Η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας. Δρ. Μπάτση Χριστίνα

Transcript

1 Η ηθική παρενόχληση στο χώρο εργασίας Δρ. Μπάτση Χριστίνα

2 Σκοπός της εισήγησης Η ανάδειξη της φύσης και των χαρακτηριστικών της ηθικής παρενόχλησης, η παρουσίαση των δυσάρεστων συνεπειών στους οργανισμούς και στην υγεία των εργαζομένων, η ευαισθητοποίηση του κοινού και των αρμόδιων φορέων και η εισήγηση προτάσεων για την αντιμετώπισή του.

3 Ιστορική Αναδρομή Εννοιολογική προσέγγιση 1980, Heinz Leymann, Γερμανός Ψυχολόγος με έδρα στη Σουηδία και ερευνητής στον τομέα της ψυχολογίας της εργασίας. ~ MOBBING ~ Ο όρος «mobbing», χρησιμοποιήθηκε από τους βιολόγους για να περιγράψει την επιθετική συμπεριφορά μιας αγέλης ζώων απέναντι σε ένα ή περισσότερα μέλη της, με σκοπό την εκδίωξή τους από αυτήν. (Lorenz, 1960)

4 1998, Marie-France Hirigoyen, Γαλλίδα Ψυχαναλύτρια, Ηθική Παρενόχληση Η επιλογή του όρου ηθική έναντι στην ψυχολογική, ενέχει και τη δική μας στάση απέναντι στο πρόβλημα. Πρόκειται πραγματικά για το καλό και το κακό, για αυτό που είναι αποδεκτό στην κοινωνία μας και για αυτό που αρνούμαστε. (Hirigoyen, 2002) Ένα από τα βασικά στοιχεία της ηθικής παρενόχλησης είναι ο δυσδιάκριτος χαρακτήρας της. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εχθρικές συμπεριφορές εκφράζονται, κυρίως, με έμμεσους τρόπους. Έχει διάρκεια, κλιμακώνεται σταδιακά προς το χειρότερο και για το λόγο αυτό χαρακτηρίζεται ως «διαβρωτική» εμπειρία. (Lutgen-Sandvik, 2008; Hirigoyen, 2013)

5 Η ηθική παρενόχληση στον χώρο της εργασίας, είναι μία κοινωνική αλληλεπίδραση στο πλαίσιο της οποίας, ένα ή περισσότερα άτομα στοχεύουν να φέρουν ένα άλλο άτομο σε θέση αδυναμίας, χρησιμοποιώντας πολλούς και ποικίλους τρόπους οι οποίοι έχουν εχθρικό, αντιδεοντολογικό χαρακτήρα και εμφανίζονται συχνά και συστηματικά, επί μακρύ χρονικό διάστημα (τουλάχιστον 6 μήνες). (Leymann, 1996) Ηθική παρενόχληση ΔΕΝ λαμβάνει χώρα όταν δύο εξίσου ισχυροί αντίπαλοι βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους (Einarsen, Raknes and Matthíesen, 1994; Nielsen et al., 2009).

6 ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Αποκλεισμός Συμμετοχή της Διοίκησης Αρχή του φαινομένου Καθημερινή Διένεξη (Leymann, 1996; Einarsen, 1999; Ege, 1996)

7 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ Η ηθική παρενόχληση, αρχίζει συνήθως με την άρνηση μιας διαφοράς. Η μη αποδοχή ενός ατόμου εξαιτίας της διαφορετικότητας του από το σύνολο των ανθρώπων της ομάδας που ανήκει, είναι ένα στοιχείο που προκαλεί παρενόχληση. Ο τρόπος ομιλίας, συμπεριφοράς, ο τρόπος με τον οποίο εργάζεται και είναι διαφορετικός από το σύνολο μπορεί να προκαλέσει την παρενόχλησή του. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει θύτης, αν οι συνθήκες στο εργασιακό του περιβάλλον είναι αποσταθεροποιητικές. Αν θα γίνει εν τέλει κάποιος θύτης και προβεί σε συμπεριφορές παρενόχλησης, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σταθερότητα των ηθικών αξιών του.

8 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ Εργαζόμενος Ψυχοσωματικές επιπτώσεις Οργανισμό Μείωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας Κοινωνία Οικογένεια και Ασφαλιστικά ταμεία

9 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ Ψυχολογικές επιπτώσεις Άγχος, Κατάθλιψη Διαταραχές προσωπικότητας Κατάχρηση ουσιών Αίσθημα ντροπής και ενοχής Αίσθημα Αδυναμίας και έλλειψη στήριξης (Vartia, 2001, Di Martino et al., 2003, Zapf et al., 1999) Σωματικές επιπτώσεις Ημικρανίες Διαταραχές ύπνου, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης Μυαλγίες Υπέρταση και στεφανιαία νόσος (Brodsky, 1976; Kivimaki et al., 2005; Leymann, 1990) Η οικογένεια βιώνει τη φθορά που υφίσταται το άτομο με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στα οικονομικά δεδομένα και την κοινωνική ζωή.

10 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΟΡΕΑ Δημιουργεί ένα Δυσλειτουργικό περιβάλλον Σταδιακή αποδυνάμωση του εργατικού δυναμικού Μείωση την παραγωγικότητας και των προσφερόμενων υπηρεσιών Στη Μεγάλη Βρετανία, χάνονται ετησίως από 19 έως και 40 εκατομμύρια εργάσιμες ημέρες, με κόστος $22 δις. Στη Γερμανία το κόστος υπολογίζεται σε $1,58 δις ετησίως. (Rodgers & Gago, 2006). Παράγοντες εμφάνισης Υπερβολικές απαιτήσεις Φόρτος εργασίας Μονότονη εργασία Ασάφεια ρόλων Ανεπαρκής καθοδήγηση και οι ασαφής οδηγίες (WHO, 2003; Einarsen et al., 1994)

11 Η ΗΘΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ Πρόσφατες μελέτες, συγκλίνουν ως προς τα συμπεράσματά τους στο υψηλό ποσοστό του φαινομένου της ηθικής παρενόχλησης στον δημόσιο τομέα. Τα κύρια χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν την παρενόχληση που ασκείται στον δημόσιο τομέα σε σχέση με τον ιδιωτικό είναι δύο: α) η διάρκεια της παρενόχλησης (πολύ μεγαλύτερη) β) η σύνδεση του φαινομένου με τα παιχνίδια εξουσίας και τις δυνατότητες κατάχρησης εξουσίας στο δημόσιο λειτούργημα (Ege, 2007; Schallcross et al., 2008; Hirigoyen, 2012).

12 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ 14% 12% Αυστρία, την Τσεχία και την Φιλανδία, ποσοστά πάνω από 20% Στις νότιες ευρωπαϊκές χώρες όπως την Κύπρο, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, ποσοστά κάτω από 8%. (Eurofound, 2015)

13 Όταν εξετάζονται οι περισσότερο επηρεασμένοι από την ηθική παρενόχληση επαγγελματικοί τομείς, τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται: στη δημόσια διοίκηση (18%), στην εκπαίδευση (17%), την υγειονομική περίθαλψη (20%), Σε πρόσφατη ποσοτική μελέτη, που πραγματοποιήθηκε στην περιφέρεια της Ηπείρου, σε δείγμα 164 δημοσίων υπαλλήλων, αποτυπώθηκε πως 25 % των εργαζομένων, έχουν κατά δήλωσή τους, υποστεί συμπεριφορές ηθικής παρενόχλησης. (Μπάτση & Καραμάνης, 2017) Το ερευνητικό εργαλείο «Κλίμακα Εργασιακής Παρενόχλησης», αποτελούνταν από 24 ερωτήματα/δηλώσεις και η αξιολόγηση έγινε με βάση το άθροισμα των απαντήσεων.

14 Δεν υπάρχει συσχέτιση της ηθικής παρενόχλησης με τα έτη προϋπηρεσίας, την βαθμίδα εκπαίδευσης και την ηλικία.

15 Η ηθική παρενόχληση έχει τις ρίζες της στις ανθρώπινες αδυναμίες και στις οργανωσιακές δυσλειτουργίες ενός εργασιακού περιβάλλοντος. Έχει μεγάλο προσωπικό κόστος για τον εργαζόμενο, αποδυναμώνει το εργατικό δυναμικό, διαταράσσει τις σχέσεις και μειώνει τη συνολική αποτελεσματικότητα του οργανισμού. Αποτελεί αρνητική προϋπόθεση για την λήψη δημιουργικών πρωτοβουλιών και την έκφραση καινοτόμων ιδεών.

16 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ Εκπαίδευση και επιμόρφωση: Των διευθυντικών στελεχών (διευθυντών και προϊσταμένων) σε θέματα διαχείρισης κρίσεων και συγκρούσεων Εκστρατεία πληροφόρησης των εργαζομένων: Για τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις του αλλά και για τα χαρακτηριστικά του φαινομένου. Συστηματική συλλογή πληροφοριών σχετικά µε φαινόμενα ηθικής παρενόχλησης στον οργανισμό: Μέσω ειδικών ερωτηματολογίων και συνεντεύξεων µε τους εργαζομένους (εργαλεία μέτρησης της ηθικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας)

17 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ Δημιουργία κατάλληλων υποδομών για την αντιμετώπιση του φαινομένου: Σύσταση ομάδων στήριξης εργαζομένων αποτελούμενες από ιατρό εργασίας, ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό. Αναδιοργάνωση του καταμερισμού εργασίας και της κατανομής ευθυνών: Το μέτρο αφορά κυρίως το Δημόσιο Τομέα, όπου συχνά η έλλειψη συγκεκριμένων κανόνων και ευθυνών ευνοεί φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας και παρενόχλησης (Κοΐνης & Σαρίδη, 2013).

18 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι συνθήκες οικονομικής κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, αποτελούν ευνοϊκές συνθήκες εμφάνισης της ηθικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας και για αυτό θα πρέπει οι στρατηγικές για την αντιμετώπισή της στον χώρο της εργασίας να ενισχύονται. Λόγω του τεράστιου οικονομικού κόστους για τους οργανισμούς και της αρνητικής συμβολής στην κοινωνική σταθερότητα πρέπει να δομηθούν παρεμβατικά μέτρα και νομοθετικές ρυθμίσεις. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η κατάργηση κάθε είδους διάκρισης, η προστασία της ψυχικής και σωματικής υγείας του εργαζομένου καθώς και της επαγγελματικής του ταυτότητας. Ευχαριστώ για την προσοχή σας

19