ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ

Transcript

1 ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ Ντόβρος Βασίλειος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Συνεργάτης: Χονδρός Χρήστος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Υποστήριξη: Ελένη Μαστρογεωργοπούλου, Αρχιτέκτων Μηχανικός 1. Αντικείμενο του θεματικού άξονα ΔΡΟΜΟΣ 1α. Ορισμός του δρόμου στην Αθήνα Για την κατεύθυνση του προγράμματος ΠΟΛΗ², "street(s) as places"/ δρόμοι ως τόποι, ως δρόμος στο αστικό περιβάλλον της Αθήνας, κατανοείται μια τυπολογία γραμμικού χώρου, ο οποίος λειτουργεί ως ένα κανάλι ανθρώπινης και μηχανοκίνητης ροής. Χαρακτηριστικό του δρόμου είναι η δημόσια και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτόν αλλά και η χρήση του ως άξονας σύνδεσης και κίνησης. Οι δρόμοι αποτελούν ένα σημαντικό είδος δημόσιου χώρου, καθώς χρησιμοποιούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθημερινά από τους πολίτες για την κίνηση και τη μεταφορά τους, ενώ καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, το 17% της συνολικής έκτασης του δήμου Αθηναίων.

2 1β. Προβλήματα αθηναϊκού δρόμου Ο αθηναϊκός δρόμος αντιμετωπίζει μια σειρά από προβλήματα που δεν του επιτρέπουν να αποτελέσει έναν ζωντανό δημόσιο χώρο, με δυνατότητα ισότιμης πρόσβασης σε όλους οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Χαρακτηριστικό του ιδίωμα είναι ότι η αναλογία ασφαλτόδρομου- πεζοδρομίου, λειτουργεί, σχεδόν πάντα, υπέρ του αυτοκινήτου τόσο για κίνηση όσο και για στάθμευση. Αν προσθέσουμε στο παραπάνω δεδομένο την παράνομη κατάληψη οδοστρώματος και πεζοδρομίων με ιδιωτικές παρεμβάσεις και αυτοκίνητα, την έλλειψη δικτύου ραμπών και πεζοδρόμων, γίνεται κατανοητό ότι απομένει ελάχιστος χώρος κίνησης και απρόσκοπτης πρόσβασης για τους πολίτες. Ταυτόχρονα η άναρχη σηματοδότηση, η ανορθολογική τοποθέτηση του αστικού εξοπλισμού, η σποραδική φύτευση και κακή συντήρησή του, δίνουν μια αίσθηση υποβάθμισης. Τέλος, απαντώνται συχνά η απουσία ποιοτικού φωτισμού και φωτορύπανση, που προκύπτουν από ασυντόνιστες και άναρχα τοποθετημένες φωτεινές πηγές. Τα παραπάνω αποτελούν ένα συνονθύλευμα διαφορετικών μικρο-επεισοδίων που ενισχύουν ένα χαοτικό χαρακτήρα αντίληψης του αστικού δρόμου, με συνακόλουθο την περιορισμένη και αρνητική βίωσή του από τους Αθηναίους πολίτες. 2. Προτεινόμενες περιοχές παρεμβάσεων. 2α. Κριτήρια προσδιορισμού τυπολογίας δρόμων και προτεινόμενα χαρακτηριστικά Για τη διερεύνηση των πιθανών περιοχών παρέμβασης στην Αθήνα, επιχειρείται η παρακάτω κατηγοριοποίηση δρόμων: 1. αυτοκινητόδρομοι υπερτοπικής σημασίας Κύριο χαρακτηριστικό τους αποτελεί η κυκλοφορία μεγάλης κλίμακας, αλλά διαθέτουν και άλλα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, ανάπτυξη, κατά μήκος τους, πόλων με χρήσεις εμπορίου και κέντρα υπηρεσιών. Στο πεδίο αναφοράς του προγράμματος, τέτοιοι δρόμοι είναι λίγοι και συγκεκριμένοι: οι λεωφόροι Συγγρού, Καλλιρρόης, Κηφισίας, Αθηνών, η οδός Χαμοστέρνας, η Ιερά Οδός και η οδός Πειραιώς. 2. πρωτεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Σε αυτό κατατάσσονται βασικοί δρόμοι κυκλοφορίας, οι οποίοι συγκροτούν το βασικό κορμό του δικτύου συλλογής και κατανομής της κυκλοφορίας, αλλά και οριοθέτησης των επιμέρους περιοχών και γειτονιών.

3 3. δευτερεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Αναπτύσσονται στο εσωτερικό των γειτονιών και είναι, κατά κύριο, λόγο δρόμοι μειωμένης οδικής κυκλοφορίας, για την εξυπηρέτηση κατοίκων της περιοχής. 4. τριτεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται μικρότεροι δρόμοι, αλλά και πεζοδρομήσεις κάθε τύπου, όπως και αδιέξοδα. 5. εξαιρέσεις Γέφυρες, υπόγειες διαβάσεις, ιδιωτικές οδοί, οδοί στην περιφέρεια πάρκων, σκαλοπεζόδρομοι. Οι στόχοι του παρόντος προγράμματος, αλλά και το εύρος του οικονομικού προϋπολογισμού του, ευνοούν παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν ουσιαστικό αντίκτυπο όταν εφαρμόζονται σε μικρής κλίμακας χώρους. Οι μεγάλοι δρόμοι αντιμετωπίζουν συνήθως παθογένειες μεγαλύτερου μεγέθους και πολυπλοκότητας, που αφορούν σε ένα άλλο επίπεδο, υπερτοπικό και μητροπολιτικό μέσα στη λειτουργία της πόλης και χρήζουν ανάλογης διαχείρισης. Η συνεργασία διαφορετικών ομάδων σε παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, στο μικρό σύστημα αναφοράς του δρόμου, δημιουργεί προϋποθέσεις κοινής δημιουργίας, ανάπτυξης δεσμών, επικοινωνίας και ανταλλαγής. Έτσι προτιμητέες περιοχές παρέμβασης, είναι οι δρόμοι, οι οποίοι εντάσσονται στις κατηγορίες 3 και 4, καθώς και εκείνοι της κατηγορίας 5. Παράλληλα, οι δρόμοι των υπόλοιπων κατηγοριών δεν αποκλείονται ως ακατάλληλοι, παραμένει στην ευχέρεια κάθε συμμετέχουσας ομάδας να τους επιλέξει και να αιτιολογήσει επαρκώς την επιλογή παρέμβασής της, πείθοντας για τον εν δυνάμει αντίκτυπο. Αναλυτικότερα, στις παραπάνω τυπολογίες 3, 4 και 5 για τις παρεμβάσεις, προστίθενται τα ακόλουθα προτεινόμενα χαρακτηριστικά δρόμων: > να διαθέτουν μικρός πλάτος, εύρος συμπεριλαμβανομένων των πεζοδρομίων από 3μ. μέχρι 15μ., με περιορισμένα φορτία κυκλοφορίας μηχανοκίνητων οχημάτων. > να έχουν, κατά μέγιστο, μία λωρίδα κυκλοφορίας αυτοκινήτων ανά κατεύθυνση, αν είναι διπλής κατεύθυνσης ή δύο λωρίδες κυκλοφορίας συνολικά. > να βρίσκονται στο εσωτερικό περιοχών γενικής κατοικίας και να χαρακτηρίζουν τον δημόσιο χώρο γειτονιών.

4 > να μπορεί να τεκμηριωθεί η ιδιαιτερότητα και ο χαρακτήρας τους, σε σχέση με την γειτονιά, αλλά και να αναγνωριστούν ελλείψεις και προβλήματα, τα οποία η πρόταση επιχειρεί να αντιμετωπίσει 2β. Κατηγοριοποίηση Στοιχείων Δρόμων Με σκοπό να περιγραφεί καλύτερα το πεδίο παρέμβασης των προτάσεων, προτείνεται η οργάνωση των στοιχείων που συγκροτούν τον αστικό δρόμο της Αθήνας στις εξής κατηγορίες: > υποδομή, η οποία περιλαμβάνει κανάλια και δίκτυα ροής, όπως και τεχνικά στοιχεία υπόβασης, κάτω από την επιφάνεια. > δομικά στοιχεία, τα οποία αφορούν στο μέγεθος του δρόμου, με έμφαση στο πλάτος, τη σχέση αναλογιών δρόμου πεζοδρομίου και στη σχέση του δρόμου με την ισόγεια διαμόρφωση των κτιρίων, όχι ως προς τη χρήση, αλλά ως προς τη δομή και τη διαμόρφωση του ορίου μεταξύ των δύο. > ένθετα στοιχεία, τα οποία περιλαμβάνουν μια σειρά από χρηστικά και σημασιολογικά αντικείμενα που ανταποκρίνονται σε κώδικες επικοινωνίας και συμπεριφοράς του αστικού τρόπου ζωής, όπως, για παράδειγμα, πινακίδες σήμανσης-εμπορικές, τραπεζοκαθίσματα, στοιχεία φύτευσης, κολωνάκια και στοιχεία αστικού εξοπλισμού. Τα ένθετα στοιχεία είναι η κατηγορία στην οποία οι συμμετέχοντες καλούνται να υποβάλλουν τις προτάσεις επέμβασης και ανάληψης δράσης, καθώς από τα παραπάνω ένθετα στοιχεία προκύπτει η τελική εικόνα του δρόμου και η αντίληψη των χρηστών για αυτόν Ωστόσο ως προς τα ήδη υπάρχοντα ένθετα στοιχεία και αστικό εξοπλισμό, οι συμμετοχές οφείλουν να τα λάβουν υπόψη τους, να μην προτείνουν την πλήρη απομάκρυνση ή κατάργησή τους, αλλά να εξασφαλίσουν την ανεμπόδιστη λειτουργία τους, όπου είναι απαραίτητη, κατά την υλοποίηση της πρότασής τους. 3. Προτεινόμενες Κατευθύνσεις Παρεμβάσεων Με βάση τα παραπάνω, προτείνονται κάποιες εναλλακτικές κατευθύνσεις παρεμβάσεων, χωρίς να είναι οι μοναδικές. α. Ενδυνάμωση της λειτουργίας της κίνησης, επιχειρώντας μια ενίσχυση ή αποκατάσταση της χρήσης της διέλευσης και της πρόσβασης, σε σχέση με προβλήματα υποφωτισμού, κακής σήμανσης κ.τ.λ. β. Επαναπροσδιορισμός της λειτουργίας του δρόμου, ενσωματώνοντας σε εκείνη της κίνησης, στοιχεία και προϋποθέσεις στάσης.

5 γ. Ενίσχυση της γραμμικότητας του δρόμου έναντι προτεινόμενης σημειακότητάς του. Η γραμμικότητα επιτυγχάνεται με μια κατά ελάχιστη ανάπτυξη των προτάσεων από διασταύρωση σε διασταύρωση οικοδομικών τετραγώνων. δ. Επαναληψιμότητα των παρεμβάσεων, που υπερβαίνουν την αποκλειστική εφαρμογή σε περιοχές με συγκεκριμένη κοινωνική διαστρωμάτωση, ειδικό χαρακτήρα κοινωνικών ομάδων των κατοίκων και με μοναδικό γνώμονα την υποβάθμιση και επικινδυνότητα τους. ε. Ανάπτυξη προτάσεων στοχευμένων στα δεδομένα της περιοχής και στη δημιουργία συνεκτικών δεσμών ανάμεσα στους κατοίκους της. Με βασικό σκοπό και επιθυμία την κοινωνική συνεργασία και ενίσχυση στο πλαίσια του τοπικού δρόμου, οι παρεμβάσεις μπορούν να έχουν τον ανάλογο σχεδιασμό. Ωστόσο ο κοινός επιθυμητός στόχος όλων των προτεινόμενων παρεμβάσεων στον κάθε δρόμο είναι η διαμόρφωση ταυτότητας: από χώρο απρόσωπης διέλευσης, σε τόπο προσωποιημένων δράσεων και συμβάντων. 4. Εργαλεία Παρεμβάσεων Πιθανά εργαλεία μελέτης για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος είναι τα ακόλουθα: α. Φωτισμός δρόμου, εικαστικός και λειτουργικός Ο φωτισμός των δρόμων είναι ένα βασικό σημείο του αστικού τοπίου και καθοριστικός παράγοντας τόσο του χαρακτήρα όσο και του αισθήματος ασφάλειας στο συγκεκριμένο χώρο. Φωτιστικές παρεμβάσεις σε υπο-φωτισμένους ή αδιάφορα φωτισμένους δρόμους μπορεί να αποτελέσουν εργαλεία βελτίωσης της ποιότητας του νυχτερινού περιβάλλοντος. Οι φωτιστικές μελέτες οφείλουν να προσδώσουν στα σημεία εφαρμογής τους, εκτός από λειτουργικά οφέλη, και εικαστικό χαρακτήρα. Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο εργαλείο παρέμβασης προτείνεται με την υποσημείωση, πως οι φωτιστικές παρεμβάσεις δεν αντικαθιστούν, ούτε υποκαθιστούν τον δημόσιο αστικό φωτισμό αλλά δρουν συμπληρωματικά και παρά τον προσωρινό χαρακτήρα τους, πληρούν όλες τις παραμέτρους ενεργειακής απόδοσης και ασφάλειας σύγχρονων ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων β. Συστήματα σκίασης Η σκίαση σε πεζόδρομους-πεζοδρόμια δημιουργεί συνθήκες άνεσης και ποιότητας χώρου. Οι προτάσεις σκίασης μπορούν να εστιάσουν στην ευκολία και άνεση διάσχισης δρόμων, στη διαμόρφωση και διαχείριση προσβάσεων, περασμάτων και σημείων κατάλληλων για στάση, ενισχύοντας τις δράσεις αστικής βόλτας και περιπλάνησης. Προτείνεται, λοιπόν, η δυνατότητα για εφήμερους και μεταβλητούς τρόπους σκίασης των δρόμων είτε μέσω ελαφριών

6 υλικών, όπως πανιά, δίχτυα, σχοινιά κ.α. είτε μέσω κατάλληλης φύτευσης, οι οποίοι ωστόσο δεν παρεμποδίζουν τον προβλεπόμενο αστικό νυχτερινό φωτισμό. γ. Στοιχεία σήμανσης κατά μήκος των δρόμων. Η ορθή σηματοδότηση με την οργάνωση, διευθέτηση ή/και πρόταση νέων στοιχείων σήμανσης κατά μήκος του δρόμου, αποτελεί σημαντικό συστατικό της οπτικής επικοινωνίας του χαρακτήρα ενός δρόμου. Τα στοιχεία σήμανσης μπορούν να τοποθετούνται σε επιλεγμένα σημεία των πεζοδρομίων και των κτιρίων, ένθετα ή/και εντοιχισμένα, με αναλογικό ή/και ψηφιακό μέσο. Ως προς το περιεχόμενο, στόχος είναι η οργάνωση της υπάρχουσας μορφής σημάνσεων η παροχή πρόσθετων πληροφοριών η καλλιτεχνική και εικαστική σήμανση, στην κατεύθυνση της δημιουργίας αστικών τοπόσημων. Ωστόσο δίνεται ιδιαίτερη προσοχή να υπάρχει ταυτόχρονα γενική μέριμνα, για τη συνολική οπτική όχληση, ως προς τα υπάρχοντα ένθετα στοιχεία του δρόμου. 5. Βήματα δράσης οργάνωσης προτάσεων. Στη διαδικασία σύστασης των προτάσεων, θα πρέπει να κατατεθούν τα παρακάτω ζητούμενα στοιχεία: > ανάλυση αντίληψης χαρακτηριστικών του δρόμου και της περιοχής της παρέμβασης. > εντοπισμός ενδεικτικών προβλημάτων και παθογενειών. > αιτιολόγηση του είδους και της τυπολογίας της προτεινόμενης παρέμβασης. > αποσαφήνιση του είδους και περιγραφή της παρέμβασης και της ιδέας, γύρω από την οποία οργανώνεται. Σε αυτό το κομμάτι, απαιτούνται λεπτομέρειες και ως προς τα θέματα ασφάλειας, εννοώντας τις διατάξεις ασφαλούς χρήσης και λειτουργίας, καθώς και ένας ενδεικτικός προϋπολογισμός έργου. > λεπτομερής αναφορά των συντελεστών, των σχέσεων και των μορφών εμπλοκής τους με την προτεινόμενη παρέμβαση. > εντοπισμός και αναφορά πιθανών και επιθυμητών συνεργιών με λοιπούς φορείς, κατά την υλοποίηση και τη φάση της λειτουργίας > προτεινόμενο σχέδιο συντήρησής των παρεμβάσεων. Μετά την ενδεχόμενη επιλογή της πρότασης, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι θα ακολουθήσει η απαιτούμενη διαδικασία αδειοδότησης, κατά περίπτωση, και σίγουρα στις παρεμβάσεις που αφορούν τον φωτισμό και τις ηλεκτρολογικές του εγκαταστάσεις. 6. Ενίσχυση διαμόρφωσης προτάσεων Η διοργάνωση υποστηρίζει τη διαδικασία διαμόρφωσης των προτάσεων, μέσα και τρόπους, επαφής, επικοινωνίας, αλληλοϋποστήριξης και ανταλλαγής απόψεων. Ενδεικτικά, πρόθεση είναι η ανάληψη και επιμέλεια των ακόλουθων:

7 > ενθάρρυνση και προτροπή ποικίλων, πολυπαραγοντικών φορέων για την παραγωγή διατομεακών προτάσεων. > σύσταση ενημερωτικών και συμμετοχικών εργαστηρίων για την υποβοήθηση της παραγωγής ιδεών, μέσα από την παροχή εργαλείων ομαδικής δημιουργίας και την ενεργοποίηση συνθηκών δικτύωσης, μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών, ομάδων και φορέων. > δυνατότητα παροχής αρωγής, στο στάδιο της επεξεργασίας και της σύνταξης της πρότασης, ιδιαίτερα ως προς τα τεχνικά στοιχεία της. > αποσαφήνιση και συν-διαμόρφωση των ειδικότερων σκοπών και στόχων των προτάσεων. ΒEΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚEΣ Α. ΦΩΤΙΣΜOΣ Α1. Wabash Lights_Jack C. Newell Seth Unger_Chicago-Illinois_USA 2016

8 Α2. Οδός Πιττάκη_Beforelight_Ψυρρή_Αθήνα 2012

9 Α3. Confe2 Light_Sergio Seba(an_Chueca Square_Madrid_Spain Α4. Rainbow passage_peter Struycken_ ΝΑΙ Ro+erdam_Netherlands 2008

10 Β. Σκίαση B1. Calle de Arenal_Δημοτικές αρχές_ Madrid_Spain 2016

11 B2. Las Sombras de San Esteve_Anna & Eugeni Bach_ Orto_Spain 2016

12 Γ. Σήμανση Γ1. Delete!_Steinbrener/Dempf & Huber_ Neubaygasse, Vienna, Austria 2005 Γ2. Red Ball Project_Kurt Perschke_ σε διάφορα μέρη στον κόσμο 2005