Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 9 η : Αρχή της ισότητας: ειδικές μορφές Λίνα Παπαδοπούλου Aν. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3 3

4 Περιεχόμενα ενότητας Ισότητα των δύο φύλων (αρ. 4 παρ. 2 Σ.) Ισότητα στα δημόσια βάρη (αρ. 4 παρ. 5 Σ.) Ισότητα στη στρατολογική υποχρέωση (αρ. 4 παρ. 6 Σ.) Ισότητα στην αμοιβή για εργασία (αρ. 22 παρ. 1 εδ. β Σ.) Ίση πρόσβαση στις δημόσιες θέσεις (αρ. 4 παρ. 4 Σ.) 4 Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

5 Σκοποί ενότητας Σε συνέχεια της μελέτης της γενικής αρχής της ισότητας, ερευνώνται σε βάθος οι ειδικότερες πτυχές της αρχής οι οποίες βρίσκουν συνταγματική θεμελίωση (ά και α 22 1), διακρινόμενες από τη γενική μορφή της ισότητας που κατοχυρώνεται στην ά 4 1 Σ. 5 5

6 1. Ισότητα των φύλων (αρ. 4 παρ. 2 Σ.) Συνταγματικό και νομοθετικό πλαίσιο: ά 4 2 Σ ά & 2 Σ ά 157 της ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 141 ΣΕΚ) Οδηγία 76/207/ΕΟΚ, Οδηγία 2006/54 6

7 Ισότητα των φύλων: Φορείς και αποδέκτες Φορείς: καταρχήν μόνο ημεδαποί και ενωσιακοί αλλοδαποί Αποδέκτες: τόσο το κράτος όσο και οι ιδιώτες 7

8 Ισότητα των φύλων: Διαφοροποίηση από τη γενική αρχή της ισότητας Ως προς το περιεχόμενο: θετική και αρνητική όψη, απαγορεύει τη δημιουργία άνισων καταστάσεων και επιβάλλει την παροχή ίσων δυνατοτήτων Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, 2006, σ. 140 επ. 8

9 'Αρθρο 116Σ: Θετικά μέτρα για την προώθηση της ισότητας ανδρών - γυναικών 1. Διατάξεις υφιστάμενες που είναι αντίθετες προς το άρθρο 4 παράγραφος 2 εξακολουθούν να ισχύουν ώσπου να καταργηθούν με νόμο, το αργότερο έως την 31 Δεκεμβρίου Δεν αποτελεί διάκριση λόγω φύλου η λήψη θετικών μέτρων για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το Κράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη, ιδίως σε βάρος των γυναικών.* 3. Kανονιστικές υπουργικές αποφάσεις, καθώς και διατάξεις συλλογικών συμβάσεων ή διαιτητικών αποφάσεων για τη ρύθμιση αμοιβής της εργασίας που είναι αντίθετες προς τις διατάξεις του άρθρου 22 παράγραφος 1 εξακολουθούν να ισχύουν έως την αντικατάστασή τους, που συντελείται το αργότερο μέσα σε τρία έτη από την έναρξη της ισχύος του Συντάγματος. * Εισήχθη με την αναθεώρηση του 2001 Βλ την προηγηθείσα ιστορική απόφαση ΣτΕ (Ολ) 1917/1998 9

10 θετικές δράσεις Περιεχόμενο πολιτικές που αποσκοπούν στην ενίσχυση αδύναμων και μειονεκτούντων κοινωνικών ομάδων. Θεμέλιο παραδοχή ότι μια ανισότητα μπορεί να καταστεί εργαλείο ισότητας καθώς μπορεί να διορθώσει μια προηγούμενη ανισότητα: «η νέα ισότητα είναι το αποτέλεσμα της εξίσωσης δύο ανισοτήτων»[1] Στόχος αποκατάσταση μιας πραγματικής ισότητας ευκαιριών μέσω μέτρων επανορθωτικής δικαιοσύνης για τα υποκείμενα μέλη ομάδων που μειονεκτούν εν τοις πράγμασι, και βελτίωση, με τρόπο συνολικό και μόνιμο, της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής θέσης των ίδιων των ομάδων [1] Μπόμπιο, Ισότητα και Ελευθερία,

11 Ισότητα των φύλων: έννομες συνέπειες Ως προς τις έννομες συνέπειες: συνεπάγεται δικαιώματα και υποχρεώσεις, απευθυνόμενη και στη δικαστική λειτουργία ισότητα δημιουργική, Τίθεται πλέον εν αμφιβολία βλ πρόσφατες αποφάσεις (πχ ΣτΕ 1580/2010) 11

12 2. Ισότητασταδημόσιαβάρη(αρ. 4 παρ. 5 Σ.) «Βάρη» = κάθε είδους παροχές του πολίτη προς το κράτος, τόσο χρηματικές όσο και υλικές (λ.χ. επίταξη πραγμάτων) ήυπηρεσίες στρατιωτική θητεία, επίταξη προσωπικών υπηρεσιών, λειτούργημα ενόρκου στα ποινικά δικαστήρια ή άλλα οικονομικά μέτρα προεχόντως τα φορολογικά βάρη αγορανομικοί έλεγχοι 12

13 Φορολογική ισότητα Έννοια: Οι φορολογικοί νόμοι δεν μπορούν να προβαίνουν σε αδικαιολόγητες διακρίσεις ή να επιβαρύνουν δυσανάλογα και υπέρμετρα ορισμένους πολίτες ή κατηγορίες πολιτών Φορείς: μονάχα έλληνες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα 13

14 Η θεωρία της φορολογικής ικανότητας και όχι του ανταλλάγματος αναφορικά με την κατανομή του φορολογικού βάρους: ίση φορολογική επιβάρυνση όσων πολιτών διαθέτουν ίση φοροδοτική ικανότητα οριζόντια φορολογική ισότητα και διαφορετική όσων διαθέτουν διαφορετική φοροδοτική ικανότητα κάθετη φορολογική ισότητα 14

15 Σχέση φορολογικής με γενική ισότητα η φορολογική ισότητα επιβάλλει τη διαφορετική μεταχείριση των πολιτών με κριτήριο τις οικονομικές δυνατότητές τους σε συνδυασμό και με άλλα κριτήρια ρητά προβλεπόμενα στο Σύνταγμα, όπως η προστασία της οικογένειας, των αναπήρων, των πασχόντων, των απόρων, όσων στερούνται κατοικίας, καθώς και η προαγωγή των ορεινών, νησιωτικών ή παραμεθόριων περιοχών της χώρας - διατάξεις που καθιερώνουν φοροαπαλλαγές είναι στενά ερμηνευτέες 15

16 Η πραγματική φοροδοτική ικανότητα αντισυνταγματική η επιβολή φορολογικού βάρους ή άλλης χρηματικής παροχής χωρίς να υφίσταται αντίστοιχο εισόδημα ή περιουσία η επιβολή φορολογικών τεκμηρίων παρίσταται συνταγματικά ανεκτή, μονάχα εφόσον: - δεν υπάρχει άλλος τρόπος εξεύρεσης της φοροδοτικής υποχρέωσης - επιτρέπεται στον φορολογούμενο να προβεί σε ανταπόδειξη - το ύψος των τεκμηρίων ανταποκρίνεται στα δεδομένα της λογικής και της κοινής πείρας Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 148 επ. 16

17 ΣτΕ 2527/2013 ά 4 1 & 5 Σ σε συνδυασμό με ά 78 1 Σ: στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο φορολογικής επιβάρυνσης: εισόδημα, περιουσία, δαπάνες ή συναλλαγές ο νομοθέτης είναι, κατ` αρχήν, ελεύθερος να καθορίζει τις διάφορες μορφές των οικονομικώνεπιβαρύνσεωνγιατηνδημιουργίαδημοσίωνεσόδωνπροςκάλυψη των δαπανών του Κράτους, Περιορίζεται από γενικές αρχές, φορολογικής δικαιοσύνης και κράτους δικαίου η καθολικότητα της επιβαρύνσεως και η ισότητα αυτής έναντι των βαρυνομένων, καθορισμός του φορολογικού βάρους βάσει ορισμένης φοροδοτικής ικανότητας επιβάλλεται επί συγκεκριμένης και εξ αντικειμένου οριζόμενης φορολογητέας ύλης (εισόδημα, η περιουσία, οι δαπάνες ή οι συναλλαγές) ο φόρος δεν αποκλείεται να βαρύνει ορισμένο μόνον κύκλο προσώπων ή πραγμάτων, εφ` όσον πλήττει ορισμένη φορολογητέα ύλη, βάσει γενικών και αντικειμενικών κριτηρίωνπουτελούνσεσυνάφειαμετο ρυθμιζόμενο θέμα (ΣτΕ /2008 Ολομ.). 17

18 3. Ισότητα στη στρατολογική υποχρέωση (αρ. 4 παρ. 6 Σ.) α) Νομική φύση της στράτευσης: υποχρέωση ή «λειτουργικό δικαίωμα» β) Αρχές της καθολικότητας και ισότητας της στράτευσης: αριθμητική-τυπική πρόσληψη γ) Συνταγματικά όρια της αποστολής των ενόπλων δυνάμεων: οι αντιρρησίες συνείδησης δ) Φορείς: έλληνες, άνδρες και γυναίκες Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 156 επ. 18

19 4. Ισότητα στην αμοιβή εργασίας Δεσμεύει και τον Νομοθέτη: αφορά και παροχές που χορηγούνται με διάταξη νόμου Αφορά και τις οικειοθελείς παροχές του εργοδότη, ώστε να μην εξαιρούνται αδικαιολόγητα ορισμένοι εργαζόμενοι από αυτές Έννοια αμοιβής: περιλαμβάνει τον μισθό και κάθε είδους επιδόματα και παροχές, χρηματικές ή και σε είδος Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 162 επ. 19

20 4. Ισότητα στην αμοιβή εργασίας (αρ. 22 παρ. 1 εδ β Σ.) Φορείς: μονάχα οι εργαζόμενοι με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου, έλληνες και αλλοδαποί Κανόνας δημόσιας τάξης: παρέχει ευθέως το δικαίωμα στον εργαζόμενο να αξιώσει την παροχή από τον εργοδότη του, χωρίς την πρόβλεψη οργανικού ή άλλου ειδικού νόμου 20

21 5. Η πρόσβαση στις δημόσιες λειτουργίες (ά 4 4 Σ) Έννοια «δημόσιας λειτουργίας»: Μονάχα οι θέσεις που συνεπάγονται άμεση συμμετοχή στην άσκηση δημόσιας εξουσίας, όπως συμβαίνει με τους: - φορείς των τριών κρατικών λειτουργιών (ΠτΔ, μέλη Κυβέρνησης, βουλευτές, δικαστικούς λειτουργούς) - αιρετούς άρχοντες των ΟΤΑ α και β βαθμού - διπλωμάτες - υπηρετούντες στις ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας - εκπροσώπους της φορολογικής διοίκησης 21

22 πρόσβαση στις δημόσιες λειτουργίες: εξαίρεση Κανόνας: απαγόρευση ανάθεσης δημόσιας λειτουργίας σε όσους δεν είναι έλληνες πολίτες, πλην εξαιρέσεων που προβλέπονται από ειδικούς νόμους Εξαίρεση: για τους ενωσιακούς ημεδαπούς, πλην των περιπτώσεων που η θέση εργασίας συνεπάγεται την άμεση ή έμμεση συμμετοχή στην άσκηση δημόσιας εξουσίας ή την ανάληψη καθηκόντων που έχουν ως αντικείμενο τη διασφάλιση των γενικών συμφερόντων του κράτους ή άλλων δημόσιων οργανισμών 22

23 Ισότητα ευκαιριών ή αξιοκρατία Σταδιοδρομία του καθενός κατά τον λόγο της προσωπικής του αξίας (ά 4 1 Σκαι5 1 Σ); ή Ισότητα των ευκαιριών για σταδιοδρομία στο Δημόσιο (αρ. 4 παρ. 4 Σ.); Πηγή: Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, όπ.π., σ. 167 επ. 23

24 Βιβλιογραφία Αλιβιζάτος, Ν., Η συνταγματική θέση των ενόπλων δυνάμεων ΙΙ, Αθήνα-Κομοτηνή, Σάκκουλα, 1992, σ. 35 επ. Εμμανουηλίδης, Δ., «Η αρχή της ισότητας αμοιβής ανδρών και γυναικών κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο», ΝοΒ 1994, σ. 127 Θεοχαρόπουλος, Λ., «Η ισότης των πολιτών στα δημόσια βάρη» σε: Σύμμεικτα Βεγλερή ΙΙ, Αθήνα, Σάκκουλα, 1988, σ. 207 Κούκουλη-Σπηλιωτοπούλου, Σ., «Η τροποποίηση του άρθρου 116 παρ. 2 του Συντάγματος», ΔτΑ 2001, σ. 525 Μπακόπουλος, Κ., «Τα όρια εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης στην αμοιβή», ΝοΒ 1995, σ. 526 Παπαδημητρίου, Γ., «Το Σύνταγμα και η πρόσβαση των κοινοτικών πολιτών στην ελληνική δημόσια διοίκηση» σε: Μ. Βηλαρά / Γ. Παπαδημητρίου, Η πρόσβαση των κοινοτικών πολιτών στην ελληνική διοίκηση, Αθήνα, Σάκκουλα, 1993, σ. 98 Παπαδοπούλου Λίνα, Γυναικεία συμμετοχή και δημοκρατία: Οιποσοστώσειςυπότοφωςτηςπολιτικής και συνταγματικής θεωρίας, ΔτΑ 32/2006, 1243επ Φινοκαλιώτης, Κ., Η αρχή της φορολογικής δικαιοσύνης και το Σύνταγμα, Θεσσαλονίκη, Σάκκουλα, 1985 Χρυσόγονος, Κ., Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2006, σ. 140 επ. 24

25 Νομολογία ΣτΕ Ολ. 1580/2010 ΣτΕ Ολ. 42/2013 ΣτΕ Ολ. 146/2013 ΣτΕ 2527/

26 Ευχαριστώ για την προσοχή σας Τέλος ενότητας Λίνα Παπαδοπούλου Επεξεργασία: Βασιλική Κόκοτα 26