ΠΟΛΗ²_«ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ»_ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ «ΔΡΟΜΟΣ»

Transcript

1 ΠΟΛΗ²_«ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ»_ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ «ΔΡΟΜΟΣ» ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ Ντόβρος Βασίλειος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Συνεργάτης: Χονδρός Χρήστος, Αρχιτέκτων Μηχανικός Υποστήριξη: Ελένη Μαστρογεωργοπούλου, Αρχιτέκτων Μηχανικός Το πρόγραμμα This is Athens-ΠΟΛΗ² [ΠΟΛΗ στο ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ] υλοποιείται από την Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών, στο πλαίσιο της αναπτυξιακής ατζέντας της πόλης της Αθήνας. Το πρόγραμμα παρέχει μικρές οικονομικές επιχορηγήσεις και αναπτυξιακή υποστήριξη σε κατοίκους, επιχειρηματίες και ομάδες της Kοινωνίας των Πολιτών, ώστε να προχωρήσουν σε συνεργατικές παρεμβάσεις στην πόλη σε τρεις θεματικούς άξονες: 01- #ΓΕΙΤΟΝΙΑ, 02- #ΔΡΟΜΟΣ, 03- #ΚΤΙΡΙΟ Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να παρέχει κατευθύνσεις και συμπληρωματικές πληροφορίες της Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος για τη σύνταξη προτάσεων στον θεματικό άξονα «ΔΡΟΜΟΣ». Πρόκειται για μια περιεκτική παρουσίαση της προσέγγισης της διοργανώτριας αρχής ως προς τον αθηναϊκό δρόμο, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, τις τυπολογίες του, τα χαρακτηριστικά και τα στοιχεία του καθώς και προτεινόμενες κατευθύνσεις παρεμβάσεων σε αυτόν.

2 1. Αντικείμενο του θεματικού άξονα «ΔΡΟΜΟΣ» 1α. Ορισμός του αθηναϊκού δρόμου Σε σύνδεση με την κατεύθυνση του προγράμματος ΠΟΛΗ² και της πρόσκλησης του θεματικού άξονα «ΔΡΟΜΟΣ»(Δρόμοι ως τόποι-street(s) as places), επιχειρείται ένας ορισμός του αντικειμένου τους, στο πλαίσιο της παρούσας επιμέλειας. Ως δρόμος στο αστικό περιβάλλον της πόλης των Αθηνών, νοείται μια τυπολογία γραμμικού χώρου, ο οποίος λειτουργεί ως ένα κανάλι ανθρώπινης και μηχανοκίνητης ροής. Χαρακτηριστικό του δρόμου είναι η δημόσια και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτόν αλλά και η χρήση του ως άξονα σύνδεσης και κίνησης. Οι δρόμοι αποτελούν ένα σημαντικό είδος δημόσιου χώρου, καθώς χρησιμοποιούνται μεγάλο χρονικό διάστημα καθημερινά από τους πολίτες για τη μετακίνηση και μεταφορά τους, ενώ καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση, το 17% της συνολικής έκτασης του δήμου Αθηναίων. 1β. Προβλήματα του αθηναϊκού δρόμου Ο αθηναϊκός δρόμος αντιμετωπίζει σειρά προβλημάτων, που δεν του επιτρέπουν να αποτελέσει έναν ζωντανό δημόσιο χώρο με δυνατότητα ισότιμης πρόσβασης σε όλους οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Χαρακτηριστική είναι η αναλογία ασφαλτόδρομουπεζοδρομίου, η οποία λειτουργεί σχεδόν πάντα υπέρ του αυτοκινήτου τόσο για κίνηση όσο και για στάθμευση. Αν προσθέσουμε στο παραπάνω δεδομένο την παράνομη κατάληψη οδοστρώματος και πεζοδρομίων με ιδιωτικές παρεμβάσεις και αυτοκίνητα, όπως και την έλλειψη δικτύου ραμπών και πεζοδρόμων, γίνεται κατανοητό ότι απομένει ελάχιστος χώρος κίνησης και απρόσκοπτης πρόσβασης για τους πολίτες. Ταυτόχρονα, η άναρχη σηματοδότηση, η ανορθολογική τοποθέτηση του αστικού εξοπλισμού, η σποραδική φύτευση και κακή συντήρηση ενισχύουν την αίσθηση υποβάθμισης. Τέλος, αποτελούν συχνό φαινόμενο η απουσία ποιοτικού φωτισμού αλλά και η φωτορρύπανση, που προκύπτουν από ασυντόνιστες και άναρχα τοποθετημένες φωτεινές πηγές. Τα παραπάνω αποτελούν ένα συνονθύλευμα διαφορετικών μικρο-επεισοδίων που ενισχύουν τον χαοτικό χαρακτήρα αντίληψης του αστικού δρόμου με συνακόλουθο την περιορισμένη και αρνητική βίωσή του από τους Αθηναίους πολίτες. 2. Προτεινόμενες περιοχές παρεμβάσεων 2α. Κριτήρια προσδιορισμού τυπολογίας δρόμων και προτεινόμενα χαρακτηριστικά Για τη διερεύνηση των πιθανών περιοχών παρέμβασης στην πόλη των Αθηνών, επιχειρείται μια κατηγοριοποίηση δρόμων, σύμφωνα με την παρακάτω κατάταξη: 1. αυτοκινητόδρομοι υπερτοπικής σημασίας Κύριο χαρακτηριστικό τους αποτελεί η κυκλοφορία αυτής της κλίμακας, αν και διαθέτουν και άλλα χαρακτηριστικά, όπως, για παράδειγμα, ανάπτυξη, κατά μήκος τους, πόλων με χρήσεις εμπορίου και κέντρα υπηρεσιών. Στο πεδίο αναφοράς του προγράμματος, τέτοιοι δρόμοι είναι λίγοι στον αριθμό και συγκεκριμένοι: Συγγρού, Καλλιρρόης, Χαμοστέρνας, Κηφισίας, Αθηνών, Ιερά Οδός, Πειραιώς. 2. πρωτεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Σε αυτή κατατάσσονται βασικοί δρόμοι κυκλοφορίας, οι οποίοι συγκροτούν το βασικό κορμό του δικτύου συλλογής και κατανομής της κυκλοφορίας, όπως και οριοθέτησης των επιμέρους περιοχών και γειτονιών. 3. δευτερεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Αναπτύσσονται στο εσωτερικό των γειτονιών και είναι κατά κύριο λόγο δρόμοι μειωμένης οδικής κυκλοφορίας, για την εξυπηρέτηση κατοίκων της περιοχής. 4. τριτεύον δίκτυο τοπικής οδικής κυκλοφορίας Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται μικρότεροι δρόμοι, όπως και πεζοδρομήσεις κάθε τύπου, και αδιέξοδα. 5. εξαιρέσεις

3 Γέφυρες, υπόγειες διαβάσεις, ιδιωτικές οδοί, οδοί στην περιφέρεια πάρκων, σκαλοπεζόδρομοι. Οι στόχοι του παρόντος προγράμματος, αλλά και το εύρος του οικονομικού προϋπολογισμού του, ευνοούν παρεμβάσεις μικρής κλίμακας οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν ουσιαστικό αντίκτυπο όταν εφαρμόζονται σε χώρους μικρής κλίμακας. Οι μεγάλοι δρόμοι αντιμετωπίζουν συνήθως παθογένειες μεγαλύτερου μεγέθους και πολυπλοκότητας, που αφορούν ένα άλλο επίπεδο, υπερτοπικό και μητροπολιτικό μέσα στη λειτουργία της πόλης, και χρήζουν ανάλογης διαχείρισης. Η συνεργασία διαφορετικών ομάδων σε παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, στο μικρό σύστημα αναφοράς του δρόμου, δημιουργεί προϋποθέσεις κοινής δημιουργίας, ανάπτυξης δεσμών, επικοινωνίας και ανταλλαγής. Επομένως, προτιμητέες περιοχές παρέμβασης κατά την επιμέλεια είναι οι δρόμοι, οι οποίοι εντάσσονται στις κατηγορίες 3 και 4, όπως και εκείνοι της κατηγορίας 5. Ενώ οι δρόμοι των υπόλοιπων κατηγοριών δεν αποκλείονται ως ακατάλληλοι, παραμένει στην ευχέρεια κάθε συμμετέχουσας ομάδας να τους επιλέξει και να αιτιολογήσει επαρκώς την επιλογή παρέμβασής της, πείθοντας για τον ανάλογο αντίκτυπο που θα προκαλέσει. Αναλυτικότερα, στις κατηγορίες 3, 4 και 5 μπορούν να προστεθούν τα ακόλουθα προτεινόμενα χαρακτηριστικά δρόμων: > να διαθέτουν μικρός πλάτος, εύρος συμπεριλαμβανομένων των πεζοδρομίων από 3 μ. μέχρι 15 μ., με περιορισμένα φορτία κυκλοφορίας μηχανοκίνητων οχημάτων. > να έχουν, κατά μέγιστο, μία λωρίδα κυκλοφορίας αυτοκινήτων ανά κατεύθυνση, αν είναι διπλής κατεύθυνσης, ή, δύο λωρίδες κυκλοφορίας συνολικά. > να βρίσκονται στο εσωτερικό περιοχών γενικής κατοικίας και να χαρακτηρίζουν τον δημόσιο χώρο γειτονιών. > να μπορεί να τεκμηριωθεί η ιδιαιτερότητα και ο χαρακτήρας τους, σε σχέση με τη γειτονιά, όπως και να αναγνωριστούν ελλείψεις και προβλήματα, τα οποία η πρόταση επιχειρεί να αντιμετωπίσει. 2β. Κατηγοριοποίηση Στοιχείων Δρόμων Με σκοπό να εντοπιστεί το πεδίο παρέμβασης των προτάσεων, προτείνεται μια τριμερή οργάνωση των στοιχείων που συγκροτούν τον αστικό δρόμο της πόλης των Αθηνών: > υποδομή, η οποία περιλαμβάνει κανάλια και δίκτυα ροής, όπως και τεχνικά στοιχεία υπόβασης, κάτω από την επιφάνεια. > δομικά στοιχεία, τα οποία αφορούν το μέγεθος του δρόμου, με έμφαση στο πλάτος, τη σχέση αναλογιών δρόμου-πεζοδρομίου, αλλά και τη σχέση του δρόμου με την ισόγεια διαμόρφωση των κτιρίων, όχι ως προς τη χρήση, αλλά ως προς τη δομή και τη διαμόρφωση του ορίου μεταξύ των δύο. > ένθετα στοιχεία, που περιλαμβάνουν διάφορα χρηστικά και σημασιολογικά αντικείμενα τα οποία ανταποκρίνονται σε κώδικες επικοινωνίας και συμπεριφοράς του αστικού τρόπου ζωής, όπως, για παράδειγμα, πινακίδες σήμανσης-εμπορικές, τραπεζοκαθίσματα, στοιχεία φύτευσης, κολονάκια, και άλλα στοιχεία αστικού εξοπλισμού. Σε αυτή την τελευταία κατηγορία, οι συμμετέχοντες καλούνται να υποβάλουν προτάσεις επέμβασης και ανάληψης δράσης, καθώς από τα παραπάνω ένθετα στοιχεία προκύπτει η τελική εικόνα του δρόμου και η αντίληψη η οποία σχηματίζεται για αυτόν από τους χρήστες και τους περαστικούς. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες οφείλουν να λάβουν υπόψη τα ήδη υπάρχοντα ένθετα στοιχεία και τον αστικό εξοπλισμό, να μην προτείνουν την

4 πλήρη απομάκρυνση ή κατάργησή τους, αλλά να εξασφαλίσουν την ανεμπόδιστη λειτουργία τους, όπου είναι απαραίτητη κατά την υλοποίηση της πρότασής τους. 3. Προτεινόμενες Κατευθύνσεις Παρεμβάσεων Βάσει των παραπάνω, προτείνονται κάποιες εναλλακτικές κατευθύνσεις παρεμβάσεων, χαρακτηρίζοντας την ποιότητα και τους στόχους των συμμετοχών, χωρίς να είναι οι μοναδικές: α. Ενδυνάμωση της λειτουργίας της κίνησης, επιχειρώντας ενίσχυση ή αποκατάσταση της χρήσης της διέλευσης και της πρόσβασης σε σχέση με προβλήματα υποφωτισμού, κακής σήμανσης κτλ. β. Επαναπροσδιορισμός της λειτουργίας του δρόμου, ενσωματώνοντας στοιχεία και προϋποθέσεις στάσης. γ. Ενίσχυση της γραμμικότητας του δρόμου έναντι προτεινόμενης σημειακότητάς του. Η γραμμικότητα επιτυγχάνεται με μια κατά ελάχιστη ανάπτυξη των προτάσεων από διασταύρωση σε διασταύρωση οικοδομικών τετραγώνων. δ. Επαναληψιμότητα των παρεμβάσεων που υπερβαίνουν την αποκλειστική εφαρμογή σε περιοχές με συγκεκριμένη κοινωνική διαστρωμάτωση, ειδικό χαρακτήρα κοινωνικών ομάδων των κατοίκων και με μοναδικό γνώμονα την υποβάθμιση και επικινδυνότητά τους. ε. Ανάπτυξη προτάσεων στοχευμένων στα δεδομένα της περιοχής και στη δημιουργία συνεκτικών δεσμών μεταξύ των κατοίκων. Έχοντας ως βασικό στόχο την κοινωνική συνεργασία και ενίσχυση στο πλαίσιο του τοπικού δρόμου, οι παρεμβάσεις μπορούν να έχουν τον ανάλογο σχεδιασμό. Ωστόσο, ο κοινός επιθυμητός στόχος όλων των προτεινόμενων παρεμβάσεων στον κάθε δρόμο είναι η διαμόρφωση ταυτότητας: από χώρος απρόσωπης διέλευσης, σε τόπο προσωποποιημένων δράσεων και συμβάντων. 4. Εργαλεία Παρεμβάσεων Πιθανά εργαλεία μελέτης για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος είναι τα ακόλουθα: α. Φωτισμός δρόμου, εικαστικός και λειτουργικός Ο φωτισμός των δρόμων είναι ένα βασικό σημείο του αστικού τοπίου και καθοριστικός παράγοντας τόσο του χαρακτήρα του αλλά και της αίσθησης της ασφάλειας στον συγκεκριμένο χώρο. Φωτιστικές παρεμβάσεις σε υποφωτισμένους ή αδιάφορα φωτισμένους δρόμους μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία βελτίωσης της ποιότητας του νυχτερινού περιβάλλοντος. Οι φωτιστικές μελέτες οφείλουν να προσδώσουν στα σημεία εφαρμογής τους εκτός από λειτουργικά οφέλη και εικαστικό χαρακτήρα. Η ενασχόληση με το συγκεκριμένο εργαλείο παρέμβασης προτείνεται με την υποσημείωση ότι οι φωτιστικές παρεμβάσεις δεν αντικαθιστούν, ούτε υποκαθιστούν τον δημόσιο αστικό φωτισμό αλλά δρουν συμπληρωματικά και, παρά τον προσωρινό χαρακτήρα τους, πληρούν όλες τις παραμέτρους ενεργειακής απόδοσης και ασφάλειας σύγχρονων ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων. β. Συστήματα σκίασης Η σκίαση σε πεζόδρομους-πεζοδρόμια δημιουργεί συνθήκες άνεσης και ποιότητα χώρου. Οι προτάσεις σκίασης μπορούν να εστιάσουν στην ευκολία και άνεση διάσχισης δρόμων, στη διαμόρφωση και διαχείριση προσβάσεων, περασμάτων και σημείων κατάλληλων για στάση, ενισχύοντας τις δράσεις αστικής βόλτας και περιπλάνησης. Προτείνεται, λοιπόν, η δυνατότητα για εφήμερους και μεταβλητούς τρόπους σκίασης των δρόμων, είτε μέσω ελαφριών υλικών, όπως πανιά, δίκτυα, σχοινιά κ.ά είτε μέσω κατάλληλης

5 φύτευσης, που ωστόσο δεν παρεμποδίζουν τον προβλεπόμενο αστικό νυχτερινό φωτισμό. γ. Στοιχεία σήμανσης κατά μήκος των δρόμων Η ορθή σηματοδότηση με την οργάνωση, διευθέτηση ή/και πρόταση νέων στοιχείων σήμανσης κατά μήκος του δρόμου αποτελεί σημαντικό συστατικό της οπτικής επικοινωνίας του χαρακτήρα ενός δρόμου. Τα στοιχεία σήμανσης μπορούν να τοποθετούνται σε επιλεγμένα σημεία των πεζοδρομίων και των κτιρίων, ένθετα ή/και εντοιχισμένα, με αναλογικό ή/και ψηφιακό μέσο. Ως προς το περιεχόμενο, στόχος είναι η οργάνωση της υπάρχουσας μορφής σημάνσεων, είτε η παροχή πρόσθετων πληροφοριών, είτε η καλλιτεχνική και εικαστική σήμανση, στην κατεύθυνση της δημιουργίας αστικών τοπόσημων. Ωστόσο, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή και να ληφθεί γενική μέριμνα για τη συνολική οπτική όχληση, ως προς τα υπάρχοντα ένθετα στοιχεία του δρόμου. 5. Βήματα δράσης οργάνωσης προτάσεων Ως διαδικασία σύστασης των προτάσεων, αλλά και ζητούμενα στοιχεία κατά την κατάθεσή τους, αναφέρονται τα ακόλουθα: > ανάλυση αντίληψης χαρακτηριστικών του δρόμου και της περιοχής της παρέμβασης. > εντοπισμός ενδεικτικών προβλημάτων και παθογενειών. > αιτιολόγηση του είδους και της τυπολογίας της προτεινόμενης παρέμβασης. > αποσαφήνιση του είδους και περιγραφή της παρέμβασης και της ιδέας, γύρω από την οποία οργανώνεται. Σε αυτό το κομμάτι απαιτούνται λεπτομέρειες και ως προς τα θέματα ασφάλειας, εννοώντας τις διατάξεις ασφαλούς χρήσης και λειτουργίας, καθώς και ένας ενδεικτικός προϋπολογισμός έργου. > λεπτομερής αναφορά των συντελεστών, των σχέσεων και των μορφών εμπλοκής τους με την προτεινόμενη παρέμβαση. > εντοπισμός και αναφορά πιθανών και επιθυμητών συνεργειών, με λοιπούς φορείς κατά την υλοποίηση και τη φάση της λειτουργίας. > προτεινόμενο σχέδιο συντήρησής των παρεμβάσεων. Μετά την ενδεχόμενη επιλογή της πρότασης πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι θα ακολουθήσει η απαιτούμενη διαδικασία αδειοδότησης κατά περίπτωση και σίγουρα στις παρεμβάσεις που αφορούν τον φωτισμό και τις ηλεκτρολογικές του εγκαταστάσεις. 6. Ενίσχυση διαμόρφωσης προτάσεων Η διοργάνωση συνεισφέρει στη διαδικασία διαμόρφωσης των προτάσεων, δημιουργώντας προϋποθέσεις, μέσα και τρόπους επαφής, επικοινωνίας, αλληλοϋποστήριξης και ανταλλαγής απόψεων με εκείνους στους οποίους αναφέρεται η διαδικασία. Ενδεικτικά, πρόθεση είναι η ανάληψη και επιμέλεια των ακόλουθων: > ενθάρρυνση και προτροπή ποικίλων, πολυπαραγοντικών φορέων για την παραγωγή διατομεακών προτάσεων. > σύσταση ενημερωτικών και συμμετοχικών εργαστηρίων για την υποβοήθηση της παραγωγής ιδεών, μέσα από την παροχή εργαλείων ομαδικής δημιουργίας και την ενεργοποίηση συνθηκών δικτύωσης, μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών, ομάδων και φορέων. > δυνατότητα παροχής αρωγής, στο στάδιο της επεξεργασίας και της σύνταξης της πρότασης, ιδιαίτερα ως προς τα τεχνικά στοιχεία της. > αποσαφήνιση και συνδιαμόρφωση των ειδικότερων σκοπών και στόχων των προτάσεων. Ντόβρος Βασίλειος, Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ, ΜAA IAAC-UPC

6 Οπτικό παράρτημα 1. Ενδεικτικές βέλτιστες πρακτικές: συγκέντρωση, οργάνωση παραδειγμάτων βέλτιστων πρακτικών, τόσο σε επίπεδο ιδεών και υλοποίησης, όσο και σε επίπεδο δραστηριοτήτων και συμβάντων. 2. Ενδεικτική εγκάρσια τομή τυπολογιών δρόμου με τα στοιχεία του. 3. Ενδεικτική εγκάρσια τομή δρόμου με τα ένθετα στοιχεία του και κατάλογος αυτών. 4. Χάρτης του οδικού δικτύου στον δήμο Αθηναίων. ΒEΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚEΣ Α. ΦΩΤΙΣΜOΣ Α1. Wabash Lights, Jack C. Newell-Seth Unger, Σικάγο, 2016

7 Α2. Οδο ς Πιττα κη, Beforelight, Ψυρρή, Αθήνα,2012

8 Α3. Confe2 Light, Sergio Seba (an Chueca Square), Μαδρίτη, Α4. Rainbow passage, Peter Struycken_ΝΑΙ, Ρότερνταμ, 2008

9 Β. Σκι αση B1. Calle de Arenal, Δημοτικε ς αρχε ς, Μαδρίτη, 2016

10 B2. Las Sombras de Sant Esteve, Anna & Eugeni Bach, Ολότ, Ισπανία, 2016

11 Γ. Ση μανση Γ1. Delete!, Steinbrener/Dempf&Huber_Neubaygasse, Βιέννη, 2005 Γ2. Red Ball Project, Kurt Perschke, σε δια φορα με ρη στον κο σμο, 2005