ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΑΠΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΑΝΤΑΡΕΛΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΡΟΔΟΣ, 2017

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΤΑΡΕΛΗ ΘΕΟΔΩΡΑ Α.Μ. 413/ «Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΑΠΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΤΣΙΜΠΙΔΑΚΗ ΑΣΗΜΙΝΑ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΤΔΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΣΟΦΟΣ ΑΛΙΒΙΖΟΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΤΔΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΛΥΠΟΥΡΛΗ ΕΛΕΝΗ, ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΠΤΔΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΡΟΔΟΣ,

3 3

4 4

5 ΟΤΑΝ ΜΕ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ «μπορείς να με βοηθήσεις αν θυμηθείς τα παρακάτω: Όπως και εσύ γνωρίζεις, το πρόβλημά μου είναι μόνο ότι δε βλέπω εσένα και το γύρω μου κόσμο είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος, αλλά τυφλός, μη με μεταχειρίζεσαι λοιπόν σαν μικρό παιδάκι, σαν μπιμπελό, ή σαν υπερφυσικό ον. Σαν οδηγό μου στο δρόμο έχω το λευκό μου μπαστούνι. Πιο εύκολα θα περπατήσω μαζί σου, παρά με το μπαστούνι ή το σκύλο. Όμως, μη με πιάνεις από το μπράτσο, άσε με να πιάσω το δικό σου μπράτσο. Έτσι θα ξέρω πότε σταματάς, πότε στρίβεις, πότε ανεβαίνεις ή κατεβαίνεις. Μη ρωτάς το συνοδό μου: «Τι θέλει να ψωνίσει», «Ποιο φαγητό του αρέσει» ρώτησε εμένα. Χρησιμοποίησε τον κανονικό τόνο της φωνής σου. Μην αποφύγεις τις λέξεις «βλέπω», «κοιτάζω», «τυφλός», τις μεταχειρίζομαι και εγώ. Βλέπω με τα χέρια μου, βλέπω= καταλαβαίνω, αισθάνομαι. Σύστησέ με στους άλλους ακόμα και στα παιδιά. Θέλω να γνωρίζω ποιος είναι στο δωμάτιο μαζί μου. Μίλησέ μου όταν μπαίνεις. Πες μου πως φεύγεις, μου προξενεί μεγάλη αμηχανία, όταν μιλώ σε κάποιον που δεν είναι κοντά μου. Οδήγησε το χέρι μου σε μια καρέκλα. Πες μου πού είναι η πόρτα στο δωμάτιο, το αποχωρητήριο, το παράθυρο κλπ. Κι αν υπάρχουν εμπόδια ή πράγματα στο πάτωμα. Δεν θέλω να κάνω ζημιές. Βοήθησέ με διακριτικά στο τραπέζι και πες μου για το φαγητό στο πιάτο μου. Χρησιμοποίησε το πιάτο μου σαν «ρολόι» και πες μου σε ποια «ώρα» είναι το κάθε είδος του φαγητού μου. Μου αρέσει το θέατρο και ο κινηματογράφος, φτάνει να με βοηθάς να καταλάβω το έργο, διαβάζοντάς μου ή περιγράφοντάς μου, όσα δεν μπορώ να δω. Μου αρέσουν οι εκδρομές και τα πάρτυ, πάρε με στην παρέα σου και γνώρισέ με στους καλεσμένους σου. Ξέρω να συμπεριφέρομαι. Αν υστερώ σε κάτι, βοήθησέ με. Δε θέλω τον οίκτο σου, αλλά τη φιλία σου. Μη μιλάς για τη «θαυματουργό αντίληψη» των τυφλών. Μην ξεχνάς ότι όσα έμαθα είναι αποτέλεσμα σκληρής εργασίας. Αν είσαι περίεργος, θα μιλήσω μαζί σου για την τύφλωση, αλλά είναι μια παλιά ιστορία για μένα. Έχω τόσα άλλα ενδιαφέροντα και απορίες, όπως και εσύ» (ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΑΝΑΠΗΡΩΝ, Κ.Ε.Α.Τ. 1981) 5

6 Περίληψη Η χρήση του Διαδικτύου και των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελούσαν αντικείμενο ενασχόλησης των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες, καθώς οι υποστηρικτικές τεχνολογίες που προσφέρονταν στη συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού δεν ενδεικνύονταν για τη χρήση των μέσων αυτών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργώντας κοινωνικές σχέσεις στο χώρο αυτό. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης συνίσταται στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται από τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες της όρασης. Η έρευνα εστιάζει τόσο στα πλεονεκτήματα όσο και στα μειονεκτήματα της χρήσης τους, τις δυνατότητες τις οποίες παρέχουν και τις δυσκολίες που προκαλούν, τις προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές αναπηρίες, αλλά και το είδος των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται στο χώρο του Διαδικτύου και στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Στην έρευνα συμμετείχαν 12 άτομα (9 άνδρες και 3 γυναίκες) με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, στα οποία χορηγήθηκαν ημι-δομημένες συνεντεύξεις για την εξαγωγή των ευρημάτων. Τα αποτελέσματα της μελέτης προέκυψαν από την μεικτή ποιοτική και ποσοτική ανάλυση των ημι-δομημένων συνεντεύξεων. Στα ευρήματα αποδείχθηκε ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν πληθώρα ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης αποβλέποντας στη γρήγορη ενημέρωση και την άμεση επικοινωνία, αλλά και την κοινωνικοποίηση και τη δημιουργία σχέσεων με άτομα με κοινά χαρακτηριστικά, ανησυχίες και προβληματισμούς. Στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά εντοπίστηκε η δυσκολία προσβασιμότητας λόγω των διαφημίσεων και της μη επαρκούς μετάφρασης από τις υποστηρικτικές τεχνολογίες. Επίσης, τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες έχουν αρκετούς διαδικτυακούς φίλους από το οικογενειακό, το φιλικό και το εργασιακό τους περιβάλλον με τα οποία επικοινωνούν τόσο δια ζώσης όσο και διαδικτυακά. Συμπερασματικά, τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με σκοπό την επικοινωνία και την ενημέρωση, καθώς η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας διευκολύνει την επικοινωνία και συμβάλλει στη διατήρηση των σχέσεων εξαιτίας των δύσκολων κοινωνικών συνθηκών. 6

7 Λέξεις κλειδιά: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επικοινωνία, ενημέρωση, προσβασιμότητα, κοινωνικές σχέσεις 7

8 Abstract The use of the Internet and social networking platforms has not been addressed by people with visual dysfunctions, as the assistive technologies offered to the specific population group were not indicated for the use of these media. However, in recent years, visualy impaired people increasingly use social networking sites, creating social relationships in this area. The purpose of this study is to use the social media used by people with sensory vision disabilities. The research focuses both on the advantages and drawbacks of their use, the opportunities they provide and the difficulties they cause, the proposals for the equal use of social media by people with visual disabilities, and the type of social relations are developed on the Internet and on social networking platforms by individuals in the particular population group. Twelve individuals (9 men and 3 women) with visual impairments attended the survey, with semi-structured interviews for the extraction of findings. The results of the study were derived from the mixed qualitative and quantitative analysis of semi-structured interviews. The findings found that people with sensory impairments use a variety of social networking sites to rapidly inform and communicate, but also to socialize and establish relationships with people with common features, concerns and concerns. The difficulties faced by these individuals have been the difficulty of accessibility due to advertising and inadequate translation from assistive technologies. Also, people with visual impairments have several online friends from their family, friendly and working environment with whom they communicate both live and online. In conclusion, people with visual impairments mostly use social media tools for communication and information as the rapid development of technology facilitates communication and helps maintain relationships due to difficult social conditions. Key words: social media, communication, information, accessibility, social relations 8

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος Πινάκων 12 Κατάλογος Γραφημάτων 14 Πρόλογος 16 Εισαγωγή 18 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο πρώτο: Άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 1.1 Ορισμός της αναπηρίας Μοντέλα ερμηνείας της αναπηρίας Δυσλειτουργίες όρασης Εννοιολογικός προσδιορισμός και ταξινομήσεις Αιτίες διαταραχών όρασης Χαρακτηριστικά ατόμων με διαταραχές όρασης Η εκπαίδευση των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης Γραμμικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής Braille Χρήση υπολειμματικής οπτικής ικανότητας Καλλιέργεια ακουστικών δεξιοτήτων Εξάσκηση της κινητικότητας και του προσανατολισμού στο χώρο 33 Κεφάλαιο δεύτερο: Βασικοί ορισμοί των Social Media 2.1 Το πέρασμα από το Web 1.0 στο Web Participate Κοινωνικά δίκτυα. Βασικοί ορισμοί Βασικές έννοιες των Social Media Ορισμοί των Social Media Χαρακτηριστικά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Κατηγορίες μέσων κοινωνικής δικτύωσης Κατηγορίες χρηστών μέσων κοινωνικής δικτύωσης Τα δημοφιλέστερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Οφέλη και κίνδυνοι της κοινωνικής δικτύωσης 48 9

10 Κεφάλαιο τρίτο: ΤΠΕ και social media στην κοινότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 3.1 Υποστηρικτικές τεχνολογίες για τα άτομα με αναπηρίες Υποστηρικτικές τεχνολογίες για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 3.3 Η χρήση του Διαδικτύου από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες Οι δυνατότητες του Διαδικτύου για τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες 3.4 Ένα πρωτοποριακό εργαλείο κοινωνικής δικτύωσης Κεφάλαιο τέταρτο: Έρευνες σχετικές με το υπό μελέτη ζήτημα 4.1 Διαδίκτυο και άτομα με αναπηρίες και αισθητηριακά προβλήματα όρασης στον ελλαδικό χώρο 4.2 Άτομα με αναπηρίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης Άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και μέσα κοινωνικής δικτύωσης 66 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κεφάλαιο πρώτο: Μεθοδολογία 1.1 Εισαγωγή Προβληματισμός, στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα Ερευνητικός σχεδιασμός Δείγμα Μέσα συλλογής δεδομένων Διαδικασία Ανάλυση δεδομένων 96 Κεφάλαιο δεύτερο: Ευρήματα 2.1 Χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 99 10

11 2.2 Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. 2.3 Δυσκολίες και Διευκολύνσεις κατά την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Πιθανές προτάσεις για την διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Είδος σχέσεων που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σύνδεση με διακρίσεις ή/και προκαταλήψεις στο χώρο του διαδικτύου Κεφάλαιο τρίτο: Σχολιασμός ευρημάτων Σχολιασμός ευρημάτων 136 Κεφάλαιο τέταρτο: Συμπεράσματα και Προτάσεις για Περεταίρω Έρευνα 4.1 Συμπεράσματα Περιορισμοί της έρευνας Προτάσεις για περεταίρω έρευνα 144 Επίλογος 146 Βιβλιογραφία 147 Παράρτημα Οδηγός Συνέντευξης

12 Κατάλογος Πινάκων 1 Φύλο 83 2 Ηλικία 84 3 Μορφωτικό επίπεδο 85 4 Φύλο και Μορφωτικό Επίπεδο 86 5 Επαγγελματική κατάσταση 87 6 Βαθμός οπτικής αναπηρίας 88 7 Βαθμός οπτικής αναπηρίας και επαγγελματική 89 κατάσταση 8 Φύλο και βαθμός οπτικής αναπηρίας 90 9 Οικογενειακή κατάσταση Οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση Έννοια Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται Ώρες που χρησιμοποιείται το διαδίκτυο Ώρες που χρησιμοποιούνται τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Λόγοι πλοήγησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Πλεονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Μειονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 20 Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Δυσκολίες κατά την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Προτάσεις για βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 23 Προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Διαδικτυακοί φίλοι και φύλο Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Βαθμός γνωριμίας με τους διαδικτυακούς φίλους και φύλο Αφιέρωση χρόνου στους φίλους και φύλο

13 28 Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας μέσω των 131 μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 29 Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας και φύλο Προκατάληψη και κοινωνικές διακρίσεις στο Διαδίκτυο

14 Κατάλογος Γραφημάτων 1 Φύλο 83 2 Ηλικία και φύλο 84 3 Μορφωτικό επίπεδο 85 4 Φύλο και Μορφωτικό Επίπεδο 86 5 Επαγγελματική κατάσταση και μορφωτικό επίπεδο 87 6 Βαθμός οπτικής αναπηρίας 88 7 Βαθμός οπτικής αναπηρίας και επαγγελματική 89 κατάσταση 8 Φύλο και βαθμός οπτικής αναπηρίας 90 9 Οικογενειακή κατάσταση Οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση Αναφορά μέσων κοινωνικής Δικτύωσης Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται 14 Ώρες που χρησιμοποιείται το διαδίκτυο Ώρες που χρησιμοποιούνται τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Λόγοι πλοήγησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Πλεονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Μειονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 20 Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Δυσκολίες κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Προτάσεις για βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 23 Προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Διαδικτυακοί φίλοι και φύλο Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Βαθμός γνωριμίας με τους διαδικτυακούς φίλους και φύλο

15 27 Αφιέρωση χρόνου στους φίλους και φύλο Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας μέσω των 131 μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 29 Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας και φύλο Προκατάληψη και κοινωνικές διακρίσεις στο Διαδίκτυο

16 Πρόλογος Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κερδίζουν όλο και περισσότερο χώρο στην καθημερινή ζωή των ατόμων. Ο άνθρωπος ως φύσει κοινωνικό ον, είχε ανέκαθεν την ανάγκη να επικοινωνεί και να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Σε αυτό έρχεται να συνεισφέρει και η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως μια διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία. Στην εποχή που διανύουμε τα άτομα χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ικανοποιώντας το αίσθημα ότι ανήκουν κάπου και έχοντας την ευκαιρία να επικοινωνήσουν με οποιονδήποτε σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Η πλοήγηση στα μέσα αυτά αυξάνεται όλο και περισσότερο αφού έχει αποδειχθεί από πολλές έρευνες και μελέτες ότι προσφέρουν πολλές δυνατότητες μέσω της στήριξης, της παροχής υπηρεσιών και της αλληλεπίδρασης των χρηστών (W3C, 2008). Η παρούσα έρευνα έχει ως σκοπό τη διερεύνηση των στάσεων και των αντιλήψεων των ατόμων με οπτικές αισθητηριακές αναπηρίες σχετικά με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι γεγονός ότι η χρήση του Διαδικτύου και των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελούσαν αντικείμενο ενασχόλησης των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες, καθώς οι υποστηρικτικές τεχνολογίες που προσφέρονταν στη συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού δεν ενδεικνύονταν για τη χρήση των μέσων αυτών. Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία έχουν αρχίσει να διεξάγονται έρευνες που να μελετούν το συγκεκριμένο θέμα καθώς έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης της επιστημονικής κοινότητας (Qiu et al., 2015 Adamic & Wu, χ.η. Fuglerud et al., 2011 Inan et al., 2016 Brandy et al., 2012 Vashistha et al., χ.η. El-Gayyar et al., 2013). Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα προήλθε από την ιδιαίτερη συμπάθεια και ευαισθησία μου για τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης, η οποία προήλθε κατά την επίσκεψή μου στο Κ.Ε.Α.Τ. Καλλιθέας για την εκμάθηση του κώδικα Braille. Εκεί ήρθα σε επαφή με πολλά άτομα από τη συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού και θεώρησα πως πρέπει να μελετήσω ένα θέμα σχετικό με αυτή την ομάδα. Αυτό σε συνδυασμό με την παγκόσμια αύξηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτέλεσαν τα εσωτερικά κίνητρα για τη διεξαγωγή της παρούσας μελέτης. 16

17 Η υλοποίηση της ιδέας που γεννήθηκε πραγματοποιήθηκε χάρη στη βοήθεια της διδάσκουσας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επιστήμες της Αγωγής Εκπαίδευση με Χρήση Νέων Τεχνολογιών» κυρίας Τσιμπιδάκη Ασημίνας. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να την ευχαριστήσω εκ βαθέων για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε και για την βοήθεια που μου προσέφερε κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω φυσικά σε όλους όσοι αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας και συμμετείχαν ενεργητικά στην υλοποίηση της ιδέας μου. Τα άτομα αυτά με τα αισθητηριακά προβλήματα όρασης με βοήθησαν και συνεργάστηκαν με μεγάλη χαρά ώστε να προκύψει ένα αξιόλογο αποτέλεσμα. Ευχαριστώ, λοιπόν, τη Μαριάννα, το Δημήτρη, το Γαβριήλ, την Αλίκη, το Χριστόδουλο, το Μάνο, τη Δέσποινα, το Νίκο, τον Παντελή, τον Κωνσταντίνο, το Σταύρο και τον Κώστα για την αμέριστη στήριξη και την ανιδιοτελή συμμετοχή τους σε αυτή την προσπάθεια. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, οι οποίοι με στήριξαν σε κάθε δυσκολία και αδυναμία καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου και την εκπόνηση της διπλωματικής μου εργασίας. 17

18 Εισαγωγή Η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί μια προσπάθεια προσέγγισης ενός θέματος στο οποίο δε συναντάται μεγάλο εύρος βιβλιογραφικών πηγών. Βασικός σκοπός της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι η διερεύνηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Η εργασία αυτή επιπρόσθετα στοχεύει στο να διοχετεύσει στην επιστημονική κοινότητα ένα νέο επιστημονικό εύρημα. Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στο ότι στην ελληνική βιβλιογραφία δεν έχουν εντοπιστεί τέτοιου είδους ευρήματα. Πιο συγκεκριμένα στην ελληνική βιβλιογραφία έχουν εντοπιστεί περιορισμένες έρευνες για τη χρήση του Διαδικτύου από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, οι οποίες κάνουν νύξη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Παρατηρητήριο της Κοινωνίας της Πληροφορίας, 2007 Διακομιχάλης, 2010). Ωστόσο, εκλείπει από την ελληνική βιβλιογραφία κάποια έρευνα που να εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο η συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις σχέσεις που δημιουργούνται μέσα από τις ιστοσελίδες αυτές. Κατά συνέπεια, πρόκειται για μια καινοτόμα μελέτη που θα εμπλουτίσει την επιστημονική κοινότητα και θα αφυπνίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον σε αυτό το πεδίο. Χάρη στην παρούσα διπλωματική εργασία δίνεται η δυνατότητα να εντοπιστούν όλες οι θετικές αλλά και αρνητικές επιδράσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην κοινωνική ζωή των ατόμων που αντιμετωπίζουν οπτικές δυσλειτουργίες. Τα άτομα με οπτικές αναπηρίες αντιμετωπίζουν αρκετές δυσκολίες στην καθημερινότητά τους. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας επιβάλλει τη χρήση του Διαδικτύου και των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης από τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα. Τα εργαλεία του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζουν χαρακτηριστικά όπως η συμμετοχή, η επικοινωνία και η εμπιστοσύνη (Miller, 2005) με αποτέλεσμα ο κάθε χρήστης να έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί δεδομένα, να τα μοιράζεται και να επικοινωνεί με άλλους χρήστες του Διαδικτύου, δημιουργώντας μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ πολυμέσων και χρηστών. Ο Berry (1999) υποστήριξε ότι χάρη στις νέες τεχνολογίες και τους υποστηρικτικούς μηχανισμούς, τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης μπορούν να 18

19 επωφεληθούν από τη χρήση του παγκόσμιου ιστού και να βιώσουν συναισθήματα ανεξαρτησίας και αυτονομίας στο κοινωνικό πλαίσιο. Η παρούσα έρευνα κατά συνέπεια εξετάζει τόσο τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όσο και τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα της χρήσης τους, τις δυνατότητες τις οποίες παρέχουν και τις δυσκολίες που προκαλούν, τις προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από όλα τα άτομα με οπτικές αναπηρίες αλλά και το είδος των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται στο χώρο του Διαδικτύου και στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Η διπλωματική εργασία έχει δομηθεί σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, εστιάζεται στη θεωρητική προσέγγιση η οποία δομείται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται σε ορισμούς και βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναπτύσσονται κάποιες έννοιες και ορισμοί των κοινωνικών δικτύων. Στο τρίτο κεφάλαιο καταγράφονται οι υποστηρικτικές τεχνολογίες τις οποίες χρησιμοποιούν τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης αλλά και τις δυνατότητες που προσφέρει ο παγκόσμιος ιστός καθώς και τους λόγους χρήσης του από τη συγκεκριμένη ομάδα. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται σχετικές μελέτες όπως εντοπίστηκαν στη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Το δεύτερο μέρος της εργασίας εστιάζει στο ερευνητικό κομμάτι. Παρουσιάζονται όλες οι πληροφορίες σχετικά με τη μεθοδολογία της έρευνας. Αναλυτικότερα παρουσιάζεται η δομή του αυτοσχέδιου οδηγού ημι-δομημένης συνέντευξης, η διαδικασία και η διεξαγωγή της έρευνας. Έπειτα, έχει καταγραφεί η ανάλυση των δεδομένων, τα ευρήματα της έρευνας αλλά και ο κριτικός σχολιασμός τους. Τέλος, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι περιορισμοί της έρευνας αλλά και σχετικές προτάσεις για περεταίρω έρευνα. Ολοκληρώνοντας, δίνονται όλες οι βιβλιογραφικές πηγές οι οποίες συντέλεσαν στην παραγωγή της εργασίας και τέλος το παράρτημα με τον οδηγό της συνέντευξης. 19

20 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1: Άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 1.1. Ορισμός της αναπηρίας Η αναπηρία είναι σαφώς δύσκολο να οριστεί μιας και αποτελεί μια πολυπαραγοντική έννοια με πολλές προεκτάσεις (Πολυχρονοπούλου,2012). Σύμφωνα με το νόμο 1566/85 (άρθρο 32) ως «άτομο με ειδικές ανάγκες» θεωρούνται όσοι «πάσχουν από ειδικές ανεπάρκειες ή δυσλειτουργίες ωφελούμενες σε φυσικούς, διανοητικούς ή κοινωνικούς παράγοντες σε τέτοιο βαθμό, που είναι πολύ δύσκολο γι αυτούς να συμμετέχουν στη γενική και επαγγελματική κατάρτιση, να εξεύρουν εργασία ή να έχουν πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία» Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) Άτομα με Ειδικές Ανάγκες θεωρούνται όλα τα άτομα που εμφανίζουν σοβαρή μειονεξία που προκύπτει από φυσική ή διανοητική βλάβη. Με βάση αυτή την θεώρηση έγινε η εξής ταξινόμηση (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009): - Το μειονέκτημα αποτελεί την απώλεια μιας φυσιολογικής ή ανατομικής λειτουργίας - Η ανικανότητα συνίσταται σε κάθε μερική ή ολική ελάττωση μιας ικανότητας να επιλέγουμε μια δραστηριότητα με ένα συγκεκριμένο φυσιολογικό τρόπο - Το ελάττωμα αποτελεί το αποτέλεσμα μιας ανεπάρκειας ή μιας ανικανότητας που περιορίζει ένα φυσιολογικού ρόλο (ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τους κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες) για το άτομο αυτό Άλλη μια θεώρηση σχετικά με τον ορισμό της αναπηρίας έγινε από το Συμβούλιο των υπουργών της Ε.Ο.Κ. και αναφέρει ότι τα άτομα με ειδικές ανάγκες είναι (Ζώνιου- Σιδέρη, 2009) : Τα άτομα με ανεπάρκειες ή μειονεξίες που οφείλονται σε σωματικές, διανοητικές ή ψυχικές βλάβες οι οποίες περιορίζουν ή αποκλείουν την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας, η οποία θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο. 20

21 Ο νόμος 3699/2008 (άρθρο 3) για την Ειδική Αγωγή και την Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ) εστιάζει κυρίως στην εκπαίδευση των ατόμων αυτών και αναφέρει ότι: «Μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται όσοι για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών προβλημάτων, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση, επηρεάζουν τη διαδικασία της σχολικής προσαρμογής και μάθησης». Πολλοί, λοιπόν, είναι οι ορισμοί που έχουν δοθεί σχετικά με το ζήτημα της αναπηρίας, οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται. Κατά συνέπεια, δεν είναι εύκολο να υιοθετηθεί ένας απόλυτος ορισμός μιας και αφορά ένα πολύπλοκο φαινόμενο που το διατρέχουν πολλές συνιστώσες Μοντέλα ερμηνείας της αναπηρίας Οι προσεγγίσεις της αναπηρίας ποικίλουν ανάλογα με τα μοντέλα που έχουν καταγραφεί και εντοπίζονται στην βιβλιογραφία (ιατρικό κοινωνικό - πολυδιάστατο). Ως τη δεκαετία του 1960 το κυρίαρχο μοντέλο που επικρατούσε στο χώρο της αναπηρίας ήταν το ατομικό/ιατρικό το οποίο υποστήριζε ότι η αναπηρία αποτελεί προσωπικό ζήτημα, ενώ κύριο αίτιο αποτελεί το σώμα το οποίο απαιτεί ιατρική φροντίδα. Επακόλουθα, η αναπηρία αποτελεί οποιαδήποτε απόκλιση από το φυσιολογικό (Κουτάντος, 2005). Απόρροια αυτής της αντίληψης, είναι ο μονομερής προσανατολισμός σε ιατρικές παρεμβάσεις, οι οποίες αποσκοπούν στη θεραπεία, στην αποκατάσταση και στην προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον του (ICF,2002). Η Ελευθερίου (2009) αναφέρει πως το συγκεκριμένο μοντέλο εφόσον αντιλαμβάνεται την αναπηρία ως ανεπάρκεια με την κατάλληλη ιατρική και εκπαιδευτική παρέμβαση βελτιώνονται οι επιπτώσεις. Το ιατρικό μοντέλο έχει ονομαστεί έτσι για δύο λόγους. Αρχικά, γιατί η αναπηρία μπορεί να διαγνωστεί από τον κλάδο της ιατρικής και δεύτερον γιατί η ανατροπή και το πέρασμα από τη δυσλειτουργία στο πλαίσιο του φυσιολογικού γίνεται μέσω της ιατρικής. Απόρροια αυτής της αντίληψης, είναι η εστίαση σε ιατρικές παρεμβάσεις με σκοπό τη θεραπεία, την αποκατάσταση και την προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον. Η 21

22 υιοθέτηση του ιατρικού-ατομικού μοντέλου για την αναπηρία, συνιστά το θεωρητικό υπόβαθρο για τη δημιουργία παράλληλων δομών και υπηρεσιών, που απευθύνονται αποκλειστικά στα άτομα με αναπηρία και οδηγούν στην ιδρυματοποίηση η οποία προωθεί την απομόνωση των ατόμων με αναπηρία από την υπόλοιπη κοινωνία και συνακόλουθα συμβάλλει στη διαδικασία της κοινωνικής περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού (ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ,2008). Το ιατρικό μοντέλο όπως είναι προφανές είχε κάποιες αδυναμίες και επικράτησε ως τη δεκαετία του 1960 όπου και έκανε την εμφάνισή του ένα άλλο μοντέλο ερμηνείας της αναπηρίας. Αυτό το μοντέλο αποτελεί το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, η αναπηρία δεν αποτελεί μια ατομική υπόθεση. Αντίθετα, λαμβάνεται υπόψη η κοινωνία και η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε βασικές δραστηριότητες της σύγχρονης κοινωνίας (Ελευθερίου,2009). Το συγκεκριμένο μοντέλο υποστηρίζει ότι η αναπηρία συνίσταται σε μια κοινωνική κατασκευή (Oliver, 1996). Παύει, δηλαδή, να είναι αποτέλεσμα του ίδιου του ατόμου και προέρχεται από συνθήκες που απορρέουν από την κοινωνική πραγματικότητα. Κάποιες πτυχές της κοινωνίας (θεσμοί, νόμοι, πεποιθήσεις κλπ) οδηγούν σε διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία. Έτσι, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από το άτομο στο ευρύτερο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον και αντίστοιχα οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία δεν θεωρούνται αποτέλεσμα των δικών τους ατομικών λειτουργικών περιορισμών, αλλά συνέπεια αδυναμίας της κοινωνίας να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των ατόμων αυτών. Το κοινωνικό περιβάλλον δημιουργεί τυπικούς ή/και άτυπους φραγμούς που εμποδίζουν τα άτομα με αναπηρία να λειτουργήσουν ισότιμα σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής (ΕΠΕΑΕΚ,2008). Η κοινωνία ενδεχομένως να δημιουργεί μια αναπηρία μέσα από τον τρόπο που είναι σχεδιασμένη, μέσα από τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που προέρχονται από την απόκλιση από το «φυσιολογικό» πρότυπο. Γι αυτό και το κοινωνικό μοντέλο εστιάζει στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας σε σεβασμό στα δικαιώματα και τη διαφορά και όχι ενός ακατάλληλου και περιορισμένου περιβάλλοντος (ICF,2002). Η ένταξη της κοινωνικής διάστασης στην έννοια της αναπηρίας, εισάγει τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επομένως την υποχρέωση της κοινωνίας να εξασφαλίσει την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής. Ως απόρροια του κοινωνικού μοντέλου, 22

23 διαμορφώνεται το υπόβαθρο για τις «ενεργητικές» πολιτικές οι οποίες στοχεύουν στη δημιουργία προϋποθέσεων για την κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία (ΕΠΕΑΕΚ,2008). Με το πέρασμα των χρόνων αναπτύχθηκε το πολυδιάστατο μοντέλο το οποίο επισημαίνει ότι η αντιμετώπιση κάθε αναπηρίας είναι ευθύνη τόσο της ιατρικής όσο και της κοινωνίας (Ελευθερίου,2009). Το πολυδιάστατο αυτό μοντέλο αποτελεί μια σύνθεση του ιατρικού και του κοινωνικού μοντέλου της αναπηρίας. Η αναπηρία αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο. Από τη μια μεριά αποτελεί ένα ζήτημα το οποίο αναφέρεται σε μια δυσλειτουργία του ατόμου και από την άλλη αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο. Χαρακτηρίζεται από την αλληλεπίδραση του ατόμου και του περιβάλλοντος στο οποίο το άτομο ζει και αναπτύσσεται. Ωστόσο, κάποιες πτυχές της αναπηρίας αφορούν αποκλειστικά το άτομο και άλλες εξ ολοκλήρου την κοινωνία στην οποία διαμορφώνεται από αυτό το άτομο. Η εμφάνιση του πολυδιάστατου μοντέλου για την αναπηρία, κάλυψε αφενός τη μονόπλευρη και περιοριστική προσέγγιση του ιατρικού μοντέλου, η οποία αντιμετωπίζει την αναπηρία ως ατομικόπροσωπικό πρόβλημα, αφετέρου την προσέγγιση του κοινωνικού μοντέλου, κατά την οποία η κοινωνία φέρει την κύρια ευθύνη για τα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία. Συνεπώς, τόσο το ιατρικό όσο και το κοινωνικό πρότυπο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την έννοια της αναπηρίας και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την ερμηνεία της (ICF,2002). Το πολυδιάστατο μοντέλο, λοιπόν, συνθέτει τα δύο μοντέλα που αναπτύχθηκαν παραπάνω ώστε να δημιουργηθεί μια οπτική σκοπιά η οποία θα καλύπτει τη βιολογική, την ατομική και την κοινωνική διάσταση της αναπηρίας. Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ερμηνεία της αναπηρίας στρέφεται από το ατομικό ζήτημα στον τρόπο δομής και οργάνωσης του κοινωνικού περιβάλλοντος με στόχο την πολυδιάστατη αντιμετώπιση των προβλημάτων των ατόμων με αναπηρία. 23

24 1.3. Δυσλειτουργίες όρασης Εννοιολογικός προσδιορισμός και ταξινομήσεις Ένα ζήτημα πρωταρχικής σημασίας είναι να δοθεί ένα πλαίσιο σχετικά με το οποίο ορίζονται τα προβλήματα όρασης και οι οπτικές δυσλειτουργίες. Η τύφλωση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η αδυναμία του οπτικού οργάνου να συλλαμβάνει οπτικά ερεθίσματα και οπτικές αναπαραστάσεις (Κυπριωτάκης, 1985, Κρουσταλάκης, 2000). Πρακτικά λοιπόν, ένα άτομο που δυσκολεύεται να δεχτεί οπτικά ερεθίσματα (π.χ. σκοτάδι, φως), αναπαραστάσεις και δυσκολεύεται να προσανατολιστεί στο χώρο ή να μάθει κάτι που απαιτεί την αίσθηση της όρασης αντιμετωπίζει οπτικές δυσλειτουργίες (Κυπριωτάκης, 1985). Μελετώντας τη βιβλιογραφία παρατηρήθηκε ότι έχουν καταγραφεί τόσο ιατρικοί όσο και εκπαιδευτικοί ορισμοί της τύφλωσης και των οπτικών δυσλειτουργιών εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των οπτικών διαταραχών. Αυτό είναι κάτι που δυσχεραίνει την ταξινόμηση των αισθητηριακών προβλημάτων όρασης (Κρουσταλάκης, 2000) Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι τα αισθητηριακά προβλήματα και συγκεκριμένα αυτά της όρασης έχουν τόσο ιατρικό όσο και εκπαιδευτικό ορισμό. Η κλινική ταξινόμηση γίνεται με βάση την οπτική οξύτητα και την καθαρότητα της όρασης, αλλά και το εύρος του οπτικού πεδίου (Πολυχρονοπούλου, 2012). Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ιατρική Ένωση: «τυφλό είναι το άτομο του οποίου η κεντρική οπτική οξύτητα δεν υπερβαίνει τα 20/200 ή 2/20 στο καλύτερο μάτι, ύστερα από την καλύτερη δυνατή ιατρική παρέμβαση. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία το ποσοστό όρασης πρέπει να κάτω του 1/20» (Κατσούλης & Χαλικιά, Διαναπηρικός Οδηγός επιμόρφωσης, 2007: 5). Μερικώς βλέποντα θεωρούνται τα άτομα των οποίων «η οπτική οξύτητα με διόρθωση είναι μεταξύ 20/70 με 20/200 ύστερα από την καλύτερη δυνατή ιατρική παρέμβαση (Κατσούλης & Χαλικιά, Διαναπηρικός Οδηγός επιμόρφωσης, 2007:6). Η ορολογία που έχει επικρατήσει στον κλάδο της Ειδικής Αγωγής περιλαμβάνει τον εκπαιδευτικό ορισμό των οπτικών δυσλειτουργιών. Ο Heward (2011) αναφέρει μια Νομοθετική Πράξη για την Εκπαίδευση των Ατόμων με Αναπηρίες και συγκεκριμένα συνδέει την όραση με τη μάθηση επισημαίνοντας ότι: «Διαταραχή της όρασης, συμπεριλαμβανομένης της τύφλωσης, σημαίνει μια δυσλειτουργία της όρασης, η οποία, 24

25 ακόμα και με διόρθωση, επηρεάζει αρνητικά την εκπαιδευτική επίδοση του παιδιού.» (Heward, 2011:408). Σύμφωνα με άλλον εκπαιδευτικό ορισμό (Κατσούλης & Χαλικιά, Διαναπηρικός Οδηγός επιμόρφωσης, 2007:6): «Τυφλά θεωρούνται τα άτομα εκείνα, τα οποία ύστερα από την καλύτερη δυνατή ιατρική παρέμβαση, λόγω των προβλημάτων όρασης είναι απαραίτητο να διδαχτούν με τη μέθοδο Braille ή με ακουστικές μεθόδους». Τα μερικώς βλέποντα άτομα σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό ορισμό είναι όσα, «ύστερα από την καλύτερη δυνατή ιατρική παρέμβαση μπορούν να διαβάσουν κείμενα με μεγάλα τυπογραφικά στοιχεία ή με τη βοήθεια μεγεθυντικών οργάνων και συσκευών». Η εκπαιδευτική ταξινόμηση, λοιπόν, περιλαμβάνει δύο κατηγορίες ατόμων με οπτικό μειονέκτημα. Από τη μία μεριά τα άτομα με ολική τύφλωση που για τους εκπαιδευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται εναλλακτικοί τρόποι διδασκαλίας και από την άλλη τα άτομα με κάποια δυσλειτουργία στην όραση που εξασκούνται στην ανάγνωση του έντυπου λόγου (Κρουσταλάκης,2000) Αιτίες διαταραχών όρασης Εστιάζοντας στις αιτίες που ενδεχομένως προκαλούν δυσλειτουργίες στην αίσθηση της όρασης, είναι σημαντικό να αναφερθούν τόσο τα εγγενή όσο και επίκτητα χαρακτηριστικά που οδηγούν στα αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Ξεκινώντας από τα κληρονομικά αίτια πρέπει να αναφερθούν ορισμένες παθήσεις που προκαλούν βλάβη στο οπτικό σύστημα οδηγώντας στην ολική ή τη μερική απώλεια όρασης. Η εκφύλιση της ώχρας κηλίδας ή γεροντική τύφλωση αποτελεί μια ασθένεια που σχετίζεται με την ηλικία. Η ασθένεια αυτή προσβάλλει το οπτικό σύστημα και βαθμιαία επιδρά στην κεντρική όραση του ατόμου. Το σωληνοειδές οπτικό πεδίο ή περιφερειακή τύφλωση αποτελούν δύο όρους οι οποίοι υποδεικνύουν κάποια πάθηση στον αμφιβληστροειδή που οδηγεί στην απώλεια της περιφερειακής όρασης. Η περιφερειακή όραση είναι αυτή που βοηθά το άτομο να βλέπει σε αμυδρό φως. Γι αυτό τα άτομα που έχουν σωληνοειδές οπτικό πεδίο πάσχουν από «νυχτερινή τύφλωση». 25

26 Σύμφωνα με την Πανελλήνια Ένωση Αμφιβληστροειδοπαθών, δύο αιτίες που περιορίζουν το οπτικό πεδίο είναι η μελαγχρωστική αμφιβληστροειδίτιδα που αποτελεί αιτία του συνδρόμου Usher και το γλαύκωμα, που οφείλεται στην αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης η οποία επηρεάζει αρνητικά την αίσθηση της όρασης (Heward, 2011). Ο καταρράκτης αποτελεί μια συχνή αιτία οπτικών δυσλειτουργιών που εμφανίζεται κυρίως στις μεγαλύτερες ηλικίες και συνοδεύεται από τη θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού, κάτι που δυσχεραίνει την όραση (Κρουσταλλάκης, 2005). Επιπλέον, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (Athens Eye Hospital, χ.χ.), δηλαδή, η προσβολή των αγγείων του αμφιβληστροειδούς των ατόμων που πάσχουν από διαβήτη, παρακωλύουν σταδιακά την όραση. Εφόσον δεν υπάρχουν συμπτώματα στα αρχικά στάδια, αν δεν διαγνωστεί και δεν αντιμετωπιστεί, οι συνέπειες για την όραση μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Άλλες δύο παθήσεις που παρεμποδίζουν την όραση είναι η συγγενής αμαύρωση Leber και η ασθένεια Stargardt. Η συγγενής αμαύρωση Leber εμφανίζεται στην παιδική ηλικία και εμφανίζει συμπτώματα φωτοφοβίας, νυσταγμού, υπερμετρωπίας και έντονου τριψίματος των οφθαλμών. Η νόσος ενδέχεται να κληρονομηθεί ή μπορεί να οφείλεται σε κάποια γενετική μετάλλαξη ( Leber Congenital Amaurosis, 2010). Αντίστοιχα, η ασθένεια Stargardt, ή νεανική τυφλότητα, αποτελεί μια δυστροφία της ώχρας κηλίδας. Εμφανίζεται μεταξύ 6 και 20 ετών και προκαλεί σταδιακή απώλεια της κεντρικής όρασης. Και αυτή η πάθηση οφείλεται σε μετάλλαξη των γονιδίων που την προκαλούν (American Macular Degeneration Foundation, χ.χ.). Συνεχίζοντας με τα επίκτητα αίτια είναι απαραίτητο να υπογραμμιστεί ότι οι αιτίες αυτές μπορούν να διαχωριστούν σε προγεννητικές, περιγεννητικές και μεταγεννητικές. Μια από τις βασικές προγεννητικές αιτίες που μπορεί να προκαλέσει απώλεια στην όραση είναι οι μολυσματικές ασθένειες κατά την κύηση του πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης όπως είναι η ερυθρά. Σημαντικός, επίσης, θεωρείται ο τραυματισμός στο κεφάλι κατά τη διαδικασία του τοκετού, ενώ στις μεταγεννητικές αιτίες μπορούν να συμπεριληφθούν οι μολυσματικές ασθένειες της βρεφικής και της παιδικής ηλικίας όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα κατά τις οποίες προκαλείται σταδιακά βλάβη στον εγκέφαλο και μπορεί να βλάψει ακόμα και το οπτικό σύστημα. Στις αιτίες που προκαλούν μερική ή ολική απώλεια της όρασης θα μπορούσαν να 26

27 συμπεριληφθούν και κάποιες διαθλαστικές ανωμαλίες που δεν έχουν αντιμετωπιστεί άμεσα όπως η μυωπία, η πρεσβυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός, κάποιοι σοβαροί τραυματισμοί ή δηλητηριάσεις, οι διαταραχές στο μεταβολισμό και τέλος οι κακοήθεις αλλαγές του οπτικού οργάνου (Κυπριωτάκης, 1985). Πέρα από τις παθήσεις που αναφέρθηκαν πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχει ένα μεγάλο εύρος από οπτικές βλάβες και δυσλειτουργίες οι οποίες μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις κατηγορίες (Κρουσταλάκης, 2000): 1. Διάφορες μορφές τύφλωσης αμβλυωπία 2. Διαθλαστικές δυσλειτουργίες (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) 3. Διαταραχές της οφθαλμικής κινητικότητας (στραβισμός ή αλληθωρισμός, ετεροφορία, νυσταγμός) 4. Διαταραχές της αίσθησης των χρωμάτων (ολική αχρωματοψία, μερική αχρωματοψία δυσχρωματοψία, φωτοφοβία) 5. Άλλες παθήσεις που προωθούν οπτικές διαταραχές (ινοπλασία του αμφιβληστροειδούς, συγγενής τοξοπλάσμωση, αλμπινισμός κλπ) Χαρακτηριστικά ατόμων με διαταραχές όρασης Η έλλειψη μιας βασικής αίσθησης όπως, είναι αυτή της όρασης, οδηγεί σε κάποια προβλήματα στο γνωστικό, τον κινητικό και τον κοινωνικό τομέα. Όσον αφορά το γνωστικό τομέα είναι χαρακτηριστικό ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης αντιμετωπίζουν αδυναμία δημιουργίας οπτικών αναπαραστάσεων. Αυτό σημαίνει ότι για να δημιουργήσουν μια αντίληψη για τον κόσμο, βασίζονται στις άλλες αισθήσεις που έχουν. Επιπλέον, μαθαίνουν έννοιες διαισθητικά, χωρίς να είναι σε θέση να δημιουργήσουν αναπαραστάσεις για τη συγκεκριμένη έννοια, όπως οι άνθρωποι με φυσιολογική όραση (Κυπριωτάκης, 1985). Μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι υπάρχει παρόμοια νοητική ανάπτυξη των παιδιών με σοβαρά προβλήματα όρασης σε σύγκριση με τα παιδιά με φυσιολογική όραση. Τέτοιου είδους αισθητηριακά προβλήματα, δηλαδή, δεν οδηγούν σε μείωση του δείκτη νοημοσύνης (Στασινός, 2016). Στον αντίποδα βρίσκεται μια άλλη ομάδα ερευνητών η οποία υποστηρίζει ότι οι οπτικές δυσλειτουργίες παρεμποδίζουν τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού εξαιτίας της περιορισμένης κατηγοριοποίησης - ταξινόμησης των εμπειριών, 27

28 τον περιορισμένο έλεγχο του περιβάλλοντος και της περιορισμένης αντιληπτικότητας του κόσμο μέσω της όρασης (Πολυχρονοπούλου, 2012). Εστιάζοντας έπειτα στη γλωσσική πρέπει να επισημανθεί ότι τα προβλήματα που αφορούν την αίσθηση της όρασης δεν επηρεάζουν την ικανότητα κατανόησης και χρήσης της γλώσσας. Ωστόσο, ένα άτομο με τύφλωση εκ γενετής μαθαίνει τη γλώσσα μέσω της ακοής αλλά δεν έχει την ικανότητα να κατανοεί το αντικείμενο το οποίο ονομάζει. Αντίστοιχα, η οπτική επικοινωνία με διάφορα πράγματα είναι πραγματικά δύσκολη ή/και παντελώς αδύνατη (Κυπριωτάκης, 1985). Παρά το γεγονός ότι η κατάκτηση της γλώσσας στα άτομα με προβλήματα όρασης και οπτικές αναπηρίες η γλώσσα κατακτάται σχετικά εύκολα μέσω της ακουστικής οδούς, ενδέχεται να προκύψουν ιδιαιτερότητες στο λόγο και την ομιλία. Τέτοιες ιδιαιτερότητες θα μπορούσαν να είναι η περιορισμένη φωνητική ποικιλία, η έλλειψη φωνητικού τόνου, η μεγαλύτερη ένταση φωνής και ο περιορισμένος μη λεκτικός σωματικός κώδικας που αφορά τις χειρονομίες και την κινητική έκφραση (Κρουσταλάκης,2000). Όλα αυτά που αναφέρθηκαν πιθανώς να οδηγούν και σε μαθησιακές δυσκολίες ή να δυσχεραίνουν τη μάθηση σε αντικείμενα που η όραση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο (Κυπριωτάκης, 1985). Άλλος ένας τομέα που τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες είναι ο ψυχοκινητικός τομέας. Στον ψυχοκινητικό τομέα εντοπίζεται η κινητικότητα και ο προσανατολισμός. Είναι χρήσιμο σε αυτό το σημείο να γίνει μια διάκριση μεταξύ των εννοιών της κινητικότητας και του προσανατολισμού. Η κινητικότητα αφορά την ικανότητα του ατόμου να κινείται μέσα στο περιβάλλον του (Κουτάντος, 2005). Ο προσανατολισμός αφορά την επίγνωση της θέσης που καταλαμβάνει το σώμα του ατόμου στο χώρο σε σχέση με άλλα αντικείμενα που το περιβάλλουν (Κουτάντος,2005). Στον ψυχοκινητικό τομέα συνεπώς διαπιστώνεται μια βραδύτητα, μια ενδεχόμενη καθυστέρηση στη βάδιση. Επιπλέον, τα παιδιά που έχουν κάποια συγγενή αμβλυωπία διατηρούν την «εμβρυακή στάση» ιδίως στα άνω άκρα και διστάζουν να εξερευνήσουν το χώρο γύρω τους για να αποκτήσουν απτικές εμπειρίες (Κρουσταλάκης, 2000). Επιπλέον, συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο βάδισμα και στη στάση του σώματός τους εξαιτίας της περιορισμένης αντίληψης του χώρου (Κυπριωτάκης, 1985), ενώ ταυτόχρονα παρατηρούνται και δυσχέρειες σε δεξιότητες αδρής κινητικότητας όπως είναι η ισορροπία. (Heward, 2011). Για να αντεπεξέλθουν, λοιπόν, καλύτερα τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν το λευκό μπαστούνι 28

29 για την ευκολότερη μετακίνησή τους, κάτι που απαιτεί συστηματική εκπαίδευση σε αυτό από μικρή ηλικία για τη χρήση του, καθώς διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον προσανατολισμό στην κοινωνία και την ανεξαρτητοποίηση των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης (Κυπριωτάκης, 1985). Ολοκληρώνοντας τα χαρακτηριστικά των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες, πρέπει να αναφερθεί η επίδραση των αισθητηριακών προβλημάτων όρασης στον κοινωνικόσυναισθηματικό τομέα. Η μη λεκτική επικοινωνία, όπως είναι γνωστό, αποτελεί τη βάση της συναισθηματικής ανάπτυξης. Κατά συνέπεια, τα άτομα που αντιμετωπίζουν οπτικές διαταραχές δυσκολεύονται στην κοινωνική προσαρμογή και αλληλεπίδραση (Πολυχρονοπούλου, 2012). Επιπλέον, τα άτομα αυτά δεν αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες μέσω μίμησης εξαιτίας ελλιπών, διφορούμενων ή δυσνόητων πληροφοριών που λαμβάνουν από το περιβάλλον και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα παιχνίδια που στηρίζονται σε χειρονομίες και σε νεύματα (Heward, 2011). Τέλος, έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης συνήθως ασχολούνται με παθητικές δραστηριότητες, δηλαδή, με το να ακούν μουσική ή να μιλούν στο τηλέφωνο. Μια έρευνα της Πολυχρονοπούλου έδειξε ότι τα κύρια προβλήματα των φοιτητών με οπτική ανεπάρκεια στο πανεπιστήμιο αφορούν την έλλειψη ισότιμης πρόσβασης στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και την απουσία τους από την συλλογική, πολιτισμική και κοινωνική ζωή (Πολυχρονοπούλου, 2004 όπως αναφέρεται στο Πολυχρονοπούλου 2012). Πολλές φορές, λοιπόν, τα άτομα που αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες έρχονται σε δύσκολη θέση στην αλληλεπίδραση με το κοινωνικό περιβάλλον καθώς ενδέχεται να υπάρχουν περιορισμοί στον κοινωνικό περίγυρο και συγκεκριμένα αδυναμία κοινωνικών συναναστροφών. Αυτά με τη σειρά τους οδηγούν στη δημιουργία συναισθημάτων κατωτερότητας και τη μειωμένη αυτοεκτίμηση των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες (Κυπριωτάκης,1985) Η εκπαίδευση των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης Η εκπαίδευση των μαθητών με κάποια οπτική ανεπάρκεια απαιτεί την εφαρμογή της αρχής της συμπερίληψης ή αλλιώς της ολιστικής εκπαίδευσης (Στασινός, 2016). Τα τελευταία χρόνια η σχολική ενσωμάτωση ένταξη συνεκπαίδευση επικρατεί σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης. Η συνεκπαίδευση συνίσταται στην προσπάθεια για συνύπαρξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με μαθητές που δεν έχουν 29

30 προβλήματα όρασης στα σχολεία όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης με την παροχή ειδικής παιδαγωγικής βοήθειας και υποστήριξης από εξειδικευμένους επιστήμονες. Η συνεκπαίδευση αυτή, συμπεριλαμβάνει τόσο τη συνδιδασκαλία, όσο και τη συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες με στόχο τη συνεργασία και τη κοινωνική συναναστροφή των μαθητών με αισθητηριακά προβλήματα όρασης με τους τυπικούς μαθητές, αλλά και την ανάπτυξη του αισθήματος ότι οι μαθητές με προβλήματα όρασης είναι αναπόσπαστα μέλη της σχολικής αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας. Πιο αναλυτικά η παιδαγωγική της συνεκπαίδευσης προωθεί τις ιδιαίτερες δυνατότητες των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες για να διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Επιπλέον, υποστηρίζει την ανταλλαγή εμπειριών και την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων με τους άλλους σύμφωνα με τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης για την ομαλή συμβίωση όλων των ατόμων. Τέλος, η συνεκπαίδευση επικεντρώνεται όχι στο πρόβλημα αλλά στην αντιμετώπισή του με ειδικές παιδαγωγικές μεθόδους και μέσα. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι η συνεκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη σύγχρονη παιδαγωγική αποτελεί μια πολύ σημαντική μεταρρύθμιση του παραδοσιακού συστήματος και γι αυτό θα πρέπει να ενσωματώνεται σε αυτό ώστε να είναι πιο αποτελεσματικό (Λιοδάκης, 2000). Η εκπαίδευση ενός μαθητή με οπτικές δυσλειτουργίες μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική με τη χρήση ηλεκτρονικού και τεχνικού υποστηρικτικού εξοπλισμού που μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευσή τους. Ο σχεδιασμός και η οργάνωση της εκπαιδευτικής πράξης καθώς και η χρήση των τεχνικών μέσων που διευκολύνουν τη διαδικασία της μάθησης θα πρέπει να αποβλέπουν στην ενίσχυση των γνωστικών δομών του μαθητή μέσα από μη οπτικές διαδικασίες και την ενεργό τους συμμετοχή σύμφωνα με το πλαίσιο της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης (Στασινός, 2016). Κατά την εκπαίδευση των μαθητών με οπτική ανεπάρκεια πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση (Στασινός, 2016): - Στη χρήση του γραμμικού συστήματος ανάγνωσης και γραφής Braille - Στη χρήση της υπολειμματικής οπτικής ικανότητας - Στην καλλιέργεια των ακουστικών δεξιοτήτων και - Στην εξάσκηση της κινητικότητας και του προσανατολισμού στο χώρο. 30

31 Γραμμικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής Braille Το σύστημα Braille αποτελεί το γραμμικό σύστημα με το οποίο μπορούν και εξασκούνται στην ανάγνωση κι τη γραφή τα άτομα με οπτικές διαταραχές. Αποτελεί το πρωταρχικό μέσο γραμματισμού των τυφλών ατόμων και συνίσταται σε ένα απτικό σύστημα στο οποίο τα γράμματα, οι αριθμοί και άλλα σύμβολα αναπαρίστανται μέσω ανάγλυφων κουκίδων (Heward, 2011). Η βάση του είναι το «εξάστιγμο»: έξι ανάγλυφες κουκκίδες, τοποθετημένες ανά τρεις σε δυο στήλες, όπως το έξι στο ζάρι. Από αυτές τις 6 κουκίδες προκύπτουν 63 συνδυασμοί με τους οποίους αναπαριστούμε το αλφάβητο, τα σημεία στίξης, τους αριθμούς και άλλα σύμβολα (Κατσούλης & Χαλικιά, 2007). Παρακάτω δίνεται το ελληνικό αλφάβητο και οι αριθμοί του γραμμικού συστήματος Braille. Εικόνα 1: Το ελληνικό αλφάβητο του συστήματος Braille Πηγή: 31

32 Εικόνα 2: Οι αριθμοί στο σύστημα Braille Πηγή: Το πιο διαδεδομένο μέσο της γραφής Braille αποτελεί η γραφομηχανή Perkins Brailler. Η γραφομηχανή αυτή μοιάζει πολύ με την κοινή γραφομηχανή, με τη διαφορά ότι έχει μόνο έξι βασικά πλήκτρα. Το καθένα από τα πλήκτρα αντιστοιχεί και σε μια κουκίδα του εξάστιγμου. Πέρα από τα πλήκτρα που αντιστοιχούν στις κουκίδες υπάρχει και το μεσαίο πλήκτρο του διαστήματος. Κάθε άτομο που χρησιμοποιεί τη γραφομηχανή Braille πατάει ταυτόχρονα τα πλήκτρα αναλόγως με το τι θέλει να αποτυπώσει και το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι οι ανάγλυφες κουκίδες στο φύλλο χαρτιού το οποίο ενσωματώνεται στη γραφομηχανή (Κατσούλης & Χαλικιά, 2007) Χρήση υπολειμματικής οπτικής ικανότητας Πολλοί μαθητές με οπτικές δυσλειτουργίες ενδέχεται να έχουν μια υπολειπόμενη οπτική ικανότητα και να μην έχουν χάσει εντελώς την όρασή τους. Στην εκπαίδευσή τους κρίνεται ιδιαίτερα χρήσιμο οι μαθητές να χρησιμοποιούν την όρασή τους κυρίως για την ανάγνωση. Κατά συνέπεια, ο εκπαιδευτικός οφείλει να ενθαρρύνει τους μαθητές να χρησιμοποιούν την υπολειμματική οπτική τους ικανότητα. Εξάλλου από πολύ παλιά, έρευνες έδειξαν ότι οι μαθητές με κάποια οπτική δυσλειτουργία μπορούν να χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη ευχέρεια ένα παραδοσιακό κείμενο για την ανάγνωσή του παρά να χρησιμοποιούν κείμενα σε μορφή Braille. Αυτό συμβαίνει λόγω της μεγαλύτερης προσβασιμότητας σε παραδοσιακά κείμενα, της μεγαλύτερης ταχύτητας στην ανάγνωση παραδοσιακών κειμένων και στην ικανότητα νου αναγνώστη να σχηματοποιεί το κείμενο που έχει διαβάσει (Hanninem, 1975). 32

33 Για την ανάγνωση των παραδοσιακών κειμένων από τα άτομα με υπολειπόμενη όραση. χρησιμοποιούνται βιβλία στα οποία τα γράμματα είναι μεγεθυνμένα. Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται μεγεθυντικοί φακοί ή χάρη στη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας χρησιμοποιούνται λογισμικά και ψηφιακά μέσα που μεγεθύνουν τα γράμματα ώστε να διευκολύνουν την ανάγνωση κειμένων στον ηλεκτρονικό υπολογιστή (Στασινός, 2016) Καλλιέργεια ακουστικών δεξιοτήτων Όπως αναφέρθηκε όσο μεγαλύτερη είναι η απώλεια της όρασης τόσο πιο απαραίτητη γίνεται η ανάπτυξη των ακουστικών δεξιοτήτων για την καλύτερη προσαρμογή στο περιβάλλον και στην κοινωνία γενικότερα. Οι καλές ακουστικές δεξιότητες βοηθούν το άτομο στην ανάπτυξη χωρικής αντίληψης και κατ επέκταση στην ανάπτυξη της κινητικότητας και του προσανατολισμού. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να καλλιεργήσει αυτές τις δεξιότητες σε φυσικές συνθήκες, ώστε μέσα από τη βιωματική μάθηση ο μαθητής να αναγνωρίζει και να μιμείται ήχους της φύσης (Πολυχρονοπούλου, 2012). Εναλλακτικά, άλλες μέθοδοι για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων της ακοής αποτελούν τα μαγνητόφωνα, τα ομιλούντα βιβλία και τα ψηφιακά μέσα που μετατρέπουν το κείμενο σε φωνούμενο λόγο. Πολλές φορές, όμως, οι τεχνικές αυτές καλλιεργούν μεν τις δεξιότητες της ακοής αλλά καθιστούν τα άτομα με οπτικές διαταραχές να μη χρησιμοποιούν την υπολειπόμενη οπτική τους ικανότητα (Στασινός, 2016) Εξάσκηση της κινητικότητας και του προσανατολισμού στο χώρο Η άσκηση ενός ατόμου με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις κινητικές δεξιότητες είναι πάρα πολύ σημαντική για την προσαρμογή του ατόμου αυτού στην κοινωνία καθώς του παρέχει ανεξαρτησία και επιδρά θετικά στην ψυχοσύνθεσή του. Τα άτομα με σοβαρή οπτική ανεπάρκεια εξασκούνται στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό από πολύ μικρή ηλικία, πριν καν ξεκινήσουν το σχολείο και τη συστηματική εκπαίδευσή τους (Πολυχροοπούλου, 2012). 33

34 Για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της κινητικότητας και του προσανατολισμού κατά την εκπαίδευσή τους προτείνονται: 1. Η πλαισίωση από ένα άτομο σε ρόλο συνοδού. Αυτό παρέχει μεν σε μεγάλο βαθμό ασφάλεια στο άτομο που το έχει ανάγκη όμως δεν μαθαίνει επαρκώς να στηρίζεται στην δικές του δυνατότητες για την ομαλή ένταξη στην κοινωνία λόγω της εξάρτησης με το συνοδό (Cutter,2007). 2. Η χρήση εκπαιδευμένου σκύλου-οδηγού. Οι σκύλοι-οδηγοί είναι άρτια εκπαιδευμένοι και υπακούν σε όλες τις εντολές που δίνονται από το άτομο που «υπηρετούν» (Blash, WeIsh & Wiener, 1997). Πέρα από την εκτέλεση των εντολών, οι σκύλοι-οδηγοί προστατεύουν από κινδύνους τα άτομα που συνοδεύουν. Για παράδειγμα, βοηθούν το άτομο με οπτική αναπηρία να περάσει ένα δρόμο απέναντι σε ένα φανάρι χωρίς να διακινδυνεύσει. Οι σκύλοι- οδηγοί δεν προτείνονται για μικρά παιδιά εξαιτίας της μεγάλης κατασκευής τους, της ταχύτητας που αναπτύσσουν και της καθημερινής φροντίδας που χρειάζονται (Στασινός, 2016). 3. Η χρήση του λευκού μπαστουνιού. Η λευκή ράβδος αποτελεί πολύ σημαντική βοήθεια για τα άτομα που αντιμετωπίζουν δυσλειτουργίες στην όραση. Εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία να το χρησιμοποιούν ώστε να εντοπίζουν τα εμπόδια, τις αλλαγές του εδάφους και οτιδήποτε άλλο εμποδίζει την κίνηση των ατόμων αυτών (Cutter,2007). 4. Η χρήση πρωτοποριακών ηλεκτρονικών μέσων όπως είναι τα ηχητικά γυαλιά, ο ηχητικός φακός που εκπέμπει χαρακτηριστικό ήχο στο άτομο που το χρησιμοποιεί και ο ηχητικός ανιχνευτής δρόμου που φοριέται σαν περιδέραιο και εντοπίζει κάποιο εμπόδιο αντικείμενο εκπέμποντας έναν χαρακτηριστικό ήχο. Πολλά από αυτά τα μέσα βρίσκονται ακόμα σε αρχικό στάδιο αλλά η χρήση τους σίγουρα θα διευκολύνει τη ζωή όλων των ατόμων που τα έχουν ανάγκη (Στασινός, 2016). 34

35 Κεφάλαιο 2: Βασικοί ορισμοί των Social Media 2.1. Το πέρασμα από το Web 1.0 στο Web Participate Το φαινόμενο της κοινωνικής δικτύωσης μέσω διαδικτύου παραμένει επίκαιρο, λόγω της δυναμικής του εξέλιξης. Είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει έντονα το κοινωνικό γίγνεσθαι αλλά και την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια (Kaplan & Haenlein 2009, Zhang 2010) και αυτό γιατί τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας έχουν δώσει τη θέση τους στα μέσα ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης τα οποία αποτελούν παράγωγο του Web 2.0. Το διαδίκτυο, όπως είναι γνωστό, αριθμεί πλέον κάποια δις εκατομμυρίων χρηστών σε όλο τον κόσμο. Η δημοτικότητά του εκτοξεύθηκε στα ύψη κατά τη δεκαετία του 90 επιτρέποντας μια μονόδρομη επικοινωνία μεταξύ των δημιουργών των εφαρμογών και των χρηστών τους. Ο παγκόσμιος ιστός, γνωστός και ως Web 1.0, ο οποίος χαρακτηριζόταν από τη στατικότητα των ιστοσελίδων, πλέον έχει αλλάξει δομή και έχει προσανατολιστεί στα νέα δεδομένα που προσφέρουν οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Thackeray, Neiger, Hanson, MacKenzie, 2008). Ήδη από το 1999 ο DiNucci είχε προβλέψει την εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού και ότι από τη στατικότητα που προσέφερε το Web 1.0 θα οδηγούμασταν σε έναν πιο διαδραστικό ιστοχώρο, αυτόν του Web 2.0, ο οποίος αποτελεί την αρχή για τη συμμετοχή των χρηστών στις εφαρμογές του Διαδικτύου (DiNucci, 1999). Ο όρος Web 2.0 καθιερώθηκε από τον O Reilly (2005) ο οποίος υποστήριξε ότι το Web 2.0 αποτελεί την εξέλιξη του Web 1.0 και μελετά τη διαμόρφωση και την αξιοποίηση της νέας δομής του Παγκόσμιου Ιστού. Πιο συγκεκριμένα, το Διαδίκτυο δεν αποτελεί μια πλατφόρμα που δημιουργείται από μεμονωμένα άτομα με στόχο τη μονόδρομη επικοινωνία. Αντίθετα, αποτελείται από ποικιλία εφαρμογών και τροποποιείται χάρη στη διάδραση των χρηστών. Με αυτόν τον τρόπο ο παγκόσμιος ιστός μετουσιώνεται σε ένα συμμετοχικό εργαλείο που προάγει πλέον την αμφίδρομη επικοινωνία και ενημέρωση (Kaplan & Haenlein, 2009d). Σύμφωνα με τον Jenkins και άλλους (2009), το Web 2.0 αποτελεί ένα συμμετοχικό εργαλείο που ενδέχεται να συμβάλει στην ύπαρξη ενός παγκόσμιου πολίτη, ο οποίος θα συνεργάζεται και θα επικοινωνεί με πολίτες όλου του κόσμου, σε ποικίλα πλαίσια, 35

36 καθώς στον Παγκόσμιο Ιστοχώρο δεν υφίστανται γεωγραφικοί, κοινωνικοί και πολιτικοοικονομικοί φραγμοί. Τα εργαλεία του Web 2.0 παρουσιάζουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά τα οποία συνοψίζονται ως εξής (Miller, 2005): - Η ελευθερία δεδομένων - Η συμμετοχή - Η επικοινωνία - Η εμπιστοσύνη Είναι εμφανές, λοιπόν, ότι ο χρήστης δεν είναι απλώς ένας παρατηρητής των δεδομένων αλλά έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί δεδομένα, να τα μοιράζεται και να επικοινωνεί με άλλους χρήστες του Διαδικτύου. Δεν αποτελεί, δηλαδή, έναν παθητικό δέκτη πληροφοριών του κυβερνοχώρου αλλά τίθεται στο επίκεντρο της αμφίδρομης σχέσης τεχνολογικών εφαρμογών και χρηστών. Όπως αναφέρθηκε οι χρήστες του διαδικτύου μπορούν να αποτελέσουν πολίτες του κόσμου και να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Έτσι, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το Web 2.0 αποτελεί μια κοινωνική στάση και όχι απλά μια τεχνολογία. Αυτό με τη σειρά του δίνει τη θέση του στον όρο Social Web ο οποίος υπερτονίζει την κοινωνική διάσταση του Διαδικτύου και των κοινωνικών σχέσεων που λαμβάνουν χώρα στους διαδικτυακούς ιστότοπους που αποτελούν πλέον μια μορφή Social Media (Davis, 2005). Συνεπώς, με τη στροφή προς την κοινωνική διάσταση του Διαδικτύου φαίνεται να έχουμε περιέλθει στην εποχή του Κοινωνικού ή Συμμετοχικού Ιστού (Participate Web). Ένα βασικό χαρακτηριστικό του Participate Web είναι το User Generated Content που χαρακτηρίζεται ως το σύνολο των τρόπων με τους οποίους τα άτομα κάνουν χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό περιλαμβάνει όλα τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την ενημέρωση όπως είναι η εικόνα, ο ήχος, το κείμενο, κλπ, παράγεται από απλούς χρήστες και όχι εξειδικευμένους επαγγελματίες και είναι αποτέλεσμα συνεργασίας και δημιουργίας των χρηστών (Krumm, Davies & Narayanaswami, 2008). 36

37 2.2. Κοινωνικά δίκτυα. Βασικοί ορισμοί. Οι Walker, MacBride & Vachon (1977), όρισαν ως «κοινωνικό δίκτυο» το άθροισμα των προσωπικών επαφών μέσω των οποίων το άτομο διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή στις υπηρεσίες, έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και δημιουργεί νέες κοινωνικές επαφές. Τα κοινωνικά δίκτυα συνήθως αποτελούνται από τα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και τους σημαντικούς «άλλους» της βιογραφίας του ατόμου (π.χ. εκπαιδευτικοί). Τα κοινωνικά δίκτυα αναφέρονται ουσιαστικά στις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου, στον τρόπο με τον οποίο αυτά τις αντιλαμβάνονται και τις αξιολογούν (Παπάνης, Γιαβρίμης, Βίκη & Παπάνης, 2011). Κοινωνική δικτύωση είναι η σύσταση και αξιοποίηση κοινοτήτων ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα. Γενικότερα, ως κοινωνικό δίκτυο (social network) ορίζεται κάθε δίκτυο σχέσεων και αλληλεπιδράσεων (Σωτηριάδου & Παπαδάκης, 2012). Ο Millardo (1988) ορίζει ως κοινωνικό δίκτυο μια ομάδα ατόμων που γνωρίζουν και αλληλεπιδρούν με ένα συγκεκριμένο άτομο στόχο ή ζευγάρι». Ένας ακόμα αποδεκτός εννοιολογικός ορισμός των κοινωνικών δικτύων δίνεται από τους Brass, Butterfield & Skaggs (1998) οι οποίοι υποστηρίζουν ότι τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν ένα σύνολο παραγόντων (άνθρωποι, οργανισμοί, κτλ) και μια σειρά από δεσμούς(φιλίες, χρηματικές συναλλαγές κ.τ.λ.) που αντιπροσωπεύουν κάποια σχέση ανάμεσα στους παράγοντες. Τα κοινωνικά δίκτυα λοιπόν σήμερα παραδίνουν την σκυτάλη στα online κοινωνικά δίκτυα ή αλλιώς στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Οι Boyd & Ellison (2008) ορίζουν τα online κοινωνικά δίκτυα σαν web-based υπηρεσίες που παρέχουν την δυνατότητα στα άτομα πρώτον να κατασκευάσουν ένα δημόσιο ή ημιδημόσιο προφίλ μέσα σε ένα οριοθετημένο σύστημα, δεύτερον να δημιουργήσουν μια λίστα με άλλους χρήστες με τους οποίους μοιράζονται μια σύνδεση και τρίτον να προβάλλουν και να διανείμουν την λίστα των συνδέσεων τους καθώς και αυτών που δημιουργήθηκαν από άλλους μέσα στο σύστημα. Ένας πιο πρόσφατος ορισμός δίδεται από τους Kwon & Wen (2010) αναφορικά με τα online κοινωνικά δίκτυα. Χαρακτηριστικά δηλώνουν πως τα online κοινωνικά δίκτυα είναι «δικτυακοί τόποι που επιτρέπουν την οικοδόμηση σχέσεων μεταξύ προσώπων σε απευθείας σύνδεση μέσω της συλλογής χρήσιμων πληροφοριών και του 37

38 διαμοιρασμού αυτών με άλλους ανθρώπους. Επίσης, μπορούν να δημιουργήσουν ομάδες, οι οποίες επιτρέπουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών με παρόμοια ενδιαφέροντα» Βασικές έννοιες των Social Media Ορισμοί των Social Media Μια έννοια υψίστης σημασίας η οποία πρέπει να διασαφηνιστεί είναι αυτή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί αρκετοί ορισμοί για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Kaplan & Haenlein, 2010 Ahlqvist & al., 2008 Jones, 2009 Zhang, 2010 Evans, 2008 Zeng & Gerritsen, 2014 ). Οι Kaplan & Haenlein (2010) ορίζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σαν ένα σύνολο από εφαρμογές στο χώρο του διαδικτύου που βασίζονται στα θεμέλια του Web 2.0. Σύμφωνα με τους Ahlqvist & al (2008) ο όρος μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφέρεται στα μέσα με τα οποία αλληλεπιδρούν τα άτομα μεταξύ τους και δημιουργούν, διαμοιράζονται και ανταλλάσουν περιεχόμενο σε εικονικές κοινότητες και δίκτυα. Ο παραπάνω ορισμός ταυτίζεται με αυτόν του Jones (2009) ο οποίος διατείνεται πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια κατηγορία των μέσων ενημέρωσης όπου οι άνθρωποι μιλούν, συμμετέχουν, μοιράζονται, ενώ παράλληλα ενθαρρύνεται η συζήτηση, τα σχόλια, η ανατροφοδότηση και η ανταλλαγή πληροφοριών. Σύμφωνα με τον Zhang (2010) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αλληλεπίδραση παρά στο περιεχόμενο. Τα Social Media κατά τον Evans (2008) αποτελούν τον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας, αφού μέσα από την χρήση τους οι άνθρωποι γίνονται εκδότες ενός περιεχομένου και δεν παραμένουν απλοί αναγνώστες. Ενώ παράλληλα αποτελούν ένα πολύπλευρο μέσω επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών. Επιπλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη και αποτελούν πηγές πληροφόρησης για τους χρήστες (Wellman & Gulia, 1999). Η Cohen (2011) συγκέντρωσε 30 διαφορετικούς ορισμούς σχετικά με το τι είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα σε αυτούς τους ορισμούς υπάρχουν κοινά στοιχεία και σημαντικά χαρακτηριστικά για τα social media. Αρχικά, τα social media 38

39 είναι online μέσα, εργαλεία, εφαρμογές και πλατφόρμες και κατά συνέπεια βασίζονται στις τεχνολογίες της πληροφορικής. Επιπλέον, αποτελούν κανάλια επικοινωνίας τα οποία συντελούν στη δημιουργία διαδραστικού περιεχομένου και στην ανταλλαγή αυτού του περιεχομένου μεταξύ των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του υπόλοιπου κοινού. Τέλος, τα social media ωθούν τους χρήστες στη δημιουργία στη δημιουργία εικονικών κοινοτήτων και ως εκ τούτου επηρεάζουν τις συμπεριφορές αλλά και τη ζωή τους (Zeng & Gerritsen, 2014). Όπως γίνεται αντιληπτό από όλα τα παραπάνω το κοινό νήμα που διατρέχει όλους τους ορισμούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι το αποτέλεσμα της μίξης της τεχνολογίας και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης για τη δημιουργία Χαρακτηριστικά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιαστούν κάποια από τα χαρακτηριστικά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δηλαδή ορισμένες από τις ενέργειες που επιτελούν. Αναλυτικότερα ως βασικά χαρακτηριστικά αναφέρονται (Mayfield,2008): - Η συνομιλία. Η συνομιλία είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν την βασική διαφορά των social media από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν τη δυνατότητα όχι μόνο της μετάδοσης της πληροφορίας αλλά και το σχολιασμό της από τους ίδιους τους χρήστες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται μια συνομιλία διπλής κατεύθυνσης κάτι το οποίο αποτελεί πολύ σημαντικό στοιχείο για την μετάδοση της πληροφορίας αλλά και για την ανταλλαγή απόψεων. - Η συμμετοχή Η συμμετοχή συνδέεται με τη συνομιλία μιας και αυτή δίνει το έναυσμα για τη συμμετοχή και τη συνεισφορά των χρηστών, αλλά και τον σχολιασμό από κάθε ενδιαφερόμενο. Η συμμετοχή των χρηστών θολώνει τα όρια μεταξύ των μέσων ενημέρωσης και του κοινού - Η κοινότητα 39

40 Η δημιουργία online κοινοτήτων δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να ανταλλάξουν πληροφορίες ή δεδομένα (πχ φωτογραφίες, μουσική, βίντεο κλπ.) με χρήστες με παρόμοια ενδιαφέροντα. Αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος αύξησης των χρηστών του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. - Η διαφάνεια Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό των social media είναι η διαφάνεια. Η διαφάνεια συνίσταται τόσο στην ανατροφοδότηση όσο και στη συμμετοχή που προσφέρουν οι περισσότερες εφαρμογές και υπηρεσίες του διαδικτύου. Οι περιπτώσεις που δεν υπάρχει διαφάνεια είναι πολύ σπάνιες καθώς εμποδίζεται η πρόσβαση και η χρήση του περιεχομένου. - Η συνεκτικότητα Η συνεκτικότητα αποτελεί εξίσου ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καθώς επιτρέπονται οι συνδέσεις με άλλες ιστοσελίδες αλλά και πόρους Κατηγορίες μέσων κοινωνικής δικτύωσης Εκατοντάδες μέσα κοινωνικής δικτύωσης συναντώνται σήμερα στο διαδίκτυο, ενώ η εμφάνιση καινούριων μέσων αυξάνεται με ταχύτητα φωτός. Τα μέσα κοινωνικά δικτύωσης μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές όπως σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, blogging, ανταλλαγή πολυμέσων. Πολλοί ερευνητές (Bard 2010, Zhang 2010) προσπάθησαν να κατηγοριοποιήσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιώντας διαφορετικές βάσεις. Οι υπηρεσίες των social media μπορούν να κατηγοριοποιηθούν, αλλά τα όρια του διαχωρισμού αυτού είναι ασαφή, αφού αυτά μπορεί να αλληλεπικαλύπτονται και πολλές φορές υπάρχουν μέσα κοινωνικής δικτύωσης που εμπίπτουν σε πολλές κατηγορίες (Singh, 2009). Για παράδειγμα, ορισμένα κοινωνικά δίκτυα και διαδικτυακές κοινότητες επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να μοιράζονται φωτογραφίες ενώ περιλαμβάνουν ταυτόχρονα και ένα blog. 40

41 Οι Kaplan & Heinlein (2010) διακρίνουν 6 βασικές κατηγορίες Social Media βασισμένοι σε 2 κύρια στοιχεία των Social Media, την κοινωνική διεργασία και την θεωρία των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Παρακάτω παρατίθενται οι βασικές κατηγορίες των υπηρεσιών των social media. 1. Συνεργατικά έργα Στην κατηγορία των συνεργατικών έργων εντάσσονται ιστοσελίδες στις οποίες οι χρήστες μπορούν να συνεργαστούν με στόχο να επεξεργαστούν την ιστοσελίδα και να προσθέσουν περιεχόμενο πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα (Allen, 2011). Η συνεργασία πολλών χρηστών οδηγεί σε ένα καλύτερο αποτέλεσμα από ότι θα μπορούσε να δημιουργήσει ένας χρήστης μεμονωμένα. Τα συνεργατικά έργα διαφοροποιούνται σε δύο βασικές κατηγορίες: τα social bookmarking και τα wikis (Κουτσογιαννοπούλου, 2013). Το social bookmarking ή αλλιώς κοινωνική σελιδοσήμανση επιτρέπει στους χρήστες να σχολιάζουν, να διαμοιράζονται, να κατατάσσουν και να επισημάνουν ιστοσελίδες που ενδιαφέρουν τους χρήστες. Σε αυτή την κατηγορία οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να τοποθετήσουν κάποιο ενδιαφέρον άρθρο στους σελιδοδείκτες τους παροτρύνοντας και άλλους να το διαβάσουν (Κουτσογιαννοπούλου, 2013). Τα Wikis είναι ιστοσελίδες που επιτρέπουν στους χρήστες να προσθέσουν, να αφαιρέσουν ή να επεξεργαστούν ένα περιεχόμενο κειμένου. Το wiki επιτρέπει τη συνεργατική έκδοση ιστοσελίδων (Bush, 1945 όπ. αναφ. στο Safran, 2010). Οι υπερσύνδεσμοι οδηγούν σε άλλες σελίδες wiki ή σε εξωτερικές ιστοσελίδες. Η υποστήριξη της συνεργασίας σε αυτού του είδους την τεχνολογία βασίζεται στη λεπτομερή περιγραφή των τροποποιήσεων του περιεχομένου που αντιστοιχούν σε κάθε χρήστη. Όλες οι αλλαγές είναι διαθέσιμες στο «ιστορικό» με βάση ημερομηνία, ώρα και όνομα χρήστη, ενώ καθεμία από αυτές μπορεί να αναιρεθεί. Βασισμένο στην ιδέα του αρχικού wiki είναι και το mediawiki που αποτελεί την τεχνολογία κάτω από το μεγαλύτερο wiki, τη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia που δημιουργείται, συντηρείται και ενημερώνεται από τους ίδιους τους χρήστες (Βικιπαίδεια, 2017). 41

42 Η online εγκυκλοπαίδεια Wikipedia αποτελεί ίσως το πλέον αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της κατηγορίας των wikis. Αξίζει να σημειωθεί πως σήμερα είναι διαθέσιμη σε πάνω από 230 γλώσσες. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί ότι η εγκυρότητα των wikis έχει δεχθεί αμφισβήτηση αι έχουν κατηγορηθεί για ανακριβείς πληροφορίες εξαιτίας της απουσίας ελέγχου του περιεχομένου ( Viégas. Wattenberg & Dave, 2004). 2. Ιστολόγια (blogs) Τα ιστολόγια αποτελούν την πιο απλή και συγχρόνως σημαντική ενεργή συμμετοχή του κοινού στο Διαδίκτυο. Πρόκειται για μια μορφή ιστοχώρου με χρονολογική ακολουθία αναρτήσεων, οι οποίες παρέχουν ενημέρωση και ψυχαγωγία. Τα ιστολόγια είναι κυρίως προσωπικές ιστοσελίδες που χαρακτηρίζονται από την απλότητά τους. Συνήθως αποτελούνται από μια κεντρική ιστοσελίδα η οποία διακλαδίζεται σε άλλες επιμέρους σελίδες μέσω διασυνδέσεων (links). Επιπλέον, το blog περιλαμβάνει αναρτήσεις με αντίστροφη χρονολογική σειρά, από την πιο πρόσφατη στην πιο παλιά, αποτελώντας ένα ενεργό ημερολόγιο (Βαχαρακίδης, 2011). Τα ιστολόγια έχουν κάποια χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες ιστοσελίδες (Βαχαρακίδης, 2011): Η γλώσσα: είναι απλή και λιτή προκαλώντας την ενεργή συμμετοχή των ατόμων Η δομή: είναι επίσης απλή χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται εύκολα από όλους τους χρήστες του διαδικτύου είτε ως διαχειριστές, είτε ως αναγνώστες. Το χρονοδιάγραμμα: τα ιστολόγια περιλαμβάνουν καταχωρήσεις σε αντίστροφη χρονολογική σειρά. Οι αναγνώστες έχουν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στις αναρτήσεις και μεταγενέστερα, καθώς λειτουργεί και ως ημερολόγιο. Τα ιστολόγια αποτελούν την παλιότερη μορφή social media. Το ιστολόγιο αποτελεί ένα εργαλείο επικοινωνίας που κάθε χρήστης μπορεί να εκφράσει τις απόψεις, τα συναισθήματά του, να ασκήσει κριτική ή ακόμα να κοινοποιήσει το έργο και τη δουλειά του. Επίσης κάθε χρήστης μπορεί να καταπιάνεται με πολλά διαφορετικά 42

43 blog με διαφορετική θεματολογία και να πειραματίζεται με πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Είναι εμφανές λοιπόν, ότι τα ιστολόγια απευθύνονται στην υποκειμενικότητα των χρηστών (Turkle, 1996). 3. Κοινότητες περιεχομένου Οι κοινότητες περιεχομένου σχετίζονται με την δημιουργία και ανταλλαγή περιεχομένου εικόνας και πολυμέσων. Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να διαμοιραστούν δεδομένα εικόνας, ήχου και βίντεο αλλά και να τα σχολιάσουν ή να σχολιάσουν το περιεχόμενο άλλων χρηστών (Kaplan & Heinlein, 2010). Παράδειγμα αυτών αποτελούν το YouTube το οποίο έχει εξελιχθεί σε βασική διαδικτυακή πύλη διαμοιρασμού αρχείων βίντεο, τα Picasa και Flickr τα οποία χρησιμοποιούνται για την ανάρτηση, το διαμοιρασμό, τη γεωγραφική τοποθέτηση, την οργάνωση και την προσθήκη ετικετών σε φωτογραφίες καθώς και περισσότερο εξειδικευμένες ιστοσελίδες όπως για παράδειγμα το Slideshare που χρησιμοποιείται για την ανάρτηση παρουσιάσεων PowerPoint (Dugan, 2012). 4. Ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν σύμφωνα με τον Won Kim & al (2010), ιστοσελίδες που επιτρέπουν στον χρήστη να σχηματίσει on line κοινότητες και να μοιραστεί περιεχόμενο μέσα σε αυτές. Αποτελούν εικονικές κοινότητες (Murray & Waller, 2007) όπου μέσα σε αυτές ο χρήστης έχει την δυνατότητα να αλληλεπιδρά με φίλους ή να συμμετέχει σε ομάδες κοινών ενδιαφερόντων, δημιουργώντας αρχικά ένα προφίλ με προσωπικές πληροφορίες. Οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης αποσκοπούν στην οπτικοποίηση και την υποστήριξη της κοινωνικής δικτύωσης των χρηστών. Η λειτουργικότητά τους συνίσταται: α) στη δυνατότητα δημιουργίας και διατήρησης ενός δημόσιου προφίλ, το οποίο συνήθως περιλαμβάνει πολυεπίπεδες επιλογές για τον έλεγχο της ιδιωτικότητας των περιεχόμενων πληροφοριών, β) στη δυνατότητα να αρθρώνεται ένας αριθμός από συνδεδεμένους χρήστες και γ) στην πιθανότητα να δει και να διασταυρωθεί κανείς με τις «γραμμές επικοινωνίας» μεταξύ των άλλων χρηστών 43

44 (Safran, 2010). Οι περισσότερες εφαρμογές κοινωνικών δικτύων απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες όπως ομάδες επαγγελματιών ή σπουδαστών ή και μαθητών. Οι περισσότερες ιστοσελίδες κοινωνικών δικτύων αντιμετωπίζουν έναν αριθμό από προκλήσεις. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, καθώς και η προστασία της ιδιωτικότητας των συζητήσεών τους αποτελούν ορισμένες από τις προκλήσεις αυτές (Safran, 2010). 5. Εικονικοί κόσμοι Οι εικονικοί κόσμοι αποτελούν πλατφόρμες οι οποίες αποτελούν ένα τρισδιάστατο εικονικό περιβάλλον όπου όλοι οι χρήστες μπορούν μέσα από ένα είδωλο της αρεσκείας τους, ένα avatar, να αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες. Μέσα στην εικονική πλατφόρμα οι χρήστες έχουν πολλές δυνατότητες, Οι εικονικοί κόσμοι αποτελούν το απόλυτο εργαλέιο των Social Media αφού παρέχουν το υψηλότερο επίπεδο κοινωνικής παρουσίας μέσα από εξαιρετικά εξελιγμένες τεχνολογικές δυνατότητες (Kaplan & Heinlein, 2010). Η Κουτσογιαννοπούλου (2013, σ.39) αναφέρει ότι «Οι εφαρμογές αυτές διακρίνονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Στα παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας(virtual games world) όπως το World of War craft και στους εικονικούς κοινωνικούς κόσμους όπως το Second Life» Κατηγορίες χρηστών μέσων κοινωνικής δικτύωσης Σύμφωνα με την Κουτσογιαννοπούλου (2013), διακρίνονται 6 διαφορετικοί τύποι χρηστών των Social Media, οι οποίοι είναι οι εξής: - Ο δημιουργός: ο χρήστης που συμμετέχει ενεργά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δημοσιεύει περιεχόμενο στα blogs, αναρτά βίντεο και εικόνες, συμμετέχει σε φόρουμ και ομάδες συζητήσεων. - Ο κριτής: ο χρήστης που αντιδρά στο περιεχόμενο που κοινοποιούν άλλοι χρήστες. Σχολιάζει δημοσιεύσεις, κάνει σχόλια κλπ. - Ο συλλέκτης: οργανώνει περιεχόμενο για τον εαυτό του ή τους άλλους. Οι χρήστες αυτοί, λαμβάνουν νέες πληροφορίες από διάφορες ιστοσελίδες που 44

45 τον ενδιαφέρουν, τη στιγμή που δημοσιεύονται, χωρίς να χρειάζεται να τις επισκεφτούν. - Ο Joiner: ο χρήστης που συνδέεται σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. - Ο θεατής: πρόκειται για την πιο κοινή κατηγορία χρήστη. Ο θεατής είναι το άτομο που διαβάζει τα blogs, τις απόψεις των χρηστών που δημιουργούν βίντεο (π.χ.: το YouTube), διαβάζει συζητήσεις σε φόρουμ και συχνά κάνει αναζητήσεις για τα σχόλια των χρηστών και των επισκεπτών. - Ο ανενεργός χρήστης: αποτελεί το άτομο που δεν χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και περιορίζεται στην απλή χρήση του διαδικτύου. Αυτή η κατηγορία χρηστών μειώνεται συνεχώς, καθώς όλο και περισσότεροι χρήστες αποκτούν πιο ενεργό ρόλο στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης Τα δημοφιλέστερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook Το 2004 ο Mark Zucherberg, φοιτητής του Πανεπιστημίου του Harvard δημιούργησε τη σελίδα «thefacebook» με σκοπό να ενώσει τους φοιτητές του πανεπιστημίου. Το 2007 γίνεται προσβάσιμο σε όλους προσφέροντας πολλές δυνατότητες (Saravanakumar & SuganthaLakshmi, 2012). Κάθε χρήστης μπορεί να δημιουργήσει ένα προφίλ με τα προσωπικά τους στοιχεία, να επικοινωνούν με γνωστούς και φίλους μέσω του chat και να συμμετέχουν ή να δημιουργούν ομάδες στις οποίες εντάσσονται χρήστες με κοινά ενδιαφέροντα. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα διαμοιρασμού σχολίων, αναρτήσεων φωτογραφιών αλλά και ανατροφοδότησης καθώς οι χρήστες μπορούν να δηλώσουν την προτίμησή τους για κάποια ανάρτηση κάνοντας «like» ή σχολιάζοντας στον τοίχο των φίλων τους. Τέλος, στο facebook παρέχεται η δυνατότητα στους χρήστες να παίζουν online παιχνίδια, να δημιουργούν εικονικούς κόσμους, ενώ υπάρχει μια ειδική λειτουργία που καλείται newsfeed και επιτρέπει στους χρήστες να μαθαίνουν τις πρόσφατες κινήσεις των φίλων τους (Cheung & al., 2010). Σήμερα πια το Facebook αποτελεί τη δημοφιλέστερη ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως και έρχεται δεύτερη σε δημοτικότητα ιστοσελίδων παγκοσμίως μετά την μηχανή αναζήτησης Google. 45

46 YouTube Το YouTube αποτελεί μια πολύ δημοφιλή σελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Σε αυτή τη σελίδα οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να διαμοιράζονται περιεχόμενο ήχου και βίντεο, αλλά και να σχολιάσουν το περιεχόμενο που αναρτάται από άλλους χρήστες (Cayari,2011). Οι χρήστες εκτός από το να παρακολουθούν και να ανεβάζουν βίντεο στην σελίδα έχουν την δυνατότητα να σχολιάσουν βίντεο και τραγούδια που ακούν και να δείξουν αν τους αρέσουν ή όχι, απλά πατώντας ένα κουμπί. Η διαδικασία ανάρτησης ενός βίντεο συνοδεύεται και από παροχές όπως είναι η εμφάνιση των χρηστών που έχουν παρακολουθήσει την ανάρτηση, δίνοντας έτσι ένα στοιχείο σχετικά με τη δημοτικότητα του περιεχομένου. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα αν και δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να αποτελεί μέσο κοινωνικής δικτύωσης, χάρη στην αλληλεπίδραση των χρηστών, κατατάσσεται στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Κόνσουλας, 2014). Twitter Το Twitter γνωστό και ως το «sms του διαδικτύου» αποτελεί το αμέσως πιο γνωστό κοινωνικό δίκτυο μετά το Facebook. Ανήκει στην κατηγορία των μικρό-ιστολογίων (micro-blogging) και επιτρέπει σε όσους διαθέτουν προφίλ να διαβάζουν και να στέλνουν μηνύματα που τους ενδιαφέρουν. Τα μηνύματα είναι μικρού μεγέθους, όσο και τα μηνύματα κινητής τηλεφωνίας (140 χαρακτήρες) και είναι γνωστά ως tweets. Τα μέλη μπορούν να ακολουθούν τα μηνύματα άλλων χρηστών καθώς και να απαντούν σε αυτά (Twitter,2017). Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι το Twitter δεν εστιάζει τόσο στην αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών αλλά ο κύριος στόχος του είναι η ενημέρωση, η ανταλλαγή απόψεων και η πληροφόρηση (Kwak et al, 2010). Instagram Το instagram αποτελεί μια εφαρμογή που δίνει τη δυνατότητα λήψης και επεξεργασίας φωτογραφιών και βίντεο. Η εφαρμογή αυτή λειτουργεί και ως εφαρμογή κινητής τηλεφωνίας αλλά αποτελεί και μια πολύ δημοφιλή πλέον 46

47 ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης η οποία δημιουργήθηκε το 2010 και κερδίζει όλο και περισσότερους λάτρεις καθημερινά (Instagram, 2017). Κάθε χρήστης μπορεί να κοινοποιεί μια φωτογραφία ή ένα βίντεο στα προφίλ του και να είναι ορατή από τα άτομα που ακολουθούν το χρήστη. Επίσης, ο χρήστης επεξεργάζεται τις φωτογραφίες και τα βίντεο με τη βοήθεια των φίλτρων που υπάρχουν. Το isntagram δε λειτουργεί με τη λογική των φίλων όπως συμβαίνει στο Facebook αλλά ακολουθεί τη φιλοσοφία των ακολούθων (followers). Οι χρήστες επιλέγουν ποιους θα ακολουθήσουν και από ποιους θα ακολουθηθούν. Έχουν τη δυνατότητα όχι μόνο να βλέπουν το περιεχόμενο που κοινοποιείται αλλά και να δηλώνουν ποιες από τις φωτογραφίες και τα βίντεο τους αρέσουν καθώς και να τα σχολιάζουν. Επιπλέον, τελευταία έχει προστεθεί και η δυνατότητα αποστολής άμεσων μηνυμάτων μεταξύ των ακολούθων (Instagram, 2017). Viber Το viber αποτελεί μια υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης του Διαδικτύου το οποίο επιτρέπει κλήσεις και ανταλλαγή άμεσων μηνυμάτων με άλλους χρήστες του viber. Η εφαρμογή αυτή λειτουργεί σε όλα τα λογισμικά, σε κινητά τηλέφωνα και σε σταθερούς υπολογιστές και είναι διαθέσιμη σε πάρα πολλές χώρες. Στο viber πέρα από τις κλήσεις ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί βίντεο-κλήσεις με πολύ καλή ποιότητα, να κάνει κλήσεις και σε χρήστες που δεν έχουν την εφαρμογή με κάποια χρέωση, να χρησιμοποιεί αυτοκόλλητα αλλά και να διαμοιράζεται με άλλους χρήστες διάφορα έγγραφα, φωτογραφίες αλλά και βίντεο. Πρόκειται για μια εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης η οποία κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος και διευκολύνει την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση μεταξύ χρηστών σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, ενώ δεν απαιτεί κάποια εγγραφή και χαρακτηρίζεται από πολύ καλή ποιότητα στην επικοινωνία (Viber Media, 2017). 47

48 Skype To Skype αποτελεί και αυτό μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας όπως και το viber. Το Skype συμβάλλει στην επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με άλλους χρήστες. Τα άμεσα μηνύματα, οι φωνητικές κλήσεις και οι βιντεοκλήσεις του Skype επιτρέπουν στους χρήστες να μοιραστούν τις εμπειρίες τους με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται. Επιπλέον, οι χρήστες μπορούν να πραγματοποιήσουν ομαδικές βιντεοκλήσεις, να ανταλλάσσουν αρχεία αλλά και να κάνουν κοινή χρήση της οθόνης τους. Το Skype διατίθεται και αυτό σε κινητές συσκευές αλλά και σε υπολογιστές. Τέλος, με κάποιο χρηματικό ποσό οι χρήστες μπορούν να καλούν και αριθμούς ή ακόμα να στέλνουν SMS σε άλλους χρήστες χωρίς να αποτελούν χρήστες της συγκεκριμένης διαδικτυακής υπηρεσίας (Skype, 2017). Blogger Το Blogger αποτελεί μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα μια ιστοσελίδα δημιουργίας ιστολογίων. Πλέον λειτουργεί μέσω της Google καθώς απαιτείται λογαριασμός για να χρησιμοποιηθεί. Οι χρήστες δημιουργοί μπορούν να δημοσιεύσουν αναρτήσεις με τη μορφή κειμένου, εικόνας, ήχου και βίντεο. Οι υπόλοιποι χρήστες που παρακολουθούν τα ιστολόγια μπορούν να σχολιάσουν το αναρτημένο περιεχόμενο (Ronen, 2017). Wikipedia Η Wikipedia αποτελεί την μεγαλύτερη online εγκυκλοπαίδεια που χρησιμοποιείται από μεγάλο ποσοστό των χρηστών του διαδικτύου καθώς αποτελεί μια ιστοσελίδα με πολύ μεγάλη δημοτικότητα (Βικιπαίδεια, 2017) Οφέλη και κίνδυνοι της κοινωνικής δικτύωσης Σύμφωνα με τον Hamza Khan (2012) η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζει κάποια οφέλη τα οποία συνοψίζονται ως εξής: 48

49 - Επιτρέπουν την άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών. - Επιτρέπουν την αστραπιαία μετάδοση των γεγονότων και την ενημέρωση για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο την ίδια στιγμή. - Συμβάλλουν στην διάχυση της γνώσης. - Καλύπτουν την βασικά ανάγκη των ανθρώπων να μοιραστούν πράγματα, σκέψεις και απόψεις. - Παρέχουν την δυνατότητα δημιουργίας δεσμών με πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων παγκοσμίως, από διαφορετικές χώρες, κοινωνίες, πολιτισμούς και με διαφορετικές συνήθειες και χαρακτηριστικά. - Παρέχουν την δυνατότητα αναζήτησης και ανεύρεσης περιεχομένου (φωτογραφιών, βίντεο κλπ) στο οποίο οι χρήστες δε θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση με διαφορετικό τρόπο (π.χ. από έντυπα μέσα). - Παρέχουν την δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε ψυχαγωγικό περιεχόμενο, από το σπίτι,. - Διευκολύνουν την ανοικτή επικοινωνία, που οδηγεί σε αυξημένη ανακάλυψη πληροφοριών. Στον αντίποδα υπάρχουν ερευνητές όπως οι Weir & al (2011) που υποστηρίζουν πως τα μειονεκτήματα και οι κίνδυνοι που υπήρχαν στα παραδοσιακά μέσα και στις προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων εξακολουθούν να υπάρχουν ίσως και να πληθαίνουν. Τα μειονεκτήματα και οι κίνδυνοι που προκύπτουν είναι: - Η υπερβολική χρήση οδηγεί σε εθισμό. - Η επιβλαβής έκθεση της προσωπικής ζωής των χρηστών και η καταπάτηση της ιδιωτικότητας. - Η κλοπή προσωπικών δεδομένων. - Η απαλοιφή διαπροσωπικών σχέσεων δια ζώσης. - Cyber- Bullying. Αναφέρεται στον διαδικτυακό εκφοβισμό των χρηστών που μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικό τραυματισμό. - Η χρήση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης δίνει τη δυνατότητα στους χάκερ για να διαπράξουν απάτη με αποτέλεσμα την κλοπή προσωπικών δεδομένων και να ξεκινήσουν επιθέσεις ιών. 49

50 - Η χρήση των Social Media καλλιεργεί τον εγωισμό και τον ναρκισσισμό. Τα κοινωνικά δίκτυα βομβαρδίζουν τους χρήστες οδηγώντας τους σε υπερκατανάλωση άχρηστων πληροφοριών καλλιεργώντας έτσι ένα υπερτροφικό Εγώ. - Βομβαρδισμός πληροφοριών διαφημιστικών μηνυμάτων και μετάδοση επιλεγμένων πληροφοριών με σκοπό την χειραγώγηση της κοινής γνώμης (Marcon et al. 2011). 50

51 Κεφάλαιο 3: ΤΠΕ και social media στην κοινότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης 3.1. Υποστηρικτικές τεχνολογίες για τα άτομα με αναπηρίες Το σύνολο των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη των ΑΜΕΑ αποτελούν τις «υποστηρικτικές τεχνολογίες». Οι τεχνολογίες αυτές επιτρέπουν στα άτομα να εκτελούν κάθε δραστηριότητα που χρειάζεται με άνεση και ευκολία. Η ανάπτυξη των μέσων υψηλής τεχνολογίας συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής αλλά και της εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία (Πασχαλίδου, 2013). Ο όρος συσκευή υποστηρικτικής τεχνολογίας σημαίνει οποιοδήποτε αντικείμενο, ή σύστημα προϊόντων, που μπορεί να τροποποιηθεί ή να προσαρμοστεί και να χρησιμοποιηθεί για να αυξήσει ή να βελτιώσει τη λειτουργικότητα των ατόμων με αναπηρία (Congressional Report, 1988). Η υποστηρικτική τεχνολογία έχει ως στόχο να βοηθήσει το άτομο να πραγματοποιήσει δραστηριότητες που αποτελούν μέρος της λειτουργικότητάς τους (Pedretti et al, 1992). Οι υποστηρικτικές τεχνολογίες αποτελούνται από συσκευές ή εφαρμογές και υπηρεσίες οι οποίες βοηθούν ένα άτομο να γίνεται αυτόνομο τόσο στην εργασία του όσο και στο σπίτι, αλλά και σε όλες τις εκφάνσεις της προσωπικής του ζωής. Με τη βοήθεια αυτών των υποστηρικτικών τεχνολογιών το άτομο καθίσταται ανεξάρτητο, παραγωγικό και αποτελεσματικό σε όλες του της δραστηριότητες (Κατσούλης & Χαλικιά, 2007). Σύμφωνα με τις γενικές αρχές, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες δεν έχουν ως στόχο να αντικαταστήσουν κάποιες βασικές δεξιότητες αλλά να τις ενισχύσουν. Επίσης, με τη χρήση των υποστηρικτικών τεχνολογιών μπορούν όλοι να συμμετέχουν σε ίση βάση με τους υπόλοιπους και σε οποιονδήποτε χρόνο (Κατσούλης & Χαλικιά, 2007). Σύμφωνα με την ένωση μηχανικών αποκατάστασης της Βόρειας Αμερικής, οι υποστηρικτικές τεχνολογίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής (Πασχαλίδου, 2013): 51

52 - Βοηθήματα καθημερινής ζωής Τα βοηθήματα αυτά αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την καθημερινή αυτοεξυπηρέτηση των ατόμων με κάποιο είδος αναπηρίας. - Βοηθήματα ακοής Τα βοηθήματα ακοής στοχεύουν στην ενίσχυση των ακουστικών δεξιοτήτων των ατόμων. Τέτοια βοηθήματα, για παράδειγμα, αποτελούν τα ακουστικά. - Βοηθήματα όρασης Τα βοηθήματα όρασης περιλαμβάνουν συσκευές και λογισμικά που βελτιώνουν τη λειτουργικότητα των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των αναγνωστών οθόνης (screen readers) Υποστηρικτικές τεχνολογίες για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης Για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα με προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, πρέπει πρώτα να κατανοηθούν οι τρόποι πρόσβασης στους υπολογιστές και οι υποστηρικτικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό. «Το πρόβλημα για τα άτομα αυτά είναι πως για τη χρήση του Η/Υ είναι απαραίτητη η όραση, καθώς τα σύγχρονα λειτουργικά συστήματα, όπως είναι τα Windows, βασίζονται στην οπτική αλληλεπίδραση, μέσα από ένα γραφικό περιβάλλον χρήσης (εικονίδια, παράθυρα, μενού κ.ά.). Η εξέλιξη αυτή έκανε τους υπολογιστές πιο εύκολους στη χρήση για τον ευρύτερο πληθυσμό, αλλά η χρήση από τα άτομα που έχουν δυσκολίες στην όραση έγινε πιο πολύπλοκη και σε αρκετές περιπτώσεις αδύνατη» (Διακομιχάλης, 2010, σ.8). Για να ξεπεραστούν τα ζητήματα προσβασιμότητας από τα άτομα με οπτική δυσλειτουργία, θα πρέπει ο υπολογιστής να γίνεται προσπελάσιμος και λειτουργικός για όσους αντιμετωπίζουν αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Επομένως, ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζει η προσβασιμότητας στις ΤΠΕ (eaccessibility) (WHO, 2017), δηλαδή οι τεχνικές που επιτρέπουν τη χρήση των ΤΠΕ από άτομα που λόγω αισθητηριακών ή άλλων δυσκολιών αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν τον υπολογιστή1. 52

53 Για τη χρήση του υπολογιστή τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης βασίζονται σε υποστηρικτικές (assistive) ή προσαρμοσμένες (adaptive) τεχνολογίες οι οποίες κάνουν εφικτή την πρόσβαση στον Η/Υ. Οι υποστηρικτικές τεχνολογίες, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι συσκευές ή υπηρεσίες που αντισταθμίζουν τους περιορισμούς των ΑμεΑ ή των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και συμβάλλουν στην αυτονομία τους. Η κυριότερη λειτουργία των υποστηρικτικών τεχνολογιών, για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, είναι να βελτιώνουν την ορατότητα των στοιχείων της οθόνης ή να μετατρέπουν το οπτικό περιεχόμενο της οθόνης σε ηχητική ή απτική πληροφορία (Design for All for einclusion, 2008). Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας αντιμετωπίζουν στις μέρες μιας μια πρόκληση για τα άτομα με απώλεια όρασης γιατί πρέπει να παράγονται και να εξελίσσονται με γνώμονα τη διευκόλυνση της συμμετοχής τους σε περιπτώσεις που αντιμετωπίζουν κάποιον περιορισμό στις διαδικασίες κατάρτισης και επαγγελματικής αποκατάστασης, αλλά και την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία της πληροφορίας και την ισότιμη συμμετοχή τους σε αυτή (Κουρουπέτρογλου, 2008). Στην περίπτωση της διευκόλυνσης, τα άτομα ενισχύουν και βελτιώνουν τις ικανότητές τους είτε με τις προσωπικές υποστηρικτικές τεχνολογίες Πληροφορικής, είτε με τις προσαρμογές στο περιβάλλον, όπως είναι τα συστήματα ανάγνωσης στις βιβλιοθήκες, τα προσβάσιμα κιόσκια πληροφόρησης και οι αυτόματες ταμειακές μηχανές (Kouroupetroglou, 2008). Η σχεδίαση των εφαρμογών πληροφορικής και των υποστηρικτικών τεχνολογιών δημιουργούνται με βάση την Καθολική Σχεδίαση ή αλλιώς τη Σχεδίαση για Όλους. Οι αρχές αυτές στοχεύουν στη μεγιστοποίηση της αγοράς των προϊόντων μέσω της εξασφάλισης ότι ο μεγαλύτερος αριθμός ατόμων, ακόμα και αυτά με κάποια απώλεια όρασης, μπορούν να τα χρησιμοποιούν (Στεφανίδης, χ.χ.). Οι βασικές τεχνολογίες πληροφορικής που χρησιμοποιούνται στην περίπτωση των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης αποτελούν τα συστήματα ακουστικής και απτικής πρόσβασης (Κουρουπέτρογλου, 2008). Οι τεχνολογίες φωνής όπως αποκαλούνται τα συστήματα ακουστικής πρόσβασης (Fellbaum & Kouroupetroglou, 2008) μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής κατηγορίες (Freitas & Kouroupetroglou, 2008).: 53

54 1. Συσκευές με ομιλία (τις ομιλούσες συσκευές που στηρίζονται στη μετατροπή του κειμένου σε ομιλία, τις ενεργοποιούμενες με ομιλία συσκευές οι οποίες χρησιμοποιούν φωνητικές εντολές αναγνώρισης ομιλίας για τη λειτουργία τους και τις συσκευές που αλληλεπιδρούν με το χρήστη με πραγματικό διάλογο). 2. Αυτόματες μηχανές ανάγνωσης. Οι αυτόματες μηχανές ανάγνωσης διαχωρίζονται σε μηχανές ανάγνωσης γραπτού κειμένου οι οποίες χάρη σε φορητές συσκευές και σαρωτές αναγνωρίζουν τα γράμματα και τους χαρακτήρες και μετατρέπουν το κείμενο σε ομιλία και σε μηχανές ανάγνωσης ηλεκτρονικού κειμένου οι οποίες αποτελούν φορητές συσκευές που μετατρέπουν το ψηφιακό κείμενο σε ακουστική μορφή. 3. Φωνητική πρόσβαση στον υπολογιστή και σε κείμενα. Αυτά τα συστήματα περιλαμβάνουν πρόσβαση στο γραπτό γλωσσολογικό περιεχόμενο, στα μαθηματικά σύμβολα, τα διαγράμματα και τους πίνακες και στο γραφικό περιβάλλον του υπολογιστή. 4. Φωνητικοί φυλλομετρητές και φωνητικές διαδικτυακές πύλες 5. Φωνητικά συστήματα υποβοήθησης μετακίνησης σε εξωτερικούς αλλά και σε πολύπλοκους εσωτερικούς χώρους και 6. Φωνητικά συστήματα υποβοήθησης τηλεοπτικών μεταδόσεων, κινηματογραφικών ταινιών ή βίντεο. Σε αυτό συμβάλλουν οι ομιλούντες υπότιτλοι, το ομιλόν teletext, αλλά και η ακουστική περιγραφή. Ο διαναπηρικός οδηγός επιμόρφωσης αναφέρει διάφορες υποστηρικτικές τεχνολογίες που ενδέχεται να αποτελέσουν πολύ σημαντικά εργαλεία για τη λειτουργικότητα τους (Κουρουπέτρογλου & Φλωριάς, 2003). Παρακάτω συνοψίζονται τα λογισμικά και οι συσκευές που είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την προσβασιμότητα των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή και στο Διαδίκτυο, σύμφωνα με τον Διακομιχάλη (2010): - Η οθόνη Braille είναι μία συσκευή που τοποθετείται μπροστά από το πληκτρολόγιο και μετατρέπει το περιεχόμενο της οπτικής οθόνης σε απτική πληροφορία με τη χρήση της γραφής Braille. 54

55 - Το σύστημα Μετατροπής Κειμένου σε Συνθετική Ομιλία (Text-to- Speech), αποτελεί ένα λογισμικό το οποίο εκφωνεί οποιοδήποτε κείμενο σε πραγματικό χρόνο. - Ο αναγνώστης οθόνης εντοπίζει όλες τις μορφές κειμένου στο γραφικό περιβάλλον χρήστη (εικονίδια, κουμπιά, πλαίσια διαλόγου, λίστες) ενός Ηλεκτρονικού Υπολογιστή και τις στέλνει στο σύστημα Μετατροπής Κειμένου σε Ομιλία, με αποτέλεσμα ο χρήστης να αντιλαμβάνεται ακουστικά το γραφικό περιβάλλον, να μπορεί να πλοηγείται με ακουστική υποβοήθηση σε αυτό και να ακούει το κείμενο. - Οι Μεγεθυντές Οθόνης για όσους έχουν περιορισμένη ικανότητα όρασης έχουν τη δυνατότητα να μεγεθύνουν το κείμενο, μια εικόνα ή ένα μικρό αντικείμενο σε μία οθόνη ως 32 φορές. Επίσης μπορούν να αντιστρέψουν τα χρώματα (χρώμα φόντου και γραμματοσειράς), ώστε να είναι καλή η αντίθεση και να επιτρέπει στα άτομα να χρησιμοποιούν την υπολειπόμενη όρασή τους. Οι Μεγεθυντές Οθόνης καλύπτουν επίσης και τις ανάγκες των ατόμων με χρωματικές δυσλειτουργίες. - Με τη χρήση σαρωτή (scanner) και το λογισμικό αναγνώρισης χαρακτήρων (OCR) μπορούν τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες να διαβάζουν τυπωμένο κείμενο ή κανονικά βιβλία. Η λειτουργία αυτή αναπτύσσεται σε τρία στάδια. Στο πρώτο γίνεται ψηφιοποίηση του τυπωμένου κειμένου με την βοήθεια ενός σαρωτή. Στο δεύτερο στάδιο, ειδικό λογισμικό μετατρέπει την πληροφορία που προέκυψε από την ψηφιοποίηση σε κείμενο ηλεκτρονικής μορφής, το οποίο αναγνωρίζεται από τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου. Στο τρίτο στάδιο το πρόγραμμα ανάγνωσης οθόνης αναλαμβάνει την εκφώνηση ή την προβολή του κειμένου σε οθόνη Braille. Έτσι με τη χρήση των παραπάνω υποστηρικτικών τεχνολογιών είναι δυνατή η πρόσβαση στην έντυπη και ψηφιακή πληροφορία και η αλληλεπίδραση με τον υπολογιστή.το βασικό χαρακτηριστικό των παραπάνω βοηθημάτων είναι το υψηλό κόστος απόκτησης των συσκευών. Ένα άλλο πρόβλημα είναι η μη διάθεση των 55

56 απαραίτητων υποστηρικτικών τεχνολογιών στην ελληνική αγορά ή η μη υποστήριξη της ελληνικής γλώσσας ή του ελληνικού συστήματος Braille (Στεφανίδης, χ.χ) Η χρήση του Διαδικτύου από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες Με τη βοήθεια των υποστηρικτικών τεχνολογιών όπως είδαμε επιτυγχάνεται η πρόσβαση στο Διαδίκτυο μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή για τα άτομα που έχουν πλήρη ή μερική απώλεια όρασης. Τα άτομα με πλήρη απώλεια όρασης βασίζονται εξ ολοκλήρου στους αναγνώστες οθόνης και στα λογισμικά παραγωγής συνθετικής ομιλίας για να πλοηγηθούν στον Παγκόσμιο Ιστό. Αντίστοιχα, τα άτομα με μειωμένη όραση μπορούν να χρησιμοποιούν μεγεθυντικούς φακούς και λειτουργίες αλλαγής φόντου και γραμμάτων που προσφέρουν κάποιες ιστοσελίδες.. με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιούν την υπολειπόμενη όραση που κατέχουν σε συνδυασμό με κάποιες τεχνολογίες για να κάνουν χρήση του Διαδικτύου. Όσο αφορά στις πολιτικές για την προσβασιμότητα και για τη συμμετοχή στη Κοινωνία της Πληροφορίας, έχουν εκπονηθεί σχέδια δράσης και διάφορες πρωτοβουλίες με κύριο στόχο την ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στην πληροφορία και τη γνώση (Design for All for einclusion, 2008). Τέτοιες πρωτοβουλίες εντάσσονται στη γενικότερη θεώρηση της ΕΕ για την «ηλεκτρονική ενσωμάτωση» (einclusion), όπου το σύνολο των πολιτών θα πρέπει να έχει πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες και να κάνει αποδοτική χρήση αυτών (Mancinelli, 2008). Σκοπός αυτής της στρατηγικής είναι η μείωση του χάσματος που παρατηρείται στη χρήση του Διαδικτύου μεταξύ του μέσου πληθυσμού και διάφορων ευπαθών ομάδων, όπως των ατόμων με αναπηρία, ώστε να είναι δυνατή η επίτευξη της κοινωνικής ενσωμάτωσης και η καταπολέμηση του αποκλεισμού Οι δυνατότητες του Διαδικτύου για τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες Οποιοδήποτε άτομο με πρόβλημα όρασης με τη χρήση του κατάλληλου εξοπλισμού, μπορεί να επωφεληθεί από τη χρήση ποικίλων υπηρεσιών και δυνατοτήτων του Διαδικτύου. Το Διαδίκτυο προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του κάθε ατόμου. Οι δυνατότητες αυτές αφορούν διάφορες πτυχές της ζωής και μπορεί να επεκτείνονται από την επικοινωνία με γνωστούς και φίλους ή την ενημέρωση για διάφορα ζητήματα ως την ηλεκτρονική 56

57 μάθηση (elearning) και την εργασία από το σπίτι (τηλεργασία). Αν αναλογιστούμε τους περιορισμούς του δομημένου περιβάλλοντος, την απομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία, οι δυνατότητες αυτές αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς παρέχονται πολλαπλές ευκαιρίες για πληροφόρηση, αλληλεπίδραση, εκπαίδευση, ψυχαγωγία και συμμετοχή σε ποικίλες κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες. Το Διαδίκτυο αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση για τα ΑμεΑ, καθώς όπως αναφέρει ο Geser συμπληρώνει και αντικαθιστά σχεδόν όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής (Geser, 2002). Σύμφωνα με τον Berry (1999), ο Ιστός έχει πρόσθετη αξία για τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες, καθώς προάγει την προσβασιμότητα, την ανεξαρτησία, την αυτοπεποίθηση, τις επικοινωνιακές δεξιότητες, και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στο πλαίσιο αυτό, το Διαδίκτυο δεν είναι απλά άλλο ένα μέσο ενημέρωσης και επικοινωνίας, αλλά αποτελεί ένα χώρο και ένα εργαλείο που μπορεί να ενδυναμώσει τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και να συμβάλει στην κοινωνική τους ενσωμάτωση. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission, DGXIII, χ.χ.), ο ευρύτερος σκοπός των ΤΠΕ είναι η ανεξάρτητη διαβίωση, όπου τα άτομα με αναπηρία έχουν τον έλεγχο της ζωής τους και έχουν πρόσβαση στις ίδιες ευκαιρίες και επιλογές, τις οποίες τα μη ανάπηρα άτομα έχουν ως δεδομένες. Στη σημερινή εποχή όπου η εργασία γίνεται κυρίως μέσω υπολογιστή και η χρήση των δικτύων είναι διαδεδομένη, τα άτομα με προβλήματα όρασης, κάνοντας χρήση των ΤΠΕ, μπορούν να είναι το ίδιο παραγωγικά ως εργαζόμενοι, όσο είναι και τα αρτιμελή άτομα. Επίσης το Διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα στα ΑμΠΟ να εκτελούν αυτόνομα διάφορες προσωπικές τους υποθέσεις, όπως είναι οι τραπεζικές συναλλαγές μέσω του Διαδικτύου (e-banking), οι ηλεκτρονικές αγορές (e-commerce) και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση (e-government). Τέλος έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν διάφορους τρόπους ψυχαγωγίας και να αλληλεπιδρούν ισότιμα με άλλα άτομα ή ομάδες. Όπως αναφέρει ο Berry (1999), το Διαδίκτυο επιτρέπει στους τυφλούς να είναι περισσότερο ενεργοί και να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις, αντί να είναι παθητικοί και εξαρτώμενοι. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Διαδικτύου, το οποίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την ομάδα που μελετάμε, είναι οι πολλαπλές δυνατότητες επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης που προσφέρει. «Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα άτομα 57

58 με αισθητηριακά προβλήματα όρασης μπορούν να αλληλεπιδράσουν με άλλους χρήστες του Διαδικτύου, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ), τις ηλεκτρονικές λίστες (mailing lists), τις ομάδες συζητήσεων (newsgroups), τα δωμάτια συζητήσεων (Chat rooms), τη διαδικτυακή τηλεφωνία (Internet Phone) και των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook)» (Διακομιχάλης, 2010: 20-21). Ο πιο διαδεδομένος τρόπος επικοινωνίας στο Διαδίκτυο είναι το , το οποίο είναι εξίσου χρήσιμο και για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, καθώς επιτρέπει την ασύγχρονη επικοινωνία (δεν είναι αναγκαία η ταυτόχρονη ανταλλαγή μηνυμάτων). Τέλος, ιδιαίτερα χρήσιμη για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης είναι η επικοινωνία με τη χρήση φωνής, όπως γίνεται μέσω των υπηρεσιών στιγμιαίων μηνυμάτων και διαδικτυακής τηλεφωνίας (π.χ. messenger, skype), καθώς είναι δυνατή με τη χρήση του μικροφώνου, η επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο, ανεξάρτητα από τη γεωγραφική απόσταση και χωρίς επιπλέον κόστος. Με τους παραπάνω τρόπους, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες για επικοινωνία με άτομα που τους είναι ήδη γνωστά ή για νέες γνωριμίες και για συμμετοχή σε συζητήσεις. Έτσι, μέσα από διάφορες ευκαιρίες αλληλεπίδρασης, μπορούν τα άτομα της συγκεκριμένης ομάδας να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και να διευρύνουν τον κοινωνικό τους κύκλο (Διακομιχάλης, 2010). Ένα άλλο πλεονέκτημα του Διαδικτύου είναι η ανωνυμία και η απουσία της φυσικής παρουσίας, που σημαίνει πως στοιχεία όπως είναι το πρόβλημα όρασης, είναι δυνατόν να μην είναι γνωστά στους άλλους. Έτσι, τα άτομα με οπτικές ανεπάρκειες έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνήσουν ελεύθερα και να παρουσιάσουν τον εαυτό τους με όποιο τρόπο θέλουν (Παπάνης, 2009). Επιπλέον, το Διαδίκτυο κάνει ευκολότερη την επικοινωνία και την πληροφόρηση μεταξύ ατόμων που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, πράγμα που είναι δύσκολο να γίνει στην πραγματική ζωή. Έτσι, γίνεται εφικτή η παροχή υποστήριξης και πληροφόρησης από όσους αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα αναπηρίας. Όπως αναφέρουν οι Seymour & Lupton (2004 στο Dobransky & Hargittai, 2006), οι ελάχιστες έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν πως τα ΑμεΑ, όταν χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, επικεντρώνονται σε θέματα σχετικά με την αναπηρία τους. Στο Διαδίκτυο υπάρχουν πολλαπλοί ιστότοποι που απευθύνονται σε ΑμεΑ και παρέχουν 58

59 πληροφόρηση και υπηρεσίες επικοινωνίας (π.χ. στην Ελλάδα υπάρχει το και το Επίσης, υπάρχουν πολλές ομάδες συζητήσεων με σκοπό την επικοινωνία και την ενημέρωση μεταξύ των ατόμων με προβλήματα όρασης. Μία τέτοια υπηρεσία αποτελεί η ηλεκτρονική λίστα orasi, η οποία σύμφωνα με την περιγραφή της αποτελεί έναν «χώρο για συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα σχετικά με την τυφλότητα και την αναπηρία στην Ελλάδα»1. Βλέπουμε λοιπόν, πως το Διαδίκτυο παρέχει δυνατότητες ενημέρωσης και επικοινωνίας μεταξύ όσων αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα και έτσι γίνεται εφικτή η αλληλοϋποστήριξη και η καλύτερη πληροφόρηση. Έτσι, μέσα από την αλληλεπίδραση με άτομα με παρόμοια προβλήματα, πολλαπλασιάζονται οι ευκαιρίες γνώσης και παρέχονται δυνατότητες επικοινωνίας και αλληλοϋποστήριξης. Επιπλέον, μεταξύ των συμμετεχόντων αναπτύσσονται κοινωνικές διασυνδέσεις, κοινωνικά δίκτυα και ενισχύονται οι δεσμοί μεταξύ των μελών, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η αίσθηση της κοινότητας (Διακομιχάλης, 2010). 3.4.Ένα πρωτοποριακό εργαλείο κοινωνικής δικτύωσης Το 2016 δημιουργήθηκε η πρώτη πλατφόρμα ηλεκτρονικής δικτύωσης που απευθύνεται αποκλειστικά σε άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες. Πρόκειται για μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης παρόμοια με αυτή, του γνωστού σε όλους μας Facebook. Η ιστοσελίδα αυτή ονομάζεται Disabled Book και απευθύνεται σε άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης και ακοής αλλά και σε άτομα με κινητικά προβλήματα. Πρόκειται για ένα καινοτόμο εργαλείο, το οποίο προσφέρει σε όλους τους χρήστες, αυτονομία, ευκολία χρήσης και ελευθερία έκφρασης, χρησιμοποιώντας εξειδικευμένους αλγορίθμους ήχου, εικόνας και κίνησης, που βοηθάνε τους χρήστες. Ο απώτερος στόχος αυτής της προσπάθειας είναι η δημιουργία μιας κοινωνίας αυτονομίας και ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία, την ψυχαγωγία, τις διάφορες ηλεκτρονικές υπηρεσίες και την αγορά εργασίας για όλους. Το Disabled Book αποτελεί μία νέα πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης που μας δείχνει πως ο διαδικτυακός κόσμος αλλάζει προς το καλύτερο και για τα άτομα με αναπηρία. Άτομα με οπτικές αναπηρίες μπορούν να "διαβάσουν" και να έχουν το 59

60 προφίλ τους, ενώ άτομα που δεν έχουν χέρια, χρησιμοποιούν το προφίλ τους με την κίνηση του κεφαλιού τους, κάνοντας την εμπειρία κοινωνικής δικτύωσης πιο αληθινή, καθώς έχει καταφέρει να πλησιάσει στην πραγματική ζωή των ανθρώπων με αναπηρία όσο κανένα άλλο κοινωνικό δίκτυο (Social Network) ή απλή ιστοσελίδα (site) (Disabled People Social Network, 2017). Το Disabled Book λειτουργεί πολύ απλά όπως το Facebook, καθώς κάθε χρήστης μπορεί να δημιουργήσει το δικό του προφίλ, να γίνει φίλος με όποιον επιθυμεί, να γίνει μέλος σε ομάδες ώστε να κοινοποιεί τις απόψεις του, τα ενδιαφέροντά του και τους προβληματισμούς του. Επίσης, μπορεί να ανεβάζει φωτογραφίες και βίντεο που επιθυμεί, να κάνει likes και να επικοινωνήσει με μηνύματα με άλλους φίλους του (Disabled People Social Network, 2017). Το Disabled Book αριθμεί ήδη πάνω από χρήστες και είναι μεταφρασμένο και σε άλλες γλώσσες όπως είναι τα αγγλικά και τα γαλλικά. Η πλατφόρμα πέρα από τα άτομα με αναπηρίες στοχεύει και στον τυπικό πληθυσμό, ώστε να τους δώσει την εμπειρία να αλληλεπιδράσουν θετικά και να επικοινωνήσουν με κάποιες ευπαθείς ομάδες (Τεχνολογία, 2016). 60

61 Κεφάλαιο 4: Έρευνες σχετικές με το υπό μελέτη ζήτημα Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από και για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για την ελληνική αλλά και τη διεθνή βιβλιογραφία. Στην ελληνική βιβλιογραφία έχουν καταγραφεί έρευνες που αφορούν τόσο τα άτομα με αναπηρίες γενικότερα όσο και τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης πιο συγκεκριμένα. Επειδή η ελληνική βιβλιογραφία αναφορικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη χρήση τους από τις ομάδες που προαναφέρθηκαν είναι περιορισμένη, θα επισημάνουμε κάποιες έρευνες που αφορούν στο Διαδίκτυο αλλά κάνουν νύξη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Παρατηρητήριο της Κοινωνίας της Πληροφορίας, 2007 Διακομιχάλης, 2010). Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν διεξαχθεί έρευνες που αφορούν γενικά τη χρήση της κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με κάποια μορφή αναπηρίας (Asuncion et al., 2012 Tollefsen et al., 2011 Spigelman et al., 2014) αλλά και έρευνες που εστιάζουν στα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και σε συγκεκριμένες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν τα άτομα αυτά (Qiu et al., 2015 Adamic & Wu, χ.η. Fuglerud et al., 2011 Inan et al., 2016 Brandy et al., 2012 Vashistha et al., χ.η. El-Gayyar et al., 2013) Διαδίκτυο και άτομα με αναπηρίες και αισθητηριακά προβλήματα όρασης στον ελλαδικό χώρο Το Παρατηρητήριο της Κοινωνίας της Πληροφορίας (2007) διεξήγαγε μια έρευνα σε άτομα με ειδικές ανάγκες, τρίτης ηλικίας και μετανάστες και αφορούσε την εκτίμηση του ψηφιακού χάσματος μεταξύ των παραπάνω ευπαθών ομάδων. Εστιάζοντας στην ομάδα των ΑμεΑ, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο στόχος της μελέτης ήταν η ποσοτικοποίηση του ψηφιακού χάσματος μέσω μέτρησης δεικτών και η καταγραφή ειδικών απαιτήσεων και αναγκών καθώς επίσης και των αντιλήψεων για την χρήση των ΤΠΕ στην καθημερινότητα και τη συμβολή τους στην ποιότητα ζωής. Στη μελέτη συμμετείχαν 628 άτομα με διάφορες μορφές αναπηρίας ανάμεσα στα οποία υπήρχαν και άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, ενώ τα μέσα συλλογής δεδομένων ήταν τόσο ερωτηματολόγια όσο και συνεντεύξεις. Η μελέτη έχει εστιαστεί σε τρεις βασικούς πυλώνες που αφορούν τις Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των 61

62 Επικοινωνιών και συγκεκριμένα στις δεξιότητες, στην προσβασιμότητα και στην ενημέρωση των ευπαθών ομάδων για τη χρησιμότητα των ΤΠΕ. Από τα ευρήματα της έρευνας προκύπτει ότι η πρόσβαση στο διαδίκτυο εμφανίζεται σημαντικά χαμηλότερη μεταξύ των ΑμεΑ και του γενικού πληθυσμού. Οι λόγοι μη χρήσης του Διαδικτύου για τα ΑμεΑ εστιάζουν στην έλλειψη ικανοτήτων (κάτι που είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο στο γενικό κοινό αλλά σημαντικό σε 23% των ΑμεΑ) και στο υψηλό κόστος του εξοπλισμού (15% για ΑμεΑ) και της σύνδεσης. Ένα σημαντικό ποσοστό των ΑμεΑ, επίσης, αναφέρει ότι η αναπηρία τους δεν επιτρέπει τη χρήση Η/Υ (11%), ότι δεν υφίσταται κατάληλος υποστηρικτικίός εξοπλισμός (9%) και ότι ο εξοπλισμός αυτός στοιχίζει ακριβά (6%). Οι λόγοι αυτοί υποδηλώνουν σημαντική αποστασιοποίηση από το Διαδίκτυο και τεκμηριώνουν το ψηφιακό χάσμα. Επιπλέον, η έλλειψη ενημέρωσης για το Διαδίκτυο και τις ΤΠΕ οδήγησε τα άτομα με αναπηρίες να μη θεωρούν τόσο σημαντικό το Διαδίκτυο στη ζωή τους σε ποσοστό 50%. Η χρήση του Διαδικτύου από τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα εστιάζει κυρίως στην ενημέρωση και την πληροφόρηση και λιγότερο στην επικοινωνία και την ψυχαγωγία. Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν ελάχιστα ψίγματα χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Συνεπώς, οι περιορισμένες ηλεκτρονικές δεξιότητες, τα ζητήματα προσβασιμότητας και η έλλειψη ενημέρωσης και αναγνώρισης του δυνητικού ρόλου του διαδικτύου και των υπηρεσιών του υπογραμμίζουν το μικρό ποσοστό χρήσης του από τα άτομα με οποιαδήποτε μορφή αναπηρίας. Ο Διακομιχάλης (2010) στη μελέτη του διερεύνησε τις δυνατότητες και τα εμπόδια στη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών για τα άτομα με προβλήματα όρασης. Το γενικό θέμα της έρευνας ήταν η χρήση του Διαδικτύου από όσους έχουν αναπηρίες όρασης, δίνοντας έμφαση στα εμπόδια στη χρήση, αλλά και στις δυνατότητες του Διαδικτύου. Σκοπός της έρευνας, λοιπόν, ήταν να ανακαλύψει τους παράγοντες που αποτελούν εμπόδια στο να χρησιμοποιούν τα ΑμΠΟ το Διαδίκτυο, αλλά συγχρόνως να διερευνήσει τα κίνητρα που έχουν για να το χρησιμοποιούν. Τα εμπειρικά δεδομένα της έρευνας συλλέχθηκαν από δύο ομάδες. Η πρώτη αφορούσε 22 καταρτιζόμενους σε ένα δημόσιο ΙΕΚ και αποτελούνταν από άτομα με προβλήματα όρασης, ενώ η δεύτερη ομάδα αποτέλεσε μια διαδικτυακή κοινότητα 10 ατόμων με προβλήματα όρασης που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από μια υπηρεσία ηλεκτρονικής λίστας. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ένας συνδυασμός μεθοδολογικών προσεγγίσεων: την άμεση 62

63 παρατήρηση, τις ποιοτικές συνεντεύξεις και συνεντεύξεις με χρήση ερωτηματολογίου. Από την έρευνα αυτή προέκυψαν κάποια σημαντικά αποτελέσματα. Στο θέμα των στάσεων προς το Διαδίκτυο και τους λόγους χρήσης, τόσο οι ατομικές περιπτώσεις όσο και οι δύο αμάδες αξιολογούν ως ιδιαίτερα χρήσιμο το Διαδίκτυο και ιδιαίτερα τις δυνατότητες που προσφέρει σε θέματα πληροφόρησης και ενημέρωσης σε θέματα σχετικά με την αναπηρία, αλλά και για επικοινωνία και ψυχαγωγία. Σχετικά με την επικοινωνία η μελέτη επισημαίνει ότι τα άτομα με προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες άμεσων μηνυμάτων του Facebook, ενώ χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό τα ώστε να επικοινωνούν. Βλέπουμε λοιπόν, ότι υπάρχει μια αρχική τάση για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Από την άλλη μεριά, τα άτομα που δεν χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, αντιμετωπίζουν κάποια ζητήματα προσβασιμότητας, ενώ το μεγαλύτερο ζήτημα αποτελούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες για τη χρήση του Διαδικτύου αλλά και ο τρόπος που αποκτώνται. Επομένως, οι λόγοι για τους οποίους τα άτομα με προβλήματα όρασης δεν εμπλέκονται με το Διαδίκτυο σχετίζονται περισσότερο με τη δυσκολία στην απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων. Οι δυσκολίες ή τα εμπόδια στην απόκτηση των γνώσεων μπορούν να αναζητηθούν σε πολλά επίπεδα, όπως είναι η μη ύπαρξη βοήθειας και υποστήριξης, η μη ενασχόληση με τις ΤΠΕ ή στις ανεπαρκείς δομές εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, τα κύρια ζητήματα που φαίνεται ότι έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, είναι το θέμα της εκπαίδευσης και της υποστήριξης. Όπως είδαμε στις ατομικές περιπτώσεις έπρεπε όλα τα υποκείμενα να αποκτήσουν πρώτα τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να μπορούν στη συνέχεια να ασχοληθούν με το Διαδίκτυο Άτομα με αναπηρίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης Μια σχετική έρευνα έλαβε χώρα το 2009 στον Καναδά σε φοιτητές και αφορούσε «τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν οι φοιτητές με αναπηρίες». Ο βασικός σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της προσβασιμότητας των φοιτητών με κάποια μορφή αναπηρίας σε αυτά. Στην έρευνα συμμετείχαν 723 άτομα τα οποία ήταν φοιτητές ή είχαν αποφοιτήσει πρόσφατα από τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αντιμετωπίζουν διάφορα είδη αναπηριών, ενώ ανάμεσά τους υπήρχαν και άτομα με σοβαρά αισθητηριακά 63

64 προβλήματα όρασης αλλά και μερικώς βλέποντα άτομα. Το δείγμα που συμμετείχε στην έρευνα συμπλήρωσε ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν βοηθητικές συσκευές, όπως είναι οι αναγνώστες οθόνης, λογισμικά φωνητικής υπαγόρευσης, μεγεθυντές οθόνης, και λογισμικά αναγνώρισης χαρακτήρων. Τα αποτελέσματα της έρευνας υποδεικνύουν πως οι ιστοσελίδες που χρησιμοποιούνται περισσότερο είναι το YouTube, και το Facebook, που χρησιμοποιούνται τόσο για προσωπικούς όσο και για εκπαιδευτικούς λόγους και ακολουθεί το Skype και το Twitter. Σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, επισημαίνεται η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι χρήστες με τα CAPTCHA που συναντούν σε πολλές σελίδες κατά την εγγραφή τους. Αυτά περιορίζουν την προσβασιμότητά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Asuncion et al, 2012). Οι Tollefsen και άλλοι (2011) σχεδίασαν μια έρευνα που έλαβε χώρα στη Νορβηγία και σχετίστηκε με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με διάφορα είδη αναπηριών, ανάμεσα στα οποία εντοπίστηκε ένας αξιόλογος αριθμός ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Ο κύριος στόχος των ερευνητών ήταν η δημιουργία του project «web citizens» που αποσκοπούσε στην αναζήτηση μιας πρακτικής που θα προσβλέπει στη συμμετοχή όλων στην κοινότητα μέσα από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι ερευνητές προέβλεπαν ότι τα αποτελέσματα της έρευνας θα συνέβαλλαν στην ανάδειξη μιας στρατηγικής επικοινωνίας μέσω της κοινωνικής δικτύωσης που θα ευνοήσει πολλούς τομείς της κοινωνίας. Θα προωθούσε τα δημοκρατικά ανθρώπινα δικαιώματα, τις επιχειρήσεις αλλά και τη συμμετοχή περισσότερων ατόμων με κάποια μορφή αναπηρίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην έρευνα συμμετείχαν 101 άτομα και για τη διεξαγωγή της χρησιμοποιήθηκε ένα online ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που έδιναν τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να εκφράσουν αναλυτικά τις απόψεις τους γύρω από το θέμα που ερευνούσαν. Ως επί το πλείστον, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι «θέλουν να βρίσκονται όπου βρίσκονται και οι άλλοι και να χρησιμοποιούν την ίδια λειτουργικότητα με τους άλλους μιας και η αναπηρία μπορεί να περιορίσει την ελευθερία επιλογών». Οι περισσότεροι συμμετέχοντες όμως συγκλίνουν στο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια κοινωνική αρένα όπου τα άτομα με κάποιο είδος αναπηρίας μπορούν να επικοινωνήσουν με τους 64

65 άλλους και να καλύψουν αυτή την ανάγκη για επικοινωνία, ψυχαγωγία και συμμετοχή. Επίσης, τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότι πολλοί συμμετέχοντες εξέφρασαν την ανάγκη για εκπαίδευση μιας και πολλές ηλεκτρονικές υπηρεσίες χρειάζονται δεξιότητες που δεν υποστηρίζονται πλήρως από τις υποστηρικτικές συσκευές των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Τα CAPTCHA αποτελούν πρόβλημα για αυτούς ενώ ορισμένες φορές το chat και τα άμεσα μηνύματα που ανταλλάσσουν δε λειτουργούν σωστά με τις βοηθητικές συσκευές. Τέλος, η έρευνα απέδειξε ότι κάποιες εφαρμογές και κάποια παιχνίδια δεν είναι άμεσα προσβάσιμα από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης αλλά και κάποια από όσα είναι διαθέσιμα δημιουργούν προβλήματα προσανατολισμού στις ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Tollefsen et al., 2011). Οι Spigelman et al. (2014) μελέτησαν τη χρήση του Facebook από τα άτομα με αναπηρίες και τις δραστηριότητες των χρηστών κατά την πλοήγησή τους στην συγκεκριμένη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο και για τη συμμετοχή σε αυτή απαραίτητες προϋποθέσεις ήταν: τα άτομα να είναι άνω των 18, να αυτοπροσδιορίζονται ως άτομα με μια μορφή αναπηρίας και να έχουν λογαριασμό στο facebook. Τελικά το δείγμα αποτελούνταν από 172 άτομα που συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο με 19 ερωτήσεις που χωρίζονταν σε τρεις ενότητες και αφορούσαν τα δημογραφικά τους στοιχεία και τη δραστηριότητά τους στη συγκεκριμένη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Τα άτομα με αναπηρίες στο δείγμα επισκέφθηκαν το Facebook αρκετά συχνά και έχουν έως και 200 φίλους. Τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες (οπτικές διαταραχές και προβλήματα ακοής) ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν το Facebook λιγότερο συχνά από ότι τα άτομα με άλλες μειονεξίες δηλαδή, μόνο το 50% από αυτούς το χρησιμοποιούν τουλάχιστον μία φορά την ημέρα. Οι πιο δημοφιλείς δραστηριότητες στο Facebook είναι η λήψη και η ανάγνωση μηνυμάτων, τα σχόλιά στις σελίδες των φίλων, και τα "likes" στους φίλους. Όσον αφορά γενικά την εμπειρία του Facebook, οι ερωτηθέντες αντιλαμβάνονται το Facebook ως μια ευκαιρία για να βρουν παλιούς φίλους. Επίσης απολαμβάνουν τη χρήση του Facebook κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, δίνουν αξία στην ελευθερία του να επιλέξουν με ποιον θα συνομιλήσουν. Η συγκεκριμένη έρευνα αποκάλυψε τρεις βασικές διαστάσεις για το πώς τα άτομα με μειονεξία αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν το Facebook: την τεχνική, την κοινωνικο-συναισθηματική και την επαγγελματική. Η τεχνική διάσταση 65

66 περιλαμβάνει θέματα ασφάλειας, προστασίας της ιδιωτικής ζωής, και προσβασιμότητας. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων δήλωσε ότι δεν τους αρέσει η επικοινωνία με αγνώστους μιας και μπορούν εύκολα να αποσπάσουν προσωπικές πληροφορίες. Επιπλέον, παρατηρούνται ανησυχίες σχετικά με την αδυναμία πρόσβασης στο Facebook λόγω της απουσίας καθοδήγησης. Η δεύτερη διάσταση, κοινωνικο-συναισθηματική, αναφέρεται στην παροχή στήριξης που μπορεί να μειώσει τα συναισθήματα της απομόνωσης, ενώ, επίσης, το Facebook αποτελεί έναν καλό τρόπο διασκέδασης. Τέλος, στην τρίτη διάσταση, επαγγελματική, οι ερωτηθέντες βλέπουν το Facebook ως ευκαιρία για τη δημιουργία, τη διατήρηση ή την επέκταση επαγγελματικών δικτύων και μπορούν, επίσης, να το χρησιμοποιήσουν για να ενημερωθούν για νέα και εκδηλώσεις που σχετίζονται με το επάγγελμα ή το είδος της αναπηρίας τους (Spigelman et al., 2014) Άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και μέσα κοινωνικής δικτύωσης Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν εντοπιστεί και μελέτες που αφορούν αποκλειστικά τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Οι Qiu και άλλοι ερευνητές σχεδίασαν μια έρευνα με σκοπό να μελετηθεί η χρήση των κινητών μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και να αναδειχθούν οι δυσκολίες και οι ψυχολογικές προκλήσεις που προέκυψαν από τη διάδρασή τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέσω της οθόνης αφής. Στην έρευνα συμμετείχαν 6 άτομα, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν άτομα με τύφλωση, άτομα με σοβαρά αισθητηριακά προβλήματα όρασης αλλά και μερικώς βλέποντα άτομα. Η ερευνητική μεθοδολογία περιελάμβανε συνεντεύξεις και παρατήρηση. Οι ερευνητές παρατήρησαν τη χρήση των κινητών μέσων κοινωνικής δικτύωσης και κατέγραψαν τις παρατηρήσεις τους. Σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας, όσον αφορά στη διάδραση των ατόμων με την οθόνη αφής, τα άτομα με τύφλωση και τα άτομα με σοβαρά αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρειάζονταν το υποστηρικτικό πρόγραμμα Voice Over για να μπορούν να πλοηγούνται στις κινητές συσκευές, ενώ τα μερικώς βλέποντα άτομα χρησιμοποιούσαν μεγεθυντικό φακό για τη χρήση των κινητών συσκευών. Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να λαμβάνουν παθητικά πληροφορίες, έχουν μεγάλη συναίσθηση των μέτρων ασφάλειας 66

67 που πρέπει να λαμβάνουν όταν χρησιμοποιούν τα social media μιας και επιλέγουν να κάνουν φίλους άτομα που γνωρίζουν προσωπικά. Δε θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε τις ανάγκες των χρηστών με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, τα οποία έχουν την ανάγκη να γνωρίζουν τα χρώματα και περισσότερες πληροφορίες για τις φωτογραφίες που «ανεβαίνουν» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και για αυτό απαιτείται η χρήση ενός προγράμματος «Voice photo» που θα μπορεί να «διαβάζει» τις φωτογραφίες και να δίνει πληροφορίες για το χρώμα, την τοποθεσία, τα άτομα που υπάρχουν στη φωτογραφία κλπ. Ωστόσο, η μελέτη απέδειξε ότι οι συμμετέχοντες ήταν αρκετά ευαίσθητοι όταν ρωτήθηκαν για τις δυνατότητές τους στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Qiu et al., 2015). Επιπλέον, οι Adamic και Wu (2014) σχεδίασαν την πρώτη έρευνα που στοχεύει στη μελέτη του πώς τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα το Facebook και συγκρίνονται οι δραστηριότητες τους με αυτές του ευρύτερου γενικού πληθυσμού. Στην έρευνα μελετήθηκε η δραστηριότητα δυο ομάδων χρηστών του Facebook, μέσω της μεθόδου της παρατήρησης. Η μια ομάδα αποτέλεσε όλα τα άτομα που συνδέθηκαν από το iphone για τουλάχιστον 3 μέρες σε διάστημα ενός μήνα και η άλλη ομάδα αποτέλεσε αντίστοιχα τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης που συνδέθηκαν μέσω του VoiceOver, ενός αναγνώστη οθόνης. Όσον αφορά τη δραστηριότητα των χρηστών στο facebook χωρίστηκε σε τρεις κατηγορίες: την παραγωγή του περιεχομένου που κοινοποίησαν οι ομάδες του δείγματος, την ανατροφοδότηση που προσέφεραν οι ίδιοι οι χρήστες και την ανατροφοδότηση που δέχτηκαν. Αναφορικά με την κοινοποίηση του περιεχομένου παρατηρήθηκε ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης κάνουν περισσότερες κοινοποιήσεις από την ομάδα ελέγχου του γενικού πληθυσμού. Επίσης, αν και τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ανεβάζουν λιγότερες φωτογραφίες από την ομάδα ελέγχου, η διαφορά τους δεν είναι σημαντική. Έπειτα, όσον αφορά την ανατροφοδότηση που παρέχουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης φαίνεται πως κάνουν περισσότερα γενικά σχόλια και likes αλλά όταν πρόκειται για τις φωτογραφίες που ανεβάζουν οι «φίλοι» τους τότε παρατηρήθηκε ότι τα σχόλια και τα likes είναι αναλογικά λιγότερα. Αντίστοιχα το ίδιο παρατηρήθηκε και στην ανατροφοδότηση που δέχονται. Συγκεκριμένα στα post που ανεβάζουν δέχονται περισσότερα σχόλια και likes απ ότι η ομάδα ελέγχου αλλά λιγότερα στις φωτογραφίες που ανεβάζουν. Άλλο ένα 67

68 στοιχείο που μελετήθηκε σχετικά με το τι κοινοποιούν οι χρήστες στο Facebook είναι η δημοσίευση ερωτήσεων (Question Asking). Γενικά, η δημοσίευση ερωτήσεων είναι σπάνια και στα δύο δείγματα ωστόσο οι ερωτήσεις που κοινοποιούνται περισσότερο είναι από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και επίσης εφόσον κοινοποιούν περισσότερες ερωτήσεις δέχονται και περισσότερες απαντήσεις από τον γενικό πληθυσμό. Στη συγκεκριμένη έρευνα έγινε και ανάλυση του περιεχομένου που κοινοποιούν οι χρήστες. Η ανάλυση αυτή εστίασε στο τι φωτογραφίες ανεβάζουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, για τι μιλούν στα status που κοινοποιούν, αν μιλούν για τις αναπηρίες τους και γιατί δέχονται περισσότερη ανατροφοδότηση σε αυτά που κοινοποιούν. Από την παρατήρηση διαπιστώθηκε ότι οι χρήστες με αισθητηριακά προβλήματα όρασης μιλάνε για θέματα που αφορούν τα αισθητηριακά προβλήματα όρασης και την προσβασιμότητα. Επίσης, αναγνωρίζονται διάφορες εφαρμογές που είναι αρκετά δημοφιλείς σε αυτό το κοινό και εντοπίζονται στη λεζάντα των φωτογραφιών που κοινοποιούν. Τέλος, όσον αφορά στην κατασκευή του δικτύου, από την παρατήρηση μελετήθηκε ο αριθμός των φίλων στο λογαριασμό των χρηστών, η πυκνότητά του και η διασύνδεση μεταξύ των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Συγκεκριμένα, σχετικά με το μέγεθος των φίλων των δύο δειγμάτων αν και υπάρχει διαφορά φαίνεται ότι σταδιακά μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου μιας και εγγράφονται στη συγκεκριμένη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης όλο και περισσότερα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Επιπλέον, τόσο τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης όσο και ο γενικός πληθυσμός έχουν φίλους στο Facebook που σχετίζονται με την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους τους, ενώ τέλος παρατηρήθηκε και ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης είχαν όπως είναι λογικό περισσότερους φίλους άλλα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης απ ότι είχε η ομάδα ελέγχου (Adamic & Wu, 2014). Μια παρόμοια μελέτη με αυτή των Tollefsen και των συνεργατών του το 2010 αποτελεί και μια έρευνα που εστιάζεται στη χρήση των μέσων κοινωνικών δικτύων από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης (άτομα με παντελή έλλειψη όρασης αλλά και μερικώς βλέποντα άτομα) στη Νορβηγία. Στην έρευνα αυτή μελετήθηκαν οι απόψεις και οι στάσεις των ατόμων γύρω από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά κύριο λόγο. Οι Fuglerud και οι συνεργάτες του (2011) διερεύνησαν τη χρήση των κινητών 68

69 τηλεφώνων, του mobile Internet, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται καθημερινά, όπως είναι οι πωλητές εισιτηρίων και τα μηχανήματα αυτόματης πώλησης. Η έρευνα έλαβε χώρα το 2010 και έγινε τηλεφωνικά με τη διεξαγωγή συνεντεύξεων και συμμετείχαν 150 άτομα με αισθητικά προβλήματα όρασης στη Νορβηγία. Από τα ευρήματα της έρευνας φαίνεται ότι οι ΤΠΕ συνήθως φτιάχνονται με τέτοιο τρόπο που να εξυπηρετούν το γενικό πληθυσμό και όχι τα άτομα με αναπηρίες, τα οποία παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν χρησιμοποιούν το Facebook εβδομαδιαίως ενώ η απόκλιση μεταξύ των εφήβων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και του γενικού πληθυσμού δεν είναι μεγάλη. Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει όλο και περισσότερα ΑμεΑΠΟ να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Γι αυτό η μελέτη απέδειξε ότι η αύξηση αυτή οφείλεται στο συνδυασμό της ευκολότερης πρόσβασης στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης μέσω των κινητών συσκευών, τη γρήγορη διάδοση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο γενικό πληθυσμό και της ευκαιρίας που δίνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, ώστε να συμμετέχουν στην κοινωνική αρένα όπως τα άτομα χωρίς μειονεξίες. Ορισμένες από τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι χρήστες σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας ήταν οι συχνές αλλαγές στις ιστοσελίδες τις καθιστούν πολύπλοκες και πολλές φορές δεν μπορούν να υποστηριχθούν από τις βοηθητικές εφαρμογές. Επιπλέον οι χρήστες αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αναγνώριση των Capthca και με τη χρήση συγκεκριμένων χαρακτήρων όπως είναι τα emotion. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες αυτές τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης φαίνεται ότι κάνουν μεγάλες προσπάθειες για να ενταχθούν στην ίδια κοινωνική αρένα με ίσους όρους με τον γενικό πληθυσμό (Fuglerud et al.,2011). Στη βιβλιογραφία έχει καταγραφεί, επίσης, μια μελέτη που αφορά στη διερεύνηση της χρήσης του Διαδικτύου από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και στη διερεύνηση των προκλήσεων της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο αλλά και στις ανησυχίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα (Inan et al., 2016). Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 20 άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης άνω των 18 ετών. Για τη διεξαγωγή της έρευνας χορηγήθηκε ένα ερωτηματολόγιο από κάποιον βοηθό της έρευνας. Μελετώντας τα ευρήματα της έρευνας αναδύθηκε ότι η πλειονότητα των συμμετεχόντων χρησιμοποιεί φορητούς υπολογιστές και smartphones για την πλοήγηση στο Διαδίκτυο και στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης, 69

70 χρησιμοποιούν και βοηθητικές εφαρμογές όπως είναι κατά κύριο λόγο οι αναγνώστες οθόνης, εφαρμογές μετατροπής σε Braille, οπτική αναγνώριση οθόνης όπως και εφαρμογές αναγνώρισης φωνής. Αναφερόμενοι στις δραστηριότητες στο Διαδίκτυο οι μελετητές επισημαίνουν ότι η πιο κοινή δραστηριότητα των χρηστών είναι η ανάγνωση και η ηλεκτρονική αλληλογραφία γενικά. Άλλες διαδεδομένες δραστηριότητες είναι η περιήγηση στο Διαδίκτυο για ψυχαγωγικούς σκοπούς, το κατέβασμα και το ανέβασμα αρχείων και η χρήση του Διαδικτύου για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αντίστοιχα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η πλειονότητα των συμμετεχόντων ακούει μουσική, χρησιμοποιεί υπηρεσίες ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων, ενημερώνει τον προσωπικό του λογαριασμό στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και προσθέτει νέους «φίλους» εφόσον τους γνωρίζει στο λογαριασμό της. Oι Inan και οι συνεργάτες του εστιάζονται στα προβλήματα και στις ανησυχίες των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης κατά τη χρήση του Διαδικτύου. Τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης έρχονται αντιμέτωπα με ζητήματα ασφάλειας και άλλα προβλήματα λόγω ακατάλληλου σχεδιασμού των ιστοσελίδων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα των συμμετεχόντων αποτελεί η ύπαρξη εικόνων χωρίς περιγραφή με τη μορφή κειμένου και η αδυναμία πρόσβασης σε περιεχόμενο Flash και PDF. Όσον αφορά τις απειλές και τις ανησυχίες τους για τον κυβερνοχώρο οι περισσότεροι ανησυχούν πολύ για το ότι κάποιος μπορεί να κλέψει τις πληροφορίες τους και να έχει πρόσβαση στις πληροφορίες που τα ίδια τα άτομα δημοσιεύουν ή ακόμα και στις οικονομικές τους πληροφορίες. Τέλος, οι ίδιοι επισημαίνουν ότι η εξέταση των γνώσεων, των δεξιοτήτων, της εμπιστοσύνης και των στάσεων για τoν κυβερνοχώρο έδειξε ότι οι γνώσεις και οι δεξιότητες των συμμετεχόντων σχετίζονται με το επίπεδο ασφάλειας του κυβερνοχώρου. Αυτό σημαίνει ότι όσο περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες για τον κυβερνοχώρο είχαν οι συμμετέχοντες οι ανησυχίες τους ήταν υψηλές για τις απειλές στον κυβερνοχώρο. Tα άτομα δηλαδή που είχαν περισσότερες γνώσεις, δεξιότητες και εμπιστοσύνη χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά το Διαδίκτυο (Inan et al., 2016). Συνεχίζοντας τη βιβλιογραφική ανασκόπηση οι Brandy και άλλοι μελέτησαν το πώς τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έπειτα με ένα πείραμα οι ερευνητές ανακάλυψαν αν βρίσκουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τον κατάλληλο χώρο να θέτουν ερωτήματα (Question Asking) με τη χρήση της εφαρμογής VizWiz Social, μια εφαρμογή που επιτρέπει στα 70

71 άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης να απευθύνουν ερωτήσεις είτε σε φίλους είτε σε αγνώστους. Η παρούσα έρευνα που έλαβε χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εστιάζεται σε δύο μέρη. Αρχικά με μια έρευνα σε 191 άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης εξετάστηκε το πώς χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έπειτα με ένα πείραμα οι ερευνητές ανακάλυψαν αν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης βρίσκουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τον κατάλληλο χώρο να κάνουν ερωτήσεις. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε σε 23 άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Ο στόχος της εργασίας τους ήταν η διερεύνηση της καταλληλότητας του να θέτουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ερωτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξαιτίας της ανάγκης τους για πληροφόρηση, για τη γνώση της ιδιωτικότητάς τους και της ανάγκης τους για ανεξαρτητοποίηση. Η έρευνα εστιάστηκε στη γενική χρήση των ιστοσελίδων μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η συντριπτική πλειονότητα όσων συμμετείχαν στη διαδικασία της έρευνας ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν περισσότερα από ένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τη χρήση βοηθητικών συσκευών με πιο δημοφιλή να είναι το Facebook και το Twitter και στη συνέχεια ακολουθούν άλλα λιγότερο δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Twitter φαίνεται να είναι περισσότερο διαδεδομένο στα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης σε σύγκριση με τον κοινό πληθυσμό και αυτό οφείλεται ίσως στο ότι το Twitter στηρίζεται ως επί το πλείστον στο κείμενο. Οι χρήστες με αισθητηριακά προβλήματα όρασης επισκέπτονται το Facebook αρκετές φορές τη μέρα, δημοσιεύουν κάτι στο προφίλ τους εβδομαδιαία ενώ σπάνια κοινοποιούν ερωτήσεις. Αντίστοιχα οι χρήστες χρησιμοποιούν το Twitter επίσης αρκετές φορές τη μέρα, δημοσιεύουν συχνά κάποιο tweet, και η κοινοποίηση ερωτήσεων (Question Asking) είναι πιο συχνό σε αυτό τον ιστοχώρο απ ότι στο Facebook. Επιπλέον, ο Brandy και η υπόλοιπη διερευνητική του ομάδα έδωσαν βαρύτητα κυρίως στο αν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης κοινοποιούν ερωτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως είναι αποτελεσματικό να θέτουν ερωτήσεις ενώ κάποιες από αυτές δέχονται απάντηση. Ωστόσο οι χρήστες του Facebook αποτελούν μειοψηφία σε σχέση με τους χρήστες που κοινοποιούν ερωτήσεις στο Twitter. Στη μελέτη επισημαίνεται, επιπλέον, ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης κοινοποιούν περιορισμένες ερωτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξαιτίας του κοινωνικού κόστους, της χρήσης και της προσβασιμότητας, το ότι είναι άβολο για αυτούς και εξαιτίας των «φτωχών» απαντήσεων. Επιπρόσθετα, για την έρευνα έγινε 71

72 μια πειραματική διαδικασία με το VizWiz Social. Με αυτή την εφαρμογή μπορεί κάποιο άτομο με αισθητηριακά προβλήματα όρασης να φωτογραφήσει κάτι που θέλει να ρωτήσει, να ηχογραφήσει την ερώτηση και να επιλέξει ποιος επιθυμεί να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση, δηλαδή αν θέλει να απαντηθεί ανώνυμα από τους δημιουργούς της εφαρμογής ή από έξυπνες μηχανές ή να την κοινοποιήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε ένα φίλο μέσω και να την απαντήσουν. Μόλις έρθει η απάντηση μπορεί να διαβαστεί μέσω του Voice Over, ενός αναγνώστη οθόνης. Οι απαντήσεις που δίνονται ανώνυμα από όσους εργάζονται για αυτή την εφαρμογή απαιτούν ένα χρηματικό κόστος και δε λαμβάνουν υπόψη την προσωπικότητα αυτού που θέτει την ερώτηση, ενώ αντίθετα η κοινοποίηση της ερώτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δε στοιχίζει τίποτα. Οι ερευνητές κατηγοριοποίησαν τις ερωτήσεις που γίνονται συνήθως και αποτελούν είτε ερωτήσεις αναγνώρισης αντικειμένων, είτε περιγραφής, είτε ανάγνωσης (π.χ. ποια είναι η ημερομηνία λήξης σε ένα προϊόν) και τέλος οι αναπάντητες ερωτήσεις που δεν περιλαμβάνουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την απάντηση των ερωτήσεων. Πριν την έρευνα η πρόθεση των συμμετεχόντων ήταν να ακολουθήσουν τη φτηνή ανώνυμη λύση με τις έξυπνες μηχανές αναζήτησης, ενώ λίγοι τις κοινοποίησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο τους. Κατά τη διάρκεια της έρευνας αυτά τα ευρήματα δεν άλλαξαν και πολύ. Όσοι έστειλαν ερωτήσεις μέσω των κοινωνικών δικτύων, τις έστειλαν και σε τουλάχιστον μια ανώνυμη πηγή πληροφόρησης. Αυτό φαίνεται ότι σύμφωνα με τον Brandy και τους συνεργάτες του αποτελεί μια διαδικασία που μπορεί να λειτουργήσει σωστά μειώνοντας τα κόστη και βελτιώνοντας την ποιότητα των απαντήσεων, μιας και τα άτομα έπρεπε να περιμένουν αρκετά να δεχτούν την απάντηση ιδίως στα κοινωνικά δίκτυα, γι αυτό και τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης προτιμούσαν να ρωτήσουν τις έξυπνες μηχανές ή όσους εργάζονταν για αυτή την εφαρμογή καθώς η απάντηση ερχόταν μέσα σε κάποια δευτερόλεπτα (Brandy et al., 2012). Σε μια ακόμα έρευνα γίνεται μια προσπάθεια ανάλυσης της χρήσης και της μηχρήσης των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης από χρήστες με χαμηλό εισόδημα και αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις μικρές αγροτικές πολιτείες της Ινδίας. Η διερευνητική ομάδα του Vashistha (2015) χρησιμοποιώντας μια ποικιλία μεθόδων ημιδομημένης συνέντευξης και παρατήρησης διερευνήθηκαν τα οφέλη και οι περιορισμοί που προέκυψαν από τη χρήση τριών μέσων κοινωνικής δικτύωσης από 72

73 άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Τέλος, έγινε μια ανάλυση μιας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης που βασίζεται στον ήχο καθώς και στα οφέλη που αυτή παρέχει στα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης με χαμηλό εισόδημα στην Ινδία. Για τη διεξαγωγή της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν ποικίλες μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο της ημιδομημένης συνέντευξης σε 22 συμμετέχοντες. Οι δεκαοχτώ ήταν χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, οι δυο καθηγητές και οι άλλοι δύο διοργανωτές σε ένα δωρεάν πρόγραμμα εκπαίδευσης στους υπολογιστές των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Έπειτα έγινε η διεξαγωγή παρατήρησης στο πως οι υπολογιστές, τα κινητά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται από τους συμμετέχοντες, ενώ τέλος έγινε ανάλυση των δραστηριοτήτων των συμμετεχόντων στους λογαριασμούς τους στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης είχαν λογαριασμό στο Facebook, στο Twitter ή στο WhatsApp, αλλά μεγαλύτερη προτίμηση από όλες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να υπήρχε στο Facebook. Πιο συγκεκριμένα, στο Facebook συμμετέχοντες είχαν κατά μέσο όρο 122 φίλους ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν άτομα που είχαν συναντήσει στην πραγματική ζωή αλλά υπήρχαν και κάποιοι που γνωρίστηκαν μέσω του Διαδικτύου. Οι χρήστες χρησιμοποιούν αυτή την πλατφόρμα για να ενδυναμώσουν και να διευρύνουν τον κοινωνικό τους κύκλο. Επίσης, τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης έχουν περισσότερη αλληλεπίδραση με βλέποντα άτομα, χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά μέσο όρο μία ώρα την ημέρα και η κύρια δραστηριότητά τους είναι η ασύγχρονη επικοινωνία και η ανταλλαγή μηνυμάτων με τους φίλους τους. Η εφαρμογή WhatsApp αποτελεί τη δεύτερη προτίμηση των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, καθώς επιτρέπει την ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των ατόμων μιας και υπάρχει ατομική συνομιλία, ομαδική συνομιλία και μπορεί κάποιος να μοιραστεί τραγούδια, ηχητικά μηνύματα ακόμα και την τοποθεσία. Τέλος, το Twitter αποτελεί μια πλατφόρμα ώστε τα άτομα να επικοινωνούν με τους διάσημους και έχει το μικρότερο βαθμό προτίμησης. Όσον αφορά στα πλεονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως συνοψίζονται στην έρευνα του Vashistha και των συνεργατών του είναι η διεύρυνση του κοινωνικού κύκλου των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, η πληροφόρηση για εκπαιδευτικά θέματα, ζητήματα υγείας και επαγγελματικές ευκαιρίες, η επικοινωνία μεταξύ ατόμων που μπορεί να βρίσκονται πολύ μακριά, η κοινοποίηση φωτογραφιών, βίντεο, 73

74 αστείων και αρχείων σε άλλους και τέλος η απόκτηση μεγαλύτερου κοινωνικού στάτους και σεβασμού από τα βλέποντα άτομα. Ωστόσο, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παράγει και κάποιες προκλήσεις οι οποίες συνοψίζονται σε ζητήματα προσβασιμότητας και πλοήγησης μιας και οι αναγνώστες οθόνης αποτελούν έναν περιορισμό καθώς δεν αναγνωρίζουν ινδικές διαλέκτους και συντομογραφίες που χρησιμοποιούνται στις συζητήσεις και σχετικά με την πλοήγηση οι δυσκολίες των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης εντοπίζονται στο ότι είναι δύσκολο να στείλουν αιτήματα φιλίας μιας και δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τη φωτογραφία του προφίλ του φίλου που ψάχνουν. Τέλος, δεν υπάρχουν λεζάντες κάτω από τις φωτογραφίες που δεν μπορούν να δουν αλλά σχολίασαν και την έλλειψη ηχητικών captcha σε πολλές ιστοσελίδες. Η μη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οφείλεται στο κόστος των συσκευών και του Διαδικτύου και στο ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να πηγαίνουν συνέχεια στα ίντερνετ καφέ για να αξιοποιήσουν τις γνώσεις από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Ωστόσο τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης εκφράζουν την επιθυμία τους για χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τη βοήθεια της ηχητικής τεχνολογίας που είναι εύκολη στη χρήση. Οι Vashistha και οι συνεργάτες του επίσης, ανέλυσαν τη χρήση του Sangeet Swara μιας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης που βασίζεται στη δωρεάν ηχητική ηχογράφηση μηνυμάτων και δεν απαιτεί τη σύνδεση στο Διαδίκτυο. Τα μηνύματα που ηχογραφούσαν οι χρήστες με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ήταν παρόμοια με το περιεχόμενο που κοινοποιούν στο Facebook και στα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όσοι χρησιμοποίησαν αυτή την πλατφόρμα έμειναν πολύ ευχαριστημένοι καθώς παρέχει πολλά χαρακτηριστικά και δεν απαιτεί καμιά εξειδικευμένη τεχνολογική γνώση. Επίσης, οι χρήστες δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα με τη γλώσσα μιας και η πλατφόρμα αναγνωρίζει τα Ηindi. Αν και η συγκεκριμένη πλατφόρμα δεν προοριζόταν για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ΑμεΑΠΟ μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη για τα άτομα με χαμηλό εισόδημα στις αγροτικές περιοχές της Ινδίας (Vashistha et al., 2015). Ολοκληρώνοντας τη βιβλιογραφική ανασκόπηση εντοπίστηκε μια έρευνα που αποτελεί μια προσπάθεια να καταγραφεί ένας τρόπος ώστε να επιτευχθεί η επικοινωνία μεταξύ ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και κωφαλάλων στην αραβική διάλεκτο αλλά και αυτών των ατόμων με την υπόλοιπη αραβική κοινότητα ώστε να αποκτήσουν δεξιότητες επικοινωνίας και να ενταχθούν στο γενικό 74

75 πληθυσμό (El-Gayyar et al., 2013). Η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει πολύ στην επικοινωνία και την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, δε γίνονται σημαντικές προσπάθειες να γεφυρωθεί το χάσμα στην επικοινωνία και την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Οι τεχνολογίες αυτές είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι κινητές συσκευές και το cloud computing. Όλα αυτά διευκολύνουν την επικοινωνία όμως ενδέχεται να δημιουργήσουν την απομόνωση τον ατόμων από τον υπόλοιπο κόσμο, μπορεί να αυξήσουν τα ζητήματα κατάθλιψης και επίσης κάποια κοινωνικά δίκτυα δεν κατέχουν τα κατάλληλα χαρακτηριστικά για την πλοήγηση των ατόμων με κάποια μορφή αναπηρίας (El-Gayyar et al., 2013). Από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έχουν καταγραφεί και ορισμένες εφαρμογές που απευθύνονται αποκλειστικά στην διευκόλυνση της επικοινωνίας των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Τέτοιες εφαρμογές ενδεικτικά αναφέρουμε το mobile device που αποτελεί ένα κινητό μάτι που περιγράφει και αναγνωρίζει αντικείμενα και ανθρώπους που τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης δεν μπορούν να διακρίνουν, το VizWiz και το VizWiz Social που αποτελούν εφαρμογές που σχετίζονται με το Question Asking και τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης έχουν τη δυνατότητα να ηχογραφούν ερωτήσεις τις οποίες και απαντούν είτε επί πληρωμή οι υπάλληλοι της εφαρμογής, είτε δωρεάν μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αντίστοιχα. Ωστόσο επειδή υπάρχουν και κάποιες αδυναμίες στις συγκεκριμένες εφαρμογές η έρευνα των El-Gayyar και της επιστημονικής του ομάδας εστιάζεται σε μια άλλη εφαρμογή που περιλαμβάνει κάμερα στα γυαλιά των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης που συνδέεται μέσω Bluetooth με τις κινητές συσκευές και επιτρέπει στα άτομα αυτά να αναγνωρίζουν αντικείμενα και να πλοηγούνται στη σωστή κατεύθυνση. Σε αυτή τη λύση εντοπίστηκαν και κάποιες αδυναμίες. Αυτές συνοψίζονται στο ότι παραβλέπεται η αραβική γλώσσα, στο ότι η επικοινωνία μεταξύ ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και κωφαλάλων δεν έχει μελετηθεί σε όλες τις περιπτώσεις και στο ότι οι η διάδραση των συναισθημάτων των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και των συνομηλίκων τους δεν έχουν ληφθεί υπόψη. Την πρόταση των ερευνητών αποτελεί το SoNetBlue, του οποίου ο σκελετός στηρίζεται σε 3 υποσυστήματα: 1. Την ενσωματωμένη κάμερα η οποία βρίσκεται στα γυαλιά των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και η οποία καταγράφει τρισδιάστατες εικόνες σε πραγματικό χρόνο που μπορεί και αναγνωρίζει πρόσωπα, κινήσεις μορφασμούς και την κίνηση. 75

76 2. Την κινητή συσκευή. Η εφαρμογή απευθύνεται σε Android και ios συσκευές οι οποίες εμπεριέχουν αναγνώριση του λόγου και μετατροπή του κειμένου σε λόγο. 3. Την υποδομή cloud που επιτυγχάνει την αναγνώριση συναισθημάτων, αντικειμένων, αραβικών κειμένων και τη μετατροπή των αραβικών στην αραβική νοηματική και το αντίστροφο. Η εφαρμογή αυτή στην κινητή συσκευή μπορεί να βρίσκεται σε λειτουργία για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ή για τους κωφάλαλους. Αρχικά οι ερευνητές εστίασαν στη λειτουργία για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και πώς μπορούν να επικοινωνήσουν αυτές οι δύο ομάδες μεταξύ τους. Αρχικά η κάμερα που είναι ενσωματωμένη στα γυαλιά καταγράφει κάτι και το στέλνει στην κινητή συσκευή μέσω Bluetooth. Έπειτα, ανάλογα με τον επεξεργαστή της συσκευής κάποιες βασικές πληροφορίες κρατούνται και φιλτράρονται και στέλνονται στο Cloud μειώνοντας έτσι την ποσότητα των δεδομένων και το κόστος της υπηρεσίας. Στη συνέχεια, στο Cloud οι πληροφορίες ελέγχονται και συγχρονίζονται και με κάποιους αλγορίθμους μπορεί να ενημερώσει το άτομο με αισθητηριακά προβλήματα όρασης για τα συναισθήματα του συνομιλητή του και να μετατρέψει τη νοηματική σε αραβικό κείμενο το οποίο μετατρέπεται σε λόγο με την αντίστοιχη εφαρμογή που υπάρχει στη συσκευή. Στην πορεία της έρευνας ο El- Gayyar και η ομάδα του μελετά τη λειτουργία που υπάρχει για τους κωφάλαλους. Το πρόγραμμα αυτό, όσον αφορά την επικοινωνία των κωφαλάλων σχετίζεται με τη μετάφραση της αραβικής νοηματικής σε πραγματικό χρόνο. Σε αυτή την περίπτωση ο λόγος μετατρέπεται σε αραβικό κείμενο και χωρίζεται σε ξεχωριστές λέξεις. Κάθε λέξη μετατρέπεται στη νοηματική και επιστρέφει πίσω μέσω ενός avatar. Άλλος ένας σκοπός του SoNetBlue αποτελεί η αδιάλειπτη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και των κωφαλάλων με το γενικό πληθυσμό ώστε να αποκτήσουν κοινωνικές κι επικοινωνιακές δεξιότητες. Ορισμένες από τις δραστηριότητες που μπορούν να κάνουν οι χρήστες είναι να κοινοποιήσουν κάποιο μήνυμα είτε με τη μορφή κειμένου είτε με τη μορφή ήχου, να εντοπίσουν κοντινούς φίλους με το ενσωματωμένο gps που μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε έκτακτες καταστάσεις και να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν κάποιο αντικείμενο (π.χ. ένα κτήριο μπροστά τους). Οι προκλήσεις του συγκεκριμένου προγράμματος θα 76

77 μπορούσαν να συνοψιστούν σύμφωνα με τους ερευνητές στις εξής (El-Gayyar et al., 2013): 1. Το ζήτημα της αραβικής γλώσσας και της ακρίβειας της μετάφρασής της στην αραβική νοηματική που υστερεί λίγο και 2. Τα θέματα ασφάλειας. Τα θέματα αυτά αφορούν την ιδιωτικότητα μιας και γίνεται χρήση του GPS ενώ οι φωτογραφίες δείχνουν μέρη που επισκέφθηκαν. Επιπλέον, τα ζητήματα πιστοποίησης δυσκολεύουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης μιας και δεν είναι βολικό για αυτούς να χρησιμοποιούν κωδικούς για την είσοδό τους στη σελίδα και γι αυτό πρέπει να βρεθεί ένας πιο βολικός τρόπος για την πιστοποίηση του λογαριασμού τους. 77

78 Β ΜΕΡΟΣ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κεφάλαιο 1: Μεθοδολογία 1.1. Εισαγωγή Βασικός σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τη δυνατότητα χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά τη χρήση τους και τις σχέσεις που αναπτύσσουν μέσα από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Για να απαντηθούν τα ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή της έρευνας, σχεδιάστηκε ένα ερωτηματολόγιο ημι-δομημένης συνέντευξης για τη συλλογή των δεδομένων και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Σε αυτό το κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά η μέθοδος που ακολουθήθηκε για τη διεξαγωγή της έρευνας. Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται ο σχεδιασμός της έρευνας και της συνέντευξης, η δομή της, η μέθοδος δειγματοληψίας και το δείγμα καθώς και η μέθοδος ανάλυσης των δεδομένων. Στη συνέχεια, ακολουθούν η ανάλυση των ευρημάτων, η εξαγωγή συμπερασμάτων και οι προτάσεις για περεταίρω έρευνα Προβληματισμός, στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και πρωτοτυπία καθώς δεν υπάρχει πληθώρα εμπειρικών ερευνών που να εξετάζουν ενδελεχώς τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα που αντιμετωπίζουν οπτικές αναπηρίες στα ελληνικά δεδομένα. Η έρευνα αυτή, λοιπόν αποτελεί μια προσπάθεια να αναδειχθεί η χρήση των social media από τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης στην ελληνική πραγματικότητα. Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι έρευνες οι οποίες σχετίζονται με το προς μελέτη ζήτημα που εντοπίστηκε στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία ποικίλουν και με βάση αυτές έγινε μια προσπάθεια ερευνητικής μελέτης για τον ελλαδικό χώρο (Qiu et al., 2015 Adamic & Wu, χ.η. Fuglerud et al., 2011 Inan et al., 2016 Brandy et al., 2012 Vashistha et al., χ.η. El-Gayyar et al., 2013). Ο σκοπός της παρούσας μελέτης όπως προαναφέρθηκε συνίσταται στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται από τα άτομα με αισθητηριακές 78

79 αναπηρίες της όρασης. Η έρευνα εστιάζει στις δυνατότητες που τους προσφέρουν τα social media, στις δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπίσουν και στις σχέσεις που δημιουργούνται μέσα από αυτές τις ιστοσελίδες και εφαρμογές του Διαδικτύου. Πιο συγκεκριμένα, στην παρούσα μελέτη επιδιώκεται να επιτευχθούν οι εξής επιμέρους ερευνητικοί στόχοι: - Να καταγραφεί με τη βοήθεια της διεθνούς βιβλιογραφίας η χρήση ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης και διαφόρων εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης του Διαδικτύου στην κοινότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. - Να διερευνηθεί η στάση των χρηστών απέναντι στα social media και να μελετηθούν οι λόγοι χρήσης τους από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες. - Να αναδειχθούν τα σημαντικότερα social media που χρησιμοποιούνται. - Να διερευνηθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης - Να μελετηθούν οι σχέσεις που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα από τους επιμέρους αυτούς στόχους προκύπτουν κάποια ερευνητικά ερωτήματα που θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε κατηγορίες, όπως φαίνεται επακόλουθα: (1) Χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης - Τι σημαίνει για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης ο όρος «μέσα κοινωνικής δικτύωσης»; - Πλοηγούνται στις ιστοσελίδες μέσων κοινωνικής δικτύωσης; - Ποια μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν; - Με ποια συχνότητα και για πόσο χρόνο ανά ημέρα χρησιμοποιούν γενικά το διαδίκτυο; 79

80 - Με ποια συχνότητα και για πόσο χρόνο ανά ημέρα χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; - Ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους πλοηγούνται στις ιστοσελίδες μέσων κοινωνικής δικτύωσης; - Ποιες είναι οι δραστηριότητές τους κατά την ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; (2) Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. - Ποια είναι τα θετικά από χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; - Ποια είναι τα αρνητικά από χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; (3) Πιθανές δυσκολίες και διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης - Ποιες δυνατότητες προσφέρουν για ένα άτομο με αισθητηριακές δυσκολίες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; - Έχουν εντοπίσει δυσκολίες ή ανησυχίες κατά την πλοήγησή τους στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης; (4) Πιθανές προτάσεις για τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης - Τι θα επιθυμούσαν να βελτιωθεί στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούν; 80

81 - Ποιες είναι οι βασικές προτάσεις σας για ισότιμη και αποτελεσματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης; (5) Είδος σχέσεων που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σύνδεση με διακρίσεις ή/ και προκαταλήψεις στο χώρο του Διαδικτύου - Έχουν διαδικτυακούς φίλους; - Να μας περιγράψουν το προφίλ των διαδικτυακών τους φίλων; - Οι διαδικτυακοί τους «φίλοι» είναι όλοι άτομα που γνωρίζουν και δια ζώσης ή υπάρχουν και άτομα που γνωρίζουν μέσα από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης; - Αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους διαδικτυακούς τους φίλους ή προτιμούν τη δια ζώσης επικοινωνία; - Η ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνει ή δυσχεραίνει τις φιλικές σχέσεις και την ανθρώπινη επικοινωνία γενικότερα; - Ποια είναι τα οφέλη της διαδικτυακής επικοινωνίας στην ανάπτυξη σχέσεων ; - Έχουν έρθει ποτέ αντιμέτωποι με διακρίσεις ή/και προκαταλήψεις στο χώρο του Διαδικτύου ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; 1.3. Ερευνητικός σχεδιασμός Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή των δεδομένων της παρούσας μελέτης είναι η ποιοτική. Χρησιμοποιήθηκε η ποιοτική έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας αναλύθηκαν με ποσοτικά κριτήρια. Η ποιοτική μέθοδος δίνει τη δυνατότητα της διερεύνησης και ερμηνείας των κοινωνικών κατασκευών, των στάσεων και των 81

82 αντιλήψεων που δε θα μπορούσαμε να συλλέξουμε αποκλειστικά μέσω της εμπειρικής ποσοτικής μεθόδου (Bell, 2005). Στην ποιοτική έρευνα, επιδίωξη του ερευνητή είναι η εξερεύνηση και η εις βάθος κατανόηση υποκειμενικών αντιλήψεων, πεποιθήσεων και εμπειριών συγκεκριμένων προσώπων σε σχέση με κάποιο φαινόμενο με σκοπό τη δημιουργία μιας βαθύτερης, αρτιότερης και περισσότερο επεξεργασμένης γνώσης για το υπό έρευνα φαινόμενο. Οι ερευνητές προσπαθούν να κατανοήσουν σε βάθος το νόημα που έχουν διατυπώσει τα άτομα σε σχέση με τον κόσμο τους και τις εμπειρίες τους σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή δίχως να υπάρχει πρόβλεψη για το μέλλον ή αλλιώς να διερευνήσουν κάποιες όψεις του κοινωνικού συστήματος που μελετούν (Cohen & Manion, 2000). H ποιοτική έρευνα έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Ίσαρη & Πουρκός, 2015): Παρέχει μια πιο ολιστική θεώρηση της πραγματικότητας σε αντιδιαστολή με την ατομιστική προσέγγιση της πραγματικότητας Εκδηλώνει μεγάλη ευαισθησία για τη συμμετοχή του ερευνητή στη διεξαγωγή της έρευνας. Εκδηλώνει ενδιαφέρον για την οπτική των υποκειμένων, την εσωτερική ζωή τους και όχι μόνο τις εξωτερικές εκδηλώσεις τους. Έχει ανθρωπιστικό προσανατολισμό Το μεθοδολογικό εργαλείο που σχεδιάστηκε και χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή των δεδομένων ήταν η ημι-δομημένη συνέντευξη Δείγμα Συνολικά συμμετείχαν στην έρευνα 12 άτομα (9 άνδρες κα 3 γυναίκες). Το 75% του δείγματος είναι άνδρες και το 25% γυναίκες. Στον πίνακα 1 και στο γράφημα 1 αποτυπώνεται η κατανομή του δείγματος ως προς το φύλο. 82

83 Πίνακας 1. Φύλο Φύλο Ν Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Άνδρας 9 75 Γυναίκα 3 25 Σύνολο ΦΥΛΟ ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ 25% 75% Γράφημα 1: Φύλο Η ηλικία των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα φαίνεται στον πίνακα 2. Το 41,7% του δείγματος ανήκει στην κατηγορία ηλικίας μεταξύ 31 και 40 ετών. Ενώ τα 2/3 του δείγματος είναι από 20 έως 40 ετών (66,7%). Επίσης, το γράφημα 2 αναπαριστά τη σχέση μεταξύ του φύλου και της ηλικίας των ατόμων που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας. 83

84 Πίνακας 2: Ηλικία Ηλικία Ν Σχετική Συχνότητα % Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % ,7 66, , ,3 100 Σύνολο ,5 3 2,5 2 1,5 1 0, ΗΛΙΚΙΑ 0 ΦΥΛΟ ΑΝΔΡΑΣ ΦΥΛΟ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 2: Ηλικία και φύλο Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης των συμμετεχόντων στην έρευνα, όπως φαίνεται και στον πίνακα 3, το 50% του δείγματος είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ αν προστεθούν και οι φοιτητές σε αυτήν την κατηγορία το ποσοστό 84

85 φθάνει στο 66,7%. Ωστόσο, παρατηρείται ότι κανείς από το δείγμα δεν είναι απόφοιτος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επιπλέον, στον πίνακα 4, στον οποίο κατανέμεται το επίπεδο εκπαίδευσης σε σχέση με το φύλο, παρατηρείται ότι όλες οι γυναίκες του δείγματος είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πίνακας 3. Μορφωτικό επίπεδο Μορφωτικό επίπεδο Ν Σχετική Συχνότητα % Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Β Βάθμια 4 33,3 33,3 Γ Βάθμια ,3 Φοιτητής 2 16,7 100 Σύνολο % 16,7 33,3 50 Β Βάθμια Γ Βάθμια Φοιτητής Γράφημα 3. Μορφωτικό επίπεδο 85

86 Πίνακας 4. Φύλο και μορφωτικό επίπεδο ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΥΝΟΛΟ % Β Βάθμια Γ Βάθμια Φοιτητής ΦΥΛΟ Ν % Ν % Ν % Ν % Άνδρας 4 33, , Γυναίκα Σύνολο % 4 33, , , ,66 16, Β Βάθμια Γ Βάθμια Φοιτητής ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Άνδρας Γυναίκα Γράφημα 4. Μορφωτικό επίπεδο και φύλο \ 86

87 Στον πίνακα 5, αποτυπώνονται τα δημογραφικά στοιχεία που αφορούν την επαγγελματική κατάσταση των συμμετεχόντων. Από τον πίνακα προκύπτει ότι το 66,7% του δείγματος είναι εργαζόμενοι, το 25% είναι άνεργοι και το 8,3% συνταξιούχοι. Επαγγελματική κατάσταση Πίνακας 5. Επαγγελματική κατάσταση Ν Σχετική Συχνότητα % Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Εργάζεται 8 66,7 66,7 Άνεργος ,7 Συνταξιούχος 1 8,3 100 Σύνολο Επίσης, στο Γράφημα 5, διακρίνεται ότι το μικρότερο ποσοστό ανεργίας των ατόμων με αισθητηριακές διαταραχές στην όραση, του δείγματος, το έχουν οι απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 75,0% 66,7% 50,0% 50,0% 25,0% 16,7% 16,7% ΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΑΝΕΡΓΟΣ ΣΥΝΤ/ΧΟΣ ΒΒΑΘΜΙΑ ΓΒΑΘΜΙΑ ΦΟΙΤΗΤΗΣ Γράφημα 5. Μορφωτικό επίπεδο και επαγγελματική κατάσταση 87

88 Εξετάζοντας το δείγμα σε σχέση με τον βαθμό της οπτικής αναπηρίας που εμφανίζουν (Πίνακας 6), είναι φανερό ότι το 41,7% του δείγματος παρουσιάζει ολική απώλεια όρασης και το 58,3% μερική απώλεια όρασης. Πίνακας 6. Βαθμός οπτικής αναπηρίας Βαθμός οπτικής αναπηρίας Ν Αθροιστική Σχετική συχνότητα % Ολική απώλεια 5 41,7 όρασης Μερική απώλεια 7 58,3 όρασης Σύνολο ,7 58,3 Ολική απώλεια όρασης Μερική απώλεια όρασης Γράφημα 6. Βαθμός οπτικής αναπηρίας 88

89 Επιπρόσθετα, συγκρίνοντας τον βαθμό της οπτικής αναπηρίας με την επαγγελματική κατάσταση των συμμετεχόντων στην έρευνα (Πίνακας 7, Γράφημα 4) παρατηρήθηκε ότι δεν υπάρχει άνεργος με ολική απώλεια όρασης σε αντίθεση με αυτούς που έχουν μερική απώλεια, στους οποίους το 42,9 % είναι άνεργοι. Πίνακας 7: Βαθμός οπτικής αναπηρίας και επαγγελματική κατάσταση ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΒΑΘΜΟΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Εργάζεται Άνεργος Συνταξιούχος Σύνολο Ν % Ν % Ν % Ν % Ολική ,7 Μερική 4 57,1 3 42, ,3 Σύνολο 8 66, , Γράφημα 7. Βαθμός οπτικής αναπηρίας και επαγγελματική κατάσταση 89

90 Ακόμη, συγκρίνοντας το βαθμό οπτικής αναπηρίας σε σχέση με το φύλο (Πίνακας 8 και Γράφημα 8) παρατηρούμε ότι μεγαλύτερο ποσοστό των ανδρών έχει ολική απώλεια όρασης (44,4%) σε σύγκριση με τις γυναίκες (33,3%). Αντίθετα μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών (66,7%) έχει μερική απώλεια όρασης σε σύγκριση με τους άνδρες που το 55,6% παρουσιάζει μερική απώλεια όρασης. Πίνακας 8. Φύλο και βαθμός οπτικής αναπηρίας ΒΑΘΜΟΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Ολική Μερική Σύνολο ΦΥΛΟ Ν % Ν % Ν % Άνδρας 4 44,4 5 55, Γυναίκα 1 33,3 2 66, Σύνολο 5 41,7 7 58, Γράφημα 8. Φύλο και Βαθμός Οπτικής Αναπηρίας 90

91 Εξετάζοντας την παράμετρο της οικογενειακής κατάστασης του δείγματος, (Πίνακας 9 και Γράφημα 9), διαπιστώνουμε ότι το 58,3% είναι άγαμοι, το 25% έγγαμοι, το 8,3% διαζευγμένοι και το 8,3% σε χηρεία. Πίνακας 9. Οικογενειακή κατάσταση Οικογενειακή κατάσταση Ν Αθροιστική Σχετική συχνότητα % Έγγαμος 3 25 Άγαμος 7 58,3 Διαζευγμένος 1 8,3 Χήρος 1 8,3 Σύνολο ,3 8,3 25,0 58,3 ΕΓΓΑΜΟΣ ΑΓΑΜΟΣ ΧΗΡΟΣ ΔΙΑΖΕΥΓΜΕΝΟΣ Γράφημα 9. Οικογενειακή κατάσταση 91

92 Στον πίνακα 10, διαπιστώνουμε ότι έχει σημαντική σχέση η οικογενειακή κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα άτομα του δείγματος σε σχέση με το αν εργάζονται ή όχι, παρατηρούμε ότι όλοι οι έγγαμοι (100%) εργάζονται σε σύγκριση με τους άγαμους όπου εργάζεται το 57,1%. Πίνακας 10. Οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Εργάζεται Άνεργος Συνταξιούχος Σύνολο Ν % Ν % Ν % Ν % Έγγαμος Άγαμος 4 57,1 3 42, ,3 Χήρος ,3 Διαζευγμένος ,3 Σύνολο 8 66, , Γράφημα 10. Οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση 92

93 1.5. Μέσα συλλογής δεδομένων Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκε ένας οδηγός ημι-δομημένης συνέντευξης για τη διεξαγωγή της έρευνας και τη συλλογή των δεδομένων. Το είδος, ο τύπος της συνέντευξης πρέπει να αντιστοιχεί με το αντικείμενο της μελέτης, τους στόχους της έρευνας και τη μεθοδολογία που έχει υιοθετηθεί για τη διεξαγωγή της. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της συνέντευξης είναι η προσαρμοστικότητά της και ότι ο ερευνητής με αυτή τη μέθοδο μπορεί να εμβαθύνει και να διερευνήσει τα κίνητρα και τις απόψεις των ατόμων που συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα της έρευνας. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να κάνει μόνο του ένα ερωτηματολόγιο (Bell, 2005). Οι Moser και Kalton (1971) περιγράφουν τη συνέντευξη της κοινωνικής έρευνας ως μια συζήτηση μεταξύ συνεντευξιαστή και συνεντευξιαζόμενου με στόχο να εκμαιεύσει κάποιες πληροφορίες για ένα θέμα. Ωστόσο, αυτό δεν είναι μια απλή διαδικασία αλλά αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα. Επιπλέον, ο Cohen (1976) επισημαίνει ότι η συνέντευξη αποτελεί μια δραστηριότητα που απαιτεί προσεκτική προετοιμασία και εξάσκηση ώστε να επιφέρει ένα σημαντικό αποτέλεσμα στη διεξαγωγή μιας μελέτης. Στη βιβλιογραφία εντοπίζονται τρία βασικά είδη συνεντεύξεων, η δομημένη, η ημιδομημένη και η μη δομημένη ελεύθερη συνέντευξη. Στη δομημένη συνέντευξη ο συνεντευξιαστής λειτουργεί μηχανικά. Ακολουθεί ένα προκαθορισμένο πρωτόκολλο συνέντευξης και δεν ξεφεύγει καθόλου από αυτό. Διατυπώνει τις ερωτήσεις με προκαθορισμένη σειρά, χωρίς κάποια αλλαγή και έχει τη μορφή του ερωτηματολογίου με τη διαφορά ότι συμπληρώνεται από το συνεντευξιαστή και όχι από τον συνεντευξιαζόμενο. Στον αντίποδα, βρίσκεται η μη δομημένη ή ελεύθερη συνέντευξη η οποία δεν ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο διάγραμμα ερωτήσεων, αλλά μια ανεπίσημη σειρά ερωτήσεων με μικρό έλεγχο από τον ερευνητή. Σε αυτή την περίπτωση ο συνεντευξιαζόμενος έχει τη δυνατότητα να μιλήσει ελεύθερα, ν ξεδιπλώσει τις σκέψεις και τις απόψεις του πάνω στο θέμα της μελέτης (Ζαφειρίου, 2003). Στο ενδιάμεσο βρίσκεται ένα άλλο είδος συνέντευξης, η ημι-δομημένη συνέντευξη. Αυτή περιλαμβάνει ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου που συμπληρώνουν τις ερωτήσεις κλειστού τύπου (Παπαναστασίου, 1996). Δεν υπάρχει προκαθορισμένος 93

94 αριθμός ερωτήσεων αλλά ακολουθείται μια πορεία με διάφορα θέματα που πρέπει να απαντηθούν και δίνεται και η δυνατότητα στον συνεντευξιαζόμενο να προσθέσει ότι ο ίδιος επιθυμεί και ότι θεωρεί ότι εκλείπει από τον κατάλογο των ερωτήσεων που του έχουν υποβληθεί. Μέσο συλλογής δεδομένων για την παρούσα έρευνα αποτέλεσε η ημι-δομημένη συνέντευξη σε δώδεκα (12) άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης αλλά με διαφορετικό επίπεδο όρασης, δηλαδή με ολική και μερική απώλεια όρασης. Σχετικά με τη δομή της συνέντευξης, πρέπει να αναφερθεί ότι πέρα από τα δημογραφικά στοιχεία περιλαμβάνει είκοσι (20) ερωτήσεις που στηρίχθηκαν στα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν για τη διεξαγωγή της μελέτης (βλ. Παράρτημα, σελ 160). Παρακάτω καταγράφονται αναλυτικά τα μέρη του οδηγού της ημι-δομημένης συνέντευξης: Πρώτη ενότητα: Δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει ερωτήσεις με σκοπό να καταγράψουμε τα δημογραφικά χαρακτηριστικά όπως είναι το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, ο βαθμός απώλειας της όρασης κλπ. Δεύτερη ενότητα: Χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται ερωτήσεις σχετικά με τη χρήση του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες, το χρόνο που αφιερώνουν, ποια μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν, πώς και για ποιους λόγους. Τρίτη ενότητα: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Στην ενότητα αυτή περιγράφονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Τέταρτη ενότητα: Δυσκολίες και διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης 94

95 Στην ενότητα αυτή επισημαίνονται οι δυνατότητες που προσφέρουν για ένα άτομο με αισθητηριακές δυσκολίες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και οι πιθανές δυσκολίες ή ανησυχίες κατά την πλοήγησή τους στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης Πέμπτη ενότητα: Προτάσεις για τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται πιθανές προτάσεις για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των ατόμων με οπτικές διαταραχές στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Έκτη ενότητα: Είδος σχέσεων που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σύνδεση με διακρίσεις ή/ και προκαταλήψεις στο χώρο του Διαδικτύου Τέλος, εξετάζονται οι σχέσεις που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αν υπάρχει κανένα δείγμα προκατάληψης σε αυτές τις ιστοσελίδες και αν η επικοινωνία που πραγματώνεται είναι πραγματική και προτιμάται από τη δια ζώσης επικοινωνία. 1.6.Διαδικασία Η συλλογή των δεδομένων ξεκίνησε των Ιούλιο του 2016 ως τον Φεβρουάριο του Σε αυτό το διάστημα πραγματοποιήθηκε η αναζήτηση σχετικής βιβλιογραφίας για το υπό μελέτη ζήτημα από τις βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Αιγαίου της Ρόδου και του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έπειτα, από την περίοδο 10 Φεβρουαρίου 2017 ως τις 10 Μαρτίου 2017 πραγματοποιήθηκαν τόσο οι πέντε (5) πιλοτικές συνεντεύξεις όσο και οι υπόλοιπες εφτά (7) που αποτέλεσαν τη βασική πηγή δεδομένων για τη διεξαγωγή της έρευνας και την εξαγωγή συμπερασμάτων από την ερευνητική διαδικασία. Η κάθε συνέντευξη είχε διάρκεια κατά προσέγγιση 45 και πραγματοποιήθηκαν τηλεφωνικά κατόπιν συνεννοήσεως με τους συνεντευξιαζόμενους. 95

96 Για την επίτευξη της περιγραφής συλλογής δεδομένων τέθηκαν οι θεματικοί άξονες της έρευνας οι οποίοι συμπεριλαμβάνουν τις πληροφορίες που θεωρήθηκαν σκόπιμες να συλλεχθούν για την κατανόηση του υπό μελέτη θέματος. Πρέπει να επισημανθεί ότι κατά τη διεξαγωγή των τηλεφωνικών συνεντεύξεων κρατούνταν σημειώσεις με βάση τις απαντήσεις που δίνονταν από τους συνεντευξιαζόμενους για όσα θεωρούνταν σημαντικά από το μελετητή και θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό υλικό για την έρευνα. Μετά την ολοκλήρωση των συνεντεύξεων πραγματοποιήθηκε η επεξεργασία και η διαμόρφωση των απαντήσεων ώστε να επιτευχθεί μια ποιοτική ανάλυση με ποσοτικά στοιχεία και η εξαγωγή των αποτελεσμάτων με τη μορφή διαγραμμάτων και πινάκων όπως αναλύονται παρακάτω για κάθε ερώτηση ξεχωριστά Ανάλυση δεδομένων Η ανάλυση των δεδομένων της παρούσας μελέτης έγινε με ποιοτικές αλλά και ποσοτικές μεθόδους ανάλυσης. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων είναι η δραστηριότητα που περιλαμβάνει όλες εκείνες τις διαδικασίες που επιτρέπουν να αποδοθεί νόημα στα συλλεγόμενα στοιχεία μέσω της κατηγοριοποίησης τους, ώστε να ερμηνευθούν και να κατανοηθούν φαινόμενα και συμπεριφορές. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων διευκολύνθηκε από τη δομή της έρευνας και την κατηγοριοποίησή της σε θεματικούς άξονες. Η διαδικασία ανάλυσης αποτελεί μια διαδικασία διαχείρισης των δεδομένων που συμβάλλει στον έλεγχο της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας τους (Ιωσηφίδης, 2003). Απαιτήθηκε διεξοδική καταγραφή των δεδομένων, δόμηση και κατηγοριοποίηση του υλικού ώστε να αποδοθούν ακριβή νοήματα και να ερμηνευτούν ορθά οι πληροφορίες. Στο ερευνητικό υλικό πραγματοποιήθηκε ανάλυση περιεχομένου. Οι περιπτώσεις που μελετήθηκαν ήταν δώδεκα. Πραγματοποιήθηκε μια λεπτομερής περιγραφή κάθε περίπτωσης και των θεμάτων της κάθε περίπτωσης (εσωτερική ανάλυση περιεχομένου περίπτωσης) μέσω της ανοιχτής κωδικοποίησης. Κατά τη διαδικασία ανάλυσης πραγματοποιήθηκε τμηματοποίηση των στοιχείων, δηλαδή χωρισμός του υλικού σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ενότητες, οι οποίες παρουσιάζουν 96

97 κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους (π.χ. αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη θεματική ενότητα ή περιγράφουν το ίδιο φαινόμενο). Η δόμηση του ποιοτικού υλικού σε θεματικά πεδία-κατηγορίες διευκολύνει την πορεία της έρευνας (ταξινομική ανάλυση). Η ανάλυση αφορά τόσο την κάθε ξεχωριστή θεματική κατηγορία όσο και τον τρόπο σύνδεσης των κατηγοριών μεταξύ τους (Ιωσηφίδης, 2003). Η επεξεργασία του υλικού πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου. Για να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα δίνεται ιδιαίτερο βάρος, αφενός στα κοινωνικά νοήματα που αναδεικνύονται μέσα από το λόγο των συνεντευξιαζόμενων και, αφετέρου, στο λανθάνον περιεχόμενο του λόγου τους (Ιωσηφίδης, 2003). Ο τρόπος που αντιλαμβάνονται και ερμηνεύουν τις καταστάσεις και τα γεγονότα οι άνθρωποι διαφέρει μεταξύ τους. Η ερμηνεία αυτή επηρεάζει κατόπιν τη συμπεριφορά τους. Τα κοινωνικά νοήματα δεν προσδιορίζονται από τις ίδιες τις καταστάσεις, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τις ερμηνεύουν οι άνθρωποι στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, τα κίνητρα και τις προθέσεις των μετεχόντων στην έρευνα (Ιωσηφίδης, 2003 Κυριαζή, 2011). Σύμφωνα με την Κυριαζή (2011), το πρώτο βήμα που πραγματοποιείται είναι η ανακάλυψη γενικών εννοιολογικών κατηγοριών, οι οποίες αντιστοιχούν σε φαινόμενα, γεγονότα ή περιστατικά. Ακολουθεί ο έλεγχος άλλων περιπτώσεων για τις ομοιότητες που παρουσιάζουν και, αναλόγως, ενσωματώνονται ή όχι στις ίδιες κατηγορίες. Στη συνέχεια, επιχειρείται μία γενικότερη εννοιολογική διατύπωση της κάθε κατηγορίας στοχεύοντας, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Κυριαζή (2011) σε ένα υψηλότερο επίπεδο αφαίρεσης. Αυτή η διαδικασία, αποτελεί το πλαίσιο για την περαιτέρω ανάλυση των δεδομένων και τη βάση για την ανάπτυξη των εννοιολογικών διασυνδέσεων. Η ερευνητική διαδικασία χαρακτηρίζεται από σταθερότητα, συνοχή, ευελιξία και συστηματικότητα, χωρίς να είναι προκαθορισμένη. Η έρευνα εξελίχθηκε καθώς προχωρούσε ο χρόνος και βασίστηκε στις ιδέες που άρχισαν να αναδύονται από την ανάλυση και που τελικά διαμόρφωσαν τα συμπεράσματα. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα ξεκίνησε με την παρατήρηση κάποιων δεδομένων, ακολούθησε η κατασκευή προσωρινών ιδεών για τα δεδομένα (υποθέσεις) και στη συνέχεια, εξετάστηκαν αυτές οι ιδέες μέσω της εμπειρικής έρευνας, ώστε να ελεγχθεί η ορθότητά τους και να πραγματοποιηθεί συγκριτική ανάλυση (Κυριαζή, 2011). 97

98 Όσον αφορά την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα, χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS. Κατά την ποσοτική μέθοδο ανάλυσης των δεδομένων κατηγοριοποιήθηκαν οι μεταβλητές και υπολογίστηκαν οι σχετικές συχνότητες κάθε μεταβλητής. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν περιγραφικοί στατιστικοί πίνακες, τους οποίους ακολούθησαν τα γραφήματα τα οποία οπτικοποιούν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη διερευνητική διαδικασία. 98

99 Κεφάλαιο 2: Ευρήματα 2.1. Χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης Έννοια Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης Στην ερώτηση «Τι σημαίνει για εσάς ο όρος Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης», όπως παρατηρούμε στον πίνακα 11, υπάρχει μια ποικιλία απαντήσεων. Διαπιστώνουμε ότι το 33,3% του δείγματος συνδέει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκλειστικά με το Facebook. Όπως φαίνεται και από την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων μόνο το 8,3% του δείγματος απαντά ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετίζονται τόσο με το Facebook όσο και με εφαρμογές και διάφορες υπηρεσίες της Google. Επίσης στο Γράφημα 11, διαπιστώνουμε ότι σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 91,7% αναφέρουν ότι ο όρος αναφέρεται στο Facebook, το 50% αναφέρει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αφορούν το Internet και το Facebook και το 25% αναφέρει και άλλα μέσα όπως Twitter, Yutube κ.α. Πίνακας 11. Έννοια Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης Μέσα κοινωνικής δικτύωσης N Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Facebook, Twitter 2 16,7 Facebook 4 33,3 Internet, Facebook και Youtube 1 8,3 Internet και Facebook 2 16,7 Internet 1 8,3 Facebook, Twitter, Instagram και 1 8,3 Facebook, Skype και Messenger 1 8,3 Σύνολο % ,0 99

100 Γράφημα 11. Αναφορά μέσων κοινωνικής Δικτύωσης Κάποιοι συμμετέχοντες δηλώνουν χαρακτηριστικά: «Το πρώτο πράγμα που τους έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τον όρο μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μόνο το Facebook» (Γυναίκα), «Ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιείται ευρέως είναι το Facebook οπότε θα μπορούσα να πω ότι ακούγοντας την έννοια αυτή, με παραπέμπει σε αυτό» (Άνδρας), «Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανήκουν πολλές υπηρεσίες του Διαδικτύου, τέτοιες υπηρεσίες είναι ιστοσελίδες όπως το Facebook ή το Twitter, αλλά σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και υπηρεσίες της Google όπως είναι YouTube αλλά και τα ». (Άνδρας) 100

101 Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση αν οι ίδιοι πλοηγούνται στα μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, το 91,7% απαντά πως πλοηγούνται και μόνο το 8,3% απαντά όχι (Πίνακας 12). Πίνακας 12. Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Ν Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Όχι 1 8,3 Nαι 11 91,7 Σύνολο % 8,3 91,7 Όχι Nαι Γράφημα 12. Πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης 101

102 Κάποιοι συμμετέχοντες ενδεικτικά τόνισαν τα εξής: «Δεν θα μπορούσα να μην πλοηγούμαι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς». (Άνδρας) «Φυσικά και επισκέπτομαι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μάλιστα με μεγάλη συχνότητα καθώς συμβάλλουν σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας μου». (Γυναίκα) «Όχι δεν μου αρέσει να πλοηγούμαι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». (Άνδρας) Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται Στην ερώτηση, ποια μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα, όλοι (100%) χρησιμοποιούν το Facebook και γενικότερα τις υπηρεσίες του Internet. Μερικοί αναφέρουν και άλλα μέσα όπως το Skype (36,4%), το Viber (27,3%), το Twitter (18,2%), το Yutube (18,2%) και το Instagram (9,1%) (Πίνακας 13). Πίνακας 13. Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται N Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Internet ,0 Facebook ,0 Twitter 2 18,2 Skype 4 36,4 Youtube 2 18,2 Viber 3 27,3 Instagram 1 9,1 102

103 % ,4 27,3 18,2 18,2 9,1 Internet Facebook Twitter Skype Youtube Viber Instagram Γράφημα 13. Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης που χρησιμοποιούνται Πιο συγκεκριμένα οι συμμετέχοντες επισήμαναν τα εξής: «Μπαίνω συχνά στο Ίντερνετ και χρησιμοποιώ το Facebook και υπηρεσίες όπως το Skype και το Viber μιας και διευκολύνουν αρκετά την επικοινωνία με τους φίλους μου.» (Άνδρας) «Ασχολούμαι πολύ με τα social media. Έχω λογαριασμούς στο Facebook, το Twitter, το Viber και το Instagram. Μου αρέσει να ακολουθώ την εξέλιξη της τεχνολογίας και να νιώθω ότι μπορώ να συμμετέχω σε αυτή όπως όλοι.» (Γυναίκα) Ώρες χρήσης Διαδικτύου Συνεχίζοντας με την ερώτηση πόσο χρόνο την ημέρα χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο οι συμμετέχοντες στην έρευνα, το 33,3% απάντησαν ότι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο 1 ώρα την ημέρα, το 25% περίπου 2 ώρες την ημέρα, το 16,7% χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο 4 ώρες την ημέρα και το 8,3% περίπου 5 ώρες την ημέρα. Επιπλέον, το 103

104 8,3% μισή ώρα την ημέρα και τέλος ένα 8,3% των συμμετεχόντων δεν χρησιμοποιεί καθόλου το διαδίκτυο (Πίνακας 14). Πίνακας 14. Ώρες που χρησιμοποιείται το διαδίκτυο Ωρες/Ημέρα N Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % 0 1 8,3 0,5 1 8, , , ,3 Σύνολο Ωρες/ημέρα στο Διαδίκτυο 5 8,3 4 16, ,3 0,5 8,3 0 8, Γράφημα 14. Ώρες που χρησιμοποιείται το διαδίκτυο 104

105 Ορισμένοι συμμετέχοντες περιέγραψαν τα εξής: «Η αλήθεια είναι ότι το Διαδίκτυο χρησιμεύει σε πολλά πράγματα στην καθημερινότητά μας αλλά αν και θα ακουστεί υπερβολή, το χρησιμοποιώ περίπου 5 ώρες την ημέρα. Είναι ένα εργαλείο που με βοηθάει τόσο στη δουλειά μου, όσο και σε απλά πράγματα που κάνουμε όλοι στον ελεύθερο χρόνο μας. Για παράδειγμα, από το να ακούσω μουσική και να επικοινωνήσω με τους φίλους μου μέχρι να παρακολουθήσω τις εξελίξεις στο επάγγελμά μου.» (Άνδρας) Σίγουρα χρησιμοποιώ το Διαδίκτυο περίπου δύο ώρες την ημέρα καθώς προσφέρει πολλές δυνατότητες.» (Άνδρας) Ώρες χρήσης Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης Στην ερώτηση πόσο χρόνο την ημέρα οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, το 50% απάντησε μισή ώρα την ημέρα, το 33,3% μια ώρα την ημέρα, το 8,3% τρεις ώρες την ημέρα και τέλος το 8,3% δεν χρησιμοποιεί καθόλου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Πίνακας 15). Πίνακας 15. Ώρες που χρησιμοποιούνται τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Ωρες/Ημέρα Ν Αθροιστι κή Σχετική Συχνότητ α % 0 1 8,3 0, , ,3 Σύνολο

106 Ωρες/ημέρα στα ΜΚΔ 3 8,3 1 33,3 0, , Γράφημα 15. Ώρες που χρησιμοποιούνται τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Κάποιοι από τους συμμετέχοντες στην έρευνα περιγράφουν: «Καθημερινά χρησιμοποιώ αρκετά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θα μπορούσα να πω ότι περνάω 3 ώρες την ημέρα είτε ακούγοντας μουσική, είτε συνομιλώντας με τους φίλους μου, είτε ανεβάζοντας φωτογραφίες στο Instagram, είτε μαθαίνοντας νέα από φίλους στο Facebook.» (Γυναίκα) «Περίπου μισή ώρα την ημέρα όταν βρίσκω ελεύθερο χρόνο και θέλω να χαλαρώσω.» (Γυναίκα) Λόγοι πλοήγησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση «ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους πλοηγείστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;» (Πίνακας 16) όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα, 100%, απάντησαν ότι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ενημέρωση, ενώ το 36,36 % απάντησε ότι τα χρησιμοποιούν για επικοινωνία. Το 27,27% για πληροφόρηση, το 18,18% για διασκέδαση και το 9,09% για συμμετοχή σε ομάδες. 106

107 Επίσης σε σύγκριση μεταξύ των δυο φύλων φαίνεται ότι οι γυναίκες χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε μεγαλύτερο ποσοστό 66,7% έναντι 25% των αντρών για επικοινωνία και για την συμμετοχή σε ομάδες σε ποσοστό 33% έναντι 0% των ανδρών. Πίνακας 16. Λόγοι πλοήγησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ΛΟΓΟΙ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ Ν % Ν % Ν % Ενημέρωση 8 100, , ,0 Πληροφόρηση 2 25,0 1 33,3 3 27,27 Διασκέδαση 2 25,0 0 0,0 2 18,18 Επικοινωνία 2 25,0 2 66,7 4 36,36 Συμμετοχή σε Ομάδες 0 0,0 1 33,3 1 9,09 Λόγοι πλοήγησης και φύλο , Ενημέρωση Πληροφόρηση Διασκέδαση Επικοινωνία Συμμετοχή σε Ομάδες 0 66,7 0 33,3 ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 16. Λόγοι πλοήγησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 107

108 Οι συμμετέχοντες επισημαίνουν: «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα χώρο που μπορείς να ενημερωθείς για πολλά πράγματα, από το τι συμβαίνει σε πολιτικό επίπεδο μέχρι και τις τελευταίες λέξεις της μόδας. Με μια επίσκεψη στο Facebook μπορείς να ενημερωθείς και να πληροφορηθείς για οτιδήποτε αφορά την επικαιρότητα.» (Άνδρας), «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την εύκολη και γρήγορη επικοινωνία χωρίς κόστος. Γι αυτό και χρησιμοποιώ το Facebook και το Viber. Επιπλέον, χρησιμοποιώ τα μέσα αυτά γιατί ενημερώνομαι και επίσης μπορώ να συμμετέχω σε ομάδες που σχετίζονται με κάθε τι που με ενδιαφέρει.» (Γυναίκα), «Χρησιμοποιώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γιατί διευκολύνουν τη σύγχρονη και την ασύγχρονη επικοινωνία με τους φίλους μου. Ενημερώνομαι για την επικαιρότητα και το τι συμβαίνει στον κόσμο. Επιπλέον, μπορώ και έρχομαι σε επαφή με άτομα που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα με μένα μέσα από τη συμμετοχή σε ομάδες κυρίως στο Facebook.» (Γυναίκα). Δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση σχετικά με τις δραστηριότητές που εκτελούν οι συμμετέχοντες της έρευνας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Πίνακας 17), περίπου το 82% (75% των ανδρών και 100% των γυναικών) ανταλλάσσουν άμεσα μηνύματα. Επίσης το 45,45%, θεωρεί ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν άμεση και γρήγορη επικοινωνία. Ένα σημαντικό ποσοστό των ανδρών (50%), δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις Διαφημήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία παρακολουθούν διάφορες προσφορές αλλά τις χρησιμοποιούν και για προσωπική διαφήμιση λόγω της ευρείας 108

109 χρήσης τους από πάρα πολύ κόσμο. Επίσης ένα σημαντικό ποσοστό (36,36%) χρησιμοποιεί τα μέσα για Ενημέρωση και Διασκέδαση. Ακόμη ένα σημαντικό ποσοστό (27,27%), δραστηριοποιείται με τη συμμετοχή του σε ομάδες στις οποίες συμμετέχουν και άλλοι χρήστες με κοινά χαρακτηριστικά και προβλήματα. Αντίθετα, ένα πολύ μικρό ποσοστό (9,09%) φαίνεται να ασχολείται με την δραστηριότητα των διαφόρων αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πίνακας 17. Δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Δραστηριότητες Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Μηνύματα 6 75, ,0 9 81,81 Αναρτήσεις 1 12, ,09 Συμμετοχή σε ομάδες 1 12,5 2 66,7 3 27,27 Ενημέρωση 2 25,0 2 66,7 4 36,36 Διαφήμιση 4 50, ,36 Επικοινωνία 2 25, ,0 5 45,45 Διασκέδαση 3 37,5 1 33,3 4 36,36 109

110 Δραστηριότητες στα ΜΚΔ και φύλο Διασκέδαση Επικοινωνία 25 33,3 37,5 100 Διαφήμιση 0 50 Ενημέρωση 25 66,7 Συμμετοχή σε ομάδες 12,5 66,7 Αναρτήσεις 0 12,5 Μηνύματα ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΝΔΡΑΣ Γράφημα 17. Δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Ορισμένοι από τους συμμετέχοντες αναφέρουν: «δίνεται η δυνατότητα να έρχεται σε επαφή με ανθρώπους που ζουν πολύ μακριά και αν δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα μπορούσε να επικοινωνεί μαζί τους» (Γυναίκα), «Μου αρέσει να ακούω μουσική ή διάφορα βίντεο με τη βοήθεια υποστηρικτικών τεχνολογιών. Έτσι δεν αποκλειόμαστε από όλα αυτά που μπορεί να κάνει κάποιος για ψυχαγωγία.» (Άνδρας), «Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμμετέχω σε ομάδες με άτομα που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα με μένα. Έτσι μπορούμε και επικοινωνούμε και ανταλλάσουμε απόψεις και εμπειρίες για πράγματα της καθημερινότητας και για πράγματα που μας δυσκολεύουν.» (Γυναίκα), «Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μου αρέσει, πέρα από το να επικοινωνώ με τους φίλους μου, να κοινοποιώ φωτογραφίες και να ενημερώνω το προφίλ μου με τραγούδια ή κάτι άλλο που με ενδιαφέρει. 110

111 Ιδιαίτερα στο Instagram παρά το πρόβλημα όρασης καταφέρνω και κοινοποιώ φωτογραφίες χωρίς να νιώθω ότι υπάρχει κάτι στα social media που δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητές μου.» (Γυναίκα) Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Πλεονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης Τα βασικά πλεονεκτήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως δείχνει το ποσοστό 72,72% των συμμετεχόντων (πίνακας 18), θεωρούνται η γρήγορη ενημέρωση και η άμεση επικοινωνία με άλλους ανθρώπους. Επιπλέον αναφέρεται ως πλεονέκτημα των μέσων η αποτροπή της απομόνωσης και η συμμετοχή όλων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Πίνακας 18. Πλεονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Πλεονεκτήματα Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Γρήγορη Ενημέρωση 7 87,5 1 33,3 8 72,72 Άμεση Επικοινωνία 5 62, ,0 8 72,72 Εύρεση ατόμων με κοινά προβλήματα 1 12, ,09 Επαφή με ανθρώπους που ζουν μακριά 1 12, ,09 Αποτρέπει την απομόνωση 1 12, ,09 111

112 ,5 Πλεονεκτήματα των ΜΚΔ και φύλο 62, , ,5 12,5 12,5 0 Γρήγορη Ενημέρωση Άμεση Επικοινωνία Εύρεση ατόμων με κοινά προβλήματα Επαφή με ανθρώπους που ζουν μακριά Αποτρέπει την απομόνωση ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 18. Πλεονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Ενδεικτικά οι συμμετέχοντες στην έρευνα αναφέρουν: «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν γρήγορη επικοινωνία και μάλιστα χωρίς κόστος που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν αδύνατη» (Άνδρας), «Τα βασικά πλεονεκτήματα είναι η σύγχρονη και η ασύγχρονη επικοινωνία με ανθρώπους που βρίσκονται πολύ μακριά αλλά και η ενημέρωση για όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής. Επιπλέον, βοηθούν στο να μην νιώθουμε αποκλεισμένοι και αποκομμένοι από ότι κάνει η πλειοψηφία των ανθρώπων γύρω μας.» (Άνδρας), «Το πιο σημαντικό είναι ότι παρέχουν ισότιμη συμμετοχή όλων μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς και όσοι αντιμετωπίζουν κάποια αναπηρία ή κάποιο πρόβλημα μπορούν να επικοινωνήσουν με άλλους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες και να μην νιώθουν απομονωμένοι από το κοινωνικό γίγνεσθαι.» (Άνδρας). 112

113 Μειονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης Αντίστοιχα τα μειονεκτήματα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (πίνακας 19), είναι η διάθεση πολύ χρόνου σε αυτή τη δραστηριότητα (36,36%). Επίσης ένα σημαντικό μειονέκτημα που παρατηρήθηκε σε ποσοστό 27,27% αποτελεί η ανησυχία για την εγκυρότητα της πληροφορίας. Ακόμη, το 27,27% του δείγματος, θεωρεί ως μειονέκτημα τον εθισμό στην χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και το 18,18% του δείγματος, την μείωση της προσωπικής επαφής με τους φίλους τους λόγω αυτής της χρήσης μέσω των συσκευών. Επιπλέον, μόνο το 9,09%, αναφέρεται στον κίνδυνο της ιδιωτικότητας με την δημοσίευση προσωπικών στοιχείων. Τέλος, το 9,09% των συμμετεχόντων υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα μειονέκτημα στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πίνακας 19. Μειονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Μειονεκτήματα Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Διάθεση πολύ χρόνου 4 50,0 0 0,0 4 36,36 Μείωση προσωπικής επαφής 1 12,5 1 33,3 2 18,18 Κανένα 1 12,5 1 9,09 Εγκυρότητα 2 25,0 1 33,3 3 27,27 Κίνδυνος ιδιωτικότητας 1 12,5 1 9,09 Εθισμός 1 12,5 2 66,6 3 27,27 113

114 Μειονεκτήματα ΜΚΔ και φύλο 70 66, ,3 33,3 12,5 12, ,5 12,5 0 0 Διάθεση πολύ χρόνου Μείωση προσωπικής επαφής Κανένα Εγκυρότητα Κίνδυνος ιδιωτικότητας Εθισμός ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 19. Μειονεκτήματα μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Ενδεικτικά, κάποιοι από τους συμμετέχοντες υπογραμμίζουν τα εξής: «η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές απαιτεί τη διάθεση πολύ χρόνου με αποτέλεσμα να μην κινητοποιούμαστε και σε άλλα πράγματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε, εθιζόμαστε» (Άνδρας), «η πληροφορία δεν είναι καθόλου εύκολα επιβεβαιώσιμη. Πολλές φορές δεν μπορείς να ξέρεις αν οι πληροφορίες που λαμβάνεις είναι έγκυρες και αξιόπιστες». (Γυναίκα), «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές οδηγούν στον εθισμό και στη μείωση της προσωπικής επαφής. Όλοι προτιμούν να μιλάνε μέσω του Messenger και του Viber. Πολλές φορές βλέπεις ανθρώπους που βγαίνουν για καφέ και δεν μιλάνε μεταξύ τους αλλά είναι όλοι στραμμένοι στα κινητά τους σερφάροντας στα social media και ζώντας σε έναν εικονικό κόσμο.» (Γυναίκα), 114

115 «Όσο εξελίσσεται η τεχνολογία, αν και μας βοηθάει και εμάς που αντιμετωπίζουμε προβλήματα όρασης, παρατηρείται μεγάλη αύξηση του εθισμού στα social media. Πλέον προτιμάμε να μιλήσουμε με κάποιον από το κινητό από το να βγούμε μια βόλτα μαζί του. Αυτό είναι κάπως ανησυχητικό.» (Άνδρας), «Πολλές φορές υπάρχει ο κίνδυνος της ιδιωτικότητας και της ασφάλειας στο χώρο του διαδικτύου. Πολλοί δημοσιεύουν τα προσωπικά τους στοιχεία με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξαπάτησης και της κλοπής των προσωπικών δεδομένων. Επίσης, όταν εκθέτουμε τον εαυτό μας με φωτογραφίες χωρίς τη σωστή χρήση των social media ενδέχεται να υπάρξουν τέτοια ζητήματα.» (Άνδρας), «Πλέον όλοι χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι περισσότεροι γνωρίζουν τη σωστή χρήση τους ώστε να μην υπάρχουν ζητήματα ασφάλειας της ιδιωτικής τους ζωής. Πιστεύω ότι με τις απαραίτητες γνώσεις ασφάλειας και χρήσης των social media δεν υπάρχουν μειονεκτήματα στη χρήση τους.» (Άνδρας). 2.3.Δυσκολίες και Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση ποιες δυνατότητες και διευκολύνσεις προσφέρονται κατά την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όλοι σχεδόν οι συμμετέχοντες υποστηρίζουν ότι τους δίνονται τεράστιες δυνατότητες, που δεν υπήρχαν πριν. Το 81,81% του δείγματος (75% των ανδρών και 100% των γυναικών), (Πίνακας 20), υποστηρίζει ότι δίνονται τεράστιες δυνατότητες στην άμεση επικοινωνία. Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό 63,63% (50% των ανδρών και 100% των γυναικών), υποστηρίζει ότι είναι πολύ μεγάλη διευκόλυνση η γρήγορη ενημέρωση. Ένα σημαντικό ποσοστό, 36,36% 115

116 υποστηρίζει ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης βοηθά στην επικοινωνία και στη γνωριμία των ανθρώπων. Ακόμη υπάρχει το ποσοστό 18,18% των ανθρώπων που θεωρούν σημαντική την δυνατότητα συμμετοχής σε ομάδες με άτομα με κοινά προβλήματα. Πίνακας 20. Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Διευκολύνσεις Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Άμεση Ενημέρωση 4 50, ,0 7 63,63 Κοινωνικοποίηση και προσέγγιση νέων 4 50,0 0 0,0 4 36,36 ανθρώπων Επικοινωνία 6 75, ,0 9 81,81 Εύρεση ατόμων μα κοινά προβλήματα 2 25,0 0 0,0 2 18,18 116

117 Άμεση Ενημέρωση Κοινωνικοποίηση και προσέγγιση νέων ανθρώπων Επικοινωνία Εύρεση ατόμων μα κοινά προβλήματα ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 20. Διευκολύνσεις κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Κάποιοι από τους συμμετέχοντες περιγράφουν τα εξής: «Τα social media βοηθούν ιδιαίτερα στην κοινωνικοποίηση και την αποφυγή απομόνωσης αλλά και την γνωριμία ανθρώπων που με διαφορετικό τρόπο δεν θα μπορούσαν να προσεγγίσουν». (Άνδρας), «Οι άνθρωποι με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να γνωρίσουν και να συμμετέχουν σε ομάδες ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά και προβλήματα και να μοιραστούν κοινές ανησυχίες και προβληματισμούς. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για όσους ανθρώπους αντιμετωπίζουμε αναπηρίες και ενδεχομένως μπορεί να αντιμετωπίσουμε τον κοινωνικό αποκλεισμό». (Άνδρας). 117

118 Δυσκολίες κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Οι απαντήσεις του δείγματος όσον αφορά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, έχουν πολλή μεγαλύτερη διασπορά (Πίνακας 21). Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων στην έρευνα, 27,27% απαντά πως δεν έχει καμία δυσκολία στη χρήση των μέσων δικτύωσης. Ένα ποσοστό 18,18% του δείγματος αναφέρεται στις τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Ένα άλλο ποσοστό 18,18% αναφέρεται στο πρόβλημα ότι για την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης απαιτείται πολύς χρόνος από αυτά τα άτομα για την εξοικείωση και την ενασχόλησή τους. Επίσης, ένα ίδιο ποσοστό 18,18%, θεωρεί ως δυσκολία την αυτοματοποίηση. Ένας από τους συμμετέχοντες αναφέρει χαρακτηριστικά ως δυσκολία σε σχέση με την αυτοματοποίηση. Τέλος, ένα ποσοστό 9,09%, αναφέρεται στην δυσκολία που έχει κατά την χρήση, λόγω της ύπαρξης πολλών διαφημίσεων, και ένα άλλο 9,09% των συμμετεχόντων εστιάζεται στη δυσκολία προσβασιμότητας και ιδιαίτερα αναφέρεται σε αυτή τη δυσκολία για το Twitter. Ολοκληρώνοντας, ένα άλλο 9,09% θεωρεί ως δυσκολία την χρήση αυτών των μέσων από τα παιδιά. Πίνακας 21. Δυσκολίες κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Δυσκολίες Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Τεχνικές 2 25,0 0 0,0 2 18,18 Μεγάλος χρόνος 1 12,5 0 0,0 2 18,18 Καμία δυσκολία 2 25,0 1 33,3 3 27,27 Διαφημίσεις 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Προσβασιμότητα 0 0,0 1 33,3 1 9,09 Αυτοματοποίηση 1 12,5 1 33,3 2 18,18 Κίνδυνος για τα παιδιά 1 12,5 0 0,0 1 9,09 118

119 Δυσκολίες στη χρήση των ΜΚΔ 35 33,3 33,3 33, ,5 12,5 12,5 12, ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 21. Δυσκολίες κατά τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Ενδεικτικά το δείγμα των συμμετεχόντων στην έρευνα ανέφερε τα εξής: «Πολλές φορές υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες στην πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για εμάς που αντιμετωπίζουμε προβλήματα όρασης. Αυτό το πρόβλημα επιλύεται από την στιγμή που υπάρχουν τα αντίστοιχα φωνητικά προγράμματα και διάφορες υποστηρικτικές τεχνολογίες που διαβάζουν ότι υπάρχει στην οθόνη του υπολογιστή μας.» (Άνδρας), «Η ανάγκη εξοικείωσης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απαιτεί πολύ χρόνο αν δεν γνωρίζεις να τα χρησιμοποιείς. Οι νέοι πλέον ξέρουν όλοι να τα χρησιμοποιούν από μικρή ηλικία. Εμείς οι μεγαλύτεροι όμως χρειαζόμαστε πολύ συχνά μια άτυπη εκπαίδευση για να μάθουμε να χρησιμοποιούμε κάποιες εφαρμογές του Διαδικτύου.» (Άνδρας), 119

120 «.την αύξηση της πιθανότητας λάθους ανάρτησης λόγω του προβλήματος όρασης. Συχνά υπάρχει το άγχος μην κάνουμε κάποιο λάθος κατά την κοινοποίηση μιας ανάρτησης ή μήπως δεν ανεβάσουμε το σωστό βίντεο που θέλουμε. Αυτό μπορεί να συμβεί λόγω τεχνικών ζητημάτων αν και οι υποστηρικτικές τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε βελτιώνονται και εξελίσσονται συνεχώς ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες λάθους» (Γυναίκα), «Συχνά, οι διαφημίσεις στο YouTube, στο Facebook και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμποδίζουν την προσβασιμότητά μας και την πλοήγησή μας. Πολλές φορές μπερδευόμαστε και δεν ξέρουμε αν αυτό που πατήσαμε να δούμε είναι το σωστό.» (Άνδρας), «Προσωπικά αντιμετωπίζω δυσκολία προσβασιμότητας στο Twitter» (Γυναίκα), «Νομίζω είναι αρκετά δύσκολη η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα μικρότερα παιδιά με προβλήματα όρασης μιας και κάποιες φορές δυσκολευόμαστε εμείς οι ίδιοι.» (Άνδρας), «Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζω είναι ότι θα ήθελα να μου δίνονται περισσότερα στοιχεία για τις φωτογραφίες που κοινοποιούν στους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι φίλοι μου καθώς το πρόβλημα όρασης μου δεν μου επιτρέπει να μπορώ να συμμετέχω σε αυτό.» (Άνδρας). 2.4.Πιθανές προτάσεις για την διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στις ιστοσελίδες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Προτάσεις για βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση «τι θα επιθυμούσατε να βελτιωθεί στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης» το 54,54% επιθυμεί επιπλέον τεχνικά βοηθήματα για την ακόμα πιο εύκολη προσβασιμότητα αυτών των μέσων (πίνακας 22). Ακόμη, ένα ποσοστό 9,09% 120

121 επιθυμεί λιγότερες διαφημίσεις, «διότι αυτές τους δυσκολεύουν», ένα άλλο ποσοστό 9,09% επιθυμεί καλύτερη μετάφραση, και τέλος ένα ποσοστό 9,09% των συμμετεχόντων επιθυμεί την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Πίνακας 22. Προτάσεις για βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Βελτιώσεις Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Προσβασιμότητα 4 50,0 2 66,6 6 54,54 Όρια 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Διαφημίσεις 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Εύχρηστο 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Προσωπικά Δεδομένα 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Μετάφραση 1 33,3 1 9,09 Βελτιώσεις των ΜΚΔ 70 66, , ,5 12,5 12,5 12, ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 22. Προτάσεις για βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο σε ποσοστιαία αναλογία. 121

122 Κάποιοι συνεντευξιαζόμενοι αναφέρουν: «πρέπει να υπάρχουν όρια, να είναι πιο εύχρηστα και τέλος να υπάρξουν αλλαγές στα προσωπικά δεδομένα, ώστε αυτά να είναι πιο ασφαλή.» (Άνδρας), «η υπάρχουσα μετάφραση δεν είναι επαρκής και δημιουργεί δυσκολίες στην προσβασιμότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.» (Γυναίκα). Προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση «ποιες είναι οι βασικές προτάσεις σας για ισότιμη και αποτελεσματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης» (Πίνακας 23), το 36,36% απάντησε ότι απαιτούνται περισσότερα τεχνικά βοηθήματα. Το 27,27% των ερωτηθέντων δεν έχει να κάνει κάποια ιδιαίτερη πρόταση. Υπάρχουν όμως και πιο εξειδικευμένες προτάσεις όπως αναφέρθηκαν από ένα σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων της έρευνας. Πίνακας 23. Προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο. Προτάσεις Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Τεχνικά Βοηθήματα 4 50,0 0 0,0 4 36,36 Προγράμματα φωτογραφιών 1 12,5 1 33,3 2 18,18 Μεγαλύτερος Βαθμός ανεξαρτησίας 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Φόντο 0 0,0 1 33,3 1 9,09 Δεν έχω 2 25,0 1 33,3 3 27,27 122

123 Προτάσεις ,3 12,5 12,5 33,3 33, Τεχνικά Βοηθήματα Προγράμματα φωτογραφιών 0 Μεγαλύτερος Βαθμός ανεξαρτησίας 0 Φόντο Δεν έχω ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 23. Προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο σε ποσοστιαία αναλογία. Οι προτάσεις για την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνοψίζονται ως εξής: «περισσότερα τεχνικά βοηθήματα για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης θα διευκόλυναν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης» (Άνδρας), «Να δημιουργηθούν προγράμματα για να μπορούμε να έχουμε και εμείς πρόσβαση στις φωτογραφίες που κοινοποιούν οι φίλοι μας και να μπορούμε να παρέχουμε ανατροφοδότηση κάνοντας like ή κάποιο σχόλιο στο Facebook. Επίσης, για όσους έχουμε μειωμένη όραση θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ανεξαρτησίας, δηλαδή να 123

124 μπορούμε να είμαστε πιο ελεύθεροι χωρίς το άγχος μην κάνουμε κάποιο λάθος» (Άνδρας), «Το λευκό φόντο των ιστοσελίδων προκαλεί δυσκολίες και προτείνεται να αντικατασταθεί με χρώματα που να προκαλούν κάποια έντονη αντίθεση με τα γράμματα.» (Γυναίκα). 2.5.Είδος σχέσεων που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σύνδεση με διακρίσεις ή/και προκαταλήψεις στο χώρο του διαδικτύου. Μέγεθος διαδικτυακών φίλων Στην ερώτηση εάν «έχετε διαδικτυακούς φίλους και εάν να ναι, πόσους;» To 27,27% έχουν από διαδικτυακούς φίλους, το 36,36% έχουν πάνω από 500 φίλους, το 18,18% έχουν κάτω από 100 φίλους και το 18,18% έχει πάνω από 700 φίλους, (Πίνακας 24). Πίνακας 24. Διαδικτυακοί φίλοι και φύλο. Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Διαδικτυακοί Φίλοι Ν % Ν % Ν % < ,0 0 0,0 2 18, ,0 1 33,3 3 27, ,5 1 33,3 2 18, ,5 1 33,3 2 18,18 > ,0 0 0,0 2 18,18 124

125 Διαδικτυακοί φίλοι 35 33,3 33,3 33, ,5 12, > >701 0 ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 24. Διαδικτυακοί φίλοι και φύλο. Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Στην ερώτηση ποιο είναι το προφίλ των διαδικτυακών φίλων, (Πίνακας 25), όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν πως όλοι οι διαδικτυακοί φίλοι τους προέρχονται από το οικογενειακό, εργασιακό, πανεπιστημιακό ή σχολικό περιβάλλον τους. Το 18,18% αναφέρει επιπλέον ως διαδικτυακούς φίλους τους και φίλους φίλων τους. Τέλος, ένα ποσοστό 18,18% του δείγματος αναφέρει ως φίλους και ανθρώπους που συμμετέχουν σε ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και αισθητηριακά προβλήματα όρασης. 125

126 Πίνακας 25. Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Ν Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Περιβάλλον ,0 Οικογένεια ,0 Εργασία ,0 Σχολή ,0 Φίλοι φίλων 2 18,2 Ομάδες 2 18,2 Προφίλ διαδικτυακών φίλων Περιβάλλον Οικογένεια Εργασία Σχολή Φίλοι φίλων Ομάδες Γράφημα 25. Προφίλ Διαδικτυακών φίλων Ένας συνεντευξιαζόμενος τονίζει τα εξής: «Παρόλο που δεν γνωρίζω όλους τους διαδικτυακούς μου φίλους στα social media πρέπει να αναφέρω ότι έχω φίλους από το στενό οικογενειακό, φιλικό και εργασιακό κύκλο, αλλά και φίλους φίλων μου, 126

127 απλούς γνωστούς και άτομα που δεν γνωρίζω προσωπικά αλλά έχουμε γνωριστεί σε κοινές ομάδες και αντιμετωπίζουμε παρόμοια προβλήματα και αναπηρίες.» (Γυναίκα). Βαθμός γνωριμίας με τους διαδικτυακούς φίλους Στην ερώτηση αν οι διαδικτυακοί φίλοι των συμμετεχόντων στην έρευνα είναι όλοι άτομα που γνωρίζετε και δια ζώσης ή υπάρχουν και άτομα που γνωρίζετε μέσα από τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, οι απαντήσεις είναι οι ακόλουθες (Πίνακας 26): Το 37,5% των ανδρών και το 33,33% των γυναικών γνωρίζει όλους τους διαδικτυακούς φίλους δια ζώσης. Το 50% των ανδρών και το 66,66% των γυναικών γνωρίζει δια ζώσης το 90% των διαδικτυακών φίλων και λίγους δεν τους γνωρίζουν. Τέλος, υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό 9,09% που δεν γνωρίζει τους διαδικτυακούς φίλους δια ζώσης. Πίνακας 26. Βαθμός γνωριμίας με τους διαδικτυακούς φίλους και φύλο Κατά πόσο γνωρίζουν τους διαδικτυακούς Άνδρας Γυναίκα Σύνολο φίλους Ν % Ν % Ν % Γνωρίζω δια ζώσης όλους τους φίλους μου 3 37,5 1 33, ,36 Γνωρίζω δια ζώσης το 90% των φίλων 4 50,0 2 66, ,54 Δεν τους γνωρίζω δια ζώσης 1 12, ,09 127

128 Γνωριμία με διαδικτυακούς φίλους 70 66, ,5 33, , Γνωρίζω δια ζώσης όλους τους φίλους μου Γνωρίζω δια ζώσης το 90% των φίλων Δεν τους γνωρίζω δια ζώσης ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 26. Βαθμός γνωριμίας με τους διαδικτυακούς φίλους και φύλο Ενδεικτικά, αναφέρουμε τι υπογράμμισαν οι συνεντευξιαζόμενοι: «..Είναι λογικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να έχουμε φίλους τους οποίους δεν γνωρίζουμε προσωπικά όμως το μεγαλύτερο ποσοστό των φίλων μου το γνωρίζω και δια ζώσης. Σίγουρα όμως υπάρχουν και κάποιοι τους οποίους δεν τους γνωρίζω δια ζώσης, αλλά έχουμε επικοινωνήσει στις διάφορες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης μέσα από τη συμμετοχή σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα, προβληματισμούς και ανησυχίες.» (Άνδρας), «Δεν έχω πολλούς διαδικτυακούς φίλους όμως πολλούς από αυτούς δεν τους έχω γνωρίσει από κοντά παρά μόνο επικοινωνούμε μέσω Facebook.» (Άνδρας). Αφιέρωση χρόνου στους διαδικτυακούς φίλους Στην ερώτηση αν αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στους διαδικτυακούς φίλους ή προτιμούν τη δια ζώσης επικοινωνία, αναφέρονται τα ακόλουθα (Πίνακας 27), το 128

129 63,63% του συνόλου των συμμετεχόντων προτιμούν να αφιερώνουν χρόνο στην δια ζώσης επικοινωνία και κάποιοι από αυτούς αναφέρουν και την τηλεφωνική επικοινωνία ταυτόχρονα με την δια ζώσης. Ένα μικρό ποσοστό 18,18% αναφέρει ότι έχει καθημερινή διαδικτυακή επικοινωνία με τους φίλους τους και αυτό διότι δεν έχουν χρόνο για την δια ζώσης επικοινωνία. Ακόμη ποσοστό 18,18%, υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιούν και τους δυο τρόπους επικοινωνίας με τους φίλους τους. Πίνακας 27. Αφιέρωση χρόνου στους φίλους και φύλο Αφιέρωση χρόνου στους διαδικτυακούς φίλους Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Δια ζώσης επικοινωνία 5 62,5 2 66,7 7 63,63 Καθημερινή διαδικτυακή επικοινωνία 2 25,0 0 0,0 2 18,18 Και τα δυο 1 12,5 1 33,3 2 18,18 Αφιέρωση χρόνου ,5 66, , , Δια ζώσης επικοινωνία Καθημερινή διαδικτυακή επικοινωνία Και τα δυο ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 27. Αφιέρωση χρόνου στους φίλους και φύλο 129

130 Ένα μέρος του δείγματος της έρευνας υποστηρίζουν: «Παρά το ότι χρησιμοποιούμε πλέον όλο και περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνούμε μέσω Facebook και Messenger είναι προτιμότερη η δια ζώσης επικοινωνία. Ωστόσο, παρατηρούμε πολύ συχνά ανθρώπους να βγαίνουν έξω με τις παρέες τους και να βρίσκονται συνεχώς πάνω από ένα κινητό. Εγώ προτιμώ τη δια ζώσης επικοινωνία. Χρησιμοποιώ τα social media για την επικοινωνία μου με φίλους που βρίσκονται πολύ μακριά.» (Άνδρας), «Μου αρέσουν και οι δύο μορφές επικοινωνίας. Μου αρέσει να βγαίνω με τους φίλους μου και να συζητάμε αλλά και να επικοινωνώ μαζί τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.» (Άνδρας), «Επικοινωνώ καθημερινά με τους φίλους μου μέσα από τα social media μιας και έχω περιορισμένο χρόνο για να τους βλέπω και να επικοινωνούμε από κοντά. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας που επιλέγω καθημερινά.» (Άνδρας). Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης Στην ερώτηση «αν η ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διευκολύνει ή δυσχεραίνει τις φιλικές σχέσεις και την ανθρώπινη επικοινωνία» (Πίνακας 28), το 50% των ανδρών και το 100% των γυναικών υποστηρίζουν ότι η ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνει την επικοινωνία. Το 25% των ανδρών απάντησε ότι η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμη, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό 12,5% των ανδρών που υποστηρίζει ότι δυσχεραίνει την επικοινωνία και άλλο τόσο που υποστηρίζει ότι τίποτα από τα δυο δεν συμβαίνει, δηλαδή, ούτε την διευκολύνει ούτε την δυσχεραίνει. 130

131 Πίνακας 28. Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Διευκολύνει την επικοινωνία 4 50, ,0 7 63,63 Διευκολύνει αλλά και δυσχεραίνει την επικοινωνία 2 25,0 0 0,0 2 18,18 Δυσχεραίνει την επικοινωνία 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Τίποτα από τα δυο 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Διευκόλυνση επικοινωνίας ,5 12, Διευκολύνει την επικοινωνία Διευκολύνει αλλά και δυσχεραίνει την επικοινωνία Δυσχεραίνει την επικοινωνία Τίποτα από τα δυο ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 28. Εκτίμηση διευκόλυνσης επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και φύλο 131

132 Ενδεικτικά, οι συνεντευξιαζόμενοι υποστηρίζουν τα εξής: «γιατί με αυτόν τον τρόπο η επικοινωνία είναι άμεση, γρήγορη και καθημερινή» (Άνδρας), «με πολλούς από αυτούς θα χανόταν η επικοινωνία είτε λόγω έλλειψης χρόνου είτε μεγάλης απόστασης αλλά και δυσχεραίνει την επικοινωνία γιατί μειώνεται η προσωπική επαφή με αυτόν τον τρόπο». (Άνδρας), «Η αλήθεια είναι ότι η συνεχόμενη εξέλιξη της τεχνολογίας δυσχεραίνει την δια ζώσης επικοινωνία καθώς όλοι οι νέοι προτιμούν να πλοηγούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να επικοινωνούν μέσω αυτών.» (Άνδρας), Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας Στην ερώτηση «Ποια είναι τα οφέλη της διαδικτυακής επικοινωνίας στην ανάπτυξη σχέσεων», οι απαντήσεις των ερωτηθέντων φαίνονται στον Πίνακα 29. Το 72,72% του δείγματος υποστηρίζει ότι η επικοινωνία αυτή προωθεί τη διατήρηση και τη συντήρηση των σχέσεων. Το 9,09% υποστηρίζει ότι βοηθά στην ανάπτυξη σχέσεων με άτομα που έχουν κοινά ενδιαφέροντα αλλά και προβλήματα και που χωρίς την διαδικτυακή επικοινωνία δεν θα μπορούσε να γνωρίσει. Επιπλέον, το 9,09% υποστηρίζει ότι η διαδικτυακή επικοινωνία φέρνει κοντά ανθρώπους που έχουν χαθεί. Τέλος, το 9,09% υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα όφελος από την διαδικτυακή επικοινωνία στην ανάπτυξη σχέσεων. 132

133 Πίνακας 29. Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας και φύλο Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας Άνδρας Γυναίκα Σύνολο Ν % Ν % Ν % Διατήρηση και συντήρηση της σχέσης 5 62, ,0 8 72,72 Βρίσκει άτομα με κοινά ενδιαφέροντα 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Βρίσκει παλιούς φίλους που έχει χάσει 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Κανένα όφελος 1 12,5 0 0,0 1 9,09 Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας ,5 100 Διατήρηση και συντήρηση της σχέσης 12,5 12,5 12,5 Βρίσκει άτομα με κοινά ενδιαφέροντα Βρίσκει παλιούς φίλους που έχει χάσει Κανένα όφελος ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ Γράφημα 29. Οφέλη διαδικτυακής επικοινωνίας και φύλο 133

134 Οι συνεντευξιαζόμενοι ανέφεραν ότι: «Το όφελος της διαδικτυακής επικοινωνίας είναι η διατήρηση και η συντήρηση των σχέσεων, μέσω της συχνής επικοινωνίας αφού για την ανάπτυξη σχέσεων απαιτείται χρόνος και προσωπική επαφή τα οποία λόγω των δύσκολων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών είναι περιορισμένα» (Άνδρας), «μέσω της διαδικτυακής επικοινωνίας μπορεί κάποιος να βρεθεί με παλιούς φίλους με τους οποίους έχουν χαθεί λόγω κοινωνικών συνθηκών» (Άνδρας). Προκατάληψη και κοινωνικές διακρίσεις στο Διαδίκτυο Στην τελευταία ερώτηση αν έχουν έρθει ποτέ αντιμέτωποι με διακρίσεις ή / και προκαταλήψεις στο χώρο του διαδικτύου ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Πίνακας 30), όλοι οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι δεν είχαν αντιμετωπίσει τέτοιου είδους πρόβλημα αν και αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν διακρίσεις και κοινωνική προκατάληψη στο χώρο του διαδικτύου. Πίνακας 30: Προκατάληψη και κοινωνικές διακρίσεις στο Διαδίκτυο Προκατάληψη στο Διαδίκτυο Ν Αθροιστική Σχετική Συχνότητα % Όχι Ναι

135 Προκατάληψη στο Διαδίκτυο Όχι Ναι Γράφημα 30: Προκατάληψη και κοινωνικές διακρίσεις στο Διαδίκτυο Ένας από τους συμμετέχοντες στην έρευνα υποστήριξε τα εξής: «Πολλές φορές στην κοινωνία βλέπουμε ανθρώπους με αναπηρίες που έρχονται αντιμέτωποι με κοινωνικές διακρίσεις και προκαταλήψεις. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί και στο χώρο του Διαδικτύου και στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο δεν έχει τύχει να έρθω ποτέ αντιμέτωπος με κάτι τέτοιο» (Άνδρας). 135

136 Κεφάλαιο 3: Σχολιασμός ευρημάτων Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης του ζητήματος της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στον ελλαδικό χώρο. Για την καλύτερη και πιο σφαιρική προσέγγιση του θέματος διατυπώθηκαν κάποια ερευνητικά ερωτήματα τα οποία χωρίστηκαν σε κάποιες ευρύτερες κατηγορίες. Κατά την ταξινόμηση των ερευνητικών ερωτημάτων, στην πρώτη κατηγορία εντάχθηκαν τα ερωτήματα που αφορούν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Από τη διεξαγωγή της μελέτης προέκυψε ότι τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες ακούγοντας την έννοια μέσα κοινωνικής δικτύωσης τη συνδέουν κατά συντριπτική πλειοψηφία με το Facebook και ορισμένοι με το Διαδίκτυο και τις υπηρεσίες που προσφέρει. Κατά την παρούσα μελέτη διερευνήθηκε κατά πόσο τα άτομα με προβλήματα όρασης πλοηγούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων με τη συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα φαίνεται ότι πλοηγούνται στα social media. Αντίστοιχα πολλές μελέτες (Ascunsion et al., 2012; Tollefsen et al., 2011; Spigelman et al., 2014) υποστήριξαν ότι ανάμεσα στα άτομα με αναπηρίες που πλοηγούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντοπίζονται και άτομα με προβλήματα όρασης, τα οποία χρησιμοποιούν σε ικανοποιητικό βαθμό διάφορες πλατφόρμες και ιστοσελίδες τέτοιου είδους. Ωστόσο, ελληνική μελέτη που είχε διερευνήσει τη χρήση του Διαδικτύου από ΑμεΑ (Παρατηρητήριο της Κοινωνίας, 2007) είχε διαπιστώσει ότι τα ΑμεΑ χρησιμοποιούν λιγότερο το Διαδίκτυο από ότι οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες εξαιτίας της έλλειψης ικανοτήτων και του υψηλού κόστους του εξοπλισμού. Όπως επισημαίνει και ο Διακομιχάλης (2010) η έλλειψη των απαραίτητων γνώσεων οφείλεται στις ανεπαρκείς απαραίτητες τεχνολογικές γνώσεις εξαιτίας της μη ύπαρξης βοήθειας υποστήριξης και της μη ενασχόλησης με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας. Κάτι τέτοιο πλέον δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στην σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα αφού η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει συμβάλει στη ενασχόληση όλο και μεγαλύτερης μερίδας του πληθυσμού με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την ανάπτυξη ειδικών υποστηρικτικών μηχανισμών για τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες. Είναι γεγονός 136

137 ότι αυξάνονται οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης λόγω της βελτίωσης της προσβασιμότητας ακόμα και μέσω των κινητών συσκευών (Fuglerud et al., 2011) Κατά την πλοήγηση των ατόμων με αισθητηριακές οπτικές αναπηρίες στα Social media, πρέπει να αναφερθεί, ότι το μέσο που χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον είναι το Facebook. Αντίστοιχα, όλη η σχετική βιβλιογραφία υποστηρίζει ότι το Facebook έρχεται πρώτο στις προτιμήσεις των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες κατά την πλοήγησή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, μια μικρή διαφοροποίηση φαίνεται να υπάρχει στην έρευνα των Spigelman και των συνεργατών του (2014) οι οποίοι υποστήριξαν ότι τα άτομα με οπτικές αναπηρίες χρησιμοποιούν λιγότερο το Facebook σε σχέση με άλλες αναπηρίες. Από την παρούσα μελέτη τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης χρησιμοποιούν επίσης το Skype, το Twitter, το Viber, το YouTube, το Instagram και τα ως εφαρμογές του Διαδικτύου. Αντίστοιχα ο Brandy και οι συνεργάτες του (2012) απέδειξαν ότι τα άτομα που μελέτησαν χρησιμοποιούν πάνω από ένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως το Facebook και το Twitter αλλά πιο διαδεδομένο θεωρήθηκε το Twitter. Αντίστοιχα σε άλλη έρευνα στις αγροτικές περιοχές της Ινδίας με χαμηλό εισόδημα προέκυψε ότι το συγκεκριμένο δείγμα που μελετήσαμε χρησιμοποιεί κυρίως το Facebook και εφαρμογές όπως το WhatsApp (Vashistha et al., 2015). Όσον αφορά το χρόνο που αφιερώνουν τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες στο Διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προέκυψε ότι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο κατά μέσο όρο μια ώρα την ημέρα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τουλάχιστον μισή με μια ώρα ημερησίως. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και η έρευνα στην Ινδία στα άτομα με χαμηλό εισόδημα και με προβλήματα όρασης σύμφωνα με την οποία τα social media χρησιμοποιούνται μια ώρα κατά μέσο όρο (Vashistha et al., 2015). Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης διερευνήθηκαν και οι λόγοι χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές αναπηρίες. Τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα υπέδειξαν ότι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η άμεση ενημέρωση και πληροφόρηση για τα διάφορα θέματα που τους ενδιαφέρουν, η σύγχρονη και η ασύγχρονη επικοινωνία που προσφέρουν αλλά και η ψυχαγωγία. Οι λόγοι χρήσης που αναδείχθηκαν ως οι σημαντικότεροι για τους οποίους χρησιμοποιούν τα social media 137

138 ταυτίζονται με τις μελέτες της ξένης βιβλιογραφίας (Vashistha et al., 2015; Tollefsen et al, 2011). Όσον αφορά την δεύτερη κατηγορία ερευνητικών ερωτημάτων η οποία εξετάζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στην παρούσα μελέτη επισημαίνεται ότι τα βασικότερα πλεονεκτήματα αποτελούν η άμεση επικοινωνία και ενημέρωση καθώς και η αποφυγή του κοινωνικού αποκλεισμού. Κάτι τέτοιο φαίνεται να προέκυψε και από την έρευνα του Spigelman (2014) αλλά και του Vashistha και των συνεργατών τους (2015). Επιπλέον, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών, επιτρέπουν την αστραπιαία ενημέρωση για οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο την ίδια στιγμή και παρέχουν την δυνατότητα εύκολης πρόσβασης σε ψυχαγωγικό περιεχόμενο (Hamza Khan, 2012). Μελετώντας τα μειονεκτήματα της χρήσης αυτής από την έρευνα που διεξήχθη θεωρείται ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης πιστεύουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ως αρνητικά τον εθισμό που προέρχεται από την πολύωρη ενασχόληση με αυτά, η επιβλαβής έκθεση της προσωπικής ζωής των χρηστών και η καταπάτηση της ιδιωτικότητας εξαιτίας της έλλειψης εγκυρότητας των μέσων. Ένα ικανοποιητικό ποσοστό του δείγματος ανησυχεί για την απαλοιφή των διαπροσωπικών σχέσεων δια ζώσης. Όλα αυτά τα πιθανά προβλήματα που ενδέχεται να προκαλέσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να συμβαδίζουν κι να σχετίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τη βιβλιογραφία (Weir et al., 2011). Αναλύοντας την τρίτη κατηγορία ερευνητικών ερωτημάτων μελετήθηκαν οι διευκολύνσεις και οι δυσκολίες που προέρχονται από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές αναπηρίες. Αναφορικά με τις διευκολύνσεις των social media φαίνεται ότι οι διευκολύνσεις που προσφέρουν ταυτίζονται με τα πλεονεκτήματα της χρήσης τους. Πιο συγκεκριμένα η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι η άμεση επικοινωνία και η πληροφόρηση αποτελούν τις σημαντικότερες διευκολύνσεις τους. Επιπρόσθετα, τα άτομα με αισθητηριακές δυσλειτουργίες όρασης έχουν τη δυνατότητα της κοινωνικοποίησης αλλά και να εντοπίζουν άλλα άτομα με παρόμοια προβλήματα και αναπηρίες. Αυτό έρχεται σε συσχετισμό με τις παρόμοιες έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο εξωτερικό. Ο Spigelman με τους συνεργάτες του (2014) υπέδειξαν την 138

139 ατομική, την κοινωνικοσυναισθηματική και την επαγγελματική διάσταση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα social media αποτελούν έναν επαρκή τρόπο διασκέδασης και ψυχαγωγίας αλλά και μείωσης της κοινωνικής απομόνωσης. Τέλος, επιτρέπει στους χρήστες να ενημερώνονται σχετικά με το επάγγελμα και την αναπηρία τους. Όσον αφορά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης κατά τη χρήση των μέσω κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να αναφερθούν οι τεχνικές δυσκολίες που δυσχεραίνουν την προσβασιμότητά τους σε αυτά. Αυτό είναι κάτι που συναντάται στη διεθνή βιβλιογραφία και σε άλλες διερευνητικές μελέτες. Συγκεκριμένα, κάποιες ιστοσελίδες αντιμετωπίζουν προβλήματα προσβασιμότητας εξαιτίας των υποστηρικτικών τεχνολογιών (Fuglerud et al, 2011) Επίσης, απαιτείται πολύς χρόνος για την απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων και την ενασχόληση με τα social media ενώ αντιμετωπίζουν προβλήματα και σχετικά με τις φωτογραφίες που αναρτούνται στα προφίλ των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Κάτι αντίστοιχο εντόπισε και ο Inan με τους συνεργάτες του (2016) ο οποίος υποστήριξε ότι υπάρχουν προβλήματα στις φωτογραφίες που δεν έχουν λεζάντα ή κάποια περιγραφή. Επίσης, οι έρευνες της διεθνούς βιβλιογραφίας υποστηρίζουν ότι υπάρχει ταυτόχρονα αδυναμία στην πρόσβαση σε περιεχόμενο Flash και pdf, ενώ χαρακτηριστική είναι η ανασφάλεια των ατόμων για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων (Inan et al, 2016). Όσον αφορά την τέταρτη κατηγορία ερευνητικών ερωτημάτων η οποία εστιάζει στα προβλήματα και τις προτάσεις για την ισότιμη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης προέκυψαν κάποια αξιόλογα συμπεράσματα που συμβαδίζουν με την διεθνή βιβλιογραφία. Αρχικά πρέπει να επισημάνουμε ότι αφού το μεγαλύτερο ζήτημα είναι αυτό της προσβασιμότητας πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την ισότιμη πρόσβαση όλων στα social media. Ο Tollefsen και οι συνεργάτες του (2011) υποστήριξαν ότι τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα προσβασιμότητας κατά την εγγραφή τους σε πλατφόρμες που απαιτούν την αντιγραφή των Captcha. Αντίστοιχα, προβλήματα προσβασιμότητας αντιμετωπίζουν και με κάποια παιχνίδια που δεν υποστηρίζονται από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούν. Η έρευνα στον ελλαδικό χώρο απέδειξε ότι πρέπει να υπάρχουν όρια, να είναι πιο εύχρηστα και τέλος να 139

140 υπάρξουν αλλαγές στα προσωπικά δεδομένα, ώστε αυτά να είναι πιο ασφαλή. Τίθενται ως επί το πλείστον ζητήματα προσβασιμότητας και αδυναμία χρήσης των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης από την ομάδα που μελετήθηκε. Σημαντικές δυσκολίες αντιμετωπίζουν τα άτομα με αισθητηριακές δυσλειτουργίες όρασης με τις φωτογραφίες που αναρτώνται στα social media μιας και εμποδίζουν την χρήση τους αλλά και με τη μετάφραση που χρήζει βελτίωσης. Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας μελετήθηκαν και οι προτάσεις των χρηστών για την ισότιμη πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Από τα αποτελέσματα της μελέτης επισημαίνεται ότι πρέπει να δημιουργηθούν περισσότερα τεχνικά βοηθήματα για τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Συγκεκριμένα θα πρέπει να δημιουργηθούν προγράμματα για την πρόσβαση στις φωτογραφίες που κοινοποιούν οι διαδικτυακοί τους φίλοι ώστε να μπορούν να παρέχουν ανατροφοδότηση κάνοντας like ή κάποιο σχόλιο στο Facebook. Επίσης, θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ανεξαρτησίας και το λευκό φόντο των ιστοσελίδων να αντικατασταθεί με χρώματα που να προκαλούν κάποια έντονη αντίθεση με τα γράμματα. Αντίστοιχα ο Qiu με τους συνεργάτες του (2011) κατά τη μελέτη τους στη Νορβηγία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ανάγκη για την ύπαρξη τεχνικού εξοπλισμού και προγραμμάτων που θα δίνουν πληροφορίες για τις φωτογραφίες και για τα χρώματα που υπάρχουν σε αυτές. Η πέμπτη και τελευταία κατηγορία ερευνητικών στόχων αποτελεί και την πρωτοτυπία της έρευνας καθώς εστιάζεται στο είδος των σχέσεων που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στη σύνδεση της χρήσης τους με κοινωνικές διακρίσεις ή/και προκαταλήψεις στο χώρο του διαδικτύου. Η έρευνα του Vashistha και των συνεργατών του (2015) μελέτησε ότι τα άτομα με οπτικές αναπηρίες που χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά μέσο όρο είχαν 122 διαδικτυακούς φίλους από τους οποίους κάποιους τους γνώριζαν και κάποιους όχι. Επιπλέον, τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες έχουν φίλους στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και άλλα άτομα με παρόμοιες δυσλειτουργίες μέσα από τη συμμετοχή τους σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα, προβληματισμούς και ανησυχίες (Adamic & Wu, 2014). Η παρούσα μελέτη συγκλίνει με τις απόψεις των υπόλοιπων ερευνών σχετικών με το υπό μελέτη ζήτημα. Από την έρευνα αναδείχθηκε ότι ο μέσος όρος των ατόμων που 140

141 συμμετείχαν σε αυτήν είχαν διαδικτυακούς φίλους τους οποίους γνωρίζουν από το οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό τους περιβάλλον. Ωστόσο υπάρχουν και άτομα τα οποία δεν γνωρίζουν προσωπικά αλλά μέσα από την συμμετοχή σε κοινές ομάδες ιστοσελίδων όπως είναι το Facebook. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων στην έρευνα προτιμάει την δια ζώσης επικοινωνία και υποστηρίζει πως η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας διευκολύνει την επικοινωνία σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης και συνεπώς την διατήρηση των σχέσεων εξαιτίας των δύσκολων κοινωνικών συνθηκών. Ιδιαίτερα σημαντικό αποτέλεσε το εύρημα ότι τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα δεν έχουν έρθει ποτέ αντιμέτωποι με κοινωνικές διακρίσεις και προκαταλήψεις στο χώρο του Διαδικτύου. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν στην επιστημονική κοινότητα και στην ελληνική βιβλιογραφία. Συγκεκριμένα, η παρούσα μελέτη θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη ελληνικών βοηθητικών και υποστηρικτικών συσκευών με απώτερο σκοπό τη βελτίωση στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα. Επιπλέον, θα μπορούσε να ευνοήσει την ανάπτυξη νέων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης που να αφορούν ως επί το πλείστον τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και οπτικές αναπηρίες καθώς όπως υπέδειξαν τα ευρήματα της έρευνας τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες αναζητούν στον κυβερνοχώρο άτομα που αντιμετωπίζουν αντίστοιχες δυσκολίες στη όραση ώστε να ανταλλάξουν απόψεις και κοινούς προβληματισμούς. Μια τέτοια προσπάθεια αποτελεί το Disabled Book το οποίο περιλαμβάνει άτομα με ποικίλου είδους αναπηρίες. Ωστόσο, θα μπορούσε φυσικά με τη συμβολή της παρούσας μελέτης να βελτιωθεί και να εξελιχθεί σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό ώστε να μην παρεμποδίζεται η προσβασιμότητα των ατόμων που το χρησιμοποιούν και να μην αντιμετωπίζουν κανενός είδους δυσκολίας κατά τη χρήση του, προωθώντας την ισότιμη συμμετοχή στα μέσα και στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. 141

142 Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα και Προτάσεις για Περεταίρω Έρευνα 4.1. Συμπεράσματα Από τη διεξαγωγή της έρευνας για τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στην ελληνική πραγματικότητα προέκυψαν κάποια σημαντικά συμπεράσματα που στηρίχθηκαν στο σκοπό της έρευνας, τους γενικούς στόχους, τα ερευνητικά ερωτήματα που σχεδιάστηκαν και τη συλλογή και την ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων. Τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον το Διαδίκτυο και πλοηγούνται στις πλατφόρμες και τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης Τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες πλοηγούνται κατά κύριο λόγο στο Facebook και κατ επέκταση χρησιμοποιούν εφαρμογές όπως είναι το Skype και το Viber για την άμεση επικοινωνία. Επίσης, τα μέσα κοινωνικής που δικτύωσης που χρησιμοποιούν κατά κόρον αποτελούν οι υπηρεσίες της Google και συγκεκριμένα το και το YouTube για την ψυχαγωγία τους και τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Ένα μικρό ποσοστό των ατόμων με οπτικές αναπηρίες χρησιμοποιεί το Instagram. Η χρήση της συγκεκριμένης πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και αποτελεί μια εφαρμογή που βασίζεται στις φωτογραφίες. Συνεπώς απευθύνεται κυρίως σε άτομα που έχουν αναπτυγμένη την αίσθηση της όρασης. Διαφορετικά, απαιτεί εξειδικευμένες υποστηρικτικές τεχνολογίες για την «ανάγνωση» των φωτογραφιών και την προσβασιμότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης σε τέτοιου είδους εφαρμογές. Η χρήση των social media από τα άτομα με οπτικές αναπηρίες αποβλέπει στην άμεση επικοινωνία, την πληροφόρηση για τα νέα και τις εξελίξεις, την ενημέρωση για θέματα που σχετίζονται με το είδος της αναπηρίας τους αλλά και την ψυχαγωγία που προσφέρουν οι διάφορες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Σχετικά με τη δραστηριότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντοπίζεται ότι τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν τις διάφορες πλατφόρμες για την άμεση επικοινωνία και 142

143 πληροφόρηση και λιγότερο για την κοινοποίηση δικών τους αναρτήσεων. Κατά κύριο λόγο επικοινωνούν με τους διαδικτυακούς τους φίλους και συμμετέχουν σε ομάδες ατόμων με παρόμοιες δυσλειτουργίες αναπηρίες. Μελετώντας τα πλεονεκτήματα και τις διευκολύνσεις της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες προέκυψε ότι πιο σημαντική είναι η γρήγορη ενημέρωση για τα θέματα που τους απασχολούν και η άμεση επικοινωνία, ενώ ιδιαίτερα αξιόλογη είναι η συμβολή τους στην κοινωνικοποίηση και στην ανεύρεση ατόμων με κοινά χαρακτηριστικά, ανησυχίες και προβληματισμούς. Στα μειονεκτήματα της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με οπτικές αναπηρίες εντοπίστηκε ότι απαιτείται πολύς χρόνος για την ενασχόληση με τα μέσα και την εκπαίδευση στη χρήση τους, κάτι το οποίο ενδέχεται να οδηγήσει στον εθισμό. Επίσης παρατηρήθηκε άγχος για την ασφάλεια και την εγκυρότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όσον αφορά στην προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, αν και οι περισσότεροι γνωρίζουν για την κυβερνοασφάλεια. Σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα αυτά εντοπίστηκε η δυσκολία προσβασιμότητας λόγω των διαφημίσεων και της μη επαρκούς μετάφρασης από τις υποστηρικτικές τεχνολογίες. Για να γίνουν πιο εύχρηστα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ανεξαρτησίας από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης απαιτούνται πιο εξελιγμένα τεχνικά βοηθήματα σε ότι σχετίζεται με εικόνες, φωτογραφίες και βίντεο αλλά και μεγαλύτερη αντίθεση μεταξύ του φόντου και των γραμμάτων στις ιστοσελίδες. Αναφορικά με το είδος των σχέσεων που αναπτύσσονται στα social media παρατηρήθηκε ότι τα άτομα με οπτικές δυσλειτουργίες έχουν αρκετούς διαδικτυακούς φίλους από το οικογενειακό, το φιλικό και το εργασιακό τους περιβάλλον. Ωστόσο, έχουν και φίλους που δεν τους γνωρίζουν προσωπικά. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα προτιμάει την δια ζώσης επικοινωνία και υποστηρίζει πως η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας διευκολύνει την επικοινωνία σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης και συνεπώς την διατήρηση των σχέσεων εξαιτίας των δύσκολων κοινωνικών συνθηκών. 143

144 Κανένα άτομο με οπτικές αναπηρίες δεν έχει πέσει θύμα κοινωνικών διακρίσεων και προκαταλήψεων στο χώρο του Διαδικτύου Περιορισμοί της έρευνας Κατά τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας υπήρξαν κάποιοι περιορισμοί οι οποίοι συνοψίζονται παρακάτω: Στην ελληνική βιβλιογραφία δεν εντοπίστηκε κάποια παρόμοια έρευνα που να σχετίζεται με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης, ώστε να μπορέσουμε να συγκρίνουμε τα ερευνητικά δεδομένα και να πραγματοποιηθεί η εξαγωγή συμπερασμάτων με βάση αντίστοιχες μελέτες. Ωστόσο, η έλλειψη αντίστοιχων πηγών αναδεικνύει και την πρωτοτυπία της παρούσας μελέτης και τη σημαντική προσφορά της στην επιστημονική κοινότητα και την ελληνική βιβλιογραφία. Κατά τη διερεύνηση του ζητήματος υπήρξε μικρός αριθμός δείγματος. Ο μικρός αριθμός δείγματος δεν μας επιτρέπει να κάνουμε γενικεύσεις στα συμπεράσματα, τα οποία θα αφορούν ολόκληρη την κοινότητα των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης. Ωστόσο, ο εντοπισμός των ατόμων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης δεν είναι τόσο εφικτός καθώς η συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα καλύπτει ένα μικρό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού συγκριτικά με άλλες ευπαθείς ομάδες Προτάσεις για περεταίρω έρευνα Στην παρούσα έρευνα έγινε μια προσπάθεια μελέτης της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από μια ομάδα του γενικού πληθυσμού. Κατά την ανάλυση των δεδομένων πέρα από τα συμπεράσματα που αναδείχθηκαν προέκυψαν και κάποιες προτάσεις για περεταίρω έρευνα που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν. Αρχικά, εξαιτίας του μικρού δείγματος της έρευνας θα ήταν χρήσιμη η έρευνα σε μια μεγαλύτερη εμβέλεια και όχι μόνο από αστικές κοινωνίες καθώς έτσι θα μπορούσαν να γενικευθούν τα συμπεράσματα που θα προέκυπταν. 144

145 Επιπλέον, ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον θα παρουσίαζε μια συγκριτική μελέτη της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης και μια ομάδας ελέγχου του τυπικού πληθυσμού. Με αυτή την μελέτη θα μπορούσαν να γίνουν συγκρίσεις και να έρθουν στο φως οι διαφοροποιήσεις που μπορούν να υπάρχουν στη χρήση των social media από διαφορετικές ομάδες. Τέλος, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εργαλεία και εφαρμογές για την επικοινωνία δύο διαφορετικών ομάδων με αισθητηριακά προβλήματα όρασης αλλά και ακοής. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου εργαλείου για την επικοινωνία ατόμων με οπτικές αναπηρίες και κωφαλάλων θα ήταν μια καινοτομία στα ελληνικά δεδομένα που θα μπορούσε να συμβάλει στον εκδημοκρατισμό της επικοινωνίας όλων των ομάδων που αντιμετωπίζουν κάποια δυσλειτουργία. 145

146 Επίλογος Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκε η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα άτομα με αισθητηριακά προβλήματα όρασης στην ελληνική πραγματικότητα. Επρόκειτο για μια μελέτη που απέδειξε πως οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και οι πλατφόρμες του διαδικτύου αποτελούν καθημερινότητα των ατόμων με οπτικές δυσλειτουργίες. Οι χρήστες που ρωτήθηκαν πλοηγούνται κατά κύριο λόγο στο Facebook και κατ επέκταση χρησιμοποιούν εφαρμογές όπως είναι το Skype και το Viber για την άμεση επικοινωνία. Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους πλοηγούνται σε όλες αυτές τις εφαρμογές του Διαδικτύου είναι η άμεση επικοινωνία, το αίσθημα του να ανήκουν σε κάποια κοινωνική ομάδα που θα αποκλείει την κοινωνική απομόνωση και η συχνή ενημέρωση για ζητήματα που σχετίζονται με το είδος της αναπηρίας τους. Ωστόσο, σίγουρα εντοπίζονται και δυσκολίες στην προσβασιμότητα των ατόμων σε κάποιες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι τα άτομα με μειωμένη όραση δυσκολεύονταν στο λευκό φόντο και συγκεκριμένα στην αντίθεση φόντου γραμμάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η ύπαρξη ατόμων που χρησιμοποιούν εφαρμογές οι οποίες στηρίζονται στη φωτογραφία παραμερίζοντας το πρόβλημα όρασης που αντιμετωπίζουν. Ολοκληρώνοντας, σημαντικό εύρημα της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε το γεγονός ότι τα άτομα με αισθητηριακές αναπηρίες όρασης χρησιμοποιούν τα μέσα αυτά με σκοπό να διατηρήσουν τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές τους σχέσεις λόγω ιδιαιτεροτήτων των κοινωνικών συνθηκών π.χ. περιορισμένου χρόνου, ενώ πολλές φορές εξέφρασαν το άγχος τους σχετικά με την κυβερνοασφάλεια. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι παρά το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι αν και δεν έχουν γνωρίσει τα χρώματα, τις σκιές, τον κόσμο γύρω τους φαίνεται να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και εν γένει τον παγκόσμιο ιστό και συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό γίγνεσθαι όπως επιβάλλει η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και των social media. 146

147 Βιβλιογραφία Ελληνική βιβλιογραφία Athens Eye Hospital (χ.χ.). Διαβητική Αμφιβληστροειδοπάθεια. Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου, 2017, από: Βαχαρακίδης, Α. (2011). Ποιότητα στην Μπλογκόσφαιρα (Αδημοσίευτη Διπλωματική Εργασία). Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. Bell, J. (2005). Πώς να συντάξετε μια επιστημονική εργασία. Οδηγός ερευνητικής μεθοδολογίας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Βικιπαίδεια (2017). Ανακτήθηκε 10 Ιουλίου, 2017, από: %B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B1:%CE%A3%CF%87%CE% B5%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC Διακομιχάλης, Μ. (2010). Άτομα με Προβλήματα Όρασης και Διαδίκτυο: Δυνατότητες και Εμπόδια στη Χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (Αδημοσίευτη Διπλωματική Εργασία). Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα. Disabled People Social Network (2017). DISABLED BOOK. Ανακτήθηκε 8 Μαρτίου, 2017, από: Ελευθερίου, Ε. Π. (2009). Αντιλήψεις για τα Άτομα με Αναπηρία, Ανάλυση του Σχολικού Λόγου και του Σχολικού Ιχνογραφήματος, Επιμορφωτικά Σεμινάρια για τα ΑμεΑ ( ). Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας- Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών. Ε.Π. «Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση» (ΕΠΕΑΕΚ II). (2008). Μελέτη δια βίου μάθηση και αναπηρία. Αθήνα: χ.τ.ε. Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου, 2017, από: Ζαφειρίου, Γ. (2003). Μέθοδοι έρευνας στη Βιβλιοθηκονομία. Διδακτικές σημειώσεις. Σίνδος, Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης. 147

148 Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2009). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ίσαρη, Φ. & Πουρκός, Μ. (2015). Ποιοτική Μεθοδολογία Έρευνας. Εφαρμογές στην Ψυχολογία και στην Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα. Ιωσηφίδης, Θ.( 2003): Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων στις Κοινωνικές Επιστήμες. Αθήνα: Κριτική. Κατσούλης, Φ. & Χαλικιά, Ι, (2007). Εισαγωγή στην εκπαίδευση των μαθητών με μερική ή ολική απώλεια όρασης. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και πολιτικών επιστημών. Ανακτήθηκε 6 Φεβρουαρίου, 2017, από: Κόνσουλας, Θ. (2014). Τι είναι το YouTube και πώς λειτουργεί; Ανακτήθηκε 10 Ιουλίου, 2017, από: Κουρουπέτρογλου, Γ & Φλωριάς, Ε. (2003). Επιστημονικά σύμβολα κατά Braille στον Ελληνικό χώρο. Εφαρμογή σε Συστήματα Πληροφορικής για Τυφλούς. Αθήνα: Έκδοση ΚΕΑΤ. Ανακτήθηκε 6 Μαρτίου, 2017, από: Κουρουπέτρογλου, Γ. (2008). Προσβασιμότητα και Υποστηρικτικές Τεχνολογίες Πληροφορικής κατά την Κατάρτιση και την Επαγγελματική Ενσωμάτωση των Ατόμων με Απώλεια Όρασης. Ημερίδα: Νέες Τεχνολογίες νέοι Επαγγελματικοί Δρόμοι για τα Άτομα με προβλήματα Όρασης, 13 Νοεμβρίου Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών, Καλλιθέα. Ανακτήθηκε 1 Μαρτίου, 2017, από: Κουτάντος, Ι. Δ. (2005). Η εκπαίδευση παιδιών και νέων με μειωμένη όραση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κουτσογιαννοπούλου, Ν. (2013). Τα νέα μέσα ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης (Social Media) και η σχέση τους με την καταναλωτική συμπεριφορά. (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή εργασία). Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα. 148

149 Κρουσταλάκης, Σ. Γ. (2000). Παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. Αθήνα: Αυτοέκδοση. Κυπριωτάκης, Α. (1985). Τα ειδικά παιδιά και η αγωγή τους. Ηράκλειο: Εκδόσεις Ψυχοτεχνική. Κυριαζή, Ν. (2011, επανέκδοση 1999): Η κοινωνιολογική έρευνα: κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα : Πεδίο. Λιοδάκης, Δ. (2000). Εκπαιδευτικά προγράμματα για τυφλούς. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός. Mancinelli, E. (2008). Ηλεκτρονική Ενσωμάτωση (e-inclusion) στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Στο Pinter, R. (επιμ.), Κοινωνία της Πληροφορίας (σ ). Θεσσαλονίκη: ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης. Παπαναστασίου, Κ. (1996). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Λευκωσία. Παπάνης, Ε. (2009). Αναπηρία και διαδίκτυο. Ανακτήθηκε 7 Μαρτίου, 2017, από: 09T19:22:00%2B03:00&max-results=1&start=8&by-date=false Παπάνης, Ε., Γιαβρίμης, Π., Βίκη, Α. & Παπάνης Α. (2011). Τα κοινωνικά δίκτυα μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και η επίδρασή τους στη σχολική επίδοση, την αυτοεκτίμηση και την κοινωνική προσαρμογή τους σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών. Ανακτήθηκε 23 Φεβρουαρίου, 2017, από: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας (2007). Εκτίμηση Ψηφιακού Χάσματος για ΑμεΑ, μετανάστες και άτομα 3ης ηλικίας στην Ελλάδα. Αποτελέσματα, συμπεράσματα & προτάσεις. χ.τ.ε. Ανακτήθηκε 16 Μαρτίου, 2017, από: Πασχαλίδου, Μ. (2013). Χρήση μεθόδων εναλλακτικής επικοινωνίας και αξιοποίηση της υποστηρικτικής τεχνολογίας σε άτομα/παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες μια πιλοτική έρευνα (Αδημοσίευτη Διπλωματική Εργασία). Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. 149

150 Πολυχρονοπούλου, Σ. (2012). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες. Αθήνα: Ιδιωτική. Στασινός, Π. Δ. (2016). Η ειδική εκπαίδευση 2020s. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. Στεφανίδης, Κ. (χ.χ). Πρόσβαση των Ατόμων με Αναπηρία (ΑμεΑ) στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Ανακτήθηκε 6 Μαρτίου, 2017, από: Σωτηριάδου, Α. & Παπαδάκης, Σ. (2012). Αξιοποίηση των Κοινωνικών Δικτύων για τη Διδακτική της Πληροφορικής σε Ενηλίκους Βιβλιογραφική ανασκόπηση. 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, , Φλώρινα. Τεχνολογία (2016, 16 Σεπτεμβρίου). Το πρώτο «facebook» για άτομα με αναπηρία είναι ελληνικό. Πρώτο Θέμα. Ανακτήθηκε 8 Μαρτίου, 2017, από: Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Adamic, L. & Wu, Sh. (2014.). Visually Impaired Users on an Online Social Network. In Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems, 26 April 1 May 2014, Toronto, Ontario, Canada, (pp ). Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου, 2017, από: Ahlqvist, T., Back, A., Halonen, M. & Heinonen, S. (2008). Social Media Roadmaps. Exploring the futures triggered by social media. Technical Research Centre of Finland, Finland. Allen, A. (2011), Categorization of social media. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017 από: American Macular Degeneration Foyndation (χ.χ.). Stargardt Disease Defined. Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου, 2017, από: 150

151 Asuncion, J. V., Budd, J., Fichten, C. S., Nguyen, M. N., Barile, M., & Amsel, R. (2012). Social Media Use By Students With Disabilities. Academic Exchange Quarterly, Vol 16(1), pp , Editor's Choice. Ανακτήθηκε 13 Ιουλίου, 2016, από: Bard, M., (2010). 15 Categories of social media. Ανακτήθηκε 20 Φεβρουαρίου, 2017, από: Berry, J. (1999). APART OR A PART? Access to the Internet by Visually Impaired and Blind People, With Particular Emphasis on Assistive Enabling Technology and User Perceptions. Journal Technology and Disability, Vol 4. Ανακτήθηκε 7 Μαρτίου, 2017, από: Blash, Β. Β., WeIsh, L. R. & Wiener, R. W. (1997). Foundations of orientation and mobility second edition. (Eds.) New York: AFB Press. Boyd, D. M. & Ellison, N. B. (2008). Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication, Vol.13, pp doi: /j x. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Brandy, E., Zhong, Y., Ringel, M. & Bigham, P. J., (2012). Investagating the Apprpriateness of Social Network Question Asking as a Resource for Blind User. In Proceedings of the 2013 conference on Computer supported cooperative work, February 2013, San Antonio, Texas, USA, (pp ). Ανακτήθηκε 9 Ιανουαρίου, 2017, από: Brass, J. D., Butterfield, D. K. & Skaggs, C. B. (1998). Relationships and Unethical Behavior: A Social Network Perspective. The Academy of Management Review, Vol 23, No 1, pp Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Cayari, C. (2011). The YouTube Effect: How YouTube Has Provided New Ways to Consume, Create, and Share Music. International Journal of Education & the Arts, Vol 12(6). Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου, 2017, από: 151

152 Cheung M.K. C, Chiu, P. & Lee, K.O. M. (2010). Online social networks: Why do students use Facebook?. Computers in Human Behavior, Vol. 27, pp Ανακτήθηκε 27, Φεβρουαρίου, 2017, από: Cohen, L. (1976). Educational Research on Classrooms and Schools: A Manual of Materials and Methods, 4 η εκδ. Λονδίνο: Routledge. Cohen, L. & Manion, L. (2000). Research Methods in Education (4 th London and New York: Routledge. Edition). Cohen, H. (2011). 30 social media definitions. Ανακτήθηκε 23 Φεβρουαρίου, 2017, από: Congressional report (1988). The Technology Related Assistance for Individuals with Disabilities Act. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. Cutter, J. (2007). Independ Movement and Travel ίn Blind Children. A Promotion ModeΙ, Charlotte, North Carolina: Information Age Publίshίng. Davis, I. (2005). Talis, Web 2.0 and all that», Alchemy blog. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Design for all for einclusion (2008) Report on the impact of technological evelopments on eaccessibility. IST CA , DfA@eInclusion DiNucci, D. (1999). Fragmented Future, Print 53(4):32. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Dobransky, K. & Hargittai, E. (2006). The Disability Divide in Internet Access and Use. Information, Communnication and Society, Vol 9, No 3, pp Ανακτήθηκε 7 Μαρτίου, από: Dugan L. (2012), Facebook, Twitter, Google+, Pinterest: The Users Of Social Media. Ανακτήθηκε 10 Ιουλίου, 2017, από: 152

153 El-Gayyar, M,, ElYamany, F. H., Gaber, T. & Hassanien, A. E. (2013). Social Network Framework for Deaf and Blind People based on Cloud Computing. In Federated Conference on Computing Science and Information Systems, 8-11 September 2013, Krakow, Poland, IEEE, (pp ). Ανακτήθηκε 5 Οκτωβρίου, 2016, από: Evans, D. (2008). Social Media Marketing: an hour a day. Wiley Publishing, Inc. Indianapolis. European Commission, DGXIII (χ.χ.). Critical Factors involved in End-Users Education in relation to Assistive Technology. EUSTAT. Ανακτήθηκε 7 Μαρτίου, 2017, από: Fellbaum, K. & Kouroupetroglou, G. (2008). Principles of Electronic Speech Processing with Applications for People with Disabilities. Journal Technology and Disability, Vol 20, No 2, pp Freitas, D. & Kouroupetroglou, G. (2008). Speech Technologies for Blind and Low Vision Persons. Journal Technology and Disability, Vol 20, No 2, pp Ανακτήθηκε 2 Μαρτίου, 2017, από: d_and_low_vision_persons Fuglerud, S. K., Tjøstheim, I., Gunnarsson, B. R. & Tollefsen, M. (2011). Use of Social Media by People with Visual Impairments: Usage Levels, Attitudes and Barriers. In Miesenberger K. et al. (Eds.), Computers Helping People with Special Needs, (pp ). Berlin: Springer Berlin Heidelberg. Ανακτήθηκε 9 Ιανουαρίου, 2017 από: 0_85#page-2 Geser, H. (2002). Towards a (Meta-)Sociology of the Digital Sphere. In: Sociology in Switzerland: Towards Cybersociety and Vireal Social Relations. Online Publikationen, Zuerich. Ανακτήθηκε 7 Μαρτίου, 2017, από: Hamza Khan (2012). Social Networking Vs. Social Media Understand The Difference. Ανακτήθηκε 23 Φεβρουαρίου, 2017, από: 153

154 Hanninem, K.A. (1975). Teaching the visually handicapped. Columbus, Ohio: Charles Merrill. Heward, W. L. (2011). Παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μια εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος. Inan, F. A., Namin, A. S., Pogrund, R. L. & Jones, K. S. (2016). Internet Use and Cybersecurity Concerns of Individuals with Visual Impairments. Educational Technology & Society, Vol 19 (1), pp Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου, 2017, από: Instagram (2017). Ανακτήθηκε 23 Φεβρουαρίου, 2017, από: International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF), (2002). Towards a Common Language for Functioning, Disability and Health. Geneva: World Health Organization. Ανακτήθηκε 24 Ιανουαρίου, 2017, από: Jenkins, H., Purushotma, R., Weigel, M., Clinton, K. & Robison, A. (2009). Confronting the Challenges of Participatory Culture: Media Education for the 21 st Century. MacArthur Foundation, MIT Press. Jones, S., & Fox, S. (2009). Generations online in Ανακτήθηκε 25 Φεβρουαρίου, 2017, από: Kaplan, A. M., & Haenlein, M. (2009d). The fairyland of Second Life: About virtual social worlds and how to use them. Business Horizons, Vol. 52(6), pp Ανακτήθηκε 25 Φεβρουαρίου, 2017, από: %20The%20fairyland%20of%20Second%20Life.pdf Kaplan, A. M. & Haenlein, M., (2010). Users of the world, unite! The challenges and opportunities of Social Media. Business Horizons, Vol. 53, pp Ανακτήθηκε 154

155 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: %20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf Kim, W., Jeong, O. & Lee, S. (2010). On social Web sites. Information Systems, Vol. 35, Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου, 2017, από: Kouroupetroglou, G. (2008). Universal Access in Public Terminals: Information Kiosks and Aytomated Teller Machines (ATMs). In Stephanidis, C. (Ed.), The Universal Access Handbook (pp ). Boca Raton, Florida, CRC Press. doi: / c48 Krumm, J., Davies, N. & Narayanaswami, C. (2008). User-Generated Content. IEEE Persave Computing, Vol 7, No 4. Kwak, H., Lee, C., Park, H. & Moon, S. (2010). What is Twitter, a Social Network or a News Media? Proceedings of the 19 th international conference on World Wide Web, April 26-30, 2010 (pp ). Raleigh, North Carolina, USA. Ανακτήθηκε 1 Μαρτίου, 2017, από: Kwon, O. and Wen, Y. (2010). An empirical study of the factors affecting social network service use. Computers in Human Behavior, Vol. 26 No. 2, pp Marcon M., Viswanath B., Cha M., Gummadi K. (2011). Sharing Social Content from Home: A Measurement-driven Feasibility Study, NOSSDAV Leber Congenital Amaurosis. (χ.χ.). Ανακτήθηκε 2 Φεβρουαρίου, 2017, από: Mayfield (2008) icrossing. What is social media. Ανακτήθηκε 27 Φεβρουαρίου, 2017, από: ing_ebook.pdf Milardo, M. R. (1988). "Families and social networks: An overview of theory and methodology. In R. Milardo (Ed), Families and social networks (pp ). Newbury Park, CA: Sage. 155

156 Moser, C.A. & Kalton, G. (1971). Survey Methods in Social Investigation, 2 η εκδ. Λονδίνο: Heinemann. Murray, K. E., & Weller, R. (2007). Social networking goes abroad, International Educator, Vol 16 (3): Oliver, M. (1996). Understanding disability-from theory to practice. London: Macmillan Press. O'Reilly Tim Network (2005), What Is Web 2.0 Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Pedretti, L. W., Smith, R. O., Hammel, J., Rein, J., Anson, D.K. & McGuire, M. J. (1992). Use of adjunctive modalities in occupational therapy. American Journal of Occupational Therapy. Qiu, S., Hu, J., & Rauterberg, M. (2015). Mobile Social Media for the Blind: Preliminary Observations. In G. Kouroupetroglou (Ed.), International Conference on Enabling Access for Persons with Visual Impairment, February 2015 (pp ). Athens, Greece, ISBN: Ανακτήθηκε 13 Ιουλίου, 2016, από: nce-1.pdf Ronen, G. (2017). Share your unique style with new Blogger themes. Ανακτήθηκε 10 Ιουλίου, 2017, από: Safran, C. (2010). Social Media in Education. Institute for Information Systems and Computer Media, Graz University of Technology. Saravanakumar, M., & SuganthaLakshmi, T. (2012). Social media marketing. Life Science Journal, 9(4), Singh, S. (2009). Social media marketing for dummies. John Wiley & Sons. Skype (2017). Τι είναι το Skype; Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017, από: 156

157 Shpigelman, C. & Gill, J. C. (2014). Facebook Use by Persons with Disabilities, Journal of Computer-Mediated Communication, Vol 19, pp doi: /jcc Ανακτήθηκε 10 Ιανουαρίου, 2017 από: Thackeray, R., Neiger B. L., Hanson, C. L. & McKenzie, J. F. (2008). Enhancing Promotional Strategies within Social Marketing Programs: Use of Web 2.0 Social Media, Social Marketing and Health Communication, Health Promotion Practice, Vol. 9, No. 4, Tollefsen, M., Dale, Ø., Berg, Μ. & Nordby, R. (2011). Connected! A paper about the disabled and the use of social media. Ανακτήθηκε 13 Ιουλίου, 2016, από: Turkle, S. (1996). Who am we? Ανακτήθηκε 25 Φεβρουαρίου, 2017, από: Twitter (2017). Twitter milestones. Ανακτήθηκε 23 Φεβρουαρίου, 2017, από: Vashistha, A., Cutrell, E., Dell, N. & Anderson, R. (2015). Social Media Platforms for Low-Income Blind People in India. In Proceedings of the 17th International ACM SIGACCESS Conference on Computers and Accessibility, October 2015, Lisbon, Portugal, (pp ). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου, 2016, από: ASSETS2015-social-media-for-blind.pdf Viber Media S.à.r.l. (2017). Viber Rakuten. Ανακτήθηκε 20 Μαρτίου, 2017, από: Viégas, Fernanda B., Wattenberg, Martin, Dave, Kushal (2004): Studying cooperation and conflict between authors with history flow visualizations. In Dykstra-Erickson, Elizabeth, Tscheligi, Manfred (eds.), Proceedings of ACM CHI 2004 Conference on Human Factors in Computing Systems, April 24-29, 2004, Vienna, Austria, pp Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: 157

158 W3C, (2008). Introduction to Web Accessibility. Ανακτήθηκε 20 Ιουλίου, 2017, από: Walker, K.N., MacBride, A. & Vachon, M.L.S. (1977). Social support networks and the crisis of bereavement. Social Science and Medicine, Vol 11, pp Weir et al. (2011). The threats of social networking: Old wine in new bottles?. Information Security Technical Report, Vol 16, pp Wellman, B. & Gulia, M. (1999). Net surfers don t ride alone. Boulder, Colorado: Westview Press. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: World Health Organisation (2017). What is e-accessibility? Ανακτήθηκε 6 Μαρτίου, 2017, από: Zeng, B. & Gerritsen, R. (2014). What do we know about social media in tourism? A review. Tourism Management Perspectives, Vol. 10, pp Zhang (2010). Social Media and Distance Education, Instructional Support Specialist Center for Support of Instruction. Ανακτήθηκε 28 Φεβρουαρίου, 2017, από: Νομοθετικές ρυθμίσεις Ν. 1566/1985 (ΦΕΚ 167/Α / ), Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις. Ν. 3699/2008 (ΦΕΚ Α, 199/ ), Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ). 158

159 Οπτικοακουστικό υλικό Εικόνα 3: Το ελληνικό αλφάβητο του συστήματος Braille Πηγή: D%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%BA%CF%8E%CE%B4%CE%B9 %CE%BA%CE%B1%CF%82_%CE%9C%CF%80%CF%81%CE%AC%CE%B9% CE%B3 Εικόνα 4: Οι αριθμοί στο σύστημα Braille Πηγή: D%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%BA%CF%8E%CE%B4%CE%B9 %CE%BA%CE%B1%CF%82_%CE%9C%CF%80%CF%81%CE%AC%CE%B9% CE%B3 159

160 Παράρτημα Αυτοσχέδιος οδηγός ημι-δομημένης συνέντευξης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ» Αυτοσχέδιος οδηγός ημι-δομημένης συνέντευξης Κωδικός συνεντευξιαζόμενου/ης: ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. Φύλο: Άνδρας Γυναίκα 2. Ηλικία: 3. Βαθμός αναπηρίας: Ολική τύφλωση Μερική τύφλωση Βαθμός απώλειας: 4. Επίπεδο εκπαίδευσης: 5. Εργασιακή κατάσταση: ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Αρχική ερώτηση: Πριν ξεκινήσουμε, θα θέλατε να ρωτήσετε κάτι; 160