Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Γιώργος Βλειώρας

Transcript

1 Αναπτυξιακή Ψυχολογία Γιώργος Βλειώρας 1

2 Ηθική ανάπτυξη & κρίση 2

3 Ηθική Περιλαμβάνει τρόπους επίλυσης ποικίλων ειδών προβλημάτων, όπως: Αν ένα παιδί έσπασε κατά λάθος 15 ποτήρια και ένα άλλο παιδί έσπασε επίτηδες 2 ποτήρια, ποιο παιδί είναι πιο κακό; 3

4 Ηθική Περιλαμβάνει τρόπους επίλυσης ποικίλων ειδών προβλημάτων, όπως: Μια γυναίκα πεθαίνει από καρκίνο. Ένας φαρμακοποιός έχει εφεύρει ένα φάρμακο που μπορεί να τη σώσει. Το χρεώνει 10 φορές περισσότερο από το κόστος παραγωγής. Ο σύζυγος της γυναίκας μπόρεσε να συγκεντρώσει μόνο το μισό από το απαιτούμενο ποσό. Ζητά από το φαρμακοποιό μια καλύτερη τιμή. Ο φαρμακοποιός αρνείται. Ο σύζυγος κλέβει το εν λόγω φάρμακο. Έπρεπε να κάνει κάτι τέτοιο; Γιατί; 4

5 Ηθική Περιλαμβάνει τρόπους επίλυσης ποικίλων ειδών προβλημάτων, όπως: Σε ποιες περιπτώσεις μπορείς να συγχωρήσεις κάποιον για το κακό που σου έκανε; 5

6 Ηθική Περιλαμβάνει τρόπους επίλυσης ποικίλων ειδών προβλημάτων, όπως: Μια τάξη παιδιών πέρασε μία ολόκληρη μέρα σχεδιάζοντας εικόνες. Μερικά παιδιά ζωγράφιζαν καλά, μερικά όχι. Μερικά παιδιά είχαν καλή συμπεριφορά, κάποια έκαναν σαχλαμάρες. Μερικά παιδιά ήταν φτωχά, μερικά όχι. Μερικά ήταν κορίτσια, μερικά όχι. Μετά η τάξη πούλησε τα σχέδια στο παζάρι του σχολείου. Πώς είναι δίκαιο να μοιραστούν τα έσοδα από τις πωλήσεις; 6

7 Θεωρητικοί Piaget Kohlberg Enright Damon 7

8 Piaget Στάδια με βάση παρατηρήσεις του στο παιδικό παιχνίδι Η ανάπτυξη προκύπτει από τη σύγκρουση ανάμεσα στα υπάρχοντα σχήματα και τις νέες εμπειρίες πρβλ. αφομοίωση και συμμμόρφωση Μεγάλη σημασία έχουν το παιχνίδι με συνομηλίκους και οι συζητήσεις για τους κανόνες που διέπουν το παιχνίδι 8

9 Piaget Αν ένα παιδί έσπασε κατά λάθος 15 ποτήρια και ένα άλλο παιδί έσπασε επίτηδες 2 ποτήρια, ποιο παιδί είναι πιο κακό; 9

10 Piaget Ετερόνομη ηθική: Προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία Τα παιδιά κρίνουν τις πράξεις βάσει των αντικειμενικών συνεπειών τους Οι κανόνες είναι θεόσταλτοι και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν 10

11 Piaget Αυτόνομη ηθική: Μέση παιδική ηλικία και μετά Τα παιδιά κρίνουν τις πράξεις βάσει των προθέσεων του δράστη Οι κανόνες είναι συμβάσεις μεταξύ ατόμων, έχουν εφευρεθεί από ανθρώπους, και μπορούν να αλλάξουν με την κοινή συναίνεση 11

12 Kohlberg Βασίστηκε στη θεωρία του Piaget Μελέτησε τις απαντήσεις των παιδιών στα λεγόμενα ηθικά διλήμματα Διέκρινε τρία είδη ηθικής που αντιστοιχούν σε έξι στάδια ανάπτυξης 12

13 Kohlberg Μια γυναίκα πεθαίνει από καρκίνο. Ένας φαρμακοποιός έχει εφεύρει ένα φάρμακο που μπορεί να τη σώσει. Το χρεώνει 10 φορές περισσότερο από το κόστος παραγωγής. Ο σύζυγος της γυναίκας μπόρεσε να συγκεντρώσει μόνο το μισό από το απαιτούμενο ποσό. Ζητά από το φαρμακοποιό μια καλύτερη τιμή. Ο φαρμακοποιός αρνείται. Ο σύζυγος κλέβει το εν λόγω φάρμακο. Έπρεπε να κάνει κάτι τέτοιο; Γιατί; 13

14 Kohlberg Προσυμβατική (ή ετερόνομη) ηθική: Έμφαση στο προσωπικό συμφέρον της απόφασης Στάδιο 1: Προστασία του προσωπικού συμφέροντος, υπακοή και αποφυγή της τιμωρίας Στάδιο 2: Μεγαλύτερη έμφαση στην ευχαρίστηση 14

15 Kohlberg Συμβατική (ή συντελεστική) ηθική: Έμφαση στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης Στάδιο 3: «ηθική του καλού παιδιού», έμφαση στο να με θεωρούν καλό, να βοηθάω και να ευχαριστώ τους άλλους, ώστε να είμαι μέρος της πλειοψηφίας Στάδιο 4: βαθύς σεβασμός στην τάξη και το νόμο, κάνω το καθήκον μου απέναντι στην κοινωνία, τη χώρα, το Θεό, τον/την σύζυγο 15

16 Kohlberg Μετασυμβατική ηθική (ή ηθική της προοπτικής των κοινωνικών σχέσεων): αρχές και σταθερές που μοιράζονται οι άνθρωποι Στάδιο 5: νόμοι και κανόνες ως συμβόλαιο συμβεβλημένο για την προστασία της θέλησης και του συμφέροντος των άλλων, η υπακοή ως μέρος της κοινωνικής κατανόησης. Μπορείς να παρακούς τους νόμους αν αυτοί δεν ικανοποιούν το κοινό καλό Στάδιο 6: προσπάθεια ώστε οι αποφάσεις να ικανοποιούν όλες τις πλευρές 16

17 Kohlberg Κριτική: Το ίδιο άτομο μπορεί να απαντά με τρόπους χαρακτηριστικούς διαφορετικών σταδίων ανάλογα με το ηθικό δίλημμα Η θεωρία του Κ αναφέρεται περισσότερο στην ηθική ανάπτυξη των αντρών Οι γυναίκες απαντούν συνήθως με βάση τη φροντίδα των άλλων ατόμων, την αλληλοσύνδεση και την ευθύνη για τους άλλους 17

18 Kohlberg Κριτική: Η θεωρία του Κ δεν περιγράφει με ακρίβεια τις απαντήσεις ατόμων από άλλους πολιτισμούς Π.χ. οι μαθητές από την Κίνα έχουν την τάση να αρνούνται να κάνουν γενικεύσεις και επιμένουν να μελετούν διεξοδικά τις λεπτομέρειες κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης Η έρευνα έχει αμφισβητήσει την ύπαρξη του σταδίου 6 18

19 Enright Έξι στάδια συγχώρεσης (σ.) Σε ποιες περιπτώσεις μπορείς να συγχωρήσεις κάποιον για το κακό που σου έκανε; 19

20 Enright Εκδικητική σ. Μπορώ να συγχωρήσω αυτόν που με πλήγωσε μόνο αν μπορώ να τον τιμωρήσω στο βαθμό που και αυτός με πλήγωσε Κατά συνθήκη σ. ή σ. αποκατάστασης Αν μπορώ να πάρω πίσω αυτό που μου πήραν, μπορώ να συγχωρέσω / Αν νιώθω ενοχές που δεν συγχώρεσα, μπορώ να συγχωρέσω ώστε να σταματήσω να νιώθω τύψεις 20

21 Enright Προσδοκώμενη σ. Μπορώ να συγχωρήσω αν οι άλλοι περιμένουν από μένα να συγχωρήσω Προσδοκώμενη από το νόμο σ. Συγχωρώ γιατί η θρησκεία μου (ή άλλος θεσμός) το απαιτεί 21

22 Enright σ. για την κοινωνική αρμονία Συγχωρώ γιατί έτσι αποκαθίσταται η αρμονία και οι κοινωνικές σχέσεις στην κοινωνία σ. από αγάπη Συγχωρώ γιατί αυτό προάγει την πραγματική έννοια της αγάπης. Επειδή πραγματικά ενδιαφέρομαι για τον άλλο, μια πράξη του που με πλήγωσε δεν αλλάζει την πραγματική έννοια της αγάπης 22

23 Damon Θετική δικαιοσύνη: Δίκαιη κατανομή πόρων και αμοιβών Μια τάξη παιδιών πέρασε μία ολόκληρη μέρα σχεδιάζοντας εικόνες. Μερικά παιδιά ζωγράφιζαν καλά, μερικά όχι. Μερικά παιδιά είχαν καλή συμπεριφορά, κάποια έκαναν σαχλαμάρες. Μερικά παιδιά ήταν φτωχά, μερικά όχι. Μερικά ήταν κορίτσια, μερικά όχι. Μετά η τάξη πούλησε τα σχέδια στο παζάρι του σχολείου. Πώς είναι δίκαιο να μοιραστούν τα έσοδα από τις πωλήσεις; 23

24 Damon 0-Α (ως 4 ετών): Οι λόγοι απλά επιβεβαιώνουν τις επιθυμίες, αντί να τις δικαιολογούν 0-Β (4-5 ετών): Οι επιλογές δικαιολογούνται βάσει εξωτερικών ενδείξεων, όπως το ύψος, το φύλο ή άλλα σωματικά χαρακτηριστικά 24

25 Damon 1-Α (5-7 ετών): Οι επιλογές προέρχονται από ιδέες αυστηρής ισότητας, ώστε να προλαμβάνονται παράπονα, καβγάδες, εκνευρισμοί και άλλοι τύποι συγκρούσεων 1-Β (7-9 ετών): Οι επιλογές προέρχονται από αίσθηση αμοιβαιότητας. Εμφανίζονται οι έννοιες «μου αξίζει» και «μου οφείλεται» 25

26 Damon 2-Α (8-10 ετών): Διαφορετικά πρόσωπα μπορούν να έχουν διαφορετικούς αλλά εξίσου έγκυρους λόγους να απαιτούν δικαιοσύνη. Οι επιλογές ως απόπειρες συμβιβασμού μεταξύ ανταγωνιστικών πεποιθήσεων (ηθική σχετικότητα) 2-Β (10 ετών και μετά): Οι απόψεις για ισότητα και αμοιβαιότητα συντονίζονται έτσι ώστε οι επιλογές να λαμβάνουν υπόψη τους τα αιτήματα περισσότερων του ενός ανθρώπων και τις απαιτήσεις των συγκεκριμένων καταστάσεων. Οι επιλογές είναι σταθερές και ξεκάθαρες. 26

27 Γενικές παρατηρήσεις Δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία των σταδίων και των ηλικιών Για να φτάσει η ανάπτυξη σε ένα στάδιο, πρέπει οπωσδήποτε να περάσει από τα προηγούμενα Το να φτάσει η ανάπτυξη σε ένα στάδιο δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι θα προχωρήσει και στα υπόλοιπα Το τι θεωρούμε σωστό δεν είναι πάντα αυτό που τελικά κάνουμε 27

28 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Λειτουργεί ως μοντέλο ηθικής συμπεριφοράς Παρουσιάζει πρότυπα μέσω της τηλεόρασης ή της λογοτεχνίας Συζητά στην τάξη «καυτά» θέματα με αντικρουόμενες θέσεις Διδάσκει απευθείας τη σημασία των αξιών και των κανόνων 28

29 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Ζητά ηθική συμπεριφορά από τους μαθητές και δικαιολογεί την απαίτησή του αυτή Εφαρμόζει αρνητικές συνέπειες για την ανήθικη συμπεριφορά και θετικές για την ηθική συμπεριφορά Προάγει τις αρχές της συνεργασίας μάλλον παρά του ανταγωνισμού Θέτει υψηλές προσδοκίες 29

30 Παιχνίδι Τι είναι; 30

31 Ορισμός Μετάφραση των όρων play, game και toy Δύσκολος ο ορισμός. Κοινά χαρακτηριστικά είναι: Ευχάριστη δραστηριότητα Το παιδί συμμετέχει χάριν της συμμετοχής και μόνο Δεν υπάρχουν προφανείς, άμεσες λειτουργίες 31

32 Ορισμός Μετάφραση των όρων play, game και toy Δύσκολος ο ορισμός. Κοινά χαρακτηριστικά είναι: Λαμβάνει χώρα σε ένα πλαίσιο: Με οικεία (ως προς τα υλικά και τα άτομα) ατμόσφαιρα Που είναι ασφαλές και φιλικό Όπου οι ενήλικες παρεμβαίνουν στο ελάχιστο Όπου τα παιδιά δεν πεινούν, διψούν ή νυστάζουν 32

33 Ορισμός Κατηγοριοποίηση σχετικών δραστηριοτήτων - 1 Λειτουργικό παιχνίδι: Απλές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις με ή χωρίς αντικείμενα Σαφής μείωση με την ηλικία 14% του χρόνου του παιχνιδιού στα 6-7 έτη 33

34 Ορισμός Κατηγοριοποίηση σχετικών δραστηριοτήτων - 1 Κατασκευαστικό παιχνίδι: Χειρισμός αντικειμένων για την κατασκευή ή δημιουργία πραγμάτων Συνηθέστερη δραστηριότητα στην προσχολική ηλικία 34

35 Ορισμός Κατηγοριοποίηση σχετικών δραστηριοτήτων - 1 Παιχνίδι με κανόνες: Τουλάχιστον δύο άτομα Ανταγωνιστική φύση Υπακοή σε κανόνες 35

36 Ορισμός Κατηγοριοποίηση σχετικών δραστηριοτήτων - 2 Μοναχικό ανεξάρτητο παιχνίδι Παράλληλη δραστηριότητα Μοναχικό παιχνίδι παρουσία άλλων Συνδετικό παιχνίδι Παιχνίδι παρουσία άλλων, οι δραστηριότητες είναι πότε μοναχικές και πότε όχι Συνεργατικό ή οργανωμένα συμπληρωματικό παιχνίδι Παιχνίδι με άλλους, έτσι ώστε ο καθένας έχει το ρόλο του και οι ρόλοι αλληλοσυμπληρώνονται 36

37 Μορφές παιχνιδιού προσχολικής & σχολικής ηλικίας 37

38 Παιχνίδι προσποίησης Χρήση αντικειμένων με μη-κυριολεκτικό τρόπο Ξεκινά περίπου στα 2 έτη Κορυφώνεται στην προσχολική και μειώνεται στη σχολική ηλικία 38

39 Παιχνίδι σωματικής άσκησης Έντονη σωματική δραστηριότητα σε κοινωνικό ή μη-κοινωνικό πλαίσιο Συχνά λαμβάνει χώρα με την ενθάρρυνση ενηλίκων Κορυφώνεται γύρω στα 4-5 έτη Παρατηρείται συχνότερα στα αγόρια παρά στα κορίτσια 39

40 Παιχνίδι rough-and-tumble Περιλαμβάνει πάλη, κυνηγητό, βίαιο άρπαγμα και τράνταγμα, και κουτρουβαλητό Οι παίκτες είναι χαρούμενοι, ο δυνατότερος δεν είναι πάντα αυτός που κερδίζει, ο καθένας παλεύει με τη σειρά του, περιλαμβάνει υπερβολικές κινήσεις Ιδιαίτερα δημοφιλές μεταξύ αγοριών σε σχολική και εφηβική ηλικία Σχετίζεται με υψηλή δημοτικότητα και ευελιξία στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων 40

41 Παιχνίδι rough-and-tumble Βασική διαφορά από επιθετικότητα και πραγματικούς καβγάδες, το περιρρέον συναίσθημα Μπορεί να καταλήξει σε καβγά και πραγματικό τραυματισμό αν κάποιος από τους εμπλεκόμενους έχει προβληματικές κοινωνικές δεξιότητες 41

42 Σχολική ηλικία Περισσότερα ομαδικά παιχνίδια Παιχνίδι σε μεγαλύτερες ομάδες Μικρότερη επίβλεψη από ενήλικες Επέκταση σε περισσότερους χώρους 42

43 Διαφυλικές διαφορές Προτιμήσεις Αγόρια: δραστήρια παιχνίδια (π.χ., κυνηγητό), καβγάδες, επιθετικότητα και παιχνίδια με κανόνες Κορίτσια: παιχνίδια που εμπεριέχουν περισσότερο λεκτική συνδιαλλαγή και παλαμάκια (π.χ., σχοινάκι, λάστιχο) «Αγορίστικα» «κοριτσίστικα» Αγόρια: παίζουν αποκλειστικά «αγορίστικα» παιχνίδια Κορίτσια: προτιμούν «κοριτσίστικα» αλλά παίζουν και «αγορίστικα» παιχνίδια 43

44 Διαφυλικές διαφορές Χώροι Αγόρια: προτιμούν να παίζουν σε εξωτερικούς χώρους Κορίτσια: προτιμούν να παίζουν σε εσωτερικούς χώρους Συμπαίχτες Αγόρια: προτιμούν να παίζουν σε ομάδες Κορίτσια: προτιμούν να παίζουν σε ζευγάρια ή μικρότερες ομάδες 44

45 Από τι εξαρτάται τι/αν θα παίξει ένα παιδί; 45

46 Παράγοντες Προσωπική επιλογή Διαθέσιμοι χώροι Διαθέσιμος χρόνος Απόψεις πολιτισμού για αξία παιχνιδιού Γονεϊκές απόψεις και πρακτικές Επιδράσεις συνομηλίκων 46

47 Αναπτυξιακή σημασία Το παιχνίδι σχετίζεται με γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη Άγνωστο αν η σχέση είναι αιτιώδης και αποκλειστική Πιθανότερο, το παιχνίδι βοηθά μέσω των συστατικών του, παρά συνολικά 47

48 Έτσι, το παιχνίδι βοηθά σε: κοινωνική ανάπτυξη γιατί εμπεριέχει αλληλεπίδραση με συνομηλίκους πρβλ. άλλες κοινωνικές δραστηριότητες κατανόηση του κόσμου, της γλώσσας, και των μαθηματικών και επιστημονικών εννοιών, και εξάσκηση στρατηγικών άθροισης, ταχύτητας επεξεργασίας πληροφοριών και μάθησης μέσω εμπειρίας πρβλ. άλλες διασκεδαστικές δραστηριότητες ανάπτυξη γλώσσας, γνωστική ανάπτυξη και ανάπτυξη θεωρίας του νου κυρίως το παιχνίδι προσποίησης 48

49 Άλλες λειτουργίες Αύξηση του ερεθισμού Εξάσκηση σε δραστηριότητες ενηλίκων Πειραματισμός με νέους συνδυασμούς συμπεριφορών Συναισθηματικές και κοινωνικές λειτουργίες (π.χ., πραγματοποίηση ευχών, μείωση άγχους) 49

50 Άλλες λειτουργίες Παροχή πλαισίου όπου το παιδί νιώθει ικανό Μείωση της Διαταραχής Ελλειματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα Μείωση της παχυσαρκίας Επίδοση σε γνωστικά τεστ 50

51 Σημαντικό! Γενικά, κάθε παιχνίδι μπορεί να επιτελεί κάποια ή κάποιες λειτουργίες, αλλά όχι υποχρεωτικά όλες 51

52 Αναπτυξιακές θεωρίες Piaget Vygotsky Mead 52

53 Piaget Τα στάδια γνωστικής ανάπτυξης εκφράζονται στο παιχνίδι: Αισθησιοκινητική νόηση Ανάπτυξης δεξιοτεχνίας: Μοναχικό παιχνίδι επανάληψη, εξάσκηση και ανάπτυξη της δεξιοτεχνίας συμπεριφορών που αποκτήθηκαν μέσω μίμησης Προλογική σκέψη Συμβολική χρήση αντικειμένων και δραστηριοτήτων σε παιχνίδι μίμησης, μοναχικό ή παράλληλο παιχνίδι Συγκεκριμένη σκέψη Παιχνίδι με κανόνες: συνεργατικό παιχνίδι, ανταγωνισμός μεταξύ παικτών, υπακοή σε προδιαγεγραμμένους κανόνες 53

54 Piaget Το παιχνίδι ως πλαίσιο εξάσκησης νέων γνωστικών δεξιοτήτων Σύμφωνα με κάποιους μελετητές του, το παιχνίδι συμβάλλει στη γνωστική ανάπτυξη, ίσως περισσότερο από την επίσημη σχολική διαδικασία Σημαντικότερο το παιχνίδι με ισότιμους συμπαίχτες 54

55 Vygotsky Συσχετίζει το παιχνίδι με την ανάπτυξη ανώτερης σκέψης Κύριο χαρακτηριστικό του είναι η δημιουργία μιας φανταστικής κατάστασης Το παιχνίδι δημιουργεί μια ΖΕΑ, μέσα από την οποία το παιδί μαθαίνει κανόνες και συμβάσεις για αποτελεσματικό διάλογο και αλληλεπίδραση. Επίσης, εξάσκηση σε χρήση συμβόλων 55

56 Vygotsky Μερικές φορές, το παιχνίδι νοείται ως σημαντικότερο από την επίσημη σχολική διαδικασία Σημαντικότερο το παιχνίδι με ικανότερους συμπαίχτες 56

57 Mead Συσχετίζει το παιχνίδι με την ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού Γενικά, ένα παιδί έχει μια ώριμη αίσθηση του εαυτού αν μπορεί να παίρνει το ρόλο του άλλου. 57

58 Mead Προπαρασκευαστικό στάδιο Ανούσια μίμηση, χωρίς το παιδί να καταλαβαίνει τι κάνει, έναρξη ανάληψης ρόλων Στάδιο παιχνιδιού Παιχνίδι ρόλων, διαδραμάτιση ρόλων που σχετίζονται με το παιδί. Πρώτη εμφάνιση της έννοιας του εαυτού: ξέρω ότι είμαι διαφορετικός από τον ρόλο μου και ο ρόλος μου είναι που φέρεται έτσι. Ασταθής εαυτός, αλλάζει ανάλογα με το ρόλο που δρα απέναντί μου Στάδιο παιχνιδιού με κανόνες Συμπλήρωση έννοιας του εαυτού, ανάληψη πολλών ρόλων ταυτόχρονα Αντίδραση σε προσδοκίες πολλών άλλων Ανάπτυξη γενικευμένου άλλου (οι απόψεις των άλλων για μένα συνολικά) 58

59 Παιδαγωγική χρήση Το παιχνίδι ως μέσο κατανόησης του επιπέδου ανάπτυξης του παιδιού ως προς επικοινωνιακές δεξιότητες, ικανότητα ανάληψης ρόλων, συνεργασία, κινητικό συντονισμό, κλπ. Το παιχνίδι ως παιδαγωγικό μέσο για την μάθηση και την ανάπτυξη της σκέψης του παιδιού Το παιχνίδι ως θεραπευτικό μέσο για την προσωπική ερμηνεία προβλημάτων, δύσκολες μεταβάσεις 59

60 Ερωτήσεις προβληματισμού 60

61 1. Στην Αμερική, έχει προταθεί η εξαίρεση του διαλείμματος από το σχολικό πρόγραμμα, γιατί αυτό κρίνεται ως μη-παραγωγικό. Ποια είναι η γνώμη σας; 61

62 2. Πολλοί ενήλικες εκφράζουν σήμερα την ανησυχία τους για τα παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά σήμερα. Εκφράζουν έτσι το φόβο τους για την έμφαση στα ηλεκτρονικά ή διαδικτυακά παιχνίδια. 62

63 63