Του Τάσου Σιαλή και της Κλαίρης Παπάζογλου Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου

Transcript

1 Αναφορά της ημερίδας Η επίπτωση των μελισσοφάγων στα μελίσσια και πιθανές εναλλακτικές λύσεις για τη διαχείριση των περιοχών κυψελών 20 Ιουνίου 2011, Λευκωσία Του Τάσου Σιαλή και της Κλαίρης Παπάζογλου Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου 1

2 Εισαγωγή Η μετανάστευση των μελισσοφάγων την άνοιξη και το φθινόπωρο από την Κύπρο αποτελεί ένα θαυμάσιο γεγονός για τους φυσιολάτρες και πτηνοπαρατηρητές. Συγχρόνως όμως οι μελισσοκόμοι στην Κύπρο δεν χαίρονται με την έλευσή τους γιατί τους θεωρούν ως έναν από τους κύριους υπεύθυνους για καταστροφές στα μελίσσια τους, επειδή οι μελισσοφάγοι, όπως λέει και το όνομα τους τρώνε μέλισσες. Επειδή το θέμα με τους μελισσοφάγους και τους μελισσοκόμους προκύπτει τακτικά στην Κύπρο, στο παρελθόν η Δημοκρατία έδινε άδειες για εκφοβισμό των μελισσοφάγων στους μελισσοκόμους. Το φθινόπωρο 2010 όμως εγκρίθηκε για πρώτη φορά άδεια κατά παρέκκλιση για πυροβολισμό των μελισσοφάγων από τους μελισσοκόμους. Στην πράξη, η παρέκκλιση του 2010 δεν εφαρμόστηκε ποτέ επίσημα, γιατί παρότι εγκρίθηκε δεν δημοσιεύθηκε εγκαίρως ώστε να εφαρμοστεί. Με αφορμή αυτό το γεγονός ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου διοργάνωσε ημερίδα στις 20 Ιουνίου 2011 με τίτλο «Η επίπτωση των μελισσοφάγων στα μελίσσια και πιθανές εναλλακτικές λύσεις για τη διαχείριση των περιοχών κυψελών (μελίσσια)». Η ημερίδα χρηματοδοτήθηκε από, και συνδιοργανώθηκε με, το Εθνικό Αγροτικό Δίκτυο (ΕΑΔ). Σκοπός της ημερίδας ήταν να γίνει μια εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων φορέων και των ειδικών για το συγκεκριμένο θέμα και να εξεταστούν πιθανές εναλλακτικές λύσεις για την διαχείριση των κυψελών, με απώτερο σκοπό τη μείωση των επιπτώσεων των μελισσοφάγων στα μελίσσια, την προστασία των μελισσοφάγων και την καλύτερη συνύπαρξη των δύο. 2

3 Σύντομη παρουσίαση την ημερίδας Την ημερίδα χαιρέτησε η Διευθύντρια του Τμήματος Γεωργίας, κα Ανδρούλλα Γεωργίου και παρακολούθησαν πάνω από 30 άτομα, από κυβερνητικές υπηρεσίες (Τμήμα Γεωργίας, Ταμείο Θήρας, Τμήμα Περιβάλλοντος, Τμήμα Δασών), τον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου, το Κυπριακό Ίδρυμα Προστασίας του Περιβάλλοντος και από τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Μελισσοκόμων. Παρουσιάσεις έγιναν από διάφορους εμπειρογνώμονες όπως ορνιθολόγους, μελισσοκόμους και ειδικούς σε αγρο-οικολογικά θέματα. Το πρόγραμμα της ημερίδας επισυνάπτεται ως Παράρτημα 1. Ακολούθως περιγράφεται εν συντομία η παρουσίαση του κάθε ομιλητή. Παρουσίαση 1: «Ο μελισσοφάγος, η νομοθεσία και η κατάσταση στην Κύπρο», από Μάρτιν Χέλλικαρ, Υπεύθυνο Εκστρατειών, Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου (Ο κ. Μάρτιν Χέλλικαρ έχει πτυχίο στη Βιολογία και Μεταπτυχιακό στην οικολογία και διαχείριση της Φύσης, και ειδικές γνώσεις για τη συμπεριφορά και κατανομή των μελισσοφάγων στην Κύπρο, καθώς και το καθεστώς διατήρησής τους). Ο ομιλητής περιέγραψε την οικολογία του μελισσοφάγου, το καθεστώς διατήρησής του στην Ευρώπη (που είναι μη-ευνοϊκό και χαρακτηρίζεται ως «εξαντλημένο»), και το καθεστώς προστασίας του είδους που είναι προστατευόμενο, και μη θηρεύσιμο βάση της Κυπριακής (152(Ι)/2003) και της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας (2009/147/ΕΚ). Εξήγησε ότι οι λόγοι μείωσης του είδους δεν είναι καλά γνωστοί, αλλά πιθανόν να οφείλονται στην εντατικοποίηση της γεωργίας (εντομοκτόνα), τη λαθροθηρία και την καταπολέμηση του είδους στο παρελθόν. Το είδος τρέφεται με μεγάλα έντομα, όπως μέλισσες, μπάμπουρες, σφήκες, μυρμήγκια, λιβελούλες, σκαθάρια κ.α. Αυτά τα κυνηγά κυρίως εφορμώντας από ανυψωμένα σημεία επίβλεψης. Σκάβει την φωλιά του σε όχθες και φωλιάζει σε μικρές αποικίες. Στην Κύπρο φωλιάζουν λίγες δεκάδες ζευγάρια. Η νομοθεσία επιτρέπει την παραχώρηση παρεκκλίσεων αλλά μόνο όταν υπάρχει έλλειψη ικανοποιητικών εναλλακτικών λύσεων και για συγκεκριμένους λόγους. Συνοψίζοντας αναφέρθηκε ότι μέλισσες και μελισσοφάγοι αντιμετωπίζουν κοινές απειλές και ότι και τα δύο είδη θα πρέπει να προστατευτούν λόγω της πολύ σημαντικής οικολογικής προσφοράς τους. Παρουσίαση 2: «Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μέλισσες γενικά και το πρόβλημα με τους μελισσοφάγους», Παγκύπριος Σύνδεσμος Μελισσοκόμων (Η παρουσίαση έγινε από τον Πρόεδρο του συνδέσμου κ. Χαράλαμπο Χριστοδούλου). Ο ομιλητής έκανε μια σύντομη εισαγωγή στην μελισσοκομία της Κύπρου και μετά περιέγραψε το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα μελίσσια από τους μελισσοφάγους, ιδιαίτερα την φθινοπωρινή αποδημητική περίοδο. Αναφέρθηκε ότι αυτή την περίοδο τα μελίσσια δέχονται πιέσεις και από άλλους παράγοντες 3

4 όπως σφήκες και ασθένειες π.χ. βαρρόα. Τελειώνοντας ο ομιλητής ανάφερε ότι οποιαδήποτε μέθοδος που θα απωθούσε τους μελισσοφάγους από τα μελίσσια θα ήταν ευπρόσδεκτη, αλλά πρότεινε τη χρήση όπλου για πυροβολισμό των μελισσοφάγων στα μελίσσια μέχρι να εξευρεθεί αποτελεσματική μέθοδος εκφοβισμού. Παρουσίαση 3: «Μελισσοφάγος: ο παρεξηγημένος λόγω ονόματος», από Σπύρο Σκαρέα, Εκπαιδευτής Μελισσοκόμος (ο κ. Σπύρος Σκαρέας είναι Γεωπόνος με μεταπτυχιακές σπουδές στην Εντομολογία και τα τελευταία 10 χρόνια ασχολείται με την Μελισσοκομία, ως Σύμβουλος και Εκπαιδευτής Μελισσοκομίας, και είναι επίσης μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Μελισσοκομίας και Σηροτροφίας. Ως μελισσοκόμος, διατηρεί μόνιμο μελισσοκομείο για ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, στα Μεσόγεια Αττικής ενώ τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται διαρκώς με τους μελισσοκομικούς φορείς της Κύπρου). Ο ομιλητής επικεντρώθηκε κυρίως στην παρουσίαση διαφορών μύθων αναφορικά με τις επιπτώσεις των μελισσοφάγων στα μελίσσια και τεκμηρίωσε ότι σε μεγάλο βαθμό οι μελισσοφάγοι δεν αποτελούν την κύρια απειλή για τα μελίσσια. Συγχρόνως εισηγήθηκε αριθμό προτάσεων για την βελτίωση του πληθυσμού των μελισσών και της ευημερίας τους και την μείωση της κάρπωσης μελισσών από τους μελισσοφάγους. Οι προτάσεις του αφορούσαν κυρίως την παροχή νερού και φαγητού στις μέλισσες τις κρίσιμες εποχές. Παρουσίαση 4: «The Bee eaters vs farmers conflict in southern Israel - the conflict and some solutions», Mr Noam Weiss, Israeli Ornithological Centre, Society for the Protection of Nature in Israel (O κ. Noam Weiss εργάστηκε στο International Birding and research center, στο Eilat του Ισραήλ από το σε θέματα όπως έρευνα, οικοτουρισμό, αγρο-οικολογία π.χ. επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ μελισσοφάγων και γεωργών στην Νότια Arava, ενώ από το 2010 εργάζεται για το Κέντρο Ορνιθολογίας του Ισραήλ, κυρίως πάνω σε αγροοικολογικά θέματα όπως βιολογική καταπολέμηση με το Ανθρωποπούλι και τον Κίτση). Ο ομιλητής παρουσίασε το θέμα των μελισσοφάγων και των μελισσιών στην περιοχή Eilat στο Ισραήλ, όπου οι μέλισσες χρησιμοποιούνται για επικονίαση καλλιεργειών στην έρημο. Το Ισραήλ είναι κομβικό σημείο στην αποδημία των μελισσοφάγων αφού είναι πάνω στο βασικό μεταναστευτικό διάδρομο των πουλιών από τους χώρους διαχείμασης στους χώρους φωλεοποίησης. Πρότεινε διάφορες πρακτικές μεθόδους για τον εκφοβισμό των μελισσοφάγων και τόνισε ότι ο πυροβολισμός μελισσοφάγων δεν είναι αποτελεσματικός σαν μέθοδος εκφοβισμού. Όπως και ο Σπύρος Σκαρέας τόνισε ότι οι μελισσοφάγοι εκτός από μέλισσες τρώνε και πολλά άλλα έντομα που θεωρούνται εχθροί των μελισσών όπως οι σφήκες, επιτελώντας επομένως ένα σημαντικό θετικό οικολογικό ρόλο για τα μελίσσια. Τέλος, κατέληξε τονίζοντας την ανάγκη προστασίας των μελισσοφάγων ως μέρος της βιοποικιλότητας. 4

5 Παρουσίαση 5: «Bird standing points affecting agricultural damage in Israel - a suggestion for resolving conflict with Bee-eaters», Ms Jessica Schäckermann, PhD Candidate, University of Leupahna, Γερμανίας (Η κα Jessica Schäckermann έχει σπουδάσει Ζωολογία, Οικολογία και προστασία και διατήρηση της Φύσης στη Γερμανία. Είναι υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Leupahna, της Γερμανίας και το θέμα της έρευνάς της είναι Vertebrates and insects as pest and bio - control agents in agricultural landscapes of the Judean Foothills in Israel. Μελετά απλά, εφαρμοσμένα μέτρα που μπορούν να πάρουν οι γεωργοί / κτηνοτρόφοι ώστε να προστατεύσουν τις σοδιές τους από ζώα και έντομα και χωρίς επίπτωση στη βιοποικιλότητα). Η ομιλήτρια παρουσίασε την έρευνα που διεξάγει στο Ισραήλ σχετικά με τους παπαγάλους που καταστρέφουν τις σοδειές ηλιοτροπίων και την οποία έχει εφαρμόσει και στο θέμα των μελισσοφάγων με τις μέλισσες. Η ερευνήτρια τόνισε ότι ο πυροβολισμός των μελισσοφάγων δεν είναι αποτελεσματικός σαν μέτρο. Τα αποτελέσματα της έρευνάς της έδειξαν ότι, καθώς οι μελισσοφάγοι χρησιμοποιούν σταθερά σημεία εφόρμησης π.χ. ηλεκτρικά καλώδια και γυμνά από φύλλα κλαδιά, ένας σημαντικός παράγοντας για την μείωση της ζημιάς στο μελίσσι αποτελεί η απόσταση του μελισσιού από αυτά τα σημεία. Πρότεινε ως ελάχιστη απόσταση τα 200 μέτρα μεταξύ μελισσιών και καλωδίων / γυμνών κλαδιών. Σημ: Οι παρουσιάσεις μπορούν να διατεθούν από τον Πτηνολογικό Σύνδεσμο Κύπρου σε ενδιαφερόμενους. 5

6 Συζήτηση Η σχετική ημερίδα για τους μελισσοφάγους και τις μέλισσες αποτέλεσε την πρώτη φορά που οι ενδιαφερόμενοι συζήτησαν το πρόβλημα εκτενέστερα, έγιναν παρουσιάσεις από ειδικούς και παρουσιάστηκαν προτάσεις για επίλυση του προβλήματος. Τα κύρια θέματα συζήτησης ήταν: τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μελισσοκόμοι, οι διάφοροι μύθοι και αλήθειες αναφορικά με την επίδραση και τις επιπτώσεις των μελισσοφάγων στα μελίσσια, μέθοδοι και πρακτικές εφαρμογές από το Ισραήλ για εκφοβισμό ή για λιγότερη επίδραση των μελισσοφάγων από τα μελίσσια, και η ανάγκη μιας εμπεριστατωμένης πιλοτικής έρευνας στην Κύπρο που να εξετάσει την έκταση του προβλήματος καθώς και εναλλακτικές μεθόδους αποθάρρυνσης των μελισσοφάγων. Όπως έχει αναφερθεί οι μελισσοκόμοι στην Κύπρο θεωρούν τους μελισσοφάγους ως την κύρια απειλή για τα μελίσσια τους. Στην πραγματικότητα όμως οι μελισσοφάγοι είναι μέρος ενός συνδυασμού διαφόρων παραγόντων που απειλούν τα μελίσσια όπως: επιθέσεις από σφήκες, σοβαρές ασθένειες (βαρρόα, σηψιγονία), έλλειψη γύρης και νέκταρ, και έλλειψη νερού. Οι μελισσοφάγοι επομένως προσθέτουν στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Παρόλο που είναι γεγονός ότι οι μελισσοφάγοι τρέφονται με μέλισσες, συγχρόνως τρέφονται και με πολλά άλλα έντομα που είναι επιζήμια στην γεωργία και μελισσοκομία, π.χ. σφήκες, ακρίδες, κ.ά. Στην πραγματικότητα ένας μελισσοφάγος θα προτιμήσει πιο μεγάλα, πιο δυσκίνητα και χωρίς κεντρί έντομα (Cramp 1999, Fry 1983) και οι μέλισσες αποτελούν τροφή για τους μελισσοφάγους όχι επειδή τις προτιμούν αποκλειστικά, άλλα επειδή είναι σε μεγάλη αφθονία και συχνά η πρόσβαση σε αυτές είναι πολύ εύκολη. Επιπλέον μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι μελισσοφάγοι δεν αποτελούν το κύριο εμπόδιο που αποτρέπει τις μέλισσες να βγουν από την κυψέλη τους για αναζήτηση τροφής άλλα η έλλειψη τροφής σε ποσότητα, ποιότητα και κοντινή απόσταση (Alfallah etal 2010). Οι ερευνητές από το Ισραήλ τόνισαν ότι πιστεύουν ότι αυτή η συμπεριφορά από τις μέλισσες δεν οφείλεται αποκλειστικά στους μελισσοφάγους, αλλά και ότι άλλοι παράγοντες επιδρούν και κάνουν τις μέλισσες να μην βγαίνουν από την κυψέλη. Οι μελισσοκόμοι που ήταν παρόντες δεν συμφώνησαν με αυτό, μια και θεωρούν τους μελισσοφάγους υπεύθυνους για αυτή τη συμπεριφορά των μελισσών. Παρουσιάστηκαν διάφορες εναλλακτικές λύσεις κάποιες από τις οποίες έχουν δοκιμαστεί με επιτυχία στο Ισραήλ, κάποιες σε άλλες χώρες, μαζί με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους. Μεταξύ άλλων οι μέθοδοι που παρουσιάστηκαν και προτάθηκαν ήταν: α) η χρήση ταινιών και μπαλονιών που αντανακλούν το φως και κυκλώνουν το χώρο των κυψελών, β) κανονάκια θορύβου ή φωνές πανικού για πτηνά, γ) γεράκια ρομπότ ή και αληθινά γεράκια, 6

7 δ) η παγίδευση των μελισσοφάγων και μεταφορά τους με αυτοκίνητο μακριά (40χλμ) ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους, μια μέθοδος που έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά στο Ισραήλ, και ε) η σωστή τοποθέτηση (ελάχιστη απόσταση 200 μέτρων) των κυψελών μακριά από σημεία εφόρμησης π.χ. σύρματα και καλώδια τα οποία χρησιμοποιούν οι μελισσοφάγοι για να εφορμούν σε μέλισσες. Αυτό που υπογράμμισαν όλοι οι ειδικοί στην ημερίδα είναι ότι ο πυροβολισμός των μελισσοφάγων εκτός από λάθος και παράνομος, είναι και αναποτελεσματικός σαν μέτρο και μπορεί να επιφέρει και το αντίθετο αποτέλεσμα γιατί οι μέλισσες ορμούν στον σκοτωμένο μελισσοφάγο και τον τσιμπούν και μπορεί έτσι να χαθούν πολύ περισσότερες μέλισσες. Επίσης οι ειδικοί από το Ισραήλ και την Ελλάδα υπογράμμισαν ότι δεν υπάρχει η τέλεια λύση και μέθοδος και οι ειδικοί πρότειναν ότι χρειάζεται ένα συνδυασμός μεθόδων και εφαρμογών για να είναι αποτελεσματικός ο εκφοβισμός και η αποθάρρυνση των μελισσοφάγων. Παράλληλα συμφώνησαν όλοι ότι θα πρέπει να γίνει μια σοβαρή επιστημονική έρευνα στην Κύπρο για την έκταση του προβλήματος, που θα εξετάσει αν υπάρχουν οικονομικές απώλειες στους μελισσοκόμους από τους μελισσοφάγους και πόσο σημαντικές είναι, θα εφαρμόσει πιλοτικά διάφορες μεθόδους εκφοβισμού των μελισσοφάγων και αποθάρρυνσής τους και θα αξιολογήσει την αποτελεσματικότητά τους. Είναι σημαντικό να υπάρχει συμμετοχή από ειδικευμένους ορνιθολόγους, μελισσοκόμους, και επιστήμονες ώστε να γίνει η έρευνα σωστά και να είναι ευρέως αποδεχτή. 7

8 Συμπεράσματα Η ημερίδα αποτέλεσε μια καλή αρχή συζήτησης όπου έγινε ανταλλαγή απόψεων και εισηγήσεων και ολοκληρώθηκε με τα ακόλουθα συμπεράσματα: Όλοι συμφώνησαν ότι επείγει να γίνει μια σοβαρή επιστημονική μελέτη στην Κύπρο που να εξετάσει την έκταση του προβλήματος καθώς και την εφαρμογή εναλλακτικών μεθόδων εκφοβισμού και αποθάρρυνσης των μελισσοφάγων. Η συλλογή και η ανάλυση των στοιχείων θα πρέπει να γίνει με συστηματικό τρόπο ώστε τα αποτελέσματα να μην είναι αμφιλεγόμενα. Είναι σημαντικό να υπάρχει συμμετοχή από ειδικευμένους ορνιθολόγους, μελισσοκόμους, και επιστήμονες ώστε να γίνει η έρευνα σωστά και να είναι ευρέως αποδεχτή. Δεν υπάρχει η τέλεια λύση και μέθοδος και οι ειδικοί πρότειναν ότι χρειάζεται ένα συνδυασμός μεθόδων και εφαρμογών για να είναι αποτελεσματικός ο εκφοβισμός και η αποθάρρυνση των μελισσοφάγων. Το Τμήμα Γεωργίας δήλωσε ότι θα προκηρύξει προσφορές στο σύντομο μέλλον για να διεξαχθεί έρευνα για το συγκεκριμένο θέμα και ουσιαστικά αποτελεί την κύρια επόμενη οργανωμένη δράση όπου θα πρέπει να εμπλακούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς για το καλύτερα αποδεχτό, αντικειμενικό αποτέλεσμα. Μέσα από την ημερίδα διαφάνηκε ότι οι μελισσοκόμοι, οι ορνιθολόγοι και άλλοι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να συνεργαστούν με καλοπροαίρετη διάθεση για ανταλλαγή γνώσεων και διάθεση για πειραματισμό ώστε να βρεθούν οι λύσεις ή ο συνδυασμός λύσεων για το καλύτερο αποτέλεσμα. Ο Πτηνολογικός Σύνδεσμος Κύπρου από τη μεριά του δήλωσε πρόθυμος να βοηθήσει στο βαθμό που μπορεί ώστε να βρεθεί η καλύτερη λύση για τους μελισσοφάγους και τους μελισσοκόμους. 8

9 Αξιολόγηση ημερίδας Η ημερίδα συμπεριλάμβανε 5 παρουσιάσεις (2 από αγγλόφωνους ομιλητές, που όμως μεταφράστηκαν) και έλαβαν μέρος 33 άτομα, εκ των οποίων τα 19 συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια αξιολόγησης της ημερίδας. Ο κατάλογος συμμετεχόντων επισυνάπτεται στο Παράρτημα 2. Δεδομένου ότι το θέμα ήταν καυτό και υπήρχαν αρκετά διαφορετικές απόψεις που εκφράστηκαν κυρίως από πλευράς των μελισσοκόμων που παρευρέθηκαν, η ημερίδα αξιολογείται ως πολύ επιτυχημένη, αφού όλες οι ερωτήσεις έλαβαν μέσο όρο 3.15 μέχρι 4.68 στα 5, λαμβάνοντας υπόψη και κάποια αρνητικά σχόλια από τους μελισσοκόμους: Το περιεχόμενο της ημερίδας έλαβε: Η Μεθοδολογία: Η Οργάνωση Ενημερωτικού προγράμματος: Ομιλητές: Επίτευξη των στόχων: Βιβλιογραφία Alfallah HM, Alfituri M. & Hmuda M. (2010) The impact of bee eater on the behavior of honey bee during foraging. J.Plant Prot and Path, Mansoura University 12: Cramp,D.C. (1999) The birds and the bees: Bee-eaters: Friend or Foe. American Bee Journal 139: Fry C.H. (1983) Honeybee predation by bee eaters, with economic considerations. Bee World 64:

10 Παραρτήματα 10

11 Παράρτημα 1 Πρόγραμμα της ημερίδας 11

12 Παράρτημα 2 Λίστα συμμετεχόντων στην ημερίδα 12

13 13

14 14