Νοσογόνος παχυσαρκία και ψυχοκοινωνική κατάσταση ασθενών: ποιες οι προσδοκίες τους από την χειρουργική επέμβαση

Transcript

1 Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας(2014) Τόμος 6,Τεύχος 1, ISSN Νοσογόνος παχυσαρκία και ψυχοκοινωνική κατάσταση ασθενών: ποιες οι προσδοκίες τους από την χειρουργική επέμβαση Τριγώνη Μ. 1, Δημητράκη Μ. 2, Μελισσάς Ι. 3 1 Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Κρήτης, ΠΕ Κοινωνική Λειτουργός, Πολιτικός Επιστήμονας, Προϊσταμένη Κοινωνικής Υπηρεσίας Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης (Πα.Γ.Ν.Η). 2 ΤΕ Νοσηλεύτρια, Τομεάρχης Ν. Υ. Πα.Γ.Ν.Η. 3 Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, Δ/ντης Χειρουργικής Ογκολογίας - Μεταβολικών νοσημάτων Πα.Γ.Ν.Η. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η παχυσαρκία θεωρείται διεθνώς ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα υγείας, καθώς τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας και παρουσιάζεται ως νόσος πολυπαραγοντική. Στην Ελλάδα το ποσοστό των παχύσαρκων αυξάνεται συνεχώς. Σκοπός της μελέτης ήταν να ερευνήσει την ψυχοκοινωνική κατάσταση και τις προσδοκίες των ασθενών οι οποίοι αποφάσισαν να χειρουργηθούν. Υλικό- Μέθοδος: Συλλέχτηκαν δεδομένα για όλους τους ασθενείς (91 άτομα) οι οποίοι νοσηλεύτηκαν στην Χειρ. Ογκολογική κλινική (Χ.ΟΓΚ.) του Πα.Γ.Ν.Η., για χειρουργική επέμβαση νοσογόνου παχυσαρκίας και μελετήθηκαν προοπτικά σε περίοδο είκοσι (20) μηνών. Χρησιμοποιήθηκε συνέντευξη με ημιδομημένο ερωτηματολόγιο κοινωνικό ιστορικό. Αποτελέσματα: Το 78% ήταν γυναίκες Ελληνικής υπηκοότητας. Το 68% ανέφεραν ότι στην πατρική τους οικογένεια υπήρχε ανάλογο πρόβλημα. Το 59% είχαν συνοδά προβλήματα υγείας. Παράγοντες που επηρέασαν την αύξηση βάρους: 39% κακή διατροφή, 34% ψυχολογική κατάσταση, 23,2% εγκυμοσύνη, 14,6% προβλήματα υγείας. Όλοι οι συμμετέχοντες είχαν προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους. Ο σημαντικότερος λόγος που συντέλεσε στην απόφασή τους να χειρουργηθούν ήταν η θετική ενημέρωση που είχαν για την κλινική και τον ιατρό 49%. Οι προσδοκίες τους από την επέμβαση ήταν: για το 91% η βελτίωση της υγείας τους, για το 75,8% η βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης, για το 19,8% οι καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ για το 14,3% βελτίωση σχέσεων με τον/την σύντροφο τους. Συμπεράσματα: Η πλειοψηφία των ασθενών αποφάσισαν να χειρουργηθούν αφού είχαν ήδη πολλά συνοδά προβλήματα υγείας. Φαίνεται ότι για την παχυσαρκία ευθύνονται πολλοί παράγοντες, οι οποίοι απαιτούν συστηματική αντιμετώπιση με μακροπρόθεσμους στόχους. Η εφαρμογή προγραμμάτων, με κατεύθυνση τη διατροφή, τη φυσική δραστηριότητα, τη συναισθηματική ενθάρρυνση και υποστήριξη του ατόμου, είναι αναγκαία.. Λέξεις κλειδιά: νοσογόνος παχυσαρκία, παράγοντες, χειρουργική αντιμετώπιση, προσδοκίες Υπεύθ. Αλ/φίας: Τριγώνη Μαρία Αριθ. Τηλ : Δ/νση: Ευαγ. Μαρκογιαννάκη 46 Ηράκλειο Martrig1@yahoo.com 44

2 Interscientific Health Care (2014) Vol 6, Issue 1, ISSN Morbid obesity and patients psychosocial situation: what are their expectations from the surgery Trigoni M 1, Dimitraki M 2., Melissa I 3 1 PhD University of Crete, WP Social Worker, Political Scientist, Head of Social Service University Hospital of Crete 2 Nurse, Head of Sector, Nursing Services University Hospital of Crete 3 Professor of Medicine, University of Crete, Surgical Oncology - Metabolic diseases University Hospital of Crete ABSTRACT Introduction: Obesity is internationally considered one of the most serious public health problems as it tends to be an epidemic, and is presented as a multi factorial disease. In Greece, the percentage of obese people is increasing. Purpose of this study was to investigate the psychosocial situation and expectations of patients who decided to have surgery. Material Methods: Data were collected for all patients (91 people) who were hospitalized in Surgical Clinical Oncology of Pa GNI, surgery for morbid obesity were studied prospectively over a period of twenty (20) months. Used semi-structured interview questionnaire - social history. Results: 78% were female Greek citizenship. 68% reported that the paternal family had similar problem. 59% had accompanying health problems. Factors influencing weight gain: 39% malnutrition, 34% psychological condition, pregnancy 23.2%, 14.6% health problems. All participants had previous weight loss efforts. The major factor that contributed to the decision for surgery was the positive information they had about the clinic and the doctor 49%. Their expectations of the surgery were: 91% for the improvement of their health, for the 75.8% improvement of their appearance, for the 19.8% better interpersonal relationships while 14.3% improvement in relations with his / her partner. Conclusion: The majority of patients agreed to surgery after they had already many attendant health problems. Seems responsible for obesity are many factors which require regular treatment with long-term goals. The implementation of programs towards nutrition, physical activity, emotional support and encouragement of the person is necessary. Key words: Morbid obesity, factors, surgery, expectations ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, μια αυξανόμενη τάση της παχυσαρκίας των ενηλίκω έχει παρατηρηθεί στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες σε όλο τον κόσμο, φθάνοντας διαστάσεις επιδημίας (WHO, 2000). Σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα, η παχυσαρκία αποτελεί σοβαρό και με αυξανόμενο ρυθμό πρόβλημα (WHO, 2008), είναι ένα από τα συχνότερα νοσήματα της σημερινής εποχής, οφείλεται σε σύνθετους παράγοντες, επομένως θεωρείται πολυπαραγοντική νόσος (James, 2008; Κυρίτση, 2004; Adair, 2008), και απαιτεί ολοκληρωμένη αντιμετώπιση με μακροπρόθεσμους στόχους. Παγκοσμίως, η παχυσαρκία αποτελεί τη δεύτερη κατά σειρά αιτία θανάτου που μπορεί να αποφευχθεί (Odgen et al., 2006; Berghofer et al., 2008; Atlantis & Baker, 2008; Vaidya, 2006). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας,από το 1984, έχει εντάξει την παχυσαρκία στον κατάλογο των παθήσεων και χαρακτηρίζει την παχυσαρκία «μία από τις σύγχρονες μάστιγες που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού, και χαρακτηρίζεται από υπερβολική εναπόθεση λίπους στις λιποαποθήκες του σώματος» (Odgen et al., 2006; Berghofer et al., 2008) και οι τάσεις Cor. Author: Trigoni Maria Tel : Evag. Markogiannaki Street Iraklio Greece martrig1@yahoo.com 45

3 παχυσαρκίας είναι αυξητικές τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες (Christou et al., 2004). Τα τελευταία χρόνια η νοσογόνος παχυσαρκία (Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) >40kg/m 2 )αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία (Christou et al., 2004) και ιδιαίτερα στις δυτικές κοινωνίες οι ρυθμοί εμφάνισης είναι ραγδαία αυξανόμενοι. Όταν ο ΔΜΣ ξεπερνά το 40 kg/m 2 σημαίνει ότι το άτομο έχει σοβαρή (νοσογόνος) παχυσαρκία, τα παραπάνω κιλά κατ επέκταση το σωματικό λίπος γίνονται πολύ επικίνδυνα για την υγεία μας, ευνοώντας μια σειρά νοσημάτων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, κάποιοι τύποι καρκίνου κ.α. Η επίπτωση της παχυσαρκίας των ενηλίκων στις αναπτυγμένες χώρες, αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία κατά 37%. Στην Αμερική το 33,2% των γυναικών και το 26,7% των ανδρών είναι παχύσαρκοι (Hedley et al., 2004).Υπολογίζεται ότι 97 εκατομμύρια ενηλίκων στις Η.Π.Α. και το 15-20% του πληθυσμού της Ευρώπης είναι παχύσαρκοι. Σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικανούς και ένας στους τέσσερεις Ευρωπαίους θεωρείται σήμερα παχύσαρκος (ΔΜΣ >30kg/m 2 ), ενώ πολύ μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των υπέρβαρων (ΔΜΣ >25 και <30) (Hedley et al., 2004; WHO, 1997).Μέχρι το έτος 2015, περίπου 2.3 δισεκατομμύρια ενήλικες θα είναι υπέρβαροι και πάνω από700 εκατομμύρια παχύσαρκοι (WHO, 2008). Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη στην παχυσαρκία των ανδρών, με ποσοστό 27% και τη δεύτερη στην παχυσαρκία των γυναικών με ποσοστό 18%. Η Ελλάδα διαθέτει από τα υψηλότερα ποσοστά παχύσαρκων ενηλίκων (Magkos et al., 2006), ενώ έχει αναφερθεί το υψηλότερο ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας σε σχέση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης (Cataneo et al., 2010) με κυριότερους αιτιολογικούς παράγοντες τις κακές διατροφικές συνήθειες και τη μείωση της φυσικής δραστηριότητας. Ως αίτια για την εξέλιξη της νοσογόνου παχυσαρκία έχουν αναγνωριστεί (Cope & Allison, 2006) οι άσχημες διατροφικές συνήθειες, (η αυξημένη πρόσληψη τροφής, η χρονική κατανομή των γευμάτων, τα περιστασιακά γεύματα), η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας (η καθιστική εργασία, η έλλειψη επαρκούς σωματικής δραστηριότητας), οι γενετικοί παράγοντες (γονίδια) (Maes et al., 1997; Loos & Bouchard, 2003), οι μεταβολικοί, ενδοκρινολογικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί καθώς και οι ψυχολογικοί παράγοντες (Atlantis & Baker, 2008; Vaidya, 2006), η γενετική προδιάθεση, με κύριο προδιαθεσικό παράγοντα την κληρονομικότητα. Ορισμένα άτομα έχουν την τάση να παχαίνουν περισσότερο από άλλα, τρώγοντας την ίδια ποσότητα φαγητού. Σημαντικό ρόλο παίζει η προδιάθεση του ανθρώπου να αναπτύξει μια σχέση εξάρτησης από το φαγητό, πράγμα που μπορεί να καταλήξει σε υπερφαγία. Η τάση μεγάλου ποσοστού ανθρώπων με ψυχολογικό ή κοινωνικό stress να καταφεύγει στις γευστικές απολαύσεις ως μέσο εκτόνωσης. Οι άνθρωποι δεν τρώνε μόνο και μόνο για να χορτάσουν. Το γεύμα αποτελεί το μέσο για την κάλυψη ψυχολογικών αναγκών, όπως η ευχαρίστηση, η ξεκούραση και η ηρεμία. Γίνεται η αφορμή να κάνουμε ένα «διάλειμμα» από τις υποχρεώσεις, το άγχος και την εσωτερική ένταση Σημαντικό ρόλο για την εκδήλωση τυχόν γενετικής προδιάθεσης, παίζει το σύγχρονο περιβάλλον του λεγόμενου δυτικού κόσμου και η υπεραφθονία τροφών υψηλής θερμιδικής αξίας, καθώς ενσωματώνει νοσογόνους παράγοντες: έλλειψη σωματικής άσκησης, εύκολη πρόσβαση σε πολλές παχυντικές τροφές, ψυχολογικό ή κοινωνικό stress. Άλλοι παράγοντες: ενδοκρινολογικές διαταραχές, λήψη φαρμάκων, διακοπή του καπνίσματος. Επίδραση στη διαμόρφωση των σύγχρονων διατροφικών συνηθειών είχε η αλλαγή του ρόλου των γυναικών, με τις περισσότερες γυναίκες να εργάζονται και εκτός σπιτιού. Στο Πα.Γ.Ν.Η. στην κλινική της Χειρουργικής Ογκολογίας Μεταβολικών νοσημάτων, χειρουργούνται ασθενείς με νοσογόνο παχυσαρκία. Από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό της κλινικής, κρίθηκε αναγκαίο να παρακολουθούνται οι ασθενείς κατά την νοσηλεία τους από κοινωνικό λειτουργό, για την παροχή συναισθηματικής στήριξης και τη διερεύνηση των αναγκών τους, των παραγόντων που τους οδήγησαν στην νόσο, καθώς και να συζητηθούν οι προσδοκίες τους από την χειρουργική επέμβαση. Οι κοινωνικοί λειτουργοί στο χώρο της υγείας, ασχολούνται με την εκτίμηση των αναγκών των ασθενών με νοσογόνο παχυσαρκία, παρέχοντας συναισθηματική στήριξη και συμβουλευτική για την ενεργοποίηση τους, πληροφόρηση για διάφορα θέματα που τους απασχολούν, παραπομπή σε προγράμματα και κέντρα στήριξης της κοινότητας. Ως μέλη της ομάδας υγείας οι κοινωνικοί λειτουργοί, αναπτύσσουν προγράμματα, συνεργαζόμενοι με τους άλλους επαγγελματίες υγείας υποστήριξης και παραδοχής των ασθενών. (Δημοπούλου Λαγωνίκα, 2006). Λίγες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως (Rabner & Greenstein, 1991)και ιδιαίτερα στην Ελλάδα για τις προσδοκίες των ασθενών οι οποίοι αποφασίζουν να χειρουργηθούν λόγω της νοσογόνου παχυσαρκίας (Wee et al., 2006). Η έλλειψη μελετών αυτή επισήμανε την αναγκαιότητα διερεύνησης των αναγκών και των προσδοκιών των ασθενών και την παρουσίαση της εμπειρίας των κοινωνικών λειτουργών που συμμετέχουν για πρώτη φορά σε αυτή την δραστηριότητα της κλινικής. Σκοπός αυτής της μελέτης αποτέλεσε η διερεύνηση των παραγόντων οι οποίοι συνέβαλλαν στην αύξηση του βάρους στους ασθενείς και τι προσδοκούσαν οι ασθενείς από τη χειρουργική επέμβαση στην οποία υποβλήθηκαν, καθώς επίσης η πορεία τους για τη λήψη της απόφασης και αν υπήρχε υποστήριξη σε αυτήν. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Η μελέτη διεξήχθη στην κλινική της Χειρουργικής Ογκολογίας- Μεταβολικών νοσημάτων ΠΑΓΝΗ. Η συλλογή των δεδομένων έγινε στο χώρο της κλινικής 46

4 σε περίοδο είκοσι (20) μηνών, για όλους τους ασθενείς (91 άτομα) οι οποίοι νοσηλεύτηκαν στην κλινική, με ΔΜΣ να ξεπερνά το 40 kg/m 2, για χειρουργική επέμβαση νοσογόνου παχυσαρκίας και μελετήθηκαν προοπτικά από κοινωνικό λειτουργό (ΜΤ). Εργαλείο - Συνέντευξη: Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο κοινωνικό ιστορικό το οποίο δημιουργήθηκε με βάση την ανασκόπηση από βιβλιογραφικές πηγές pubmed. Σε κάθε ασθενή με νοσογόνο παχυσαρκία, μετά την εισαγωγή του στην κλινική, ο κοινωνικός λειτουργός (ΜΤ) με τη σύμφωνη γνώμη του ασθενούς, έπαιρνε συνέντευξη προκειμένου να συμπληρωθεί το ερωτηματολόγιο. Η ημιδομημένη συνέντευξη περιελάμβανε δέκα (10) ενότητες με ερωτήσεις οι οποίες αφορούσαν: 1) τις προηγούμενες προσπάθειες τους για μείωση βάρους, 2) την διερεύνηση παραγόντων που κατά την γνώμη τους ευθύνονταν στην αύξηση του βάρους τους, 3) την κληρονομικότητα στην πατρική οικογένεια, 4) τις απόψεις τους για το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, 5) τα κίνητρα τους για αυτή την προσπάθεια, 6) την στάση του οικογενειακού και κοινωνικού - εργασιακού περίγυρου, 7) τις σχέσεις με τους γονείς και αδέρφια τους, 8) τις προσδοκίες τους από την χειρουργική επέμβαση, 9) την πληροφόρηση-ενημέρωση για την επέμβαση, καθώς και 10) τα δημογραφικά τους στοιχεία. Στατιστική ανάλυση Έγινε περιγραφική ανάλυση και οι απαντήσεις των συμμετεχόντων επεξεργάστηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 16. Το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας τέθηκε στο p<0,05. Ηθική - δεοντολογία Για το σκοπό της μελέτης όλοι οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν και έδωσαν συγκατάθεση πριν την έναρξη της «πρόσωπο με - πρόσωπο» συνέντευξης και τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Επίσης δόθηκε άδεια από το Διευθυντή της κλινικής για την διεξαγωγή της έρευνας. Η συμμετοχή ήταν εθελοντική και τηρήθηκε η ανωνυμία των συμμετεχόντων και η εμπιστευτικότητα των δεδομένων. Περιορισμοί μελέτης Στην μελέτη μας κλήθηκαν να συμμετέχουν ασθενείς μόνο από την κλινική της Χ.ΟΓΚ του νοσοκομείου. Ένας βασικός μεθοδολογικός περιορισμός είναι η επιλογή εστίασης σε μία μόνο κλινική της Κρήτης, που είχε σαν αποτέλεσμα το μικρό δείγμα ασθενών της μελέτης μας, κάτι που είναι περιοριστικό ως προς την γενίκευση των αποτελεσμάτων. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Χαρακτηριστικά συμμετεχόντων Από τους 91 ερωτηθέντες, οι 71 (78%) ήταν γυναίκες. Η πλειοψηφία ήταν Έλληνες, εκτός τριών (3%). Τρεις στους τέσσερις (76%) κατοικούν σε αστικές περιοχές, ενώ 11% και 13% σε ημιαστικές ή αγροτικές, αντίστοιχα. Ένας μόλις δήλωσε αναλφάβητος, ένας στους τέσσερις (26%) ήταν υποχρεωτικής εκπαίδευσης (δημοτικό, γυμνάσιο), ένας στους τρεις (33%) ήταν δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και 40% ήταν απόφοιτοι ανώτερης ή ανώτατης εκπαίδευσης. Τέσσερις στους δέκα (40%) ήταν υπάλληλοι δημοσίου ή ιδιωτικού φορέα, 24% ήταν έμποροι και ελεύθεροι επαγγελματίες, ενώ το 20% ασχολούνταν με τα οικιακά. Η οικονομική τους κατάσταση, σύμφωνα με δήλωσή τους, ήταν κατά κύριο λόγο μέτρια (62%) ή πολύ καλή (34%). Τέλος, η πλειοψηφία ήταν έγγαμοι (60%), ενώ 30% ήταν άγαμοι και 10% σε διάσταση ή διαζευγμένοι. Αναλυτικά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά παρουσιάζονται στον πίνακα 1. Ιστορικό παχυσαρκίας παράγοντες που επηρέασαν Στην έρευνά μας επτά στους δέκα (68%) δήλωσαν ότι υπάρχουν και άλλα άτομα στην πατρική οικογένεια με ανάλογο πρόβλημα. Περίπου ένας στους δέκα (11%) είχαν αυξημένο βάρος από τη γέννησή τους, 13% κατά την παιδική ηλικία, 32% κατά την εφηβική και νεανική τους ηλικία (11 έως 20 ετών), ενώ 17% μετά τα τριάντα τους χρόνια. Συνολικά, περισσότεροι από τους μισούς (56%) είχαν ήδη αυξημένο βάρος πριν τα 20 τους χρόνια και επτά στους δέκα (70%) έως 25 ετών. Οι έξι στους δέκα (59%) αντιμετώπιζαν κάποιο συνοδό πρόβλημα υγείας. Ανέφεραν κυρίως προβλήματα θυρεοειδούς 40,7%, κινητικά, μυοσκελετικά 29,6%, υπέρταση 13%, αναπνευστικά και σακχαρώδη διαβήτη 11%, καθώς και ψυχολογικά προβλήματα 5,6%. (πίνακας 2) Το γεγονός για την αιτία αύξησης βάρους ποικίλει. Κυρίως το 39% απάντησε ότι οφείλεται στην κακή διατροφή και το 34% στην ψυχολογική κατάσταση που αντιμετώπιζαν, καθώς ανέφεραν ως παραδείγματα προβλήματα στην πατρική τους οικογένεια, διαζύγιο γονέων ή των ιδίων, άσχημες σχέσεις στον γάμο τους, και αυξημένα οικογενειακά προβλήματα. Το 23,2% των γυναικών το αποδίδει στην εγκυμοσύνη τους και το 14,6 % σε προβλήματα υγείας που αντιμετώπισαν και ιδιαίτερα σε προβλήματα θυρεοειδούς. (πίνακας 2). Προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους Όλοι οι συμμετέχοντες έχουν κάνει προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους, τον τελευταίο χρόνο 15%, τα τελευταία 2 ή 3 χρόνια 18%, ενώ η πλειοψηφία των ασθενών (ν=61) για μεγαλύτερο διάστημα από τα τρία χρόνια (67%). Στον πίνακας 2 φαίνονται οι μέθοδοι οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στις προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους. Άλλες επίσης ενέργειες απώλειας βάρους που αναφέρθηκαν ήταν, η χρήση σκευασμάτων χαπιών, ενδογαστρικό μπαλόνι, ομοιοπαθητική βελονισμός. Όλοι πλην ενός, δήλωσαν ότι οι προηγούμενες προσπάθειες είχαν αποτέλεσμα και έχασαν κατά μέσο όρο 18 κιλά (τυπική απόκλιση 14,59), κυρίως σε διάστημα 3 ή 6 μηνών (48% και 26% αντίστοιχα). Όμως καμία από αυτές τις μεθόδους δεν ήταν αποτελεσματική, καθώς, όλοι οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι ξαναπήραν βάρος, κατά μέσο όρο 21,8 κιλά (τυπική απόκλιση 14,98), κυρίως σε διάστημα 3 47

5 έως 6 μηνών (58%) ή ενός χρόνου (26%). Η αναποτελεσματικότητα των μεθόδων αυτών επιβεβαιώνεται στατιστικά, καθώς παίρνουν κατά μέσο όρο 3,8 κιλά περισσότερα, από αυτά που χάνουν (p<0,001). Η απόφαση να χειρουργηθούν- προσδοκίες Από την χειρουργική επέμβαση προσδοκούσαν, το 91% βελτίωση της σωματικής και ψυχικής τους υγείας, το 78,5% βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης, ενώ το 18,8% επένδυε μέσω της επέμβασης στη βελτίωση των διαπροσωπικών του σχέσεων, το 14,3% στην βελτίωση των σχέσεων με τον σύντροφό τους και 9,9% καλύτερες εργασιακές σχέσεις. (πίνακας 2) Εννιά στους δέκα (91%) δήλωσαν ότι έχουν την στήριξη της οικογένειάς τους για την απόφασή τους να χειρουργηθούν. Την απόφαση να χειρουργηθούν την έλαβαν κυρίως από μόνοι τους 89% και πολύ λιγότερο μετά από προτροπή κάποιου άλλου (πίνακας 2). Για την επέμβαση ενημερώθηκαν το 31,9% από άτομα που ήδη είχαν υποβληθεί στην επέμβαση, το 29,7% από τον ιατρό, το 24,2% από φιλικό τους πρόσωπο και το 13,2% από το μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι συμμετέχοντες έχουν καλές ή πολύ καλές σχέσεις με την οικογένειά τους και τα αδέρφια τους σε ποσοστό 86% και 93%, αντίστοιχα. Επίσης στην πλειοψηφία τους (57%) θεωρούν ότι έχουν τη στήριξη του κοινωνικού τους περίγυρου σχετικά με την επέμβαση, κυρίως μέσα από την κατανόηση, τη συζήτηση και την ενθάρρυνση. Ο σημαντικότερος λόγος που συντέλεσε στην απόφαση να χειρουργηθούν ήταν, η θετική ενημέρωση που είχαν για την κλινική και τον Ιατρό (49%), καθώς επίσης ότι τους σύστησε κάποιος φίλος ή συγγενής που είχε υποβληθεί στην επέμβαση (28%) ή ο Ιατρός τους (12%). Τέλος, τον τύπο της επέμβασης τον επέλεξαν κυρίως γιατί τους το πρότεινε ο Ιατρός (91%) και λιγότερο γιατί ενημερώθηκαν σχετικά από το Internet, φυλλάδια ή περιοδικά (6%). Δεν βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις απαντήσεις των συμμετεχόντων, για όλους τους παράγοντες τους οποίους μελετήσαμε σε σχέση με το φύλο. Επίσης δεν βρέθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για τους παράγοντες που μελετήσαμε σε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης. Βρέθηκε μόνο στατιστικά σημαντική διαφορά το ποσοστό αυτών που ακολουθούσαν κάποια δίαιτα με παρακολούθηση διαιτολόγου, που βρέθηκε να αυξάνει με το επίπεδο εκπαίδευσης (p<0.05), όπως φαίνεται στον πίνακα 3. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης ανέδειξαν σύνθετους παράγοντες, οι οποίοι ευθύνονται για την εξέλιξη του προβλήματος της νοσογόνου παχυσαρκίας και επιβεβαιώνουν τη διεθνή βιβλιογραφία για την ανάπτυξη νοσογόνου παχυσαρκίας (Manios et al., 2013;James, 2008;Adair, 2008). Αυτοί οι παράγοντες σχετίζονται με την κακή διατροφή που ακολουθούν τα άτομα που φτάνουν στην νοσογόνο παχυσαρκία, την ψυχολογική τους κατάσταση, την περίοδο εγκυμοσύνης που επηρεάζει στην αύξηση βάρους, το οποίο παραμένει και μετά την εγκυμοσύνη, καθώς και με προβλήματα υγείας. Η επίδραση της νοσογόνου παχυσαρκίας, τόσο στη σωματική αλλά και στην ψυχολογική υγεία του ατόμου, με συμπτώματα κατάθλιψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης, εμφάνιση οριακής διαταραχής προσωπικότητας, έχουν επισημανθεί και σε προηγούμενες μελέτες (Black et al., 1992; Powers et al., 1999) στη διεθνή βιβλιογραφία και φαίνεται να επηρεάζει την όλη εξέλιξη της παχυσαρκίας (Christou, 2004). Όλοι οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν ήδη προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους, είτε μόνοι τους με δίαιτες, είτε με παρακολούθηση προγραμμάτων σε γυμναστήριο, κέντρο αδυνατίσματος όπως εντοπίζεται και σε προηγούμενη μελέτη (Gibbons et al., 2006), οι οποίες αναφέρουν, ότι η πλειοψηφία των ατόμων που πρόκειται να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση, ανέφεραν στο ιστορικό τους ανεπιτυχείς προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους. Επίσης, στην παρούσα μελέτη, κανείς δεν ανέφερε προηγούμενη συνεργασία με κοινωνικό λειτουργό και συμβουλευτική σε προβλήματα σχέσεων, που όπως ανέφεραν, πολλές φορές τους προβλημάτιζαν και τα αντιμετώπιζαν μέσα από την πολυφαγία. Η πλειοψηφία των ασθενών της μελέτης μας αποφάσισαν να χειρουργηθούν αφού ήδη είχαν πολλά προβλήματα υγείας. Οι προσδοκίες τους από την επέμβαση ήταν, βελτίωση της υγείας τους, αποτέλεσμα το οποίο συμφωνεί και με προηγούμενες έρευνες (Wee et al., 2006) βελτίωση της εξωτερικής τους εμφάνισης, καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και βελτίωση σχέσεων με τον/την σύντροφο τους, αλλά κανείς δεν ανέφερε ότι ήδη πριν το χειρουργείο είχε επισκεφτεί κοινωνικό λειτουργό και είχε προσπαθήσει μία άλλη προσέγγιση του θέματος. Ανέφεραν ότι δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα ή είχαν ξανά πάρει περισσότερο βάρος από ό,τι είχαν χάσει, με αποτέλεσμα να μην έχουν την ψυχική δύναμη να προσπαθήσουν ξανά και έτσι κατέφυγαν ως έσχατη λύση στο χειρουργείο. Στη μελέτη φάνηκε να ήταν προσωπική η απόφαση να χειρουργηθούν, αλλά ο σημαντικότερος λόγος που συντέλεσε στην απόφασή τους να χειρουργηθούν ήταν, η θετική ενημέρωση που είχαν για την κλινική και τον Ιατρό, η σύσταση από φίλο/συγγενή που είχε ήδη χειρουργηθεί, ή από τον Ιατρό τους. Η παχυσαρκία όπως φαίνεται από τη βιβλιογραφία και επιβεβαιώνεται από την παρούσα μελέτη, αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα(james, 2008; Κυρίτση, 2004; Adair, 2008), δηλαδή είναι αποτέλεσμα σύνθετων ψυχολογικών, περιβαλλοντικών, γενετικών και συμπεριφορικών παραγόντων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης μας η πλειοψηφία των ασθενών αντιμετώπιζαν κάποιο συνοδό πρόβλημα υγείας και ανέφεραν κυρίως προβλήματα θυρεοειδούς, κινητικά, μυοσκελετικά, υπέρτασης, αναπνευστικά και 48

6 σακχαρώδη διαβήτη, καθώς και ψυχολογικά προβλήματα. Επίσης εντόπιζαν αιτία αύξησης του βάρους τους την κακή διατροφή, την ψυχολογική κατάσταση, την περίοδο της εγκυμοσύνης και επικεντρώνονταν στα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζαν. Από προηγούμενες μελέτες έχουν αναγνωριστεί ως αίτια για την εξέλιξη της νοσογόνου παχυσαρκία (Cope & Allison 2006) εκτός από τις κακές διατροφικές συνήθειες,, έλλειψη σωματικής δραστηριότητας,, γενετικοί παράγοντες (Maes et al., 1997; Loos & Bouchard, 2003), μεταβολικοί, ενδοκρινολογικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί καθώς και ψυχολογικοί (Atlanti & Baker, 2008; Vaidya, 2006), η γενετική προδιάθεση, με κύριο προδιαθεσικό παράγοντα την κληρονομικότητα, το οποίο επιβεβαιώνεται και στην μελέτη μας αφού η πλειοψηφία ανέφερε ότι υπήρχαν άτομα στη πατρική οικογένεια με ανάλογα πρόβλημα, οι ίδιοι είχαν εντοπίσει ότι το πρόβλημα τους ξεκινούσε από τη παιδική και εφηβική τους ηλικία και η κληρονομικότητα ήταν καθοριστικός παράγοντας του προβλήματος της παχυσαρκίας. Η μελέτη αναδεικνύει την ανάγκη μιας συστηματικής προσπάθειας για πρώιμη συστηματική ενημέρωση και για την πρόληψη της παχυσαρκίας γενικότερα. Η εφαρμογή προγραμμάτων, με κατεύθυνση τη διατροφή, τη φυσική δραστηριότητα, τη συναισθηματική ενθάρρυνση και υποστήριξη του ατόμου, είναι αναγκαία. Η συμβολή των επαγγελματιών υγείας είτε σε υποστηρικτικά προγράμματα συμβουλευτικής παρέμβασης, είτε μέσω διεπιστημονικής προσέγγισης θα βοηθούσε σε αυτή την κατεύθυνση. Οι κοινωνικοί λειτουργοί στο χώρο της υγείας, ασχολούνται με θέματα πρόληψης και αγωγής υγείας στην κοινότητα(payne, 2000) και σε συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας καλούνται να συντονίσουν προγράμματα ενημέρωσης, πρόληψης και αντιμετώπισης των αναγκών των ασθενών, ιδιαίτερα στην Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, στον πληθυσμό ευθύνης της δομής που ανήκουν (Payne, 2000). Η από κοινού δραστηριοποίηση των τοπικών/περιφερειακών υπηρεσιών υγείας, των θεσμικών φορέων της κοινότητας και των συλλόγων ευαισθητοποιημένων πολιτών, αποτελεί μονόδρομο για τη δημιουργία των αναγκαίων συνθηκών για τη βελτίωση των διαδικασιών πρόληψης, διάγνωσης, θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστήριξης των ασθενών με νοσογόνο παχυσαρκία προκειμένου να βελτιωθεί η ψυχοκοινωνική λειτουργία των ασθενών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η πλειοψηφία τους αποφάσισαν να χειρουργηθούν, αφού ήδη είχαν πολλά προβλήματα υγείας. Φαίνεται ότι για την παχυσαρκία ευθύνονται πολλοί παράγοντες, οι οποίοι απαιτούν συστηματική αντιμετώπιση με μακροπρόθεσμους στόχους. Η εφαρμογή προγραμμάτων, με κατεύθυνση τη διατροφή, τη φυσική δραστηριότητα, τη συναισθηματική ενθάρρυνση και υποστήριξη του ατόμου, μέσα από διεπιστημονική συνεργασία, με τη συμμετοχή του κοινωνικού λειτουργού κρίνεται αναγκαία. Η παχυσαρκία θεωρείται νόσος που μπορεί να προληφθεί εάν γίνουν αλλαγές του τρόπου ζωής. Ο σχεδιασμός μιας κατάλληλης στρατηγικής πρόληψης, ικανής να επιφέρει τροποποίηση συμπεριφοράς, προαγωγή σωστής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας, θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός σκοπός κάθε κοινωνίας και κυβέρνησης. Αξιοποιώντας τα αποτελέσματα, μέσα από προσεγγίσεις παρέμβασης οι επαγγελματίες υγείας,κατανοώντας τις ψυχοκοινωνικές διαδικασίες που συμβάλλουν στην παχυσαρκία των ασθενών, μπορούν να συντονίσουν προγράμματα ενημέρωσης, πρόληψης και αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών αναγκών των ασθενών. Ευχαριστίες Θερμά ευχαριστούμε όλους τους ασθενείς οι οποίοι δέχτηκαν να συμμετέχουν στη μελέτη μας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adair LS. (2008) Child and adolescent obesity: epidemiology and developmental perspectives. PhysiolBehav., 94:8-16. Atlantis E, Baker M. (2008) Obesity effects on depression: systematic review of epidemiological studies. Int J Obes (Lond), 32(6): Berghofer A, Pischon T, Reinhold T, Apovian CM, Sharma AM, Willich SN. (2008) Obesity prevalence from a European perspective: a systematic review. BMC Public Health, 8:200. Black DW, Goldestein RB, Mason EE. (1992) Prevalence of mental disorder in 88 morbidly obese bariatric clinic patients Am J Psychiatry, 149: Cattaneo A, Monasta L, Stamatakis E, Lioret S, Castetbon K, Frenken F, Manios Y, Moschonis G, Savva S, Zaborskis A, Rito AI, Nanu M, Vignerova J, Caroli M, Ludvigsson J, Koch FS, Serra - Majem L, Szponar L, Vanlenthe F, Brug. (2010) Overweight and obesity in infants and pre-school children in the European Union: a review of existing data. Obes Rev, 11: Christou NV, Sampalis JS, Liberman M, Look D, Auger S, McLean AP, MacLean DL. (2004) Surgery Decreases Longterm Mortality, Morbidity, and Health Care Use in Morbidly Obese Patients Ann Surg., 240(3): Cope, Allison DB. (2006) Obesity: person and population. Obesity, 14(7):156S-159S Δημοπούλου - Λαγωνίκα. (2006) Μεθοδολογία Κοινωνικής Εργασίας, Μοντέλα παρέμβασης. ΕλληνικάΓράμματα, σελ. 104 GibbonsI LM, Sarwer DB, Crerand CE, Fabricatore AN, Kuehnel RH, Lipschtz PE, Raper SE, Williams NN, Wadden TA. (2006) Previous weight loss experiences if bariatric surgery candidates: how much have patients dieted prior to surgery? Obesity (silver Spring),14 (2): Hedley AA, Ogden CL, Caroll MD, Curtin LR, Flegal KM. (2004) Prevalence of overweight an obesity among children, adolescents and audlts, JAMA, 291(23) James WP. (2008) The epidemiology of obesity: the size of the problem. JInternMed, 263: Κυρίτση Φ, Μοντεσάτου Μ, Βαλαβανίδου Ε, Θωμοπούλου Α, Γεωργούλα Μ.(2004) Μελέτη σωματομετρικής 49

7 ανάπτυξης παιδιών πρώτης σχολικής ηλικίας σε αστική περιοχή. Νοσηλευτική, 43: Loos RJ, Bouchard C. (2003) Obesity is it a genetic disorder. Intern Med, 254(5): Maes HH, Neale MC, Eaves Lj. (1997) Genetic and environmental factor in relative body weight and human adiposity. Behav Genet, 27(4): Magkos F, Manios Y, Christakis G, Kafatos AG. (2006) Age dependent changes in body size of Greek boys from 1982 to Obesity (Silver Spring), 14: Manios Y, Birbilis M, Moschonis G, Birbilis G, Mougios V, Lionis C, Chrousos GP; on behalf of the Healthy Growth Study group.(2013) Childhood Obesity Risk Evaluation based on perinatal factors and family sociodemographic characteristics: CORE Index.Eur J Pediatr. [Epub ahead of print] Ogden CL, Carrol MD, Curtin LR, McDowell MA, Tabak CJ, Flegal KM.(2006) Prevalence of overweight and obesity in the United States, JAMA, 295(13): Payne M. (2000) Σύγχρονη θεωρία της Κοινωνικής Εργασίας. Ελληνικά Γράμματα, σελ.364. Powers PS, Perez A, Boyd F, Rosemurgy A (1999). Eating pathology before and after bariatric surgery: a prospective study. Int J Eat Disord, 25(3): Rabner J.G., Greenstein R.J.(1991) Obesity surgery: Expectation andreality. International Journal of Obesity, 15(12): Vaidya V. (2006) Psychosocial aspects of obesity. AdvPsychosom Med, 27: Wee C, Jones D, Davis R, Bourland A, Hamel B M. (2006) Understanding Patients Value of Weight Loss and Expectations for Bariatric Surgery. Obesity Surgery, 16, World Health Organization. (2000) Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a WHO consultation. World Health Organ Tech Rep Ser2000, 894:i xii, World Health Organization: Obesity. [cited on 2008 Oct 30]; (Updated periodically throughout the year). Available from: World Health Organization Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. Report on a WHO Consultation on Obesity, Geneva, 3-5, WHO/NUT/NCD/98.1, Geneva: WHO,

8 Πίνακας 1. Δημογραφικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων ΦΥΛΟ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Άνδρας Γυναίκα ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Ελληνική 88 96,7 Αλλοδαπή 3 3,3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Αστική 69 75,8 Ημιαστική Αγροτική 12 13,2 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Αναλφάβητος 1 1,1 Δημοτικό 13 14,3 Γυμνάσιο Λύκειο 29 31,9 Ανώτερη εκπαίδευση 17 18,7 Ανώτατη εκπαίδευση 18 19,8 Άλλο 3 3,3 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Έγγαμος 55 60,4 Άγαμος 27 29,7 Διαζευγμένος 5 5,5 Σε διάσταση 4 4,4 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Ιδιωτικός υπάλληλος 21 23,1 Δημόσιος υπάλληλος 16 17,6 Οικιακά 18 19,8 Έμπορος 4 4,4 Ελεύθερος επαγγελματίας 18 19,8 Άλλο 14 15,4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Πολύ καλή 31 34,1 Μέτρια 56 61,5 Άσχημη 4 4,4 σύνολο

9 Πίνακας 2: Συχνότητα προβλημάτων υγείας δείγματος, προηγούμενων προσπαθειών για δίαιτα, προσδοκιών ατόμου και προτροπής για επέμβαση Προβλήματα υγείας συχνότητα % Θυρεοειδής 22 40,7 Μυοσκελετικά- κινητικά 16 29,6 Άλλο 13 24,1 Υπέρταση 7 13,0 Σακχαρώδης διαβήτης 6 11,1 Αναπνευστικά 6 11,1 Κατάθλιψη - ψυχολογικά 3 5,6 Γεγονός αύξησης βάρους συχνότητα % Κακή διατροφή 32 39,0 Ψυχολογική κατάσταση 28 34,1 Εγκυμοσύνη 19 23,2 Άλλο 7 8,5 Προηγούμενες προσπάθειες απώλειας βάρους συχνότητα % Δίαιτα με παρακολούθηση από διαιτολόγο 64 70,3 Δίαιτα από μόνος του 59 64,8 Ινστιντούτο αδυνατίσματος 40 44,0 Γυμναστική σε γυμναστήριο 22 24,2 Προσέχω την διατροφή μου 14 15,4 Προσδοκίες ασθενούς συχνότητα % Βελτίωση υγείας (σωματικής και ψυχικής) 83 91,2 Βελτίωση εξωτερικής εμφάνισης 69 75,8 Καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις 18 19,8 Βελτίωση σχέσεων με τον/την σύντροφο 13 14,3 Καλύτερη αντιμετώπιση στον εργασιακό χώρο 9 9,9 Όλα μαζί 9 9,9 Τίποτα από τα παραπάνω 2 2,2 Προτροπή για την επέμβαση από συχνότητα % Τον εαυτό μου 81 89,0 Τον σύντροφό μου 10 11,0 Τους γονείς μου 9 9,9 Τον ιατρό μου 3 3,3 Τους φίλους μου 2 2,2 52

10 ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΚΑΠΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟ Δίαιτα με παρακολούθηση από διαιτολόγο Εκπαίδευση Υποχρεωτική Β'/ μια Ανώτερη/ανώτατη συνολο Asymp. Sig. (2-sided) Όχι 47,8% 34,5% 14,3% 29,9%,019 Ναι 52,2% 65,5% 85,7% 70,1% 53