Ας συστηθούµε Εισαγωγή... 14

Transcript

1 Ας συστηθούµε Εισαγωγή Mέρος Πρώτο Περίγραψέ το! Κράτα το τέλος Χτίζω προτάσεις βήµα βήµα Ανακατέψτε τις φράσεις Παζλ φράσεων Παρηχήσεις & Αστεία Ήµουν, είµαι και θα είµαι Εαυτο - ποιήµατα Εγώ δε φοβάµαι Αγαπητέ µου σύµβουλε! Το ποίηµα του τόπου µου Ο ήρωάς µου Ο ρεπόρτερ Ξεκινάω - Τελειώνεις Ευτυχώς - υστυχώς Ποίηµα -Τίτλος ιαφηµιστείτε! Ο σεφ προτείνει Εφτά επί εφτά Τρελοί τίτλοι Πέντε στον κύκλο Τρελο - τράγουδο Ιστορία µε στοιχεία Ο δηµιουργός του κόσµου Μια εικόνα λέξεις!

2 Mέρος εύτερο Project «Το Αlter Εgo µου» Εβδοµάδα 1η «Επιτρέψτε µου να σας συστηθώ» Εβδοµάδα 2η «Κι όµως έτσι ζω» Εβδοµάδα 3η «Ουπς! Πρόβληµα» Εβδοµάδα 4η «Φως στο τούνελ!» Εβδοµάδα 5η «Εσύ µας έλειπες» Εβδοµάδα 6η «Από το κακό στο χειρότερο!» Εβδοµάδα 7η «Από µηχανής θεός!» Εβδοµάδα 8η «Happy End!» Πάράρτηµα Ερευτήριο Όρων Βιβλιογραφία

3 Τετράδιο δηµιουργικής γραφής Εισαγωγή Αχ, αυτή η Δηµιουργική Γραφή Ιστορική αναδροµή Η Δηµιουργική Γραφή (Δ.Γ.) εµφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, στην Αµερική. Αναφερόταν σαν µία προσπάθεια να αντιµετωπιστεί η λογοτεχνία περισσότερο ως δηµιουργική δραστηριότητα, παρά ως αντικείµενο ερµηνείας. Η φιλολογία επιζητούσε τότε την εφαρµογή µιας επιστηµονικής µεθόδου µελέτης της λογοτεχνίας, επιδιώκοντας την εφαρµογή και τη συστηµατοποίηση της γνώσης, που περιλαµβανόταν στο λογοτεχνικό κανόνα, µε στοιχεία την παρατήρηση, τη βεβαιότητα των ευρηµάτων και τον αποκλεισµό του λάθους. Στο επίκεντρο τοποθετείται πλέον το πώς δηµιουργείται ένα λογοτεχνικό κείµενο 1. Εκείνο που για το συγγραφέα αποτελεί ένα «εγχειρίδιο» επιλογών και διαδροµών ενός δηµιουργικού µυαλού, για ένα φιλόλογο είναι µια συλλογή αποδείξεων, που αιτιολογεί µια συγκεκριµένη ερµηνεία. Ωστόσο, ως τοµέας µελέτης, η Δ.Γ. ορίζεται από την αντίθεσή της στη φιλολογία. Όπως παρατηρεί ο William Bedell Stanford, η τάση στη φιλολογία είναι πως ο ή οι φιλόλογοι ενδιαφέρονται περισσότερο για το διαχωρισµό της µελέτης του κειµένου από την καλλιτεχνική δηµιουργία και της ερµηνείας από την τεχνική. Το ένα χωρίς το άλλο µπορεί να αποδοθεί ως µέθοδος αλλά όχι ως άσκηση πλήρους κριτικής. Διότι «η κριτική είναι µία έξη του µυαλού να αντιλαµβάνεται κάτι ως σύνολο». Οι µέθοδοι από την άλλη υπάρχουν για να το περιορίσουν σε µια συλλογή σχετικών και εύκολων στη διαχείριση λεπτοµερειών. Η Δ.Γ. έρχεται για να αµβλύνει αυτό το διαχωρισµό, αντιµετωπίζοντας τη λογοτεχνία ως µία ζωντανή εµπειρία. Αρχικά, η Δ.Γ. είχε περισσότερη σχέση µε τη λογοτεχνική κριτική και την έκθεση, απ ό,τι έχει σήµερα. Οι τοµείς αυτοί «συµµάχησαν» ενάντια στη φιλολογία. Στην πραγµατικότητα, η Δ.Γ. προέκυψε από την τεχνοτροπία της Έκθεσης Ιδεών, όπως διδασκόταν στο Χάρβαρντ τη δεκαετία του Έπειτα «ωρίµασε» τη δεκαετία του 1930 στην Αϊόβα, όταν συµπεριλήφθηκε στο πρόγραµµα σπουδών του µεταπτυχιακού τµήµατος «Κριτική Λογοτεχνίας». Κοινός στόχος των δύο πανεπιστηµίων ήταν η ανασύσταση της λογοτεχνίας ως ολοκληρωµένης διαδικασίας. Η ιδέα αφορούσε την επανασύνδεση της 1 Όσοι όροι έχουν σηµειωθεί µε χρώµα αναλύονται πίσω στο Ευρετήριο Όρων, σελ

4 Εισαγωγή κατανόησης της λογοτεχνίας µε τη χρήση της. Σύµφωνα µε τον πρύτανη του Τµήµατος Έκθεσης του Χάρβαρντ, Barret Wendell, «εάν όλα πήγαιναν κατ ευχήν το ιδανικό τέλος της µελέτης της λογοτεχνίας θα ήταν η δηµιουργία της». Με αυτό τον τρόπο η Δ.Γ. δεν είναι αποκλειστικά η εξάσκηση της γραφής. Είναι επίσης ένας τρόπος µελέτης της λογοτεχνίας, όπου η λογοτεχνία ορίζεται ως πράξη κρίσης, απόφασης και µελέτης. Ορισµός της Δ.Γ. Τεχνικά µιλώντας, ως Δ.Γ. µπορεί να οριστεί κάθε γραφή που αποτελεί πρωτότυπο προϊόν του γράφοντος. Υπό αυτή την έννοια, ο όρος Δ.Γ. είναι ένα πιο σύγχρονο και οριζόµενο µέσω της διαδικασίας όνοµα, γι αυτό που παραδοσιακά ονοµάζεται λογοτεχνία. Η Δ.Γ. είναι µια µορφή καλλιτεχνικής έκφρασης, η οποία αντλεί από τη φαντασία, για να παράγει έργο µε τη χρήση των καλολογικών στοιχείων, της αφήγησης και της δραµατικής τέχνης. Η Marksberry στο έργο της Foundations of Creativity 2, σηµειώνει ότι σύµφωνα µε τους Witty και LaBrant η Δ.Γ. «είναι µία σύνθεση οποιουδήποτε είδους γραφής, η οποία συµβαίνει οποιαδήποτε στιγµή και τίθεται κατά κύριο λόγo στην υπηρεσία αναγκών όπως: η ανάγκη για διατήρηση αρχείων µε συγκεκριµένες εµπειρίες, η ανάγκη για να µοιραστεί κανείς εµπειρίες µε κάποιους που ενδιαφέρονται γι αυτό, και η ανάγκη για ελεύθερη ατοµική έκφραση η οποία συνεισφέρει στην πνευµατική και φυσική υγεία». Η Δ.Γ. απελευθερώνει τη δηµιουργικότητα η οποία µπορεί να ενεργοποιήσει τη φαντασία, αλλά και να λειτουργήσει «θεραπευτικά». Η γραφή παύει να θεωρείται µια διαδικασία µοναχική, βασανιστική και προσωπική και απελευθερώνεται από το στερεότυπο του ταλέντου και της προεργασίας ετών ή δεκαετιών. Σεµινάρια ή εργαστήρια δηµιουργικής γραφής δεν σηµαίνουν ωστόσο ότι «γίνοµαι συγγραφέας» (αν και οι περισσότεροι έχουν αυτό κατά νου). Στην Ελλάδα Η Δ.Γ. στην Ελλάδα έχει ένα «φτωχό» παρελθόν, δεδοµένου ότι αντιµετωπίστηκε 2 Στο Foundations of Creativity η M.L. Marksberry, χρησιµοποιεί ως αναφορά το βιβλίο των Paul Witty και Lou LaBrant Teaching the People s Language, 1963, σελ

5 Τετράδιο δηµιουργικής γραφής αρνητικά ως εισαγοµένη «πολυτέλεια» και «χάσιµο χρόνου». Με σηµαντική καθυστέρηση σε σχέση µε την Αµερική, διδάσκεται στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σχετικά ανεξάρτητα από τις ακαδηµαϊκές τάσεις του πεδίου και κυρίως προσανατολισµένη στην υπόσχεση ανάπτυξης ενός συγγραφικού ταλέντου. Αποτελεί, ωστόσο, οξύµωρο σχήµα ότι όλη η δοµή της Δ.Γ. για συγγραφή βιβλίων ή σεναρίων στηρίζεται στο έργο Περί ποιητικής του Αριστοτέλη, αλλά επίσης χρησιµοποιεί τεχνικές οι οποίες στηρίζονται στη µαιευτική µέθοδο του Σωκράτη! Με τη µορφή σεµιναρίων διδάσκεται από τις αρχές του 21ου αιώνα από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), βασιζόµενο στην εµπειρία του συγγραφέα Στρατή Χαβιαρά, πρώην διευθυντή του εργαστηρίου Writing the Novel στο Πανεπιστήµιο του Χάρβαρντ. Το ΕΚΕΒΙ σήµερα προσφέρει µια ευρεία γκάµα σεµιναρίων Δ.Γ. σε πολλούς τοµείς, από το παραµύθι µέχρι και το µυθιστόρηµα. Η Δ.Γ., ωστόσο, διδάσκεται και από ιδιωτικούς φορείς εκπαίδευσης (µε παλαιότερο και πιο έµπειρο το Αµερικανικό Κολέγιο της Ελλάδας). Σήµερα η Δ.Γ. εµφανίζεται δειλά ως µάθηµα και στα ελληνικά πανεπιστήµια, κυρίως στα Παιδαγωγικά Τµήµατα, σε θεωρητικό και βιωµατικό επίπεδο προσέγγισης. Συγκεκριµένα στο Τµήµα Επιστηµών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του Δηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου, προσφέρεται ως κατ επιλογήν υποχρεωτικό µάθηµα. Σύµφωνα µε τον Οδηγό Σπουδών του Τµήµατος, ο στόχος του µαθήµατος είναι διπλός: αφενός να εκπαιδεύσει τους µελλοντικούς παιδαγωγούς προσχολικής ηλικίας, ώστε να είναι σε θέση να σχεδιάσουν, να υλοποιήσουν και να συντονίσουν (εµψυχώσουν) ένα εργαστήρι Δ.Γ. στην τάξη. Αφετέρου να είναι και οι ίδιοι σε θέση να εφαρµόσουν στην πράξη αυτά που ζητούν από τους µαθητές τους. Το µάθηµα, εποµένως, χωρίζεται σε δύο µέρη: α) Τεχνικές δηµιουργίας κειµένων που ανήκουν σε διαφορετικά είδη λόγου: κριτική ανάγνωση κειµένων (λογοτεχνικών και µη), δοµή κειµένου, συνοχή, µέθοδοι αφήγησης, περιγραφής, στήσιµο χαρακτήρων, δηµιουργία λογοπαίγνιου, πεζό, ποίηση, οµοιοκαταληξία, ζητήµατα ορθογραφίας και στίξης. β) Τεχνικές εµψύχωσης εργαστηρίου δηµιουργικής γραφής: οµαδική σύνθεση παραµυθιού ιστορίας, δηµιουργία βιβλίου, δηµιουργία ιστορίας µε δεσµεύσεις, δηµιουργία υποθέσεων, καταιγισµός ιδεών, αξιοποίηση διαφορετικών εντύπων, φωτογραφίας, εικόνας, κόµιξ, κτλ. Σηµαντική εξέλιξη για τη Δ.Γ. στα πανεπιστηµιακά προγράµµατα σπουδών αποτελεί το πρώτο διετές Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών µε τίτλο «Δηµιουργική Γραφή», το οποίο προκήρυξε το 2008 το Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας. 16

6 Εισαγωγή Τέλος, σεµινάρια δηµιουργικής γραφής και ανάγνωσης προσφέρονται και στο Τµήµα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήµιο Αθηνών 3. Η εφαρµογή της, ωστόσο, από εκπαιδευτικούς σε συνθήκες τάξης είναι ίσως το µεγαλύτερο στοίχηµα για ένα σύγχρονο και δηµιουργικό σχολείο. Η Δηµιουργική Γραφή πάει σχολείο! Μια δύναµη εσωτερική! Όταν τα παιδιά έρχονται στο σχολείο «κουβαλούν» µαζί τους ένα φυσικό ενδιαφέρον για τη γραφή. Μια εσωτερική ανάγκη να εκφραστούν µε λέξεις (Graves, 1983). Αν καταφέρουµε είτε ως σχεδιαστές εκπαιδευτικής πολιτικής είτε ως εκπαιδευτικοί να διατηρήσουµε το ενδιαφέρον αυτό και να το συνδυάσουµε µε την αγάπη των παιδιών για ιστορίες και παραµύθια, τότε έχουµε θεµελιώσει µια γερή βάση για την οικοδόµηση ενός προγράµµατος Δ.Γ., µε χαρακτηριστικά τη συναισθηµατική εµπλοκή και την πνευµατική διέγερση των παιδιών. Σύµφωνα µε τον Tompkins οι 7 λόγοι για τους οποίους τα παιδιά πρέπει να γράφουν ιστορίες είναι για να: 1. διασκεδάσουν, 2. καλλιεργήσουν την καλλιτεχνική τους έκφραση, 3. διερευνήσουν τις λειτουργίες και τις αξίες της γραφής, 4. διεγείρουν τη φαντασία τους, 5. αποσαφηνίσουν τη σκέψη τους, 6. αναζητήσουν την ταυτότητά τους, 7. µάθουν να διαβάζουν και να γράφουν. Λαµβάνοντας υπόψη αυτούς τους λόγους, πώς είναι δυνατό να µην θεωρούµε απαραίτητη την εµπλοκή της Δ.Γ. στην εκπαιδευτική διαδικασία; Άλλωστε, η ενεργή συµµετοχή στην αναζήτηση των στοιχείων εκείνων που απαρτίζουν τη γραπτή και προφορική επικοινωνία, οδηγεί τελικά τους εµπλεκόµενους στην απόκτηση µιας ενορατικής και διανοητικής κατανόησης των λειτουργιών του λόγου (µεταγλώσσα). 3 Επιχειρήσαµε µια συνολική αποτύπωση των οργανωµένων εργαστηρίων και σεµιναρίων Δ.Γ. στην Ελλάδα µέσα από επίσηµους φορείς. Ζητάµε συγνώµη από φορείς ή εµψυχωτές που δεν περιλαµβάνονται στην ιστορική αναδροµή, απλώς δεν γνωρίζαµε τη δράση τους! 17

7 Τετράδιο δηµιουργικής γραφής Το Εργαστήρι της Δ.Γ. Σηµαντικό για τους τολµηρούς εκπαιδευτικούς είναι να κατανοήσουν και να µεταδώσουν ότι η συγκεκριµένη διαδικασία απαιτεί λογική συνοχή και αντικειµενική ακρίβεια, χωρίς να καταστέλλεται η δηµιουργικότητα της έκφρασης των παιδιών µέσα από κανόνες και νόρµες. Αντίθετα η υποκειµενικότητα της έκφρασης, οδηγεί στη µοναδικότητα της. Για τους παραπάνω λόγους η εφαρµογή της Δ.Γ. πρέπει να γίνεται µε τη µορφή εργαστηρίου. Έτσι, τα παιδιά διαβάζουν το ένα τη δουλειά του άλλου (αντιφώνηση), δηµιουργούν ακροατήριο και επιδέχονται κριτική. Μ αυτό τον τρόπο διευρύνεται η κριτική ικανότητα των παιδιών σε όλα τα πεδία της µάθησης. Επιπλέον, ως παιδαγωγική διαδικασία επιφέρει τα πλεονεκτήµατα της οµαδοσυνεργατικής µάθησης. Εφόσον, λοιπόν, η εκµάθηση του γραπτού λόγου συνδέεται στενά µε τη σχολική εξέλιξη του παιδιού, ας αντιµετωπιστεί σαν ευχάριστη ενεργητική διαδικασία µε έµφαση στις διαδικασίες γραφής και όχι στο περιεχόµενο και στο τελικό προϊόν (Graves, 1994). Ένα επιτυχηµένο εργαστήρι Δ.Γ. για την πρωτοβάθµια εκπαίδευση καλό θα ήταν να περιέχει τα παρακάτω θεµελιώδη στοιχεία, τα οποία έχουν δοκιµαστεί µε θετικά αποτελέσµατα. Έτσι, συντάσσοντας ένα «οδηγό» για το εργαστήριο θα ήταν επωφελές να: είναι δοµηµένο χρονικά, µε επαρκή χρόνο για τη συγγραφή. προσφέρει συγκεκριµένες οδηγίες µε διαδικασίες προβλέψιµες για τους µαθητές, ώστε να παρέχεται η υποστηρικτική δοµή που απαιτείται για την οργάνωση της σκέψης και της γραφής τους. διατηρείται portfolio (φάκελοι αξιολόγησης ή επιτευγµάτων µαθητή) τ0 οποί0 να περιλαµβάνει συγκεντρωµένα και οργανωµένα τη δουλειά κάθε µαθητή, έτσι ώστε να εκτιµηθεί η βελτίωση και η πορεία των συγγραφικών ικανοτήτων του. Οι συµµετέχοντες θα πρέπει να: µοιράζονται τα κείµενα που παράγουν. Η αντιφώνηση δίνει στους µικρούς συγγραφείς την ευκαιρία να ακούσουν στρατηγικές που χρησιµοποιούν οι συµµαθητές τους, ενώ παράλληλα να ανατροφοδοτήσουν µε νέες ιδέες τα γραπτά τους. συµµετέχουν σε τελετές βράβευσης και έκδοσης. Οι εκδηλώσεις αυτές παρέχουν τη δυνατότητα στο συγγραφέα να γράψει µε συγκεκριµένο σκοπό για να απευθυνθεί σε συγκεκριµένο ακροατήριο. ενθαρρύνονται να χρησιµοποιούν σηµειωµατάρια. Τα σηµειωµατάρια παρέχουν στους συγγραφείς ένα χώρο που µπορούν να πειραµατιστούν, να εξερευνήσουν διάφορα θέµατα, και να είναι σε θέση να εξασκηθούν στο να 18

8 Εισαγωγή αποκτήσουν ευφράδεια λόγου έτσι ώστε να δουλέψουν ένα µακροχρόνιο ή εκτενές πρότζεκτ. Το εργαστήρι Δ.Γ. δηµιουργεί διάθεση αλληλεγγύης και συνεργασίας σε µαθητές και εκπαιδευτικούς, και συµβάλλει στην ενίσχυση της δοµής του σχολείου. Η σχέση της Δηµιουργικής Γραφής µε το Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών Μια σχέση µίσους Η σηµασία της γλώσσας για την ανάπτυξη των παιδιών αποτελεί παραδοχή. Η διαπαιδαγώγηση στο ελληνικό σχολείο συντελείται συστηµατικά µέσω της γλώσσας. Όχι µόνο ως εκµάθηση (της γλώσσας), αλλά κυρίως ως µάθηση µε τη βοήθεια της γλώσσας. Ιστορικά το πρόβληµα της «ορθής» γλώσσας στη νεοελληνική κοινότητα εµφανίζεται ως έλλειψη συναίνεσης ανάµεσα σε φορείς της εκπαίδευσης αναφορικά µε την επίσηµη διαπαιδαγώγηση (Γκότοβος, 1991). Η Δ.Γ. ήδη από την είσοδό της στην Ελλάδα αντιµετωπίστηκε µε καχυποψία. Η απελευθέρωση της δηµιουργικότητας των συµµετεχόντων την οποία προωθεί έρχεται, επίσης, αντιµέτωπη µε τα όρια ενός εκπαιδευτικού συστήµατος «εγκλωβισµένου» σε προκαθορισµένα Αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών. Σήµερα είναι βέβαιο ότι η «σχολειοποίηση» αποτελεί άµεσο κίνδυνο για την καταστολή της ελεύθερης έκφρασης των παιδιών. Η µονολογική µετωπική διδασκαλία αντιµετωπίζεται κριτικά και τη θέση της παίρνουν πιο σύγχρονες µέθοδοι διδασκαλίας που θέτουν το µαθητή ουσιαστικά στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αξιοποιώντας τα πραγµατικά του ενδιαφέροντα. και αγάπης! Σύµφωνα µε το ΔΕΠΠΣ για τη Γλώσσα στο Δηµοτικό Σχολείο: «Η διδασκαλία του µαθήµατος της Γλώσσας στο Δηµοτικό αποσκοπεί στην ανάπτυξη της ικανότητας των µαθητών να χειρίζονται µε επάρκεια και αυτοπεποίθηση, συνειδητά, υπεύθυνα, αποτελεσµατικά και δηµιουργικά το γραπτό και τον προφορικό λόγο, ώστε να συµµετέχουν ενεργά στη σχολική και την ευρύτερη κοινωνία τους. Για την επίτευξη του σκοπού δεν υιοθετείται µία ορισµένη θεωρία της γλώσσας, 19

9 Τετράδιο δηµιουργικής γραφής αλλά επιχειρείται µία επιλεκτική και συνδυαστική εφαρµογή θεωριών, µε γνώµονα τις ανάγκες της διδακτικής. Κατά συνέπεια, η γλώσσα αντιµετωπίζεται στη φυσική της πολυπλοκότητα, στο µέτρο που αφορά το παιδί και υπαγορεύει το περιεχόµενο της γλωσσικής παιδείας». Ωστόσο, η γλώσσα αντιµετωπίζεται ως σύστηµα επικοινωνίας και «ως µέσο δράσης και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, καθώς και ως µέσο κατανόησης, έκφρασης, περιγραφής και µετατροπής της πραγµατικότητας, αλλά και δηµιουργίας πραγµατικότητας». Στο πλαίσιο αυτό προωθείται και επιδιώκεται η δηµιουργική έκφραση των παιδιών. Έτσι, οι ειδικοί σκοποί του ΑΠΣ για τη Γλώσσα στο Δηµοτικό αφορούν στο να συνειδητοποιήσει ο µαθητής ότι: (α) διαθέτει την ικανότητα να περιγράφει, να τροποποιεί την εξωτερική πραγµατικότητα αλλά και να δηµιουργεί πραγµατικότητα µε το λόγο του, στο µέτρο που µεταχειρίζεται τα κατάλληλα γλωσσικά µέσα, και (β) η δυνατότητα αυτή είναι συνάρτηση της γνώσης και της συνειδητής χρήσης του γλωσσικού συστήµατος. Ωστόσο, πρέπει να γίνει σαφές ότι η Δ.Γ. δεν είναι ένα µάθηµα Γλώσσας. Χρησιµοποιεί τη γλώσσα, δουλεύει, παίζει, διασκεδάζει, πειραµατίζεται µε αυτή αλλά δεν έχει (ευτυχώς) τα χαρακτηριστικά ενός µαθήµατος. Δεν κρίνει, δεν διορθώνει, δεν αξιολογεί µε τον τρόπο που κάνει το παραδοσιακό σχολείο. Σκοπός της ένταξης της Δ.Γ. στο σχολικό πλαίσιο είναι να έρθουν οι µαθητές σε επαφή µε το λόγο και τον πολιτισµό. Να δηµιουργήσουν µαζί τους µια σχέση εµπιστοσύνης. Να µάθουν µέσα από τους προσωπικούς τους προβληµατισµούς. Να εκφραστούν αδέσµευτοι από χωροχρονικά όρια και µέσα από τις δικές τους δηµιουργίες. Να απολαύσουν το λόγο ως µέσο επικοινωνίας µε τους άλλους. Να αγαπήσουν τελικά τη γραφή, τη λογοτεχνία, την έκφραση, τον πολιτισµό. Ώρα για δράση! Ώρα για δράση λοιπόν! Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο παρουσιάζονται δραστηριότητες «απελευθέρωσης» και διάφορες τεχνικές για το στήσιµο ενός ολοκληρωµένου χαρακτήρα. Περιλαµβάνει ασκήσεις που έχουν σκοπό την εξοικείωση των µαθητών µε τη Δ.Γ. παίζοντας µε λέξεις. Στη φάση αυτή ο εκπαιδευτικός-εµψυχωτής έχει ένα ρόλο καθοριστικό, αφού πρέπει να δηµιουργήσει κλίµα εµπιστοσύνης και ασφάλειας ανάµεσα στους µαθητέςσυµµετέχοντες. Ενθαρρύνει, επικροτεί, θαυµάζει! Οι ασκήσεις αυτές ξεκινούν µε γραµµατικές προσεγγίσεις, έπειτα αναφέρονται στο άτοµο και µετά στην οµάδα. Οι τελευταίες ασκήσεις είναι αυξανόµενης δυσκολίας! 20

10 Εισαγωγή Στο δεύτερο µέρος του βιβλίου παρουσιάζεται ένα ολοκληρωµένο προγράµµα Δ.Γ. έτσι ώστε οι συµµετέχοντες να δηµιουργήσουν µια εκτενέστερη ιστορία. Σε αυτή τη φάση είναι πολύ σηµαντική η επίδραση της οµάδας. Τα παιδιά ακούν, κρίνουν, σχολιάζουν, κρίνονται. Μέσα σε πλαίσιο εµπιστοσύνης, το εργαστήρι αυτό µπορεί να είναι καθοριστικό για την µετέπειτα σχέση των παιδιών µε το λόγο, τη λογοτεχνία και τη συγγραφή. Και στα δύο µέρη δίνονται πληροφορίες για την αναγκαιότητα της δραστηριότητας, για τα απαραίτητα υλικά και για τους εκπαιδευτικούς στόχους που επιδιώκονται. Έπειτα περιγράφεται η διαδικασία της (δραστηριότητας) µε συγκεκριµένο παράδειγµα. Στο τέλος κάθε ενότητας υπάρχουν όλες οι ασκήσεις σε µορφή φύλλων δραστηριοτήτων. 21