ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. - ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ ΘΕΜΑ: «ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING (ΕΝΝΟΙΑ, ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ, ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΚΑΙ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ)» ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: ΟΥΡ. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΣΤ. ΚΟΡΔΗ-ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΛΕΞΙΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΕΜ: 464 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος αριθμ. αριθμός άρθ. άρθρο βλ. βλέπε γνωμ. γνωμοδότηση ΔΕΕ Δελτίο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΚ Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εδ. εδάφιο ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου ΕΑ Επιτροπή Ανταγωνισμού ΕΚ Ευρωπαϊκές Κοινότητες έκδ. έκδοση ΕλλΔνη Ελληνική Δικαιοσύνη επ. επόμενα ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου ΕΟΚ Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ΕφΑθ Εφετείο Αθηνών ΕφΘεσ Εφετείο Θεσσαλονίκης ν. νόμος ΜΠρΑθ Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΝοΒ Νομικό Βήμα Ο.Β.Ι. Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας ό.π. όπου παραπάνω παρ. παράγραφος περ. περίπτωση π.δ. προεδρικό διάταγμα ΠΠρΑθ Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΣΕΚ Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ΣΕΟΚ Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας σελ. σελίδα

3 στ. Συλλ. Νομολ. στοιχείο Συλλογή Νομολογίας

4 Α. ΠΡΟΛΟΓΟΣ σ.1 Β. ΕΝΝΟΙΑ - ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΑΠ ΤΗ ΔΙΑΝΟΜΗ σ.1 Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ σ.6 Δ. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ (στοιχεία μερικών εκ των οποίων εμπεριέχονται στη σύμβαση δικαιόχρησης). 1.Franchising και αστική εταιρία σ.8 2. Franchising και εμπορική αντιπροσωπεία σ.9 3.Franchising και εξουσιοδοτημένος έμπορος-διανομέας (authorized dealer ή distributor) σ Franchising και πώληση σ Franchising και σύμβαση έργου σ.13 6.Franchising και σύμβαση εξαρτημένης εργασίας σ.13 7.Franchising character/personality merchandising και sponsoring σ Franchising και Όμιλος επιχειρήσεων σ Franchising και μίσθωση προσοδοφόρου αντικειμένου σ Franchising και σύμβαση παροχής υπηρεσιών σ Franchising και Licensing σ.16 Ε. ΕΦΑΡΜΟΖΟΜΕΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ FRANCHISING σ.17 ΣΤ. ΚΥΡΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ FRANCHISING 1.Franchising διανομής σ.19 2.Franchising υπηρεσιών σ.20 3.Franchising παραγωγής ή βιομηχανικό σ.20 Μεικτό franchising σ.21 Με κριτήριο τον τρόπο ενσωμάτωσης στο σύστημα του δικαιοδόχου, αλλά και τον βαθμό εξάρτησής του απ τον δικαιοπάροχο διακρίνουμε: Α. Το Franchising υπαγωγής σ.21

5 Β. Το Franchising της ισότιμης συνεργασίας σ.22 Ζ. ΤΟ FRANCHISING ΩΣ ΣΥΜΒΑΣΗ-ΠΛΑΙΣΙΟ σ.23 Η. ΤΟ ΠΡΟΣΥΜΒΑΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ. 1.Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ σ.24 2.ΤΟ ΠΡΟΣΥΜΦΩΝΟ σ.25 3.ΕΥΘΥΝΗ ΑΠ ΤΙΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ σ.27 Θ. ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING. 1.ΤΟ ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ σ.28 2.ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ σ ΟΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING σ ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING σ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΔΙΚΑΙΟΧΡΗΣΗΣ ΩΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗΣ σ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΑΚ σ ΑΝΩΜΑΛΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING σ.43 Ι. ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΔΟΧΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΚΕΤΟΥ FRANCHISE σ.45 Κ. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ σ Η ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ σ.46 Α. Η συμφωνηθείσα διάρκεια μεταξύ των μερών σ.46 Β. Οι αναγκαστικοί περιορισμοί στη διάρκεια σ.46 Γ. Η ανανέωση της σύμβασης σ Η διάρκεια της σιωπηρά ανανεωθείσας σύμβασης σ Η φύση της σιωπηρής ανανέωσης της σύμβασης σ Η ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥ ΟΡΟΥ σ ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING ΜΕ ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ σ ΛΥΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΗ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ σ.55

6 5. ΛΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ FRANCHISING ΥΠΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΩ ΘΑΝΑΤΟΥ, ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ, ΠΤΩΧΕΥΣΗΣ Η ΔΙΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΕΝΟΣ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ σ ΑΛΛΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ σ Η ΑΚΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ σ.59 Λ. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑΣ σ.59 Μ. FRANCHISING ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ σ.63 Ν. ΒΑΣΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ FRANCHISING σ.65 Ν. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ σ.69 Ξ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ σ.69 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σ.71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΕΛΛΗΝΙΚΗ σ.88 Β. ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ.89 ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ σ.90 ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ σ.91 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ σ.91 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ σ.93

7 Η ΣΥΜΒΑΣΗ FRANCHISING (ΔΙΚΑΙΟΧΡΗΣΗ Η ΔΙΚΑΙΟΧΡΗΣΙΑ) Α. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι ανάγκες της σύγχρονης οικονομικής ζωής έχουν συντελέσει στη δημιουργία συστημάτων διανομής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών, που από νομική άποψη δεν είναι δυνατό να υπαχθούν στους παραδοσιακούς γνωστούς τύπους της εμπορικής αντιπροσωπείας, παραγγελίας και πρακτορείας. Πρόκειται για συμβατικές μορφές συνεργασίας, με σκοπό την πρόσβαση των παραγωγών και χονδρεμπόρων σε μία άλλη αγορά, διαμέσου της ανάθεσης επιχειρηματικής δραστηριότητας σε τρίτες ανεξάρτητες επιχειρήσεις. Είναι προϊόντα της καθετοποίησης και εξειδίκευσης στο εμπόριο, και αποτέλεσμα της τελειοποίησης του marketing στα μαζικά καταναλωτικά αγαθά. Τα συστήματα αυτά διανομής δεσπόζουν στη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα και παρουσιάζουν μία μεγάλη ποικιλία συμβατικών τύπων. Η πιο σύνθετη από τις σύγχρονες αυτές μορφές επιχειρηματικής συνεργασίας είναι το franchising, γεγονός το οποίο έχει ως συνέπεια την πολυπλοκότητα της σύμβασης που το αποτυπώνει. Πρόκειται πράγματι για μία ιδιόρρυθμη, μη ρυθμισμένη από το νόμο, εμπορικού χαρακτήρα, σύμβαση διεπιχειρησιακής συνεργασίας, απόρροια της ελευθερίας των συμβάσεων. Αντικείμενο της παρούσης εργασίας είναι η παρουσίαση της έννοιας, της νομικής φύσης, της κατάρτισης και λύσης της σύμβασης, των διαφορών που παρουσιάζει σε σύγκριση με άλλες συγγενείς μορφές, καθώς και η αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται ως προς την προστασία των τρίτων που συναλλάσσονται με τον δικαιοδόχο δίχως να γνωρίζουν την ιδιότητά του. Β. ΕΝΝΟΙΑ-ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΑΠ ΤΗ ΔΙΑΝΟΜΗ Στα πλαίσια του ανταγωνισμού των εμπορικών επιχειρήσεων για την επέκταση της εμπορικής τους δραστηριότητας σε νέες αγορές, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις και οι επαγγελματίες που ασκούν υπηρεσίες διαμεσολάβησης μεταξύ της επιχείρησης και της πελατείας της για τη διανομή των προϊόντων και υπηρεσιών της. Οι συνεργάτες αυτοί διανομής ενεργούν ως ανεξάρτητα βοηθητικά του εμπόρου πρόσωπα, στα οποία ανατίθεται η δημιουργία και διατήρηση επαρκούς ζήτησης για τα αγαθά ή τις υπηρεσίες της επιχείρησης, καθώς και η ικανοποίηση αυτής της ζήτησης με τη βοήθεια ενός δικτύου διανομής των προσφερόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών. 1

8 Παράλληλα, αναλαμβάνουν αυτά τα πρόσωπα την πρωτογενή ενημέρωση του εμπόρου για τις απαιτήσεις και τις συνθήκες ανταγωνισμού της αγοράς στην οποία δραστηριοποιούνται. Μ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται το «σύστημα ή δίκτυο διανομής» της εμπορικής επιχείρησης, που αποτελεί ένα σύστημα προώθησης των προϊόντων ή υπηρεσιών της στον τελικό αποδέκτη. Στην κορυφή της πυραμίδας αυτού του συστήματος βρίσκεται η εμπορική επιχείρηση απ την οποία προέρχονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες. Αυτήν πλαισιώνουν αυτόνομες νομικά και οικονομικά επιχειρηματικές μονάδες, που είτε λειτουργούσαν ως τέτοιες και πριν την ένταξή τους στο σύστημα διανομής της επιχείρησης ή δημιουργήθηκαν με σκοπό ν αποτελέσουν πόλους της επιχείρησης. 1 Το σύστημα της διανομής, με το πέρασμα του χρόνου, επιλέχθηκε απ τις επιχειρήσεις, καθώς κρίθηκε ασύμφορη οικονομικά για την επιχείρηση η διεξαγωγή όλων των δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στη διάθεση των προϊόντων και υπηρεσιών της από την ίδια με το προσωπικό της. Απ την άλλη, αυτές οι δραστηριότητες απαιτούν την ίδρυση υποκαταστημάτων σε περισσότερες περιοχές, την εξεύρεση αποθηκευτικών χώρων, την πληρωμή υπαλλήλων που αμείβονται ανεξάρτητα απ το αποτέλεσμα των πωλήσεων που πραγματοποιούνται. Και αυτή η μέθοδος επέκτασης της επιχείρησης, όμως, είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκείνον τον έμπορο, που επιδιώκει να προσφέρει μαζικά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του σε αγορές, που βρίσκονται μακριά απ την κύρια εγκατάστασή του. Για τον λόγο αυτό λοιπόν, οι εμπορικές επιχειρήσεις αναθέτουν σε τρίτους ανεξάρτητους επιχειρηματίες ή επιχειρήσεις την προώθηση των προϊόντων και υπηρεσιών τους σε νέες αγορές, οργανώνοντας τα προαναφερόμενα συστήματα ή δίκτυα διανομής. Ανάλογα με τις ανάγκες της εμπορικής επιχείρησης και την ιδιομορφία του συστήματος διανομής η σχέση των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων εμφανίζεται είτε με την μορφή της σύμβασης της εμπορικής αντιπροσωπείας, είτε της σύμβασης διανομής, είτε τέλος της σύμβασης δικαιόχρησης. 2 1 Βλ. Αυγητίδη Δ., Συστήματα διανομής και αποζημίωση πελατείας, ΧρΙΔ Α/2001, σελ. 590 επ. και Σουφλερό Ηλία, «Οι συμβάσεις franchising στο ελληνικό δίκαιο και στο κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού», Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1989, σελ. 38 και 41, όπου αναφέρεται ότι κατά τον Martinek η σύμβαση Franchising αντιμετωπίζεται ως μια μορφή κάθετης συνεργασίας με στόχο την πώληση του «προϊόντος» του συστήματος. Αυτή η άποψη έχει το πλεονέκτημα ότι παρακολουθεί και λαμβάνει υπόψη της την ιστορική καταγωγή των συστημάτων franchising ως συστημάτων που προήλθαν απ τα συστήματα διανομής. Ωστόσο παραγνωρίζει το στοιχείο της παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης που αποτελεί την κύρια ειδοποιό διαφορά των συστημάτων franchising απ τα άλλα συστήματα διανομής. 2 Βλ. Περάκη Ευ., Γενικό μέρος του εμπορικού δικαίου, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1999, σελ. 397, όπου αναφέρει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τα εστιατόρια fast- 2

9 Η σύναψη της σύμβασης δικαιόχρησης franchising λοιπόν, αποτελεί από οικονομική άποψη μια μέθοδο εμπορικής συνεργασίας ανάμεσα σε μια οικονομικά σημαντική επιχείρηση, τον λεγόμενο δικαιοπάροχο ή δότη franchisor και διαφόρων άλλων μικρότερων επιχειρήσεων ή επιχειρηματιών, των δικαιοδόχων ή ληπτών franchisee, σύμφωνα με την οποία επιδιώκει η πρώτη τη δημιουργία μεγαλύτερου αριθμού σημείων πώλησης και προώθησης των προϊόντων της και υπηρεσιών της και οι δεύτεροι την αποκόμιση κέρδους μέσω της εκμετάλλευσης της εμπορικής φήμης, της οργάνωσης και τεχνογνωσίας της πρώτης. 3 Στην πραγματικότητα, από νομικής απόψεως, το franchising δεν είναι τίποτα διαφορετικό από μια σύμβαση συνεργασίας μεταξύ δύο επιχειρήσεων, όπου η μία που αποτελεί τον δικαιοπάροχο ή δότη παραχωρεί στην άλλη που είναι ο δικαιοδόχος ή λήπτης το δικαίωμα εκμετάλλευσης του συνόλου ή «πακέτου», όπως είθισται να αποκαλείται, Franchising, έναντι κάποιου άμεσου, ή έστω έμμεσου, οικονομικού ανταλλάγματος και με σκοπό την πώληση συγκεκριμένων τύπων προϊόντων ή και υπηρεσιών ενδεχομένως, στους τελικούς χρήστες. 4 Με τον όρο «πακέτο» franchising ειδικότερα, εννοείται το σύνολο των δικαιωμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας, που αφορούν τα εμπορικά σήματα ή επωνυμίες, διακριτικά γνωρίσματα καταστημάτων, σχέδια, υποδείγματα, πρότυπα χρήσης, ευρεσιτεχνίες, αλλά και την απαραίτητη τεχνογνωσία 5. Η σύμβαση franchising αποτελεί μια σύμβαση δυναμικής διεπιχειρησιακής συνεργασίας (relational contract) οργανωτικής υφής. 6 food, και Λιακόπουλο Θανάση, Γενικό εμπορικό δίκαιο «Απ την εμπορική πράξη στην εμπορική σύμβαση», Γ Έκδοση, Εκδόσεις Π.Ν.Σάκκουλα 1998, σελ Βλ. Πολ.Πρωτ. Αθηνών 1154/2003, ΕΕμπΔ 2003, σελ. 340, Απόφαση Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών 13118/1995, ΕΕμπΔ 96, σελ. 184 Απόφαση Εφετείου Θεσσαλονίκης 1043/1998, ΔΕΕ 5/1998, σελ Σουφλερό Ηλία, «Οι συμβάσεις franchising στο ελληνικό δίκαιο και στο κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού», Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1989, σελ. 4, Franchising-Franchises (Retail Trade), Κλαδικές μελέτες, ICAP, 2005 και Gotsopoulou Niki, Franchise Agreements, Δίκαιο και Οικονομία, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλα 2000, σελ Το franchising όμως, μπορεί να παρουσιάζεται και υπό διαφορετική μορφή, με την έννοια ο δικαιοπάροχος να μην είναι ο ίδιος κάτοχος του franchise, αλλά κύριος δικαιοδόχος του (η άδεια εκμετάλλευσης του οποίου του έχει δοθεί απ τον αρχικό κάτοχο-δικαιοπάροχο), που χορηγεί στη συνέχεια υπο -άδειες εκμετάλλευσης σε τρίτους, στους απλούς δικαιοδόχους. Αυτή η περίπτωση μάλιστα προβλεπόταν στο κανονισμό 4087/88 και χαρακτηριζόταν ως «κύρια συμφωνία franchise». Βλ. σχετικά: Σουφλερό Ηλία, ό,π σελ Με τον όρο «τεχνογνωσία» νοείται το σύνολο των μη κατοχυρωμένων με ευρεσιτεχνία πρακτικών πληροφοριών που προκύπτουν απ την εμπειρία και από δοκιμές του δικαιοπαρόχου και οι οποίες είναι εμπιστευτικές, ουσιαστικής σημασίας και προσδιορισμένες. Βλ. σχετικά Σουφλερό Ηλία, Οι συμβάσεις franchising στο ελληνικό δίκαιο και στο κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού, Μελέτες Εμπορικού και Ναυτικού δικαίου, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1989, σελ και Valentine Korah LL.M., 3

10 Η υψηλής στάθμης, λοιπόν, οργανωτική και τεχνογνωσιολογική υποδομή μιας επιχείρησης, που κατέχει την πείρα και τις γνώσεις (know how) σχετικά με την μέθοδο παραγωγής ή πώλησης κάποιου προϊόντος ή με τη διάθεση ορισμένων υπηρεσιών και η σύνδεση αυτής της τεχνογνωσίας με μια σειρά δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας (που αποτελούν ως σύνολο το προαναφερόμενο «πακέτο» franchising) αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία ενός συστήματος Franchising. Με το σύστημα Franchising το εν λόγω «πακέτο» παραχωρείται προς χρήση, αλλά και εκμετάλλευση, σε αόριστο αριθμό άλλων επιχειρήσεων, με βασικό στόχο την αξιοποίησή του για τη διάδοση των προϊόντων και υπηρεσιών της παραχωρούσας επιχείρησης σε καινούριες αγορές. 7 Ο δικαιοδόχος-franchisee εισφέρει το κεφάλαιο που εξασφαλίζει την τοποθεσία, κατασκευή ή τη διαμόρφωση και τον εξοπλισμό του καταστήματος και στη συνέχεια αναπτύσσει τη μονάδα με καθοδηγητή τον δικαιοπάροχο-franchisor. Ο τελευταίος προμηθεύει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες και εφοδιάζει τον δικαιοδόχο με το προαναφερόμενο «πακέτο». Το franchising βασίζεται στην αρχή ότι ο δικαιοδόχος ακολουθεί ένα δοκιμασμένο πρότυπο λειτουργίας που έχει αναπτυχθεί απ τον δικαιοπάροχο. Συνεπώς οι δικαιοδόχοι δεν έχουν την ελευθερία ν αποφασίζουν μονομερώς για θέματα που ενδέχεται να επηρεάσουν την επιχείρηση ή την εικόνα και τη φήμη του δικαιοπάροχου ή των άλλων καταστημάτων του δικτύου. 8 Σε κοινοτικό επίπεδο, ο νέος Κανονισμός 2790/ Ομαδικής απαλλαγής για τις κάθετες συμφωνίες 10 της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινoτήτων δεν Ph.D, Franchising and the EEC competition rules regulation 4087/88, ESC Publishing Limited Oxford 1989, σελ Βλ. Αλεπάκο Κ., Η σύμβαση δικαιόχρησης (franchising) ως μορφή σύγχρονης διεπιχειρησιακής συνεργασίας και μεθόδου οργάνωσης, Συνήγορος 3/1997, σελ Βλ. Γεωργιάδη Απόστολο Σ., Νέες μορφές συμβάσεως της σύγχρονης οικονομίας, Γ Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1998, σελ , Περάκη Ευάγγελο, Γενικό μέρος του εμπορικού δικαίου, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1999, σελ Το Franchising στην Ελλάδα-Ιστορική εξέλιξη, δυναμική και προοπτικές, Αθήνα, ICAP, 1998, σελ Για τον νέο κανονισμό βλ. και: Γιαννακάκη Σωτήρη, «Οι νέοι κοινοτικοί κανόνες ανταγωνισμού για το franchising και τις συμφωνίες προμήθειας και διανομής», ΔΕΕ 7/2001, σελ και Κωστάκη Δημήτρη, «Το franchising και ο νέος Κανονισμός (ΕΚ) 2790/1999 της Επιτροπής για την εφαρμογή του άρθρου 81 παρ.3 της Συνθήκης σε ορισμένες κατηγορίες κάθετων συμφωνιών και εναρμονισμένων πρακτικών», ΔΕΕ 7/2000, σελ Ως κάθετες συμφωνίες ορίζονται στο άρθρο 2 1 του Κανονισμού 2790/1999 της εκείνες οι «συμφωνίες ή εναρμονισμένες πρακτικές» που συνάπτονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων επιχειρήσεων, κάθε μια εκ των οποίων δραστηριοποιείται για το σκοπό της συμφωνίας σε διαφορετικό επίπεδο της αλυσίδας παραγωγής ή διανομής και που αφορούν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα μέρη μπορούν να προμηθεύονται, να πωλούν ή να μεταπωλούν ορισμένα αγαθά ή υπηρεσίες. Οι πιο συνήθεις μορφές κάθετων συμφωνιών είναι 4

11 περιλαμβάνει κάποιον ορισμό για το Franchising 11. Ωστόσο, οι Κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τους κάθετους περιορισμούς (ΕΕ C 291 της παρ.42 και 199) που τον συνοδεύουν ορίζουν τι είναι οι συμφωνίες δικαιόχρησης. Ο ορισμός που δίνεται ειδικότερα, αποτελεί σύνθεση των ορισμών για το franchising που υπήρχαν στον προγενέστερο Κανονισμό 4087/ της Επιτροπής των Ε.Κ. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών των συμβάσεων είναι το γεγονός ότι αποτελούν μικτές (δηλαδή συμβατικές σχέσεις στις οποίες απαντώνται στοιχεία περισσότερων επώνυμων συμβάσεων ή και συμφωνιών που συνάπτονται στα πλαίσια της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων του άρθρου 361 ΑΚ.), διαρκείς ενοχικές συμβάσεις ανάμεσα σε ανεξάρτητους επιχειρηματίες, τον δικαιοπάροχο που κατέχει το «πακέτο» franchise και τον δικαιοδόχο, στον οποίο παραχωρείται η άδεια χρήσης και εκμετάλλευσης του πακέτου, οι οποίοι όμως διατηρούν την νομική τους αυτοτέλεια. 13 Βασικό γνώρισμα της σύμβασης franchising είναι η αμοιβαία υποχρέωση που φέρουν τα μέρη για διαρκή ενεργητική συμμετοχή και μόνιμη συνεργασία, προκειμένου να επιτευχθεί ο οικονομικός σκοπός της σύμβασης. Ο δικαιοπάροχος δηλαδή, αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει στον δικαιοδόχο εμπορική, τεχνική και οργανωτική στήριξη σε διαρκή βάση και ο δικαιοδόχος απ την πλευρά του αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλλει τα διαρκή δικαιώματα 14 επί του κύκλου εργασιών του στον δικαιοπάροχο και να εφαρμόζει τις επιχειρηματικές μεθόδους του στον τομέα της διαχείρισης, της διαφήμισης, του marketing και αλλού. το franchising (Δικαιόχρηση), η Αποκλειστική Διανομή, η Επιλεκτική Διανομή και η Αποκλειστική Προμήθεια. Βλ. και: franchising, ICAP, ό.π, σελ Ορισμός έχει δοθεί ωστόσο απ την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Franchising, που είναι κυρίως επηρεασμένος απ τη γαλλική και βελγική αντίληψη και χαρακτηρίζεται απ την έμφαση που δίνεται στην ύπαρξη μιας μεθόδου συμβατικής συνεργασίας ανάμεσα σε νομικά ανεξάρτητα και ίσα μέρη και αφορά κατά κύριο λόγο το franchising διανομής. Βλ. σχετικά: Σουφλερό Ηλία, «Οι συμβάσεις franchising», ό.π, σελ. 6, υποσημείωση Στον Κανονισμό 4087/88 ειδικότερα οριζόταν ως συμφωνία franchise εκείνη με την οποία μια επιχείρηση παραχωρεί σε μια άλλη έναντι οικονομικού ανταλλάγματος το δικαίωμα εκμετάλλευσης του franchise με σκοπό την εμπορία συγκεκριμένων υπηρεσιών ή προϊόντων. Η συμφωνία αυτή περιλαμβάνει κατά τον Κανονισμό υποχρεώσεις που αφορούν τη χρήση κοινής επωνυμίας ή πινακίδας καταστήματος και την ενιαία εμφάνιση των χώρων ή και των μεταφορικών μέσων που υπάγονται στη σύμβαση, την κοινοποίηση απ τον δικαιοπάροχο στον δικαιοδόχο τεχνογνωσίας και τη συνεχή παροχή εκ μέρους του δικαιοπαρόχου στο δικαιοδόχο εμπορικής και τεχνικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας. Βλ. σχετικά: Πολ.Πρωτ.Αθηνών 13118/1995, ΕΕμπΔ 1996, σελ. 184 και Πολ.Πρωτ.Αθηνών 1154/2003, ΕΕμπΔ 2003, σελ Αντίστοιχος ορισμός δίνεται και στην υπόθεση Pronuptia. Βλ. σχετικά: Valentine Korah LL.M., Ph.D, Franchising and the EEC competition rules regulation 4087/88, ESC Publishing Limited Oxford 1989, σελ Βλ. Επιτροπή Ανταγωνισμού 252/95, ΔΕΕ 5/1995, σελ. 396 και Πολ.Πρ.Αθ /95, ΕΕμπΔ 1996, σελ. 183 επ. 14 Βλ. και: Απόφαση Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών 1733/2000, ΔΕΕ 7/2000, σελ

12 Λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι η στρατηγική και η οργάνωση των πωλήσεων βασίζονται στις γνώσεις, στις μεθόδους και στα σχέδια που έχει προεξεργασθεί ο δότης και ότι ο λήπτης απλά παραλαμβάνει την υπάρχουσα οργανωτική υποδομή απ τον δότη, οι λήπτες, χωρίς να έχουν μεταξύ τους ενοχικούς ή άλλους συμβατικούς δεσμούς, γίνονται μέλη ενός οργανωμένου και ενιαίου συστήματος διανομής, που ολοένα και επεκτείνεται. Ο συγκεντρωτικός αυτός χαρακτήρας του Franchising διαγιγνώσκεται απ τον υψηλό βαθμό ομοιομορφίας (ομοιομορφία στον εξοπλισμό, στην εμφάνιση των καταστημάτων, στην εφαρμογή μεθόδων πώλησης από άποψη εμφάνισης και συσκευασίας του προϊόντος, εμφάνισης και συμπεριφοράς του προσωπικού) που χαρακτηρίζει τις επιχειρήσεις-καταστήματα, που είναι ενταγμένες σ αυτό το σύστημα διανομής. Η ενσωμάτωση των ληπτών στο σύστημα διανομής οδηγεί στη δημιουργία μιας επιτυχημένα οργανωμένης ομάδας επιχειρήσεων, που δύναται ν ανταποκριθεί στον κοινό και διαρκή στόχο των ενδιαφερομένων να επιτύχουν την προώθηση των προϊόντων τους στην αγορά. Το Franchising, λοιπόν, το χαρακτηρίζει η διαρκής συνεργασία των μερών, ενώ ιδιαίτερα ωφέλιμη και απαραίτητη κρίνεται η συνεχής παρακολούθηση και προσαρμογή στις οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις. 15 Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Η σύμβαση Franchising εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. πριν τον Α Παγκόσμιο πόλεμο και η εταιρία ραπτομηχανών Singer αναφέρεται ως η πρώτη εταιρία που το εφάρμοσε στα τέλη του 19 ου αιώνα. 16 Συγκεκριμένα, το 1850, ο Isaac Singer ήταν εκείνος που θέλοντας να ενισχύσει το δίκτυο πωλήσεων των ραπτομηχανών του, παρείχε υποστήριξη, εκπαίδευση και τεχνογνωσία, δημιουργώντας μ αυτόν τον τρόπο ένα σύστημα franchise. 17 Ο θεσμός όμως, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα το 1930 ως προϊόν της εμπορικής πρακτικής και δραστηριότητας και τον χρησιμοποίησαν στην πορεία και οι βιομηχανίες αυτοκινήτων, μπύρας, αλλά και οι εταιρίες διανομής πετρελαιοειδών. Με τον «Full Disclosure Act» του 1979 ο θεσμός τέθηκε υπό 15 Βλ. Γεωργιάδη, ό.π, σελ Βλ. Γαλάνη Βασίλειο Π., «Η λειτουργία των σύγχρονων χρηματοοικονομικών θεσμών στη χώρα μας», Β Έκδοση, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη, 2000, σελ. 134 και Gotsopoulou Niki, Franchise Agreements, Δίκαιο και Οικονομία, Εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλα, 2000, σελ Βλ. Περιοδικό: FRANCHISE BUSINESS AND DESIGnetc, Manifesto, έτος 10 ο, τεύχος 38, Νοέμβριος 2007, σελ

13 νομοθετικούς περιορισμούς που βαρύνουν κυρίως το δικαιοπάροχο του δικαιώματος. 18 Στην Ευρώπη, το franchising αντιμετωπίστηκε αρχικά με μεγάλη επιφυλακτικότητα. Τη δεκαετία του 1980, όμως, παρατηρείται μια έντονη μεταστροφή, που οφείλεται κυρίως στην ανάπτυξη του θεσμού στις Η.Π.Α. Λίγο πιο πριν, στη Γαλλία άρχισαν ήδη απ τη δεκαετία του `50 και `60 να διαμορφώνονται εκτεταμένα δίκτυα διανομής στα πλαίσια του συστήματος franchising (Philder, Natalys, Pronuptia, Mahler). Στη συνέχεια, συγκροτήθηκε η Γαλλική Ομοσπονδία Franchising και ολοκληρώθηκε η ιδιωτική παρέμβαση μ έναν Κώδικα Δεοντολογίας, που παίζει τον ρόλο κατευθυντήριας γραμμής για τη συμβατική πρακτική, αλλά και για τις δικαστικές αποφάσεις των γαλλικών δικαστηρίων Βλ. Γρηγορίου Στέλιο, Άρθρο: «Η σύμβαση franchising και το δίκαιο ανταγωνισμού της Ε.Ο.Κ.», ΕΕυρΚ 7/1989, σελ.15επ. 19 Ιδιαίτερη σημασία είχε η απόφαση της υποθ. 161/84/ΔΕΚ, «Pronuptia de Paris Gmbh»/«Pronuptia de Paris Irmgard Schillgalis», Hamburg, Συλλ. Νομολ. 1986, σελ.353επ. (Pronuptia 87/17/Commission και 161/84/ΔΕΚ) με την οποία και τέθηκαν οι βάσεις για τη Διαμόρφωση ενός Ευρωπαϊκού Δικαίου Franchising. Στη συγκεκριμένη υπόθεση μάλιστα, ο Γενικός εισαγγελέας Verloren van Themaat υιοθέτησε έναν ορισμό για το franchising που βασίζεται ακριβώς στο στοιχείο της εμπορικής συνεργασίας ανάμεσα σε ανεξάρτητους επιχειρηματίες, όπου ο δικαιοπάροχος παρέχει στον δικαιοδόχο το «πακέτο franchising», τη χρήση του οποίου και ελέγχει, και ο δικαιοδόχος καταβάλλει τα δικαιώματα για τη χρήση του. Βλ. σχετικά: Σουφλερό Ηλία, ό.π, σελ. 8, Γεωργιάδη Απ., ό.π, σελ , Valentine Korah LL.M., Ph.D, Franchising and the EEC competition rules regulation 4087/88, ESC Publishing Limited Oxford 1989, σελ και Γρηγορίου Στέλιο, «Η σύμβαση franchising και το δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΟΚ», ΕΕυρΚ 7/1989, σελ Περιληπτικά, μπορούμε ν αναφέρουμε, ότι η συγκεκριμένη απόφαση εκδόθηκε μετά από προδικαστικό ερώτημα που υπέβαλε στο ΔΕΚ το Γερμανικό Ακυρωτικό και αφορούσε διαφορά που προέκυψε από τη λειτουργία τριών συμβάσεων franchising μεταξύ του δότη, ο οποίος ήταν θυγατρική γερμανική εταιρία της γαλλικής εταιρίας «Pronuptia de Paris» με αντικείμενο επιχειρηματικής δραστηριότητας την παραγωγή και διανομή ενδυμάτων γάμου και των σχετικών αξεσουάρ, με το γερμανό λήπτη, ο οποίος αρνιόταν να καταβάλει τα οφειλόμενα ποσά των διαρκών δικαιωμάτων. Στην δίκη στα γερμανικά δικαστήρια, ο λήπτης ισχυρίστηκε ότι οι συμβάσεις franchising που είχε υπογράψει περιείχαν άκυρες ρήτρες (π.χ. υποχρέωση αποκλειστικής προμήθειας, υποχρέωση έγκρισης των διαφημιστικών του μηνυμάτων από το δότη κ.α.) με αποτέλεσμα να συμπαρασύρονται σε ακυρότητα και οι ίδιες, ως εμπίπτουσες στον απαγορευτικό κανόνα του άρθρου 85 (σημερινό 81) παρ.1 ΣυνθΕΚ. Αρχικά το Πρωτοδικείο εξέδωσε απόφαση υπέρ του δότη, στη συνέχεια όμως το Εφετείο δικαίωσε τον λήπτη κρίνοντας ότι οι συγκεκριμένες συμβάσεις franchising ήταν πράγματι άκυρες σύμφωνα με το άρθρο 85 (σημερινό 81) παρ.2 ΣυνθΕΚ. Ο δότης άσκησε αναίρεση κατά της απόφασης του Εφετείου και το Γερμανικό Ακυρωτικό απηύθυνε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΚ, αφού θεώρησε ότι η έκδοση απόφασης επί της αναιρέσεως προϋπέθετε ερμηνεία του σχετικού Κοινοτικού Δικαίου. Το ΔΕΚ έκρινε ότι οι συμφωνίες franchising αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία συμφωνιών διανομής που περιέχουν τόσο στοιχεία παραχώρησης άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης εμπορικής τεχνογνωσίας όσο και στοιχεία σύμβασης διανομής. Το ΔΕΚ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη σύμβαση ενέπιπτε στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 85 (σημερινό 81) παρ.1 ΣυνθΕΚ και ότι 7

14 Στην Ελλάδα, ο θεσμός πρωτοεμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, αλλά ουσιαστικά άρχισε να αναπτύσσεται κυρίως μετά το Δεδομένου του επιπέδου τεχνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μας στο παρελθόν η Ελλάδα ήταν κυρίως χώρα δικαιοδόχων. Σταδιακά ωστόσο, παρατηρείται μία ανοδική πορεία στη δημιουργία και ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων του κέντρου, καθώς και επέκταση αυτών στην περιφέρεια. Για παράδειγμα, ενώ ως το 1995 οι εταιρίες που προωθούσαν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους μέσω Franchising δεν ξεπερνούσαν τις 100, στα τέλη του 1997 ο αριθμός τους είχε διπλασιασθεί. Το Franchising ειδικότερα φαίνεται πρακτικά ν αποτελεί τον προσφορότερο τρόπο προώθησης των προϊόντων ή υπηρεσιών μιας ελληνικής επιχείρησης στο ευρύ κοινό στα Βαλκάνια, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, κερδίζοντας την τεράστια αγορά αυτών των κρατών. 21 Δ. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ (στοιχεία μερικών εκ των οποίων εμπεριέχονται στη σύμβαση δικαιόχρησης). 1. Franchising και αστική εταιρία Η σύμβαση Franchising (ως διαρκή ενοχική σχέση) αποτελεί μία αμφοτεροβαρή σύμβαση, γεγονός που στηρίζεται στη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των κυρίων υποχρεώσεων του δότη και λήπτη, στην οποία, ωστόσο, προέχει ο συνεργασιακός χαρακτήρας, που στηρίζεται στην κοινή επιδίωξη των συμβαλλομένων να προωθήσουν και να επεκτείνουν τις πωλήσεις. Εξαιτίας αυτών των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων, αλλά και της ύπαρξης κοινού οργανωτικού πλαισίου μεταξύ των μερών για την επίτευξη του στόχου τους, θα μπορούσε κάποιος να προσδώσει στο Franchising τον χαρακτήρα δεν μπορούσε να τύχει απαλλαγής κατά τον Κανονισμό 67/67 και κατά συνέπεια ούτε οι Κανονισμοί 1983/83 και 1984/83 για τις συμφωνίες αποκλειστικής διανομής και προμήθειας αντίστοιχα μπορούσαν να εφαρμοστούν. Το ΔΕΚ επίσης αναγνώρισε τα ωφέλη που αποκομίζουν από την εφαρμογή της συμφωνίας franchising τόσο ο δότης όσο και ο λήπτης, με αποτέλεσμα οι συμφωνίες franchising να μην περιορίζουν, αυτές καθαυτές, τον ελεύθερο ανταγωνισμό. 20 Το 84% των franchisors ξεκίνησε δραστηριότητα μετά το 1991, ενώ μόλις το 7,4% είχε ξεκινήσει πριν το Βλ. σχετικά: Το franchising στην Ελλάδα, ό.π, σελ. 30 και Gotsopoulou Niki, Franchise Agreements, ό.π, σελ Βλ. Γρηγορίου Στέλιο, Άρθρο: «Η σύμβαση Franchising και το δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΟΚ», ΕΕυρΚ 7/1989, σελ. 15-6, Γεωργιάδη, ό.π., σελ και Γιαννακάκη Σωτήρη, «Νομικό καθεστώς και πρακτική της σύμβασης δικαιόχρησης (Franchising) στην Ελλάδα», ΔΕΕ 11/1997, Έτος 3 ο, σελ

15 εταιρίας της ΑΚ 741. Ωστόσο, από νομική και οικονομική άποψη, μόνο ο λήπτης του Franchising φέρει τον κίνδυνο, κάτι που εκδηλώνεται ιδιαίτερα και απ την έλλειψη υποχρέωσης συμμετοχής του δότη στις ζημίες του λήπτη. Απ την έλλειψη αυτή, όμως, απουσιάζει ένα απ τα αναγκαία στοιχεία της έννοιας της εταιρίας (ΑΚ 762επ), όπως επίσης δεν ισχύει και η διάταξη του άρθρου 763 ΑΚ, απ τη στιγμή που δεν υπάρχει συμμετοχή στα κέρδη, στο μέτρο που η σύμβαση προβλέπει ποσοστιαία συμμετοχή του δότη στις εισπράξεις απ τις πωλήσεις. Ακριβώς για τους προαναφερόμενους λόγους θα έπρεπε να αποκρουστεί η υπαγωγή του Franchising στην έννοια της εταιρίας του αστικού δικαίου. 22 Αλλά ούτε και ως αφανής εταιρεία, παρά την ύπαρξη ορισμένων εξωτερικών ομοιοτήτων, μπορεί να χαρακτηρισθεί η σύμβαση franchising, αφού πέρα από την έλλειψη κοινού σκοπού ο δότης συμμετέχει στον κύκλο εργασιών (εισπράξεις) του λήπτη, ενώ στην αφανή εταιρεία η συμμετοχή αφορά τα κέρδη και ενδεχόμενα και τις ζημιές. 2. Franchising και εμπορική αντιπροσωπεία. Ο εμπορικός αντιπρόσωπος θεωρείται ως βοηθητικό (όπως ο λήπτης franchising), πλην ανεξάρτητο πρόσωπο του εμπόρου, στο οποίο ο έμπορος, κατά κύριο λόγο παραγωγός, αναθέτει την έναντι ανταλλάγματος (προμήθεια) μέριμνα των υποθέσεών του συνήθως αποκλειστικά για ορισμένη περιοχή. Έτσι, ο εμπορικός αντιπρόσωπος εμφανίζεται στις συναλλαγές είτε ως παραγγελιοδόχος που καταρτίζει δικαιοπραξίες στο δικό του μεν όνομα αλλά για λογαριασμό του αντιπροσωπευόμενου εμπόρου, είτε ως πράκτορας, ενεργώντας στο όνομα και για λογαριασμό του αντιπροσωπευομένου παρέχοντας στον έμπορο μεσολαβητικές υπηρεσίες (άρθρο 2 του β.δ. της 2/ «περί αρμοδιότητας των εμποροδικείων»), είτε ως μεσίτης που μεσολαβεί στη διαπραγμάτευση και κατάρτιση συμβάσεων του εμπόρου ή στην υπόδειξη σχετικών ευκαιριών (ΑΚ 703 επ.). Με αυτά τα δεδομένα το franchising παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την εμπορική αντιπροσωπεία, αφού και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει οργανωμένο δίκτυο διανομής με σκοπό την αποτελεσματικότερη διείσδυση και προώθηση ορισμένων προϊόντων στην αγορά. Τόσο ο λήπτης, όσο και ο εμπορικός αντιπρόσωπος, είναι ανεξάρτητοι επιχειρηματίες, που συνδέονται με διαρκή ενοχική σχέση με τον δότη ή τον αντιπροσωπευόμενο, ενώ επίσης και οι δύο προωθούν τις πωλήσεις του αντισυμβαλλομένου τους, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες του και προστατεύοντας τα νόμιμα συμφέροντά του. Επιπλέον, και η σύμβαση δικαιόχρησης και η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας αποτελούν συμβάσεις intuitu personae, συμβάσεις δηλαδή στις οποίες κυριαρχεί ο προσωπικός χαρακτήρας στη σχέση μεταξύ των συμβαλλομένων, με 22 Βλ. Γεωργιάδη Απόστολο, ό.π, σελ και Σουφλερό Ηλία, ό.π σελ

16 αποτέλεσμα να διέπονται σε όλα τα στάδιά τους απ την αρχή της καλής πίστης. 23 Η βασική διαφορά έγκειται στο ότι ο εμπορικός αντιπρόσωπος συμβάλλεται στο όνομα και για λογαριασμό του εμπόρου (παραγωγού, μεγαλέμπορου, επιχειρηματία) τον οποίο αντιπροσωπεύει, ενώ ο λήπτης franchising συμβάλλεται πάντοτε στο δικό του όνομα για δικό του λογαριασμό και με δικό του κίνδυνο. Για παράδειγμα, επιτρέπεται η επιβολή ορισμένης τιμής στα προϊόντα που θα πωλεί ο αντιπρόσωπος, ενώ στο πλαίσιο της σύμβασης franchising επιτρέπονται μόνο συνιστώμενες τιμές. 24 Μια άλλη διαφορά είναι ότι ο εμπορικός αντιπρόσωπος μπορεί να συνάπτει συμβάσεις με περισσότερους αντιπροσωπευόμενους, όταν αντίθετα ο λήπτης ανήκει κατά κανόνα σ ένα μόνο δίκτυο franchising, με εξαίρεση την όχι ιδιαίτερα συνηθισμένη, στη χώρα μας τουλάχιστον, περίπτωση του franchising περισσότερων επωνυμιών και σημάτων. Επιπλέον, ενώ ο εμπορικός αντιπρόσωπος έχει δικαίωμα σε αμοιβή-«προμήθεια» απ τον αντιπροσωπευόμενο, ο λήπτης καταβάλει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό αντάλλαγμα στον δότη τόσο για την ένταξή του στο σύστημα franchising όσο και για την παραχώρηση άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης του «πακέτου franchise». Ακόμη, στη σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας απουσιάζει η παραχώρηση της άδειας και χρήσης του πακέτου franchise, όπως και η ανανέωση και εξέλιξη της τεχνογνωσίας του δότη. Τέλος, μία ακόμη διαφορά που παρατηρείται είναι η περισσότερο χαλαρή, σε σχέση μ εκείνη του λήπτη, ένταξη του εμπορικού αντιπροσώπου στην επιχειρηματική οργάνωση του αντιπροσωπευομένου Franchising και εξουσιοδοτημένος έμπορος-διανομέας (authorized dealer ή distributor). Η εμπορική πρακτική διακρίνει από τη σύμβαση δικαιόχρησης τη σύμβαση του παραγωγού με τον εξουσιοδοτημένο έμπορο-διανομέα, που απαντάται είτε ως σύμβαση αποκλειστικής προμήθειας, είτε ως σύμβαση αποκλειστικής διανομής, είτε ως σύμβαση επιλεκτικής διανομής. 23 Βλ. Κωστάκη Δημήτριο, Franchising- Νομική και Επιχειρηματική διάσταση-θεωρία- Νομολογία-Παραδείγματα, Β Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη ΑΕΒΕ, Αθήνα 2000, σελ Βλ. Γεωργιάδη Απ., ό.π, σελ και Γιαννακάκης Σωτήρης, άρθρο: «Το νομοθετικό πλαίσιο του Franchising στην Ελλάδα», 25 Βλ. Κωστάκη Δημήτριο, Franchising, ό.π, σελ. 322, Απόφαση Εφετείου Αθηνών 7371/2003, ΕπισκΕΔ Β/2004, σελ. 441, Απόφαση Εφετείου Αθηνών 302/2006, ΔΕΕ 5/2006, σελ. 513 και Απόφαση Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών 1156/2003, ΔΕΕ 1/2004, σελ και Gotsopoulou Niki, ό.π, σελ

17 Σε κάθε περίπτωση ο εξουσιοδοτημένος έμπορος- διανομέας, όμοια όπως και ο λήπτης franchising, είναι ανεξάρτητος έμπορος που αγοράζει και μεταπωλεί προϊόντα στο δικό του όνομα για δικό του λογαριασμό και με δική του οργάνωση, αναλαμβάνοντας πλήρως τον επιχειρηματικό κίνδυνο. Η δράση του, όμως, είναι ενταγμένη στο δίκτυο διανομής του παραγωγού και ακολουθεί ως προς την οργάνωση και την προώθηση των προϊόντων τις οδηγίες του. Ειδικότερα, στη σύμβαση αποκλειστικής προμήθειας ο εξουσιοδοτημένος έμπορος-μεταπωλητής, όμοια, όπως και ο λήπτης franchising, υποχρεούται να προμηθεύεται τα προς μεταπώληση προϊόντα αποκλειστικά από τον προμηθευτή ή από επιχείρηση που συνδέεται με αυτόν ή από τρίτη επιχείρηση, στην οποία αυτός έχει αναθέσει τη διανομή των προϊόντων του. Στη σύμβαση αποκλειστικής διανομής (exclusive distribution) ο εξουσιοδοτημένος έμπορος έχει αναλάβει κατ αποκλειστικότητα τη διάθεση των προϊόντων του παραγωγού σε ορισμένη περιοχή και απολαμβάνει χωρικής προστασίας, έχοντας αποκλειστική γεωγραφική περιοχή διανομής όπως και ο λήπτης franchising. Με το σύστημα επιλεκτικής διανομής (selective distribution) ο παραγωγός διανέμει τα προϊόντα του μέσω συμβεβλημένων μεταπωλητών (που δεν απολαμβάνουν χωρικής προστασίας), τους οποίους επιλέγει με βάση την επαγγελματική τους κατάρτιση και υποδομή, προκειμένου να ενισχύσει τις πωλήσεις και να διατηρήσει την φήμη των προϊόντων του σε μια συγκεκριμένη αγορά. Η διαφορά μεταξύ αυτών των δύο μορφών επιχειρησιακής συνεργασίας είναι κυρίως ποσοτική και θεμελιώνεται στο γεγονός ότι η ένταξη και ενσωμάτωση του εξουσιοδοτημένου εμπόρου-διανομέα στο δίκτυο-σύστημα διανομής του παραγωγού είναι κατά κανόνα πιο χαλαρή από αυτή του λήπτη franchising. Περαιτέρω δεν υπάρχει ενιαία για όλα τα μέλη του συστήματος μέθοδος μάρκετινγκ, ούτε υψηλός και λεπτομερειακός βαθμός οργάνωσης και ομοιομορφίας, ούτε και συνεχής παροχή τεχνογνωσίας και συμβουλών από το φορέα του συστήματος. 26 Επιπλέον, στην αποκλειστική διανομή δεν υπάρχει κατά κανόνα η παραχώρηση της άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης δικαιωμάτων βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς επίσης και τεχνογνωσίας. Ακόμη, ο αποκλειστικός διανομέας δεν καταβάλει, όπως ο λήπτης, χρηματικά ποσά στον αντισυμβαλλόμενό του ως δικαίωμα εισόδου και διαρκή δικαιώματα, όπως επίσης και η επιλεκτική διανομή δεν μπορεί ν αφορά μόνο την παροχή υπηρεσιών, όπως αντίθετα μπορεί να συμβαίνει στη σύμβαση franchising. Σε σχέση με την επιλεκτική διανομή ειδικότερα, παρατηρούνται και άλλες διαφορές, όπως είναι το γεγονός ότι η επιλεκτική 26 Βλ. Γεωργιάδη Απ., ό.π, σελ. 213 και Λιακόπουλο, Γενικό εμπορικό, 1995, σελ. 123, Γεωργακόπουλο, Η σύγχρονη πρακτική του εμπορικού δικαίου, 1992, σελ. 67 επ. και 366 επ. και Τζουγανάτο Δημήτριο, Οι συμφωνίες αποκλειστικής και επιλεκτικής διανομής στο δίκαιο του ανταγωνισμού (Ελεύθερου και Αθέμιτου), Νομική Βιβλιοθήκη 2001, σελ

18 διανομή μπορεί ν αφορά μόνο προϊόντα ανώτερης ποιότητας ή υψηλής τεχνολογίας. Ακόμη, στην επιλεκτική διανομή, οι επιλεγέντες απ τον παραγωγό με αυστηρά ομοιόμορφα και ποιοτικά κριτήρια διανομείς υποχρεούνται να διαθέτουν και αυτοί τα προϊόντα του παραγωγού είτε απευθείας σε καταναλωτές είτε σε επιλεγμένους με τα ίδια κριτήρια τρίτους μεταπωλητές Franchising και πώληση Στο πλαίσιο της σύμβασης Franchising είναι δυνατή η σύναψη συμβάσεων πώλησης, με τις οποίες ο δότης δίνει στον λήπτη ημιέτοιμα ή έτοιμα εμπορεύματα προς μεταπώληση. Αυτές όμως οι συμβάσεις συνάπτονται μόνο σε εκτέλεση της σύμβασης δικαιόχρησης και δεν ταυτίζονται μ αυτή και ακριβώς γι αυτό δεν μπορούν να προσδώσουν σ αυτή το χαρακτήρα αγοραπωλησίας. Υποστηρίχθηκε επίσης, η συγγένεια του franchising και της πώλησης θεμελιούμενη στο χαρακτηρισμό ως αντικειμένου της πώλησης του ιδίου του «πακέτου franchising» στο σύνολό του και ως τιμήματος της πληρωμής των δικαιωμάτων εισόδου στο σύστημα. Η τεχνογνωσία, όμως, που παραχωρείται με τη σύμβαση δικαιόχρησης, παραχωρείται μόνο για χρήση και εκμετάλλευση και από τη φύση του πράγματος δεν είναι δυνατή η απόδοσή της μετά την λήξη της σύμβασης. Η παραχώρηση αυτή επομένως οδηγεί σε μια εκ των πραγμάτων οριστική και αμετάκλητη απόκτηση της τεχνικής γνώσης εκ μέρους του λήπτη, όπως συμβαίνει και όταν η μεταφορά της τεχνογνωσίας γίνεται λόγω πώλησης. Ακριβώς γι αυτό όμως, γεννάται το ερώτημα αν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο Franchising οι διατάξεις για την πώληση δικαιώματος. Η τεχνογνωσία, όμως, δεν αποτελεί δικαίωμα, αλλά πραγματική κατάσταση. Ωστόσο, στο μέτρο που το Franchising έχει ως αντικείμενο την εκμετάλλευση τεχνογνωσίας με αντάλλαγμα, η μη υπαγωγή της τελευταίας στην έννοια των δικαιωμάτων δεν αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα για την ανάλογη τουλάχιστον εφαρμογή των διατάξεων της πώλησης. Κάτι τέτοιο όμως και πάλι δεν συσταθεί. Το συμπέρασμα προκύπτει αφενός από την ίδια τη φύση της σύμβασης franchising ως σύμβασης- πλαισίου, που δημιουργεί διαρκή ενοχή σε αντίθεση με το χαρακτήρα της πώλησης ως στιγμιαίας σύμβασης και αφετέρου λόγω έλλειψης της υποχρέωσης για μεταβίβαση της κυριότητας που απαιτεί ρητά το άρθρο 513 ΑΚ. Ειδικότερα η πώληση 27 Βλ. Κωστάκη Δημήτριο, Franchising, ό.π, σελ. 324, Καρύδη Γεώργιο, Η στεγανότητα του συστήματος επιλεκτικής διανομής προϊόντων και το δίκαιο του ανταγωνισμού, ΕΕμπΔ 1994, σελ. 148 επ. και Άρθρο Κωστάκη Δημητρίου, «Franchising, Licensing, Eμπορική διανομή. Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος;», Το εγχειρίδιο του Franchise, Έκθεση Franchise Θεσσαλονίκη, ΚΕΜ 2007, σελ

19 προϋποθέτει μεταβίβαση με την έννοια της οριστικής αποξένωσης του πωλητή από το μεταβιβαζόμενο δικαίωμα. Στη σύμβαση franchising όμως, ο δότης παραχωρεί στο λήπτη μόνο τη χρήση της τεχνογνωσίας και των λοιπών σχετικών δικαιωμάτων και μάλιστα περιορισμένη χρονικά στη διάρκεια της μεταξύ τους συνεργασίας και ποσοτικά στο μέτρο που καθορίζεται από τις οδηγίες του δότη Franchising και σύμβαση έργου Η υποχρέωση του δότη να παραχωρήσει τη χρήση και εκμετάλλευση του πακέτου franchising εντάσσοντας τον λήπτη στο σχετικό σύστημα αναφέρεται στην επίτευξη ενός οικονομικού αποτελέσματος, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως έργο κατά την έννοια του άρθρου 681 ΑΚ. Μια τέτοια άποψη, όμως, ελέγχεται ως μη ορθή, αφού υπερτιμά το αποτέλεσμα αυτό, παραβλέποντας τις άλλες βασικές υποχρεώσεις του δότη για συνεχή παροχή υποστήριξης στον λήπτη (παροχή συμβουλών και γνώσεων), υποχρέωση που είναι άγνωστη στο δίκαιο της σύμβασης έργου και που απορρέει άμεσα από τον διαρκή συνεργασιακό χαρακτήρα του Franchising. Ακριβώς για τα προαναφερόμενα κρίνεται ακατάλληλη η εφαρμογή των ΑΚ 681 επ. στο δίκαιο του Franchising Franchising και σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Σε μια σύμβαση franchising υπαγωγής, όπου η επιχείρηση του δικαιοδόχου δεν θα έχει την μορφή εταιρίας, αλλά θα διευθύνεται από ένα φυσικό πρόσωπο που έχει ωστόσο τυπικά την ιδιότητα του ανεξάρτητου εμπόρου, η θέση του δεν διαφέρει ουσιαστικά προς τα έξω απ αυτή του υπαλλήλου που διευθύνει μια θυγατρική επιχείρηση. Σ αυτές τις περιπτώσεις ερωτάται αν μπορεί να θεωρηθεί ότι δημιουργείται μια σχέση εξάρτησης, ώστε να μπορεί ο 28 Βλ. Γεωργιάδης Απ, ό.π, σελ , Γιαννακάκης Σωτήρης, άρθρο: «Το νομοθετικό πλαίσιο του Franchising στην Ελλάδα», και Σουφλερό Ηλία, ό.π, σελ , όπου θεωρεί ότι ακριβώς επειδή δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για πώληση δεν πρέπει να εφαρμοστούν οι διατάξεις περί ευθύνης του πωλητού για πραγματικά ελαττώματα του πράγματος (άρθρα 534 επ. ΑΚ) ή για νομικά ελαττώματα ( και 534 επ ΑΚ), εφόσον το πακέτο franchise αποδειχτεί απρόσφορο για μια επιτυχημένη συνεργασία. Σε μια τέτοια περίπτωση θα χωρούσε μόνο καταγγελία της σύμβασης-πλαίσιο ή αν υπήρξε πλάνη του δικαιοδόχου, ακύρωση (140επ.ΑΚ). 29 Βλ. Γεωργιάδη Απ., ό.π, σελ. 207, Γιαννακάκη Σωτήρη, ό.π και Σουφλερό Ηλία, Οι συμβάσεις franchising.., ό.π, σελ

20 δικαιοδόχος να χαρακτηριστεί ως μισθωτός ή έστω να εξομοιώνεται με μισθωτό, και άρα να εφαρμόζονται σ αυτόν οι διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας. Μια τέτοια άποψη, ωστόσο, αποκλείεται, επειδή μεταξύ της σύμβασης δικαιόχρησης και εξαρτημένης εργασίας υπάρχει η βασική διαφορά ότι στην πρώτη παρατηρείται η ύπαρξη του στοιχείου του επιχειρηματικού κινδύνου του δικαιοδόχου, στοιχείο που δεν υπάρχει στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Επιπλέον, αντιστάθμισμα αυτού του επιχειρηματικού κινδύνου αποτελεί η ανεξαρτησία του δικαιοδόχου στην λήψη των βασικών αποφάσεων που αναφέρονται στη διαχείριση της επιχείρησής του Franchising και character/personality merchandising και sponsoring. Το franchising διακρίνεται από το character και personality merchandising που αφορά τη συμβατική και έναντι ανταλλάγματος χρησιμοποίηση ονόματος (πραγματικού ή πλασματικού) ή εικόνας κάποιου προσώπου για τη διαφήμιση προϊόντων ή υπηρεσιών. Ειδικότερα με το personality merchandising επιχειρείται η προσέλκυση του κοινού σε κάποιο προϊόν μέσω της φήμης του προσώπου του οποίου η εικόνα χρησιμοποιείται, ενώ το character merchandising συνίσταται ακριβώς στην εμπορική εκμετάλλευση ενός έργου του πνεύματος είτε αυτό είναι βιβλίο ή κινηματογραφικό έργο ή σειρά κόμικς, ή γελοιογραφίες κλπ. Διακρίνεται επίσης από τη χορηγία (sponsoring), που είναι σύμβαση με την οποία μία επιχείρηση (χορηγός) αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση ενός οργανωτή καλλιτεχνικού ή πολιτιστικού προγράμματος ή αθλητικών εκδηλώσεων με την υποχρέωση εκ μέρους τους να διαφημίσουν το χορηγό με τη χρησιμοποίηση και προώθηση του σήματος, της επωνυμίας, του διακριτικού τίτλου, της φήμης και των δραστηριοτήτων ή των επιτευγμάτων του Franchising και Όμιλος επιχειρήσεων Ο όμιλος επιχειρήσεων (ή συνδεδεμένες επιχειρήσεις) αποτελείται από δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις, που αν και είναι νομικά ανεξάρτητες, υπάγονται σε ενιαία διοικητική και οικονομική καθοδήγηση, λειτουργώντας υπό το σχήμα της μητρικής ή κυρίαρχης επιχείρησης (holding company, societe mere) και θυγατρικών ή εξαρτημένων επιχειρήσεων (subsidiaries, filiales). 30 Βλ. Σουφλερό Ηλία, Οι συμβάσεις franchising.., ό.π. σελ Βλ. Γιαννακάκη, ό.π. 14