραβία, η Σκυθία, η Ιρλανδία, η μεγάλη Πολωνία, τμήμα της Ρωσίας, η Ολλανδία, η Περσία, η Μικρά Ασία, και σε πόλεις όπως η Μάντουα και η Λειψία. Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το λευκό και το ανοικτό κίτρινο (λεμονί). Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του Ταύρου από τις 14 Μαΐου ως τις 22 Ιουνίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες

183 Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ταύρο 121 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 188. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Ταύρου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλντεμπαράν (Aldebaran) ή Λαμπαδίας, στο οποίο και παραπέμπουμε. Ο β Ταύρου, διπλός αστέρας σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Ηνίοχο, είναι γνωστός ως Αλνάθ (Alnath) ή Ελ Ναθ. Ο γ, στις Υάδες (είναι γνωστός με το όνομα Πρώτος των Υάδων, Prima Hyadum ή Hyadum I), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,65 και φασματικό τύπο K0 III. Ο δ1 είναι ο Δεύτερος των Υάδων (Hyadum II), έχει φαινόμενο μέγεθος 3,76 και φασματικό τύπο επίσης K0 III. Ο δ3 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,29 και φασματικό τύπο A2 IV. Ο ε, επίσης μέλος των Υάδων, είναι γνωστός ως Ain ή «Βόρειος Οφθαλμός», από τη θέση του στη μορφή του αστερισμού, και το φαινόμενο μέγεθός του είναι 3,53 ενώ ο φασματικός του τύπος είναι G9 III. Ο ζ είναι ακόμα φωτεινότερος, με φαιν.μέγεθος 3,00 και φασμ.τύπο B4 IIIpe (ιδιόμορφο φάσμα με έντονες γραμμές εκπομπής). Ο η είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Αλκυόνη, ως ο φωτεινότερος των Πλειάδων. Ο θ1, στις Υάδες, έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο K0 IIIb. Ευρισκόμενος πολύ κοντά στην τροχιά της Σελήνης, υφίσταται τακτικά εκλείψεις από αυτή, ονομαζόμενες επιπροσθήσεις. Με τη βοήθεια μιας επιπροσθήσεως, στις 17 Φεβρουαρίου 1978, ανακαλύφθηκε από τον R. Hayes συνοδός αστέρας με φαιν.μέγεθος 7,8 και διαχωρισμό 0,08 του δευτερολέπτου του τόξου από τον κύριο αστέρα. Το όλο σύστημα απέχει από τη Γη περί τα 150 έτη φωτός. Ο θ2, στις Υάδες, έχει φαιν.μέγεθος 3,40 και φασμ.τύπο A7 III. Είναι φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας. Ο κ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο A7 IV-V. Ο λ, μεταβλητός δι'εκλείψεων αστέρας, έχει φαιν.μέγεθος 3,4 ως 3,9 και φασμ.τύπους B3V + A4IV. Η περίοδος μεταβολής είναι 3 ημ. 22 ώρες 52 λεπτά. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο B3 IV. Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 3,91 και φασμ.τύπο A1 V. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 3,74 και φασμ.τύπο B9 V. Ο ο (όμικρον) έχει φαιν.μέγεθος 3,60 και φασμ.τύπο G6 III. Ο τ έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο B3 V. Ο υ έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο A8 V. Ο 5 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,11 και φασμ.τύπο K0 II-III. Ο 10 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,28 και φασμ.τύπο F9 IV-V. Ο 17 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Ηλέκτρα. Ο 19 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Ταϋγέτη. Ο 20 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Μαία. Ο 23 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Μερόπη. Ο 27 Ταύρου, στις Πλειάδες, είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Άτλας. Ο 37 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,36 και φασμ.τύπο K0 III. Ο 71 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο F0 V. Ο 88 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπο A5m. Ο 90 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,27 και φασμ.τύπο A6 V. Ο 119 Ταύρου έχει φαιν.μέγεθος 4,38 και φασμ.τύπο M2 Ib. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενος σε μία κατεύθυνση πολύ κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο (το τέμνει με το

184 βορειοανατολικό του ακραίο τμήμα), ο αστερισμός αυτός είναι πλούσιος σε ανοικτά σμήνη. Τα δύο κοντινότερα, πραγματικά «διάσημα», είναι ό,τι πιο αξιοσημείωτο έχει να επιδείξει ο Ταύρος. Πρόκειται για τις Υάδες και τις Πλειάδες (τη χιλιοτραγουδισμένη Πούλια), όπου και παραπέμπουμε. - Δύο άλλα φωτεινά ανοικτά σμήνη στον Ταύρο είναι τα NGC 1647 με φαιν.μέγεθος 6,4 και φαινόμενη διάμετρο 45, και NGC 1746 με φαιν.μέγεθος 6,1 και φαινόμενη διάμετρο Ο αστέρας HD έχει γιγάντιο πλανήτη μάζας μεγαλύτερης του πλανήτη Δία με περίοδο περιφοράς 155 γήινες ημέρες και τροχιά με μέση ακτίνα 87,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα αλλά και σημαντική εκκεντρότητα (0,19). Ο ίδιος ο αστέρας έχει φαιν.μέγεθος 7,68 και φασμ.τύπο G4 V, ενώ το απόλυτο μέγεθός του είναι 5,09. Το όλο σύστημα απέχει από εμάς 108 έτη φωτός. - Ο φασματοσκοπικώς διπλός αστέρας 44 Ηριδανού (44 Eri, φαιν.μέγεθος 5,6) φέρει λανθασμένο όνομα, αφού στην πραγματικότητα βρίσκεται στον Ταύρο! - Ο μεταβλητός πρωτοαστέρας T Ταύρου (δεν πρέπει να συγχέεται με τον παραπάνω τ Ταύρου, εδώ το Τ είναι λατινικό) έδωσε το όνομά του στην κατηγορία αστέρων T Tauri. Το φαιν.μέγεθός του κυμαίνεται από 9 ως 10,7 και σπάνια ως 13,5. Ανακαλύφθηκε στις 11 Οκτωβρίου 1852 από τον J.R. Hind μαζί με το νεφέλωμα που φωτίζει, το "Hind's Variable Nebula" (NGC 1554 / NGC 1555). Διπλό και ίσως τριπλό σύστημα με ηλικία μικρότερη από έτη, απέχει από τη Γη περί τα 500 έτη φωτός. - «Ζωηροί» πρωτοαστέρες και νεαροί αστέρες είναι ακόμα οι DG Tau B, με περιαστρικό δίσκο και νεφέλωμα ανακλάσεως, GG Ταύρου (νεαρό τετραπλό σύστημα ηλικίας 1,5 εκατομ.ετών, ο ένας αστέρας του οποίου θα γίνει φαιός νάνος, αφού έχει μόλις 0,04-0,05 της μάζας του Ήλιου), HK Ταύρου (διπλό σύστημα ηλικίας 500 χιλιάδων ετών), HL Ταύρου (πρωτοαστέρας ηλικίας «μόνο» 100 χιλιάδων ετών περίπου), MT Ταύρου (ηλιακού φασμ.τύπου αλλά με υπερεκλάμψεις πλάτους 0,7 μεγέθους), XZ Ταύρου (διπλό σύστημα νεαρών αστέρων με διαχωρισμό 40 AU που περιβάλλεται από εκτεινόμενη φυσαλίδα αερίου διαμέτρου σήμερα περίπου 600 AU) και V773 Ταύρου (τύπου T Tau με εκλάμψεις ακτίνων Χ φορές ισχυρότερες των ηλιακών και μεγάλες αστρικές κηλίδες, φωτομετρικά αντιληπτές). - Το νεφέλωμα M1 (το πρώτο στον κατάλογο του Μεσιέ, «Μ») είναι το γνωστότερο ίσως υπόλειμμα υπερκαινοφανούς, με διαδεδομένο σε ελληνικές πηγές και ιστοσελίδες το παραπλανητικό όνομα «Νεφέλωμα του Καρκίνου» (αφού βρίσκεται στον Ταύρο και όχι στον αστερισμό Καρκίνο), μετάφραση του "Crab Nebula". Αντιστοιχεί στον παρατηρηθέντα από τους Κινέζους υπερκαινοφανή του 1054 μ.χ. και στο κέντρο του ανακαλύφθηκε ο πάλσαρ-αστέρας νετρονίων, υπόλειμμα του νεκρού αστέρα. Οι διαστάσεις του νεφελώματος είναι 11 επί 8 έτη φωτός, έχει φαιν.μέγεθος 8,4 και απέχει από τη Γη έτη φωτός. Ο πάλσαρ (PSR , "Crab Pulsar") έχει φαιν.μέγεθος 16, ιδία κίνηση (18±3) /έτος και περίοδο περιστροφής 33,1 msec (χιλιοστά του δευτερολέπτου), που αυξάνεται με ρυθμό 0,0133 msec/έτος. Το μαγνητικό πεδίο στην επιφάνειά του έχει μαγνητική επαγωγή 400 εκατομμύρια Tesla. Ο ανώμαλος γαλαξίας II Zw 23 απέχει από τη Γη 570 εκατομμύρια έτη φωτός.

185 Ταώς (αστερισμός) Ταώς (Λατινικά: Pavo, συντομογραφία: Pav) είναι αστερισμός που σημειώθηκε από τους Keyser και Houtman μεταξύ 1595 και 1597, και πρωτοεμφανίστηκε το 1603 στην Ουρανομετρία του Μπάγερ. Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Τηλεσκόπιον, Βωμός, Πτηνόν, Οκτάς και Ινδός. Το όνομα που του έδωσε ο Bayer είναι ταιριαστό για τους αστέρες, σώματα που ζουν για εκατομμύρια χρόνια, αφού ο ταώς, δηλαδή το πουλί παγώνι, υπήρξε από παλιά σύμβολο της αθανασίας, ίσως από το γεγονος ότι ήταν το ιερό πτηνό της θεάς Ήρας, της αθάνατης βασίλισσας των ουρανών. Κατά την ελληνική μυθολογία αρχικώς το πτηνό ήταν ο Άργος, ο μυθικός ναυπηγός του πλοίου «Αργώ», που μεταμορφώθηκε από την Ήρα σε παγώνι όταν το πλοίο του μεταφέρθηκε στον ουρανό, όπου από τότε το έχει ξανασυναντήσει. Κατά τον στίχο του Οβιδίου είναι το «πετούμενο της Ήρας που μετέφερε την ουρά του στ' άστρα» («Μεταμορφώσεις»).

186 Στην Κίνα ο αστερισμός αποκλήθηκε με το αντίστοιχο όνομα, Joo Tseo. Ο Ιούλιος Σίλερ τον ένωσε με τον Ινδό για να πλάσει τη βιβλική μορφή του Ιώβ. Οι φωτεινότεροι αστέρες Μόνο ο α Ταώ είναι φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, παρόλα αυτά ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 129 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Ταώ έχει φαινόμενο μέγεθος 1,94 και φασματικό τύπο B2 IV (λευκός υπογίγαντας). Επειδή είναι ο μόνος που ξεχωρίζει από τον αστερισμό, αποκαλείται συχνά στα αγγλικά και με το όνομα "Peacock" = παγώνι. Απέχει από τη Γη περί τα 183 έτη φωτός. Ο β Ταώ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,42 και φασματικό τύπο A7 III. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο F6 V. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,56 και φασμ.τύπο G5 V. Απέχει από τη Γη μόλις 19 έτη φωτός, πράγμα που υπαινίσσεται και η υψηλή του ιδία κίνηση, 1,65 δευτερόλεπτο του τόξου ανά έτος. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,96 και φασμ.τύπο A0 V. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο K0 III. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,62 και φασμ.τύπο K2 II. Ο κ έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,44 και φασμ.τύπο F5 I-II. Είναι μεταβλητός αστέρας (κηφείδης) με φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 3,9 ως 4,8 και περίοδο 9,1 ημέρες. Ο λ έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο B2 II-IIIe (με έντονες γραμμές εκπομπής στο φάσμα του). Είναι ανώμαλος μεταβλητός αστέρας με φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 3,4 ως 4,4. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 4,36 και φασμ.τύπο K4 III. Ο π έχει φαιν.μέγεθος 4,35 και φασμ.τύπο A7p (ιδιόμορφο φάσμα, με έντονες φασματικές γραμμές στροντίου). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας V Ταώ (V Pavonis, V Pav) είναι κατακόκκινος (φασμ.τύπου C5,4) ημιπεριοδικός μεταβλητός με περίοδο 229 ημέρες και φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 7,5 (ορατό και με κιάλια) ως 13,8. - Ο AR Ταώ είναι συμβιωτικός αστέρας, ένας από τους πέντε ή έξι γνωστότερους αστέρες αυτού του είδους. - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6752 έχει φαιν.μέγεθος 5,4 και φαινόμενη διάμετρο Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 6744 έχει φαιν.μέγεθος 8,5 και διαστάσεις 20 επί 13. Ο αλληλεπιδρών ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 6872 έχει φαιν.μέγεθος 11,8 και διαστάσεις 6 επί 2. Η απόστασή του από εμάς υπολογίζεται σε 300 εκατομμύρια έτη φωτός.

187 Τηλεσκόπιον Τηλεσκόπιον (Λατινικά: Telescopium, συντομογραφία: Tel) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, μερικώς ορατός από την Ελλάδα τα βράδια του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου, και συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Νότιος Στέφανος και Τοξότης βόρεια, Ινδός ανατολικά, Ταώς νότια και Βωμός δυτικά. Ο LaCaille έδωσε και την εναλλακτική ονομασία Tubus Astronomicus (= Αστρονομικός Σωλήνας). Ο Γερμανός αστρονόμος Bode στο έργο του Gestirne (1805) το αποκαλεί Astronomische Fernrohr (Αστρονομικό Τηλεσκόπιο) και το σημειώνει σε διαφορετική, βορειότερη, θέση από τη σημερινή, στριμωγμένο ανάμεσα στον Τοξότη και τον Σκορπιό. Την οριστική του θέση, νοτιότερη μεν αλλά πιο εκτεταμένη, την οφείλουμε στον Βρετανό αστρονόμο Baily και στον Αμερικανό Γκουλντ. Ο αστερισμός Τηλεσκόπιον δεν πρέπει να συγχέεται με ένα μικρό βόρειο αστερισμό που δεν αναγνωρίζεται πλέον, τον Telescopium Herschelii, που δημιούργησε ο Αυστριακός αστρονόμος αββάς Μαξιμιλιανός Χελ το 1781 για να τιμήσει τον Ουίλιαμ Χέρσελ, ανάμεσα στον Λύγκα και τους Διδύμους. Εμφανίζεται για πρώτη φορά από τον Bode το 1800 και μετά στον `Ατλαντα του Αμερικανού Elijah Burritt του Αλλά ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα έπαψε να εμφανίζεται σε ουράνιους χάρτες και καταλόγους. Οι φωτεινότεροι αστέρες

188 Μόνο ο α Τηλεσκοπίου είναι φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους, παρόλα αυτά ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 87 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Τηλεσκοπίου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,51 και φασματικό τύπο B3 IV. Απέχει από τη Γη περί τα 250 έτη φωτός. Ο δ1 Τηλεσκοπίου έχει φαιν.μέγεθος 4,96 και φασμ.τύπο B6 IV. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,53 και φασμ.τύπο Κ0 ΙΙΙ. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,13 και φασμ.τύπο G8-K0III. Απέχει από τη Γη 127 έτη φωτός. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,90 και φασμ.τύπο K0 III. Ο λ έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,87 και φασμ.τύπο A0 V. Ο ξ έχει φαιν.μέγεθος 4,94 και φασμ.τύπο Μ1 II (λαμπρός ερυθρός γίγαντας). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο αστέρας RR Τηλεσκοπίου, (φαιν.μεγέθους 16,5) χαρακτηρίζεται ως «αργός καινοφανής» ("slow nova"). Μία έκρηξή του σημειώθηκε το έτος 1944, οπότε έφθασε σε φαιν.μέγεθος 6,5 (μόλις ορατό με γυμνό μάτι). - Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6584 έχει φαιν.μέγεθος 9,2 και φαινόμενη διάμετρο 8. - Ο φωτεινότερος γαλαξίας στο Τηλεσκόπιον είναι ο NGC 6868, με φαιν.μέγεθος 10,6. Τον Απρίλιο 1998 στον αμυδρό ραβδωτό σπειροειδή γαλαξία ESO 184-G82, σε απόσταση περί τα 140 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, έγινε αντιληπτός υπερκαινοφανής αστέρας που εμφάνισε την ισχυρότερη ραδιοεκπομπή που καταγράφηκε ποτέ από υπερκαινοφανή, με ταχύτητες εκτοξεύσεως υλικού που έφθαναν το 99% της ταχύτητας του φωτός. Με αυτόν πιθανώς συνδέεται η έκρηξη ακτίνων γ GRB

189 Τοξότης (αστερισμός) Τοξότης (Λατινικά: Sagittarius, συντομογραφία: Sgr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ασπίδα, Όφι (το τμήμα της Ουράς), Οφιούχο, Σκορπιό, Νότιο Στέφανο, Τηλεσκόπιον, Μικροσκόπιον, Αιγόκερω και Αετό. Οι αστέρες τ, ζ, σ, φ, λ, ε, δ, η και γ2 Τοξότου σχηματίζουν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα μιας μεγάλης τσαγιέρας, ο Γαλαξίας μάλιστα φαίνεται σαν εξερχόμενος ατμός από το στόμιό της (στη δυτική πλευρά της ). Ονομασίες και ιστορία

190 O Άρατος δίνει για τον Τοξότη τα ονόματα Τοξευτής και Ρύτωρ τόξου (αυτός που τεντώνει το τόξο). Σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς συναντάμε και την παραλλαγή Τοξευτήρ, ενώ οι Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Πλούταρχος και Πτολεμαίος συμφωνούν στο Τοξοτής. Ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde ( ) παραθέτει την ελληνική ονομασία Βελοκράτωρ. Το Ιππότης αναφέρεται και στον Κένταυρο. Ανάλογες είναι οι παραλλαγές και στα λατινικά: Sagittifer στον Μανίλιο, Sagittiger στον Αβιηνό, Sagittipotens στον Κικέρωνα. Ο Υγίνος ονομάζει τον Τοξότη Croton, γελαδάρη, ενώ τα Antepes, Antepedes του Κικέρωνα μπορεί να αφορούν και τον Κένταυρο. Ο «Άτλας» του Flamsteed δίνει το όνομα Sagittary, ονομασία που απαντάται και στον Σαίξπηρ. Οι Αγγλοσάξονες του Μεσαίωνα αποκαλούσαν τον Τοξότη Scytta. Κάποιες φορές το όλο προσωποποιήθηκε στα μέρη του, όπως με την ονομασία Τόξον στον Άρατο που έδωσε το Arcus του Κικέρωνα και του Γερμανικού (σημειώνεται και στη λατινική έκδοση της Αλμαγέστης) και το Haemonios Arcus του Οβιδίου. Στην αρχαία Αίγυπτο επίσης πιθανολογείται ότι στον Τοξότη αντιστοιχούσαν ένα βέλος που κρατείται από ένα χέρι. Ο Bayer πάλι αναφέρει το Φαρέτρα. Σε διάφορες γλώσσες ο Τοξότης λεγόταν «τόξο»: Al Kaus στην Αραβία, που παραφθάρηκε σε Elkausu, Elkusu (Alkauuso στον Schickard), Keshta στη Συρία, στην Περσία Kaman και Nimasp, ενώ στην Τουρκία ήταν Yai. Στους Εβραίους ήταν γνωστός ως Kesheth, που σημαίνει και πάλι τόξο, ενώ ο Ριτσιόλι παραθέτει το Kertko για τους Χαλδαίους. Ορισμένοι πρώιμοι χάρτες απεικονίζουν παρόμοια τον Τοξότη ως ένα τόξο με ένα βέλος, μία ιδέα κυρίαρχη ιδιαιτέρως στην ασιατική Αστρονομία. Κατά την αντιστοιχία των 12 ζωδίων με τις 12 φυλές του Ισραήλ, ήταν το έμβλημα των φυλών Εφραίμ και Μανασσή, από τις τελευταίες λέξεις του Ιακώβ προς τον Ιωσήφ. Ο Νοβίδιος υποστήριξε πως ο Τοξότης ήταν ο βασιλιάς του Ισραήλ Ιωάς, που τοξεύει βέλη από το παράθυρο προς τα ανατολικά κατά την εντολή του θνήσκοντος Ελισσαίου. Αλλά η βιβλική «σχολή» ταύτιζε γενικώς τον αστερισμό με τον Απόστολο Ματθαίο, παρότι ο Καίσιος ισχυρίσθηκε ότι ήταν ο Ισμαήλ. Η πρώτη καταγραμμένη απεικόνιση του Τοξότου βρίσκεται στην περιγραφή του από τον Ερατοσθένη ως Σατύρου, που ίσως προήλθε από τα χαρακτηριστικά του πρωταρχικού Κενταύρου στη Μεσοποταμία, του Hea-bani. Αλλά ο Μανίλιος τον αναφέρει ως «γνήσιο» Κένταυρο με απειλητικό βλέμμα, πολύ διαφορετικό από τον ευγενικό και ήρεμο στην όψη Κένταυρο Χείρωνα. Αλλά άλλοι θεωρούν τον Τοξότη ως τον Χείρωνα. Το βέλος του Τοξότη σημαδεύει πάντα την καρδιά του Σκορπιού. Σφηνοειδείς επιγραφές στη Μεσοποταμία περιγράφουν τον Τοξότη ως τον «Ισχυρό», τον «Γίγαντα Βασιλέα του Πολέμου» και τον «Φωτιστή της Μεγάλης Πόλεως», ταυτίζοντάς τον έτσι με τον τοξότη θεό του πολέμου, τον Νεργκάλ, ή θέτοντάς τον υπό την προστασία του. Φαίνεται επίσης ότι ήταν σύμβολο του ανατέλλοντα ήλιου. Οι Ασσύριοι τον συνέδεαν με τον ένατο μήνα τους, τον Kislivu (Νοέμβριος-Δεκέμβριος), όπως και τον Ωρίωνα. Στην ύστερη αρχαία Αίγυπτο, στον ζωδιακό της Δενδερά, ο Τοξότης απεικονίζεται με την προσθήκη ενός προσώπου λιονταριού, δηλαδή διπρόσωπος, πιθανότατα μια επίδραση από την ταύτιση από τους Βαβυλωνίους με τον θεό τους Pabilsag (ο Pabilsag είχε φτερούγες και κεφάλι λιονταριού), ενώ ο Αθανάσιος Κίρχερ παραθέτει το όνομα Πιμάηρε από τους Κόπτες (Statio Amoenitatis). Αρχαίο χειρόγραφο φέρει πιθανότατα στη θέση του Τοξότου μία «κενταυροειδή» μορφή, τον

191 Astronochus. Στην Ινδία ο Τοξότης ήταν αρχικώς ένα άλογο, μία αλογοκεφαλή ή ένας ιππέας, Acvini. O Al Biruni έγραψε ότι ο αστερισμός ήταν ο σανσκριτικός Dhan(as)u, ο Dhamsu των Ταμίλ. Αργότερα, υπό την παρετυμολογική έλξη της ελληνικής ονομασίας, η ινδική μετατράπηκε σε Taukshika. Στην αρχαία Αραβία οι δύο μικρές συναστρώσεις που σημειώνουν σήμερα τη μύτη και την ουρά του βέλους του Τοξότη ήταν η μεν δυτική (αστέρες γ, δ, ε και η Τοξότου) Al Na'am al Warid, οι «Στρουθοκάμηλοι που Πηγαίνουν», η δε ανατολική (αστέρες σ, ζ, φ, χ και τ) Al Na'am al Sadirah, οι «Στρουθοκάμηλοι που Επιστρέφουν», ενώ ο αστέρας λ ήταν ο φύλακάς τους. Αντιθέτως ο Al Jauhari παρομοίασε τους αστέρες αυτούς με αναποδογυρισμένη καρέκλα. Ο 18ος πάντως manzil των Αράβων (σεληνιακός οίκος ή ορθότερα «στάση») ήταν ο Al Na'am, ενώ ο 19ος manzil ήταν επίσης μέσα στα όρια του σημερινού Τοξότου και ονομαζόταν Al Baldah, η Πόλη ή η Περιοχή, καθώς μοιάζει κενός από αστέρες. Η συνάστρωση των τ, ν, ψ, ω και ζ Τοξότου, που επίσης είναι διατεταγμένοι τοξοειδώς, ήταν το Kiladah (το περιδέραιο) και Al Udhiyy η φωλιά (της στρουθοκαμήλου...). Στην Κίνα ο Τοξότης σχημάτιζε επίσης δύο σεληνιακούς οίκους, τον νοτιότερο Ki (= κόσκινο ) και τον βορειότερο Tew, Tow ή Nan Tow (= μεγάλη κουτάλα για σερβίρισμα π.χ. σούπας). Οι αστέρες του δεύτερου οίκου λατρεύονταν ιδιαιτέρως από το 1000 π.χ. ήδη, μάλιστα ήταν γνωστοί και ως Ναός. Ολόκληρος όμως ο αστερισμός ήταν για τους Κινέζους η Τίγρις, ή το Sei Mu (= το κλαδεμένο δέντρο ή τα κομμένα κλαδιά). Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Τοξότης συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Οι αρχαίοι αστρολόγοι τον θεωρούσαν τον Οίκο του Διός, επειδή ο πλανήτης Δίας υποτίθεται ότι δημιουργήθηκε σε αυτόν, την «τιμή» αυτή πάντως μοιραζόταν με τον Υδροχόο και τον Λέοντα. Αλλά ο Τοξότης ήταν και το ζώδιο της Αρτέμιδος, και τον αποκαλούσαν Dianae Sidus. Πίστευαν ότι είναι γενικώς γόνιμο ζώδιο, από την εποχή ήδη των Βαβυλωνίων. Θεωρήθηκε ότι επιδρά ιδιαιτέρως σε χώρες όπως η Ευδαίμων Αραβία, η Ουγγαρία, η Λιγουρία, η Μοραβία, η Ισπανία, και σε πόλεις όπως η Αβινιόν και η Κολωνία, ενώ ο Μανίλιος έγραψε ότι «κυβερνούσε» την Κρήτη, το Λάτιο και την Τρινακρία (Σικελία). Τα χρώματα του ζωδίου ήταν το κίτρινο και το πρασινοκόκκινο. Στην εποχή μας ο `Ηλιος βρίσκεται (όπως φαίνεται από τη Γη) μέσα στα όρια του Τοξότου από τις 19 Δεκεμβρίου ως τις 20 Ιανουαρίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Ταύρο 54 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 90. Οι κυριότεροι αστέρες του αστερισμού έχουν και δικά τους ιδιαίτερα ονόματα. Ο αστέρας α Τοξότου δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ρουκμπάτ (Rukbat), στο οποίο και παραπέμπουμε. Ο β1 Τοξότου, διπλός, είναι γνωστός ως Προπορευόμενος Αρκάμπ (Arkab) και ο β2 ως Επόμενος Αρκάμπ. Ο γ2 είναι ο Αλνάσλ (Alnasl). Ο δ, διπλός, είναι ο Κάους Μεριντιονάλις (Kaus Meridionalis). Ο ε, επίσης διπλός, είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού με φαινόμενο μέγεθος 1,79 και είναι γνωστός ως Κάους Αουστράλις (Kaus Australis).

192 Ο ζ, διπλό σύστημα, είναι ο Ασκέλλα (Ascella). Ο η είναι ο Σεφντάρ (Sephdar, Ira Furoris). Ο θ1 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,37 και φασματικό τύπο B2 IV. Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,12 και φασματικό τύπο K0 III. Ο λ είναι ο Κάους Μπορεάλις (Kaus Borealis). Ο μ, πενταπλός αστέρας, έχει συνολικό φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο B2 III. Είναι ο μακρινότερος από όλους τους φωτεινότερους αστέρες του αστερισμού, αφού εκτιμάται ότι απέχει από τη Γη πάνω από έτη φωτός. Ο ξ2 έχει φαιν.μέγεθος 3,52 και φασμ.τύπο G8-K0II. Ο ο έχει φαιν.μέγεθος 3,76 και φασμ.τύπο K0 III. Ο π είναι ο Αλ Μπαλντά (Al Baldah). Ο ρ1 έχει φαιν.μέγεθος 3,92 και φασμ.τύπο F0 III-IV. Απέχει από τη Γη 122 έτη φωτός. Ο σ, ο δεύτερος σε φωτεινότητα (φαιν.μέγεθος 2,05), είναι ο Νούνκι (Nunki). Ο τ είναι ο Εκατηβόλος. Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 3,17 και φασμ.τύπο B8 III. Αναφέρεται και με το όνομα Nanto. Ο 62 Τοξότου, ανώμαλος μεταβλητός, έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,42 και φασμ.τύπο ερυθρού γίγαντα. Μαζί με τους αμυδρότερους ω Τοξότου, 59 και 60 Τοξότου σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό μικρό τετράπλευρον (Πτολεμαίος), γνωστότερο από τη λατινική μετάφραση Terebellum του Bayer. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του Τοξότου είναι ότι μέσα σε αυτόν κείται το κέντρο του Γαλαξία μας σε απόσταση περίπου έτη φωτός από τη Γη. Παρότι αποκρύπτεται από εμάς πίσω από πυκνά νέφη διαστρικής σκόνης, αρκετές λεπτομέρειες διακρίνονται στο υπέρυθρο. Η ραδιοπηγή Τοξότης A* (Sagittarius A*) συνδέεται με τη γιγάντια υποτιθέμενη μαύρη τρύπα στο Γαλαξιακό κέντρο. - Τα δύο διάσημα φωτεινά διάχυτα νεφελώματα του Τοξότου είναι το Νεφέλωμα Λιμνοθάλασσας (M8), ορατό ακόμα και με γυμνό μάτι από πολύ σκοτεινή τοποθεσία, και το Τρισχιδές Νεφέλωμα (M20). Αρκετά φωτεινό είναι και το λεγόμενο «Νεφέλωμα Ωμέγα» (M17). - Ο μεταβλητοί αστέρες X Τοξότου (το X είναι λατινικό και κεφαλαίο) και γ1 Τοξότου είναι από τους φωτεινότερους Κηφείδες σε όλη την ουράνια σφαίρα. Το φαιν.μέγεθός του πρώτου κυμαίνεται από 4,24 ως 4,84 με περίοδο 7,01 ημέρες και ο φασμ,τύπος του μεταβάλλεται αντιστοίχως από G2 σε F5. Ο δεύτερος, γνωστός και ως W Τοξότου, έχει μέσο φαιν.μέγεθος 4,66 (από 4,3 ως 5,1), περίοδο μεταβολής 7,59 ημέρες και φασμ.τύπο F4 ως G1 Ib. - Ο ερυθρός νάνος Ross 154 (V1216 Sgr) με φαινόμενο μέγεθος 10,44 και φασματικό τύπο M4V, βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει «μόλις» 9,68 έτη φωτός ή 91,6 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον ενδέκατο κοντινότερο αστέρα (εάν λογαριάσουμε το σύστημα του α Κενταύρου ως 3 αστέρες, το σύστημα του Σείριου ως 2 αστέρες, κλπ.) ανάμεσα στα εκατομμύρια τετρακισεκατομμύρια άστρα του Σύμπαντος. Μάλιστα η απόσταση του Ross 154 μειώνεται, καθώς μας πλησιάζει με ταχύτητα 6,9 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Είναι φανερό όμως ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς, αφού έχει σημαντική ιδία κίνηση, 0,67 δευτερόλεπτα του τόξου ανά έτος έναντι 1,3 του Σειρίου. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθός του είναι 13,08.

193 - Ο κυανός υπεργίγαντας «Αστέρας Πιστόλι» (Pistol Star) είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερης μάζας αστέρας που είναι γνωστός. Είναι εγκλεισμένος στο «Πιστολοειδές Νεφέλωμα» (από το οποίο και πήρε το όνομά του), αποβολή ατμόσφαιρας αστέρα Wolf-Rayet σε απόσταση άνω των 20 χιλιάδων ετών φωτός από τη Γη. - Ο V4334 Τοξότου είναι γνωστός ως «Αντικείμενο του Sakurai» ή «Αστέρας του Sakurai». - Ο Καινοφανής του Τοξότου του 1999 έφθασε σε φωτεινότερο μέγεθος 8,6 (ορατός και με κιάλια). Ανακαλύφθηκε στις 25 Απριλίου εκείνου του έτους από τον Minoru Yamamoto στην Ιαπωνία. - Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος αστέρων στον Τοξότη είναι το M25 (IC 4725) με φαινόμενο μέγεθος 4,6 και φαινόμενη διάμετρο 32 (πραγματική 17 έτη φωτός στην εκτιμώμενη απόσταση των ετών φωτός από τη Γη). Περιλαμβάνει τον επίσης φωτεινό Κηφείδη U Τοξότη (φαινόμενο μέγεθος 6,28 έως 7,15). Τα M18, M21 και M23 είναι επίσης ανοικτά σμήνη στον αστερισμό, ενώ φωτεινό σχεδόν όσο και το M25 είναι το NGC 6530 που κείται μέσα στο Νεφέλωμα της Λιμνοθάλασσας. - Το σφαιρωτό σμήνος M22 (NGC 6656) με μισό περίπου εκατομμύριο άστρα είναι από τα φωτεινότερα του ουρανού, με φαινόμενο μέγεθος 5,1. Με φαινόμενη διάμετρο 24 φαίνεται μεγάλο όσο ο δίσκος της Σελήνης ή του Ηλίου. Η πραγματική του διάμετρος υπολογίζεται στα 95 έτη φωτός με την απόστασή του από τη Γη να εκτιμάται στις έτη φωτός. Το M55 (NGC 6809) είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερο (πραγματική διάμετρος περ. 120 έτη φωτός), αλλά αραιότερο με περίπου αστέρες και σε διπλάσια απόσταση από εμάς. Επίσης σφαιρωτά αστρικά σμήνη στον Τοξότη είναι τα M28, M69, M70, M75 και το εξωγαλαξιακό Μ54. - Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6818 με φαινόμενο μέγεθος 10,0 είναι το μόνο στον αστερισμό προσιτό σε καλό ερασιτεχνικό τηλεσκόπιο και είναι γνωστό ως "Little Gem". - Εξωηλιακοί πλανήτες στον Τοξότη έχουν ανιχνευθεί περί τους αστέρες HD , σε απόσταση 118,5 έτη φωτός από τη Γη, HD , σε απόσταση 88 ετών φωτός, κ.ά.. Ο νάνος σφαιροειδής γαλαξίας Νάνος του Τοξότη είναι ο δεύτερος πλησιέστερος στη Γη γαλαξίας (ο πλησιέστερος είναι ο πολύ μικρός Νάνος του Μεγάλου Κυνός) πέρα από τον δικό μας: ανακαλύφτηκε το 1994 και απέχει από τη Γη ως έτη φωτός. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στον ουρανό, 7,5 επί 3,6 μοίρες, και έχει διάμετρο τουλάχιστον ετών φωτός, αλλά παρουσιάζει τόσο μικρή επιφανειακή λαμπρότητα, ώστε είναι δυσδιάκριτος. Υπάρχουν και άλλοι νάνοι γαλαξίες στον αστερισμό του Τοξότη, όπως ο Ανώμαλος Νάνος του Τοξότου (Sag DIG), σε απόσταση 4 εκατομμυρίων ετών φωτός, και ο λεγόμενος Γαλαξίας του Μπάρναρντ (NGC 6822), αμφότεροι μέλη της Τοπικής Ομάδας.

194 Τουκάνα Τουκάνα (Λατινικά: Tucana, συντομογραφία: Tuc) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους αστερισμούς Γερανό, Ινδό, Οκτάντα, Ύδρο και Φοίνικα. Το όνομα προέρχεται από το τροπικό πουλί «τόκο» τουκάν (Ramphastos toco) της Νότιας Αμερικής με το τεράστιο (σε σχέση με το σώμα του) ράμφος. Κατά τον 17ο αιώνα οι Βρετανοί αποκαλούσαν τον αστερισμό Brasilian Pye. O Caesius (Καίσιος) έδωσε το γεωγραφικώς ανακριβές όνομα Pica Indica (= Δρυοκολάπτης ο Ινδικός), ενώ οι Κέπλερ, Ριτσιόλι και μερικοί μεταγενέστεροι συγγραφείς προέκριναν την ονομασία Anser Americanus (= Αμερικανική Χήνα), που εμφανίζεται για τελευταία φορά στην πλανισφαίρα του Stieler το 1872 ως Amerikanische gans.

195 Η μορφή του πτηνού στον ουρανό απεικονίζεται να βλέπει προς τα δυτικά, με την ουρά του προς την πλευρά του φωτεινού αστέρα Achernar του Ηριδανού. Ο α Τουκάνας, ο φωτεινότερος αστέρας του αστερισμού, κατέχει βέβαια τη θέση του άκρου του εντυπωσιακού ράμφους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Μόνο ο α Τουκάνας είναι φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους, παρόλα αυτά ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 81 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Τουκάνας, αστρομετρικώς διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 2,87 και φασματικό τύπο K3 III. Απέχει από τη Γη 199 έτη φωτός. Ο β1 Τουκάνας έχει φαινόμενο μέγεθος 4,36 και φασματικό τύπο B9 V. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 3,99 και φασμ.τύπο F1 III. Απέχει από τη Γη 72 έτη φωτός. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,51 και φασμ.τύπο B8 V. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο B9 IV. Ο ζ, τετραπλός, έχει φαιν.μέγεθος 4,23 και φασμ.τύπο F9 V. Σε απόσταση από εμάς 28 έτη φωτός, είναι ένας από τους κοντινότερους αστέρες που μοιάζει σε μέγεθος με τον Ήλιο (έχει απόλυτο μέγεθος 4,56). Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπο F6 IV. Απέχει από τη Γη 67 έτη φωτός. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Τα σημαντικότερα πέρα από κάθε αμφιβολία στον αστερισμό είναι δύο, αμφότερα κατά σύμπτωση στη νοτιοανατολική του πλευρά: Ο ανώμαλος γαλαξίας Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου (SMC), το ένα από τα δύο Νέφη του Μαγγελάνου. Το σφαιρωτό σμήνος 47 Τουκάνας (47 Tuc) ή NGC 104 είναι το δεύτερο φωτεινότερο των γήινων ουρανών (μετά το ω Κενταύρου) με φαιν.μέγεθος 4,0. Εξαιτίας της μεγάλης του φωτεινότητας έχει και το όνομα αυτό, όνομα αστέρα κατα Flamsteed. Με φαινόμενη διάμετρο 31 (λεπτά της μοίρας) φαίνεται μεγάλο όσο ο δίσκος της Σελήνης ή του Ηλίου. Η ηλικία του εκτιμάται στα 10 δισεκατομμύρια χρόνια. Η πραγματική του διάμετρος υπολογίζεται στα 120 έτη φωτός με την απόστασή του από τη Γη να εκτιμάται στις έτη φωτός. - Και άλλα σφαιρωτά σμήνη βρίσκονται στην περιοχή του 47 Tuc, τα NGC 152 και NGC 362, που φαίνονται να προβάλλονται πάνω στο Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου. Το πρώτο έχει φαινόμενη διάμετρο μισή μοίρα, ενώ το δεύτερο 12 ως 13 και φαιν.μέγεθος 6,6. Το 1990 ανακαλύφθηκε από τον R.J. Lavrey του Αστεροσκοπείου του Όρους Στρόμλο της Αυστραλίας ο γαλαξίας «Νάνος της Τουκάνας», μέλος της Τοπικής Ομάδας, που απέχει από τη Γη 3,2 εκατομμύρια έτη φωτός και έχει φαιν.μέγεθος 15,7.

196 Τράπεζα (αστερισμός) Τράπεζα (Λατινικά: Mensa, συντομογραφία: Men) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Δοράδα, Ύδρο, Οκτάντα, Χαμαιλέοντα και Ιπτάμενο Ιχθύ. Είναι πολύ νότιος αστερισμός και έτσι είναι τελείως αόρατος από την Ελλάδα. Η αρχική ονομασία του αστερισμού ήταν Mons Mensae, δηλαδή το Τραπεζοειδές Όρος. Ο LaCaille σκέφθηκε αυτή την ονομασία επειδή το Τραπεζοειδές Όρος πάνω από την Πόλη του Ακρωτηρίου (Κέιπ Τάουν) στη Νότιο Αφρική είναι συχνά στεφανωμένο από ένα σύννεφο, ακριβώς όπως και ο αστερισμός αυτός στεφανώνεται στο άνω (βόρειο) μέρος του από το Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου (βλ.και παρακάτω). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο αστερισμός είναι ίσως ο αμυδρότερος όλων, με κανένα αστέρα να μη φέγγει φωτεινότερα από το πέμπτο (!) μέγεθος, ωστόσο ο Γκουλντ απέδιδε στην Τράπεζα 44 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Τραπέζης είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 5,09 και φασματικό τύπο G6 V (σχεδόν ίδιο με τον ηλιακό). Ο γ Τραπέζης έχει φαινόμενο μέγεθος 5,19 και φασματικό τύπο K2 III.

197 Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Το σπουδαιότερο για την Τράπεζα είναι ότι σε αυτή ανήκει το νότιο ήμισυ του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου (LMC), του ενός από τα δύο Νέφη του Μαγγελάνου, και το μεγαλύτερο αστρονομικό ενδιαφέρον κρύβεται σε αυτό το γαλαξία και τα όσα του ανήκουν. Το άλλο μισό του LMC βρίσκεται στον αστερισμό Δοράδα.

198 Τρίγωνον Τρίγωνον (Λατινικά: Triangulum, συντομογραφία: Tri) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Ανδρομέδα, Ιχθύες, Κριό και Περσέα. Είναι βόρειος αστερισμός και αμφιφανής στην Ελλάδα, φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα κοντά στο ζενίθ μόνο τα χειμωνιάτικα βράδια. Το Τρίγωνον αναφέρεται ως Triangulus στους Ροδόλφειους Πίνακες και πάντα προσέθεταν στην ονομασία του το προσδιοριστικό Major (Μέγα) μέχρι που ένας άλλος αστερισμός, επινοημένος από τον Εβέλιο και εφαπτόμενος προς νότο του πρώτου, το Triangulum Minor (= Μικρόν Τρίγωνον), έπαψε να αναγνωρίζεται από τους αστρονόμους μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το Τρίγωνον Δελτωτόν, από την ομοιότητα με το γράμμα Δ. Καθώς γράφει ο Άρατος: «Κάτω από την Ανδρομέδα, με τρεις πλευρές μετρημένες / ωσάν Δέλτα, ίσες οι δυό τους, / μικρότερη η τρίτη, κι όμως ευκολόβρετο / το σημάδι του από πολλά άλλα, καλύτερα εφοδιασμένα με άστρα.» Οι περισσότεροι αρχαίοι πάντως το σχεδίαζαν ως ισόπλευρο, ενώ σήμερα γενικώς παριστάνεται ως ισοσκελές ή ορθογώνιο, με μικρή βάση (την βγ) και μεγάλο ύψος ως την κορυφή του αστέρα α. Οι Ρωμαίοι το μετέγραψαν ως Deltoton (Κικέρων, Υγίνος) και μετά έγινε Deltotum, τύπος που απαντάται ως και τον 17ο αιώνα. Επίσης φυσιολογικά το αποκαλούσαν Delta και το συνέδεαν με το Δέλτα του Νείλου και την Αίγυπτο, γι' αυτό και ο αστερισμός αποκλήθηκε επίσης Aegyptus, Nilus, Nili Domum (το τελευταίο από το Nili Donum, «Δώρο του Νείλου», από τη γνωστή φράση του Ηροδότου «ποταμού δώρον» για την Αίγυπτο). Η σημερινή ελληνική ονομασία Τρίγωνον, χρησιμοποιούμενη από τον Ίππαρχο και τον Πτολεμαίο, έγινε Trigonum (Βιτρούβιος) και Trigonus (Μάρκος Μανίλιος), ενώ απαντώνται και τα Tricuspis (= «τρίακρο») και Triquetrum. Ο Bayer δίνει το όνομα Triplicitas και το Orbis terrarum tripertitus ως αντιπροσωπευτικό των «τριών μερών της Γης» (Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής), αλλά και το Triangulus Septentrionalis για να το διακρίνει από το δικό του Νότιον Τρίγωνον. Οι ευσεβείς άνθρωποι των ημερών του έλεγαν ότι αναπαριστούσε την Αγία Τριάδα, με το σχήμα του να μοιάζει με το αρχικό της ελληνικής λέξεως Δίος = θείος (θεϊκός), ενώ άλλοι το παρομοίαζαν με τη μίτρα του Αγίου Πέτρου. Τα ονόματα Sicilia, Trinacria και Triquetra, που επίσης απαντούν για τον αστερισμό, είναι τα αρχαία ονόματα του παρόμοιου σχήματος νησιού Σικελία, για το οποίο η θεά Δήμητρα είχε ικετεύσει τον Δία να παρασταθεί στον ουρανό. Οι Άραβες μετέφρασαν το όνομα Τρίγωνον ως Al Muthallath, που παραφθάρηκε μετά από τους Ευρωπαίους και έδωσε τα Almutallath, Almutaleh, Almutlato, Mutlat, Mutlaton, Mutlathum και Mutlat(h)un. Οι Εβραίοι έχει υποστηριχθεί ότι γνώριζαν τον αστερισμό ως Shalish, από το όνομα ενός έγχορδου μουσικού οργάνου τους, που είχε είτε τριγωνικό σχήμα είτε τρεις χορδές, και αναφέρεται στο Βιβλίο του Σαμουήλ (ιη 6). Το ουράνιο shalish τους όμως μπορεί να ήταν οι αστέρες α, β και γ Κριού. Το Τρίγωνον ήταν γνωστό και στην αρχαία Κίνα μαζί με αστέρες της Ανδρομέδας και του Κριού

199 ως Tien Ta Tseang, ο Μέγας Στρατηγός του Ουρανού. Επειδή οι αστέρες του Τριγώνου είναι αμυδροί, κανένας τους δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, εκτός από τον α, που ήταν γνωστός ως Ras al Muthallath (= Κεφαλή του Τριγώνου) στους Άραβες από το αρχαίο Caput Trianguli. Μαζί οι α και β ήταν γι' αυτούς το Al Mizan (= ο οριζόντιος άξονας ζυγαριάς). Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στο Τρίγωνον μόλις 15 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 30. Ο α Τριγώνου δεν είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 3,41 και φασματικό τύπο F6 IV (κιτρινόλευκος υπογίγαντας). Ο β Τριγώνου είναι ο φωτεινότερος στον αστερισμό, με φαινόμενο μέγεθος 3,00 και φασματικό τύπο A5 III Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο A1 V. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,87 και φασμ.τύπο G0 V (παρόμοιος με τον Ήλιο). Ο 6 Τριγώνου έχει φαιν.μέγεθος 4,94 και φασμ.τύπους G5III + F5V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ευρισκόμενο εκτός του γαλαξιακού επιπέδου, το Τρίγωνον διαθέτει κυρίως άλλους γαλαξίες, από τους οποίους ο πλησιέστερος είναι και το πλέον αξιοσημείωτο του αστερισμού: Πρόκειται για τον M33, μέλος της Τοπικής Ομάδας γνωστό και ως Γαλαξίας του Τριγώνου ή "Pinwheel". - Ο μεταβλητός αστέρας RW Τριγώνου (RW Tri) είναι κατακλυσμικός μεταβλητός με περίοδο περιφοράς του συστήματος 5ώρες 31 λεπτά και έχει φαιν.μέγεθος 12,5 ως 15,61. - Ο επίσης μεταβλητός XX Tri (HD 12545), τύπου RS Θηρευτικών Κυνών (RS CVn), διαθέτει τις μεγαλύτερες κηλίδες που έχουν παρατηρηθεί σε αστέρα. Ο γαλαξίας NGC 925 είναι ραβδωτός σπειροειδής με φαιν.μέγεθος 10,1 που απέχει περί τα 13 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη. Στην άλλη άκρη των αποστάσεων, ο ραδιογαλαξίας 6C απέχει δισεκατομμύρια έτη φωτός.

200 Τρόπις (αστερισμός) Τρόπις (Λατινικά: Carina, συντομογραφία: Car) είναι αστερισμός του νοτίου ουράνιου ημισφαιρίου που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille, και προήλθε ως μέρος (split) από τον αστερισμό της Αργούς της οποίας και κατείχε το νότιο μέρος. Ο αστερισμός αυτός είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με επτά αστερισμούς, τους Πρύμνα, Οκρίβαντα, Ιπτάμενο Ιχθύ, Χαμαιλέοντα, Μυία, Κένταυρο και Ιστία. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ελάχιστο μόνο τμήμα της Τρόπιδος είναι ορατό από την Ελλάδα, το οποίο πάντως περιλαμβάνει για τη νότια Ελλάδα τον φωτεινότερο αστέρα της, τον περίφημο Κάνωπο. Η ονομασία Τρόπις σημαίνει την τρόπιδα («καρίνα» στη δημοτική, όπως και στη λατινική ονομασία) του πλοίου, της Αργούς (Argo Navis), του μεγάλου αρχαίου αστερισμού που τεμαχίσθηκε και έδωσε τους σημερινούς αστερισμούς Πρύμνα, Τρόπιδα, Ιστία και Πυξίδα. Για το λόγο αυτό, η ιστορία της ονοματοδοσίας περιορίζεται στο λήμμα Αργώ. Οι φωτεινότεροι αστέρες

201 Στην Τρόπιδα αποδόθηκαν 268 αστέρες ορατοί με γυμνό μάτι. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ελληνικά γράμματα (συμβολισμός Bayer) μοιράσθηκαν σε αστέρες των τριών αστερισμών Πρύμνας, Τρόπιδος και Ιστίων, και συνεπώς η Τρόπις δεν έχει όλα τα γράμματα να χαρακτηρίζουν τους δικούς της αστέρες. Ο α Τρόπιδος είναι όχι απλώς ο φωτεινότερος του αστερισμού, αλλά και ο δεύτερος σε φωτεινότητα ολόκληρης της ουράνιας σφαίρας, μετά τον Σείριο (τρίτος είναι ο Άλφα Κενταύρου). Είναι πολύ γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Κάνωπος, όπου και παραπέμπουμε. Το φαινόμενο μέγεθος του Κανώπου ή Κανώβου είναι 0,72. Ο β Τρόπιδος είναι γνωστός ως Μιαπλασίντους (Miaplacidus). Ο ε είναι ο Αβιόρ (Avior). Ο θ, στο κέντρο του ανοικτού σμήνους IC 2602, έχει φαινόμενο μέγεθος 2,76 και φασματικό τύπο B0 V ιδιόμορφο. Ο ι είναι ο Τουράις (Turais). Ο υ είναι διπλός με διαχωρισμό των μελών του 5, συνολικό φαιν.μέγεθος 3,01 (3,1 και 6,1) και φασματικό τύπο A6 Ib. Ο χ έχει φαιν.μέγεθος 3,47 και φασμ.τύπο B3 IVp. O ω έχει φαιν.μέγεθος 3,32 και φασμ.τύπο B8 III. Ο HR 2435 έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο A0 II. Ο HR 2554 έχει φαιν.μέγεθος 4,40 και φασμ.τύπο G6 II. Ο HR 3457 έχει φαιν.μέγεθος 4,33 και φασμ.τύπο B2 III. Ο HR 3498 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο B3 Vne. Ο HR 3571 έχει φαιν.μέγεθος 3,84 και φασμ.τύπο B8 II. Ο HR 3643 έχει φαιν.μέγεθος 4,48 και φασμ.τύπο F9 II. Ο HR 3659 έχει φαιν.μέγεθος 3,44 και φασμ.τύπο B2 IV-V. Ο HR 3663 έχει φαιν.μέγεθος 3,97 και φασμ.τύπο B3 III. Ο HR 3696 έχει φαιν.μέγεθος 4,34 και φασμ.τύπο M1 III. Ο HR 3825 έχει φαιν.μέγεθος 4,08 και φασμ.τύπο B5 II. Ο HR 3884 έχει φαιν.μέγεθος 3,69 και φασμ.τύπο G5 Ib. Ο HR 4050 έχει φαιν.μέγεθος 3,40 και φασμ.τύπο K3 IIa. Ο HR 4102 έχει φαιν.μέγεθος 4,00 και φασμ.τύπο F2 IV. Ο HR 4140 έχει φαιν.μέγεθος 3,32 και φασμ.τύπο B4 Vne. Ο HR 4257 έχει φαιν.μέγεθος 3,78 και φασμ.τύπο K1 III. Ο HR 4337 έχει φαιν.μέγεθος 3,91 και φασμ.τύπο G4 Ia. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Καθώς διασχίζεται (στο ανατολικό-βορειοανατολικό της μέρος) από το γαλαξιακό επίπεδο, η Τρόπις είναι πλούσια σε σώματα του δικού μας Γαλαξία: - Ο μεταβλητός αστέρας η Τρόπιδος (Eta Carinae), με φαιν.μέγεθος σήμερα 6,21, φαινόταν κατά τη δεκαετία από τη Γη ως ο φωτεινότερος του αστερισμού μαζί με τον Κάνωπο. Κυανός υπεργίγαντας τεράστιας μάζας (κάποτε τον θεωρούσαν τον βαρύτερο του Γαλαξία) μέσα σε νεφέλωμα και μάλλον διπλό σύστημα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον (βλ. Ήτα Τρόπιδος). - Αλλά και η μάζα του αστέρα Sher 25 (κοντά στο ανοικτό σμήνος NGC 3603) συναγωνίζεται αυτή του η Τρόπιδος, φθάνοντας τις 100 ηλιακές. Αυτός ο λαμπρός υπεργίγαντας περιβάλλεται από δακτύλιο όπως αυτόν του υπερκαινοφανούς του 1987 και από φυσαλίδες αερίου. Η ηλικία

202 του υπολογίζεται σε 3 εκατομμύρια έτη. Πρόκειται να εκραγεί ως υπερκαινοφανής σχετικά σύντομα, ίσως σε έτη. - Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος στην Τρόπιδα είναι το IC 2602 με φαιν.μέγεθος 1,9. Είναι γνωστό και με τα παρωνύμια Νότιες Πλειάδες και «Σμήνος του θ Τρόπιδος» (βλ. προηγούμενη ενότητα). Η φαινόμενη διάμετρος του σμήνους ανέρχεται στα 100 και η πραγματική του στα 16 έτη φωτός, αφού η μέση απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται στα 479 έτη φωτός. - Ανάμεσα στα φωτεινότερα άλλα ανοικτά σμήνη του αστερισμού συγκαταλέγονται τα NGC 2516 (φαιν.μέγεθος 3,8 και φαιν.διάμετρος 21 ), NGC 3114 (φαιν.μέγεθος 4,2 και φαιν.διάμετρος 35 ), NGC 3293 (φαιν.μέγεθος 4,7 και φαιν.διάμετρος 40 ) και NGC 3532 (φαιν.μέγεθος 3,0 και φαιν.διάμετρος 50 ). Το πιο αξιόλογο νεφέλωμα εκπομπής είναι το NGC 3372, γνωστό και ως Νεφέλωμα του η Τρόπιδος (βλ.παραπάνω) ή «Μέγα Νεφέλωμα της Τρόπιδος», που καταλάμβάνει πάνω από 4 τετραγωνικές μοίρες στον ουρανό, έχει φαιν.μέγεθος 3 και περικλείει τον αστέρα Ήτα Τρόπιδος.

203 Ύδρα (αστερισμός) Υδρα (Λατινικά: Hydra, συντομογραφία: Hya) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αστερισμό του ουρανού. Παρά το μέγεθος του, περιλαμβάνει μόνον έναν αστέρα αρκετά φωτεινό (τον Αλφάρντ, α της Ύδρας). Αντικείμενα του βαθέoς ουρανού Ο α της Ύδρας, ο Αλφάρντ, είναι πορτοκαλί γίγαντας και απέχει 175 έτη φωτός. Το όνομα Αλφάρντ προέρχεται από τα αραβικά και σημαίνει o μοναχικός του όφεως. Η ονομασία ταιριάζει διότι είναι ο μοναδικός αστέρας ολόκληρου του αστερισμού με μέγεθος μεγαλύτερο από 3. Ο ε της Ύδρας είναι διπλός αστέρας. Απαιτείται τηλεσκόπιο μεσαίας διαμέτρου για να ξεχωρίσει κανείς τα δυο κοντινά μέλη, που έχουν μέγεθος 3,4 και 6,5, με τροχιακή περίοδο 900 ετών περίπου. Απέχουν περίπου 135 έτη φωτός από τον Ήλιο. Ο R της Ύδρας είναι μεταβλητός ερυθρός γίγαντας τύπου Θαυμάσιου του οποίου το μέγεθος μεταβάλλεται μεταξύ 3 και 11 σε διάστημα 11 περίπου μηνών. Ο U της Ύδρας είναι ένας μεταβλητός ερυθρός γίγαντας του οποίου η φωτεινότητα μεταβάλλεται μεταξύ των μεγεθών 3 και 6 με ελάχιστη περιοδικότητα, που εξαρτάται από τους ακτινικούς παλμούς του αστέρα. Απέχει από μας 530 έτη φωτός. Ο Μ48 είναι ένα ανοικτό σμήνος, μετά βίας ορατό με γυμνό μάτι σε συνθήκες πολύ καθαρού ουρανού, αλλά πιο εύκολα διακρίνεται με κιάλια ή τηλεσκόπιο με μεγάλο εύρος πεδίου. Φαίνεται να καταλαμβάνει στον ουρανό μεγαλύτερη έκταση απ ό,τι η πανσέληνος και βρίσκεται σε απόσταση 200 ετών φωτός από τον Ήλιο. Ο Μ83 είναι σπειροειδής γαλαξίας που φαίνεται κατά μέτωπο, με αποτέλεσμα οι βραχίονες να είναι εύκολα ορατοί με τηλεσκόπιο ή στις φωτογραφίες. Αν παρατηρηθεί με μικρό τηλεσκόπιο φαίνεται σαν στρόγγυλη κηλίδα. Το NGC 3242 (που ονομάζεται Το Φάντασμα του Δία) είναι ένα πλανητικό νεφέλωμα, ορατό με μικρό τηλεσκόπιο υπό τη μορφή γαλαζωπού δίσκου όμοιου με πλανήτη, εξού και το όνομα.

204 Ύδρος Υδρος (Λατινικά: Hydrus, συντομογραφία: Hyi) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους εξής επτά αστερισμούς: Ωρολόγιον, Ηριδανό, Τουκάνα, Οκτάντα, Τράπεζα, Δοράδα και Δίκτυον. Ο αστερισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τον αρχαίο αστερισμό Ύδρα, τον μεγαλύτερο σε έκταση από όλους τους αστερισμούς. Οι Γάλλοι αποκαλούν τον αστερισμό «η αρσενική Ύδρα», ενώ οι Γερμανοί der Kleine Wasserschlange, «το Μικρό Νερόφιδο». Η συντομογραφία Hyi προέρχεται από τη γενική πτώση, Hydri. Μαζί με την Τουκάνα και το Μικρό Νέφος του Μαγγελάνου, ο Ύδρος απεικόνιζε κατά τον Ιούλιο Σίλερ τον Αρχάγγελο Ραφαήλ. Στην Κίνα ο Ύδρος σχημάτιζε με γειτονικούς του αστέρες 4 διαφορετικές συναστρώσεις : Την Shay Sho, δηλαδή την Κεφαλή του Φιδιού (αστέρες ε, ζ), την Shay Fuh, την Κοιλιά του Φιδιού (προς την Τουκάνα), την Shay We, δηλαδή την Ουρά του Φιδιού, και τέλος την Foo Pih με τον γ και αστέρες κοντά του. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Γκουλντ απέδιδε στον αστερισμό 64 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Ύδρου σημειώνει την Κεφαλή του Ύδρου κατά τη σημειογραφία του Bayer, έχει φαινόμενο μέγεθος 2,86 και φασματικό τύπο F0 V.

205 Ο β Ύδρου είναι με μικρή διαφορά ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,80 και φασματικό τύπο G2 IV (κίτρινος υπογίγαντας, όχι δηλ.πολύ διαφορετικός από τον Ήλιο). Είναι ο νοτιότερος αστέρας που είναι φωτεινότερος του τρίτου μεγέθους. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 3,24 και φασμ.τύπο M2 III. Ο Foo Pih των Κινέζων (βλ.και παραπάνω). Τυγχάνει ειδικής αναφοράς από τον Ιταλό θαλασσοπόρο Αντρέα Κορσάλι στην περιγραφή του των Νεφών του Μαγγελάνου ως «ο μεταξύ των Νεφών κείμενος λαμπρός αστήρ». Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,09 και φασμ.τύπο A3 V. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,11 και φασμ.τύπο B9 V. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Παρότι ο αστερισμός κείται μεταξύ των Νεφών του Μαγγελάνου, περιλαμβάνει μέσα στα όριά του μόνο ένα ελάχιστο τμήμα του Μικρού Νέφους του Μαγγελάνου, στο οποίο ΙΣΩΣ να ανήκει το νεφέλωμα εκπομπής του Ύδρου NGC 602 (φαιν.μέγεθος 9). Γύρω από τον αστέρα Gliese 3021 (HD 1237) (φαιν.μέγεθος 6,59 και απόλυτο 5,36, φασμ.τύπος G6V) ανακαλύφθηκε έμμεσα (φασματοσκοπικώς) να περιφέρεται γιγάντιος πλανήτης μάζας υπερτριπλάσιας του πλανήτη Δία με περίοδο περιφοράς 133,82 ημέρες και τροχιά με μέση ακτίνα 0,49 AU αλλά και μεγάλη εκκεντρότητα (0,505), πράγμα που περιορίζει τις πιθανότητες για ανάπτυξη ζωής πάνω του. Το όλο σύστημα απέχει από τη Γη 57,48 έτη φωτός.

206 Υδροχόος (αστερισμός) Υδροχόος (Λατινικά: Aquarius, συντομογραφία: Aqr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου, κείμενος κατά το 80% και πλέον στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα τα βράδια του φθινοπώρου. Συνορεύει με εννέα αστερισμούς, τους Πήγασο, Ιππάριον, Δελφίνα, Αετό, Αιγόκερω, Νότιο Ιχθύ. Γλύπτη, Κήτος και Ιχθύες. Το όνομά του σημαίνει «αυτός που χύνει το νερό» και οφείλεται κατά τον Ideler στο ότι στην αρχαιότητα ο Ήλιος περνούσε από αυτόν κατά την εποχή των βροχών. Απεικονιζόταν σε όλο τον κλασικό αρχαίο κόσμο, από πανάρχαια ανάγλυφα της Μεσοποταμίας ως άνδρας ή αγόρι που χύνει νερό από μια στάμνα (υδρία, τη σχηματίζουν οι αστέρες γ, ζ, η, π). Μόνο οι Άραβες, που δεν ήθελαν να σχεδιάσουν την ανθρώπινη μορφή, τον απέδιδαν ως μουλάρι με δύο βαρέλια νερού ή απλώς ως ένα κουβά νερό. Και σε ρωμαϊκό ζωδιακό κύκλο συμβολίζεται με ένα παγώνι, το

207 ιερό πτηνό της θεάς Ήρας / Γιούνο, καθώς στον μήνα της (Γαμηλιών) ο Ήλιος βρισκόταν στο συγκεκριμένο ζώδιο. Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των αστερισμών (16ος και 17ος αιώνας μ.χ.) ο Υδροχόος ταυτίσθηκε, αρκετά ταιριαστά, με τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, αλλά και με τον Απόστολο Θαδδαίο, μολονότι ορισμένοι τον παρομοίασαν με τον Μωυσή ως βρέφος που ανασύρεται από τα νερά του Νείλου. Στην αρχαία ελληνική, εκτός από Υδροχόος ο αστερισμός αναφέρεται και ως Υδροχοεύς. Η κυρίαρχη μυθολογική παράδοση που συνδέεται με τον Υδροχόο, τον ταυτίζει με τον Γανυμήδη, από όπου και οι ονομασίες Ganymedes (Μανίλιος, Κικέρων, Υγίνος, Βιργίλιος), Ganymede Juvenis, Puer Idaeus και Iliacus (Οβίδιος). Τον συναντάμε επίσης και ως Αρισταίον, που έφερνε τη βροχή στους κατοίκους της Κέας, και ως Κέκροπα. Ο ιστορικός Αππιανός τον αποκαλούσε Hydridurus, λέξη που εμφανίζεται παρεφθαρμένη και στην Αλμαγέστη του 1515 ως Idrudurus, όπως και η ονομασία Hauritor aquae. Ο Πίνδαρος βεβαιώνει ότι ο Υδροχόος συμβόλιζε τις πηγές του Νείλου. Στον Οράτιο βρίσκεται και ο χαρακτηρισμός Tyrannus aquae. Η στάμνα του απεκαλείτο και Κάλπη από τους Έλληνες. Οι Βαβυλώνιοι τον συνέδεαν με τον ενδέκατο μήνα τους, τον Shabatu (= η Κατάρα της Βροχής, Ιανουάριος-Φεβρουάριος). Η στάμνα του (Gu) ήταν για τους Ακκαδίους η Ku-ur-ku, η «έδρα των ρεόντων υδάτων». Επίσης ο Υδροχόος ήταν ο Ramman(u), ο θεός της θύελλας. Κατά τον Εβραίο σχολιαστή Αμπέν Έζρα τον αποκαλούσαν Μώνιον στην Αίγυπτο, από το μω = νερό, ενώ κατά τον Kircher ήταν γνωστός ως Υπευθέρια στους Κόπτες. Στους Άραβες, όπως αναφέρθηκε, ήταν Al Dalw, ο κουβάς, εκτός από τη μετάφραση του ελληνικού ως Al Sakib al Ma. Από την πρώτη ονομασία προήλθε το Edeleu του Bayer. Ο Υδροχόος ήταν γνωστός ως Dol / Dul και Vahik στην Περσία, Deli στους Εβραίους (το Delle του Ριτσιόλι) και Daulo στους Σύρους. Οι Τούρκοι τον γνώριζαν ως Kugha, δηλαδή κουβά. Στην Κίνα, μαζί με τον Αιγόκερω και τους Ιχθύες, και μέρος του Τοξότου, ο Υδροχόος σχημάτιζε αρχικώς ένα τεράστιο Ουράνιο Ερπετό, φίδι ή χελώνα (Tien Yuen). Αργότερα ήταν γνωστός ως Hiuen Ying, ο Σκοτεινός Πολεμιστής (ή ήρωας), ο Hiuen Wu ή Hiuen Heaou της Δυναστείας των Χαν. Επίσης ήταν σύμβολο του αυτοκράτορα Τσουν Χιν, κατά τη βασιλεία του οποίου είχε συμβεί μέγας κατακλυσμός. Αλλά ως ζώδιο ήταν το πρώτο στη σειρά, ο Ποντικός (ορθότερα: αρουραίος). Ας σημειωθεί ότι το ίδιο ιδεόγραμμα που σημαίνει «αρουραίος» σημαίνει και «νερό». Παρομοίως και στην Ινδία ο Υδροχόος «άνοιγε» τον ζωδιακό κύκλο και ονομαζόταν Khumba ή Kumbaba, όνομα που θυμίζει τη θεά της θύελλας για τους Ελαμίτες, την Κόμβη του Ησύχιου. Αλλά αργότερα έγινε ο Hridroga ή Udruvaga του Varaha Mihira, μεταγραφές δηλαδή του ελληνικού «Υδροχόος». Για τους μάγους και τους Δρυίδες ο αστερισμός αντιπροσώπευε την όλη επιστήμη της Αστρονομία. Οι Αγγλοσάξονες του Μεσαίωνα τον αποκαλούσαν se Waeter-gyt, μετάφραση του ελληνικού. Ο Γεμίνος ο Ρόδιος στην «Εισαγωγήν» του (77 π.χ.) σχημάτισε ένα ξεχωριστό αστερισμό (Χύσις ύδατος) από τους αστέρες που σημειώνουν το νερό που τρέχει από την υδρία του

208 Υδροχόου (λ, φ, χ, ψ, ω). Ο Άρατος είχε κάνει το ίδιο νωρίτερα αποκαλώντας τον «Ύδωρ» (Aqua στον Κικέρωνα), αλλά συμπεριελάμβανε τον Φομαλώ και τον β Κήτους. Στη νεώτερη εποχή αναφερόταν ακόμα στον άτλαντα του Burritt (19ος αιώνας) ως Fluvius Aquarii και Cascade. Ως ζωδιακός αστερισμός, ο Υδροχόος συνδέθηκε με την Αστρολογία, πολλές προλήψεις και θρύλους. Με τους Διδύμους και τον Ζυγό σχημάτιζε το «αιθέριον τρίγωνον» των αστρολόγων, ενώ μαζί με τον Αιγόκερω αποτελούσε τον οίκο του Κρόνου που πίστευαν ότι επιδρούσε στα πόδια. Ως «αστήρ της Ήρας» (Junonis astrum) Θεωρήθηκε ότι επιδρά ιδιαιτέρως σε χώρες όπως η Κιλικία και η περιοχή της Τύρου. Αργότερα, στην Αραβία, τη χώρα των Τατάρων, τη Δανία, τη Ρωσία, τη νότια Σουηδία, τη Βεστφαλία και στις πόλεις Βρέμη και Αμβούργο. Στην εποχή μας ο Ήλιος βρίσκεται μέσα στα όρια του Αιγόκερω από τις 16 Φεβρουαρίου ως τις 12 Μαρτίου, και οι ημερομηνίες αυτές μετατίθενται προς τα εμπρός με ρυθμό 1 ημέρα ανά 71,1 έτη. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Υδροχόο 97 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 146. Ο αστέρας α Υδροχόου δεν είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 2,96. Είναι ωστόσο γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Σανταλμελίκ (Sadalmelik), όπου και παραπέμπουμε. Ο β Υδροχόου είναι γνωστός με το όνομα Σανταλσούντ (Sadalsuud). Ο γ είναι ο Σανταχμπία (Sadachbia). Ο δ αποκαλείται Σκατ (Skat, Scheat). Ο ε είναι ο Αλμπάλι (Albali). Ο ζ, διπλός, έχει συνολικό φαινόμενο μέγεθος περί το 3,7 και ο φασματικός τύπος του είναι F6IV + F3V. Τα μέλη του διαχωρίζονται μόνο με τηλεσκοπική μεγέθυνση. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,02 και φασματικό τύπο B9 IV-Vn. Ο θ ονομάζεται Άνκα (Ancha). Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 4,27 και φασμ.τύπο B9 IV-V. Ο λ έχει φαιν.μέγεθος 3,74 και φασμ.τύπο M2 III. Ο τ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,01 και φασμ.τύπο M0 III. Ο φ έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο M2 III. Ο ψ1 έχει φαιν.μέγεθος 4,21 και φασμ.τύπο K0 III. Ο ψ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο B5 V. Ο ω2 έχει φαιν.μέγεθος 4,49 και φασμ.τύπο B9.5 V. Ο 3 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,42 και φασμ.τύπο M3 III. Ο 86 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,47 και φασμ.τύπο G9 III. Ο 88 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 3,66 και φασμ.τύπο Κ1 III. Ο 98 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 3,97 και φασμ.τύπο Κ0 III. Ο 99 Υδροχόου έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο Κ5 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Ο κοντινός ερυθρός νάνος IL Υδροχόου (Gliese 876) (φαιν.μέγεθος 10,17) διαθέτει ολόκληρο πλανητικό σύστημα αποτελούμενο από τρεις πλανήτες! Από 1 πλανήτη έχουν και οι αστέρες HD και HD Εντυπωσιακό είναι το σφαιρωτό σμήνος M2, ορατό και με ισχυρά κιάλια σε σκοτεινές νύκτες

209 καθώς έχει φαιν.μέγεθος 6,5 και φαινόμενη διάμετρο 12. Αμυδρότερο είναι το σφαιρωτό σμήνος M72 με φαιν.μέγεθος 9,4 και φαινόμενη διάμετρο 6. - Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 7293 είναι το περίφημο «Νεφέλωμα της Έλικας» ("Helix Nebula"), το κοντινότερο σε εμάς και φωτεινότερο από όλα τα πλανητικά νεφελώματα: Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 6,5 και η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 450 ως 700 έτη φωτός. Λογικά και οι φαινόμενες διαστάσεις του είναι οι μεγαλύτερες που έχει πλανητικό νεφέλωμα, 16 επί 12 λεπτά της μοίρας. - Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 7009 είναι γνωστό με το προσωνύμιο «Νεφέλωμα του Κρόνου» ("Saturn Nebula") επειδή μοιάζει λίγο με τον πλανήτη Κρόνο. Το φαινόμενο μέγεθός του είναι 8,3 (επίσης από τα φωτεινότερα ολόκληρου του ουρανού) και η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε έτη φωτός. Ο αμυδρός γαλαξίας NGC 7252 (φαιν.μέγεθος 12,1), σχεδόν πάνω στο σύνορο με τον Νότιο Ιχθύ, είναι στην πραγματικότητα περισσότεροι του ενός γαλαξίες. Παρατηρώντας τους παρακοκουθούμε πιθανότατα το τέλος της συγχωνεύσεως 2 γαλαξιών. Αλληλοεπικαλυπτόμενοι γαλαξίες, αλλά όχι οπωσδήποτε αλληλεπιδρώντες, είναι τα ζεύγη NGC 7254 / NGC 7256 και NGC 7284 / NGC 7285.

210 Φοίνιξ (αστερισμός) Φοίνιξ (Λατινικά: Phoenix, συντομογραφία: Phe) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1603, από τους Keyser και Houtman στην Ουρανομετρία τους, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και αμφιφανής στην Ελλάδα. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι ορατό από την Ελλάδα, μόνο, αργά τις νύκτες του Φθινοπώρου και τα βράδια του Χειμώνα. Συνορεύει με 5 αστερισμούς, τους Γλύπτη, Γερανό, Τουκάνα, Ηριδανό και Κάμινο. Οι αστέρες α, κ, μ, β, ν και γ Φοίνικος σχηματίζουν μία καμπύλη με το κοίλο μέρος της προς τα «άνω» (βόρεια), σαν μία πρωτόγονη βάρκα. Και πραγματικά, οι Άραβες γνώριζαν αυτό το τμήμα του αστερισμού ως Al Zaurak, δηλαδή «η Βάρκα». Ο Αλ Σούφι αναφέρει κι ένα άλλο όνομα, Al Rial, δηλαδή οι νεαρές στρουθοκάμηλοι, το οποίο ο Βρετανός ανατολιστής Thomas Hyde ( ) λανθασμένα γράφει Al Zibal. Οι Άραβες αστρονόμοι γενικώς ενσωμάτωναν

211 τον σημερινό Φοίνικα στο Al Nahr τους, το ποτάμι, μαζί με τον σύγχρονο ποτάμιο αστερισμό Ηριδανό, και βέβαια είναι φυσιολογικό για μια Βάρκα να πλέει σε ποταμό. Η μορφή αυτή μετατράπηκε αργότερα σε μυθολογικό γρύπα ή αετό, έτσι ώστε η εισαγωγή της σημερινής επίσημης ονομασίας υπήρξε μάλλον «υιοθεσία» παρά καθαρή επινόηση: Ο Φοίνιξ είναι το μυθολογικό πουλί που ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του. Εξάλλου, το πτηνό αυτό συμβόλιζε τις μακροχρόνιες περιοδικότητες ή κύκλους στην Αστρονομία, όπως η Σοθική Περίοδος των αρχαίων Αιγυπτίων που άρχιζε όταν ο Σείριος και ο Ήλιος ανέτελλαν ταυτοχρόνως στις 20 Ιουλίου. Ο ορνιθολόγος του 19ου αιώνα D' Arcy Wentworth Thompson γράφει σχετικώς: «Μία νέα Περίοδος του Φοίνικος λέγεται ότι έχει αρχίσει το 139 μ.χ., επί της βασιλείας του Αντωνίνου Πίου. Και μία επανάληψη του αστρονομικού συμβολισμού που συνδέεται με αυτή εμφανίζεται στα νομίσματα του Αυτοκράτορα αυτού.» Συμπτωματικά (;) ο Κλαύδιος Πτολεμαίος είχε υιοθετήσει ως εποχή του καταλόγου του των αστέρων το 138 μ.χ., το πρώτο έτος του Αντωνίνου. Στους Αιγυπτίους, ο Bennu, ο μυθολογικός Φοίνικας που εμφανίζεται και σε νομίσματά τους, ήταν σύμβολο της αθανασίας, όπως και γενικότερα, τόσο σε παγανστικές όσο και σε Χριστιανικές κοινωνίες. Και οι Κινέζοι, όταν ήρθαν σε επαφή με τους δυτικούς (Ιησουίτες ιεραποστόλους αρχικώς), δεν δίστασαν να υιοθετήσουν το όνομα Ho Neaou, δηλαδή το «Πουλί της Φωτιάς» για τον αστερισμό. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ μετέβαλε εντελώς τον χαρακτήρα του αστερισμού ενώνοντάς τον με τον Γερανό και σχηματίζοντας από το σύνολο τον βιβλικό Ααρών. Οι φωτεινότεροι αστέρες Κανένας αστέρας του αστερισμού δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, με την εξαίρεση του α. Παρόλα αυτά ο Γκουλντ απέδιδε στον Φοίνικα 139 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι δέκα φωτεινότεροι είναι οι εξής: Ο α Φοίνικος είναι και ο φωτεινότερος στον αστερισμό, με φαινόμενο μέγεθος 2,39. Είναι γνωστός ως Ανκάα (Ankaa) ή Nair al Zaurak (= ο Λαμπρός της Βάρκας). Ο β Φοίνικος έχει φαινόμενο μέγεθος 3,31 και φασματικό τύπο G8 III. Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 3,41 και φασματικό τύπο M0 IIIa. Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 3,95 και φασμ.τύπο K0 III. Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 3,88 και φασμ.τύπο K0 III. Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,92 και φασμ.τύπο B6V + B9V. Ο η έχει φαιν.μέγεθος 4,36 και φασμ.τύπο A0 IV. Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 3,94 και φασμ.τύπο A7 V. Ο μ έχει φαιν.μέγεθος 4,59 και φασμ.τύπο G8 III. Ο ψ έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασματ.τύπο M4 III.

212 Χαμαιλέων (αστερισμός) Ο Χαμαιλέων (Λατινικά: Chamaeleon, συντομογραφία: Cha) είναι αστερισμός, ένας από τους 12 που δημιούργησαν οι Pieter Dirkszoon Keyser και Frederick de Houtman μεταξύ των ετών 1595 και 1597, και πρωτοεμφανίσθηκε στην Ουρανομετρία του Johann Bayer το Είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός, αόρατος από την Ελλάδα, και συνορεύει με τους παρακάτω έξι αστερισμούς: Τρόπις, Ιπτάμενος Ιχθύς, Τράπεζα, Οκτάς Πτηνόν και Μυία. Σχετικώς μικρός και ασήμαντος αστερισμός, είχε ενσωματωθεί από τον Pontanus στην Treatise του John Chilmead με την Μυία ως «ο χαμαιλέων με τη μύγα» (η μύγα είναι και στην πραγματικότητα τροφή αυτού του ζώου, του χαμαιλέοντα). Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ μετέβαλε εντελώς τον χαρακτήρα του αστερισμού ενώνοντάς τον με το Πτηνόν και την Μυία και σχηματίζοντας από το σύνολο τη βιβλική Εύα. Στην Κίνα ορισμένοι αστέρες του Χαμαιλέοντος συναποτελούσαν το Seaou Tow, μικρό μέτρο όγκου ή κουτάλα, που φαίνεται πράγματι να απεικονίζουν οι αστέρες α, θ, η, ι, ζ και μ στο δυτικό μισό του σημερινού μας αστερισμού. Οι φωτεινότεροι αστέρες Δεν υπάρχει στον αστερισμό αστέρας φωτεινότερος του τέταρτου μεγέθους, και κανένας δεν έχει ιδιαίτερο όνομα, παρόλα αυτά ο Γκουλντ του απέδιδε 50 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Ο α Χαμαιλέοντος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,07 και φασματικό τύπο F5 III. Ο β Χαμαιλέοντος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,26 και φασματικό τύπο B5 V.

213 Ο γ έχει φαιν.μέγεθος 4,11 και φασμ.τύπο M0 III. Ο δ2 έχει φαιν.μέγεθος 4,45 και φασμ.τύπο M0 III. Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,35 και φασματ.τύπο K2 III. Αξιοσημείωτα στον αστερισμό - Μεταβλητοί αστέρες ορατοί και με κιάλια είναι ο R Χαμαιλέοντος, τύπου Mira με περίοδο 11 μήνες, και ο RS Χαμαιλέοντος, μεταβλητός δι'εκλείψεων με περίοδο 40 ώρες. - Το ανοικτό «Σμήνος του ήτα Χαμαιλέοντος» περιέχει 30 ως 50 αστέρες συγκεντρωμένους σε ένα χώρο διαμέτρου περίπου τριών ετών φωτός. Το σμήνος έχει φαιν.μέγεθος 5 και απέχει από τη Γη 315 έτη φωτός. - Υπάρχει και το πλανητικό νεφέλωμα NGC 3195 με φαινόμενη διάμετρο περί τα Ο γαλαξίας NGC 2915 είναι αμυδρός νάνος σπειροειδής που βρίσκεται μόλις έξω από την Τοπική Ομάδα, σε απόσταση 15 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η έκρηξη ακτίνων γ GRB , που καταγράφηκε στις 10 Μαΐου 1999 (όπως υποδηλώνει και το όνομα) προερχόμενη από εκτιμώμενη απόσταση 9 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, υπήρξε η πρώτη της οποίας μετρήθηκε η πόλωση του ορατού φωτός που εξέπεμψε.

214 Ωρίων (αστερισμός) Ωρίων (Λατινικά: Orion, συντομογραφία: Ori) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο αστερισμός του Ωρίωνα θεωρείται ένας από τους περισσότερο εκτεταμένους αστερισμούς, εκτεινόμενος εκατέρωθεν του ουράνιου ισημερινού. Βρίσκεται Ν. του αστερισμού του Ταύρου και των Διδύμων, προς Β. του Λαγού έχοντας Α. τον Μονόκερο και Δ. τον Ηριδανό. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Από τους αστέρες του αστερισμού λαμπρότερος είναι ο α του Ωρίωνα (γνωστός ως Βετελγόζης ή Μπετελγκέζ (Betelgeuse), είναι μεταβλητός αστέρας μακράς περιόδου, μεγέθους κυμαινόμενου 0,9-1,4, χρώματος ερυθρωπού), ο β του Ωρίωνος ή Ρίγκελ ή Ρίτζελ (Rigel) καλούμενος (αναλυόμενος δια τηλεσκοπίου σε "διπλό αστέρα" μεγέθους ο ένας 0,3 και ο άλλος 6,7 χρώματος κυανόλευκου), ο γ του Ωρίωνα φερόμενος και ως "Αστέρας της Αμαζόνας" ή Μπελλατρίξ (Bellatrix), οι δ, ε και ζ κείμενοι σε πλάγια ευθεία γνωστοί και ως "Πήχυς" και Ζώνη

215 του Ωρίωνα και ο θ κάτωθι των τριών παραπάνω που περιβάλλεται από το περίφημο νεφελοειδές του Ωρίωνα. Από τους παραπάνω αστέρες οι α, γ, β και κ σχηματίζουν τετράπλευρο που παριστά το σώμα του μυθικού Ωρίωνα (α ο δεξιός ώμος, γ ο αριστερός, β το αριστερό του πόδι και κ το δεξιό ). Παρά το δ του Ωρίωνα και λίγο παραπάνω διέρχεται ο ουράνιος ισημερινός (στο σχήμα φέρεται ως αμυδρή πράσινη γραμμή). Λαογραφία Στους αρχαίους ιστορικούς χρόνους η εμφάνιση του αστερισμού αυτού στον ανατολικό ορίζοντα συνέπιπτε με την έναρξη της εποχή των μεγάλων τρικυμιών και θεομηνιών του έτους, αποτελούσε δε το φόβητρο των τότε ναυτιλλομένων. Κατά τον Πολύβιο η καταστροφή του ρωμαϊκού στόλου στο Α Καρχηδονικό πόλεμο οφείλονταν στον απόπλου του στόλου αυτού κατά την εποχή της ανατολής του Ωρίωνα και του Σείριου. Αλλά και σήμερα ιδιαίτερα στις Κυκλάδες, ιδίως στη Νάξο επιβιώνουν οι μυθολογικές αυτές παραδόσεις του αστερισμού αυτού που καλείται κοινώς και Αλετροπόδι ή Αλετρόποδο (με την παραλλαγή ότι ο Ωρίων μνηστευμένος με την "Πούλια" (Πλειάδες) τρέχει διαρκώς από πίσω της! Λαμπρότεροι αστέρες Στον αστερισμό του Ωρίωνα υπάρχουν πολλοί λαμπροί αστέρες. Ο αστέρας α Ωρίωνα είναι ένας παλλόμενος υπεργίγαντας με φαινόμενο μέγεθος 0 μέχρι 1,3 που δικαιολογεί γιατί δεν είναι πάντα ο λαμπρότερος αστέρας του Ωρίωνα. Έχει το όνομα Μπετελγκέζ (Betelgeuse). O β Ωρίωνα είναι ένας μπλε υπεργίγαντας με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται ελαφρά μεταξύ 0,12 και 0,22. Έχει το όνομα Ρίγκελ (Rigel). Ο γ Ωρίωνα είναι μπλε γίγαντας με φαινόμενο μέγεθος 1,64 έχει το όνομα Μπελλατρίξ (Bellatrix). Η ζώνη του Ωρίωνα O δ Ωρίωνα, με φαινόμενο μέγεθος +2,23, έχει το ιδιαίτερο όνομα Μιντάκα (Mintaka) και είναι το ανατολικότερο άστρο της Ζώνης του Ωρίωνα. Ο ε Ωρίωνα, με φαινόμενο μέγεθος +1,7, έχει το ιδιαίτερο όνομα Αλνιλάμ (Alnilam) και είναι το κεντρικό άστρο της ζώνης του Ωρίωνα. Ο ζ Ωρίωνα, με φαινόμενο μέγεθος +1,74, φέρει το όνομα Αλνιτάκ (Alnitak) και είναι το δυτικότερο άστρο της ζώνης του Ωρίωνα. Ο η Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +3,34 και φασματικό τύπο B1V-B2. Φέρει το όνομα Αλγκιέμπα Ο θ Ωρίωνα είναι το νεφέλωμα του Ωρίωνα και τώρα αναφέρεται στο ανοικτό σμήνος Τραπέζιο. Ο ι Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +2,75 και έχει το όνομα Χάτσια (Hatsya). O κ Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +2,07 και είναι γνωστός ως Σάιφ (Saiph). O λ Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +3,39 και ονομάζεται Μέισσα (Meissa). O μ Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +4,12 και φασματικό τύπο Α. Ο ν Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +4,42 και φασματικό τύπο B3IV (μπλε υπογίγαντας). Ο ξ Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +4,45 και φασματικό τύπο B3IV. Ο ο2 Ωρίωνα έχει φαινόμενο μέγεθος +4,02 και φασματικό τύπο Κ2ΙΙΙ (πορτοκαλί γίγαντας).

216 Ο π Ωριώνα αποτελείται από πολλά άστρα, εκ' των οποίων τα λαμπρότερα είναι: Ο π3 Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +3,19 και έχει το όνομα Ταμπίτ (Tabit). Ο π4 Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +3,68 και φασματικό τύπο Β2ΙΙΙ. Ο π5 Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +3,71 και φασματικό τύπο Β2ΙΙΙ. Ο σ Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +3,77 και φασματικό τύπο Ο9.5V. O τ Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +3,59 και φασματικό τύπο Β5ΙΙΙ. Ο φ2 Ωρίωνα με φαινόμενο μέγεθος +4,09 και φασματικό τύπο G8III-IV.

217 Ωρολόγιον Το Ωρολόγιον (Λατινικά: Horologium, συντομογραφία: Hor) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1763 από τον Lacaille και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με 5 άλλους αστερισμούς, που είναι οι εξής: ο Ηριδανός, ο Ύδρος, το Δίκτυον, η Δοράς και το Γλυφείον. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρο «χαμηλά» στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, το Ωρολόγιον είναι ορατό περίπου κατά το ήμισυ από την Ελλάδα, τα βράδια του Δεκεμβρίου. Το Ωρολόγιον ονομάσθηκε αρχικώς Horologium Oscillatorium, δηλαδή το Ρολόι Εκκρεμές, και οι αστρονόμοι του τέλους του 19ου αιώνα συντόμευσαν την ονομασία σε Horologium. Δεν υπάρχει σε όλο τον αστερισμό κάποιος σχετικώς φωτεινός αστέρας και έτσι κανένας δεν φέρει ιδιαίτερο όνομα, ωστόσο ο Γκουλντ απέδιδε στο Ωρολόγιον 68 αστέρες μέχρι έβδομου μεγέθους. Οι φωτεινότεροι αστέρες Ο α (άλφα) Ωρολογίου έχει φαινόμενο μέγεθος 3,86 και φασματικό τύπο K1 III. Ο β Ωρολογίου έχει φαινόμενο μέγεθος 4,99 και φασματικό τύπο A3-5 IIIm. Ο δ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,93 και φασματικό τύπο A9 V. Ο HR 868 έχει φαινόμενο μέγεθος 4,00 και φασματικό τύπο M7 IIIe (με έντονες φασματικές γραμμές εκπομπής). Αξιοσημείωτα στον αστερισμό Ο αστέρας ι Ωρολογίου (HR 810), φαινόμενου μεγέθους 5,41 (απόλυτου 4,4) και φασματικού τύπου G0 V, παρόμοιος με τον Ήλιο, που απέχει από εμάς 51 έτη φωτός, έχει ένα πλανήτη με μάζα υπερδιπλάσια της μάζας του Δία, που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 320,1 ημέρες σε μέση απόσταση από αυτόν 0,925 AU, αλλά με σημαντική εκκεντρότητα, 0,161. Η έμμεση (φασματοσκοπική) ανακάλυψη του πλανήτη έγινε τον Ιούλιο 1999 από ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Martin Koerster. Το όλο σύστημα μας πλησιάζει με ταχύτητα 15,5 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα), αλλά είναι φανερό από τη σημαντική ιδία κίνηση του αστέρα (μ = 0,401 ανά έτος) ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς το μέρος μας: στο μακρινό μέλλον θα έλθει με τον πλανήτη του σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσουν να απομακρύνονται. Ο αστέρας GJ 1061 (Gliese-Jahreiss 1061), με φαινόμενο μέγεθος 13,03 και φασματικό τύπο M5 V (ερυθρός νάνος), βρίσκεται πολύ κοντά στη Γη και το Ηλιακό μας Σύστημα: Απέχει μόλις 12,06 έτη φωτός ή 114,1 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα, γεγονός που τον καθιστά τον τριακοστό κοντινότερο αστέρα (λαβαίνοντας το σύστημα του α Κενταύρου ως τρεις αστέρες, τον Σείριο ως δύο, κλπ., αν κάθε σύστημα ληφθεί ως ένας τότε είναι το εικοστό) ανάμεσα στα εκατομμύρια του νυκτερινού ουρανού. Μάλιστα και η απόσταση του GJ 1061 μειώνεται, καθώς μας πλησιάζει με ταχύτητα 20 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο ( χιλιόμετρα την ώρα). Είναι φανερό όμως ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς, αφού έχει μεγάλη ιδία κίνηση, 0,836 ανά έτος. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενος σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Το απόλυτο μέγεθος του αστέρα είναι 15,2 (εκπέμπει δηλαδή φορές λιγότερο φως από τον Ήλιο).

218