Ενέργεια και περιφερειακή ανάπτυξη

Transcript

1 Γιάννης Βουρδουμπάς Ενέργεια και περιφερειακή ανάπτυξη Publibook

2 Αυτό το κείμενο, που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις Publibook, προστατεύεται από τους διεθνείς νόμους και τις διεθνείς συνθήκες που αφορούν τα συγγραφικά δικαιώματα. Η εκτύπωσή του σε χαρτί, προορίζεται αποκλειστικά για τον αγοραστή και περιορίζεται στην προσωπική του χρήση. Κάθε άλλη αναπαραγωγή ή αντιγραφή, από όποιον και αν προέρχεται, θα αποτελεί απομίμηση και θα υπόκειται στις προβλεπόμενες κυρώσεις από το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και από τις ισχύουσες διεθνείς συνθήκες για την προστασία των συγγραφικών δικαιωμάτων. Διεύθυνση στην Ελλάδα: Εκδόσεις Publibook οδός Αριστείδου 8, T.K , Αθήνα Έδρα: Editions Publibook 14, rue des Volontaires PARIS France IDDN.FR R.P Πρώτη έκδοση από τις Εκδόσεις Publibook, 2011

3

4

5 Περιεχόμενα Πρόλογος του συγγραφέα Δυνατότητες χρήσης ελαιοκλαδεμάτων για την παραγωγή στερεών βιοκαυσίμων DESERTEC Τo μεγαλύτερο οικολογικό έργο στον πλανήτη και η σημασία του για την Κρήτη Η δημιουργία ενεργειακού τουρισμού στον Νομό Χανίων Η δυνατότητα δημιουργίας οικολογικών δημοτικών επιχειρήσεων στον Νομό Χανίων Η μετατροπή των μεταχειρισμένων τηγανόλαδων σε βιοντίζελ Τοπική Αυτοδιοίκηση και κλιματικές αλλαγές Πώς η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορεί να συμβάλει σήμερα στον αγώνα για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών Η ενεργειακή οικονομία της Κρήτης και η εφαρμογή της πρόσφατης ευρωπαϊκής οδηγίας 2009/28 για την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον ήλιο στο Βιοτεχνικό Πάρκο Σούδας Η συμβίωση βιοτεχνικών δραστηριοτήτων με την παραγωγή ηλεκτρισμού Δυνατότητα αξιοποίησης του παραγόμενου βιοαερίου από τον χώρο υγειονομικής ταφής των οικιακών απορριμμάτων Ηρακλείου Κρήτης για τη θέρμανση θερμοκηπίων Δυνατότητες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας στην Κρήτη σε αντλησιοταμιευτήρες Πώς μια φτωχή αγροτική περιοχή της Αυστρίας έγινε πρότυπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ευημερεί σήμερα

6 11. Η δυνατότητα δημιουργίας ξενοδοχείων στην Κρήτη με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ELENA Μια νέα ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την προώθηση της αειφόρου ενέργειας σε τοπικό επίπεδο Δημιουργία τοπικών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών Το παράδειγμα του Δήμου Albertslund της Δανίας Δυνατότητες δημιουργίας μικρών υδροηλεκτρικών έργων στις νότιες περιοχές του Νομού Χανίων Ο μηδενισμός των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων από κατοικίες στην Κρήτη Οι διαθέσιμες τεχνολογίες, το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο και το λογικό κόστος καθιστούν σήμερα την προοπτική αυτή απολύτως εφικτή Το Σύμφωνο των Δημάρχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μια προσπάθεια των πόλεων της Ευρώπης να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών Η ιστορία της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στον Νομό Χανίων και το μέλλον της Η μετατροπή της Γαύδου σε πράσινο ενεργειακά νησί Η δημιουργία εστιατορίων στην Κρήτη με χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις Η ενεργειακή συμπεριφορά των ξενοδοχείων της Κρήτης Ο ήλιος, η θάλασσα και το Διαδίκτυο Η πορεία της Κρήτης στον 21ο αιώνα Αναγκαία η αύξηση των χώρων πρασίνου στην πόλη των Χανίων

7 Πρόλογος του συγγραφέα Η χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την κάλυψη μέρους των ενεργειακών αναγκών μιας κοινωνίας έχει όλο και μεγαλύτερη σημασία σήμερα, καθώς τα προβλήματα των κλιματικών αλλαγών, της εξαντλησιμότητας των ορυκτών καυσίμων αλλά και της ασφάλειας και της επάρκειας του εφοδιασμού με αυτά απασχολούν όλο και περισσότερο τις δυτικές κοινωνίες, καθώς και την ελληνική. Η πράσινη ανάπτυξη, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας καθώς και τη χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ηλιακής, αιολικής, γεωθερμίας, υδροδυναμικής, βιομάζας και ενέργειας των θαλασσών για την παραγωγή ηλεκτρισμού, θερμότητας, ψύξης και καυσίμων οχημάτων, βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής και της ελληνικής πολιτικής. Όμως, πέρα από τις πρωτοβουλίες και τα κίνητρα που προσφέρει η Πολιτεία, η προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας απαιτεί την κινητοποίηση του τοπικού δυναμικού της ελληνικής περιφέρειας, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα. Η πολιτική βούληση και οι θεσμικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης, δηλαδή η προσέγγιση «από πάνω προς τα κάτω» δεν είναι αρκετά, εάν δεν συνοδεύονται από πρωτοβουλίες «από κάτω προς τα πάνω» για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Έτσι, η εποικοδομητική συνεργασία του κράτους, των επιχειρήσεων και των Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων, στο μέτρο που αναλογεί στον καθένα, θα προάγει τις αειφορικές ενεργειακές τεχνολογίες, με πολλά οφέλη για την ελληνική περιφέρεια. 11

8 Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον τόμο αυτό δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα «Χανιώτικα Νέα» τα έτη 2009 και 2010 και αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω τον εκδότη της εφημερίδας Γιάννη Γαρεδάκη για τη «φιλοξενία» τους. Γράφτηκαν με σκοπό να ευαισθητοποιήσουν την τοπική κοινωνία στα θέματα των καινοτόμων ενεργειακών τεχνολογιών και να δείξουν πώς οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να εφαρμοστούν στην ελληνική περιφέρεια και να συμφιλιώσουν την οικονομική μεγέθυνση με την οικολογική ισορροπία και την αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων. Πολλά από τα θέματα που αναφέρονται έχουν διδαχθεί στους φοιτητές του Τμήματος Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος του ΤΕΙ Κρήτης, ενώ άλλα προέρχονται από την υλοποίηση διαφόρων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, στα οποία είχα την τύχη και την ευκαιρία να συμμετάσχω. Τα περισσότερα από τα κείμενα αυτά αναφέρονται στον Νομό Χανίων και στην Κρήτη, όμως θα μπορούσαν να έχουν ανάλογες εφαρμογές και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Τα κείμενα κατά τη δημοσίευσή τους στην εφημερίδα συνοδεύονταν από έγχρωμες φωτογραφίες, οι οποίες δεν συμπεριλαμβάνονται στον τόμο αυτό. Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω και τον συνάδελφο καθηγητή Βασίλη Δημητρίου για την επιμέλεια των γραφημάτων που περιέχονται σε αυτό τον τόμο. Ελπίζω ότι ο αναγνώστης θα κρίνει με επιείκεια τα κείμενα αυτά και για οποιοδήποτε λάθος τους, υπεύθυνος παραμένω εγώ. Χανιά, Μάρτιος 2011 Γιάννης Βουρδουμπάς 12

9 1. Δυνατότητες χρήσης ελαιοκλαδεμάτων για την παραγωγή στερεών βιοκαυσίμων H ελιά καλλιεργείται σήμερα σε πολλές περιοχές της χώρας, όπου παράγονται μεγάλες ποσότητες ελαιοκλαδεμάτων, οι οποίες είτε: α) Αλέθονται από τους καλλιεργητές και εναποτίθενται στο χωράφι ως εδαφοβελτιωτικό ή β) Συλλέγονται σε μια άκρη του χωραφιού και καίγονται επί τόπου. Όμως τα ελαιοκλαδέματα θα μπορούσαν να συλλεγούν και να μεταφερθούν σε κάποια μονάδα επεξεργασίας τους, όπου μπορούν να μετατραπούν με σχετικά απλές διεργασίες σε στερεό καύσιμο υπό μορφή συσσωματωμάτων ξύλου (pellets). Η εξεύρεση εναλλακτικών δυνατοτήτων αξιοποίησης των γεωργικών υπολειμμάτων και παραπροϊόντων αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον σήμερα, για οικονομικούς, οικολογικούς και ενεργειακούς λόγους. - Οικονομικούς, γιατί θα προσφέρει συμπληρωματικά εισοδήματα στον αγρότη, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία που οι παραδοσιακές καλλιέργειες στη χώρα μας, μεταξύ των οποίων και η ελαιοκαλλιέργεια, βιώνουν μια οικονομική κρίση. - Οικολογικούς, γιατί γεωργικά υπολείμματα και παραπροϊόντα που στο παρελθόν δεν 13

10 χρησιμοποιούνταν δίδεται σήμερα η δυνατότητα ανακύκλωσής τους για την παραγωγή νέων χρήσιμων προϊόντων. - Ενεργειακούς, γιατί η παραγωγή στερεών καυσίμων βιομάζας και υποκατάστασης με αυτά των ορυκτών καυσίμων έχει περιβαλλοντικά οφέλη και συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της ευρωπαϊκής οδηγίας 2009/28 για την αύξηση της χρήσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η σημερινή ανάπτυξη της τεχνολογίας επιτρέπει τη δημιουργία μικρών ή μεγαλύτερων μονάδων παραγωγής συσσωματωμάτων ξύλου (pellets) από ελαιοκλαδέματα σε διάφορες περιοχές της χώρας, με σκοπό να αποτελέσουν ένα νέο ανανεώσιμο καύσιμο. Η διαθεσιμότητα της πρώτης ύλης, το προσιτό κόστος του μηχανολογικού εξοπλισμού, το εκτιμώμενο χαμηλό κόστος των παραγόμενων pellets και η ύπαρξη σημαντικής αγοράς για το τελικό προϊόν καθιστούν την προοπτική αυτή ελκυστική. Ταυτόχρονα, εκτός από τα ελαιοκλαδέματα και άλλα γεωργικά υπολείμματα, όπως κλαδέματα αμπέλου, κλαδέματα οπωροφόρων δένδρων κ.ά., μπορούν με τον ίδιο τρόπο να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή pellets. Τα pellets έχουν κυλινδρική μορφή, με συνήθη διάμετρο 6-10 χλσ. και μήκος χλσ. Αποτελούν ένα στερεό ανανεώσιμο καύσιμο, το οποίο χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο στις χώρες της Ε.Ε. Σε σχέση με τα συμβατικά καύσιμα και το συνηθισμένο ξύλο έχουν πολλά πλεονεκτήματα, όπως: α) Θεωρείται ότι δεν συμβάλλουν στην αύξηση της συγκέντρωσης του CO 2 στην ατμόσφαιρα. β) Το μέγεθός τους είναι μικρό και μπορούν να τυποποιηθούν, να ενσακισθούν και να μεταφερθούν εύκολα. γ) Έχουν χαμηλή συγκέντρωση σε νερό και στάχτη. 14

11 δ) Καίγονται σε κατάλληλες σόμπες, οι οποίες μπορούν να αυτοματοποιηθούν πλήρως. ε) Το κόστος τους δεν είναι υψηλό, κυμαίνεται σε /τόνο. στ) Η θερμογόνος δύναμή τους είναι σχετικά μεγάλη ΜJ/Kg ( Kcal/Kg). Η παραγωγή pellets από ελαιοκλαδέματα περιλαμβάνει τα εξής στάδια: α) Μεταφορά τους από το χωράφι στο σημείο επεξεργασίας τους. Θα πρέπει η απόσταση να μην είναι πολύ μεγάλη και τα ελαιοκλαδέματα να μπορούν να μεταφερθούν εύκολα. β) Άλεση. Τα ελαιοκλαδέματα αλέθονται σε μικρά τεμαχίδια ξύλου υπό μορφή τσιπς. γ) Ξήρανση. Η αλεσμένη πρώτη ύλη ξηραίνεται για να χαμηλώσει η υγρασία της (περίπου 4-5% κ.β.), καθώς αυτό είναι απαραίτητο για το επόμενο στάδιο της συμπίεσης. δ) Συμπίεση των τεμαχιδίων και μορφοποίησή τους σε pellets. Ακολουθεί το στάδιο της συμπίεσής τους σε υψηλή πίεση και θερμοκρασία. Η λιγνίνη που εμπεριέχεται στο ξύλο δρα συγκολλητικά στον σχηματισμό των pellets. Εναλλακτικά μπορεί να προστεθεί άμυλο σαν συγκολλητική ουσία. ε) Ψύξη του προϊόντος. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών στο στάδιο μορφοποίησης των pellets ακολουθεί η ψύξη του προϊόντος. στ) Αποθήκευση και τυποποίηση Το προϊόν είτε ενσακίζεται σε σάκους των 10 ή 20 kg ή τοποθετείται σε κατάλληλα σιλό, απ όπου διατίθεται χύδην. 15

12 Για την παραγωγή pellets μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλες πρώτες ύλες, εκτός των ελαιοκλαδεμάτων, όπως ελαιοπυρηνόξυλο, κλαδέματα άλλων δένδρων ή και πριονίδι ξυλουργείων. Η ανάμειξη των ελαιοκλαδεμάτων με άλλα είδη ξύλου μπορεί να οδηγήσει σε τύπους pellets με διαφορετική σύνθεση. Το μέγεθος της μονάδος παραγωγής pellets μπορεί να ποικίλλει από μερικές εκατοντάδες τόνους ετησίως έως αρκετές χιλιάδες τόνους ετησίως. Το μικρό μέγεθος του εργοστασίου συνεπάγεται αυξημένο κόστος παραγωγής pellets αλλά και μία μονάδα μεγάλης δυναμικότητας απαιτεί τη μεταφορά ελαιοκλαδεμάτων από μεγάλη απόσταση και έτσι αυξάνεται η τιμή της πρώτης ύλης. Διάγραμμα ροής μονάδος επεξεργασίας ελαιοκλαδεμάτων για την παραγωγή pellets. Ελαιοκλαδέματα από το χωράφι Μεταφορά στον τόπο επεξεργασίας Άλεση Ξήρανση Συμπίεση - μορφοποίηση Τυποποίηση - ενσάκιση Αποθήκευση σε σιλό Το μέγεθος μιας μονάδας παραγωγής pellets καθορίζεται κυρίως από τη διαθεσιμότητα της πρώτης ύλης, καθώς η μεταφορά της βιομάζας σε μεγάλες αποστάσεις επιβαρύνει το κόστος της. Το κόστος των ελαιοκλαδεμάτων καθορίζεται κυρίως από την απόσταση του σημείου παραγωγής τους στο χωράφι και του σημείου επεξεργασίας τους. Σήμερα στην Ε.Ε. λειτουργούν πολλές μονάδες παραγωγής pellets, με ετήσια δυναμικότητα ορισμένων εκατοντάδων τόνων μέχρι μερικών δεκάδων χιλιάδων τόνων. Ενδεικτικά το κόστος της επένδυσης για μία μονάδα δυναμικότητος 3 τν./ώρα ανέρχεται σε 2,1 εκατ. ευρώ, ενώ για μονάδα δυναμικότητος 10 τν./ώρα σε 6 εκατ. ευρώ. Βέβαια υπάρχουν και μονάδες με πολύ 16

13 μικρή δυναμικότητα, των 300 χλγ./ώρα, και το κόστος κατασκευής μιας τέτοιας μονάδας είναι πολύ χαμηλότερο. Το κόστος μιας μονάδας παραγωγής pellets επιβαρύνεται σημαντικά από το κόστος του τμήματος ξήρανσης της βιομάζας, το οποίο μπορεί να κυμανθεί από 25-40% του συνολικού κόστους της επένδυσης. Υπολογίζεται ότι εφόσον το κόστος παραγωγής των pellets δεν υπερβαίνει τα 110 ευρώ/τόνο, τότε εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα της μονάδας παραγωγής τους. Στη σημερινή, λοιπόν, δυσμενή οικονομική συγκυρία, όπου η καλλιέργεια της ελιάς δεν αποδίδει οικονομικό όφελος όπως στο παρελθόν, διάφορα παραπροϊόντα της, όπως τα ελαιοκλαδέματα αλλά και άλλα γεωργικά υπολείμματα, μπορούν να αποτελέσουν την πρώτη ύλη για την παραγωγή στερεών βιοκαυσίμων υπό μορφή pellets. 17

14