Η ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΠΕΛΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΔΟΧΟΥ ΚΑΙ Η ΡΗΤΡΑ ΜΕΤΑΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΠΕΛΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΔΟΧΟΥ ΚΑΙ Η ΡΗΤΡΑ ΜΕΤΑΣΥΜΒΑΤΙΚΗΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΜ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ

2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ε. ΑΚ ΑΠ Αρμ. αρθρ. Βλ. ΔΕΕ ΔΕΕ Ελλ.Δνση ΕΑ εδ. ΕΕμπΔ επ. ΕπισκΕΔ Ερμ. ΑΚ Εφ ΚΠολΔ ΝοΒ ό.π. Π.Δ. περ. ΠΠρ Σ σελ. ΤΝΠ ΧρΙΔ Ανώνυμη Εταιρία Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος Αρμενόπουλος (περιοδικό) άρθρο βλέπε Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (περιοδικό) Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) Επιτροπή Ανταγωνισμού εδάφιο Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Επόμενα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Ερμηνεία Αστικού Κώδικα Εφετείο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Νομικό Βήμα (περιοδικό) όπως παραπάνω Προεδρικό διάταγμα περίπτωση Πολυμελές Πρωτοδικείο Σύνταγμα σελίδα Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 2

3 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 Α ΜΕΡΟΣ: Η ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING... 6 Ι. ΈΝΝΟΙΑ... 6 II. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ... 7 III. ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΙV. ΜΟΡΦΕΣ FRANCHISING V. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ VI. ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΠΙΣΤΗΣ Β ΜΕΡΟΣ: Η ΑΝΩΜΑΛΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING I.ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΩΜΑΛΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ II. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΛΟΓΩ ΘΑΝΑΤΟΥ Η ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ 21 ΙΙΙ. Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΑΚ 382 επ IV. Η ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 388 ΑΚ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΛΟΓΩ ΑΠΡΟΟΠΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ V. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΕ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ Α. ΛΥΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΜΕ ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ α. Η ελάχιστη διάρκεια της σύμβασης β. Η Ανώτατη διάρκεια της σύμβασης γ. Προθεσμία δ. Άκαιρη καταγγελία ε. Άκυρη καταγγελία Β. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ i)γενικά ii) Σπουδαίος λόγος στην καταγγελία της σύμβασης franchising iii)τήρηση προειδοποιητικής προθεσμίας iv)άκυρη έκτακτη καταγγελία v) Λήψη ασφαλιστικών μέτρων VI. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ i) Υποχρέωση απόδοσης πραγμάτων ii)υποχρέωση παράλειψης iii)τύχη των εκκρεμών συμβάσεων iv)ανάληψη αδιάθετων εμπορευμάτων v)υποχρέωση αποζημίωσης

4 VI. TO ZHTHMA ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 9 ΤΟΥ Π.Δ. 219/1991 ΠΕΡΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Β. Η ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΠΕΛΑΤΕΙΑΣ- ΣΚΟΠΟΣ Γ. ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΠΕΛΑΤΕΙΑΣ Δ. Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΑΛΟΓΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΔ 219/1991 ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΥΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ α. Η αιτιολογημένη Διάταξη του ΔΕΚ της στην υπόθεση C- 85/03 Mαυρωνά κατά Δέλτα β. Απόφαση 139/2006 ΑΠ γ. Η νομοθετική παρέμβαση στο ζήτημα δ. Οι αποφάσεις Ολ ΑΠ 15/2013 και 16/ Ε. Η ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΔ 219/1991 ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING ΣΤ. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΥΨΟΥΣ ΤΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ VII. ΜΕΤΑΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ i)εισαγωγικά ii)η ρύθμιση του κανονισμού 330/2010 της επιτροπής iii)η υποχρέωση παράλειψης άσκησης μετασυμβατικού ανταγωνισμού με βάσει τις διατάξεις του εθνικού δικαίου iv)οι αξιώσεις του δότη σε περίπτωση παράβασης της υποχρέωσης από τον λήπτη. 84 v)δικονομική προστασία του δότη ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός η ταχύτατη ανάπτυξη επιχειρηματικών συνεργασιών με το σύστημα franchising. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σύστημα franchising (δικαιόχρησης) πρωτοεμφανίστηκε σαν πρακτική στην Ελληνική αγορά στα μέσα της δεκαετίας του 70, έχοντας όμως ουσιαστική ανάπτυξη κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 90. Αποτελεί μία μοναδική, και ιδιαίτερα ελκυστική μορφή συνεργασίας, καθώς είναι η πλέον «άρτια δομημένη» (από οργανωτική και διοικητική πλευρά) επιχειρηματική «λύση», από την οποία όφελος έχουν και οι δύο συμμετέχοντες (δικαιοπάροχοςδικαιοδόχος). Από την μία πλευρά, ο δικαιοπάροχος έχει την δυνατότητα να επεκτείνει, με γρήγορους ρυθμούς την επιχείρηση του, και από την άλλη πλευρά ο δικαιοδόχος έχει την δυνατότητα και την ευκαιρία να επιτύχει γρήγορη αναγνώριση χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό «όνομα» της αγοράς. Δυστυχώς οι συνεργασίες franchising δεν ευδοκιμούν όλες ανεξαιρέτως. Αρκετές παρουσιάζουν πολλά προβλήματα και οδηγούνται ακόμα και σε λύση της συνεργασίας. Τα αίτια μία τέτοιας δυσμενούς εξέλιξης μπορεί να είναι διάφορα, όπως η ανεπαρκής έρευνα της αγοράς ως προς τη ζήτηση και τις προοπτικές του προϊόντος ή της υπηρεσίας, ο κακός σχεδιασμός του συστήματος franchising, η κακή διαχείριση του συστήματος, η έλλειψη επαρκών κεφαλαίων τόσο από την πλευρά του δότη, όσο και από την πλευρά του λήπτη, η αλόγιστη επέκταση του δικτύου, η κακή επιλογή ληπτών, καθώς και η πλημμελής επίβλεψη και εκπαίδευση των ληπτών εκ μέρους του δότη. Στην παρούσα εργασία, λοιπόν, θα εξετάσουμε το ζήτημα της λύσης της σύμβασης franchising και των συνεπειών που αυτή επιφέρει και στους δύο συμβαλλομένους και αναλυτικότερα θα μελετήσουμε τους τρόπους λύσης μία σύμβασης franchising, καθώς και ειδικότερα ζητήματα που ανακύπτουν από αυτήν, όπως η δυνατότητα αξίωσης αποζημίωσης πελατείας με την αναλογική εφαρμογή του άρθρου 9 του π.δ. 219/1991 και η μετασυμβατική απαγόρευση ανταγωνισμού. Πριν εξετάσουμε τη λύση της σύμβασης θα προβούμε σε μία σύντομη ανάλυση της έννοιας του franchising, των διαφόρων μορφών franchising που έχουν επικρατήσει, της νομικής φύσης της σύμβασης καθώς και της υποχρέωσης πίστης που διέπει τη σύμβασης σε όλα τα στάδιά της. 5

6 Α ΜΕΡΟΣ: Η ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING Ι. ΈΝΝΟΙΑ H σύμβαση δικαιόχρησης (franchising) είναι δημιούργημα της σύγχρονης οικονομίας 1 και αποτελεί ένα είδος εμπορικής συνεργασίας 2 μεταξύ μιας μεγάλης επιχείρησης του δικαιοπαρόχου ή δότη (franchisor) και διάφορων μικρότερων επιχειρηματιών των δικαιοδόχων ή ληπτών (franchisee), βασιζόμενη στη χρήση ενός κοινού διακριτικού γνωρίσματος και στην κατά ομοιόμορφο τρόπο εκμετάλλευση ενός συνόλου ειδικών γνώσεων 3, με την οποία επιδιώκουν η μεν πρώτη τη δημιουργία ενός όσο το δυνατόν πιο μεγάλου αριθμού σημείων πώλησης των προϊόντων ή υπηρεσιών της, οι δε δεύτεροι την αποκόμιση κερδών από την εμπορική φήμη, των οργάνωση και την τεχνογνωσία εκείνης. 4 Στην υπόθεση Pronuptia ο Γενικός Εισαγγελέας Verloren van Themaat, υιοθέτησε τον ακόλουθο ορισμό: «Το franchising είναι μία μορφή εμπορικής συνεργασίας ανάμεσα σε ανεξάρτητους επιχειρηματίες που ρυθμίζεται από μία σύμβαση και στην οποία ο ένας συμβαλλόμενος (δικαιοπάροχος) παραχωρεί σε έναν ή περισσότερους συμβαλλομένους (τους δικαιοδόχους) το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την εμπορική επωνυμία ή/και το σήμα του και ενδεχόμενα και άλλα διακριτικά γνωρίσματα κατά την πώληση προϊόντων ή την προσφορά υπηρεσιών που λαμβάνουν χώρα πάνω στη βάση ενός σχεδίου αποκλειστικού μάρκετινγκ που έχει αναπτυχθεί από το δικαιοπάροχο σε αντάλλαγμα ο δικαιοπάροχος εισπράττει δικαιώματα (royalties). Ο δικαιοπάροχος ελέγχει τη χρήση των δικαιωμάτων αυτών από το δικαιοδόχο προκειμένου να διασφαλιστεί μία ομοιόμορφη παρουσίαση στο κοινό και μία ενιαία ποιότητα των αγαθών ή υπηρεσιών» 5 1 Βλ. Εφ.Θες. 552/2017, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Εφ. Αθ. 288/2015, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΑθ. 1293/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 2 H λέξη franchising προέρχεται από το γαλλικό λεξιλόγιο. Το γαλλικό ρήμα francher σήμαινε την παραχώρηση κάποιου προνομίου ή την παραίτηση από ένα δικαίωμα, Βλ. Κωστάκη Δ., FRANCHISING- Νομική & Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα (β έκδοση, 2002), Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, σελ Βλ. Η. Σουφλερό, Οι συμβάσεις franchising στο ελληνικό και κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού [Σειρά: Μελέτες Εμπορικού και Ναυτικού Δικαίου, Ιδρυτής: Άλκης Αργυριάδης, Διεύθυνση: Καθηγητής Νικόλαος Ρόκας, Τόμος 16 ος ], Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή, 1989 (Αναδιατύπωση 1995), σελ. 4 4 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, Εκδόσεις Σάκκουλας, 4η Έκδοση, 2000, σελ Bλ. Pronuptia de Paris GmbH κατά Pronuptia de Paris Irmgard Schillgalis, C 161/84, 6

7 Απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία και λειτουργία ενός συστήματος franchising αποτελεί η υψηλού επιπέδου οργανωτική και τεχνογνωσιολογική υποδομή μίας επιχείρησης, η οποία διαθέτει γνώσεις και πείρα (know- how) σχετικά µε τη μέθοδο πώλησης ή παραγωγής ενός προϊόντος είτε µε τη διάθεση ορισμένων υπηρεσιών. Η τεχνογνωσία αυτή, σε συνδυασμό με μία σειρά δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας (π.χ. σήματα, διακριτικός τίτλος, σχέδια κ.λπ.) που την πλαισιώνουν αποτελούν το «πακέτο» franchising, το οποίο εν συνεχεία θα παραχωρηθεί προς χρήση και εκμετάλλευση σε αόριστο αριθμό άλλων επιχειρήσεων, με σκοπό την αξιοποίησή του για τη διάδοση των προϊόντων ή των υπηρεσιών του δότη σε νέες αγορές. 6 Με τη σύμβαση δικαιόχρησης, εντάσσεται ο λήπτης σε ένα ενιαίο σύστημα διανομής, το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ομοιομορφίας προς τα έξω των επιχειρήσεων (καταστημάτων), οι οποίες είναι ενταγμένες στο ίδιο σύστημα. 7 Από νομική άποψη, συνεπώς το franchising μπορεί να οριστεί ως μία σύμβαση διαρκούς συνεργασίας μεταξύ δύο επιχειρήσεων, βάσει της οποίας η μια επιχείρηση, ο δικαιοπάροχος ή δότης παραχωρεί στην άλλη τον δικαιοδόχο ή λήπτη, έναντι άμεσου ή έμμεσου οικονομικού ανταλλάγματος, το δικαίωμα εκμεταλλεύσεως του λεγόμενου «συνόλου» ή «πακέτου» franchising, με σκοπό την πώληση συγκεκριμένου τύπου προϊόντων ή υπηρεσιών σε τελικούς χρήστες. 8 Ως «πακέτο» δικαιόχρησης εννοείται ένα σύνολο δικαιωμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας, τα οποία αφορούν εμπορικά σήματα ή διακριτικούς τίτλους, διακριτικά γνωρίσματα καταστημάτων (πινακίδες), πρότυπα χρήσης, σχέδια, υποδείγματα, ευρεσιτεχνίες, καθώς και την απαραίτητη τεχνογνωσία ή και άλλα συμβατικά δικαιώματα, όπως δικαιώματα προμήθειας προϊόντων από συγκεκριμένους παραγωγούς, δικαιώματα χρήσης και εκμετάλλευσης καταστημάτων, εξοπλισμού κ.λ.π. 9 II. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Η σύμβαση δικαιόχρησης ή όπως είναι περισσότερο γνωστή η σύμβαση franchising, πρωτοεμφανίστηκε στις ΗΠΑ κατά το τέλος του 19 ου αιώνα, όταν 6 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ 195, ΜΠρΑθ. 1293/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 7 Βλ. ΜΠρΑθ. 1293/2014 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 8 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ Βλ. Εφ. Αθ. 288/2015, ΝΟΜΟΣ, Εφ.Αθ. 5761/2013, ΝΟΜΟΣ 7

8 οργανώθηκε το πρώτο δίκτυο διανομής franchising από την εταιρία ραπτομηχανών Singer. Στη συνέχεια ο θεσμός επεκτάθηκε στους κλάδους του αυτοκινήτου, των ξενοδοχείων, των πετρελαιοειδών κλπ. 10 Η μεγάλη όμως ανάπτυξη του franchising συμπίπτει ιστορικά με το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν τότε, δηλαδή της ανάπτυξης της μαζικής παραγωγής και προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών, σε συνδυασμό με την έλλειψη δικτύων διανομής και διάθεσης. 11 Υπήρχε μια εξαιρετική ανάγκη για όλα τα είδη προϊόντων και υπηρεσιών και η μέθοδος του franchising ήταν ιδανική για την γρήγορη εξάπλωση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, όπως αυτές των ξενοδοχείων, των βιομηχανιών ταχυφαγίας (fast food) και της ενοικίασης αυτοκινήτων. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι μερικά από τα πιο γνωστά σήμερα επιχειρηματικά ονόματα άρχισαν να αναπτύσσονται με τη μέθοδο του Franchising εκείνη την εποχή. 12 Πρόκειται για τις ακόλουθες εταιρείες: Service Master 1949 Holiday Inn 1952 Burger King 1954 Dunkin Donuts 1954 Mc Donald s 1955 Budget Rent a Car 1958 Μέχρι το 1960 η ανάπτυξη του franchising στις Η.Π.Α. ήταν τόσο ραγδαία που υπολογιζόταν ότι περίπου 700 συστήματα franchise λειτουργούσαν σε ολόκληρη τη χώρα. Στην Ευρώπη, ωστόσο, το επιχειρηματικό μοντέλο του franchising αντιμετωπίστηκε αρχικά με επιφυλακτικότητα και ο ρυθμός ανάπτυξής του ήταν συγκρατημένος. Από τη δεκαετία του 1980, όμως, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, θορυβημένες από την εισβολή στον ευρωπαϊκό χώρο των αμερικάνικων εμπορικών- 10 Βλ. ΑΠ 1043/2015, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 11 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Κωστάκη Δ., FRANCHISING- Νομική & Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα (β έκδοση, 2002), σελ 56 8

9 βιομηχανικών κολοσσών, άρχισαν να εκδηλώνουν ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη αυτού του συστήματος εμπορικής συνεργασίας. 13 Στην Ελλάδα το franchising πραγματοποίησε την εμφάνισή του στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την ελληνική εταιρία Goody s και την αλυσίδα ειδών οικιακής χρήσης STUDIO KOSTA BODA ILLUM. Σήμερα ενόψει της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας, το franchising αποτελεί τον καταλύτη για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, μέσω των επιχειρηματικών συστημάτων που διαθέτουν ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά. Ενδεικτικά το πρώτο εξάμηνο του 2016 ξεκίνησαν τη λειτουργία τους περισσότερα από 150 νέα καταστήματα franchise, με την συντριπτική πλειοψηφία των νέων επιχειρηματιών να εντάσσονται σε μια αλυσίδα franchise αποβλέποντας σε μια ασφαλή και αποδοτική «θέση εργασίας». Παρατηρείται συνεπώς μία συγκέντρωση της επιχειρηματικότητας στον κλάδο του franchising, κυρίως ως διέξοδος στην κρίση (δηλ. «αγορά» θέσης εργασίας/ επιχειρηματικότητα ανάγκης), και λιγότερο ως αξιοποίηση των ευκαιριών που πηγάζουν μέσα από αυτή (δηλ. επιχειρηματικότητα ευκαιρίας), καθώς τρείς στους τέσσερεις, ανοίγουν μια επιχείρηση franchise για να αποφύγουν την ανεργία, διαβλέποντας ταυτόχρονα σε επιχειρηματική ευκαιρία και καλύτερες προοπτικές. 14 Ο κλάδος της εστίασης είναι η κυρίαρχη επιλογή αυτών που θέλουν να ενταχθούν σε ένα δίκτυο franchising στην ελληνική αγορά. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις αλυσίδες καφέ coffee island, Mikel και today, οι οποίες έχουν εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα, αλλά και καταστήματα frozen yogurt και donuts, τα οποία έκαναν την εμφάνιση τους στη χώρα μας πριν δύο χρόνια περίπου, χωρίς ωστόσο να γνωρίζουν την επιτυχία που γνωρίζει ο κλάδος του καφέ. Παράλληλα, νέοι κλάδοι εμφανίζονται με κύριο παράδειγμα το ηλεκτρονικό τσιγάρο, το οποίο γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη. Λιγότερο γνωστός είναι ο τομέας των λεγόμενων escape rooms, τα οποία αρχίζουν να γίνονται ένας δημοφιλής τρόπος διασκέδασης, καθώς και ο τομέας των καλλυντικών, ο οποίος αναμένεται να γνωρίσει ιδιαίτερη ανάπτυξη. 13 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ

10 III. ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING Η σύμβαση franchising αποτελεί μία ιδιόμορφή, αμφοτεροβαρή, ενοχικού, εμπορικού χαρακτήρα σύμβαση και μάλιστα ανώνυμη, υπό την έννοια ότι δεν ανήκει στις ρυθμισμένες συμβάσεις του αστικού κώδικα, η οποία συνάπτεται με βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων του άρθρου 361ΑΚ. 15 Ενοχική- Αμφοτεροβαρής: Από το ενοχικό δικαίωμα του λήπτη για χρήση τόσο του εμπορικού σήματος όσο και των δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας που αποτελούν το πακέτο franchise προκύπτει ο ενοχικός χαρακτήρας της σύμβασης. Αυτονόητο είναι ότι ο λήπτης δεν αποκτά κανένα δικαίωμα επί του σήματος παρά μόνο του παραχωρείται το δικαίωμα χρήσης αυτού, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα παραχωρούμενα κατά χρήση δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Η ενοχική αυτή σύμβαση όμως είναι και αμφοτεροβαρής, καθώς κάθε συμβαλλόμενος αναλαμβάνει με αυτήν υποχρεώσεις επειδή θέλει να δημιουργηθούν σε βάρος του αντισυμβαλλομένου του υποχρεώσεις ως αντιπαροχή της δικής του προσφοράς. 16 Διαρκής σύμβαση: Οι εμπορικές συμβάσεις χαρακτηρίζονται από την τάση να συνάπτονται από τους συμβαλλομένους, ως συμβάσεις διαρκείας. Η τάση αυτή αποτελεί οικονομικό και κοινωνικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής οφειλόμενο σε τεχνικούς, οικονομικούς, αλλά και κοινωνικούς λόγους. 17 Είναι προφανές ότι ο έμπορος επιδιώκει να ασκεί επιχείρηση μόνιμου χαρακτήρα και ενδιαφέρεται να έχει εξασφαλισμένη και γνωστή την προοπτική της επιχείρησής του μέσα στον απαιτούμενο χρόνο, καθώς η καταγγελία ή η μη ανανέωση των συμβάσεων διαρκείας σημαίνει απώλεια πελατείας, προς την οποία ο έμπορος πρέπει να προσαρμοστεί είτε με διακοπή της επιχειρηματικής του δραστηριότητας είτε με αλλαγή του τρόπου λειτουργίας της επιχείρησής του. 15 Βλ. Κωστάκη, ο.π., σελ 314, ΠΠρΘες. 4506/2017, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 16 Βλ. Χρ Θεμελή «Η ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING», Τιμητικός Τόμος για Κ. Βαβούσκο, Εκδόσεις Σάκκουλας, 1990 σελ Βλ. Λ. Γεωργακόπουλο, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, τόμος 2, σελ 14 επ. 10

11 Η σύμβαση franchising λοιπόν, ως εμπορική σύμβαση, ανήκει και αυτή στην κατηγορία των διαρκών συμβάσεων, καθώς χαρακτηρίζεται από τη διάρκεια της ενοχής ως σύνολο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων με χρονική προοπτική. 18 Καταρτίζοντας τη σύμβαση franchising οι συμβαλλόμενοι, δότης και λήπτης, αποβλέπουν στη θέσπιση ενός νομικού πλαισίου που θα ρυθμίζει την εμπορική τους συνεργασία για ορισμένο ή αόριστο χρόνο. 19 Από τη μία μεριά ο δότης είναι υποχρεωμένος να παρέχει οδηγίες και συμβουλές, καθώς και υποστήριξη καθ όλη τη διάρκεια της σύμβασης. Από τη μεριά του ο λήπτης θα πρέπει να καταβάλει στο δότη το αντάλλαγμα που συμφωνήθηκε και που συνίσταται αφενός στην καταβολή ενός εφάπαξ ποσού και αφετέρου στην περιοδική καταβολή ορισμένου ποσοστού από τις εισπράξεις των πωλήσεων. 20 Η σύμβαση franchising δεν λύεται με την εκπλήρωση των επιμέρους υποχρεώσεων των μερών, αλλά αντίθετα η εκπλήρωσή τους πρέπει να συνεχίζεται τουλάχιστον μέχρι τη λύση της σύμβασης αλλά και μετά από αυτήν λαμβανομένων υπόψη των μετασυμβατικών υποχρεώσεων. 21 Σύμβαση- πλαίσιο: Η σύμβαση franchising αποτελεί σύμβαση πλαίσιο, γεγονός που προκύπτει από την οικονομική λειτουργία της σύμβασης. 22 Στη σύμβαση αυτή ρυθμίζονται μόνο τα βασικά δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των συμβαλλομένων μερών, οι οποίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη του οικονομικού σκοπού του franchising. Τέτοιες υποχρεώσεις είναι ενδεικτικά η παραχώρηση στον λήπτη του δικαιώματος χρήσης της τεχνογνωσίας, η υποχρέωση του λήπτη να σέβεται τις οργανωτικές αρχές του συστήματος κ.ο.κ. 23 Για τη λειτουργία όμως της σύμβασης είναι αναγκαία η σύναψη μίας σειράς παραπέρα συμβάσεων (εκτελεστικές συμβάσεις), όπως για παράδειγμα συμβάσεις πώλησης, εκπαίδευσης του λήπτη και του προσωπικού του, προμήθειας του λήπτη µε το προϊόν του συστήματος κατά τακτά χρονικά διαστήματα ή μετά από σχετική πρόσκληση - παραγγελία κ.λπ Βλ. Εφ. Πατρών 150/2000, ΔΕΕ 8-9/ επ 19 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Κωστάκη, ο.π., σελ Βλ. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Εφ.Θες. 552/2017, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 23 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Εφ.Θες. 2051/2010, ΝΟΜΟΣ 11

12 Υπό την έννοια αυτή η σύμβαση franchising αποτελεί σύμβαση πλαίσιο ή σύμβαση σχεδιασμού που συνάπτεται κατά την έναρξη της εμπορικής συνεργασίας και θεμελιώνει κυρίως την υποχρέωση των μερών για εναρμόνιση της μελλοντικής τους συμπεριφοράς. 26 Για παράδειγμα, στην περίπτωση του franchising διανομής προϊόντος, το οποίο παράγει ή εμπορεύεται ο δότης, η εκπλήρωση της προβλεπόμενης στην κύρια σύμβαση υποχρέωσής του, να προμηθεύει το λήπτη με το προϊόν του συστήματος σε τακτά χρονικά διαστήματα ή μετά από σχετική παραγγελία, προϋποθέτει κάθε φορά τη σύναψη ιδιαίτερης σύμβασης εκπαίδευσης. Συνεπώς οι υποχρεώσεις των μερών από την κύρια σύμβαση franchising διαφέρουν από τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις επιμέρους συμβάσεις, οι οποίες συνάπτονται με σκοπό την πραγμάτωση της κύριας σύμβασης σε επιμέρους τομείς. 27 Ωστόσο με τις εκτελεστικές αυτές συμβάσεις δεν πρέπει να συγχέονται οι πρόσθετες ή συνοδευτικές στην κύρια σύμβαση, συμβάσεις, οι οποίες για λόγους σκοπιμότητας συντάσσονται σε χωριστά κείμενα. Παραδείγματα τέτοιων συμβάσεων είναι η σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing), ή αγοράς εξοπλισμού, οι οποίες είναι πολύ στενά συνδεδεμένες, τόσο οικονομικά, όσο και νομικά με την σύμβαση franchising, ώστε να αποτελούν μία ενιαία νομικώς σύμβαση. 28 Μεικτή: Η σύμβαση franchising ως σύμβαση συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων με σκοπό την εκμετάλλευση του «πακέτου» franchising για την επίτευξη κέρδους, περιέχει στοιχεία περισσότερων συμβατικών τύπων του αστικού και εμπορικού δικαίου. 29 Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπαχθεί αναγκαίως σε έναν συγκεκριμένο συμβατικό τύπο, αλλά αποτελεί συγκερασμό περισσότερων συμβατικών τύπων, αποβλέπει όμως στη ρύθμιση μιας οικονομικά ενιαίας συναλλακτικής σχέσεως. 30 Πρόκειται για μία τυπική περίπτωση μεικτής σύμβασης, η οποία δεν ρυθμίζεται από το νόμο και περιέχει στοιχεία διαφόρων επώνυμων συμβάσεων, όπως μίσθωσης προσοδοφόρου δικαιώματος, σύμβαση παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών και σύμβαση εντολής και συνάπτεται με βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων του άρθρου 361 ΑΚ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ Βλ. Δ. Κωστάκη, ο.π., σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Εφ.Θες. 2051/2010, ΝΟΜΟΣ, Εφ.Αθ. 5761/2013, ΝΟΜΟΣ 31 Βλ. ΕφΘες, 1053/1998, ΔΕΕ , Εφ.Αθ. 5761/2013, ΝΟΜΟΣ 12

13 Για παράδειγμα, η υποχρέωση του δότη να παραχωρεί στο λήπτη την τεχνογνωσία, την εκμετάλλευση των δικαιωμάτων πνευματικής, το λεγόμενο δηλαδή πακέτο ffranchising παραπέμπει στις διατάξεις της μίσθωσης προσοδοφόρου µε την έννοια της ΑΚ 638. Περαιτέρω η υποχρέωση του δότη για παροχή συνεχούς στήριξης με τη μορφή παροχής συμβουλευτικού έργου, στο λήπτη ομοιάζει με την σύμβαση παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών (άρθρα 648 επ.). Τέλος στη σύμβαση frranchising εμφανίζονται στοιχεία εντολής (713ΑΚ), καθώς ο δότης έχει το δικαίωμα για παροχή οδηγιών και άσκηση εποπτείας και ελέγχου. Βέβαια ο λήπτης είναι αυτός που φέρει των επιχειρηματικό κίνδυνο των προσπαθειών του και η προώθηση των πωλήσεων την οποία υπόσχεται δεν αποτελεί διεξαγωγή υπόθεσης του δότη αλλά δικής του. 32 Ακόμη, στην εν λόγω σύμβαση απαντώνται στοιχεία, τα οποία προέρχονται από τη σύμβαση της παραχώρησης άδειας χρήσης σήματος, άδειας εκμετάλλευσης διπλώματος ευρεσιτεχνίας, άδειας χρήσης επωνυμίας, άδειας χρήσης διακριτικού τίτλου, άδειας χρήσης λοιπών διακριτικών γνωρισμάτων και διασχηματισμού, άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. 33 ΙV. ΜΟΡΦΕΣ FRANCHISING Με βάση το αντικείμενο του franchising διακρίνουμε τις ακόλουθες μορφές ή κατηγορίες: franchising ιανοµής ή Προϊόντων, σε franchising Υπηρεσιών, σε franchising Παραγωγής ή Βιοµηχανικό και σε Μεικτό franchising. Α) franchising διανομής: το franchising διανομής αποτελεί την πιο συνηθισμένη μορφή franchising. Στη μορφή αυτή του franchising ο δικαιοδόχος ή λήπτης πωλεί σε τελικούς καταναλωτές, δηλαδή λιανικά, προϊόντα ορισμένης κατηγορίας, όπως για παράδειγμα ενδύματα, στο κατάστημά του, το οποίο όμως φέρει το σήμα του δικαιοπαρόχου. 34 Εδώ ο δικαιοπάροχος είναι παραγωγός ή μεγαλέμπορος, ο οποίος με την δημιουργία συστήματος franchising αποβλέπει στην ίδρυση ενός εκτεταμένου δικτύου διανομής του προϊόντος που παράγει ή εμπορεύεται. Ανάλογα με την ιδιότητα 32 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ Βλ. Κωστάκη Δ., FRANCHISING- Νομική & Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα (β έκδοση, 2002), σελ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ. 13, Ι. Βούλγαρη, Οι συμβάσεις δικαιόχρησης (franchise agreements), όπως προκύπτουν από τη διεθνή νομική πρακτική και λειτουργούν στις διεθνείς συναλλαγές, Νο.Β 46,899 13

14 του δότη και την πηγή προέλευσης των προϊόντων διακρίνουμε τις εξής υποκατηγορίες του franchising διανομής: i. Το franchising του παραγωγού- δότη στο οποίο ο λήπτης πωλεί τα προϊόντα, τα οποία κατασκευάζει ο ίδιος ο δότης. Τέτοιου είδους δίκτυα στην Ελλάδα είναι ενδεικτικά αυτά των επιχειρήσεων Benetton, Sisley, Zara, Massimo Dutti, Oxford Company, Aluette, Βάρδας, Παγωτά Δωδώνη. 35 ii. Το franchising του διανομέα- δότη, στο οποίο ο δότης προμηθεύει τους λήπτες του δικτύου µε προϊόντα, τα οποία είτε τα επιλέγει ο ίδιος και στη συνέχεια αναθέτει σε τρίτους παραγωγούς να τα κατασκευάσουν, σύμφωνα µε τις δικές του προδιαγραφές, είτε τα προµηθεύεται απευθείας ο ίδιος από τον παραγωγό βάση µίας συµφωνίας που έχει κάνει µαζί του, είτε τέλος ορίζει τρίτους συγκεκριµένους όµως προµηθευτές, από τους οποίους οι λήπτες του δικτύου franchising αγοράζουν τα προς πώληση προϊόντα. Είναι πιθανό σε ένα δίκτυο franchising να συνδυάζονται και οι τρεις παραπάνω τρόποι προμήθειας των συμβατικών προϊόντων, κάποια από τα οποία μπορεί να φέρουν το σήμα του δότη και κάποια άλλα, συνήθως της τρίτης κατηγορίας όχι. Η μορφή αυτή του franchising είναι η πιο διαδεδομένη διεθνώς. Παραδείγματα τέτοιων δικτύων franchising στη χώρα μας είναι αυτά των επιχειρήσεων Goody s, Mc Donald s, Cookshop, Calzedonia, Intimissimi, Igloo, Folli Follie, Body Shop, Παρουσίαση κ.α. 36 Franchising Υπηρεσιών: Στο franchising υπηρεσιών, ο λήπτης παρέχει υπηρεσίες υπό το διακριτικό γνώρισμα, την εμπορική επωνυμία ή ακόμα και το σήμα του δότη, σύμφωνα με τις οδηγίες που παίρνει από τον τελευταίο. 37 Το franchising υπηρεσιών αναδεικνύει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τύπο franchising τη σημασία της ύπαρξης ενός συστήματος franchising, διότι σε αυτό η τεχνογνωσία, η οποία είναι το κλειδί κάθε συστήματος franchising, παίζει πιο σημαντικό ρόλο από ότι στο franchising διανομής προϊόντων. Επιπλέον δε ιδιαίτερα μεγάλη σημασία αποκτά εδώ και το σήμα υπηρεσιών καθόσον είναι έντονα δηλωτικό της παρεχόμενης τεχνογνωσίας. Η μορφή αυτή του franchising βρίσκει εφαρµογή κυρίως στα ξενοδοχεία υψηλού επιπέδου, όπως 35 Βλ. Κωστάκη Δ., FRANCHISING- Νομική & Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα, ο.π., σελ Βλ. Κωστάκη Δ, ο.π., σελ Βλ.Η. Σουφλερό, ο.π. σελ

15 π.χ. το Hilton, Νovotel, Sheraton, Holiday Inn, στα φροντιστήρια ξένων γλωσσών 38, π.χ. Ευρωγνώση, Axon και στις επιχειρήσεις ενοικίασης ή επισκευής αυτοκινήτων, όπως π.χ. Hertz, Avis κ.α. Franchising Παραγωγής ή Βιοµηχανικό: Στη μορφή αυτή του franchising ο δικαιοπάροχος παρέχει στο δικαιοδόχο την άδεια να παράγει ή να μεταποιεί ορισμένα προϊόντα, σύμφωνα με τις οδηγίες του και στη συνέχεια να τα πωλεί ή μεταπωλεί με το σήμα του δικαιοπαρόχου. 39 Στην περίπτωση αυτή πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ιδιαίτερη μορφή εκμετάλλευσης ξένης τεχνογνωσίας (ή διπλώματος ευρεσιτεχνίας) και σήματος. Ο δικαιοδόχος είναι είτε παραγωγός είτε χονδρέμπορος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα franchising παραγωγής είναι οι περιπτώσεις εμφιάλωσης και πώλησης μη αλκοολούχων ποτών, όπως Coca-Cola, Pepsi. Fanta Seven- Up, Schweppes κλπ. 40 Ο λόγος που οδηγεί συνήθως στη σύναψη μίας συμφωνίας franchising παραγωγής είναι ότι ο δικαιοπάροχος επιδιώκει να αποφύγει όσο είναι δυνατόν τη μεταφορά των προϊόντων του στον τόπο τελικής διάθεσης είτε για λόγους οικονομικούς (έξοδα μεταφοράς), είτε για λόγους που σχετίζονται με τη φύση του προϊόντος, π.χ. κίνδυνος αλλοίωσης ή απώλειας της φρεσκάδας των προϊόντων. Μικτές μορφές franchising: Τέλος είναι δυνατή η ύπαρξη μικτών μορφών franchising που περιλαμβάνουν στοιχεία τόσο του franchising διανομής όσο και του franchising υπηρεσιών, δηλαδή συνδυάζει την πώληση προϊόντων με παροχή σχετικών υπηρεσιών που σχετίζονται με το προϊόν, π.χ. στον τομέα των προγραμμάτων (software) καθώς επίσης και υπηρεσιών που δεν έχουν άμεση σχέση με το προϊόν, όπως η οργάνωση μαθημάτων χειρισμού των εν λόγω προγραμμάτων. Ως άλλα παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν η πώληση καλλυντικών σε συνδυασμό με την παροχή υπηρεσιών αισθητικού, η πώληση αυτοκινήτων που συνδυάζεται με συντήρηση και επισκευή τους, η παροχή υπηρεσιών καθαρισμού χώρων και εγκαταστάσεων σε συνδυασμό με την πώληση υλικών καθαρισμού. 38 Βλ. Κωστάκη Δ, ο.π., σελ Βλ.Η Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ

16 Franchising υπαγωγής: Κύριο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου τύπου franchising είναι η κυριαρχία του δικαιοπαρόχου και η μονομερής υπαγωγή των δικαιοδόχων υπό τη συστηματική και εντατική καθοδήγησή του προς το σκοπό της προώθησης και επιβολής της μεθόδου μάρκετινγκ του δικαιοπαρόχου στην αγορά. Ο τύπος αυτός του franchising είναι ο πιο διαδεδομένος στην πράξη και οι δικαιοδόχοι αποτελούν εκτελεστικά όργανα του δικαιοπαρόχου που ναι ο καθοδηγητής του συστήματος. Η μόνη σχέση που υπάρχει σε αυτόν τον τύπο franchising είναι αυτή ανάμεσα στον δότη και καθέναν από τους λήπτες. Οι τελευταίοι συνδέονται μόνο απευθείας με τον δότη χωρίς να έχουν οποιαδήποτε επιχειρηματική σχέση μεταξύ τους. 41 Η ανάπτυξη κάποιας μορφής συνεργασίας μεταξύ των δικαιοδόχων του ίδιου συστήματος δεν ευνοείται από τον δικαιοπάροχο, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση τους απέναντί του. 42 Franchising ισοτιμίας: Το franchising ισοτιμίας ή αλλιώς ισότιμης συνεργασίας, στηρίζεται σε μία συνεταιρική- συμμετοχική συνεργασία στη βάση της ισοτιμίας τόσο μεταξύ του δικαιοπαρόχου και των δικαιοδόχων, όσο και των δικαιοδόχων μεταξύ τους. Κύριο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου τύπου είναι η αλληλοβοήθεια, η συνεργασία, η συναδελφικότητα και η αλληλεγγύη μεταξύ των δικαιοδόχων και του δικαιοπαρόχου με σκοπό την προώθηση των πωλήσεων και την επιτυχία του συστήματος ως συνόλου. Στη θέση των οδηγιών και εντολών του δικαιοπαρόχου προς τους δικαιοδόχους που χαρακτηρίζουν το franchising υπαγωγής, υπεισέρχεται εδώ η συμμετοχή των δικαιοδόχων στη λήψη των αποφάσεων και η εναρμόνιση των ενεργειών για την επίτευξη των στόχων του συστήματός. 41 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ Βλ. Martinek Μ., Franchising, 1987, σελ 159 επ. 16

17 V. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο νομοθετικό πλαίσιο που να αφορά το franchising οπότε η σύμβαση αυτή είναι νομοθετικά αρρύθμιστη. 43 Τα μόνα νομοθετήματα που αφορούν σχετικά ζητήματα προέρχονται από την Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχουν να κάνουν με ζητήματα δικαίου του ανταγωνισμού. Ειδικότερα το 1988 η Επιτροπή εξέδωσε τον Κανονισμό 4087/1988 και το 1999 το νέο Κανονισμό 2790/1999 (ο οποίος αντικαταστάθηκε με τον Κανονισμό 330/2010), 44 ο οποίος αφορά έμμεσα το franchising και ρυθμίζει τις περιπτώσεις κάθετων συμφωνιών προμήθειας ή πώλησης αγαθών και υπηρεσιών καθώς και τις περιπτώσεις κάθετων συμφωνιών με δευτερεύουσες ρήτρες σχετικές με την κτήση ή την άσκηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Ο Κανονισμός αυτός δεν περιέχει ορισμούς σχετικά με το franchising ούτε ειδικές ρυθμίσεις για το περιεχόμενο των σχετικών συμβάσεων. Τo μόνο -μη κανονιστικού χαρακτήρα- κείμενο που ασχολείται με ζητήματα που αφορούν το franchising είναι ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Δεοντολογίας ο οποίος προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Franchise και υιοθετήθηκε από τον νεοσύστατο Ελληνικό Σύνδεσμο Franchise και είναι ένας χρήσιμος οδηγός για την αντιμετώπιση σχετικών ζητημάτων. 45 Επιπλέον, ο Κώδικας Δεοντολογίας αποτελεί μια συστηματοποιημένη προσπάθεια και δεν παύει να αποτελεί το μόνο νομικής φύσης κείμενο για το franchising στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, ακόμα και η σύσταση του Κώδικα Δεοντολογίας δεν είναι επαρκής διότι αποτελεί κείμενο δεσμευτικό μόνο για τα μέλη του Συνδέσμου Franchising και οι προβλεπόμενες κυρώσεις για τυχόν παραβάτες έχουν πειθαρχικό χαρακτήρα (π.χ. επίπληξη ή σε σοβαρές περιπτώσεις αποβολή μέλους) και βέβαια λειτουργούν εντός των ορίων του συνδέσμου Βλ. ΑΠ 1043/2015 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Εφ.Αθ. 5355/2014, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 44 Βλ. ΠΠρΘες. 4506/2017 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ Βλ. Μ. Βαρελά- Λ. Γρηγοριάδη, εις Εφαρμογές Εμπορικού Δικαίου (Συλλογικό Έργο: Επιμέλεια Τριανταφυλλάκης Γιώργος), Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2014, σελ Βλ. Κωστάκη Δ., FRANCHISING- Νομική & Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία Νομολογία Υποδείγματα (β έκδοση, 2002), σελ

18 VI. ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΠΙΣΤΗΣ Ειδικότερη συνέπεια του διαρκούς χαρακτήρα της ενοχής αποτελεί η απορρέουσα από την ΑΚ 288 υποχρέωση πίστης και για τα δύο μέρη της σύμβασης. Όπως δέχεται και το ΔΕΚ στην υπόθεση Pronuptia, το σημαντικότερο ρόλο στην επιτυχία ενός δικτύου franchising, παίζει η προσωπικότητα των συμβαλλομένων η προσωπική τους συμβολή και δραστηριοποίηση. Η υποχρέωση πίστης είναι όμοια με εκείνη που συναντά κανείς στις εταιρικές σχέσεις με έντονο προσωπικό χαρακτήρα. 47 Ειδικότερες εκφάνσεις της υποχρέωσης πίστης αποτελούν από την πλευρά του λήπτη η υποχρέωση να δρα σύμφωνα με τον σκοπό της προώθησης των συμφερόντων του δότη αλλά και να ακολουθεί τις οδηγίες και εντολές του τελευταίου ακόμα και εις βάρος των δικών του συμφερόντων προς αύξηση του κέρδους. Περαιτέρω η υποχρέωση παράλειψης πράξεων ανταγωνισμού, η υποχρέωση τήρησης των επαγγελματικών απορρήτων του δότη και η υποχρέωσή του να παρέχει σε αυτόν κάθε σχετική με τη λειτουργία του συστήματος πληροφορία. Ειδικότερα η υποχρέωση εχεμύθειας επιβάλλει στο λήπτη να κρατά ως άκρως εμπιστευτικά τα επαγγελματικά μυστικά και την τεχνογνωσία, τα εγχειρίδια και την εμπορική αλληλογραφία του, την οργάνωση και τις μεθόδους εργασίας, καθώς και να λαμβάνει και όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέπει την πρόσβαση από τρίτους στα επιχειρηματικά απόρρητα του δότη. 48 Από την άλλη πλευρά αυτή του δότη η υποχρέωση πίστης εξειδικεύεται κυρίως στην υποχρέωσή του να εντάξει την επιχείρηση του λήπτη στο σύστημα και να την υποστηρίξει, συνυπολογίζοντας και λαμβάνοντας υπόψη στον προγραμματισμό του συστήματος και τα συμφέροντα του αντισυμβαλλομένου του τα οποία είναι άμεσα εξαρτημένα. Χρονικά η υποχρέωση πίστης δεν περιορίζεται στον χρόνο συνεργασίας που προβλέπει η σύμβαση αλλά καλύπτει τόσο την προσυμβατική όσο και τη μετασυμβατική περίοδο Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Ανθούλα Παπαδοπούλου, Το επιχειρηματικό απόρρητο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2007, σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ

19 Πριν την σύναψη της σύμβασης και τα δύο μέρη βαρύνονται με την υποχρέωση της αποκάλυψης όλων των κρίσιμων για τη σύναψη της σύμβασης στοιχείων και κυρίως όσον αφορά στο δότη της αποκάλυψης του τρόπου λειτουργίας του συστήματος και των προοπτικών επιτυχίας του, αλλά και αληθή στοιχεία σχετικά με την πορεία άλλων καταστημάτων του δικτύου. Εύλογο είναι ότι όσο λιγότερο έμπειρος είναι ο υποψήφιος λήπτης τόσο περισσότερο βαραίνουν το δότη αυτές οι υποχρεώσεις. Παράλειψη της ανωτέρω υποχρέωσης ενδέχεται να θεμελιώσει ευθύνη του δότη κατά τις διατάξεις των άρθρων ή να οδηγήσει ακόμη και σε ακύρωση της σύμβασης λόγω πλάνης ή απάτης. (άρθρα 142 επ και 147 επ. ΑΚ). 50 Από την άλλη ιδιαίτερη σημασία έχει η υποχρέωση εχεμύθειας ως έκφανση της υποχρέωσης πίστης και μετά τη λύση της σύμβασης franchising. Είναι προφανές ότι και μετά τη λύση της σύμβασης το σύνολο των άυλων αγαθών τα οποία έγιναν γνωστά στο λήπτη κατά τη διάρκεια λειτουργίας της σύμβασης θα πρέπει να μην γνωστοποιηθούν σε τρίτους Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π., σελ Βλ. Ανθούλα Παπαδοπούλου, Το επιχειρηματικό απόρρητο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2007, σελ

20 Β ΜΕΡΟΣ: Η ΑΝΩΜΑΛΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING I. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΩΜΑΛΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Η σύμβαση franchising υπαγωγής θεμελιώνει μία διαρκή ενοχική σχέση. Συνέπεια της φύσης αυτής της σύμβασης είναι η έντονη παρουσία του προσωπικού στοιχείου και η συνακόλουθη σχέση εμπιστοσύνης και υποχρέωση πίστης. 52 Περαιτέρω για την ανάπτυξη και την επιτυχία ενός συστήματος franchising, γεγονός το οποίο ωφελεί αμφότερους τον δότη και το λήπτη, απαιτείται η εκπλήρωση των εκατέρωθεν υποχρεώσεών τους και η αγαστή συνεργασία μεταξύ τους. Άλλωστε ειδικά στα συστήματα franchising, μία σχετικά μεγάλη διάρκεια της συμβατικής συνεργασίας είναι απαραίτητη, έτσι ώστε να υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος για την ωρίμανση του συστήματος και την απόκτηση της απαραίτητης εμπειρίας από τα μέλη του συστήματος. Δυστυχώς όμως οι συνεργασίες franchising δεν ευδοκιμούν όλες ανεξαιρέτως. Αρκετές παρουσιάζουν πολλά προβλήματα και οδηγούνται ακόμα και σε λύση της συνεργασίας. Τα αίτια μία τέτοιας δυσμενούς εξέλιξης μπορεί να είναι διάφορα, όπως η ανεπαρκής έρευνα της αγοράς ως προς τη ζήτηση και τις προοπτικές του προϊόντος ή της υπηρεσίας, ο κακός σχεδιασμός του συστήματος franchising, η κακή διαχείριση του συστήματος, η έλλειψη επαρκών κεφαλαίων τόσο από την πλευρά του δότη, όσο και από την πλευρά του λήπτη, η αλόγιστη επέκταση του δικτύου, η κακή επιλογή ληπτών, καθώς και η πλημμελής επίβλεψη και εκπαίδευση των ληπτών εκ μέρους του δότη. 53 Η παθολογική εξέλιξη των σχέσεων µεταξύ δότη και λήπτη αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον αλλά συγχρόνως και πολύπλοκο νοµικά ζήτηµα. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας των σχέσεων αυτής της μορφής συνεργασίας και της έλλειψης ειδικής νοµοθετικής ρύθµισης, τίθεται το ερώτηµα ποιες διατάξεις τυγχάνουν εφαρµογής και µε ποιον εν γένει τρόπο ρυθµίζονται τα θέµατα, τα οποία αναφύονται από την ανώµαλη εξέλιξη των σχέσεων µεταξύ δότη και λήπτη. 54 Τα κυριότερα επιμέρους θέματα, τα οποία εντάσσονται σε αυτόν τον κύκλο προβλημάτων αφορούν: 52 Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π., σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, «Η ανώμαλη εξέλιξη της σύμβασης Franchising», ΕπισκΕΔ 1996, σελ. 247 επ. 20

21 - Τη λύση λόγω θανάτου, πτώχευσης ή διάλυσης της επιχείρησης ενός από τους συμβαλλομένους. - - την επιτρεπτή ανώτατη διάρκεια της σύμβασης και την απαραίτητη ελάχιστη διάρκεια. - Την τακτική καταγγελία σε συνάρτηση τόσο με το άκαιρο της άσκησης του σχετικού δικαιώματος, όσο και με τις προσήκουσες προθεσμίες. - Την έκτακτη καταγγελία σε συνδυασμό με τον σπουδαίο λόγο. - Τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών μετά τη λύση της σύμβασης. Στην ανάπτυξη που ακολουθεί επιχειρείται μία συστηματική αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. II. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΛΟΓΩ ΘΑΝΑΤΟΥ Η ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ Ο θάνατος ενός εκ των συμβαλλομένων δεν επιφέρει κατά κανόνα τη λύση των συμβάσεων, καθώς στη θέση του επέρχονται ex lege οι κληρονόμοι του. Σε εξαιρετικές όμως περιπτώσεις ο νόμος προβλέπει το αντίθετο, ότι δηλαδή η ενοχή αποσβήνεται με το θάνατο στην περίπτωση που κάποιο από τα συμβαλλόμενα μέρη απέβλεψε στις προσωπικές ιδιότητες και ικανότητας του άλλου ή στην εν γένει προσωπικότητά του. 55 Το franchising ανήκει στην κατηγορία συμβάσεων που στηρίζονται στην προσωπική σχέση των μερών. Πράγματι, τόσο η προσωπικότητα του λήπτη όσο και του δότη είναι σημαντικά στοιχεία για την ευδοκίμηση της μεταξύ τους συνεργασίας. 56 Όσον αφορά το θάνατο, ζήτημα λύσης γεννιέται κυρίως όταν τα περιστατικά αυτά επέλθουν στο πρόσωπο του λήπτη, δεδομένου ότι το πρόσωπο του δότη μόνο κατ εξαίρεση έχει σημασία. Ο φορέας του συστήματος είναι συνήθως μία μεγάλη επιχείρηση με νομική προσωπικότητα που δεν επηρεάζεται άμεσα από την επέλευση παρόμοιων περιστατικών. 57 Η σημασία της προσωπικότητας του λήπτη καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι το ΔΕΚ στην απόφαση Pronuptia αναγνώρισε ρητά στο δότη το δικαίωμα να επιλέγει ελεύθερα τους λήπτες, η προσωπικότητα των οποίων αποτελεί εγγύηση για τη 55 Βλ. ΑΚ εδ. β, 675 1, 726 εδ. α 56 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π. σελ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ

22 διασφάλιση της επιτυχίας του δικτύου, γεγονός το οποίο οδηγεί στην αποδοχή της αρχής ότι η ιδιότητα του λήπτη δεν είναι μεταβιβαστή, ούτε κληρονομητή χωρίς τη συγκατάθεση του δότη. 58 Ο δότης αποβλέπει στη συνεργασία με λήπτες που διαθέτουν συνεργασιακό πνεύμα, οργανωτικές ικανότητες, υπευθυνότητα και ένα σοβαρό οικονομικό υπόβαθρο. 59 Αντίστοιχα ο λήπτης αναζητεί ένα δότη επιχειρηματικά και οικονομικά εύρωστο, έμπειρο και καταξιωμένο στο χώρο του. 60 Συνεπώς τόσο η προσωπικότητα του δότη όσο και του λήπτη είναι σημαντικά στοιχεία για την ευδοκίμηση της συνεργασίας. Ελλείψει όμως ειδικής ρύθμισης, η αποδοχή της αυτοδίκαιης λύσης της σύμβασης franchising σε περίπτωση θανάτου ή πτώχευσης είναι προβληματική και είναι αμφίβολο αν ανταποκρίνεται στη βούληση των μερών. Ορθότερο είναι να δεχθούμε ότι ο θάνατος συνιστά λόγο καταγγελίας της σύμβασης για το άλλο μέρος. Το ζήτημα βεβαίως έχει μειωμένη πρακτική σημασία, καθώς οι συμβάσεις franchising συνήθως περιλαμβάνουν σχετικούς όρους. Κατά κανόνα προβλέπεται ότι ο θάνατος ή η πτώχευση του λήπτη γεννούν δικαίωμα καταγγελίας εκ μέρους του δότη ή ακόμη και υποχρέωσή του να συνεχίσει τη σύμβαση με τους κληρονόμους του λήπτη, εφόσον αυτοί πληρούν τους όρους που ο δότης θέτει για τα μέλη του συστήματος. 61 ΙΙΙ. Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΑΚ 382 επ. Η ανώμαλη εξέλιξη της σύμβασης franchising οδηγεί κατά κανόνα στη θεμελίωση δικαιώματος καταγγελίας υπέρ του ενός από τους συμβαλλομένους, και όχι υπαναχώρησης, καθώς πρόκειται για διαρκή σύμβαση. 62 Εξάλλου η υπαναχώρηση για μελλοντικές παροχές συμπίπτει στα αποτελέσματα με την καταγγελία. 63 Πραγματικά 58 Σκέψεις 16, 17, 18, 19, 20 της απόφασης του ΔΕΕ της , Υπόθεση C-161/84, Pronuptia de Paris GmbM κατά Pronuptia de Paris Irmgard Schillgallis, Συλλογή της Νομολογίας του Δικαστηρίου 1986, Βλ. Δ. Κωστάκη, ο.π. σελ Βλ. Δ. Κωστάκη, ο.π. σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ Βλ. Εφ. Αθ. 288/2015, ΔΕΕ 2015, σελ. 403, ΕφΑθ 1405/2009 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΑθ 8572/2006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 63 Βλ. Μ. Σταθόπουλο σε Α. Γεωργιάδη- Μ. Σταθόπουλο, Ερμ. ΑΚ, τόμος ΙΙ, Γενικαί Αρχαί, εκδόσεις Σάκκουλα, 1978, σελ

23 στο μέτρο που η υπαναχώρηση λειτουργεί αναδρομικά επιφέροντας κατάργηση όλης της ενοχικής σχέσης και δημιουργώντας αμοιβαία υποχρέωση των συμβαλλομένων μερών για απόδοση ων ληφθείσων παροχών, η άσκησή της στη σύμβαση franchising ούτε οικονομικά σκόπιμη είναι ούτε και ανταποκρίνεται στη βούληση των μερών. 64 Η σύμβαση franchising όμως δημιουργεί ένα σύνολο παροχών και αντιπαροχών που βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τη συνολική λειτουργία της σύμβασης. Δεν αποκλείεται επομένως, από την ανώμαλη εξέλιξη της σύμβασης να προκύπτει και ζήτημα εφαρμογής των γενικών διατάξεων για την αδυναμία ή την υπερημερία της παροχής του οφειλέτη, όταν υπάρχει η αθέτηση κάποιας κύριας υποχρέωσης, αλλά δεν ανατρέπεται η ενοχική σχέση στο σύνολό της. 65 Σε τέτοιες περιπτώσεις θα ήταν πράγματι δυνατή η εφαρμογή των γενικών διατάξεων, υπό κάποιες προϋποθέσεις. Αν η μη εκπλήρωση της παροχής αναφέρεται στο χρόνο πριν από την έναρξη εκτέλεσης της σύμβασης, τότε δεν φαίνεται αν υπάρχουν εμπόδια για την εφαρμογή της ΑΚ 382 επ. και ιδίως της ΑΚ 383, αν ο δανειστής δεν απαιτεί την εκτέλεση της σύμβασης. Στην περίπτωσή όμως που η μη εκπλήρωση της παροχής ανακύπτει μετά την έναρξη εκτέλεσης της σύμβασης, τότε θα πρέπει να γίνει διάκριση με βάση τη φύση της παροχής. Αν η οφειλόμενη παροχή είναι τέτοιας φύσης, ώστε να θεωρηθεί αντικείμενο αυτοτελούς υποχρέωσης και η οποία αν δεν εκπληρωθεί, δεν επηρεάζει την παραπέρα λειτουργία και υπόσταση της ενοχικής σχέσης ως συνόλου, τότε μπορεί να τύχουν εφαρμογής οι ΑΚ 382 επ. Παραδείγματα αποτελούν οι εκτελεστικές της κύριας σύμβασης franchising συμβάσεις, όπως είναι οι συμβάσεις πώλησης, συμβάσεις εκπαίδευσης κλπ. Έτσι αν ο δότης καθυστερεί να παραδώσει στο λήπτη τα παραγγελθέντα εμπορεύματα, ο δεύτερος έχει τη δυνατότητα να ασκήσει όλα τα παρεχόμενα σε αυτόν δικαιώματα από τις διατάξεις ΑΚ 382επ., αναφορικά με την καθυστερούμενη αυτή παραγγελία. 64 Βλ. Δ. Κωστάκη, ο.π. σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, ο.π., σελ 238, ΠΠρΑθ. 940/2001, ΧρΙΔ, 2001,

24 IV. Η ΚΑΤΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 388 ΑΚ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΛΟΓΩ ΑΠΡΟΟΠΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 388 ΑΚ «αν τα περιστατικά στα οποία κυρίως, ενόψει της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών, τα μέρη στήριξαν τη σύναψη αμφοτεροβαρούς σύμβασης, μεταβλήθηκαν ύστερα από λόγους που ήταν έκτακτοι και δεν μπορούσαν να προβλεφθούν και από την μεταβολή αυτήν η παροχή του οφειλέτη, ενόψει και της αντιπαροχής, έγινε υπέρμετρα επαχθής, το δικαστήριο μπορεί κατά την κρίση του, με αίτηση του οφειλέτη, να την αναγάγει στο μέτρο που αρμόζει και να αποφασίσει τη λύση της σύμβασης εξολοκλήρου ή κατά το μέρος που δεν εκτελέστηκε ακόμη. Αν αποφασιστεί η λύση της σύμβασης, επέρχεται απόσβεση των υποχρεώσεων παροχής που πηγάζουν απ' αυτήν και οι συμβαλλόμενοι έχουν αμοιβαία υποχρέωση να αποδώσουν τις παροχές που έλαβαν κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό». Η διάταξη του άρθρου 388 ΑΚ αποτελεί μία από τις βασικότερες διατάξεις του αστικού κώδικα και προβλέπει υπό όρους την υποχώρηση της θεμελιώδους αρχής του απαραβίαστου των συμβάσεων (pacta sunt servanda), αναγνωρίζοντας τη δυνατότητα δικαστικής λύσης ή αναθεώρησης αμφοτεροβαρούς σύμβασης σε περίπτωση απρόοπτης μεταβολής των συνθηκών και τη συνακόλουθη ανατροπή της ισορροπίας παροχής και αντιπαροχής. 66 Η κατ άρθρον 388 ΑΚ λύση της σύμβασης για το μέλλον ή αναπροσαρμογή των παροχών για το μέλλον αποτελεί καταγγελία της σύμβασης εξαιτίας της επέλευσης περιστατικών, τα οποία συνιστούν απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών. Το δικαστήριο έχει, δηλαδή τη δυνατότητα, με αίτηση του συμβαλλομένου που δεν εκπλήρωσε την οφειλόμενη παροχή του επειδή αυτή έγινε ιδιαίτερα επαχθής όχι εξαιτίας οποιουδήποτε σπουδαίου λόγου αλλά μόνο από την απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών, να διατάξει την για το μέλλον λύση, άρα καταγγελία της αμφοτεροβαρούς διαρκούς σύμβασης. 67 Για να γίνει όμως αυτό απαιτείται η άσκηση αγωγής και η έκδοση δικαστικής απόφασης, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσχρηστη η στην ΑΚ 388 θεμελίωση του 66 Βλ. Μ. Σταθόπουλο σε Α. Γεωργιάδη- Μ. Σταθόπουλο, Ερμ. ΑΚ, τόμος ΙΙ, Γενικαί Αρχαί, εκδόσεις Σάκκουλα, 1978, σελ Βλ.Δ. Κωστάκη, Franchising, Νομική και Επιχειρηματική διάσταση, Θεωρία-Νομολογία- Υποδείγματα (2002), ο.π., σελ

25 δικαιώματος καταγγελίας. 68 Η διάταξη του άρθρου 388 ΑΚ, μπορεί να εφαρμοστεί στη σύμβαση franchising, όπου επίσης το δικαίωμα καταγγελίας μπορεί να θεμελιωθεί στην ΑΚ 288. Στη σύμβαση franchising απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών, μπορεί να αποτελέσει παραδείγματος χάρη, η μείωση της ζήτησης του προϊόντος του δικτύου franchising, με συνέπεια και τη μείωση της τιμής του, οπότε η πληρωμή του συμβατικά καθορισμένου ποσοστού επί των εισπράξεων ως δικαιωμάτων (royalties) στο δότη να μην αφήνει στο λήπτη κέρδη ικανά να καλύψουν τα έξοδα λειτουργίας της επιχείρησής του. 69 Επιπλέον απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών συνιστά και η αντικατάσταση του βασικού προϊόντος του συστήματος franchising, με ένα νέο προϊόν, για την καθιέρωση του οποίου στην αγορά θα χρειαστεί κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα την μείωση των εσόδων της επιχείρησης ή ακόμα και τη δημιουργία παθητικού. Συνεπώς στις περιπτώσεις αυτές, είναι εύλογο να γίνει μία αναπροσαρμογή του ποσοστού επί των εισπράξεων που καταβάλλεται στο δότη, μέχρι την καθιέρωση του προϊόντος στην αγορά και την συνακόλουθη αύξηση των πωλήσεων. 70 Ακόμη, απρόβλεπτα γεγονότα σε μία σύμβαση franchising, μπορούν να αποτελέσουν η απώλεια του διπλώματος ευρεσιτεχνίας ή η περιέλευση της τεχνογνωσίας σε δημόσια χρήση, χωρίς υπαιτιότητα οποιουδήποτε από τα μέρη, με αποτέλεσμα να δημιουργείται δυσαναλογία παροχής και αντιπαροχής. 71 Συμπερασματικά η εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 388 ΑΚ στη σύμβαση franchising ενδείκνυται στις περιπτώσεις που τα μέρη θέλουν να αποφευχθεί η λύση της σύμβασης και να γίνει μία αναπροσαρμογή των όρων λειτουργίας της, λόγω μεταβολής των συνθηκών, που διαταράσσουν τη μεταξύ παροχής και αντιπαροχής ισορροπία. 72 Η άποψη αυτή, ενισχύεται από το γεγονός ότι στην περίπτωση απρόοπτης μεταβολής των συνθηκών, ο σπουδαίος λόγος δεν οφείλεται στην υπαιτιότητα του ενός από τους συμβαλλομένους, με αποτέλεσμα, για παράδειγμα, ο λήπτης να μην έχει τη δυνατότητα να εγείρει αγωγή αποζημίωσης κατά του δότη για παράβαση των υποχρεώσεών του που απορρέουν από τη σύμβαση, με αποτέλεσμα η ανάγκη 68 Βλ. Λ. Γεωργακόπουλο, Το δίκαιον των διαρκών ενοχών, ο.π., σελ. 163 επ. 69 Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Ε έκδοση, 2007, σελ

26 εξεύρεσης μιας λύσης που να αποτρέπει τον πρόωρο τερματισμό της συνεργασίας να γίνεται πιο επιτακτική. 73 V. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΕ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ Α. ΛΥΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΜΕ ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ Η σύμβαση franchising αορίστου χρόνου μπορεί να λυθεί τόσο με έκτακτη όσο και με τακτική καταγγελία. 74 Στην πράξη, βέβαια, η σύναψη συμβάσεων franchising με αόριστη διάρκεια δεν είναι συνήθης. 75 Αντιθέτως, συνήθως θα πρόκειται για συμβάσεις που έχουν συνομολογηθεί αρχικά για ορισμένο χρονικό διάστημα μετά τη λήξη του οποίου οι συμβαλλόμενοι συνέχισαν να τις εκτελούν. Για την άσκηση τακτικής καταγγελίας δεν απαιτείται η συνδρομή σπουδαίου λόγου. Το διαπλαστικό δικαίωμα της τακτικής καταγγελίας ασκείται με μονομερή δήλωση που απευθύνεται στον αντισυμβαλλόμενο και παράγει νομική ενέργεια μόνο αφού περιέλθει σε αυτόν (άρθρο 167ΑΚ). 76 Ο έγγραφος τύπος της καταγγελίας δεν αποτελεί κατά το νόμο προϋπόθεση της εγκυρότητάς της (άρθρο 158 ΑΚ). Παρόλα αυτά συνίσταται στα μέρη να συμφωνούν στο σχετικό άρθρο της σύμβασης franchising ότι η καταγγελία θα πρέπει να είναι έγγραφη, οπότε σε περίπτωση αμφιβολίας η μη τήρηση έγγραφου τύπου θα έχει ως αποτέλεσμα την ακυρότητά της. Η λύση της σύμβασης franchising µε τακτική καταγγελία θέτει τα εξής προβλήματα, τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. Ειδικότερα: α. Την κατώτερη διάρκεια ισχύος της σύμβασης πριν από την οποία η καταγγελία της σύμβασης θα προσέκρουε σε ζωτικά συμφέροντα των συμβαλλομένων, β. τον ενδεχόμενο καθορισμό πολύ μεγάλου χρόνου διάρκειας της σύμβασης, πριν από την πάροδο του οποίου θα ήταν αδύνατη η άσκηση τακτικής καταγγελίας και 73 Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π. σελ Βλ. Δ Κωστάκη, ο.π., σελ Σύμφωνα με το άρθρο 5.4. του Ευρωπαϊκού και του Ελληνικού Κώδικα Δεοντολογίας για Franchising, η σύμβαση franchising λόγω της σύνθετης λειτουργίας της, απαιτείται να έχει ορισμένη διάρκεια, η οποία θα καθορίζεται από τα μέρη στη σύμβαση. 76 Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Ενοχικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Ε έκδοση, 2007, σελ. 314, Μ. Βαρελά- Λ. Γρηγοριάδη, εις Εφαρμογές Εμπορικού Δικαίου (Συλλογικό Έργο: Επιμέλεια Τριανταφυλλάκης Γιώργος), Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2014, σελ

27 γ. την προθεσμία που πρέπει να θέσει ο καταγγέλων για τη λύση της σύμβασης, σε περίπτωση που τέτοια προθεσμία δεν έχει συμφωνηθεί συμβατικά. 77 α. Η ελάχιστη διάρκεια της σύμβασης Η προστασία του λήπτη του franchising από την πρόωρη λύση της σύμβασης είναι αναμφίβολα δικαιολογημένη, καθώς οι συµβάσεις franchising, προϋποθέτουν συνήθως σχετικά µεγάλη διάρκεια ζωής, ούτως ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους συµβαλλοµένους να αποσβέσουν τις επενδύσεις τους, αλλά και να αποκτήσουν σχετική πείρα στην αγορά. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κώδικα Δεοντολογίας για το franchising, η διάρκεια τη σύμβασης θα πρέπει να είναι τόση ώστε να επιτρέπει στο λήπτη να αποσβένει την αρχική του επένδυση (άρθρο 5.4.). Επιπλέον σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις κατευθυντήριες γραμμές για τους κάθετους περιορισμούς και την εφαρμογή του κανονισμού 2790/1999 στις συμβάσεις franchising, -ο οποίος έχει αντικατασταθεί από τον κανονισμό 330/2010-, αναφέρεται ότι οι συμφωνίες franchising συνάπτονται για διάρκεια δέκα ετών (παρ. 201). 78 Το ζήτημα αφορά τόσο τις συμβάσεις franchising ορισμένου όσο και αορίστου χρόνου. Στη σύμβαση ορισμένου χρόνου, μετά την πάροδο του οποίου η σύμβαση λύνεται αυτόματα, το ζήτημα αφορά το επιτρεπτό του καθορισμού ενός ορισμένου χρόνου που δεν είναι επαρκής για την απόσβεση των επενδύσεων του λήπτη, ενώ στη σύμβαση αορίστου χρόνου, το ζήτημα αφορά την άκαιρη άσκηση του δικαιώματος καταγγελίας, σε χρονικό σημείο που δεν έχει επέλθει αυτή η απόσβεση. 79 Παράλληλα, όµως, από τη διεθνή εµπειρία, προκύπτει ένας ακόμη λόγος προστασίας του λήπτη από την πρόωρη λύση της σύμβασης σε αρκετές περιπτώσεις η λύση της σύµβασης δια καταγγελίας εκ µέρους του δότη δεν οφείλεται στην αποτυχημένη δήθεν διαμεσολαβητική δραστηριότητα του λήπτη, αλλά αντίθετα στις βλέψεις του δότη να εκμεταλλευτεί την έως τώρα επιτυχημένη επιχειρηματική συμπεριφορά του αντισυμβαλλομένου του και, αφού λύσει τη μεταξύ τους σύμβαση, να δραστηριοποιηθεί ο ίδιος στην αγορά αυτή επιτυγχάνοντας μεγαλύτερο κέρδος Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας, ο.π. σελ Βλ. COMMISSION NOTICE, Guidelines on Vertical Restraints (2000/C 291/01), παρ για το franchising, 79 Βλ. Η. Σουφλερό, ο.π., σελ Βλ. Απ. Γεωργιάδη, Νέες μορφές συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας ο.π. σελ