ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ

Transcript

1 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ Μηνάς Αγγελίδης Καθηγητής Ε.Μ.Π. Πατησίων 42, 10682, Αθήνα. Τηλ. (+30) Fax, Αγησίλαος Οικονόµου Υπ. ρ.ε.μ.π., Περιβαλλοντολόγος Νικαίας 18, 17122, Αθήνα. Τηλ Fax, contact KEYWORDS: Παράκτιος χώρος, χρήσεις γης. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αρχικά αναλύεται η χωροθέτηση των βασικών κατηγοριών χρήσεων γης του παράκτιου χώρου. Εντοπίζονται και ιεραρχούνται τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που συνδέονται µε τις χρήσεις γης στον παράκτιο χώρο της Ελλάδος, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και διερευνώνται οι κύριες αιτίες που τα προκαλούν και τέλος αξιολογούνται οι πολιτικές αντιµετώπισης αυτών των προβληµάτων -µε έµφαση στη συνεισφορά των Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης των Περιφερειών της Ελλάδος και του πρόσφατου Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης για τον Παράκτιο Χώρο- και προτείνονται κατευθύνσεις και µέτρα βελτίωσης αυτών των πολιτικών, στην κατεύθυνση Αεϊφόρου ανάπτυξης του παράκτιου χώρου. LAND USES AND EFFECTS ON THE COASTAL AREA OF GREECE Minas Aggelidis Professor National Technical University of Athens (N.T.U.A) Address: Patision , Athens. Tel. (+30) Fax Agisilaos Oikonomou Cand. PhD N.T.U.A., Environmentalist Address: Nikaias 18, 17122, Athens. Tel Fax contact KEYWORDS: Coastal area, land uses 1

2 ABSTRACT In the following paper the location of the basic types of land use in the Coastal Area is being analyzed and the environmental issues related to land uses in the coastal areas of Greece, at a local Regional and national level, are being identified and classified and their main causes are being investigated. In the end the policies of dealing with these problems giving emphasis to the contribution of the Frameworks of Regional Planning and Viable Development for the Regions of Greece and the recent Special Framework of Regional Planning and Viable Development for the Coastal Areas are being evaluated, and directions and measures to improve these policies, aiming at the viable development of coastal areas are being suggested. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το περιβάλλον της παράκτιας περιοχής της Ελλάδος δέχεται έντονες πιέσεις από την ανάπτυξη της δόµησης και κυρίως της κατοικίας, του παραθερισµού και του τουρισµού, αλλά και άλλων δραστηριοτήτων. Σε πολλές περιοχές εµφανίζονται φαινόµενα υποβάθµισης των φυσικών πόρων λόγω της ρύπανσης από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, καθώς και εξάντληση των φυσικών πόρων (υδροφόρος ορίζοντας, δάση, ορυκτός πλούτος, γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας κ.α.). Βέβαια, γενικότερα η ρύπανση, προέρχεται κατά το µεγαλύτερο ποσοστό της κυρίως από τα λιπάσµατα και τα φυτοφάρµακα των γεωργικών καλλιεργειών, τα αστικά λύµατα των πόλεων και των οικισµών, τα απόβλητα των κτηνοτροφικών µονάδων, τα απόβλητα των βιοµηχανιών και των µεταποιητικών µονάδων τα οποία µεταφέρονται µέσω των υδάτινων αποδεκτών, τις εξορυκτικές δραστηριότητες και τις µεταφορές. Παράλληλα, η έλλειψη υποδοµών, όπως δικτύου αποχέτευσης και µονάδων βιολογικού καθαρισµού, επιτείνουν τα προβλήµατα ρύπανσης στην παράκτια περιοχή. Παράλληλα µε τα προηγούµενα, σε αρκετές περιοχές της παράκτιας ζώνης της Ελλάδος εµφανίζονται σηµαντικά προβλήµατα χρήσεων γης, µε έντονα αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Πρόκειται κυρίως για προβλήµατα συγκρούσεων χρήσεων γης µεταξύ του τουρισµού, της γεωργίας, της εξορυκτικής δραστηριότητας, των ιχθυοκαλλιεργειών, της αλιείας, της οικιστικής ανάπτυξης και των προστατευόµενων περιοχών (περιοχές Natura, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλους, βιοτόπους Corine, Θαλάσσια Πάρκα κ.α.), αυθαίρετης δόµησης και κυκλοφορίας. Τα προβλήµατα αυτά προκύπτουν από πολλές αιτίες, όµως σηµαντική είναι η αδυναµία του θεσµικού πλαισίου και των µηχανισµών εφαρµογής κατάλληλων χωροταξικών και πολεοδοµικών. Έτσι σήµερα, λόγω της εντατικοποίησης των πιέσεων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες επείγει η εφαρµογή µιας αποτελεσµατικής πολιτικής για την αντιµετώπισή τους [1]. Στην παρούσα έρευνα γίνεται µια προσπάθεια προσέγγισης των θεµάτων που αφορούν τις χρήσεις γης του παράκτιου χώρου της Ελλάδος, την οριοθέτηση αυτών και τα προβλήµατα που προκύπτουν από τις χρήσεις γης µέσα από τα Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης των Περιφερειών της Ελλάδος. Καταγράφονται οι βασικές κατηγορίες των χρήσεων γης του παράκτιου χώρου και η χωροθέτησή τους στον παράκτιο χώρο και εντοπίζονται τα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο παράκτιος χώρος σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και διερευνώνται οι κύριες αιτίες που τα προκαλούν. 2

3 2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 2.1 Κατηγορίες χρήσεων γης στον παράκτιο χώρο Οι κατηγορίες χρήσεων γης της Ελλάδος γενικότερα αλλά και του παράκτιου χώρου ειδικότερα, περιγράφονται από το πρόγραµµα Corine (45 στο σύνολο). Οι βασικές κατηγορίες χρήσεων γης είναι η αστική δόµηση, οι βιοµηχανικές περιοχές, οι περιοχές µε τουριστική ανάπτυξη, οι γεωργικές καλλιέργειες, οι δασικές περιοχές, οι υδάτινοι αποδέκτες (ποτάµια, λίµνες, θάλασσα), οι αρχαιολογικοί χώροι, οι εξορυκτικές περιοχές, οι περιοχές µεταφορών, οι χώροι αθλητικών εγκαταστάσεων και οι χέρσες εκτάσεις. Σύµφωνα µε τα Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης των Περιφερειών της Ελλάδος [2,3] η Παράκτια Ζώνη περιλαµβάνει γεωργικές, κτηνοτροφικές και βιοµηχανικές εκτάσεις, µονάδες µεταποίησης προϊόντων, αστικές περιοχές µε οικισµούς µόνιµης κατοικίας και β κατοικίας, αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους και µνηµεία, φυσικά τοπία και οικοσυστήµατα οικολογικής σηµασίας όπως υγροβιότοπους, Λίµνες, Λιµνοθάλασσες, έλτα ποταµών. 2.2 Επιπτώσεις των χρήσεων γης στον παράκτιο χώρο. Οι χρήσεις γης προκαλούν πιέσεις στον παράκτιο χώρο και αναλόγος µε την έντασή τους είναι και ο βαθµός της επίπτωσής τους. Τα προβλήµατα τα οποία οφείλονται στην ένταση των διαφόρων χρήσεων γης είναι κυρίως τα χωροταξικά τα πολεοδοµικά και τα περιβαλλοντικά προβλήµατα, λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση των φυσικών πόρων. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα στην παράκτια ζώνη διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τις χερσαίες και τις θαλάσσιες. Στις χερσαίες δραστηριότητες περιλαµβάνονται η εκτενής εκµετάλλευση των γεωργικών εκτάσεων µε την χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, οι βιοµηχανικές και µεταποιητικές δραστηριότητες, τα έργα υποδοµής (δρόµοι, λιµάνια, µαρίνες κ.α) και η οικιστική ανάπτυξη (κατοικία, παραθερισµός, τουρισµός). Στην κατηγορία των θαλάσσιων δραστηριοτήτων περιλαµβάνονται οι ιχθυοκαλλιέργειες, η εξόρυξη και µεταφορά πετρελαίου, οι µεταφορές, κ.ά. Αποτέλεσµα των παραπάνω ανθρώπινων δραστηριοτήτων είναι η ρύπανση του παράκτιου χώρου µε µεγάλες ποσότητες οργανικών φορτίων λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων, τα αστικά λύµατα και τα βιοµηχανικά απόβλητα που φτάνουν στη θάλασσα, µέσω των υδάτινων αποδεκτών (χείµαρροι, ποτάµια). Η ρύπανση στον παράκτιο χώρο αναφέρεται κυρίως στο θαλάσσιο περιβάλλον, στους υδάτινους αποδέκτες, στα δέλτα ποταµών και στις προστατευόµενες περιοχές. - Θαλάσσιο περιβάλλον Περιοχές που έχουν υποστεί υποβάθµιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην Ελλάδα είναι: Οι κλειστές θαλάσσιες περιοχές (πχ. Κόλπος Ελευσίνας) και οι θαλάσσιες περιοχές των µεγάλων αστικών κέντρων της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλος κ.ά.) [4]. H θαλάσσια περιοχή της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης από τα αστικά λύµατα, τα βιοµηχανικά απόβλητα, την άντληση του πετρελαίου, την κατασκευή δρόµων και 3

4 λιµενίσκων στις παραλίες χωρίς κατάλληλο σχεδιασµό και κυρίως από τις τουριστικές δραστηριότητες στις ακτές του Νοµού Καβάλας και Θράκης. Τα λιµάνια από την διάθεση των αστικών λυµάτων και αποβλήτων των πλοίων. - Υδάτινοι αποδέκτες Οι κύριοι υδάτινοι αποδέκτες του Ελλαδικού χώρου που παρουσιάζουν προβλήµατα ρύπανσης και επιφέρουν σηµαντικές επιπτώσεις στο παράκτιο περιβάλλον εντοπίζονται στις παρακάτω περιοχές: Στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης ο ποταµός Νέστος δέχεται εκτός από την Ελλάδα και ρύπανση από τα αστικά λύµατα και τα βιοµηχανικά απόβλητα της Βουλγαρίας που καταλήγουν σε αυτόν χωρίς επεξεργασία. Μεγαλύτερη επιβάρυνση δέχεται ο ποταµός Έβρος λόγω του µεγάλου αριθµού αστικών κέντρων (Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας) από τα οποία διέρχεται και στα οποία δεν υφίστανται εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυµάτων. Στην περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας οι ποταµοί που παρουσιάζουν ρύπανση από αστικά λύµατα και τη γεωργία είναι ο Αξιός, ο Λουδίας (Γιαννιτσά, Κρύα Βρύση), ο Γαλλικός (δέχεται και βιοµηχανικά απόβλητα κυρίως από την ΒΙΠΕ Νέας Σάντας όπου υπάρχουν βαφεία), ο Στρυµόνας και ο Χαβρίας (δέχεται εκτός από αστικά λύµατα και απόβλητα ελαιουργείων). Στην περιφέρεια της Θεσσαλίας ο Πηνειός ποταµός δέχεται ποσότητες λιπασµάτων, φυτοφαρµάκων από τις αγροτικές καλλιέργειες και αστικά λύµατα από τις πόλεις. Παρόµοια ρύπανση εµφανίζει και ο Αχελώος ποταµός στην περιφέρεια της υτικής Ελλάδος. Ο παράκτιος χώρος, εκτός από τη ρύπανση των ποταµών δέχεται και υπεδάφια διάθεση βοθρολυµάτων όπως στην παράκτια περιοχή της Χαλκιδικής της Ν.Καλλικράτειας και των Νέων Φλογητών. Επίσης η έλλειψη έργων διευθέτησης στα κατάντη των χειµάρρων έχει ως συνέπεια ο παράκτιος χώρος να δέχεται µεγάλες ποσότητες φερτών υλικών, όπως για παράδειγµα ο παράκτιος χώρος του Νοµού Πιερίας και του Βορείου Αιγαίου. - Προστατευόµενες περιοχές, (ακτές, υγροβιότοποι, λίµνες και λιµνοθάλασσες, δέλτα ποταµών) Προβλήµατα ρύπανσης αντιµετωπίζουν και οι προστατευόµενες περιοχές (ακτές, υγροβιότοποι) που αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήµατα. Τέτοιες περιοχές είναι οι προστατευόµενες περιοχές Natura 2000, όπως η παράκτια περιοχή του Αµβρακικού Κόλπου µε προβλήµατα ρύπανσης από τις γεωργικές δραστηριότητες της πεδιάδας της Άρτας, οι υτικές ακτές του Νοµού Καβάλας, οι Λιµνοθάλασσες του Νοµού Καβάλας, το Τόξο των Υγροβιότοπων και των Αρχαιολογικών Χώρων του Νοµού Ξάνθης, το Τόξο των Υγροβιότοπων και των Αρχαιολογικών Χώρων του Νοµού Ροδόπης. Ο παράκτιος χώρος των δέλτα ποταµών και των λιµνών εκτός από τα φαινόµενα ρύπανσης λόγω της εντατικής γεωργίας παρουσιάζει φαινόµενα υπερβόσκησης, καταπατήσεων ελών και αµµοθινών, λαθροθηρία λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας (υγροβιότοποι έλτα Νέστου, Έβρου, λίµνη Βιστονίδα, λίµνη Μητρικού και ευρύτερη περιοχή). Επίσης, δέχεται πιέσεις από την κατασκευή έργων υποδοµών (παραλιακοί δρόµοι, λιµανάκια) και των παραθεριστικών κατοικιών κατά µήκος των παραλίων. - Νησιά 4

5 Ο νησιωτικός χώρος αντιµετωπίζει παρόµοια προβλήµατα ρύπανσης µε την υπόλοιπη Ελλάδα, ανάλογα µε τις δραστηριότητες που λαµβάνουν χώρα. Η ρύπανση προέρχεται κυρίως από αστικά και βιοµηχανικά απόβλητα. Περιοχές των νησιών που παρουσιάζουν ρύπανση από απόβλητα βιοµηχανικών µονάδων (πυρηνελαιουργία) είναι η περιοχή του Βορείου Αιγαίου στη Μυτιλήνη, ο Κόλπος Γέρας, ο Κόλπος Καλλονής, ο Υγροβιότοπος Ντίπι - Λάρσος και η περιοχή της Κρήτης κατά την χρονική περίοδο Νοεµβρίου - Φεβρουάριου. Έντονα προβλήµατα ρύπανσης από αστικά λύµατα στις νησιωτικές περιοχές παρατηρούνται κυρίως στις περιοχές της Νήσου Κρήτης (ο κόλπος Ηρακλείου και η ευρύτερη περιοχή Αµµουδάρα, ο Καρτερός, ο Αµνισός, η περιοχή των Χανίων και οι ακτές της Σούδας (Ν άκρο του όρµου, µέχρι τις ακτές του Ναύσταθµου), η παραλία Καστελίου, οι παραλίες της Γεωργούπολης και της Παλαιοχώρας και οι περιοχές Σίσσι, Αγία Γαλήνη. Ενώ η δυτική ακτή της πόλης του Ρεθύµνου παρουσιάζει ρύπανση από αστικά και βιοµηχανικά απόβλητα και η περιοχή Καλοί Λιµένες παρουσίασε προβλήµατα ρύπανσης από τις εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών. 2.3 Εξάντληση των υδατικών πόρων (υδροφόρου ορίζοντα) Σε πολλές περιοχές, η υπεράντληση των υπόγειων υδάτων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών σε ύδρευση και άρδευση έχει ως αποτέλεσµα την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα και την αύξηση του κινδύνου για την υποβάθµιση της ποιότητας των νερών και την παραγωγικότητα του εδάφους µε υφαλµύρωση. Στον παράκτιο χώρο της Θεσσαλίας παρατηρείται υποβάθµιση των υδατικών πόρων λόγω της υπερεκµετάλλευσης του νερού για τις ανάγκες της γεωργίας. Επίσης, το µεγαλύτερο µέρος των εκτάσεων αρδεύονται από ιδιωτικές γεωτρήσεις, πολλές από τις οποίες είναι παράνοµες. Άλλες περιοχές µε παρόµοια προβλήµατα υφαλµύρωσης έχουν παρουσιαστεί και στην παράκτια ζώνη των νοµών Πιερίας και Χαλκιδικής λόγω της τουριστικής δραστηριότητας, κυρίως στις περιοχές Αµµουλίνη, Πόρτο Καρά και Πυργαδίκια. Εκεί, υπάρχει έντονο πρόβληµα υφαλµύρωσης λόγω των γεωτρήσεων σε µικρή απόσταση από τη θάλασσα. Προβλήµατα υφαλµύρωσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα έχουν παρατηρηθεί και στον νησιωτικό παράκτιο χώρο του κόλπου Καλλονής στη Λέσβο και στη Σάµο στις περιοχές Ηραίου και Μεσόκαµπου, στην περιοχή του Φαληρακίου λόγω της τουριστικής ανάπτυξης [5]. Στην περιοχή της Κρήτης, η ποιότητα των νερών σε ορισµένες ακτές τόσο στην βόρεια όσο και στη νότια ακτή του Νοµού Ηρακλείου βρίσκονται εκτός των επιτρεπτών ορίων ως προς τις βιολογικές παραµέτρους 2.4 Υδατοκαλλιέργειες Στις ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν υποβάθµιση του παράκτιου χώρου ανήκουν και οι υδατοκαλλιέργειες όταν έρχονται σε σύγκρουση µε άλλες χρήσεις γης όπως τουρισµό, γεωργία, εξορυκτική δραστηριότητα και βιοµηχανία. Οι εγκαταστάσεις των καλλιεργειών χαρακτηρίζονται ως περιοχές Οργανωµένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) και η γενική χωροθέτηση γίνεται σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις του Υπουργείου Γεωργίας. Οι υδατοκαλλιέργειες λαµβάνουν χώρα τόσο στο νησιωτικό όσο και στον παράκτιο χώρο της υπόλοιπης Ελλάδας. Στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης οι υδατοκαλλιέργειες χωροθετούνται κατά µήκος του θαλάσσιου µετώπου στις λίµνες και στους υγρότοπους και κατά µήκος των ποταµών. Στον παράκτιο χώρο της Κεντρικής Μακεδονίας στις περιοχές Θερµαϊκού, Νέα Μηχανιώνα και στην ανατολική πλευρά της Περιφέρειας στον κόλπο Ορφανού (Ολυµπιάδα) έχουν αναπτυχθεί 5

6 υδατοκαλλιέργειες, µικρός αριθµός ιχθυοτροφείων, µονάδες µυδοκαλλιέργειας, οστρακοκαλλιέργειας, στρειδοκαλλιέργειας. Στις ακτές της Στερεάς Ελλάδος, η ιχθυοκαλλιέργεια και η αλιευτική δραστηριότητα έχει κυρίως αναπτυχθεί στον Μαλιακό και Ευβοϊκό Κόλπο. Στον παράκτιο χώρο της Περιφέρειας της Ηπείρου οι περιοχές όπου είναι αναπτυγµένη η ιχθυοκαλλιέργεια είναι τα παράλια του νοµού Θεσπρωτίας (κόλπος Ηγουµενίτσας, περιοχή Σαγιάδας) και η περιοχή του Αµβρακικού κόλπου. 2.5 Εξορυκτική δραστηριότητα Η εξορυκτική δραστηριότητα δηµιουργεί προβλήµατα ρύπανσης και υποβάθµισης του παράκτιου χώρου και απαιτείται η αποκατάσταση της πληγείσας περιοχής. Οι περιοχές οι οποίες εµφανίζουν έντονη εξορυκτική δραστηριότητα στη Ελλάδα είναι η περιοχή της Θάσου, η περιοχή του Στρατωνίου στην ανατολική Χαλκιδική, όπου παρουσιάζει µεταλλευτική δραστηριότητα µε έντονα προβλήµατα ρύπανσης από απόβλητα αρσενικού. Περιοχές µε µικρότερη εξορυκτική δραστηριότητα όπου περιλαµβάνουν λατοµεία αδρανών υλικών και λατοµεία µαρµάρου είναι οι περιοχές της Ζακύνθου, της Μύθυµνας στη Λέσβο, του Παλιόκαστρου στη Σάµο, των Κυκλαδίτικων νησιών (µε έµφαση τη Μήλο, την Κίµωλο, την Πάρο, τη Νάξο, τη Νίσυρο, την Τήνο), των ωδεκανήσων (το Γυαλί, την Κω τη Ρόδο) ενώ στην Κρήτη παρουσιάζεται έντονη και περιβαλλοντικά οχλούσα µεταλλευτική δραστηριότητα επιφανειακών λατοµείων και επιφανειακών Μεταλλείων Γύψου. 2.6 Οικιστική ανάπτυξη, (α' και β' κατοικία, παραθερισµός) Στην παράκτια ζώνη κυριαρχούν οι αγροτικές χρήσεις, διάσπαρτες χρήσεις τουρισµού, αναψυχής, α και β' κατοικίας,. Οι περιοχές στην παράκτια ζώνη που παρουσιάζουν έντονη οικιστική ανάπτυξη α' κατοικίας εκτός από τα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), είναι οι αστικές περιοχές και οι τουριστικές περιοχές της Αλεξανδρούπολης και της Καβάλας, η Καλλικράτεια στο δυτικό µέρος της Χαλκιδικής, στην Πελοπόννησο η περιοχή των Αγίων Θεοδώρων στα Ίσθµια, η ευρύτερη περιοχή Πατρών και Αιγίου, και στο νησιωτικό χώρο η περιοχή επέκτασης της πόλης της Μυτιλήνης προς τα νότια και παραλιακά (τύπος ανάπτυξης προαστιακού χαρακτήρα), στην Σάµο η περιοχή µεταξύ του οικισµού Βαθέως και της υπόλοιπης πόλης, η περιοχή Βροντάδου της Χίου και ο εξωαστικός χώρος στο πελεοδοµικό συγκρότηµα της πόλης διαµέσου της περιοχής Κάµπου και στην περιοχή της Κρήτης η βόρεια ακτή (από Κίσσαµο δυτικά έως Παχιά Άµµο ανατολικά). Οι παράκτιες περιοχές που παρουσιάζουν έντονη οικιστική ανάπτυξη β' κατοικίας είναι: Στη Θεσσαλία τα παράλια του Νοµού Λάρισας µε επίκεντρο την περιοχή του Αγιόκαµπου, η περιοχή των εκβολών του Πηνειού ποταµού, τα δυτικά παράλια στην είσοδο του Παγασητικού κόλπου (από Αµαλιάπολη έως τον κόλπο Πτελεού), το Πήλιο, η περιοχή της Σκιάθου, στην Πελοπόννησο η ευρύτερη περιοχή Πατρών και Αιγίου, στη υτική Ελλάδα οι δυτικές και οι νότιο δυτικές ακτές της, στην Κεντρική Μακεδονία η παράκτια περιοχή της Κατερίνης και η Καλλικράτεια στο δυτικό µέρος της Χαλκιδικής, Στη Θράκη η Σκάλα Παναγιάς της Καβάλα, και στην περιοχή της Κρήτης η δυτική ακτή (από ανατολικά της Παλαιοχώρας έως τον Κίσσαµο), η βόρεια ακτή (από Κίσσαµο δυτικά έως Παχιά Άµµο ανατολικά) και η ανατολική ακτή της (από Σητεία βόρεια έως Άµπελο νότια). Οι περιοχές που εµφανίζουν παραθεριστική χρήση είναι οι παραλιακές περιοχές της Καβάλας, οι παράκτιες περιοχές του Νοµού Πιερίας όπως ο Πλαταµώνας, οι Νέοι Πόροι, η Σκοτίνα, το 6

7 Λιτόχωρο (περιοχή Ολύµπου), οι περιοχές στη Σιθωνία και στην Κασσάνδρα του Νοµού Χαλκιδικής, η παράκτια ζώνη της περιφέρειας της υτικής Ελλάδος κατά µήκος των παραλίων του Νοµού Πρεβέζης µέχρι την Πάργα και στο Νοµό Θεσπρωτίας η περιοχή της Πέρδικας, της Πλαταριάς και των Συβότων, στα Ίσθµια στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων, η περιοχή της Εύβοιας και το υπόλοιπο του νοµού Αττικής, περιοχές που οι περισσότερες είναι και τουριστικές [6] ενώ στα νησιά παραθεριστική χρήση παρατηρείται στο Πυθαγόρειο και στο Κοκκάρι της Σάµου και στο Μόλυβο της Μυτιλήνης. 2.7 Τουριστικές δραστηριότητες Στον παράκτιο χώρο, η τουριστική ανάπτυξη έχει επιφέρει σηµαντικές επιπτώσεις στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον των περιοχών όπου αναπτύχθηκε. Οι µεγαλύτερες επιπτώσεις εντοπίζονται στις περιοχές µε έντονο µαζικό τουρισµό [7], οι οποίες είναι: Η νήσος Θάσος, και η Σαµοθράκη στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, τα παράλια του Παγασητικού Κόλπου στο Βόλο, η βόρεια περιοχή της Ηπείρου, οι δυτικές ακτές της Κέρκυρας (Παλαιοκαστρίτσα, περιοχή τουριστικά κορεσµένη), η ευρύτερη περιοχή του ήµου Κερκυραίων και οι περιοχές κατά µήκος των οδικών αξόνων. Στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου οι περιοχές του ήµου Μυκόνου, Παροικιάς της Πάρου, Καλντέρας και Οίας της Σαντορίνης [8] και οι τουριστικά κορεσµένες περιοχές των ήµων Ρόδου και Κω [9]. Ενώ στη Νήσο Κρήτη οι επιπτώσεις εµφανίζονται στην παράκτια περιοχή κυρίως του βορείου άξονα της Κρήτης, αλλά και σε εκτεταµένες ζώνες στο νότιο άξονα. Οι περιοχές που παρουσιάζουν σηµαντική τουριστική ανάπτυξη είναι οι παράκτιες περιοχές της Πιερίας στον Πλαταµώνα, στους Νέους Πόρους, στη Σκοτίνα κ.ά και στους οικισµούς Ουρανούπολης, Ολυµπιάδας, Νέας Ρόδας, Κερδυλλίων της Ανατολικής Χαλκιδικής. Οι περιοχές κατά µήκος των παραλίων του Νοµού Πρεβέζης µέχρι την Πάργα και στο Νοµό Θεσπρωτίας στην περιοχή της Πέρδικας, της Πλαταριάς και των Συβότων και τέλος οι τέλος οι περιοχές Αλεξανδρούπολης και Καβάλας στην περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης. 2.8 Έλλειψη υποδοµών Ο Παράκτιος χώρος µειονεκτεί σε θέµατα υποδοµών όπως δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, µονάδων βιολογικών καθαρισµών, λιµενοδεξαµενών, µικρών φραγµάτων για δηµιουργία ταµιευτήρων και φραγµάτων ανάσχεσης για εµπλουτισµό του υδροφόρου ορίζοντα, χώρων διάθεσης απορριµµάτων, αντιπληµµυρικών έργων. Για παράδειγµα ο παράκτιος χώρος της Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης παρουσιάζει ανεπαρκή δίκτυο αποχέτευσης και δίκτυο ύδρευσης σε αστικά κέντρα όπως η Καβάλα και η Αλεξανδρούπολη και ανεπαρκή αντιπληµµυρικά έργα για την αντιµετώπιση των εκτεταµένων πληµµύρων λόγω των µεγάλων υδάτων που προέρχονται από τους ποταµούς Νέστου, Άρδρα και Έβρου. Τα ίδια προβλήµατα παρατηρούνται και στο νησιωτικό χώρο. Στα Ιόνια νησιά παρατηρείται έλλειψη αποχετευτικού δικτύου, µονάδων βιολογικών καθαρισµών, λιµενοδεξαµενών και φραγµάτων ενώ στα νησιά του Βορείου Αιγαίου παρατηρείται ανεπαρκής κατασκευή των δικτύων αποχέτευσης και µη αποτελεσµατική λειτουργία των µονάδων βιολογικού καθαρισµού. Επίσης η ύπαρξη ανεξέλεγκτων χώρων διάθεσης απορριµµάτων (πχ. Κυκλάδες, ωδεκάνησα) ρυπαίνουν και υποβαθµίζουν το φυσικό περιβάλλον των παράκτιων περιοχών. 7

8 2.9 Μεταφορές Ο παράκτιος χώρος χρησιµοποιείται για εµπορικές και επιβατικές µεταφορές µέσω των αεροδροµίων, των σιδηροδρόµων, των λιµανιών και του οδικού δικτύου, καθώς και για την εξυπηρέτηση σκαφών αναψυχής και αλιευτικού καταφυγίου. Αυτά α δίκτυα µεταφοράς στην παράκτια περιοχή προκαλούν κυκλοφοριακά και περιβαλλοντικά προβλήµατα (ρύπανση και πιέσεις στις χρήσεις γης). Οι περιοχές που αντιµετωπίζουν τα πιο έντονα προβλήµατα είναι τα λιµάνια των µεγάλων αστικών κέντρων και οι περιοχές από τις οποίες διέρχονται τα µεγάλα οδικά δίκτυα. Σε τοπικό επίπεδο, η Εγνατία οδός µε τους κλάδους καθέτων αξόνων κατά µήκος του διαδρόµου διέλευσης ασκεί πιέσεις στις χρήσεις γης και στις περιοχές όπου αναπτύσσονται τα µεγάλα και τα µεσαία αστικά κέντρα Παρόµοιες πιέσεις των χρήσεων γης προκαλούνται και από το παράκτιο οδικό δίκτυο της ΠΑΘΕ (Αθήνας Θεσσαλονίκης) όπου συνδέεται µε τους κύριους πόλους της Περιφέρειας. Το ίδιο φαινόµενο παρατηρείται και στην ευρύτερη περιοχή των µεταφορικών αξόνων και κόµβων της υτικής Ελλάδος ( υτικός Άξονας, Πλατυγιάλι, Ζεύξεις Ρίου - Αντίρριου και Ακτίου - Πρέβεζας, Παραϊόνια) της δυτικής Πελοποννήσου (Πατρών - Πύργου - Κυπαρισσίας, Κατάκολο) και στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας Οικιστικά χωροταξικά και πολεοδοµικά προβλήµατα (συγκρούσεις χρήσεων γης, αυθαίρετη δόµηση σε περιοχές εντός σχεδίου πόλεως). Η ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον παράκτιο χώρο δηµιουργεί προβλήµατα υπερανάπτυξης και καταστροφής του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος. Η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης αντιµετωπίζει διάφορα οικιστικά και πολεοδοµικά προβλήµατα σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και των παραγωγικών εδαφών. Παρατηρούνται συγκρούσεις χρήσεων γης στην περιοχή Ποντολίβαδο (Περιοχή ΚΕΠΑ, γειτνίαση του ανατολικού άκρου της ΖΟΕ και της περιοχής ΚΕΠΑ µε το Εθνικό Πάρκο υγροβιότοπων έλτα Νέστου, Λίµνης Βιστωνίδας, Λίµνης Ιεµαρίδας). Στην ίδια περιφέρεια οι συντελεστές δόµησης των οικοπέδων είναι υψηλοί σε σχέση µε τους περιορισµένους κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους (Καβάλα). Επίσης, δεν υπάρχουν οριοθετηµένοι οικισµοί β' κατοικίας εκτός από τον οικισµό Σκάλα Παναγίας στην Καβάλα, ενώ παρατηρείται το φαινόµενο της αυθαίρετης δόµησης για παραθεριστική κατοικία στις παραλιακές περιοχές και δραστηριότητες σε εκτός σχεδίου δόµησης. Όσον αφορά στην Κεντρική Μακεδονία η ισχυρή οικιστική ανάπτυξη της παραλιακής ζώνης (Πιερία - Θεσσαλονίκη - Χαλκιδική), η ανάπτυξη του τουρισµού και η οικιστική διασπορά στον έξω - αστικό χώρο, έχουν ως αποτέλεσµα την εκµετάλλευση των φυσικών πόρων της περιοχής και κυρίως στις ακτές της Πιερίας, της Χαλκιδικής και του Στρυµονικού Κόλπου. Στη υτική Χαλκιδική και στην ευρύτερη περιοχή του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης έχουµε συγκρούσεις γης σε περιοχές αυθαίρετης δόµησης και υποβάθµιση σηµαντικών πόρων όπως γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας και δάση. Η υποβάθµιση στη βόρειο-δυτική περιοχή της Θεσσαλονίκης οφείλεται και στη συγκέντρωση των βιοµηχανιών [10]. Στην περιφέρεια της Θεσσαλίας τα αστικά, τα ηµιαστικά κέντρα και οι µεγαλύτεροι οικισµοί, ενώ διαθέτουν ρυµοτοµικά σχέδια, παρουσιάζουν διάφορα προβλήµατα εφαρµογής τους. Οικιστικές πιέσεις από β κατοικία µε αυθαίρετη δόµηση δέχεται όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω η περιοχή των εκβολών του έλτα Πηνειού ποταµού [11]. Ενώ η παράκτια ζώνη του Αλµυρού δέχεται πιέσεις από τη µεγάλη συγκέντρωση των βιοµηχανικών µονάδων. 8

9 Στην περιφέρεια Πελοποννήσου γενικά υπάρχει έλλειψη Γενικών Πολεοδοµικών Σχεδίων (ΓΠΣ) ή Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Ανάπτυξης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ). Οι ήδη τουριστικές περιοχές παρουσιάζουν έλλειψη πολεοδοµικών µελετών για τη ρύθµιση των χρήσεων γης. Σηµαντικά προβλήµατα αντιµετωπίζει η περιοχή των Αγίων Θεοδώρων στα Ίσθµια, όπου κυριαρχεί το φαινόµενο της άναρχης επέκτασης των βιοµηχανιών, της παραθεριστικής και µόνιµης κατοικίας. Τα ίδια φαινόµενα παρατηρούνται και στον παράκτιο χώρο των νησιών. Η έλλειψη ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ και µελετών για τη χωροθέτηση ιχθυοκαλλιεργειών παρατηρείται γενικά τόσο στα Ιόνια όσο και στα νησιά του Αιγαίου. Τα φαινόµενα συγκρούσεων χρήσεων γης µεταξύ πόλης και λιµανιών είναι συχνά (παραλιακές ζώνες της Μυτιλήνης, της Χίου και της Σάµου). Επίσης, τα ιστορικά κέντρα των παραθαλάσσιων πόλεων παρουσιάζουν υποβάθµιση και συµφόρηση των διαφόρων λειτουργιών και δραστηριοτήτων. Για παράδειγµα, το τµήµα της Άνω Σκάλας Μυτιλήνης είναι εγκαταλελειµµένο, ενώ σε άλλα, στεγάζονται εντατικές δραστηριότητες (λιανικό εµπόριο και υπηρεσίες). Παρόµοια υποβάθµιση παρατηρείται και στην περιοχή της Νήσου Κρήτης όπου στον περιαστικό χώρο των µεγάλων κέντρων είναι χωροθετηµένες όλες οι σηµαντικές µεταποιητικές µονάδες της και πάσης φύσεως ΒΙΠΕ - ΒΙΠΑ ΒΙΟΠΑ. Παράλληλα η δόµηση σε περιοχές εκτός σχεδίου έχει επιφέρει σηµαντικές αλλοιώσεις στο τοπίο (στη βόρεια περιοχή των Λασιθιώτικων όρων και στη νότια περιοχή της ίκτης, και της Αστερούσιας). Γενικά, στο νησιωτικό χώρο υπάρχουν προβλήµατα οργάνωσης και λειτουργίας των δικτύων διανοµής και παραγωγής στους τοµείς επικοινωνιών, µεταφορών και ενέργειας, λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα, της µεγάλης έκτασης των διοικητικών ορίων και της έντονης εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα χωροταξικά πλαίσια του παράκτιου χώρου αντικατοπτρίζουν τη γενικότερη εικόνα της κατάστασης της Ελλάδας. Έτσι εµφανίζονται φαινόµενα υποβάθµισης της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος και ειδικότερα των φυσικών πόρων λόγω της ρύπανσης που προκύπτει από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, καθώς και της εξάντλησης των φυσικών πόρων (υδροφόρος ορίζοντας, δάση, ορυκτός πλούτος, γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας κ.α.). Πολλές περιοχές της παράκτιας ζώνης, λόγω έλλειψης χωροταξικών και πολεοδοµικών σχεδίων αλλά και θεσµικού πλαισίου, την ανεπάρκεια της υποδοµής, αντιµετωπίζουν διάφορα προβλήµατα, όπως ακατάστατη χωροθέτηση χρήσεων γης, αυθαίρετη δόµηση, κυκλοφοριακά προβλήµατα και συγκρούσεις χρήσεων γης. Στην αύξηση των οικιστικών προβληµάτων συµβάλλει η ανεπαρκής διαχείριση των φυσικών πόρων, η υπερβόσκηση, οι πυρκαγιές και τα φαινόµενα λαθροϋλοτοµίας. εν υπάρχει οριοθέτηση των φυσικών και ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων του παράκτιου χώρου και δεν υπάρχει καθορισµός αιγιαλού και παραλίας σε όλο το µήκος της ακτής, ούτε προσδιορισµός και οριοθέτηση των σηµαντικών ρεµάτων εντός των παράκτιων ΟΤΑ. Ταυτόχρονα, υπάρχουν περιοχές εντός της παράκτιας ζώνης µε οικολογική και πολιτιστική αξία οι οποίες δεν έχουν θεσµοθετηθεί. 9

10 Από το κείµενο που προηγήθηκε, διαπιστώθηκε η ποικιλία και το µέγεθος των προβληµάτων που αντιµετωπίζει ο παράκτιος χώρος στην Ελλάδα. Η βασικότερη αιτία όλων αυτών των προβληµάτων είναι αναµφίβολα η µη ξεκάθαρη οριοθέτηση των χρήσεων γης στον παράκτιο χώρο. εδοµένου ότι σήµερα η κατάσταση έφτασε σε σηµείο οριακό και ίσως πολύ σύντοµα σε κάποιες περιπτώσεις να είναι µη αναστρέψιµη, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα προβλήµατα του παράκτιου χώρου οφείλονται κυρίως στην ένταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και στη χωροθέτησή τους και απαιτείται άµεση εφαρµογή κατάλληλης πολιτικής για την αντιµετώπισή τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αγγελίδης Μ.(2000), Χωροταξικός σχεδιασµός και Βιώσιµη ανάπτυξη, εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. 2. ΥΠΕΧΩ Ε (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων) (2003), Έγκριση Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικών Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης Περιφερειών Ελλάδος (ΦΕΚ 1471/ ), (ΦΕΚ 218/ ), (ΦΕΚ 1484/ ), (ΦΕΚ 1469/ ), (ΦΕΚ 1451/ ), (ΦΕΚ 1470/ ), (ΦΕΚ 1485/ ), (ΦΕΚ 1473/ ), (ΦΕΚ 1487/ ), (ΦΕΚ 1486/ ), (ΦΕΚ 56Β/ ), Αθήνα. 3. ΥΠΕΧΩ Ε (2002), Ειδικό πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης για τον παράκτιο χώρο (Εισήγηση στο Εθνικό Συµβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αεϊφόρου Ανάπτυξης). 4. ΥΠΕΧΩ Ε (1995), Η Ελλάδα, Οικολογικό και πολιτιστικό απόθεµα, Αθήνα. Σελ Οικονόµου Α.(2002) Επιδράσεις του τουρισµού στο περιβάλλον. Μελέτη περίπτωσης το Φαληράκι της Νήσου Ρόδου, Μεταπτυχιακή Εργασία, ΕΜΠ. Σελ Παναγιωτάτου Ε. (Επιστηµονική Υπεύθυνη) (1998) Παραθεριστική κατοικία και οικιστική ανάπτυξη στην Ελλάδα ΥΠΕΧΩ Ε, Eρευνητικό πρόγραµµα, Τρίτη φάση, Τοµέας Πολεοδοµίας Χωροταξίας, ΕΜΠ, ΕΚΚΕ, Αθήνα. Σελ Κοκκώσης Χ.(2000), Τουριστική ανάπτυξη και Φέρουσα Ικανότητα στα νησιά, Πολυεπιστηµονικές προσεγγίσεις, Εξάντας, Σελ ΦΕΚ 797 Β'/ Άρθρο UNEP/MAP/PAP, Guidelines for carrying capacity assessment for tourism in Mediterranean coastal areas. Priority Actions Programme, Regional Activity Centre, SPLIT, Pages Μητούλα Ρ. (1999) «Οι Ευρωπαϊκές Πολιτικές για τις Παράκτιες Ζώνες και η επίδρασή τους στη Φυσιογνωµία των Ευρωπαϊκών Πόλεων», Πρακτικά Συνεδρίου µε θέµα: «ιαχείριση και Βελτίωση Παράκτιων Ζωνών», Αθήνα Νοεµβρίου. 11. Βοϊβόνδα, Α., Γκιώνης Γ. (2001), Μελέτη Βελτίωσης και Αξιοποίησης Περιοχών Εκβολών Πηνειού Ποταµού, ΚΕ.. Σελ.IV1-IV36 10