Πτυχιακή εργασία. Τουριστική προβολή Νομού Ξάνθης ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΜΑ:

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΘΕΜΑ: Τουριστική προβολή Νομού Ξάνθης ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΤΣΟΥΚΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΛΑΠΑΔΩΝΗ ΙΩΑΝΝΑ Σέρρες, Οκτώβριος 2009

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1.1 Oρισμός τουρισμού Διακρίσεις τουρισμού Εσωτερικός τουρισμός Μαζικός τουρισμός Εναλλακτικός τουρισμός Βασικές μορφές τουρισμού Ειδικές μορφές τουρισμού Θρησκευτικός τουρισμός Θεραπευτικός-Ιαματικός τουρισμός Πολιτιστικός τουρισμός Οικοτουρισμός Κυνηγετικός Τουρισμός Ενεργειακός-Βιομηχανικός τουρισμός Συνεδριακός και Εκθεσιακός τουρισμός Αθλητικές Δραστηριότητες Κατασκήνωση Κοινωνικός τουρισμός 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ 2.1 Εισαγωγή Ορισμός Στόχοι διαφήμισης Αίτια δημιουργίας της διαφήμισης Θετικά και Αρνητικά αποτελέσματα της 53 διαφήμισης Θετικά αποτελέσματα Αρνητικά αποτελέσματα Μέσα διαφήμισης Εφημερίδα Τηλεόραση 58 1

3 2.6.3 Ραδιόφωνο Η Ταχυδρομική Αποστολή Άλλα μέσα διαφήμισης Ιnternet Eίδη διαφήμισης Η αποτελεσματικότητα της διαφήμισης Η έρευνα επιδράσεων Η έρευνα αγοράς Δημιουργία και Παραγωγή διαφήμισης Παραγωγική διαδικασία διαφημιστικού προϊόντος Διαφημιζόμενος-Διαφημιστής-Διαφημιστικό 72 Μέσο Διαφημιζόμενος-Διαφημιστής Διαφημιστής-Διαφημιστικό Μέσο Διαφημιζόμενος-Διαφημιστικό Μέσο Συμπέρασμα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΝΟΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ 3.1 Εισαγωγή Γενικά Ιστορικά Ξάνθης Μύθοι της Θράκης Πληθυσμός, Δήμοι και Κοινότητες Οικονομία και Βιομηχανία Αξιοθέατα Νομού Ξάνθης Παλιά Πόλη Λαογραφικό Μουσείο Δημοτική Πινακοθήκη Παζάρι Καπναποθήκες Εκκλησίες και Μοναστήρια Γαστρονομία στην Ξάνθη Διασκέδαση στην Ξάνθη Ορεινή Περιοχή Λίμνη Βιστονίδα Ακτές Νομού Ξάνθης Αρχαιολογικός Χώρος Αβδήρων Ποταμός Νέστος Εκδηλώσεις Νομού Ξάνθης Γιορτές Νέστου

4 3.8.2 Γιορτές Παλιάς Πόλης Γιορτή της Σαρδέλας Δημοκρίτεια Δήμου Αβδήρων Το Ψωμί της Γαίας Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Χατζιδάκειο Φεστιβάλ Γιορτές Νεολαίας και Πολιτισμού Δήμος 111 Βιστονίδας Έθιμο της Μπάμπως Εορτασμός Καθαράς Δευτέρας Καθαρά Δευτέρα Δήμος Τοπείρου Μουτζουροδευτέρα Ναυτική Εβδομάδα Το έθιμο της Καμήλας ή Τζιαμάλας Θρακιώτικος Γάμος Ημέρα Μνήμης στον οικοσμό Μάνδρας Πατατιάδα Αλεκτόρια Το έθιμο των Αγίων Θεοδώρων(Δήμος Τοπείρου) Το έθιμο των Πεχληβάνηδων (Δήμος Τοπείρου) Κλείσιμο 116 Συμπεράσματα 118 Βιβλιογραφία 122 3

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η κατανόηση της έννοιας του τουρισμού που είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας καθώς επίσης και των διαφόρων μορφών του που χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ειδικού κινήτρου στη ζήτηση και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής. Επίσης αναλύεται ο ορισμός, η σημασία και η επιρροή της διαφήμισης που υπήρξε και εξακολουθεί να είναι αναμφισβήτητα εμφανής τόσο σε οικονομικά όσο και σε κοινωνικά πλαίσια.επίσης αναλύονται τα μέσα της διαφήμισης που συμβάλλουν στην αύξηση του τουρισμού των επιμέρους περιοχών και ειδικότερα του Νομού Ξάνθης. Αναφέρονται επίσης οι ενέργειες που πραγματοποιεί η Νομαρχία Ξάνθης και συγκεκριμένα η υπηρεσία τουριστικής προβολής του Νομού για την προβολή του Νομού Ξάνθης σε όσο το δυνατό περισσότερες περιοχές και ανθρώπους. Η διάρθρωση της συγκεκριμένης εργασίας έχει ως εξής: Στο πρώτο κεφάλαιο τονίζεται το φαινόμενο του τουρισμού και οι μορφές που εμφανίζεται. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της διαφήμισης, τα μέσα της διαφήμισης καθώς επίσης και τα αποτελέσματα που προκαλεί θετικά και αρνητικά. Τέλος στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο Νομός Ξάνθης, η ιστορία, οι μύθοι, ο πληθυσμός, τα αξιοθέατα καθώς επίσης οι εκδηλώσεις και τα έθιμα της περιοχής. 4

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ O τουρισμός είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικά στον Δυτικό Κόσμο ενώ παράλληλα αποτελεί μια πολύ μεγάλη βιομηχανία και σημαντικότατη πηγή εσόδων για παραδοσιακά τουριστικές χώρες όπως την Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και την Ελλάδα. Πρόσφατα χάρη στην μεγάλη μείωση του κόστους ταξιδιού και της πτώσης του Τείχους, υπάρχουν ανερχόμενοι τουριστικοί προορισμοί όπως Τσεχία, Ουγγαρία, Κροατία, Τουρκία, Αίγυπτος, που προσελκύουν κάθε χρόνο και περισσότερους τουρίστες με όπλο τις χαμηλές τιμές και την καλή εξυπηρέτηση. 1.1 Ορισμός Πολλές είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να δοθεί ένας επακριβής ορισμός του Τουρισμού. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, πέντε μπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά και συγκεκριμένα τα εξής: Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς επί τουλάχιστον ένα 24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών. Οι διάφορες μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: Το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου της διατροφής. Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους μέσα σε λίγες, μέρες βδομάδες ή μήνες. Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής απασχόλησής τους. 5

7 Το 1941 οι καθηγητές Hunziker και Krapf του Πανεπιστημίου της Βέρνης υποστήριξαν την άποψη πως ο τουρισμός πρέπει να οριστεί σαν το σύνολο των φαινoμενών και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού σε έναν προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν μη μόνιμων κατοίκων του. Το 1937 η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων της Κοινωνίας των Εθνών σύστησε στις χώρες-μέλη της να υιοθετήσουν έναν ορισμό που χαρακτήριζε τον τουρίστα σαν ένα άτομο που ταξιδεύει για ένα χρονικό διάστημα 24 ωρών ή περισσότερο σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα. Δυόμιση δεκαετίες αργότερα, το 1963 η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για Διεθνή Ταξίδια και Τουρισμό, που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη συμφώνησε ο όρος επισκέπτης να περιγράφει κάθε άτομο που επισκέπτεται μία χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα, για οποιοδήποτε λόγο εκτός από εκείνο της άσκησης ενός επαγγέλματος για το οποίο να αμείβεται με χρηματικούς πόρους της χώρας την οποία επισκέπτεται. Ο ορισμός αυτό καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών: Τους τουρίστες: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτήν τουλάχιστον επί ένα 24ωρο, και των οποίων οι λόγοι επίσκεψης είναι τις περισσότερες φορές διακοπές, επαγγελματικοί, υγείας, σπουδές, συμμετοχή σε αποστολή ή σύσκεψη ή συνέδριο, επίσκεψη φίλων ή συγγενών, θρησκευτικοί και άθληση. Τους εκδρομείς: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτή λιγότερο από ένα 24ωρο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι επιβάτες κρουαζιεροπλοίων, οι επισκέπτες που έρχονται και φεύγουν την ίδια μέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν, καθώς επίσης και τα πληρώματα πλοίων, αεροπλάνων κλπ. Αναμφισβήτητα ο τουρισμός συμβάλλει καθοριστικά στην ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη και στη δραστική μείωση της ανεργίας στη χώρα μας. Δεν είναι τυχαίο ότι συνεισφέρει περίπου το 18% του ΑΕΠ, αν ληφθούν υπόψη και οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις του στο σύνολο της οικονομίας. Το σύνολο των εσόδων της χώρας μας από τον τουρισμό είναι μεγαλύτερο από το σύνολο της αξίας των εξαγωγών μας, τόσο προϊόντων όσο και υπηρεσιών, και καλύπτει περίπου το 40% του ελλείμματος του ισοζυγίου των εξωτερικών μας πληρωμών. 6

8 Στον ελληνικό τουρισμό απασχολούνται άμεσα και έμμεσα περίπου εργαζόμενοι, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δραστηριοποιείται στην περιφέρεια και σε μικρού ή μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις. Και μόνο το γεγονός ότι ο τουρισμός αποτελεί την μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα της Ελλάδας συμβάλλοντας με 18% στο ΑΕΠ της χώρας μας και με συνεχώς αυξητική τάση, θα έπρεπε να προσέδιδε μια επιπρόσθετη προσοχή, στον σχεδιασμό, την υλοποίηση, την προβολή και την οργάνωση του, από τους εκάστοτε εμπλεκόμενους κυβερνητικούς ή μη φορείς. Παρόλα αυτά, το καθιερωμένο και ξεθωριασμένο μοντέλο καλοκαίρι, ήλιος, θάλασσα φαίνεται ότι υπερτερεί ακόμα οποιασδήποτε άλλης προσπάθειας ανάδειξης των εναλλακτικών φυσικών και πολιτισμικών ομορφιών και εποχών της Ελλάδας. Σε πρακτικό όμως επίπεδο, η τάση ενίσχυσης μορφών μαζικού τουρισμού προς συγκεκριμένους τουριστικούς προορισμούς, οδηγούν στην γεωγραφική και χρονική συγκέντρωση τουριστικών ροών και τουριστικών επιχειρήσεων και στην αύξηση των πιέσεων στο περιβάλλον. Την Ελλάδα επίσης χαρακτηρίζει το μη ικανοποιητικό επίπεδο προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών, οι ελλείψεις σε εξειδικευμένες τουριστικές υποδομές, οι ελλείψεις σε νομικά θέματα θεσμοθέτησης εξειδικευμένων τουριστικών εταιριών (π.χ δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να καλύπτει τις εταιρείες που οργανώνουν αθλητικές δραστηριότητες στη φύση), καθώς και δυσλειτουργίες (ανεξέλεγκτες χωματερές, εξάντληση υδατικών πόρων, κυκλοφοριακή συμφόρηση, έλλειψη χώρων στάθμευσης αδρανείς φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών) που παρουσιάζονται σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς με την παρεπόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Οι ορεινές περιοχές ανά τον κόσμο αποτελούν το δεύτερο δημοφιλέστερο τουριστικό προορισμό μετά τις ακτές και τα νησιά. Αντιστοιχούν στο 15-20% του ετήσιου παγκόσμιου τουρισμού. 7

9 Σημαντικότεροι τουριστικοί προορισμοί Σημείωση: Γίνεται αναφορά σε στοιχεία του 2006 Χώρα Αφίξεις (σε εκατομμύρια) Έσοδα (σε δισεκατομμύρια δολάρια) Γαλλία 77,0 32,3 Ισπανία 51,7 33,6 Η.Π.Α 41,9 66,5 Ιταλία 39,8 26,9 Κίνα 36,8 20,4 Ηνωμένο Βασίλειο 24,2 17,8 Καναδάς 20,1 - Αυστρία 18,6 11,2 Γερμανία 18,0 19,2 Ελλάδα - 9,7 Μεξικό 19,7 - Χονγκ Κονγκ - 10,1 8

10 1.2 Διακρίσεις τουρισμού Εγχώριος τουρισμός (domestic tourism): ο τουρισμός των κατοίκων μίας χώρας όταν ταξιδεύουν μόνο εντός αυτής (πχ. ένας Αθηναίος πηγαίνει στην Τρίπολη). Εξερχόμενος τουρισμός (outbound tourism): αφορά στους μόνιμους κατοίκους μίας χώρας οι οποίοι ταξιδεύουν σε μία άλλη χώρα (πχ. ένας Έλληνας που ταξιδεύει στη Γαλλία). Εισερχόμενος τουρισμός (inbound tourism): ο τουρισμός των αλλοδαπών οι οποίοι ταξιδεύουν σε δεδομένη χώρα (πχ. ένας Γάλλος που ταξιδεύει στην Ελλάδα). Διεθνής τουρισμός (international tourism): το σύνολο του εισερχομένου και του εξερχόμενου τουρισμού. Εσωτερικός τουρισμός (internal tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εισερχόμενου τουρισμού. Εθνικός τουρισμός: (national tourism): το σύνολο του εγχώριου και του εξερχόμενου τουρισμού [1] Εσωτερικός τουρισμός Κανένας από αυτούς τους ορισμούς δεν λαμβάνει υπόψη τον εσωτερικό τουρισμό. Τελευταία φορά, το θέμα της υιοθέτησης ενός ορισμού για τον εσωτερικό τουρισμό τέθηκε στην Παγκόσμια Διάσκεψη για τον Τουρισμό που συγκλίθηκε το 1980 στην Μανίλα των Φιλιππίνων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Σήμερα, κάποιες χώρες έχουν δώσει έναν ορισμό για τον ντόπιο τουρίστα. Οι ΗΠΑ π.χ. ορίζουν σαν τουρίστα που κάνει εσωτερικό τουρισμό οποιοδήποτε άτομο φεύγει από το σπίτι του με σκοπό να επισκεφτεί κάποιο μέρος που απέχει τουλάχιστον 50 μίλια (80,48 χιλιόμετρα) από αυτό για οποιοδήποτε λόγω εκτός της καθημερινής του μετάβασης στην εργασία. 9

11 1.2.2 Μαζικός Τουρισμός Ο μαζικός τουρισμός είναι μια σχετικά νέα ιδέα, που προήλθε από την μεγάλη άνοδο των εισοδημάτων μετά την Βιομηχανική Επανάσταση. Πριν από αυτή, τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ήταν αποκλειστικό προνόμιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. Σήμερα, ο μαζικός τουρισμός είναι απευκταίος λόγω των δυσμενών επιπτώσεων που προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Η παγκόσμια τάση σήμερα είναι ο τουρισμός να είναι φιλικός ως προς τον άνθρωπο και ως προς το φυσικό περιβάλλον. Μορφές τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, ο περιηγητικός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός, ο συνεδριακός τουρισμός αλλά και ο τουρισμός των πόλεων (city breaks) θεωρούνται σήμερα οι μορφές που θα πρέπει να επικρατήσουν προκείμενου η τουριστική ανάπτυξη να καταστεί βιώσιμη καθώς και να καταπολεμηθεί η εποχικότητα Εναλλακτικός τουρισμός Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί τμήμα των ειδικών μορφών τουρισμού, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός ειδικού κινήτρου στη ζήτηση και από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης ειδικής υποδομής (προσφοράς) [2]. Με τον εναλλακτικό τουρισμό (alternative tourism), οι άνθρωποι αναζητούν ένα διαφορετικό τρόπο διακοπών, ο οποίος συνδέεται με την προστασία της τοπικής κουλτούρας, την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αλλά και με την αποφυγή της χρήσης υπηρεσιών οργανωμένου μαζικού τουρισμού [3]. 1.3 Βασικές μορφές τουρισμού ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ (τουρισμός διαμονής, τουρισμός περιήγησης κλπ). ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (Επιστημονικός τουρισμός, συνεδριακός τουρισμός, τουρισμός εκθέσεων ). 10

12 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΓΕΙΑΣ Ιαματικός- θεραπευτικός τουρισμός, τουρισμός θαλασσοθεραπείας, τουρισμός «υγιεινής και φυσικής διαβίωσης, τουρισμός για άτομα με ειδικές ανάγκες, άθλησης). ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Μορφωτικός τουρισμός, κοινωνικός τουρισμός, αγροτοτουρισμός, οικολογικός τουρισμός, τουρισμός κινήτρων. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού δεν είναι απλή επινόηση κάποιων συγγραφέων ούτε απλή προσπάθεια για τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος: Κυρίως και προπάντων αποτελούν απάντηση στην κρίση του υπαρκτού τουρισμού. Τα στοιχεία που πιστοποιούν αυτή την κρίση γίνονται αντιληπτά από την ευρύτερη κοινωνία, έστω και με ατελείς ή αποσπασματικές μορφές. Σε αντίθεση με τον περιηγητισμό προηγούμενων εποχών, ο κατεστημένος τουρισμός αποστασιοποιείται από τις τοπικές κοινωνίες, εγκλωβίζεται σε θύλακες «ολοκληρωμένης ανάπτυξης», απομακρύνεται από γνωστικές διαδικασίες και περιορίζεται σε επιπόλαιες προσλήψεις θεάματος και πληροφοριών. Η τουριστική βιομηχανία επιχειρεί να μεγιστοποιήσει τις προσλήψεις θεάματος μέσα στη μονάδα του χρόνου, όμως έτσι οδηγεί στην υπέρβαση της «φέρουσας ικανότητας του τουρίστα» και στην αποδυνάμωση των συγκινησιακών και βιωματικών του δεσμών με το χώρο. Η διεκδίκηση της ασφάλειας και της αδιατάρακτης χρήσης του τουριστικού χρόνου, η φοβική στάση έναντι του τυχαίου και του απρόοπτου, «ανεπαισθήτως» περιορίζει τον τουρίστα σε ειδικά οργανωμένα δίκτυα, μακριά από την αυθεντική πραγματικότητα... Αυτή η κατάσταση με τη σειρά της τροφοδοτεί το ρεύμα του «εικονικού τουρισμού», που δημιουργεί βολικά ψευδό-περιβάλλοντα κοντά στις μητροπόλεις του Α κόσμου. Η «κατανάλωση» των τουριστοειδών συνθετικών σκηνικών οδηγεί στην πλήρη μετάλλαξη του τουρισμού και στην αναίρεση των ελπίδων για μια διεθνή περιφερειακή ανάπτυξη μέσω της ταξιδιωτικής πρακτικής... 11

13 Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού εισάγουν τη μορφωτική εμπειρία στη θέση της επιδερμικής επαφής με το «ξένο» στοιχείο, λαμβάνουν υπόψη τη «φέρουσα ικανότητα» του επισκέπτη εξατομικεύοντας τις ταξιδιωτικές προτάσεις, αρνούνται τη δημιουργία μηχανισμών περιφρούρησης του τουρίστα μέσω της διαμόρφωσης γυάλινων πύργων. Ο περιβαλλοντικός, αγροτικός, αθλητικός, θρησκευτικός, πολιτιστικός ή τουρισμός με μορφές εθελοντισμού, επιχειρούν την επαναπροσέγγιση και ζεύξη της τουριστικής εμπειρίας με άλλες, παραγωγικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες. Ο εναλλακτικός τουρισμός δεν μετατρέπει τον χρόνο αναψυχής σε χρόνο σεμιναρίων, όμως αρνείται την κατάσταση της «υπνοβασίας» στην οποία καταδικάζεται ο συμβατικός τουρίστας (Εντγκάρ Μορέν). Δεν υποτάσσεται σε στενά πελατειακές λογικές αλλά προτάσσει την ιδιαιτερότητα του τοπικού χώρου και μέσω αυτής της ιδιαιτερότητας διαφοροποιεί το τουριστικό προϊόν και το κάνει μοναδικό και ελκυστικό. Ο εναλλακτικός τουρισμός θέλει να κάνει τον καθένα να «αισθάνεται σαν στο σπίτι του», «οικειώνοντας» τον με τις τοπικές αρετές, τα τοπία, τις τροφές, τα τραγούδια, το χορό, τη ζωγραφική, την οδοιπορία, τη δημιουργία μέσα στην κατάσταση της σχόλης Το αίτημα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνει υπόψη την «ωρίμανση» του σημερινού τουρίστα μέσα από την ταξιδιωτική πρακτική της μεταπολεμικής περιόδου. Το ίδιο αίτημα πρέπει να βασίζεται στην ολοκληρωμένη ανάλυση ωφελειών και επιβαρύνσεων επομένως να μην περιορίζεται από στενά εισπρακτικούς και βραχυχρόνιους υπολογισμούς. Η διάχυση των τουριστικών υποδομών στον ευρύτερο χώρο αντί της δημιουργίας υπερπολυτελών θυλάκων σε ειδικές περιοχές καθώς επίσης και η χώρο-χρονική αποκέντρωση του τουρισμού, μπορούν να μετατρέψουν μια χώρα συμβατικών απολαύσεων σε πεδίο εκπλήξεων και ανακαλύψεων. Όμως το αίτημα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης συνδέεται όχι μόνο με τη λειτουργικότητα αλλά και με την αισθητική: Με την αισθητική που δεν είναι συμβατικός καλλωπισμός χωρίς έμπνευση, που δεν είναι λόξα ή υποταγή στο γούστο μιας αλαζονικής σνομπαρίας, αλλά καταστάλαγμα της λαϊκής και λόγιας παιδείας. 12

14 1.4 Ειδικές μορφές τουρισμού Θρησκευτικός τουρισμός Τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας είναι αναπόσπαστο τμήμα της εθνικής κληρονομιάς και αποτελούν αξιόλογο πόλο έλξης επισκεπτών. Οι βυζαντινές και οι μεταβυζαντινές εκκλησίες με την αξιόλογη εικονογράφησή τους, τα ψηφιδωτά, τις τοιχογραφίες και τις σπάνιες εικόνες τους, οι επιβλητικοί καθεδρικοί ναοί, τα ξωκλήσια και τα προσκυνήματα της υπαίθρου, τα μοναστήρια, τα μετόχια και οι σκήτες, η μοναδική μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους και τα μοναστήρια των Μετεώρων (Θεσσαλία), μαρτυρούν την επίμονη προσήλωση στις παραδόσεις και τη στενή και μακραίωνη διασύνδεση της τέχνης με τη θρησκευτική λατρεία. Σε πολλές περιοχές της χώρας, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να συναντήσει, επίσης, κτίσματα και μνημεία λατρείας διαφορετικών δογμάτων και θρησκειών, που συνυπάρχουν σε ένα διαρκή διάλογο, αναδεικνύοντας το σπάνιο ιστορικό και πολιτισμικό παλίμψηστο του ελληνικού χώρου Θεραπευτικός-Ιαματικός τουρισμός Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν ήδη, γνωστές, από τους αρχαίους χρόνους. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). 13

15 Η γεωγραφική κατανομή των πηγών δεν είναι τυχαία, καθώς συνδέεται είτε με τεκτονικά γεγονότα, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά, είτε με ηφαιστειακές δραστηριότητες όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη: την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές) την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις) Πολιτιστικός τουρισμός Μολονότι δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός ορισμός για τον πολιτιστικό τουρισμό, για τον σκοπό αυτού του άρθρου μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον ορισμό που δίνει η Επιτροπή Καναδικού Τουρισμού (CTC). Σύμφωνα με αυτόν: Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα είδος τουρισμού ως πολιτιστικό όταν η συμμετοχή σε πολιτιστικές και εκπαιδευτικές εμπειρίες ή εμπειρίες που αναφέρονται στην πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα του ταξιδιού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) θεωρεί πως πολιτιστικός τουρισμός είναι το ταξίδι που γίνεται με κίνητρο βασικά πολιτιστικό περιλαμβάνοντας εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, προσκυνήματα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, καθώς και τη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού πολιτισμού και της τέχνης 14

16 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πολιτιστικό τουρισμό έχουμε όταν ο επισκέπτης θέλει να κατανοήσει και να εκτιμήσει τον βασικό χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισμό του ως σύνολο, περιλαμβάνοντας: o την ιστορία και την αρχαιολογία o τον λαό και τον τρόπο ζωής του o την πολιτιστική εξέλιξη o τις τέχνες και την αρχιτεκτονική o το φαγητό, το κρασί και την τοπική παραγωγή o την κοινωνική, οικονομική και πολιτική δομή o τη μορφολογία της περιοχής o τα διάφορα φεστιβάλ και εκδηλώσεις Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού εκτιμά ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αναπτύσσεται με ρυθμό 15% τον χρόνο και ότι το 37% όλων των διεθνών ταξιδιών περιλαμβάνει ένα πολιτιστικό στοιχείο. Από το άλλο μέρος, ο μαζικός τουρισμός αναπτύσσεται με ρυθμό μόνο 8% τον χρόνο. Σύμφωνα με τις έρευνες, το προφίλ των πολιτιστικών τουριστών (σε σχέση με εκείνο των τουριστών που ακολουθούν τον μαζικό τουρισμό) φαίνεται να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: ηλικία 45 ως 64 χρόνων. οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άντρες. μετά-δευτεροβάθμια εκπαίδευση. υψηλότερο εισόδημα. ξοδεύουν 10 ως 15% περισσότερα για κάθε ημέρα ταξιδιού. ξοδεύουν περισσότερα σε καταναλωτικά προϊόντα όπως σουβενίρ, χειροποίητα είδη, ρουχισμό κλπ. Η «ζωντανή» προσέγγιση του πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει διεθνώς ένα συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για τηλεοπτικά προγράμματα που έχουν σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό. Η αύξηση στην κυκλοφορία ανάλογων περιοδικών και βιβλίων είναι εντυπωσιακή, όπως και η αύξηση στις επισκέψεις σχετικών ιστοσελίδων στο διαδίκτυο. 15

17 Τα στοιχεία αυτά δείχνουν και τις τάσεις στα ενδιαφέροντα όλο και μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού. Οδηγούν, όμως, και σε μεγάλες αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η ιστορία και ο πολιτισμός. Όπως ανακοίνωσε τον Ιανουάριο του 2005 ο διευθυντής του μουσείου του Λούβρου, το μουσείο ετοιμάζεται για την υποδοχή ενός μεγάλου αριθμού επισκεπτών, που ενδιαφέρονται να δουν τους χώρους, τους οποίους περιγράφει ο Dan Brown στο βιβλίο του «Κώδικας Ντα Βίντσι» το παγκόσμιο μπεστ σέλερ του Η ετοιμασία περιλαμβάνει και ενέργειες που θα κάνουν πιο «ζωντανό» το πιο παραδοσιακό μουσείο της Γαλλίας. Η παθητική προσέγγιση μνημείων και έργων τέχνης δεν είναι πια ικανοποιητική. Ο πολιτιστικός τουρίστας δεν ικανοποιείται από αυτό που μέχρι σήμερα έχουμε συνηθίσει στην Ελλάδα. Δεν είναι αυτός που θα επισκεφθεί ένα μουσείο για να δει έργα τέχνης, διαβάζοντας απλώς κάποιες λεζάντες (συνήθως κακογραμμένες και με τόσο μικρά γράμματα, που χρειάζονται γυαλιά για να διαβαστούν). Δεν είναι αυτός που θα επισκεφθεί έναν αρχαιολογικό χώρο, μαζί με ένα γκρουπ, ακούγοντας στα πεταχτά κάποιες κοινότυπες κουβέντες από ένα ξεναγό. Δεν είναι αυτός που αρκείται σε μερικά ονόματα που συνοδεύονται από αντίστοιχες χρονολογίες. (Ξέρει ήδη πολύ περισσότερα πριν έρθει). Πολιτιστικός τουρίστας είναι αυτός που θέλει πραγματικά να καταλάβει έναν τόπο, που θέλει να νιώσει την ιστορία του. Είναι αυτός που θέλει να αισθανθεί ότι ζει μέσα σε έναν άλλο πολιτισμό, που θέλει την εμπειρία μιας πολιτιστικής «περιπέτειας». Είναι αυτός που θέλει να συγκρίνει το σήμερα με το χθες, να κατανοήσει τους λόγους των αλλαγών και της εξέλιξης Οι υποδομές του πολιτιστικού τουρισμού. Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού δεν μπορεί να γίνει απλώς με πρωτοβουλία κάποιων τουριστικών επιχειρηματιών που σχεδιάζουν μεμονωμένες δραστηριότητες. Απαιτεί τη συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα σε τοπική βάση. Απαιτεί έναν οργανωμένο σχεδιασμό από την κοινότητα με ενεργοποίηση όλων των τοπικών παραγόντων. 16

18 Ο σχεδιασμός αυτός, όμως, μπορεί και πρέπει να ενισχυθεί κεντρικά με κύριους φορείς τον ΕΟΤ και το Υπουργείο Πολιτισμού, ιδιαίτερα στην παραγωγή πολιτιστικών τουριστικών προϊόντων. Βασικά εργαλεία για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού είναι οι νέες τεχνολογίες. Με σχετικά μικρό κόστος μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύ αποτελεσματικά σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού: από την προβολή του τόπου για την προσέλκυση τουριστών μέχρι την παρουσίαση της πολιτιστικής κληρονομιάς και μέχρι την κατασκευή πολιτιστικών τουριστικών προϊόντων Οικοτουρισμός Η πιο σημαντική εναλλακτική μορφή τουρισμού για τη προστασία του περιβάλλοντος, είναι ο οικοτουρισμός. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των φορέων που σχετίζονται με τον τουρισμό αλλά και των τουριστών έχει καταστήσει σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία τον οικοτουρισμό να είναι ο ταχύτερα εξελισσόμενος τομέας του τουριστικού κλάδου ο οποίος για παράδειγμα το 2004 αυξήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο 3 φορές περισσότερο από ότι η τουριστική βιομηχανία στο σύνολο της (TIES,2005). Στο κείμενο αυτό, αναλύονται η έννοια και οι προϋποθέσεις του οικοτουρισμού, οι αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις του καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την ανάπτυξη και την παράλληλη προστασία των ορεινών φυσικών και πολιτισμικών περιοχών, σε αντίθεση με τον ορεινό τουρισμό της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας, που επίσης παρουσιάζεται. Αγροτουρισμός, Αμφίκαια, Νομός Φθιώτιδας. 17

19 Βασικές αρχές οικοτουρισμού. Αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις. Ο οικοτουρισμός, ως έννοια μιας εναλλακτικής μορφής τουρισμού, πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80, όταν έγινε αντιληπτό ότι η εντατικοποίηση του τουρισμού μπορεί να επιφέρει καταστροφές στο εύθραυστο φυσικό περιβάλλον και ότι έπρεπε να ληφθούν μέτρα προστασίας της φύσης και διαχείρισης της τουριστικής ανάπτυξης. Έκτοτε, η αντίληψη αυτή γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτή ανά την παγκόσμια επικράτεια, χωρίς όμως πάντα να είναι ευδιάκριτος ο ορισμός για το τι εστί οικοτουρισμός. Σε πολλές περιπτώσεις επικρατεί μια σύγχυση σχετικά με τον φυσιολατρικό τουρισμό, τον ορεινό, τον χειμερινό, τον αθλητικό, τον υπεύθυνο (responsible tourism), τον βιώσιμο (sustainable tourism), τον πράσινο τουρισμό (green tourism), τον αγροτουρισμό κτλ και τον οικοτουρισμό. Φαίνεται μάλιστα, πως όποιος έρχεται σε επαφή με την έννοια του οικοτουρισμού μπαίνει στον πειρασμό να τον ορίσει τελικά. Ο Mader (2004) αναφέρει ότι μια συγκριτική μελέτη για τον οικοτουρισμό στις Η.Π.Α έδειξε ότι από τους 25 κυβερνητικούς φορείς τουρισμού οι οποίοι έπρεπε να διατυπώσουν την έννοια του οικοτουρισμού, οι 21 επέλεξαν να δημιουργήσουν τον δικό τους ορισμό! Η κύρια διαφοροποίηση του οικοτουρισμού, από τις υπόλοιπες αυτές μορφές εναλλακτικού τουρισμού, εναπόκεινται στο γεγονός ότι ο οικοτουρισμός είναι μια πιο στενή έννοια που συνδυάζει δύο κύρια στοιχεία: τον τουρισμό στη φύση και την οικονομική συνεισφορά του στη προστασία του περιβάλλοντος και στην τοπική κοινωνία. Λαμβάνοντας υπόψη τους πολυάριθμους ορισμούς και τα διάφορα χαρακτηριστικά τους, ο στενός ορισμός του οικοτουρισμού τον οποίο θα υιοθετήσουμε είναι ο εξής: Οικοτουρισμός είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες περιοχές, δεν υπερβαίνει την φέρουσα ικανότητα της περιοχής, προωθεί την προστασία και διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Αναλύοντας τον παραπάνω ορισμό του οικοτουρισμού και σύμφωνα με τις επικρατέστερες αντιλήψεις, τα χαρακτηριστικά και τις προϋποθέσεις που τον διέπουν, ο οικοτουρισμός: 18

20 1. Συμβάλλει στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος: Ενημερώνοντας, εκπαιδεύοντας και ευαισθητοποιώντας τον επισκέπτη αλλά και την τοπική κοινωνία σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Ενισχύοντας οικονομικά, με μέρος των κερδών του, τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, τις οργανώσεις και τους φορείς διαχείρισης για δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Ελαχιστοποιώντας τις αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον δημιουργώντας εναλλακτικές λύσεις σε σχέση με δραστηριότητες που υποβάθμιζαν το φυσικό περιβάλλον. 2. Συμβάλλει στη διατήρηση του κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος: Ενημερώνοντας, εκπαιδεύοντας και ευαισθητοποιώντας τον επισκέπτη αλλά και την τοπική κοινωνία σε θέματα προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Δημιουργώντας θέσεις εργασίας και πηγές εισοδήματος για τον τοπικό πληθυσμό. Δίνοντας κίνητρα στους κατοίκους να μην εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές τους. δραστηριότητες και πρακτικές. Δίνοντας κίνητρα στον τοπικό πληθυσμό να μην εγκαταλείψει τον τόπο του. Ελαχιστοποιώντας τις αρνητικές επιπτώσεις στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Είναι φανερό ότι η αύξηση του τουρισμού σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές όταν απουσιάζει ο κατάλληλος σχεδιασμός και η διαχείριση, αποτελεί απειλή τόσο για τα οικοσυστήματα όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Ο αυξανόμενος αριθμός επισκεπτών σε τέτοιες περιοχές μπορεί να επιφέρει σημαντική υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Παρομοίως, οι τοπικές κοινωνίες και ο τοπικός πολιτισμός μπορεί να υποστούν ανεπανόρθωτες ζημιές από την συσσώρευση ξένων επισκεπτών και πλούτου. 19

21 Θα πρέπει να δίνεται προσοχή ώστε ο αριθμός των επισκεπτών να μην ξεπερνάει ένα όριο, πέρα από το οποίο προκαλείται υποβάθμιση του περιβάλλοντος, μείωση της ποιότητας εμπειρίας των επισκεπτών ή/και αλλοίωση της τοπικής κοινωνίας, του παραδοσιακού στοιχείου και των τοπικών δραστηριοτήτων. Τα όρια αυτής της ανεκτής αλλαγής (LAC) ή της λεγόμενης φέρουσας ικανότητας, αποτελεί αντικείμενο έρευνας και αντιπαραθέσεων επί πολλές δεκαετίες καθώς οι τοπικές συνθήκες σε κάθε περίπτωση είναι διαφορετικές και δεν αρκεί η καταμέτρηση της ετήσιας επισκεψιμότητας σε μια περιοχή, αλλά πλήθος άλλων κρίσιμων παραμέτρων (για παράδειγμα η εποχικότητα του τουρισμού, τα είδη χλωρίδας και πανίδας, ο μέσος όρος διάρκειας διαμονής των επισκεπτών, οι δραστηριότητες των επισκεπτών, η συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών κτλ). Έτσι η εκάστοτε μέθοδος προσδιορισμού της φέρουσας ικανότητας δεν είναι κάτι απλό ούτε μπορεί εύκολα ένα μοντέλο μέτρησης να μεταφερθεί από μια περιοχή σε μια άλλη. Οι πιο εξελιγμένες μέθοδοι βασίζονται στην καθιέρωση δεικτών για τη μέτρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος (φυσικού και κοινωνικού), την κατηγοριοποίηση (ζώνωση) χρήσεων ανά περιοχές και την καθιέρωση ορίων στις επιπτώσεις από την τουριστική κίνηση (WWF, 2000). Ωστόσο, η οικοτουριστική ανάπτυξη δημιουργεί σημαντικές ευκαιρίες τόσο για τη διατήρηση του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος όσο και για την τοπική κοινωνία, αφού ο οικοτουρισμός μπορεί να ενισχύσει το κεφάλαιο που χρειάζεται για την προστασία των Εθνικών Πάρκων και των άλλων Προστατευόμενων περιοχών, το οποίο μάλιστα μπορεί να μην είναι διαθέσιμο από άλλες χρηματοδοτικές πηγές. Επιπλέον, ο οικοτουρισμός μπορεί να παρέχει μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες, όπου υπάρχουν λίγες δυνατότητες για εισόδημα. Ταυτόχρονα αυξάνει το επίπεδο της εκπαίδευσης και της ενεργής συμμετοχής και στους ταξιδιώτες, δημιουργώντας ευσυνείδητους πολίτες για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και πολιτισμού. 20

22 O Simmons (1999), υποστηρίζει ότι ο οικοτουρισμός δεν μπορεί να έχει ένα σταθερό ορισμό, καθώς είναι μια σύνθετη έννοια που προσπαθεί φιλόδοξα να περιγράψει μια δραστηριότητα, να διατυπώσει μια φιλοσοφία και να ενστερνιστεί ένα πρότυπο ανάπτυξης. Και όντως ο ορισμός του οικοτουρισμού που υιοθετήσαμε υπό τη στενή του έννοια με τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν και χωρίς παρεκκλίσεις και παρερμηνείες, εντάσσεται στην έννοια, το περιεχόμενο και τη φιλοσοφία της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης, της ταυτόχρονα και διαχρονικά, σε πλανητικό, υπερεθνικό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής και τεχνικής/τεχνολογικής «ανάπτυξης», η οποία μπορεί να υπάρξει μόνο όταν τελείται σε διαλεκτική αρμονία και σεβασμό πάντα στον άνθρωπο, στις προαιώνιες ευγενείς του αξίες και στο «όλο» φυσικό και πολιτισμικό του περιβάλλον, στο οποίο αυτός εντάσσεται ειρηνικά και δημιουργικά ως Τουρισμός στις ορεινές περιοχές. Στη περαιτέρω ανάπτυξη του κειμένου αυτού, ο οικοτουρισμός όπου αναφέρεται, αφορά αυτόν τον οικοτουρισμό, τον οικοτουρισμό της Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης και όχι τον τουρισμό των Σαββατοκύριακων σε ορεινές περιοχές με παραδοσιακό φαγητό και διαμονή σε πολυτελέστατα παραδοσιακά καταλύματα ξενόφερτων επενδυτών ο οποίος δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε κατά προσέγγιση ως οικοτουρισμός. Στην πράξη άλλωστε, ο τουρισμός στη φύση ή στις ορεινές περιοχές τις περισσότερες φορές δεν είναι οικοτουρισμός. Ο οικοτουρισμός ξεχωρίζει από τις άλλες εναλλακτικές μορφές τουρισμού για την έμφαση που δίνεται στην εκπαίδευση, στη υπευθυνότητα του ταξιδιώτη και στην ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Άλλωστε κακός οικοτουρισμός δεν μπορεί εξ ορισμού να υπάρξει. Αυτό που συχνά αποδοκιμάζεται είναι ο κακός τουρισμός που προβάλλεται ως οικοτουρισμός (Shores, 2003) για διαφημιστικούς, εμπορικούς, κερδοσκοπικούς κά λόγους. Ο οικοτουρισμός στις ορεινές περιοχές Οι ορεινές περιοχές αποτελούν σημαντικούς οικοτουριστικούς προορισμούς. 21

23 Η σύνδεση μάλιστα των ορεινών περιοχών και του οικοτουρισμού και η αναγνώριση της ομοιότητας των αντικειμενικών στόχων τους, φαίνεται μεταξύ άλλων και στα όσα συζητήθηκαν το έτος 2002, το οποίο είχε ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ταυτόχρονα Διεθνές Έτος Οικοτουρισμού και Διεθνές Έτος των Βουνών. Οι ορεινές περιοχές συχνά εμφανίζουν μοναδικό πολιτισμικό πλούτο, ευπαθή οικονομία, μείωση του πληθυσμού και των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και ευαίσθητη βιοποικιλότητα και μπορούν να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα αυτά εν μέρει και κατά περίπτωση με την συμβολή του οικοτουρισμού. Οι ορεινοί όγκοι ανήκουν στις λίγες περιοχές του κόσμου οι οποίες προσφέρουν έναν μοναδικό συνδυασμό φυσικής ομορφιάς με την πλούσια βιοποικιλότητα από τη μία πλευρά και από την άλλη από την ποικιλομορφία ανθρωπίνων πολιτισμών, παραδόσεων, ιστορίας και τρόπων ζωής. Τροφοδοτούν τη ζωή στον πλανήτη καθώς αποτελούν αποθήκες νερού, τροφής, ενέργειας και πλούσιας βιοποικιλότητας, φυσικών διαθεσίμων και ορυκτού πλούτου. Προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες σε περισσότερο από τον μισό πληθυσμό του πλανήτη, ενώ φιλοξενούν επίσης περίπου το ένα δέκατο του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτά τα ζωτικά για τη ζωή συστήματα πρέπει να διατηρηθούν και οι φυσικοί τους πόροι να διαχειριστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατεύονται παράλληλα και τα ορεινά οικοσυστήματα και ο ορεινός πολιτισμός. Λούσιος Ποταμός, εγκαταστάσεις ecoaction. Λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές προϋποθέσεις και τα χαρακτηριστικά του οικοτουρισμού, η επιτυχία μιας περιοχής αντικατοπτρίζεται στο βαθμό στον οποίο είναι εφικτή η προστασία και η διατήρηση των βιολογικών διαθεσίμων και η βιοποικιλότητα, η εξοικονόμηση πόρων για την χρηματοδότηση μέτρων προστασίας και διατήρησης του περιβάλλοντος και για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, η εκπαίδευση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών και η ενθάρρυνση της προστασίας του περιβάλλοντος και η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας σε θέματα διατήρησης και ανάπτυξης. Σε μια ιδεατή περίπτωση οικοτουρισμού, οι κάτοικοι της ορεινής περιοχής, το ευαίσθητο περιβάλλον και ο Τουρισμός στις ορεινές περιοχές. 22

24 Πόσο οίκο- είναι ο ορεινός τουρισμός της Ελλάδας; Η Αυστρία και η Ελλάδα αποτελούν τις ορεινότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ποσοστό των ορεινών και ημιορεινών δήμων και κοινοτήτων της Ελλάδας φτάνει το 60.2% και η έκτασή τους αντιστοιχεί σε ποσοστό 70.6% της χώρας (Ε.Σ.Υ.Ε, 2001). Ταυτόχρονα το 19,1 % των χερσαίων εκτάσεων της Ελλάδας έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών. ΦΥΣΗ (NATURA) Διαθέτουμε δηλαδή όχι μόνο αξιόλογες φυσικές περιοχές οι οποίες σύμφωνα με τον ορισμό του οικοτουρισμού που υιοθετήσαμε, είναι οι πιθανοί προορισμοί του οικοτουρίστα- αλλά και πλήθος ορεινών περιοχών οι οποίες στο μεγαλύτερο τους βαθμό εμπεριέχουν αξιόλογα φυσικά οικοσυστήματα. Επομένως, για λόγους προστασίας των ευαίσθητων οικοσυστημάτων αλλά και για την Ολοκληρωμένη Αξιοβίωτη Ανάπτυξη τους οι ορεινές περιοχές αποτελούν πρόσφορο κατά περίπτωση- έδαφος για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού. Ο οικοτουρισμός όμως επίσης συνεπάγεται και κάποιο ρίσκο. Συνήθως απαιτεί υποδομές μετακίνησης, επικοινωνίας και διαμονής. Καθώς θα μειώνεται με τις υποδομές αυτές η απομόνωση και θα ανοίγονται οι ορεινές κοινωνίες σε νέες ιδέες και μεθόδους παραγωγής, αυτό οδηγεί σε επιτάχυνση κοινωνικών αλλαγών οι οποίες μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο τον ορεινό πολιτισμό και ταυτόχρονα να υποβαθμίσουν τα ορεινά φυσικά τοπία. Τα ορεινά οικοσυστήματα είναι πολύ ευαίσθητα. Και ο πληθυσμός των ορεινών περιοχών έχει να αντιμετωπίσει αναπτυξιακά προβλήματα που δεν αντιμετωπίζει ο υπόλοιπος κόσμος: φυσική απομόνωση, έλλειψη υποδομών επικοινωνίας και μεταφορών, πολιτική παραμεθοριοποίηση και άγριες συνθήκες κλίματος και περιβάλλοντος. Στη σύγχρονη Ελλάδα ακόμα, το πλαίσιο θεσμών και όρων που σχετίζονται με τον τουρισμό φέρει τα χαρακτηριστικά του μοντέλου του μαζικού τουρισμού, χωρίς να έχουν διαχωριστεί με σαφήνεια έννοιες και όροι των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. 23

25 Όσο η ασάφεια και τα θεσμικά κενά συνεχίσουν να υπάρχουν, κάθε προσπάθεια ανάπτυξης οικοτουρισμού θα είναι μεμονωμένη, χωρίς πλαίσιο και προδιαγραφές, χωρίς δικτύωση, χωρίς συμβουλευτική υποστήριξη, χωρίς νομοθετικό πλαίσιο και μακροχρόνιο σχεδιασμό και θα έγκειται κάθε φορά στην ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση, στην όρεξη και στο μεράκι, του εκάστοτε εμπλεκομένου με τον οικοτουρισμό. Ο οικοτουρισμός αλλά και ο εναλλακτικός τουρισμός των ορεινών περιοχών της Ελλάδας, δεν δύναται να μετρηθεί ποσοτικά και στατιστικά. Και αυτό πολύ απλά γιατί δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία. Τα στοιχεία τα οποία συγκεντρώνει η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και αφορούν στον τουρισμό δεν είναι διαφοροποιημένα και δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ξενοδοχειακών μονάδων και μικρότερων καταλυμάτων με προδιαγραφές τέτοιες που να δύναται να εξυπηρετήσουν οικοτουρίστες. Αλλά και να υπήρχε σαφής διαχωρισμός δεν θα υπήρχαν νούμερα που να μπορούσαν να διαχωρίσουν τους τυπικούς επισκέπτες των Σαββατοκύριακων από αυτούς τους ελάχιστους- οι οποίοι διαθέτουν οικοτουριστικό χαρακτήρα και συμπεριφορά. Θα ήταν πιο σκόπιμο, λοιπόν αφού δεν μπορούμε να μετρήσουμε τον οικοτουρισμό, αλλά ούτε καν τον εναλλακτικό τουρισμό ακόμα στην Ελλάδα, να δούμε τις πιο γενικές ενδεικτικές κατευθύνσεις, σχεδιασμούς και ενέργειες που έχουν γίνει για τον εναλλακτικό τουρισμό γενικά και σε ορισμένες περιπτώσεις για τις ορεινές περιοχές ή και για τον οικοτουρισμό. Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού Προσπάθειες προβολής του εναλλακτικού τουρισμού γίνονται, όπως μάλιστα δήλωσε ο υπουργός Τουριστικής Ανάπτυξης (Μάρτιος 2008), ο απεγκλωβισμός από το στερεότυπο «ήλιος-θάλασσα», η πολυμορφία των δυνατοτήτων και της προσφοράς εναλλακτικών μορφών τουρισμού, σε συνδυασμό με την αύξηση της ποιότητας, αποτελεί τη «γραμμή πλεύσης» του ελληνικού τουρισμού, που με το κεντρικό σλόγκαν «The True Experience» (Η αληθινή εμπειρία) ανταποκρίνεται στο ζητούμενο του σύγχρονου ταξιδιώτη να αποκομίσει εμπειρίες διαφορετικές από την καθημερινότητά του, είτε αυτό σημαίνει ήλιο και θάλασσα, είτε νυχτερινή ζωή, είτε περιήγηση στη φύση, είτε γαστρονομική απόλαυση, είτε καταδύσεις... 24

26 Παράλληλα τον καιρό αυτό, η διαφημιστική καμπάνια του Ε.Ο.Τ με το σλόγκαν «Μένουμε Ελλάδα», αποτελεί άλλη μια δυναμική κρατική προσπάθεια για την ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Αλλά και στην πράξη, η κρατική καθημερινή εκπομπή σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ «Μένουμε Ελλάδα» αποτελεί μια πολύ σημαντική πηγή πληροφόρησης και ενημέρωσης του κοινού και για τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και για εναλλακτικές δραστηριότητες στη φύση. Παρόλα αυτά, το υπόλοιπο πλαίσιο για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού δείχνει να μην είναι συντονισμένο, ούτε οργανωμένο ούτε καν σχεδιασμένο. Τα τρέχοντα προγράμματα «τουρισμός για όλους» και τα «προγράμματα τρίτης ηλικίας» δεν δίνουν κανένα κίνητρο για επιλογή των ορεινών περιοχών ως προορισμούς αλλά και ούτε καν κίνητρα για μείωση της εποχικότητας (καλύτερες τιμές ή περισσότερες ημέρες διαμονής όταν επιλέγονται διακοπές για τις καθημερινές ημέρες, εκτός περιόδου τουριστικής αιχμής). Ακόμα και για το πρόγραμμα «χειμερινού τουρισμού» ισχύουν τα ίδια. Το 2002 εν όψη του Διεθνούς Έτους Οικοτουρισμού είχε συσταθεί από το τότε Υπουργείο Ανάπτυξης και τον Ε.Ο.Τ η Εθνική Επιτροπή Οικοτουρισμού της οποίας αγνοείται η τύχη και δεν διαδραμάτισε κάποιον σημαντικό λειτουργικό ρόλο. Το πιο σημαντικό όμως πρόβλημα είναι ότι ακόμα δεν υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο για την λειτουργία επιχειρήσεων που σχετίζονται με τις περισσότερες μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Όλες οι επιχειρήσεις εμπίπτουν σε γενικότερες κατηγορίες επιχειρήσεων που λειτουργούν κυρίως με πρότυπα μαζικού τουρισμού. Οι δεσμεύσεις για τη προστασία του περιβάλλοντος είναι οι ελάχιστες, η ασφάλεια των επισκεπτών (και για αυτό θρηνήσαμε θύματα πέρυσι στον Λούσιο ποταμό), η ενημέρωση σε περιβαλλοντικά θέματα και ευαισθητοποίηση για περιβαλλοντική συμπεριφορά γίνεται κατά βούληση (για εταιρείες διεξαγωγής δραστηριοτήτων στη φύση), ενώ η πιστοποίηση επιχειρήσεων φιλικών προς το περιβάλλον (ecolabel), είναι στα σπάργανα. Την ίδια ώρα στο εξωτερικό, ακόμα και σε κάποιες αναπτυσσόμενες χώρες, το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει και οι επιχειρήσεις αυτές έχουν ήδη δικτυωθεί, προσφέροντας επιλογές οικοτουριστικών διαδρομών και δραστηριοτήτων στους δυνητικούς επισκέπτες. 25

27 Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Μια μεμονωμένη προσπάθεια, προς την κατεύθυνση ενίσχυσης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, του ορεινού και εν μέρη του οικοτουρισμού αποτελεί το «Πρόγραμμα Ανοικτών Περιβαλλοντικών Τάξεων Καλλιστώ» το οποίο αφορά στην οργανωμένη επίσκεψη τριήμερης έως και πενθήμερης διάρκειας ομάδων μαθητών σχολικής μονάδας Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μαζί με τους συνοδούς εκπαιδευτικούς, σε περιοχή ιδιαίτερου περιβαλλοντικού και οικολογικού ενδιαφέροντος. Στο πρόγραμμα αυτό έχουν εγκριθεί για το έτος να πραγματοποιηθούν 722 σχολικές εκδρομές, κυρίως σε ορεινούς προορισμούς. Το πρόγραμμα αυτό λογικά έχει τις ρίζες του, στον θεσμό των χειμερινών μαθητικών εβδομάδων, με τις «πράσινες» και «λευκές» τάξεις που πραγματοποιήθηκε για μια τριετία στο παρελθόν. Δεκάδες χιλιάδες παιδιά με το πρόγραμμα αυτό, επισκέφτηκαν για μία βδομάδα περιοχές με ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον ή /και περιοχές οι οποίες βρίσκονται πλησίον των χιονοδρομικών κέντρων της χώρας. Οι περιοχές αυτές ήταν στο μεγαλύτερο τους ποσοστό ορεινές. Εκεί, τα πρωινά οι μαθητές ασχολήθηκαν με χειμερινά αθλήματα και ψυχαγωγικές δραστηριότητες στη φύση ή με περιηγήσεις και άλλες σχετικές με το περιβάλλον δραστηριότητες, ενώ το απόγευμα συνέχιζαν κανονικά το σχολικό τους πρόγραμμα. Παράλληλα παρακολούθησαν διαλέξεις οι οποίες αφορούσαν στην πολιτισμική ιστορία της περιοχής και επισκέφτηκαν τους χώρους που παρουσιάζουν πολιτιστικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, ως αρμόδιος φορέας κρίνεται ως κύριος υπεύθυνος για τη μη προστασία των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών της Ελλάδας. Είναι αρμόδιο για την μη λειτουργία ή την υπολειτουργία των φορέων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Είναι ταυτόχρονα υπεύθυνος για την μη λειτουργία ή την υπολειτουργία των περισσοτέρων Κέντρων Πληροφόρησης τα οποία αποτελούν και τις ελάχιστες υποδομές από αυτές που διαθέτουμε που μπορούν να εξυπηρετήσουν οικοτουρίστες και να συμβάλουν δυναμικά στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των επισκεπτών. 26

28 To Y.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε πάντως πολύ πρόσφατα, έμμεσα αναγνώρισε την αδυναμία του να οργανώσει και να εφαρμόσει μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, με την εξαγγελία της ίδρυσης αυτόνομου Υπουργείου Περιβάλλοντος, το τέλος του 2009, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος σχεδιασμός πίσω από αυτή την εξαγγελία. Το ίδιο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (ΕΧΠΤ)i περιλαμβάνει στοιχεία για τον τουρισμό σε προστατευόμενες περιοχές, σε παραδοσιακούς οικισμούς, για πολιτισμικό τουρισμό κά που εμπεριέχουν εν μέρει κάποιες γενικές κατευθύνσεις το οποίο όμως ως συνολική εικόνα δεν παύει να προωθεί την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και το μοντέλο του μαζικού τουρισμού ελαχιστοποιώντας με αυτόν τον τρόπο τις δυνατότητες και προσδοκίες του περισσότερο ποιοτικού και φιλοπεριβαλλοντικού τουρισμού, δεν βάζει σαφή όρια σε περιοχές κορεσμένες τουριστικά παρά προτείνει ακόμα και εκεί την δημιουργία νέων ποιοτικών υποδομών αντί να απαιτήσει μόνο τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων εγκαταστάσεων και την αναβάθμιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών και επιπλέον και πιο σημαντικό δεν τοποθετεί πουθενά τον παράγοντα της βούλησης, των αποφάσεων και των κατευθύνσεων που θέλει ο τοπικός πληθυσμός για το μέλλον της περιοχής του το οποίο μπορεί να διαφέρει ριζικά από το τουριστικό μοντέλο. Υπουργείο Πολιτισμού Ο οικοτουρισμός ή κάποιες μορφές εναλλακτικού τουρισμού δίνουν έμφαση επίσης στον πολιτισμό μιας περιοχής. Είτε αυτός αφορά μνημεία, μουσεία, ιδιαίτερη αρχιτεκτονική κτλ είτε είναι αυλός (δραστηριότητες, ήθη, έθιμα, παραδόσεις, ιστορία κόκ). Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πολιτισμός, διέθετε δράσεις προβολής ανάδειξης πολιτισμικών στοιχείων και δικτύωσης τους με εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Επίσης, πρόσφατα, το Υπουργείο Πολιτισμού υποστήριξε ότι τα θέματα του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης συνδέονται άρρηκτα με τον πολιτισμό. Για αυτό το λόγο σχεδίασε και έθεσε σε εφαρμογή από τον Μάιο του 2008, το νέο θεσμό «Περιβάλλον και Πολιτισμός». Ο νέος αυτός θεσμός θέλει να φέρει τους πολίτες στο πλευρό των προσπαθειών για την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. 27

29 Υπουργείο Ανάπτυξης Το υπουργείο, με το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα» (ΕΠΑΝ) για την προγραμματική περίοδο είχε μέχρι και συγκεκριμένα μέτρα για τον οικοτουρισμό. Στο νέο πρόγραμμα το οποίο διαχειρίζεται (ΕΠΑΝ ΙΙ) για την περίοδο , εμπεριέχονται ενισχύσεις για τους τομείς όπως οι υπηρεσίες, εμπόριο, ο τουρισμός και ο πολιτισμός καλύπτοντας επομένως αρμοδιότητες και του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης και του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμα συγκεκριμένα μέτρα. Υπουργείο Κοινωνικής Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας Ο πληθυσμός των ορεινών περιοχών χρειάζεται μια ιδιαίτερη αντιμετώπιση και πολιτικές προκειμένου όχι μόνο για να μην εγκαταλείψει την ύπαιθρο και για την δική του εσωτερική ικανοποίηση και ανάπτυξη αλλά και για την ενεργό συμμετοχή του στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η πολυαπασχόληση είναι ένας τρόπος και ο εναλλακτικός τουρισμός ή/και ο οικοτουρισμός ένα από τα μέσα. Το υπουργείο διαθέτει πλήθος προγραμμάτων και μέτρων από Κοινοτικού ή άλλους πόρους τα οποία μπορούν κυρίως έμμεσα να υποστηρίξουν τον ορεινό πληθυσμό και τον οικοτουρισμό (ενδεικτικά: Αρχική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, Απασχόληση, ΚοινωνικέςΥπηρεσίες, συμβουλευτικές υπηρεσίες, Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις για την Ανάπτυξη Ορεινών-Μειονεκτικών Περιοχών, πρόγραμμα Equal κα). Υπουργείο Μεταφορών και Τηλεπικοινωνιών Μεγάλο μέρος των μικρότερων οικισμών, ιδίως σε ορεινές και απομονωμένες περιοχές, αλλά και σε μη τουριστικά νησιά ή τουριστικές περιοχές εκτός «σαιζόν», έχουν συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση από ανεπαρκή (με 1-2 μόνο δρομολόγια την ημέρα, συχνά σε ακατάλληλες ώρες) έως ανύπαρκτη. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη σημαντικότερο, καθώς μεγάλο μέρος του πληθυσμού αποκλείεται από τη χρήση ΙΧ λόγω ηλικίας ή οικονομικής κατάστασης, αποθαρρύνονται αρκετοί ακόμη που θα ήθελαν να ζήσουν εκεί, ενώ περιορίζονται σημαντικά οι δυνατότητες για τοπική ανάπτυξη 28

30 Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για να διευκολύνει την ολιγοήμερη διαμονή των πολιτών κοντά στο δάσος και να συμβάλλει όσο είναι δυνατόν στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, δημιούργησε Δασικούς Περιβαλλοντικούς Οικισμούς, τα Δασικά Χωριά, σε επιλεγμένες ορεινές δασικές περιοχές της χώρας. Η πρωτοβουλία αυτή επικεντρώνεται στη δημιουργία καταλυμάτων (ξύλινα σπίτια χτισμένα σαν μικρός οικισμός) και υποδομών Πληροφόρησης του κοινού για το φυσικό περιβάλλον και ήπιας ψυχαγωγίας (μονοπάτια, θέσεις ξεκούρασης επισκεπτών- παγκάκια κτλ). Στην κατεύθυνση ενίσχυσης και ανάπτυξης των ορεινών περιοχών το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων υλοποίησε και υλοποιεί μια σειρά προγραμμάτων Leader, τα οποία αφορούν σε αγροτουριστικές δραστηριότητες μικρής κλίμακας, οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής, που αναπτύσσονται σε αγροτικό χώρο από ανθρώπους που απασχολούνται στη γεωργία. Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι να δώσει εναλλακτικές λύσεις στην απασχόληση των γεωργών και να βελτιώσει το εισόδημα και την ποιότητα ζωής τους. Το πρόγραμμα αυτό, δυστυχώς, παρά την οικονομική ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών μέσω του τουρισμού όπου αυτό υλοποιήθηκε, δεν μπόρεσε να συνδέσει και να ευαισθητοποιήσει τον επισκέπτη αλλά ούτε και τον κάτοικο, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ανάγκη προστασίας τους ιδιαίτερου φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος και την ενεργή συμμετοχή σε δραστηριότητες. Ούτε έδωσε το πρόγραμμα τα κίνητρα και την λύση στο πρόβλημα της τουριστικής εποχικότητας. Εκτός των προγραμμάτων Leader, για τα οποία επιγραμματικά θα αναφερθούμε ξανά στη συνέχεια, το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης προέβλεπε μέτρα ανά Πρόγραμμα που σχετιζόντουσαν άμεσα με τον οικοτουρισμό ή έμμεσα (προσθετικά) προς αυτόν. 29

31 Ενδεικτικά αναφέρουμε: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα». Μέτρο 2.2: Αναβάθμιση Καταλυμάτων & Ενίσχυση Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων. Μέτρο 5.2: Ολοκληρωμένες δράσεις εναλλακτικού τουρισμού Τουριστικά Αγκυροβολιά. Μέτρο Δράσεις για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού. Μέτρο 5.3: Τουριστική προβολή μείωση εποχικότητας. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ ΙΙΙ). Μέτρο 8.1: Προστασία και διαχείριση βιοτόπων οικοτόπων, προστασία ειδών, περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Αγροτική Ανάπτυξη & Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου ( ). Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου. Μέτρο 7.5: Ανακαίνιση και Ανάπτυξη Χωριών- Προστασία και Διατήρηση της Αγροτικής Κληρονομιάς. Μέτρο 7.6: Διαφοροποίηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη γεωργία, για να παρασχεθεί η δυνατότητα δημιουργίας πολλαπλών δραστηριοτήτων ή απόκτησης εναλλακτικών εισοδημάτων. Μέτρο 7.9: Ενθάρρυνση των τουριστικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων. Μέτρο 7.10: Προστασία του Περιβάλλοντος. Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+. Μέτρο 1.2: Ενισχύσεις σε επενδύσεις- Στήριξη στην επιχειρηματικότητα. Μέτρο 1.4: Προστασία ανάδειξη και αξιοποίηση φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Τουρισμός στις ορεινές περιοχές. Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) Ενδεικτικά: ΠΕΠ Δυτικής Μακεδονίας: Μέτρο 5.6 Προστασία περιβάλλοντος. Μέτρο 5.7: Ενθάρρυνση τουριστικών τοπικών βιοτεχνικών και άλλων δραστηριοτήτων. 30