«Αναλυτική Μελέτη για τις επιπτώσεις του Μεταναστευτικού Φαινοµένου στην Κοινωνική Ασφάλιση»

Transcript

1 «Αναλυτική Μελέτη για τις επιπτώσεις του Μεταναστευτικού Φαινοµένου στην Κοινωνική Ασφάλιση» Αναθέτουσα Αρχή: Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ MENTORING ΑΕ Επιστηµονική Οµάδα: Ηλέκτρα Πετράκου Αντώνης Κόντης Μαρία Οικονόµου Παναγιώτης Ζαµπέλης Παναγιώτης Νικολόπουλος Αθηνά Κεχαγιά MENTORING AE ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 3 Εισαγωγή 3 Μετανάστευση και κοινωνική ασφάλιση 4 Συστήµατα κοινωνικών πολιτικών και συντάξεων 5 Η συζήτηση στην Ελλάδα 6 Η µετανάστευση προς την Ελλάδα 9 Θεσµικό Πλαίσιο 9 Χαρακτηριστικά των µεταναστών στην Ελλάδα 10 Κοινωνική Ασφάλιση στην ΕΕ και την Ελλάδα 19 Η κοινωνική ασφάλιση στην ΕΕ 19 Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα 21 Συνταξιοδοτικό Σύστηµα στην Ελλάδα 21 Προϋποθέσεις για ασφάλιση και συνταξιοδότηση στο ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ 22 Νοµοθεσία για το ασφαλιστικό µετά από το Πηγές δεδοµένων 24 Στοιχεία των ασφαλιστικών φορέων 24 ΜΕΡΟΣ Β 29 Αναλογιστική Μελέτη 29 Αναλογιστική Αποτίµηση 29 Σκοπός της Εργασίας 29 Στοιχεία της Αναλογιστικής Μελέτης 29 Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης 29 Αναλογιστική Αποτίµηση 30 Aποτελέσµατα 30 Κλειστή Οµάδα 31 Παρατηρήσεις 32 Ανανεώσιµη Οµάδα 33 Παρατηρήσεις 34 Αποτελέσµατα βάσει ποσού εισοδήµατος 35 Παρατηρήσεις 43 Αποτίµηση Αντιπροσωπευτικής Οµάδας 44 Aποτελέσµατα 46 Παρατηρήσεις 48 Σενάρια Ευαισθησίας 48 Μεταβολή στον Πληθωρισµό 48 Μεταβολή στο ποσοστό αύξησης των αποδοχών 52 Παρατηρήσεις 56 ήλωση χαµηλότερου ποσού εισοδήµατος 58 Παρατηρήσεις 59 Συµπεράσµατα 59 Σελίδα 1 από 97

3 Αντί προτάσεων 62 Παράρτηµα 1 Στοιχεία Ασφαλισµένων 63 Στοιχεία Αναλογιστικής Μελέτης 63 Πληρότητα των στοιχείων 63 Στατιστικά Στοιχεία 64 Στοιχεία που λείπουν 66 Παράρτηµα 2 - Μεθοδολογία Αναλογιστικής Μελέτης 67 Παράρτηµα 3 Αναλογιστικές Υποθέσεις 68 Οικονοµικές Υποθέσεις 68 ηµογραφικές Υποθέσεις 68 Παράρτηµα 4 Παροχές 70 Κύρια Σύνταξη 70 Εισφορές Κύριας Σύνταξης 70 Επικουρική Σύνταξη 70 Εισφορές Επικουρικής Σύνταξης 70 Παράρτηµα 5 Ορισµοί Αναλογιστικών Μεγεθών 71 Υποχρέωση λόγω συµπληρωµένης Υπηρεσίας 71 Κόστος Ανικανότητας 71 Αξία Μελλοντικών Παροχών Ανικανότητας 72 Κόστος παροχής στον επιβιώσαντα σύζυγο ενεργού ασφαλισµένου 72 Καταβαλλόµενες Εισφορές 73 Παράρτηµα 6 Στοιχεία από το ΙΚΑ, Βιβλιογραφία 91 Ελληνόγλωσση 91 Ξενόγλωσση 93 Σελίδα 2 από 97

4 ΜΕΡΟΣ Α Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια, το ασφαλιστικό πρόβληµα γίνεται ολοένα οξύτερο καθώς υπάρχει συνεχής αύξηση της προσδοκώµενης ζωής και µείωση του αριθµού των γεννήσεων. Αποτελεί συνεπώς µόνιµο αντικείµενο συζητήσεων και µελετών προκειµένου να παρθούν τα κατάλληλα µέτρα αντιµετώπισής του. Στα πλαίσια αυτά, εξετάζεται και το φαινόµενο της µετανάστευσης καθώς φαίνεται να έχει την δυνατότητα να ανατρέψει τις δύσκολες δηµογραφικές προοπτικές. Η συγκεκριµένη εργασία µελετά την επίδραση της ένταξης των µεταναστών στους ασφαλιστικούς φορείς. Ειδικότερα, διερευνά την µελλοντική εξέλιξη των εισφορών και των συνταξιοδοτικών παροχών σε κάθε ασφαλιστικό φορέα όταν στο επίσηµο ενεργό δυναµικό αυτού συµπεριληφθούν και οι εργαζόµενοι αλλοδαποί της χώρας. ιευκρινίζεται ότι επικεντρωνόµαστε στην εκτίµηση της διαµόρφωσης των εσόδων / υποχρεώσεων των φορέων, αποκλειστικά και µόνο από την είσοδο των µεταναστών. εν γίνεται δηλαδή κάποια επέκταση σε λοιπούς εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες ανασυγκρότησης των ταµείων ή στις ιδιαιτερότητες του ελληνικού συστήµατος της κοινωνικής ασφάλισης. Επιλογή, βασισµένη τόσο στην θεµατική της έρευνας που είναι η σχέση της µετανάστευσης και των αναµενόµενων συνταξιοδοτικών παροχών στους εργαζόµενους µετανάστες, όσο και στο γεγονός ότι οι υπόλοιπες πλευρές του συστήµατος θα ενέπλεκαν και άλλους παράγοντες οδηγώντας σαν συνέπεια την µελέτη σε άλλη κατεύθυνση από τον αρχικό της στόχο. Είναι σηµαντικό όµως να τονιστεί εξαρχής ότι ανεξάρτητα από τα αποτελέσµατα της παρούσας µελέτης, η βελτίωση της κατάστασης των ασφαλιστικών ταµείων αλλά και η βιωσιµότητα του συστήµατος δεν εξαρτώνται από την µετανάστευση. Είναι σοβαρά ζητήµατα ευρύτερων πολιτικών αποφάσεων που αφορούν εκτός των άλλων και στην γενικότερη συγκρότηση µιας κοινωνικής πολιτικής µέσα από τη σχέση κράτους και αγοράς και των ατόµων µε την κοινωνία. Στο πρώτο µέρος της µελέτης παρουσιάζονται βασικές διαστάσεις της σχέσης του µεταναστευτικού φαινοµένου µε την κοινωνική ασφάλιση στη βάση των δηµογραφικών µεταβολών και προβληµάτων στα ευρωπαϊκά κράτη. Πιο συγκεκριµένα, η παρουσίαση εστιάζει στα συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στο συνταξιοδοτικό σύστηµα στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, τα κοινωνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά των µεταναστών και µεταναστριών στην ελληνική κοινωνία καθώς και το θεσµικό πλαίσιο της µετανάστευσης. Στο δεύτερο µέρος της εργασίας παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της αναλογιστικής µελέτης για την επίδραση της ένταξης των µεταναστών στη διαµόρφωση των αναµενόµενων εισφορών και συνταξιοδοτικών παροχών των βασικών ασφαλιστικών ταµείων. Η εργασία λαµβάνει χώρα σε δύο επίπεδα: στη κλειστή οµάδα των µεταναστών που είναι ενταγµένοι σήµερα- µε βάση τα στοιχεία που είχαµε- στους ασφαλιστικούς φορείς και στην ανανεώσιµη οµάδα που προκύπτει από την παραδοχή ότι κάθε ένας µετανάστης που συνταξιοδοτείται αντικαθίσταται από ένα νέο εργαζόµενο µετανάστη. Η µελέτη περιλαµβάνει µια σειρά σεναρίων ευαισθησίας (αυξοµείωση πληθωρισµού, αποδοχών) στις βασικές οικονοµικές παραµέτρους που επηρεάζουν το ύψος των εξεταζόµενων ασφαλιστικών µεγεθών. Σελίδα 3 από 97

5 Μετανάστευση και κοινωνική ασφάλιση Σύµφωνα µε τα Ηνωµένα Έθνη, το 1965 ζούσαν και εργάζονταν εκτός της χώρας γέννησή τους 75 εκατοµµύρια άνθρωποι ενώ το έτος 2000, ο αριθµός τους είχε φτάσει στα 175 εκατοµµύρια. Η διεθνής µετανάστευση αποτελεί ένα µόνιµο κοινωνικό φαινόµενο το οποίο είναι πολυδιάστατο και συνυφασµένο µε τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονοµικές συνθήκες σε παγκόσµιο επίπεδο. Στην Ευρώπη, µία από τις διαστάσεις της µετανάστευσης συνδέεται µε τα δηµογραφικά ζητήµατα, όπως π.χ. µε την αύξηση και την γήρανση του πληθυσµού αλλά και µε την κοινωνική ασφάλιση. Οι παροχές της κοινωνικής ασφάλισης και οι επιπτώσεις της µετανάστευσης στα συστήµατα κοινωνικών ασφαλίσεων αποτελούν ζητήµατα τα οποία απασχολούν τη δηµόσια συζήτηση και διαµορφώνουν την χάραξη µεταναστευτικής πολιτικής των κρατών, ιδιαίτερα στις συνθήκες µετά από την κρίση του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη. Από τη µια πλευρά θεωρείται ότι οι κοινωνικές παροχές είναι ένας από τους βασικούς λόγους έλξης των µεταναστών προς τις ευρωπαϊκές χώρες (Böhning 1996) και από την άλλη όµως επικρατεί η αντίληψη ότι οι µετανάστες συµβάλλουν θετικά, µεταξύ άλλων, στην κοινωνική ασφάλιση, κυρίως στις περιπτώσεις κρατών όπου η υπογεννητικότητα και γήρανση του πληθυσµού χαρακτηρίζουν τον πληθυσµό (Cichon κα, 2003). Πριν εξετάσουµε τη σχέση της µετανάστευσης µε το ασφαλιστικό σύστηµα, και κυρίως µε το συνταξιοδοτικό, πρέπει να σηµειώσουµε ότι οι µετανάστες δεν είναι µια οµοιογενής οµάδα και τα συστήµατα κοινωνικής πολιτικής δεν είναι οµοιόµορφα σε κάθε κράτος. Στους µετανάστες υπάρχουν διαφορές ως προς την ηλικία, το φύλο, την οικογενειακή κατάσταση, τα εκπαιδευτικά και επαγγελµατικά προσόντα, την εθνικότητα και διαφορές που συνδέονται µε τη διάρκεια παραµονής τους στη χώρα που έχουν µεταναστεύσει. Επίσης πρέπει να υπογραµµίσουµε ότι στα διάφορα συστήµατα κοινωνικής πολιτικής, ο ρόλος του κράτους και η διαµεσολάβησή του στην αναδιανοµή των πόρων, η έκταση της κοινωνικής πολιτικής, η οικονοµική ανάπτυξη, η χρηµατοδότηση της κοινωνικής πολιτικής, η απασχόληση, οι προτεραιότητες και οι δικαιούχοι, η καθολικότητα των αξιών και των δικαιωµάτων και ο βαθµός συρρίκνωσης των δηµόσιας παρέµβασης αποτελούν παράγοντες που συνθέτουν το ιδιαίτερο περιεχόµενο της κοινωνικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο. Τα ζητήµατα της κοινωνικής ασφάλισης και υγείας των µεταναστών εποµένως σχετίζονται µε τα ζητήµατα της κοινωνικής αλληλεγγύης καθώς και µε τη δηµοσιονοµική πολιτική στα πλαίσια του εθνικού κράτους. Στην Ευρώπη, ο τρόπος γέννησης και ανάπτυξης του κράτους πρόνοιας και τα κοινωνικά δικαιώµατα (Marshall, 1995) συνδέθηκαν ιστορικά µε την ιδιότητα του µέλους σε ένα κράτος µέσα από τη σύνδεση της ιδιότητας του πολίτη µε την εθνικότητα. Η αδυναµία της ιδιότητας του πολίτη να εγγυηθεί την ισότητα για διάφορες οµάδες του εθνικού πληθυσµού και η αµφισβήτηση της από διάφορα κοινωνικά κινήµατα από τη δεκαετία του 1960 και µετά, στο ζήτηµα της µετανάστευσης δηµιουργεί όχι µόνο ουσιαστικούς αλλά και τυπικούς αποκλεισµούς. Ένα άλλο ζήτηµα, που συνδέεται µε τα παραπάνω, αναφέρεται στις διάφορες οµάδες µεταναστών και τη σχέση τους µε τα διαφορετικά δικαιώµατα. ιάφορες κατηγορίες που Σελίδα 4 από 97

6 προκύπτουν από το καθεστώς εισόδου, παραµονής και ιθαγένειας συνεπάγονται και διαφορετική συµµετοχή και κάλυψη στην κοινωνική ασφάλιση. Στις ηµερινές συνθήκες, στις ευρωπαϊκές χώρες, τέτοιες κατηγορίες είναι οι κοινοτικοί µετανάστες- υπήκοοι των κρατών µελών της ΕΕ, οι οµογενείς οι οποίοι ανήκουν στο έθνος ανεξάρτητα του κράτους γέννησή τους, οι πρόσφυγες οι οποίοι έχουν αναγνωριστεί µε βάση της Σύµβασης της Γενεύης, οι µετανάστες ή υπήκοοι τρίτων χωρών- µετανάστες από χώρες εκτός της ΕΕ, οι αιτούντες άσυλο µε προσωρινό καθεστώς µέχρι την τελική απόφαση για το αίτηµά τους και οι ανεπίσηµοι µετανάστες µετανάστες που δεν είναι καταγεγραµµένοι από τις αρχές. Συνεπώς για να µελετήσουµε τις επιδράσεις της συµµετοχής των µεταναστών στην κοινωνική ασφάλιση πρέπει να συνυπολογίσουµε διάφορους παράγοντες και να λάβουµε υπόψη µας µια σειρά περιορισµών και αυτό ενέχει πολλές δυσκολίες γιατί πολλές φορές δεν είναι εφικτό λόγω αδυναµίας στατιστικών στοιχείων. Πρέπει να λάβουµε υπόψη µας π.χ. τη διάσταση της ένταξης και των δικαιωµάτων των µεταναστών στις χώρες εγκατάστασης. Είναι κατανοητό ότι δεν είναι επιτρεπτό στη βάση της ισότητας αλλά και εφικτό να αποκλειστούν οι µετανάστες από διάφορα δικαιώµατα στα ευρωπαϊκά κράτη, όπως π.χ. από τη µόνιµη εγκατάσταση, την οικογενειακή επανένωση και την κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωµάτων. Επίσης, οι οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες δεν είναι σταθερές στο χρόνο και συνεπώς η αποτελεσµατικότητα πολιτικών για την κοινωνική ασφάλιση και τη µετανάστευση δεν εξαρτώνται µονοµερώς και αποκλειστικά από τις κρατικές πολιτικές αποφάσεις και την εφαρµογή τους ούτε από τη λειτουργία της αγοράς. Συστήµατα κοινωνικών πολιτικών και συντάξεων Πρέπει να σηµειώσουµε ότι η κοινωνική ασφάλιση συνδέθηκε µε µια συγκεκριµένη κοινωνική οργάνωση και αντίληψη του κοινωνικού (Χλέτσος, 2003), που εκφράστηκε µε την ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας στα πλαίσια του εθνικού κράτους. Όµως το κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη δεν αναπτύχθηκε σε όλες τις χώρες µε τον ίδιο τρόπο ενώ και οι διάφοροι θεωρητικοί (Titmuss 1974, Korpi 1983, Esping-Andersen 1990) τυποποιούν τα συστήµατα που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη εφαρµόζοντας διαφορετικά κριτήρια και τρόπους. Με κριτήριο τις κοινωνικές δαπάνες, σχηµατικά υπάρχουν τρία διαφορετικά µοντέλα: το ηπειρωτικό µοντέλο κοινωνικής ασφάλειας, το σκανδιναβικό µοντέλο των δικαιωµάτων καθολικής κάλυψης και το βρετανικό υπολειµµατικό µοντέλο (Mjøset, 2000). Από τη δεκαετία του 1970, ζητήµατα όπως κόστους και αποτελεσµατικότητας της παρέµβασης του κράτους στην οικονοµία αποτελούν διαστάσεις, της θεσµικής ή µη, κρίσης και αµφισβήτησης του (Στασινοπούλου, 1990, Νικολόπουλος, 2006). Τα συνταξιοδοτικά συστήµατα, όπως έχουν εφαρµοστεί µέχρι σήµερα, µπορούν να χωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες : τα κεφαλαιοποιητικά και τα διανεµητικά (Pay As You Go, PAYG ). Το κεφαλοποιητικό σύστηµα βασίζεται στην αρχή ότι κάθε γενιά ασφαλισµένων αποταµιεύει για να καλύψει τις δικές της παροχές ενώ βασικές πηγές χρηµατοδότησης είναι οι εισφορές και τα έσοδα από τις επενδύσεις του αποθέµατος. Εφαρµόζεται κυρίως στις ΗΠΑ από την απόδοση των εισφορών που έχουν επενδυθεί κατά τη διάρκεια της εργασίας απορρέουν οι συντάξεις. Το ύψος της σύνταξης Σελίδα 5 από 97

7 εξαρτάται από το ύψος των εισφορών που το συγκεκριµένο άτοµο έχει πληρώσει στην παραγωγική του ηλικία και από τη διαχείριση του επενδυµένου κεφαλαίου. Ορισµένοι θεωρούν ότι αυτό το σύστηµα αφήνει «µεγαλύτερα περιθώρια επιλογής στο άτοµο και εναποθέτει το µέλλον στην ατοµική ευθύνη» (Καζάκος κα, 2003: 188). Στo διανεµητικό σύστηµα, οι σηµερινές εισφορές χρηµατοδοτούν τις σηµερινές συντάξεις. Ο χαρακτήρας του συστήµατος είναι δηµόσιος και προϋποθέτει την αλληλεγγύη µεταξύ των γενεών. Αυτό απαιτεί να υπάρχει µία ισορροπία στις εισφορές που καταβάλλονται και στις συντάξεις αφού η χρηµατοδότηση του διανεµητικού συστήµατος βασίζεται στις εισφορές της παρούσας γενιάς εργαζοµένων ή αλλιώς στην αρχή του «συµβολαίου των γενεών». Εποµένως για τη λειτουργία του είναι απαραίτητος ένας επαρκής αριθµός ενεργών ασφαλισµένων που να ξεπερνάει σε µεγάλο βαθµό τον αριθµό των συνταξιούχων. Η ρύθµιση των παροχών, εισφορών και των ορίων συνταξιοδότησης καθίσταται αναγκαία για να επιλυθούν τα προβλήµατα που δηµιουργούνται στην αποτελεσµατική λειτουργία του συστήµατος από την υπογεννητικότητα, την ανεργία και την αύξηση του προσδόκιµου επιβίωσης. Ένα διανεµητικό σύστηµα µπορεί να είναι αναδιανεµητικό ή ανταποδοτικό. Η σχέση του εργαζοµένου µε το φορέα ασφάλισης δεν είναι άµεση και γι αυτό δεν ασκεί ιδιαίτερες πιέσεις (Βουρλούµης, 2005). Στην Ευρώπη επικρατεί ένα µεικτό συνταξιοδοτικό σύστηµα και έχουν αναπτυχθεί τρεις πυλώνες παροχής εισοδήµατος στους συνταξιούχους: Κύρια σύνταξη (δηµόσια ), επικουρική(δηµόσια ή ιδιωτική) και η ατοµική-ιδιωτική από ασφαλιστικές εταιρείες ή άλλες αποταµιεύσεις. Παρότι το κεφαλοποιητικό σύστηµα θεωρήθηκε πιο αποτελεσµατικό και ανεξάρτητο από τις δηµογραφικές µεταβολές και υιοθετήθηκε στις ΗΠΑ και το Ηνωµένο Βασίλειο, αυτό δεν επαληθεύτηκε στην πράξη, ενώ γενικά αλλά και ειδικά για την Ευρώπη, η κοινωνική αλληλεγγύη δεν µπορεί να µην συνυπολογίζεται λόγω του παρελθόντος της κοινωνικής πολιτικής αλλά και του παρόντος, καθώς οι µεταβολές δεν είναι δεδοµένες και αµετάβλητες αλλά ούτε και υπάρχει οµοιοµορφία στους ρυθµούς µεταβολής σε όλες τις χώρες (Σωτηρόπουλος, 2003). Η συζήτηση στην Ελλάδα Όπως επισηµαίνει ο ρεττάκης ( ρεττάκης, 2005), η αύξηση του πληθυσµού της Ελλάδας κατά τη δεκαετία του '90 οφείλεται στην εισροή πληθυσµού από το εξωτερικό σε αντίθεση µε τις δεκαετίες του '70 και του '80 που οφειλόταν περισσότερο στη φυσική αύξηση. Πιο συγκεκριµένα, τη δεκαετία του 90, η αύξηση του πληθυσµού ήταν ενώ τα άτοµα είναι εισροή πληθυσµού από το εξωτερικό. Οι ήταν αλλοδαποί και οι παλιννοστούντες έλληνες ( ρεττάκης, 2005). Η γήρανση του πληθυσµού µε τη συνακόλουθη ανισορροπία της αναλογίας των εργαζοµένων και συνταξιούχων και ο ρόλος της µετανάστευσης στα πλαίσια του ελληνικού συνταξιοδοτικού συστήµατος αποτελούν κύριες διαστάσεις στη συζήτηση για τις επιπτώσεις -στη χρηµατοδότηση και βελτίωση των χαµηλών συντάξεων- και τις αλλαγές όχι µόνο για τις συντάξεις αλλά και ευρύτερα για την ελληνική κοινωνία. Χαρακτηριστικά µπορούµε να αναφέρουµε ότι η αναλογία ασφαλισµένων και Σελίδα 6 από 97

8 συνταξιούχων για το έτος 2005 ήταν 1,77 ενώ το 1980 και το 1990 ήταν 3,16 και 2,88 1 αντίστοιχα (Μπουρίκος 2006 : 6). Επίσης σύµφωνα µε την Έκθεση της Εθνικής Στρατηγικής για τις Συντάξεις, οι δηµόσιες δαπάνες για τις συντάξεις ήταν για το 2000 στο 12,4% του ΑΕΠ, ενώ το 2030 θα αυξηθούν στο 17,3% και το 2050στο 22,6%. (COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, 2002: 117). Κατά την περίοδο , ο πληθυσµός της Ελλάδας προβλέπεται να µειωθεί κατά 3% µε συρρίκνωση στις ηλικίες κάτω των 64 (περίπου 20%) και µε πολύ µεγάλη αύξηση στις ηλικίες άνω των 65 (80%). Ο δείκτης εξάρτησης των ηλικιωµένων 2 θα αυξηθεί την περίοδο κατά 35% 3 (Μπουρίκος, 2006 :13) Η γονιµότητα εκτιµάται ότι θα βελτιωθεί οριακά 4 ενώ υπολογίζεται πως η εισροή µεταναστών θα παραµείνει ετησίως γύρω στο 0,3-0,4% του πληθυσµού. Το 2050, ο ένας στους τρεις Έλληνες θα είναι άνω των 65 ετών και ο ένας στους δέκα άνω των 80 ετών (Commission/ Economic Policy Committee στο Μπουρίκος, 2006: 13). Στη συζήτηση για το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστηµα, σύµφωνα µε τους Καζάκο και Μπουρίκο (Καζάκος και Μπουρίκος 2003 ) εµφανίζονται 2 κύριες τάσεις. Η µία υποστηρίζει να παραµείνει διανεµητικό (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ) και η άλλη να διαµορφωθεί σε 3 πυλώνες (Σπράου & Τήνιος και Λέανδρος) Ο πρώτος να περιλαµβάνει εθνική σύνταξη προνοιακού τύπου σε όλους τους πολίτες µε ηλικιακά και εισοδηµατικά κριτήρια και χρηµατοδότηση από κράτος. Ο δεύτερος να είναι αναπληρωµατική του εισοδήµατος σύνταξη µε χρηµατοδότηση από τρέχουσες εισφορές εργαζοµένων και εργοδοτών και τέλος, ο τρίτος να είναι η «κεφαλαιοποιητική» σύνταξη που στηρίζεται στην εθελοντική ή υποχρεωτική συµµετοχή και τις αποδόσεις των επενδυόµενων χρηµάτων στην κεφαλαιαγορά (Καζάκος και Μπουρίκος 2003: 189). Όπως αναφέραµε µία από τις διαστάσεις της συζήτησης για το ασφαλιστικό σύστηµα συνδέεται µε τη µετανάστευση και την συµβολή της στην βελτίωση της δηµογραφικής κατάστασης, άρα και της τόνωσης των ασφαλιστικών ταµείων από την άποψη της αύξησης των πόρων, δηλαδή των εισφορών. Όµως διάφορα ερωτήµατα προκύπτουν και αφορούν όχι µόνο την συµβολή των µεταναστών στα ασφαλιστικά ταµεία αλλά και µε την αντιµετώπιση της µετανάστευσης σε ευρύτερο πολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό πλαίσιο. Π. χ. ορισµένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι δεδοµένων των πολιτικών των ευρωπαϊκών χωρών, η µετανάστευση δεν φαίνεται να αποτελεί µια εφικτή λύση(clark, 2002) για επίλυση των προβληµάτων που προκύπτουν στα ασφαλιστικά συστήµατα. Στις σηµερινές συνθήκες µε την επικράτηση της φιλελεύθερης παγκοσµιοποίησης, εµφανίζονται νέες κατηγορίες εργασίας (παράνοµη, συµπληρωµατική, προσωρινή, οικιακή / προσωπική), καθώς και νέες οµάδες εργατών (ανεπίσηµοι, πρόσκαιροι, εποχικοί) που συνδέονται άµεσα µε την παγκόσµια ζήτηση για ελαστική εργασία Αυτή η ζήτηση έχει ως επακόλουθο την αύξηση της ανεπίσηµης εργασίας, καθώς και της εκµετάλλευσης» (Νικολάου, 2006), διαµορφώνοντας νέες µορφές µεταναστών εργαζοµένων. Αυτό συνεπάγεται ότι αρκετοί µετανάστες εργάζονται χωρίς να ασφαλίζονται. Η «µαύρη» εργασία 1 Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας (2006), Κοινωνικός Προϋπολογισµός έτους 2006, Αθήνα, σελ εν περιλαµβάνονται οι συνταξιούχοι του ηµοσίου. 2 πληθυσµός άνω των 65 ετών ως ποσοστό του πληθυσµού ετών : 26%- 2025: 36% : 60% 4 Αύξηση 0,21% 2004: 1,29% : 1,5% Σελίδα 7 από 97

9 εκτιµάται ότι αφορά στο σηµαντικό αριθµό εργαζοµένων και στο 25-40% του ΑΕΠ 5 και η εισφοροδιαφυγή σε ετήσια βάση για το ΙΚΑ ανέρχεται στα 1,8 δις ευρώ 6 (Μπουρίκος, 2006) Άλλοι υποστηρίζουν ότι από την πλευρά των κυβερνήσεων συνήθως παραβλέπονται οι ενδογενείς παράγοντες, δηλαδή η εισφοροδιαφυγή, ο τρόπος διαχείρισης του αποθεµατικού, η παραοικονοµία, για την κρίση του ασφαλιστικού και εστιάζουν περισσότερο στους εξωγενείς παράγοντες όπως η γήρανση του πληθυσµού (Χλέτσος, 2003: 102). Η σχέση µετανάστευσης και κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί µέρος της δηµόσιας συζήτησης για τη µετανάστευση τόσο από την πλευρά της πιθανής επιβάρυνσης των µεταναστών στην κοινωνική ασφάλιση όσο και από την πλευρά της επίδρασης των µεταναστών στο συνταξιοδοτικό σύστηµα (ISSA, 2005). Η δεύτερη διάσταση στη σχέση µετανάστευσης και κοινωνικής ασφάλισης συνδέεται µε την πληρωµή των εισφορών από τους µετανάστες και τα οφέλη τα οποία έχουν οι ίδιοι, ο ασφαλιστικός φορέας και οι υπόλοιποι ασφαλισµένοι και συνταξιούχοι καθώς και µε ζητήµατα ένταξης των µεταναστών στην κοινωνία εγκατάστασης, τη µεταφορά των ασφαλιστικών δικαιωµάτων των µεταναστών αν αποφασίσουν να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσή τους. Η σύνδεση της µετανάστευσης µε την κοινωνική ασφάλιση γεννά µια σειρά ερωτηµάτων όπως τα παρακάτω: Μπορεί η µετανάστευση να επιλύσει τα δηµογραφικά προβλήµατα σε σχέση µε το ασφαλιστικό; σε ποιο βάθος χρόνου; Από ποιους παράγοντες εξαρτάται; χρειάζεται µια αναδιαρθρωµένη µεταναστευτική πολιτική εισόδου; για πόσο χρονικό διάστηµα; πως µπορεί να περιοριστεί η άτυπη εργασία των µεταναστών και να εξασφαλιστεί η συµµετοχή τους στο ασφαλιστικό σύστηµα; ποια µορφή µετανάστευσης (µόνιµη, προσωρινή, κυκλική) µπορεί να εξασφαλίσει την ισότιµη συµµετοχή των µεταναστών στην αγορά εργασίας; σε ποια βάση µπορεί να πραγµατοποιηθεί η ένταξη των µεταναστών στην κοινωνία ως ισότιµων µελών της και να διασφαλιστεί η κοινωνική αλληλεγγύη; πως το ασφαλιστικό σύστηµα µπορεί να µειώσει τις ανισότητες, τη φτώχεια και τον αποκλεισµό, φαινόµενα που εντείνονται στην περίπτωση των µεταναστών και τις διακρίσεις που υφίστανται στην αγορά εργασίας; σε ποια βάση µπορεί αυτό να επιτευχθεί; Αν θεωρήσουµε ότι οι νέες κοινωνικές πολιτικές στρέφονται στον περιορισµό των δηµοσίων δαπανών και εστιάζουν σε συγκεκριµένες οµάδες πληθυσµού(σπανού,2005), µε ποιο τρόπο οι µετανάστες µπορούν να αποκαλεστούν δικαιούχοι; ποια προβλήµατα δηµιουργούνται στο δηµόσιο τοµέα και τι σηµαίνει αυτό για πολίτες και µετανάστες; ιάφορες έρευνες ( United Nations 2000, Coleman, 2002 και Blake κα, 2004) µελετούν το ρόλο της µετανάστευσης στην επίλυση της γήρανσης του πληθυσµού και του συνταξιοδοτικού συστήµατος στις ευρωπαϊκές κοινωνίες βραχυπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα, επισηµαίνοντας ότι η µετανάστευση µπορεί να 5 Σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Π.Ο.Π.Ο.Κ.Π (περ. Ασφαλισµένος, τχ.33, 2005, σελ ) οι ανασφάλιστοι κατανέµονται ως εξής: είναι ανασφάλιστοι στην αρµοδιότητα του ΙΚΑ, στην αρµοδιότητα του ΟΓΑ, αυτοαπασχολούµενοι και αρµοδιότητας άλλων ταµείων. Η πιθανότητα ανασφάλιστης εργασίας ενισχύεται στους κλάδους των οικοδοµών, των συνταξιούχων δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα, των εργαζοµένων σε δεύτερη εργασία, των εποχιακά απασχολουµένων, των απασχολουµένων στον πρωτογενή τοµέα της οικονοµίας, των οικιακών βοηθών, των αυτοαπασχολούµενων σε κωµοπόλεις και χωριά κάτω των 2000 κατοίκων και στις βιοτεχνίες µικρού και µεσαίου µεγέθους (Μπουρίκος, 2006: 5 ). 6 Οπ. παρ. Σελίδα 8 από 97

10 συµβάλλει θετικά αλλά και υποστηρίζοντας ότι πρέπει να λαµβάνονται υπόψη και άλλοι παράγοντες. Είναι εφικτή η θετική συµβολή των µεταναστών στο ασφαλιστικό σύστηµα και από ποια οπτική γωνία, αυτή των µεταναστών ή του ασφαλιστικού συστήµατος; Είναι εφικτή όταν τα δικαιώµατά των µεταναστών, όπως π.χ. µη δικαίωµα στην εργασία για τα µέλη της οικογένειας για ένα χρόνο µετά από την οικογενειακή επανένωση αλλά και η χρονοβόρα διαδικασία για την έκδοση και ανανέωση της άδειας παραµονής ; Επίσης είναι δυνατό να λυθεί το πρόβληµα µε αύξηση της απασχόλησης, όταν η απασχόληση αυξάνεται αλλά χωρίς να συµπεριλαµβάνει κοινωνική ασφάλιση. Είναι αξιοσηµείωτο ότι η µελέτη της επίδρασης της µετανάστευσης στην κοινωνική ασφάλιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι πολύ διαδεδοµένη λόγω των απρόβλεπτων συνθηκών σε πολιτικό και οικονοµικό επίπεδο που συνδέονται µε την µετανάστευση και των µακροχρόνιων προβολών που απαιτούν πολλές και δύσκολα υπολογίσιµες µεταβλητές (ŠTEPÁNEK κα, 2003). Η µετανάστευση προς την Ελλάδα Η µετανάστευση προς την Ελλάδα αρχίζει µετά τις αρχές της δεκαετίας του 1970 (Νικολινάκος, 1974) όπως και στις υπόλοιπες χώρες της Νότιας Ευρώπης (King κα, 1997). Την ίδια περίοδο η αποδηµία των ελλήνων έχει αρχίσει να µειώνεται αισθητά και παύει να αποτελεί επίσηµα σηµαντικό ζήτηµα το οποίο αποτυπώνεται και στατιστικά αφού στα τέλη της δεκαετίας του 1970, το ελληνικό κράτος δεν καταγράφει, πλέον, την αποδηµία ελλήνων προς το εξωτερικό(μουσούρου,1991). Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η µετανάστευση προς την Ελλάδα, παρότι συνεχίζεται, π.χ. κυρίως γυναίκες από τις Φιλιππίνες, άνδρες και γυναίκες από την Πολωνία, άνδρες από την Αίγυπτο, το Πακιστάν, κ.α., δεν αποτελεί ζήτηµα στη δηµόσια συζήτηση ενώ δεν υιοθετείται καµιά πολιτική για την είσοδο ή την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Μετά το 1989 και µε την πτώση των καθεστώτων στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η µετανάστευση προς την Ελλάδα αποκτά πιο µαζικό χαρακτήρα και αυξάνεται γενικά ο αριθµός των µεταναστών, κυρίως από τις χώρες των Βαλκανίων και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Σύµφωνα µε την Απογραφή του 2001, οι εγγεγραµµένοι αλλοδαποί στη χώρα χωρίς ελληνική υπηκοότητα ανέρχονται σε Πρόσφατες εκτιµήσεις, οι οποίες περιλαµβάνουν και τους παράνοµους µετανάστες, υπολογίζουν τους µετανάστες περίπου στο , και αποτελούν το 12% του εργατικού δυναµικού της χώρας. Θεσµικό Πλαίσιο Η πρώτη νοµοθετική ρύθµιση για την είσοδο και εργασία των αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια πραγµατοποιήθηκε µε το Νόµο 1975 του 1991 και είχε ως στόχο τον κρατικό έλεγχο της µετανάστευσης και την εφαρµογή µιας αυστηρής και κατασταλτικής µεταναστευτικής πολιτικής, παρά το γεγονός ότι ο αριθµός των µεταναστών αυξανόταν (Λινάρδος-Ρυλµόν, 1993). ιαφαινόταν η τάση εφαρµογής µεταναστευτικής πολιτικής στη βάση της γερµανικής πολιτικής της στρατολόγησης παρότι Σελίδα 9 από 97

11 οι γενικότερες συνθήκες είχαν αλλάξει, περιφερειακά και παγκόσµια, αλλά και µεγάλος αριθµός µεταναστών βρισκόταν ήδη εντός της ελληνικής επικράτειας. Το πρώτο πρόγραµµα νοµιµοποίησης του καθεστώτος των µεταναστών, το οποίο περισσότερο αφορούσε την καταγραφή τους πραγµατοποιήθηκε µε τα Προεδρικά ιατάγµατα 358 και 359 του 1997, του οποίου η εφαρµογή άρχισε την 1 η Ιανουαρίου του Η διαδικασία περιελάµβανε δύο φάσεις: Αίτηση για λευκή κάρτα και αίτηση για πράσινη κάρτα. Στην πρώτη φάση δικαίωµα για λευκή κάρτα είχαν όσοι µετανάστες βρίσκονταν στην Ελλάδα µία µέρα πριν τη δηµοσίευση των Προεδρικών ιαταγµάτων. Σε αυτό υπέβαλαν αίτηση για την κάρτα προσωρινής άδειας παραµονής, λευκή κάρτα, αλλοδαποί. Κατά το δεύτερο στάδιο, πράσινη κάρτα παραµονής µε περιορισµένη διάρκεια συνέχισαν και υπέβαλαν αίτηση αλλοδαποί (Καβουνίδη,2004:14). Στη δεύτερη φάση, οι µετανάστες έπρεπε να προσκοµίσουν βεβαίωση απόδειξης εισοδήµατος και ασφαλιστικών εισφορών για το διάστηµα από την λευκή κάρτα µέχρι την αίτηση για την πράσινη. Το 2001 ψηφίζεται ο Νόµος 2910 ο οποίος καθιέρωσε το σύστηµα αδειών εργασίας και παραµονής για τους αλλοδαπούς τρίτων χωρών στην ελληνική επικράτεια, καθιστά αρµόδιο Υπουργείο για τους µετανάστες, το Υπουργείο Εσωτερικών. Η εφαρµογή του δεύτερου προγράµµατος νοµιµοποίησης όσων ήταν τουλάχιστον ένα χρόνο εγκατεστηµένοι στην Ελλάδα είχε ως προϋπόθεση ένσηµα 250 ηµερών τα οποία, αν δεν είχαν ήδη οι µετανάστες, µπορούσαν να τα αγοράσουν. Ο νέος νόµος 3386 ο οποίος τέθηκε σε ισχύ το 2005 ενοποιεί τις άδειες παραµονής και εργασίας και καθιερώνει διάφορες κατηγορίες αδειών διαµονής και τους τύπους άδειας διαµονής για κάθε κατηγορία (ΥΠ. ΕΣ., Εγκύκλιος αρ. 38, 2005, 7-8) µε υπεύθυνη αρχή την Περιφέρεια. Προβλέπει άδειες διαµονής για εργασία, π.χ. εξαρτηµένης, εποχιακής, προσωρινή, άδειες διαµονής για ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα, άδειες διαµονής για ειδικούς λόγους, όπως σπουδές, έρευνα, για εξαιρετικούς λόγους, άδειες αορίστου χρόνου και επί µακρόν διαµένοντες. Η παρούσα µελέτη για την παρουσίαση των µεταναστών και των µεταναστριών στην Ελλάδα χρησιµοποίησε ως πηγές από την ΕΣΥΕ, την Απογραφή του 2001, την Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών και την Έρευνα Συνθηκών ιαβίωσης των Νοικοκυριών (SILC) για το διάστηµα , ενώ από το Υπουργείο Εσωτερικών τη βάση δεδοµένων της Άδειας Παραµονής Χαρακτηριστικά των µεταναστών στην Ελλάδα Ο πληθυσµός των µεταναστών υπολογίζεται γύρω στις µε βάση τα στοιχεία της Απογραφής του Πιο συγκεκριµένα, το 2001, ο αριθµός των ανδρών ανέρχονταν στους και των γυναικών στις και αποτελούσαν το 7% του συνολικού πληθυσµού της χώρας. Το ποσοστό των ανδρών µεταναστών ήταν 7,7% και των γυναικών µεταναστριών 6,3% στο σύνολο του πληθυσµού της Ελλάδας. Οι µετανάστες και µετανάστριες στην Ελλάδα προέρχονται από µεγάλο αριθµό χωρών µε κυριότερες χώρες προέλευσης των µεταναστών είναι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως π.χ. Αλβανία, Βουλγαρία, Γεωργία, Ρουµανία, κλπ. Αξιοσηµείωτο είναι ότι παραπάνω από τους µισούς µετανάστες στην Ελλάδα προέρχονται από µία χώρα, την Αλβανία, µε δεύτερη χώρα προέλευσης τη Βουλγαρία αλλά µε σηµαντική διαφορά σε ποσοστό από την πρώτη, αφού Σελίδα 10 από 97

12 καταλαµβάνει το 4,6%. Το 3% των µεταναστών προέρχεται από τη Γεωργία, το 2,9% από τη Ρουµανία και το 2,4% από τις Η.Π.Α.. H Κύπρος και η Ρωσία έχουν από 2,3%, ενώ οι υπόλοιπες χώρες, όπως η Ουκρανία, Πακιστάν, Φιλιππίνες, Αίγυπτος έχουν ποσοστό µικρότερο από 2%. Όπως και για τις χώρες προέλευσης των µεταναστών από τα στοιχεία της Απογραφής, οι Αλβανοί µετανάστες είναι η κυρίαρχη εθνικότητα όσον αφορά στις άδειες παραµονής αφού συγκεντρώνουν το 63,2%. Αµέσως µετά είναι µετανάστες από την Βούλγαροι και τη Ρουµάνοι µε ποσοστά 9,8% και 4,3%, αντίστοιχα (Σχήµα 1). Σχήµα 1 Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών, Βάση δεδοµένων Άδειας Παραµονής Η πλειονότητα των µεταναστών βρίσκεται στην παραγωγική ηλικία από 25 ως 64 ετών. Πιο συγκεκριµένα, οι περισσότεροι µετανάστες ανήκουν στην ηλικιακή οµάδα των 25 µε 34 ετών (22%) ενώ αυξηµένο είναι και το ποσοστό ατόµων ηλικίας ετών (18,7%). Το 12,8% είναι τα άτοµα ηλικίας ετών ενώ µε πολύ χαµηλό ποσοστό, µόλις 2,50%, συµµετέχει η ηλικιακή οµάδα άνω των 65. Ένα σηµαντικό ποσοστό της τάξεως των 22,70% έχουν τα παιδιά. Το 52% των µεταναστών είναι έγγαµοι ενώ το 42% είναι το ποσοστό των άγαµων µεταναστών και µεταναστριών. Μια σηµαντική παρατήρηση είναι ότι κατά µεγάλο ποσοστό µπορούµε να υποστηρίξουµε ότι η µετανάστευση προς την Ελλάδα είναι οικογενειακή, αν λάβουµε υπόψη µας ότι ένας από τους βασικότερους λόγους εγκατάστασης στην Ελλάδα, σύµφωνα µε τα στοιχεία της απογραφής του 2001( Μαράτου-Αλιπράντη κα, 2006:6) και ένας από τους κυριότερους παράγοντες ανανέωσης της Σελίδα 11 από 97

13 άδειας παραµονής είναι η οικογενειακή επανένωση(πίνακας 1, ΥΠΕΣ, στο Κόντης κα, 2006). Επίσης, σηµαντικός παράγοντας που συνηγορεί προς την κυριαρχία της οικογενειακής µετανάστευσης είναι τα στοιχεία για το µέγεθος των νοικοκυριών των µεταναστών. Παρά το γεγονός ότι τα νοικοκυριά καταγράφονται στις έρευνες µε βάση την εθνικότητα του αρχηγού του νοικοκυριού, που µπορεί να είναι µετανάστης ή µετανάστρια και δεν αναφέρεται στην εθνικότητα των υπολοίπων µελών, τα περισσότερα νοικοκυριά των µεταναστών αποτελούνται από τέσσερα (4) άτοµα αφού το ποσοστό ανέρχεται στο 31% ενώ ακολουθούν τα νοικοκυριά µε τρία (3) άτοµα που βρίσκονται στο 26%. Το ποσοστό των νοικοκυριών µε δύο (2) είναι 16% και µε ένα άτοµο (1) είναι στο 11%. Τέλος το ποσοστό των νοικοκυριών µε έξι (6) άτοµα αποτελούν το 4% ενώ δεν φαίνεται να έχουν καταγραφεί νοικοκυριά µεταναστών µε πάνω από 6 άτοµα. Μεταξύ ελλήνων και µεταναστών αναφορικά µε το µέσο όρο των ατόµων ανά νοικοκυριό, οι µετανάστες έχουν, τόσο συνολικά όσο και κατά κατηγορίες ηλικιών, µεγαλύτερα ποσοστά µελών από τους έλληνες. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η ηλικιακή κατηγορία για άτοµα άνω των 65 ετών, στην οποία οι Έλληνες έχουν µεγαλύτερο ποσοστό (Πίνακας 1). Πίνακας 1 Μέσος όρος ατόµων ανά νοικοκυριό ΕΟΠ 2004/05 Μέσος ατόµων νοικοκυριό όρος ανά Σύνολο Έλληνες Μετανάστες Σύνολο µελών 2,73 2,70 3,30 Μέλη µέχρι 14 ετών 0,42 0,40 0,79 Μέλη ετών 1,75 1,72 2,42 Μέλη 65 ετών και άνω 0,56 0,58 0,08 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/05. Ο πιο σηµαντικός λόγος έκδοσης άδειας παραµονής των µεταναστών φαίνεται, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Βάσης εδοµένων του Υπουργείου Εσωτερικών, να αφορά στην εργασία (Πίνακας 2) και πιο συγκεκριµένα την µισθωτή εργασία. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ΕΟΠ για το έτος , το ποσοστό των µισθωτών εργαζοµένων ανέρχεται στο 93,7% ενώ από την άλλη µεριά το ποσοστό των αυτοαπασχολούµενων µεταναστών είναι πολύ χαµηλό και αποτελεί το 5% µε το 4% να µην απασχολεί κανέναν υπάλληλο. Σελίδα 12 από 97

14 Πίνακας 2 Λόγοι έκδοσης άδειας παραµονής 2003/04 Λόγοι έκδοσης άδειας Ποσοστό παραµονής στην Ελλάδα Αριθµός επί του 2003/04 αδειών ανά συνόλου κατηγορία Εργασία % Οικογενειακή συνένωση % Ανεξάρτητες υπηρεσίες % Σύζυγοι πολιτών Ε.Ε % Εποχιακή εργασία % Χήρες / Παιδιά ως 18 ετών % Σπουδές % Στελέχη εταιρειών % Γονείς ηµεδαπών % Μέλη οικογενειών Ε.Ε % Σύζυγοι οµογενών % Αορίστου χρόνου % Πέραν της 6ετίας διαµένοντες % Άλλοι λόγοι % Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών, Βάση δεδοµένων Άδειας Παραµονής Ο κλάδος που απασχολούνται περισσότερο οι µετανάστες είναι οι κατασκευές, µε ποσοστό 31,7%. Ένα ποσοστό 20,5% καταγράφεται ως οικιακό προσωπικό που αναφέρεται κυρίως στο γυναικείο µεταναστευτικό πληθυσµό. Έπονται οι µετανάστες που απασχολούνται στο εµπόριο επισκευές και σε µεταποιητικές βιοµηχανίες, ενώ οι απασχολούµενοι µετανάστες στην γεωργία, µε 6% καταλαµβάνουν σχετικά χαµηλό ποσοστό (Σχήµα 2). Οι µετανάστες απασχολούνται κυρίως ως ανειδίκευτοι εργάτες και ειδικευµένοι τεχνίτες, µε ποσοστά 37,7% και 35,4%, αντίστοιχα ενώ το 15,7% είναι εργαζόµενοι στο τοµέα της παροχής υπηρεσιών και πωλητές σε καταστήµατα και λαϊκές αγορές. Σελίδα 13 από 97

15 Σχήµα 2 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/05. Τα µεγαλύτερα ποσοστά για το εκπαιδευτικό επίπεδο των µεταναστών συγκεντρώνονται, µε µικρή διαφορά µεταξύ τους, στα άτοµα που έχουν τελειώσει το Λύκειο (28% απόφοιτοι Λυκείου και 4% απόφοιτοι ΤΕΛ, ΤΕΣ και Πολυκλαδικού Λυκείου) και στα άτοµα που είναι απόφοιτοι Γυµνασίου (27%). Ένα ποσοστό 16% έχει τελειώσει το ηµοτικό, ενώ περίπου 16% των µεταναστών και των µεταναστριών έχει Ανώτερη και Ανώτατη Εκπαίδευση. εν γνωρίζουµε αλλά υποθέτουµε ότι ένα µικρό ποσοστό των µεταναστών και µεταναστριών έχουν αναγνωρίσει τους τίτλους σπουδών τους και ότι οι σπουδές τους ή οι δεξιότητες τους δεν σχετίζονται µε την τωρινή τους απασχόληση. Τέλος ένα ποσοστό της τάξης του 8% δεν έχει πάει σχολείο. Όσον αφορά στο εκπαιδευτικό επίπεδο τόσο για το σύνολο του πληθυσµού όσο και για το µεταναστευτικό πληθυσµό, τα µεγαλύτερα ποσοστά σηµειώνονται στους αποφοίτους ηµοτικού, Γυµνασίου και Λυκείου Η µόνη διαφορά ανάµεσα στις τρεις αυτές κατηγορίες είναι ότι ο συνολικός πληθυσµός για τους απόφοιτους ηµοτικού είναι µεγαλύτερος από αυτόν του µεταναστευτικού πληθυσµού ενώ περισσότεροι µετανάστες σε σύγκριση µε το συνολικό πληθυσµό έχουν τελειώσει τη υποχρεωτική και δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Ο συνολικός πληθυσµός είναι µεγαλύτερος από τον µεταναστευτικό στα ποσοστά των ατόµων που δεν έχουν αποφοιτήσει από το ηµοτικό. Τέλος, σχετικά µε την Ανώτατη και Ανώτερη Εκπαίδευση τα ποσοστά είναι σχεδόν ίσα για τους µετανάστες και το συνολικό πληθυσµό, µε µικρή υπεροχή των µεταναστών (Σχήµα 3). Σελίδα 14 από 97

16 Σχήµα 3 Επίπεδο µόρφωσης συνολικού και µεταναστευτικού πληθυσµού (2004/05) Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/ εν πήγε σχολείο, 2. εν τελείωσε το δηµοτικό, 3. Απολυτήριο ηµοτικού, 4. Απολυτήριο Γυµνασίου, 5. Απολυτήριο Λυκείου, 6. Πτυχίο ΤΕΛ, ΤΕΣ, Πολυκλαδικού Λυκείου, 7. Πτυχίο ΙΕΚ ή Ανώτερης Σχολής, 8. Πτυχίο ΤΕΙ, ΚΑΤΕΕ, 9. Πτυχίο ΑΕΙ, Ανώτατες Στρατιωτικές Σχολές, 10. Μεταπτυχιακό, 11. ιδακτορικό. Οι περισσότεροι µετανάστες συγκεντρώνονται σε αστικές περιοχές σε ποσοστό 87% ενώ χαµηλά είναι τα ποσοστά συγκέντρωσης των µεταναστών σε αγροτικές (7%) και ηµιαστικές (6%). Όσον αφορά στη γεωγραφική κατανοµή των µεταναστών ανά Νοµό, το µεγαλύτερο ποσοστό των µεταναστών σε σχέση µε το συνολικό µεταναστευτικό πληθυσµό κατοικεί στην Αθήνα µε ποσοστό 35%. Συνολικά ο Νοµός Αττικής συγκεντρώνει το 46,9% των µεταναστών και έχει µεγάλη διαφορά από το Νοµό Θεσσαλονίκης που είναι ο αµέσως επόµενος νοµός µε τη µεγαλύτερη συγκέντρωση των µεταναστών και κατοικεί το 8,6% των µεταναστών. Σελίδα 15 από 97

17 Πίνακας 3 Η κατανοµή των µεταναστών ανά Νοµό Ποσοστό των Συνολικός Πληθυσµός Ποσοστό µεταναστών Νοµός πληθυσµός µεταναστών των του Νοµού στο Νοµού Νοµού µεταναστών συνολικό στο µεταναστευτικό συνολικό πληθυσµό πληθυσµό του Νοµού Αθηνών ,5% 35% Αν. Αττικής ,8% 5,4% υτ. Αττικής ,4% 1,5% Πειραιώς ,5% 5% Αιτωλοακαρνανίας ,3% 0,9% Βοιωτίας ,9% 1,6% Ευβοίας ,4% 1,4% Ευρυτανίας % 0,08% Φθιώτιδος ,4% 1,6% Φωκίδος ,4% 0,38% Αργολίδος ,2% 1,2% Αρκαδίας % 0,5% Αχαΐας ,9% 2,3% Ηλείας ,2% 1,5% Κορινθίας ,1% 1,7% Λακωνίας ,5% 1,06% Μεσσηνίας ,9% 1,7% Ζακύνθου ,5% 0,6% Κέρκυρας ,8% 1,2% Κεφαλληνίας ,5% 0,4% Λευκάδος % 0,2% Σελίδα 16 από 97

18 Άρτας ,8% 0,27% Θεσπρωτίας % 0,34% Ιωαννίνων % 1,07% Πρεβέζης ,9% 0,44% Καρδίτσας ,1% 0,34% Λάρισας % 1,78% Μαγνησίας ,5% 1,68% Τρικάλων ,4% 0,4% Άγιο Όρος ,1% 0,05% Γρεβενών ,7% 0,13% ράµας ,6% 0,34% Ηµαθίας ,4% 0,6% Θεσσαλονίκης ,5% 8,6% Καβάλας ,1% 1,1% Καστοριάς ,2% 0,28% Κιλκίς ,9% 0,43% Κοζάνης ,4% 0,46% Πέλλας ,6% 0,84% Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή Η πλειοψηφία των νοικοκυριών των µεταναστών σε ποσοστό 74% µένουν σε διαµερίσµατα πολυκατοικίας. Το 15% µένουν σε µονοκατοικίες πανταχόθεν ελεύθερες και το 11% σε ηµιελεύθερες µονοκατοικίες ή συγκροτήµατα κατοικιών. Αξιοσηµείωτο είναι ότι ένα συντριπτικό ποσοστό που ανέρχεται στο 90% των κατοικιών των µεταναστών είναι ενοικιαζόµενες και µόνο 3% είναι ιδιόκτητες χωρίς οικονοµικές υποχρεώσεις. Οι περισσότερες κατοικίες των µεταναστών αγοράστηκαν µέσα στο έτος 2000 και ο αµέσως επόµενος αριθµός αγορών σηµειώνεται το 2002 µε µία καµπή το Από το 2002 και µετά οι αγορές ακολουθούν πτωτική τάση, φτάνοντας κάτω από το µέγεθος του 1999 (Σχήµα 4). Το ποσοστό 3% εµφανίζεται και σε άλλες κατηγορίες καθεστώτος ιδιοκτησίας, όπως π.χ. ιδιοκτησία µε οικονοµικές υποχρεώσεις και στις δωρεάν παραχωρήσεις. Οι περισσότεροι µετανάστες, σε ποσοστό 51%, διαµένουν σε κατοικίες που διαθέτουν δύο δωµάτια. Το 24% κατοικεί σε σπίτια µε τρία δωµάτια και το 14% σε σπίτια µε ένα δωµάτιο. Το 11% των µεταναστών διαµένουν σε κατοικίες µε 4 δωµάτια ενώ σχεδόν µηδαµινό είναι το ποσοστό που διαµένει σε κατοικίες άνω των 5 δωµατίων. Τα περισσότερα σπίτια που κατοικούν οι µετανάστες, που ανέρχονται σε ποσοστό 60%, είναι παλιά και έχουν κατασκευαστεί το διάστηµα Αρκετά υψηλό είναι και το ποσοστό των ακόµη παλαιότερων κατοικιών αφού το 22% κατασκευάστηκαν την περίοδο Μόνο το 1% των κατοικιών έχει κατασκευαστεί µετά από το Σελίδα 17 από 97

19 Σχήµα 4 Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισµών 2004/05 Το 75% των εισοδηµάτων των µεταναστών προέρχεται από µισθούς της κύριας εργασία τους και ένα ποσοστό 5,2% του εισοδήµατος προέρχεται από τα δώρα των αργιών και εορτών. Το 6,1% προέρχεται από επιχειρήσεις ή από ελεύθερο επάγγελµα. Πολύ χαµηλά ποσοστά αποτελούν τα εισοδήµατα από υπερωρίες και υπερεργασία, από δεύτερη εργασία και από συντάξεις αφού κυµαίνονται γύρω στο 1%. Συγκριτικά µε τα ελληνικά νοικοκυριά, το 75,02% από τα µηνιαία έσοδα των νοικοκυριών των µεταναστών προέρχεται από τους µισθούς και τα ηµεροµίσθια της κύριας εργασίας τους ενώ για τα ελληνικά νοικοκυριά, παρά το γεγονός ότι η ίδια κατηγορία αποτελεί την κυριότερη πηγή εισοδήµατος, το ποσοστό είναι πολύ µικρότερο ποσοστό και είναι στα 29,69%. Τα έσοδα των νοικοκυριών των µεταναστών προέρχονται βασικά από την µισθωτή εργασία τους ενώ τα ελληνικά νοικοκυριά έχουν και άλλους εισοδηµατικούς πόρους, όπως είναι οι συντάξεις και τα ενοίκια, µε ποσοστά 19,49% και 14,88% αντίστοιχα, που για τα νοικοκυριά των µεταναστών είναι 1,68% και 2,61%. Τα έσοδα από επιχειρήσεις και ελεύθερα επαγγέλµατα και από την γεωργία και την κτηνοτροφία είναι για τα ελληνικά νοικοκυριά στα ποσοστά 13,9% και 3,3%, ενώ για τα νοικοκυριά των µεταναστών 6,11% και 0,09%. Αναφορικά µε τις δαπάνες των νοικοκυριών των µεταναστών οι µεγαλύτερες αφορούν στα είδη διατροφής µε ποσοστό 21% και στη στέγαση µε 20%. Αµέσως επόµενη δαπάνη είναι οι µεταφορές µε 11%. Μεταξύ 6% και 8% ξοδεύουν τα νοικοκυριά των µεταναστών για την διασκέδαση, για αγαθά οικιακής χρήσης και ένδυση. Οι δαπάνες για την υγεία είναι στο 4% και για την εκπαίδευση στο 2%. Συγκρίνοντας τις δαπάνες των νοικοκυριών των µεταναστών µε αυτές των ελληνικών νοικοκυριών, η υψηλότερη δαπάνη αναφέρεται στις δαπάνες για τη στέγαση που για τα νοικοκυριά των µεταναστών είναι 19,6% ενώ για τα ελληνικά νοικοκυριά είναι αρκετά χαµηλότερες µε ποσοστό 10,3. Άλλες αποκλίσεις αφορούν στις δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση που για τα ελληνικά νοικοκυριά τα ποσοστά είναι 7,3% και 2,9 ενώ για τα νοικοκυριά των µεταναστών είναι στα 4,4% και 1,8%. Πιθανή εξήγηση για τις µειωµένες δαπάνες των µεταναστών στην υγεία είναι ότι οι µετανάστες είναι σε πιο νεαρή ηλικία και µε πολύ µικρή συµµετοχή στην ηλικία Σελίδα 18 από 97

20 άνω των 65 ετών. Όσον αφορά στην εκπαίδευση, παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των παιδιών των µεταναστών κάτω των 14 ετών είναι περίπου 23% και αναλογικά µικρότερο από των ελλήνων, οι µετανάστες συγκριτικά δαπανούν λιγότερα χρήµατα. Κοινωνική Ασφάλιση στην ΕΕ και την Ελλάδα Ο ρόλος του Κράτους στην κοινωνική ασφάλιση 7 υπήρξε και παραµένει κεφαλαιώδους σηµασίας παρότι µετά από τα τέλη της δεκαετίας του 70 µέχρι σήµερα το Κοινωνικό Κράτος που αναπτύχθηκε µε διαφορετικές µορφές στα ευρωπαϊκά κράτη έχει περιέλθει σε κρίση και αµφισβητείται από νεοφιλελεύθερες και µη αντιλήψεις. Στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες χώρες της Νότιας Ευρώπης, το κράτος πρόνοιας δεν αναπτύχθηκε σε ανάλογο βαθµό µε τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Ferrera, 1996) και αναφέρεται ως µοντέλο υπολειµµατικής κάλυψης (Πετµεζίδου κα, 2004) µε στοιχεία από τα µοντέλα του Bismarck (κοινωνική ασφάλιση) και του Beveridge (υγεία) ( Ροµπόλης κα, 1995, Χλέτσος, 1998). Ανάλογα µε την οπτική γωνία που υιοθετείται στην κριτική για το Κράτος Πρόνοιας, τονίζεται ότι αυτό αποτελεί εµπόδιο στην οικονοµική ανάπτυξη, κοστίζει ενώ υπάρχει στενότητα πόρων, είναι αναποτελεσµατικό γιατί δεν µπόρεσε να επιλύσει το πρόβληµα της φτώχειας κλπ. Ως αποτέλεσµα και για την επίλυση της κρίσης, µε την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσµιοποίησης, προβάλλεται ως κυρίαρχη τάση η αντικατάσταση του κράτους από την αγορά. Ο περιορισµός της κρατικής δραστηριότητας στο ελάχιστο αποτελεί σήµερα ένα από τα στοιχεία του νέου αξιακού πλαισίου πολιτικής, περιορίζονται οι καθολικές παροχές του κράτους και αναπτύσσονται κυρίως υπολειµµατικές πολιτικές (Νικολόπουλος, 2006). Η κοινωνική ασφάλιση στην ΕΕ Η σύγχρονη συζήτηση για την κοινωνική ασφάλιση διαµορφώνεται από τις κοινωνικοπολιτικές και οικονοµικές συνθήκες ενώ η συζήτηση για το συνταξιοδοτικό και την υγεία εστιάζει σε µια σειρά ζητηµάτων τα οποία συνδέουν την κοινωνική ασφάλιση µε το δηµογραφικό, δηλαδή υπογεννητικότητα, γήρανση του πληθυσµού, αύξηση του πληθυσµού και µετανάστευση. Στην Ευρώπη των 25, ο συνολικός πληθυσµός είναι 455 εκατοµµύρια, περισσότερα από 70 εκατοµµύρια, ή το 20% του συνολικού πληθυσµού, είναι πάνω από 60 χρόνων ενώ το 30% είναι πάνω από 50 χρόνων(diamond, 2005). Ο αριθµός των υπηκόων εκτός ΕΕ υπολογίζεται στα 13,5 εκατοµµύρια ενώ η µετανάστευση έχει συµβάλλει θετικά στην συνολική αύξηση του πληθυσµού (Πίνακας 4). Πίνακας 4 Ρυθµός Μεταβολής του Πληθυσµού, ανά χίλιους κατοίκους Φυσική Αύξηση Καθαρή Συνολική αύξηση µετανάστευση Κοινωνική Ασφάλιση : κάλυψη των κινδύνων λόγω ασθένειας, γήρατος, ανεργίας, αναπηρίας, θανάτου. Κοινωνική Πρόνοια: προστασία ατόµων χωρίς επαρκείς πόρους. (Νικολόπουλος, 2006: 41) Σελίδα 19 από 97

21 2000 ΕΕ Βέλγιο ανία Γερµανία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Λουξεµβούργο Ολλανδία Αυστρία Πορτογαλία Φιλανδία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο Πηγή : Eurostat (2001). Statistics in focus (3-15/2001), Brussels. Το 2000 στη Λισσαβόνα, στη Σύνοδο Κορυφής, οι ηγέτες των κρατών µελών της ΕΕ αποφάσισαν ότι η καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού για να είναι αποτελεσµατική πρέπει να πραγµατοποιηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το 2000 στη Νίκαια και το 2001 στη Στοκχόλµη, τα κράτη µέλη αποφάσισαν οµόφωνα την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και δεσµεύτηκαν να προωθήσουν µια βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη και την απασχόληση για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής για το διάστηµα Με την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κοινωνική Προστασία-2003 αναγνωρίστηκε, µετά από την ανάλυση των εθνικών εκθέσεων των κρατών µελών, η σηµασία της κοινωνικής πολιτικής για την καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού και την εδραίωση της κοινωνικής συνοχής ενώ το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στο Λάακεν, το 2001 υιοθέτησε 18 κοινούς δείκτες για τους 4 τοµείς της κοινωνικής ενσωµάτωσης, τη φτώχεια, την απασχόληση, την εκπαίδευση και την υγεία. Τα ασφαλιστικά συστήµατα των περισσότερων κρατών µελών έχουν µεταβληθεί προς 3 κατευθύνσεις (Προβόπουλος κα, 2003): Ανασχεδιασµός δηµοσίων διανεµητικών συστηµάτων Ενίσχυση ρόλου των κεφαλοποιητικών επαγγελµατικών σχηµάτων Παροχή κινήτρων για εκούσια αποταµίευση σε προσωπικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασµούς. Σελίδα 20 από 97

22 Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα πρωτοεµφανίζεται µε το διάταγµα της 15 ης εκεµβρίου 1836 µε το οποίο συστήθηκε το Ναυτικό Αποµαχικό Ταµείο (ΝΑΤ), το οποίο άρχισε τη λειτουργία του το Μια σειρά άλλων ταµείων, όπως το ταµείο των δηµοσίων υπαλλήλων, των εργατών στα µεταλλεία, των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, κλπ. (Λιάκος, 1993, Υφαντόπουλος, 2002, Γ.Γ.Κ.Α. ), εµφανίστηκαν την ίδια εποχή. Η νοµοθετική απαρχή της ασφάλειας πραγµατοποιείται µε τον Νόµο 2868/1922 «Περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως των εργατών και ιδιωτικών υπαλλήλων» ο οποίος αποτελεί τη βάση για την ίδρυση κλαδικών ασφαλιστικών ταµείων. Το διάστηµα ψηφίζονται δύο σηµαντικοί νόµοι, 5733/1932 και 6298/1934, οι οποίοι προσφέρουν κάλυψη των µισθωτών για παροχή σύνταξης και παροχής προστασίας από την ασθένεια. Την ίδια περίοδο προωθήθηκαν επίσης νοµοθετικά µέτρα για την ίδρυση φορέων κύριας ασφάλισης, όπως του Ταµείου Ασφαλίσεως Εµπόρων (ΤΑΕ) και του Ταµείου Επαγγελµατιών και Βιοτεχνών (ΤΕΒΕ), που άρχισαν να λειτουργούν το Το διάστηµα καθιερώνεται η υποχρεωτική ασφάλιση όλων των µισθωτών στο Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ) και η ίδρυση της επικουρικής ασφάλισης. Το ΙΚΑ λειτούργησε το 1937, αλλά η χορήγηση παροχών ρυθµίστηκε το 1951 µε τον Αναγκαστικό Νόµο 1846/51, ο οποίος µε τις διαδοχικές του τροποποιήσεις συνθέτει και το ισχύον θεσµικό πλαίσιο του φορέα. Η επέκταση της ασφαλιστικής προστασίας του πληθυσµού εξασφαλίστηκε το 1961 µε την ίδρυση του Οργανισµού Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ), ο οποίος κάλυψε σχεδόν το σύνολο του αγροτικού πληθυσµού. Με το Νόµο 1305 του 1982 θεσπίζεται η κύρια ασφάλιση ως καθολική και υποχρεωτική σε όλη τη χώρα και το επόµενο έτος το ίδιο ισχύει για την επικουρική ασφάλιση (Νικολόπουλος, 2006, Γενική Γραµµατεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων) 8. Στην Ελλάδα, το 1998, οι δαπάνες για κοινωνική προστασία ήταν 24,5% του ΑΕΠ ενώ ο µέσος όρος της ΕΕ ήταν 27,7 (Καψάλης, 2004). Συνταξιοδοτικό Σύστηµα στην Ελλάδα Οι πλειονότητα των ασφαλιστικών φορέων του ελληνικού συνταξιοδοτικού συστήµατος εφαρµόζει ένα στατικά διανεµητικό σύστηµα, µε τις συνταξιοδοτικές παροχές να προέρχονται άµεσα από την απασχόληση και τις εισφορές των εργαζοµένων ενώ ένας πολύ µικρός αριθµός φορέων, π.χ. ο ΟΓΑ, ακολουθεί στις παροχές την καθολική κάλυψη του πληθυσµού (Νικολόπουλος, 2006: 193). Με βάση 9 τις εκτιµήσεις για τις συνταξιοδοτικές δαπάνες το διάστηµα 2000 ως 2050 στην Ελλάδα, αυτές υπολογίζονται σε 12, 6% το 2010 και σε 24,8% το Η αύξηση για το παραπάνω διάστηµα εκτιµάται στο 12, 2%, αν ο ρυθµός αύξησης των συντάξεων είναι 1% ετησίως σε πραγµατικές τιµές. Στα πλαίσια περιορισµού των δηµοσίων δαπανών, µια σειρά µεταρρυθµίσεων προσπαθούν να επιλύσουν τα προβλήµατα του ασφαλιστικού συστήµατος προς την κατεύθυνση της διαχείρισης του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος χωρίς ωστόσο να έχουν επέλθει ουσιαστικές διαρθρωτικές αλλαγές. 8 Για την περίοδο 1937 ως τη δεκαετία του 1980, Προβόπουλος, EPC working group on ageing populations. EPC/ECOFIN/655/01-EN final Σελίδα 21 από 97

23 Προϋποθέσεις για ασφάλιση και συνταξιοδότηση στο ΙΚΑ, ΤΕΒΕ και ΟΓΑ10 Το ΙΚΑ ασφαλίζει α. Εργαζόµενους που προσφέρουν εξαρτηµένη εργασία σε τρίτους (εργοδότες), β. Εργαζόµενους που προσφέρουν εξαρτηµένη εργασία στο εξωτερικό (εάν η επιχείρηση για λογαριασµό της οποίας εργάζονται εδρεύει στην Ελλάδα), γ. Εργαζόµενους που προσφέρουν προσωπική εργασία, µε σύµβαση εκµίσθωσης έργου, δ. Αλλοδαπούς εργαζόµενους και ε. Τα µέλη της οικογένειας των ασφαλισµένων. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες για χορήγηση σύνταξης γήρατος και για κάθε µία ισχύουν συγκεκριµένες προϋποθέσεις. Μερικές από τις κατηγορίες είναι πλήρης σύνταξη γήρατος, µειωµένη σύνταξη γήρατος, πλήρης σύνταξη γήρατος µε τις διατάξεις της 35ετίας, σύνταξη γήρατος µε τις διατάξεις των βαρέων, οικοδόµων, σε µητέρες µε ανήλικα παιδιά κλπ. Για πλήρη σύνταξη γήρατος αυτές είναι για άνδρες 65 ετών και γυναίκες 60 ετών να έχουν ηµέρες ασφάλισης ενώ για άνδρες 62 ετών και γυναίκες 57 ετών, ηµέρες ασφάλισης. Ο ΟΓΑ είναι ο ασφαλιστικός φορέας κυρίως για τους αγρότες, αλιείς και για κάποιες άλλες κατηγορίες εργαζοµένων. Οι παροχές περιλαµβάνουν µεταξύ άλλων σύνταξη και περίθαλψη και οι βασικές προϋποθέσεις για σύνταξη αποτελεί η συµπλήρωση του 65ου έτους της ηλικίας και η χρονική περίοδος ασφάλισης στον φορέα για 25 τουλάχιστον χρόνια µετά τη συµπλήρωση του 21ου έτους της ηλικίας (Σχετική Νοµοθεσία Ν. 4169/61, Ν..4575/66, Ν /73, Ν. 1140/81). Το ΤΕΒΕ - OAEE είναι το ασφαλιστικό ταµείο για τους επαγγελµατίες και βιοτέχνες. Αφορά στη σύνταξη και την περίθαλψη και οι όροι για συνταξιοδότηση είναι για την πλήρη σύνταξη, 15 χρόνια ασφάλισης και ηλικία 65 ετών και για µειωµένη σύνταξη κατά το 1/200 της πλήρους µε 15 χρόνια και ηλικία 60 ετών. Από τα 15 χρόνια ασφάλισης τα 2,5 χρόνια την τελευταία πενταετία πριν από την υποβολή της αίτησης. Νοµοθεσία για το ασφαλιστικό µετά από το 1990 Οι πιο σηµαντικοί νόµοι για το ασφαλιστικό, µετά από το 1990 µπορούν να συνοψιστούν στους παρακάτω: ΝΟΜΟΣ 1902, 17/10/1990. Ρύθµιση συνταξιοδοτικών και άλλων συναφών θεµάτων. Ρυθµίζει θέµατα σχετικά µε την ηλικία συνταξιοδότησης και το ποσό σύνταξης των δηµοσίων υπαλλήλων και των υπαγοµένων στην ασφάλιση του ΙΚΑ καθώς και θέµατα σχετικά µε την ηλικία συνταξιοδότησης και τις ασφαλιστικές εισφορές των υπαλλήλων των ειδικών ταµείων. Τέλος ρυθµίζει ζητήµατα διαδοχικής ασφάλισης. ΝΟΜΟΣ 1976, 4/12/1991: Αντικατάσταση και συµπλήρωση διατάξεων της συνταξιοδοτικής νοµοθεσίας, µεταρρύθµιση του συνταξιοδοτικού καθεστώτος των αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και άλλες διατάξεις. Ρυθµίζει θέµατα σχετικά µε την ηλικία συνταξιοδότησης των δηµοσίων υπαλλήλων Σελίδα 22 από 97

24 και το ποσό σύνταξης των υπαλλήλων των ειδικών ταµείων. Επανακαθορίζει τον υπολογισµό του συντάξιµου µισθού στο ΙΚΑ και ρυθµίζει επιµέρους θέµατα λοιπών ταµείων: (Τ.Σ.ΑΥ., Νοµικών, ΤΑΕ, ΤΑΕΚ Αυτοτελώς Απασχολούµενων ΙΚΑ, ΟΓΑ) ΝΟΜΟΣ 2084, 7/10/1992. Αναµόρφωση Κοινωνικής Ασφάλισης και άλλες διατάξεις. Θέτει τους εισερχόµενους για πρώτη φορά στην Κοινωνική Ασφάλιση από 1/1/1993 κάτω από κοινό καθεστώς προϋποθέσεων συνταξιοδότησης, υπολογισµού ποσού σύνταξης, ασφαλιστικών εισφορών. Ρυθµίζει συνταξιοδοτικά θέµατα των µέχρι 31/12/1992 εισερχοµένων για πρώτη φορά στην Κοινωνική Ασφάλιση ασφαλισµένων. Τέλος συστήνει Εθνικό Συµβούλιο Κοινωνικής Ασφάλισης και ρυθµίζει θέµατα σχετικά µε την ένταξη και συγχώνευση φορέων κοινωνικής ασφάλισης. ΝΟΜΟΣ 2676, 5/1/1999. Οργανωτική και λειτουργική αναδιάρθρωση των φορέων κοινωνικής ασφάλισης και άλλες διατάξεις. Συνίσταται Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου µε την επωνυµία Οργανισµός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελµατιών (και καταργούνται αντίστοιχα τα ταµεία Τ.Α.Ε., Τ.Ε.Β.Ε., Τ.Σ.Α.). Συνίσταται Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου µε την επωνυµία Ταµείο Επικουρικής Ασφάλισης ηµοσίων Υπαλλήλων (και καταργούνται αντίστοιχα τα ταµεία Αρωγής των ηµοσίων Υπαλλήλων). Συγχωνεύονται Κλάδοι Σύνταξης Επικουρικών Ταµείων και καταργούνται τα ταµεία Υπαλλήλων Αγροφυλακής και Προνοίας ικηγόρων Επαρχιών. Ρυθµίζονται θέµατα σχετικά µε τις επενδύσεις Ασφαλιστικών Οργανισµών και σχετικά µε την απασχόληση των συνταξιούχων. Ορίζονται οι προϋποθέσεις απονοµής σύνταξης αιτία θανάτου στους δικαιοδόχους. ΝΟΜΟΣ 3029, 11/7/2002. Μεταρρύθµιση Συστήµατος Κοινωνικής Ασφάλισης Αλλάζει τον τρόπο υπολογισµού σύνταξης και ρυθµίζει θέµατα προϋποθέσεων συνταξιοδότησης των εισερχοµένων για πρώτη φορά στην Κοινωνική Ασφάλιση µέχρι 31/12/1992. Ρυθµίζει συνταξιοδοτικά θέµατα για τους εισερχόµενους για πρώτη φορά στην Κοινωνική Ασφάλιση µετά την 1/1/1993 ασφαλισµένους του ΙΚΑ και των Ειδικών Ταµείων. Συνίσταται Νοµικό Πρόσωπο ηµοσίου ικαίου µε την επωνυµία Ενιαίο Ταµείο Επικουρικής Ασφάλισης Μισθωτών (καταργείται αντίστοιχα το ΙΚΑ-ΤΕΑΜ). Τα Ταµεία Επαγγελµατικής Ασφάλισης, τα οποία είναι µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα συνίστανται Νοµικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ικαίου. ΝΟΜΟΣ 3232, 12/2/2004. Ρυθµίζει θέµατα διαδοχικής Ασφάλισης και συνταξιοδοτικά θέµατα µισθωτών και αυτοαπασχολούµενων. ΝΟΜΟΣ 3385, 19/8/2005. Ρυθµίζει θέµατα απονοµής σύνταξης αιτία θανάτου στους δικαιοδόχους. Ειδικότερα, αντικαθιστά το αντίστοιχο άρθρο του νόµου 2676/1999 περί των προϋποθέσεων απονοµής σύνταξης στον επιβιώσαντα σύζυγο. Τέλος το άρθρο 5 του Συντάγµατος προβλέπει ότι «όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο» και ότι ο «καθένας έχει δικαίωµα στην προστασία της υγείας και της γενετικής του ταυτότητας».το άρθρο 71 του Νόµου 3386/2005 προβλέπει ότι Σελίδα 23 από 97

25 ιµερείς συµβάσεις για την κοινωνική ασφάλιση έχει συνάψει η Ελλάδα στα πλαίσια της Συνεργασίας των χωρών στη Μεσόγειο µε την Αίγυπτο, τη Λιβύη και τη Συρία (ΟΚΕ, 2003). Σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα της Alpha Bank (Καθηµερινή, ), οι µετανάστες έχουν συµβάλλει θετικά στο σύστηµα των κοινωνικών ασφαλίσεων στην Ελλάδα, το χρονικό διάστηµα και ίσως έχουν αλλάξει τις δηµογραφικές προοπτικές για τα επόµενα χρόνια. Αυτή η θετική συµβολή θα συνεχιστεί για τα επόµενα χρόνια; Έπαιξε ρόλο το καθεστώς των µεταναστών και η συχνή µετάβαση από το επίσηµο καθεστώς στο ανεπίσηµο; πόσα συχνά πρέπει να είναι τα προγράµµατα νοµιµοποίησης; Θα συνεχίσει η θετική συµβολή και για πόσο χρονικό διάστηµα; Πηγές δεδοµένων Οι φορείς των δεδοµένων από τους οποίους µπορούµε να αντλήσουµε πληροφορίες για τους µετανάστες και τις µετανάστριες στην Ελλάδα, όπως π.χ. για τον αριθµό τους, τις χώρες προέλευσης, την ηλικία, τα χρόνια παραµονής τους, κλπ είναι κρατικοί µε κυριότερους, την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και το Υπουργείο Εσωτερικών. Μια άλλη σηµαντική πηγή για την ασφάλιση των µεταναστών και µεταναστριών είναι., όπως είναι φυσικό, τα ασφαλιστικά ταµεία και κυρίως το ΙΚΑ. Πολλές φορές, η συγκέντρωση των στοιχείων παρουσιάζει προβλήµατα γιατί υπάρχουν οικονοµικοί ή άλλοι περιορισµοί στην πρόσβαση στα στοιχεία καθώς και προβλήµατα συλλογής και επεξεργασίας που αντιµετωπίζουν οι ίδιοι οι φορείς. Μια επιπρόσθετη δυσκολία στη µελέτη της µετανάστευσης και της ασφάλισης αποτελεί το γεγονός ότι ο αριθµός των µεταναστών αφορά αυτούς µε το νόµιµο καθεστώς διαµονής και δεν είναι δυνατό να συµπεριλάβει τον αριθµό των µεταναστών που διαµένουν στην χώρα µε παράνοµο καθεστώς. Μια ακόµα δυσκολία σχετίζεται µε την αναντιστοιχία του αριθµού των µεταναστών και µεταναστριών σε παραγωγική ηλικία και εργάζονται που διαµένουν στην Ελλάδα µε τον αριθµό των ασφαλισµένων µεταναστών ή των µεταναστών. Στοιχεία των ασφαλιστικών φορέων Τα στοιχεία για τους ασφαλισµένους ΙΚΑ 11 για το έτος 2005 (Παράρτηµα 6) και αφορούν στις κοινές επιχειρήσεις και τα οικοδοµοτεχνικά έργα, το µεγαλύτερο µέρος σε αριθµό ασφαλισµένων και σε αριθµό άµεσα ασφαλισµένων µε δικαίωµα περίθαλψης αναλογεί σε έλληνες, µε και άτοµα αντίστοιχα. Οι αλλοδαποί και για τις δύο κατηγορίες αποτελούν το 14% περίπου, µε ασφαλισµένους και ασφαλισµένους µε δικαίωµα περίθαλψης. 11 Τα στοιχεία προέρχονται από το ΙΚΑ και είναι δηµοσιευµένα στην ιστοσελίδα του ιδρύµατος. Σελίδα 24 από 97

26 Τα στοιχεία των ασφαλισµένων για την υπηκοότητα δείχνουν ότι ενώ η µέση απασχόληση και το µέσο ηµεροµίσθιο είναι µεγαλύτερα για τους Έλληνες, η µέση εισφορά είναι µεγαλύτερη για τους αλλοδαπούς, ποσοστό µεγαλύτερο (54,9%) και από το σύνολο. Το µεγαλύτερο ποσοστό των κοινών επιχειρήσεων σηµειώνεται στους άνδρες µε 53% έναντι 47% των γυναικών ενώ οι αλλοδαποί έχουν πολύ µικρότερη συµµετοχή σε σχέση µε τους Έλληνες. Για τις κοινές επιχειρήσεις το µέσο ηµεροµίσθιο είναι χαµηλότερο για τους αλλοδαπούς, ενώ οι µέσες εισφορές υψηλότερες σε σχέση µε τους Έλληνες. Στα οικοδοµοτεχνικά έργα οι αλλοδαποί σηµειώνουν ποσοστό 38%, ενώ τα περισσότερα από αυτά, για τους Έλληνες και για τους αλλοδαπούς, παρατηρούνται στους άνδρες µε ποσοστά πολύ µεγαλύτερα από τις γυναίκες. Στα έργα αυτά, παρατηρούνται µεγάλες τιµές στη µέση απασχόληση, το µέσο ηµεροµίσθιο και τη µέση εισφορά και για τις δύο κατηγορίες. Ωστόσο το µέσο ηµεροµίσθιο εξακολουθεί να είναι χαµηλότερο για τους αλλοδαπούς. Η µέση εισφορά είναι ίση και για τα δύο φύλα (84,7%) ενώ το µέσο ηµεροµίσθιο και η µέση απασχόληση είναι µεγαλύτερα στους άνδρες. Όσον αφορά την υπηκοότητα των αλλοδαπών ασφαλισµένων σε κοινές επιχειρήσεις παρατηρείται για τους άνδρες πως οι µισοί είναι Αλβανοί και ακολουθούν οι Πακιστανοί µε 9%, οι Ρώσοι µε 7%, οι Βούλγαροι µε 5% ενώ οι άλλες εθνικότητες εµφανίζονται µε µικρότερα ποσοστά. Για τις γυναίκες µειώνεται το ποσοστό της Αλβανίας και αυξάνονται τα ποσοστά για τη Ρωσία τη Βουλγαρία και τη Ρουµανία. Στο σύνολο των αλλοδαπών ασφαλισµένων για τις κοινές επιχειρήσεις υπερέχει η Αλβανία µε 43% και ακολουθούν η Ρωσία και η Βουλγαρία. Για το σύνολο των αλλοδαπών ασφαλισµένων στα οικοδοµοτεχνικά έργα η πλειονότητα είναι Αλβανοί. Για το σύνολο των κατηγοριών κοινές επιχειρήσεις και οικοδοµοτεχνικά έργα η πλειονότητα των αλλοδαπών ασφαλισµένων είναι Αλβανοί (52%) και ακολουθούν οι Ρώσοι, οι Βούλγαροι, οι Πακιστανοί και οι Ρουµάνοι. Πολύ µικρά ποσοστά σηµειώνουν η Ινδία, η Πολωνία, το Μπαγκλαντές, η Ουκρανία, η Γεωργία και η Μ. Βρετανία (Σχήµα 5). Σελίδα 25 από 97

27 Σχήµα 5 ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ & ΟΙΚΟ ΟΜΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ / ENTERPRISES & CONSTRUCTIONS ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟ ΑΠΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ / FOREIGNER ISURED INDIVIDUALS ΠΟΛΩΝΙA - POLAND 2% ΓΕΩΡΓΙΑ - GEORGIA 1% ΟΥΚΡΑΝIA - UKRAINE 1% M. ΒΡΕΤΑΝΙA - UNITED KINGDOM 1% ΛΟΙΠΕΣ - OTHER 12% ΜΠΑΝΓΚΛΑΝΤΕΣ - BANGLADESH 1% ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ - PHILIPPINES 1% ΙΝ ΙA - INDIA 2% ΡΟΥΜΑNIA - ROMANIA 5% ΑΛΒΑΝIA - ALBANIA 52% ΠΑΚΙΣΤΑΝ - PAKISTAN 4% ΒΟΥΛΓΑΡΙA - BULGARIA 7% ΡΩΣΙA - RUSSIA 11% Για τις κοινές επιχειρήσεις τα στοιχεία της απασχόλησης Ελλήνων και αλλοδαπών, όσο αφορά τον αριθµό των ασφαλισµένων διαπιστώνεται ότι για πάνω από 230 ηµέρες εργασίας, περισσότεροι είναι οι άνδρες, ενώ για λιγότερες ηµέρες περισσότερες είναι οι γυναίκες. Οι άνδρες εργάζονται περισσότερες ηµέρες συνολικά το χρόνο. Επίσης οι αποδοχές των ανδρών είναι υψηλότερες, όπως και το σύνολο των εισφορών τους ανεξάρτητα από τις ηµέρες εργασίας. Οι µεγαλύτερες συχνότητες παρουσιάζονται για τις παραπάνω µεταβλητές, όταν αναφερόµαστε σε εργασία πάνω από 290 ηµέρες το χρόνο. Οι περισσότεροι αλλοδαποί υπήκοοι είναι άνδρες, που υπερισχύουν σε αριθµό ασφαλισµένων, έχουν µεγαλύτερο αριθµό ηµερών εργασίας και υψηλότερες εισφορές από τις γυναίκες. Οι αποδοχές τους είναι µεγαλύτερες όταν αναφερόµαστε σε έως και τις 89 ηµέρες εργασίας και έπειτα για διαστήµατα µεγαλύτερα των 170 ηµερών εργασίας. Στο ενδιάµεσο διάστηµα οι γυναίκες παίρνουν υψηλότερες αποδοχές. Στα οικοδοµοτεχνικά έργα τα στοιχεία για την απασχόληση των Ελλήνων και των αλλοδαπών µας δείχνουν ότι οι άνδρες ασφαλισµένοι είναι πολλοί περισσότεροι από τις γυναίκες, εργάζονται περισσότερες ηµέρες συνολικά, έχουν υψηλότερες αποδοχές και έχουν µεγαλύτερες εισφορές. Τα ίδια Σελίδα 26 από 97

28 συµπεράσµατα εξάγονται και για τους Έλληνες και τους αλλοδαπούς υπηκόους. Οι γυναίκες ασφαλισµένες στα οικονοµοτεχνικά έργα είναι γενικά ολιγάριθµες. Τα στοιχεία των ασφαλισµένων αλλοδαπών ως προς την υπηκοότητα για τις κοινές επιχειρήσεις µας δείχνουν ότι για το σύνολο των ηµερών εργασίας, το σύνολο των αποδοχών και το σύνολο των εισφορών, οι τιµές µας δείχνουν την εξής σειρά εθνικοτήτων: Αλβανοί, Ρώσοι, Βούλγαροι, Πακιστανοί, Ρουµάνοι, Ινδοί, Φιλιππινέζοι και έπονται οι υπόλοιπες εθνικότητες. Συνήθως οι άνδρες ασφαλισµένοι είναι περισσότεροι από τις γυναίκες, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις χωρών όπως η Ρωσία, η Βουλγαρία, οι Φιλιππίνες, η Ουκρανία, η Γεωργία, η Πολωνία, η Μ. Βρετανία, η Μολδαβία και η Αρµενία, όπου οι γυναίκες είναι περισσότερες. Για τις ίδιες περίπου χώρες οι γυναίκες εργάζονται περισσότερες ηµέρες, έχουν υψηλότερες αποδοχές και µεγαλύτερες εισφορές. Τα στοιχεία των ασφαλισµένων ως προς την υπηκοότητα για τα οικοδοµοτεχνικά έργα δείχνουν ότι για όλες τις εθνικότητες οι περισσότεροι είναι οι άνδρες ασφαλισµένοι ενώ δεν υπάρχουν γυναίκες ασφαλισµένες από το Μπαγκλαντές, τη Νιγηρία, τη Γαλλία και την Κίνα. Επίσης, οι άνδρες εργάζονται πολύ περισσότερες µέρες από τις γυναίκες, έχουν υψηλότερες αποδοχές όπως και εισφορές. Τα στοιχεία απασχόλησης για τους αλλοδαπούς δείχνουν ότι στις περισσότερες οικονοµικές δραστηριότητες υπερισχύουν οι άνδρες αλλά υπάρχουν και κάποιες στις οποίες οι γυναίκες σηµειώνουν µεγαλύτερο αριθµό. Αυτές είναι τα ξενοδοχεία και εστιατόρια, οι υπηρεσίες σχετικά µε τις ασφαλίσεις και τα συνταξιοδοτικά ταµεία, οι δραστηριότητες µε ενδιάµεσους χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς, οι δραστηριότητες σχετικά µε την ακίνητη περιουσία, η δηµόσια διοίκηση, οι δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών, τα ιδιωτικά νοικοκυριά µε οικιακό προσωπικό και οι ετερόδικοι οργανισµοί και όργανα. Η µεγαλύτερη συχνότητα για τους αλλοδαπούς εµφανίζεται σε δραστηριότητες όπως τα ξενοδοχεία και εστιατόρια, το χονδρικό εµπόριο, το λιανικό εµπόριο, οι κατασκευές και τα ιδιωτικά νοικοκυριά µε οικιακό προσωπικό. Στο σύνολο των απασχολουµένων ως προς την οικονοµική δραστηριότητα, οι οικονοµικές δραστηριότητες µε τις µεγαλύτερες συχνότητες είναι το χονδρικό εµπόριο µε προµήθεια, το λιανικό εµπόριο εκτός των αυτοκινήτων, οι κατασκευές, η βιοµηχανία τροφίµων και ποτών, τα ξενοδοχεία και εστιατόρια, η εκπαίδευση, η υγεία και την κοινωνική µέριµνα και άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες. Στον παρακάτω πίνακα εµφανίζονται οι ασφαλισµένοι αλλοδαποί για το ΤΕΒΕ και τον ΟΓΑ για το 2004, σύµφωνα µε έρευνα του ΙΜΕΠΟ. ιαπιστώνεται, όπως ήταν αναµενόµενο ότι η συντριπτική πλειονότητα των µεταναστών είναι ασφαλισµένοι στο ΙΚΑ ενώ ο µικρότερος αριθµός ασφαλισµένων αλλοδαπών είναι στο ΤΕΒΕ. Σύµφωνα µε την παραπάνω έρευνα σχεδόν το 90% των µεταναστών στο ΤΕΒΕ ασφαλίστηκαν µε το Νόµο 2910 του Επίσης παρατηρείται ότι ο αριθµός των ασφαλισµένων αλλοδαπών στον ΟΓΑ είναι µικρός ενώ η πλειονότητα των ασφαλισµένων είναι άντρες. Σελίδα 27 από 97

29 Ασφαλισµένοι αλλοδαποί στο ΤΕΒΕ & ΟΓΑ για το 2004 ΤΕΒΕ ΟΓΑ Σύνολο Άντρες Γυναίκες Πηγή: ΙΜΕΠΟ, 2006 Σελίδα 28 από 97

30 ΜΕΡΟΣ Β Αναλογιστική Μελέτη Αναλογιστική Αποτίµηση Σκοπός της Εργασίας Η παρούσα µελέτη αφορά στην διερεύνηση της σχέσης ασφαλισµένων συνταξιούχων των οικονοµικών µεταναστών σε κάθε ασφαλιστικό φορέα που εντάσσονται βάσει της εργασίας τους. Στόχος είναι να διαπιστωθεί πως και κατά πόσο συµβάλλουν στη λειτουργία των ασφαλιστικών φορέων. Ειδικότερα, εξετάζεται η µεταβλητότητα των µελλοντικών εισφορών και µελλοντικών (ασφαλιστικών) παροχών που προκαλείται από την είσοδό τους στην ασφαλιστική αγορά εργασίας. Έµφαση δίνεται στις διαφορετικές τιµές του κόστους εισφορών και στα ασφαλιστικά δικαιώµατα, τα οποία προκύπτουν από τους όρους συνταξιοδότησης και τις παροχές του εκάστοτε φορέα. Η προσέγγιση αυτή, οδηγεί στον προβληµατισµό του πως θα επαναπροσδιοριστεί η αναλογία ασφαλισµένων / συνταξιούχων στους φορείς της κοινωνικής ασφάλισης και κατά συνέπεια η αναλογία εισφορών / παροχών. Ηµεροµηνία αποτίµησης είναι η 31 εκεµβρίου Στοιχεία της Αναλογιστικής Μελέτης Με την διαµεσολάβηση του Ι.Μ.Ε.Π.Ο. µας διατέθηκαν τα αποτελέσµατα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών (Ε.Ο.Π.) του από την Ε.Σ.Υ.Ε., στα οποία περιέχονταν στοιχεία σχετικά µε την σύνθεση και το επίπεδο διαβίωσης από νοικοκυριά και συνολικό αριθµό ατόµων Τα 434 αναφέρονταν σε νοικοκυριά αλλοδαπών µε συνολικό αριθµό ατόµων Για την αναλογιστική µελέτη χρησιµοποιήσαµε τα παρακάτω στοιχεία: Φύλο, Έτος γέννησης, Υπηκοότητα, Ασφάλεια Υγείας, ιανυκτέρευση σε ηµόσιο Νοσοκοµείο, Τρόπος ασφάλισης, Οργανισµός ασφάλισης, Επάγγελµα, Εισόδηµα. Σηµειώνεται ότι από το σύνολο των αλλοδαπών θεωρήσαµε ως εργαζόµενους εκείνους που βρίσκονται στο ηλικιακό διάστηµα από 15 έως 60 ετών. Η σύνθεση των αλλοδαπών ως προς την χώρα προέλευσης, την ηλικία, τον µισθό, τον ασφαλιστικό φορέα στον οποίο εντάσσονται, η οποία προκύπτει µέσα από τα αρχεία που λάβαµε παρατίθεται στο Παράρτηµα 1. Όπως αναλυτικά παρουσιάζεται, η κατεξοχήν χώρα προέλευσης των µεταναστών και µεταναστριών είναι η Αλβανία (ποσοστό 64% επί του συνόλου). εύτερη σε ποσοστό είναι η Βουλγαρία µε σηµαντικά µεγάλη διαφορά (ποσοστό 5,48% επί του συνόλου) και ακολουθούν µε ποσοστά 3,86% και 3,24% αντίστοιχα η Ρουµανία και η Ρωσία. Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης Τα Ταµεία στα οποία εντάσσονται οι ασφαλισµένοι αλλοδαποί είναι το ΙΚΑ, το ηµόσιο, ο ΟΓΑ και το ΤΕΒΕ και συνεπώς καλύπτουν σηµαντικούς φορείς της Κοινωνικής Ασφάλισης. Πρέπει να Σελίδα 29 από 97

31 διευκρινισθεί, όµως, ότι οι έρευνες του ΕΟΠ αναφέρονται σε αλλοδαπούς από όλες τις χώρες και όχι µόνον σε αλλοδαπούς τρίτων χωρών, δηλαδή εκτός ΕΕ, και ότι οι ασφαλισµένοι που εργάζονται στο ηµόσιο είναι προφανώς σύζυγοι Ελλήνων που έχουν αποκτήσει ελληνική υπηκοότητα. Αναλογιστική Αποτίµηση Η αναλογιστική αποτίµηση, αφορά στην εκτίµηση των σωρευµένων υποχρεώσεων όπως αυτές έχουν διαµορφωθεί µέχρι την ηµεροµηνία της αποτίµησης, των αναµενόµενων µελλοντικών εισφορών και των αναµενόµενων µελλοντικών παροχών. Ως αναµενόµενες µελλοντικές εισφορές ορίζεται το σύνολο των εισφορών που αναµένεται να αποδώσει ο ασφαλισµένος στην διάρκεια της εργασιακής του ζωής και ως αναµενόµενες µελλοντικές παροχές εννοείται το σύνολο των αποδοχών που αναµένεται να λάβει ο ασφαλισµένος από την πολιτεία κατά την αποχώρησή του από την εργασία ως συνταξιοδοτούµενος ή η οικογένεια αυτού σε περίπτωση που αποβιώσει. Ως υποχρεώσεις ορίζουµε τις αποδιδόµενες παροχές στον ασφαλισµένο κατά την ηµεροµηνία εξόδου αυτού από τον φορέα Ασφάλισης. Οι υποχρεώσεις αφορούν τους φέροντες την ευθύνη της απόδοσης των παροχών. Λόγω της πρόσφατης ένταξης των µεταναστών και των µεταναστριών στην κοινωνική ασφάλιση, η οποία πραγµατοποιήθηκε για την πλειοψηφία των µεταναστών µετά το 1998 ή το 2001, επικεντρώνουµε την προσοχή µας στις αναµενόµενες µελλοντικά αποδιδόµενες παροχές και καταβαλλόµενες εισφορές (Χρηµατορροές), εξετάζοντας τον λόγο αυτών διαχρονικά. Για τον υπολογισµό των αναλογιστικών µεγεθών θεωρήσαµε αρχικά την υπάρχουσα οµάδα µεταναστών ως κλειστή. εν «επιτρέπουµε» δηλαδή την είσοδο νέων εργαζοµένων προς αντικατάσταση των απερχοµένων λόγω συνταξιοδότησης. Και αυτό προκειµένου να διερευνηθεί ξεχωριστά η επίδραση στην ασφάλιση των οικονοµικών µεταναστών που βρίσκονται σήµερα στη χώρα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, υποθέτουµε ότι η οµάδα θα ανανεώνεται ετησίως από µελλοντικούς νεοεισερχόµενους για να καλυφθεί στο 100% ο αριθµός των κατ έτος µελλοντικών συνταξιούχων. Στόχος είναι να διερευνηθεί κατά πόσον η ανανέωση των σηµερινών εργαζοµένων «ισορροπεί» την αναλογία παροχών / εισφορών. Όταν δηλαδή θα αυξάνεται το ποσό των αναµενόµενων παροχών λόγω θεµελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώµατος από τους ήδη υπάρχοντες εργαζόµενους, κατά πόσον η αύξηση των αναµενόµενων εισφορών από τους νεοεισερχόµενους θα συγκρατεί την αναλογία αυτή σε ικανοποιητικό επίπεδο. Aποτελέσµατα Παρακάτω παραθέτουµε τις αναµενόµενες χρηµατορροές εισφορών / παροχών για τα επόµενα 21 έτη και για τις δύο οµάδες των µεταναστών. Για την επιλογή του αριθµού των ετών λάβαµε υπόψη τον χρόνο κατά τον οποίο κάποια από τα άτοµα της οµάδας των µεταναστών που εξετάζουµε αρχίζουν να θεµελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωµα. Ειδικότερα, µετά το 2022, οπότε και συµπληρώνεται 15ετία Σελίδα 30 από 97

32 εργασιακού βίου για όσους ταυτόχρονα συµπληρώνουν την ηλικία των 65 ετών 12. Αποτυπώνεται δηλαδή η τάση του λόγου που εξετάζουµε τόσο πριν όσο και µετά από την απόκτηση ώριµου ασφαλιστικού δικαιώµατος. Με άλλα λόγια τόσο για το διάστηµα κατά το οποίο δεν αξιώνεται συνταξιοδοτική παροχή όσο και για το διάστηµα µετά από το οποίο η αποχώρηση από την ασφαλιστική εργασία συνεπάγεται την απόδοση παροχής. Κλειστή Οµάδα Κύρια Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών/Αν Εισφορές ,04% ,13% ,22% ,32% ,42% ,68% ,11% ,75% ,72% ,22% ,55% ,43% ,60% ,91% ,23% ,21% ,02% ,25% ,84% ,38% ,84% ,14% Επικουρική Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Αναµενόµενες Ποσοστό 12 Ελάχιστος χρόνος για την θεµελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώµατος είναι η 15ετία. Η σύνταξη αποδίδεται εφόσον ο ασφαλισµένος έχει συµπληρώσει το 65ο έτος της ηλικίας του. Σελίδα 31 από 97

33 Παροχές Εισφορές Αν Παροχών / Αν Εισφορές ,12% ,37% ,66% ,97% ,32% ,71% ,90% ,11% ,92% ,21% ,34% ,91% ,60% ,73% ,35% ,60% ,15% ,26% ,15% ,98% ,86% ,99% Παρατηρήσεις Από τα αποτελέσµατα που παρατίθενται στους παραπάνω πίνακες, γίνεται φανερό πως όταν οι µετανάστες αρχίζουν να θεµελιώνουν συνταξιοδοτικά δικαιώµατα ο λόγος παροχών / εισφορών αυξάνει σηµαντικά, τόσο στην κύρια όσο και στην επικουρική σύνταξη. Η αυξητική αυτή τάση δεν φαίνεται να σταθεροποιείται σε κάποιο χρόνο, γεγονός που µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι στο µέλλον, και πιο συγκεκριµένα µετά την πάροδο 20ετίας, οι αναµενόµενες παροχές είναι απολύτως πιθανόν να υπερβούν τα αντίστοιχα αναµενόµενα ποσά εισφορών. Αυτό σηµαίνει ότι ενώ για τα επόµενα τουλάχιστον 20 χρόνια, οι µετανάστες και οι µετανάστριες θα «τροφοδοτούν» µε τις εισφορές τους τα ταµεία χωρίς να «αξιώνουν» αντίστοιχο επίπεδο παροχών, όταν θα αρχίσουν να αποκτούν ώριµα ασφαλιστικά δικαιώµατα, οι εκτιµούµενες εισφορές τους φαίνεται ότι δεν θα επαρκούν για να καλύψουν τις παροχές που ενδέχεται να δικαιωθούν στην συνταξιοδότηση. Σελίδα 32 από 97

34 Ανανεώσιµη Οµάδα Κύρια Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,04% ,12% ,20% ,29% ,38% ,63% ,92% ,42% ,31% ,67% ,88% ,59% ,55% ,64% ,64% ,76% ,70% ,09% ,61% ,04% ,85% ,78% Επικουρική Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,11% ,34% ,60% ,89% ,21% Σελίδα 33 από 97

35 ,56% ,64% ,73% ,46% ,63% ,65% ,07% ,59% ,50% ,85% ,34% ,03% ,29% ,19% ,99% ,30% ,08% Παρατηρήσεις Τα αποτελέσµατα όταν η οµάδα ανανεώνεται δείχνουν ότι η επίδραση των µελλοντικά εισερχοµένων δεν είναι ιδιαίτερα σηµαντική. Και αυτό διότι δεν διαφοροποιείται η αναµενόµενη αναλογία παροχών /εισφορών σε βαθµό που να καθυστερεί σηµαντικά η αυξητική της τάση. ιαπιστώνουµε δηλαδή ότι κάτω από το πλέον ευνοϊκό σενάριο σύµφωνα προς το οποίο η αναπλήρωση των συνταξιούχων από νέους εργαζόµενους γίνεται στο 100% µετά από πάροδο εικοσαετίας οι αναµενόµενες παροχές τείνουν να φθάσουν και να ξεπεράσουν ίσως τις αναµενόµενες εισφορές. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι: Το 2022, τον χρόνο δηλαδή που κάποιοι µετανάστες της εξεταζόµενης (κλειστής) οµάδας θεµελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωµα, στην κύρια σύνταξη, ο λόγος αναµενόµενες παροχές / αναµενόµενες εισφορές για την κλειστή οµάδα είναι 23,21% ενώ για την ανανεώσιµη 20,76%. ιαφορά χαµηλότερη του 2,5%. Το 2027, τον χρόνο δηλαδή που αρκετοί µετανάστες της εξεταζόµενης (κλειστής) οµάδας θεµελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωµα, στην κύρια σύνταξη, ο λόγος αναµενόµενες παροχές / αναµενόµενες εισφορές για την κλειστή οµάδα είναι 61,84% ενώ για την ανανεώσιµη 53,85%. ιαφορά της τάξεως του 8%. Στο παρακάτω διάγραµµα παρουσιάζουµε τον λόγο των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές για την κύρια σύνταξη, όπως αυτός διαµορφώνεται κάτω από την κλειστή και κάτω από την ανανεώσιµη οµάδα αντίστοιχα. Η διαφορά του λόγου που εξετάζουµε το 2022 είναι στο 2,5% (ο λόγος της κλειστής οµάδας είναι µεγαλύτερος) και στη συνέχεια αυξάνει ετησίως γύρω στο 1% και έως το πολύ 1,65% (το 2027). Σελίδα 34 από 97

36 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Ποσοστό Αν Παροχών / Aν Εισφορές (κλειστή οµάδα) Ποσοστό Αν Παροχών / Aν Εισφορές (ανανεώσιµη οµάδα) Αποτελέσµατα βάσει ποσού εισοδήµατος Από τα στοιχεία του ΕΟΠ διαπιστώσαµε ότι το µηνιαίο εισόδηµα των µεταναστών κυµαίνεται µεταξύ 500 και 7000 (περίπου) 13. Με βάση το εισόδηµά τους θα µπορούσαµε να τους εντάξουµε σε 4 διαφορετικές οµάδες: Σε αυτούς που αµείβονται µέχρι 1.000, από έως 2.000, από έως και πέραν των 3000 (Παράρτηµα 1). εδοµένου ότι οι αποδοχές αποτελούν την βάση για τον υπολογισµό τόσο των αναµενόµενων εισφορών όσο και των αναµενόµενων παροχών, εξετάζουµε τον λόγο εισφορών / παροχών για τα επόµενα 21 έτη, ανά κατηγορία µηνιαίων αποδοχών. ηλαδή για όσους λαµβάνουν µηνιαίες αποδοχές έως 1.000, από έως 2.000, από έως και πέραν των Κύρια Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές έως 1000 Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,08% ,25% ,42% ,61% ,77% ,21% ,11% ,83% ,93% ,78% 13 Οι υψηλόµισθοι είναι ως επί το πλείστον αλλοδαποί χωρών της ΕΕ. Σελίδα 35 από 97

37 ,63% ,18% ,23% ,29% ,36% ,92% ,11% ,69% ,30% ,35% ,36% ,41% Επικουρική Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές έως 1000 Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,08% ,24% ,41% ,61% ,83% ,08% ,37% ,69% ,48% ,87% ,75% ,62% ,43% ,96% ,84% ,87% ,83% ,54% ,89% ,16% Σελίδα 36 από 97

38 ,57% ,60% Κύρια Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από έως Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,05% ,15% ,26% ,38% ,49% ,80% ,28% ,51% ,87% ,40% ,65% ,54% ,08% ,46% ,57% ,31% ,62% ,94% ,46% ,80% ,70% ,76% Σελίδα 37 από 97

39 Επικουρική Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από έως Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,11% ,34% ,60% ,89% ,21% ,57% ,43% ,62% ,63% ,59% ,49% ,01% ,03% ,09% ,34% ,99% ,02% ,99% ,11% ,85% ,44% ,71% Σελίδα 38 από 97

40 Κύρια Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από έως Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,03% ,10% ,18% ,26% ,34% ,56% ,66% ,14% ,94% ,18% ,85% ,21% ,05% ,65% ,93% ,66% ,39% ,61% ,30% ,93% ,38% ,84% Σελίδα 39 από 97

41 Επικουρική Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από έως Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,39% ,69% ,02% ,39% ,81% ,72% ,14% ,90% ,22% ,96% ,37% ,88% ,41% ,17% ,65% ,99% ,91% ,94% ,36% ,94% ,36% Σελίδα 40 από 97

42 Κύρια Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από και άνω Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,02% ,07% ,12% ,18% ,23% ,39% ,78% ,04% ,33% ,70% ,16% ,64% ,13% ,76% ,53% ,10% ,40% ,36% ,06% ,18% ,10% ,80% Σελίδα 41 από 97

43 Επικουρική Σύνταξη, µηνιαίες αποδοχές από έως Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,16% ,49% ,85% ,25% ,70% ,20% ,23% ,60% ,06% ,59% ,19% ,64% ,96% ,62% ,37% ,46% ,07% ,19% ,56% ,91% ,30% ,72% Σελίδα 42 από 97

44 Παρατηρήσεις Από τα αποτελέσµατα που παρατίθενται στους παραπάνω πίνακες, παρατηρούµε πως όταν το µηνιαίο εισόδηµα δεν υπερβαίνει τα 1.000, ο λόγος των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές είναι αρκετά υψηλός. Αποτέλεσµα που είναι αναµενόµενο γιατί υπάρχει κατώτατο όριο στο ποσό των παροχών. ηλαδή, όσο χαµηλό και να είναι το επίπεδο των αποδοχών, και κατά συνέπεια το ποσό των αναµενόµενων εισφορών, οι παροχές δεν µπορεί να «κατέβουν» χαµηλότερα από κάποιο συγκεκριµένο µέγεθος. Όταν το µηνιαίο εισόδηµα κυµαίνεται µεταξύ και ο λόγος των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές είναι σε σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο. Το συγκεκριµένο ύψος των αποδοχών επιτρέπει την «ανταποδοτικότητα». Αυτό σηµαίνει πως ό,τι αναµένεται να εισφέρει ο ασφαλισµένος στη διάρκεια της εργασιακής του ζωής, αναµένεται και να λάβει κατά την συνταξιοδότηση. Στο παρακάτω διάγραµµα παρουσιάζουµε τον λόγο των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές για την κύρια σύνταξη, όταν το µηνιαίο εισόδηµα είναι έως και µεταξύ και αντίστοιχα. Στα έτη 2023, 2027 και 2028 όπου αρκετοί από τους ασφαλισµένους µετανάστες / µετανάστριες θεµελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωµα, είναι εµφανώς µεγαλύτερος ο λόγου που εξετάζουµε όταν το µηνιαίο εισόδηµα είναι έως ,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Μηνιαίο εισόδηµα έως 1000 Μηνιαίο εισόδηµα µεταξύ και Για τις λοιπές περιπτώσεις, όταν δηλαδή το µηνιαίο εισόδηµα είτε κυµαίνεται µεταξύ και είτε υπερβαίνει τα 3.000, ο λόγος των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές είναι υψηλός. Σε αυτή την περίπτωση όµως πρέπει να τονίσουµε ότι δεν µπορούν να εξαχθούν απόλυτα ακριβή συµπεράσµατα καθώς το δείγµα που είναι στη διάθεσή µας δεν είναι επαρκές. Έχουµε λιγότερο από 10% υψηλόµισθους στο σύνολο της εξεταζόµενης οµάδας. Πτώση της τιµής του συγκεκριµένου λόγου περιµένουµε όταν το µηνιαίο εισόδηµα υπερβαίνει τα Και Σελίδα 43 από 97

45 αυτό διότι όσο υψηλές και να είναι οι αποδοχές, και κατά συνέπεια οι αναµενόµενες εισφορές, οι παροχές δεν µπορεί να υπερβούν κάποιο συγκεκριµένο µέγεθος. Αποτίµηση Αντιπροσωπευτικής Οµάδας Από τα κοινωνικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά των µεταναστών που διαµένουν στην Ελλάδα, διαπιστώνεται πως η πλειοψηφία αυτών βρίσκεται σε παραγωγική ηλικία, και εργάζονται ως µισθωτοί (συνεπώς είναι ασφαλισµένοι στο ΙΚΑ). Στη διάθεσή µας είχαµε και τα αποτελέσµατα της έρευνας SILC, όπου για άτοµα µετανάστες ηλικίας από 16 ετών και άνω, δίδονται: οι συχνότητες (frequencies) για τις µεταβλητές που ζητήθηκαν (φύλο, ηλικία, ταµείο ασφάλισης κ.λπ.). οι µέσες τιµές των εισοδηµάτων µε ανάλυση σε µισθούς για κάθε µία οµάδα µεταναστών ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά, δηλαδή φύλο, ηλικία, ταµείο κ.λπ. ή και για συνδυασµό των προηγουµένων χαρακτηριστικών 14, όπως για παράδειγµα εισόδηµα ανά φύλο και ανά ηλικία. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, συνθέτουµε στην «αντιπροσωπευτική» οµάδα µεταναστών, η οποία αποτελείται από έναν άνδρα και µία γυναίκα στις ηλικίες όπου συγκεντρώνεται το µεγαλύτερο ποσοστό των µεταναστών, και η οποία βρίσκεται στο διάστηµα µεταξύ 25 και 50 ετών. 15 Ανά φύλο και για κάθε µία ηλικία αντιστοιχούµε τον µέσο µηνιαίο µισθό όπως αυτός έχει καταγραφεί στην έρευνα SILC, και το επίπεδο του οποίου είναι χαµηλότερο των 1000 µηνιαίως 16. Ο φορέας στον οποίο θεωρούµε ότι οι µετανάστες είναι ασφαλισµένοι είναι το ΙΚΑ, καθώς από την έρευνα SILC προκύπτει ότι το 80% των µεταναστών για τους οποίους τα στοιχεία θεωρούνται ως πλέον επαρκή είναι µισθωτοί. Παρακάτω παρουσιάζουµε διαγραµµατικά την ηλικιακή κατανοµή καθώς και την ανά φύλο κατανοµή των µηνιαίων αποδοχών βάσει των οποίων συντέθηκε η «αντιπροσωπευτική οµάδα». 14 Θεωρούµε όλη την προηγούµενη επεξεργασία µε βάση τις µέσες τιµές των εισοδηµάτων µόνο για όσους έχουν εισόδηµα από την συγκεκριµένη πηγή (µισθούς, αυτοαπασχόληση, κλπ.). 15 Ηλικίες πέραν του συγκεκριµένου διαστήµατος όπου συγκεντρώνεται σηµαντικό ποσοστό µεταναστών, έχουν επίσης συµπεριληφθεί. 16 Οι µισθοί θεωρούµε ότι καταβάλλονται 14 φορές ετησίως. Σελίδα 44 από 97

46 Ποσοστό ανά ηλικία 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Mηνιαίες αποδοχές ανδρών ανά ηλικία Σελίδα 45 από 97

47 Mηνιαίες αποδοχές γυναικών ανά ηλικία Η αποτίµηση της αντιπροσωπευτικής οµάδας µεταναστών δίνει την πλέον ξεκάθαρη εικόνα για τον αναµενόµενο λόγο εισφορών/ παροχών από την είσοδο των µεταναστών στους ασφαλιστικούς φορείς, καθώς το ΙΚΑ που αποτελεί τον φορέα κύριας ασφάλισης στον οποίο αναµένεται να ενταχθεί το σύνολο αυτών. Παράλληλα, µπορούµε να έχουµε και µία βάση σύγκρισης για τα αποτελέσµατα της µελέτης βάσει των στοιχείων της ΕΟΠ. Aποτελέσµατα Παρακάτω παραθέτουµε τις αναµενόµενες χρηµατορροές εισφορών / παροχών για τα επόµενα 21 έτη. Για τους υπολογισµούς έχουµε θεωρήσει ότι οι µετανάστες εισέρχονται στον ασφαλιστικό φορέα στο µέσον του έτους αποτίµησης. Κύρια Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,38% ,66% ,95% ,58% ,56% ,62% ,76% ,99% Σελίδα 46 από 97

48 ,34% ,81% ,41% ,15% ,03% ,93% ,20% ,78% ,59% ,64% ,97% ,67% ,11% Επικουρική Σύνταξη Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,07% ,23% ,40% ,59% ,80% ,04% ,31% ,62% ,96% ,36% ,81% ,32% ,90% ,55% ,24% ,31% ,95% ,75% ,75% ,97% Σελίδα 47 από 97

49 ,01% ,08% Παρατηρήσεις Από τα αποτελέσµατα που παρατίθενται στους παραπάνω πίνακες, παρατηρούµε πως ο λόγος των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές είναι αρκετά υψηλός. Παρουσιάζεται µια απότοµη αύξηση µεταξύ των ετών 2021 και 2022 που οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιοι εργαζόµενοι το έτος 2022 θεµελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωµα και αποχωρούν. Το αποτέλεσµα που παρουσιάζεται, είναι παρόµοιο µε αυτό που καταλήξαµε στην προηγούµενη ενότητα για την αποτίµηση στη βάση του ποσού εισοδήµατος όταν το µηνιαίο εισόδηµα δεν υπερβαίνει τα Και αυτό, διότι το µέσο ύψος των αποδοχών είναι αρκετά χαµηλότερο των 1000 και υπάρχει κατώτατο όριο στο ποσό των παροχών. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το ποσό των αναµενόµενων εισφορών να είναι πολύ χαµηλό, ενώ αντίστοιχα οι παροχές οριοθετούνται σε συγκεκριµένο επίπεδο. Σενάρια Ευαισθησίας Τα παραγόµενα αποτελέσµατα της αναλογιστικής αποτίµησης, εξαρτώνται σηµαντικά, από τις χρησιµοποιούµενες υποθέσεις, όπως για είναι παράδειγµα η µεταβολή στον πληθωρισµό και η αύξηση του ποσοστού αποδοχών. Και αυτό διότι η εξέλιξη των οικονοµικών µεγεθών, προσδιορίζει το ύψος των αναµενόµενων παροχών / εισφορών. Μεταβολή στον Πληθωρισµό Παρακάτω παρουσιάζουµε τα αποτελέσµατα κύριας και επικουρικής σύνταξης όταν θεωρούµε τον πληθωρισµό υψηλότερο κατά 0,5% (από 2,5% ίσο προς 3%) και αντίστοιχα χαµηλότερο κατά 0,5% (από 2,5% ίσο προς 2%). Η µεταβολή του πληθωρισµού θεωρείται σηµαντική καθώς ο πληθωρισµός επιδρά άµεσα στο ύψος των αποδιδόµενων παροχών. Κύρια Σύνταξη, πληθωρισµός 3% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,38% ,65% ,94% ,57% ,54% ,58% ,70% ,91% Σελίδα 48 από 97

50 ,23% ,67% ,22% ,91% ,74% ,58% ,77% ,14% ,73% ,56% ,67% ,08% ,12% Σελίδα 49 από 97

51 Επικουρική Σύνταξη, πληθωρισµός 3% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,07% ,23% ,40% ,58% ,79% ,03% ,29% ,59% ,93% ,32% ,76% ,26% ,82% ,46% ,12% ,16% ,72% ,44% ,35% ,49% ,40% ,31% Σελίδα 50 από 97

52 Κύρια Σύνταξη, πληθωρισµός 2% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,38% ,66% ,96% ,59% ,58% ,65% ,81% ,07% ,45% ,96% ,60% ,39% ,33% ,29% ,65% ,45% ,48% ,76% ,33% ,33% ,18% Σελίδα 51 από 97

53 Επικουρική Σύνταξη, πληθωρισµός 2% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,07% ,23% ,40% ,59% ,81% ,05% ,32% ,64% ,00% ,40% ,87% ,39% ,98% ,65% ,36% ,46% ,19% ,08% ,16% ,48% ,63% ,89% Μεταβολή στο ποσοστό αύξησης των αποδοχών Παρακάτω παρουσιάζουµε τα αποτελέσµατα κύριας και επικουρικής σύνταξης στην κλειστή οµάδα, όταν θεωρούµε το ποσοστό των αποδοχών υψηλότερο κατά 0,5% (από 3,5% ίσο προς 4%) και αντίστοιχα χαµηλότερο κατά 0,5% (από 3,5% ίσο προς 3%). Κύρια Σύνταξη, αύξηση αποδοχών 4% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,38% Σελίδα 52 από 97

54 ,65% ,93% ,55% ,50% ,51% ,60% ,77% ,03% ,39% ,87% ,46% ,18% ,89% ,98% ,23% ,69% ,35% ,25% ,99% ,16% Σελίδα 53 από 97

55 Επικουρική Σύνταξη, αύξηση αποδοχών 4% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,07% ,22% ,40% ,58% ,78% ,02% ,28% ,58% ,92% ,30% ,74% ,23% ,79% ,41% ,07% ,99% ,55% ,26% ,17% ,30% ,11% ,91% Σελίδα 54 από 97

56 Κύρια Σύνταξη, αύξηση αποδοχών 3% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,13% ,38% ,66% ,96% ,61% ,62% ,72% ,92% ,23% ,67% ,25% ,98% ,87% ,94% ,05% ,68% ,63% ,84% ,34% ,17% ,06% ,07% Σελίδα 55 από 97

57 Επικουρική Σύνταξη, αύξηση αποδοχών 3% Έτος Αναµενόµενες Παροχές Αναµενόµενες Εισφορές Ποσοστό Αν Παροχών /Αν Εισφορές ,07% ,23% ,40% ,59% ,81% ,06% ,34% ,65% ,01% ,42% ,89% ,42% ,02% ,70% ,41% ,63% ,37% ,26% ,36% ,69% ,94% ,32% Παρατηρήσεις Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι εάν υποθέσουµε αύξηση αποδοχών της τάξεως του 4%, ο λόγος των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές παίρνει την χαµηλότερη τιµή. Αυτό συµβαίνει, διότι οι υψηλότερες αποδοχές οδηγούν σε υψηλότερα ποσά εισφορών. Συγκριτικά µε τα αντίστοιχα αποτελέσµατα κάτω από το σύνολο των αρχικών µας υποθέσεων (πληθωρισµός 2,5%, αύξηση αποδοχών 3,5%, βλ. Παράρτηµα 3), στην ενότητα Αναλογιστική Αποτίµηση για την Κλειστή Οµάδα παρατηρούµε πως όταν η αύξηση των αποδοχών είναι 4%, η εκτιµούµενη τιµή του λόγου παροχών / εισφορών είναι µεγαλύτερη διότι η συγκεκριµένη αύξηση επηρεάζει και τις αναµενόµενες παροχές. Το ίδιο αποτέλεσµα έχουµε και όταν η αύξηση των αποδοχών είναι στο 3%. Στην περίπτωση αυτή όµως, η εκτιµούµενη τιµή του λόγου παροχών / εισφορών είναι σηµαντικά µεγαλύτερη διότι οι Σελίδα 56 από 97

58 χαµηλότερες αποδοχές οδηγούν σε χαµηλότερα ποσά εισφορών όταν αντίστοιχα το επίπεδο των αναµενόµενων παροχών δεν καθίσταται τόσο χαµηλό καθώς οριοθετείται σε συγκεκριµένο ύψος. Η αυξοµείωση του πληθωρισµού επηρεάζει έµµεσα την εξέλιξη των αποδοχών και άµεσα το ύψος των αναµενόµενων παροχών. Για τον λόγο αυτό, όταν ο πληθωρισµός θεωρείται ίσος προς 2%, η εκτιµούµενη τιµή του λόγου παροχών / εισφορών είναι χαµηλότερη από την υπολογιζόµενη αντίστοιχα όταν η αύξηση των αποδοχών είναι στο 3% διότι το κατώτατο όριο των αναµενόµενων παροχών λαµβάνει χαµηλότερη τιµή (αυξάνει µε πληθωρισµό 2% και όχι 2,5%). Αντίστοιχα, όταν ο πληθωρισµός θεωρείται ίσος προς 3%, η εκτιµούµενη τιµή του λόγου παροχών / εισφορών είναι υψηλότερη από την υπολογιζόµενη όταν η αύξηση των αποδοχών είναι στο 4% διότι το κατώτατο όριο των αναµενόµενων παροχών λαµβάνει υψηλότερη τιµή (αυξάνει µε πληθωρισµό 3% και όχι 2,5%). Στο παρακάτω διάγραµµα παρουσιάζουµε τον λόγο των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές για την κύρια σύνταξη, όταν ο πληθωρισµός είναι αντίστοιχα ίσος προς 2,5%, 2% και 3%. 100,00% 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Πληθωρισµός 2,5% Πληθωρισµός 2% Πληθωρισµός 3% Στο παρακάτω διάγραµµα παρουσιάζουµε τον λόγο των αναµενόµενων παροχών ως προς τις αναµενόµενες εισφορές για την κύρια σύνταξη, όταν η συνολική αύξηση αποδοχών είναι αντίστοιχα ίση προς 3,5%, 3% και 4%. Σελίδα 57 από 97

59 120,00% 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Αύξηση αποδοχών 3,5% Αύξηση αποδοχών 3% Αύξηση αποδοχών 4% ήλωση χαµηλότερου ποσού εισοδήµατος Ένα γεγονός που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη είναι ότι πολύ συχνά οι ασφαλισµένοι µετανάστες πληρώνουν επί µακρόν χαµηλότερες εισφορές, λόγω κυρίως απροθυµίας των εργοδοτών να πληρώσουν τη δική τους συµµετοχή µε αποτέλεσµα να υπάρχει σοβαρή εισφοροδιαφυγή. Στην συγκεκριµένη ενότητα µελετούµε ακριβώς αυτήν την περίπτωση σύµφωνα προς την οποία κατά την ένταξη του µετανάστη στο ΙΚΑ, δηλώνεται εισόδηµα χαµηλότερο του πραγµατικού για όλα τα έτη ασφάλισης και µέχρι 5 έτη πριν την ηλικία κανονικής συνταξιοδότησης. Και αυτό, προκειµένου για όλα τα έτη ενεργούς υπηρεσίας να καταβάλλεται χαµηλότερο από το απαιτούµενο ποσό εισφορών πέραν των τελευταίων 5 ετών όπου δηλώνεται το πραγµατικό ύψος των αποδοχών καθώς αυτές θα ληφθούν υπόψη για το ύψος της καταβαλλόµενης σύνταξης. Θεωρούµε επίσης, ότι εάν το πραγµατικό εισόδηµα του εργαζόµενου τον κατατάσσει στο χαµηλότερο ποσό σύνταξης από το ΙΚΑ τότε δεν δηλώνει το πραγµατικό του εισόδηµα µέχρι την συνταξιοδότησή του. Στον παρακάτω πίνακα παραθέτουµε µια εκτίµηση της διαφοράς των µελλοντικών εισφορών που αναµένεται να αποδοθούν στο ΙΚΑ εάν δηλωθεί το ακριβές και αντίστοιχα το ήµισυ των αποδοχών του ασφαλισµένου. Μηνιαίες Αποδοχές (σε ηλωθείσες Αποδοχές ΠΑ Μελλοντικών Εισφορών ηλωθείσες Αποδοχές ΠΑ Μελλοντικών Εισφορών ) Σελίδα 58 από 97

60 Παρατηρήσεις Από τα παραπάνω αποτελέσµατα συµπεραίνουµε ότι εάν δηλωθεί χαµηλότερο εισόδηµα από αυτό που λαµβάνει ο εργαζόµενος, τότε οι αναµενόµενες µελλοντικές εισφορές είναι δυνατόν να µειωθούν στο 58% (εάν δηλωθεί το 50% των πραγµατικά καταβαλλοµένων αποδοχών) εκείνων που θα πρέπει να καταβληθούν. Το ποσοστό αυτό είναι ανεξάρτητο του ύψους των µηνιαίων αποδοχών του ασφαλισµένου. Συµπεράσµατα Οι χρηµατορροές συνηγορούν καταρχήν στο συµπέρασµα ότι η µετανάστευση αποτελεί σηµαντικό παράγοντα ανατροπής των δύσκολων δηµογραφικών προοπτικών της χώρας καθώς η είσοδος των µεταναστών συνεπάγεται την «τόνωση» των φορέων µε σηµαντικό αριθµό νέων εργαζοµένων που για µεγάλο διάστηµα θα αποδίδουν εισφορές χωρίς να αξιώνουν κάποια παροχή. Θα πρέπει όµως να καταστεί σαφές το ότι η ένταξη των µεταναστών στα ασφαλιστικά ταµεία µπορεί να θεωρηθεί θετική όχι επειδή σε αντιστοιχία µε τον δηµογραφικό παράγοντα είναι δυνατόν να ανατρέψει παράλληλα και το σηµερινό πρόβληµα των χαµηλότερων εισφορών σε σχέση µε τις υποσχόµενες παροχές. Η επίδραση της µπορεί να θεωρηθεί θετική διότι οι µετανάστες και οι µετανάστριες έχουν ενταχθεί πρόσφατα στην κοινωνική ασφάλιση, υπάγονται συνεπώς στο νέο και λιγότερο ευνοϊκό συνταξιοδοτικό καθεστώς, και θα περάσουν αρκετά χρόνια για να µπορέσουν να θεµελιώσουν παροχές. ηλαδή τουλάχιστον για τα επόµενα 20 χρόνια, οι µετανάστες και οι µετανάστριες θα «τροφοδοτούν» µε τις εισφορές τους τα ταµεία χωρίς να «αξιώνουν» αντίστοιχο επίπεδο παροχών. Σηµαντικό διάστηµα για τη διαµόρφωση θετικών αλλαγών εάν παρθούν σήµερα κατάλληλα µέτρα για το σύστηµα της κοινωνικής ασφάλισης. Επιπλέον είναι δυνατόν σηµαντικός αριθµός αυτών να επαναπατριστεί πριν συµπληρώσει τον απαραίτητο χρόνο θεµελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώµατος. Έχοντας δηλαδή εισφέρει επί µακρόν στο σύστηµα της Κοινωνικής ασφάλισης χωρίς να µπορεί να διεκδικήσει αντίστοιχα κάποιο σηµαντικό ποσό παροχής. Όλες οι µελέτες οι οποίες έχουν γίνει για τις µακροπρόθεσµες προοπτικές µέχρι το 2050, καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι το σύστηµα δεν είναι βιώσιµο µε την σηµερινή του µορφή. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τα στοιχεία που παρατίθενται σε σχετική έρευνα του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου, ενώ το 1975 αναλογούσαν 3,7 περίπου εργαζόµενοι για έναν συνταξιούχο, το 2000 η σχέση αυτή µειώθηκε στους 2,1 εργαζόµενους ανά συνταξιούχο µε προοπτική να µειωθεί πολύ περισσότερο τις επόµενες δεκαετίες 17. Παράλληλα, στοιχεία του ΟΗΕ δείχνουν ότι η χώρα µας κατέχει σήµερα τη δεύτερη θέση στον κόσµο, στην αναλογία ηλικιωµένων ανθρώπων προς συνολικό πληθυσµό, µε 17 International Monetary Fund, March 2002, Greece :Selected Issue An Overview of Pension Reform, IMF Country Report No.02/58 Σελίδα 59 από 97

61 πρώτη την Ιταλία 18. Σύµφωνα λοιπόν µε αυτές τις µετρήσεις, οι εισφορές προβλέπεται να αυξηθούν στο 9% του ΑΕΠ το 2050 από 7%το 1997,ενώ οι συνταξιοδοτικές δαπάνες από 11,5% του ΑΕΠ προβλέπεται να φθάσουν στο 23% του ΑΕΠ το ηλαδή η απόσταση των 4,5 µονάδων του ΑΕΠ η οποία υπάρχει σήµερα, όσον αφορά στις εισφορές ως προς τις συνταξιοδοτικές δαπάνες, προβλέπεται να αυξηθεί στις 14 µονάδες του ΑΕΠ. Αυτό είναι µια δραµατική αύξηση του ελλείµµατος, αν σκεφθεί κανείς ότι το έλλειµµα του δηµοσίου δεν µπορεί να υπερβεί το 3% του ΑΕΠ (σύµφωνα µε τις υποχρεώσεις που αναλαµβάνει η χώρα στα πλαίσια του ενιαίου νοµίσµατος) και η πρόβλεψη είναι ότι µέχρι το 2030 µόνο το έλλειµµα του συνταξιοδοτικού συστήµατος, θα έχει φθάσει στο 14% του ΑΕΠ 19 Η επίδραση της εισροής των µεταναστών στην αναλογία µη παραγωγικός πληθυσµός (νέοι έως 19 ετών, άνεργοι και συνταξιούχοι ηλικίας 60 ετών και πλέον) προς εργατικό δυναµικό ν έοι 19 + άνεργοι + συνταξιούχοι ( ), παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα για τα έτη : εργατικόδυναµικό έτος χωρίς εισροή µεταναστ ών µε αύξηση 5% του εργατικού δυναµικού λόγω εισροής µεταναστών µε αύξηση 10% µε αύξηση µε αύξηση του εργατικού 15% του 20% του δυναµικού εργατικού εργατικού λόγω εισροής δυναµικού δυναµικού µεταναστών λόγω εισροής µεταναστών λόγω εισροής µεταναστών ,16 1,11 1,06 1,01 0, ,19 1,14 1,08 1,04 0, ,14 1,09 1,04 0,99 0, ,13 1,08 1,03 0,98 0, ,12 1,07 1,02 0,98 0,94 Είναι σηµαντικό να διευκρινίσουµε ότι το γεγονός µιας ευνοϊκής δηµογραφικής επίπτωσης, αποτελεί µεν σηµαντικό θετικό παράγοντα για το ασφαλιστικό, δεν παύει όµως να είναι προσωρινή έστω κι αν ο χρονικός ορίζοντας του προσωρινού καλύπτει χρόνια. Με άλλα λόγια, δεν σηµαίνει ότι είναι η λύση στο πρόβληµα. Όπως αναφέρεται και στα συµπεράσµατα της Αναλογιστικής Μελέτης για το ΙΚΑ που έλαβε χώρα τον Απρίλιο του µπορεί µεν εµφανώς η ηλικιακή πυραµίδα ανδρών και γυναικών να βελτιώνεται 18 The Japan Institute for Labor Policy and Training, 2001, Aging Society and the Labor Market in Japan: Should the Fertility Rate Be Raised Now ;-No!,Vol.40, No Τα πληθυσµιακά στοιχεία είναι από την ΕΣΥΕ Σελίδα 60 από 97

62 σηµαντικά εάν προσθέσουµε και τους αλλοδαπούς (άνδρες και γυναίκες), η επερχόµενη όµως βελτίωση της ηλικιακής πυραµίδας δεν επιφέρει ανάλογα αποτελέσµατα και στον οικονοµικό τοµέα. Γεγονός, που σύµφωνα προς την συγκεκριµένη µελέτη, εστιάζεται στις ολιγότερες ηµέρες εργασίας που πραγµατοποιούν οι µετανάστες έναντι των Ελλήνων και στους χαµηλότερους µέσους µισθούς που απολαµβάνουν. Συγκρίνοντας τα αντίστοιχα αποτελέσµατα µεταξύ των δύο οµάδων που παρατίθενται στους πίνακες της προηγούµενης ενότητας, καθίσταται φανερό ότι η επίδραση των νεοεισερχοµένων είναι ελάχιστη στην ανοδική εξέλιξη του λόγου εισφορών / παροχών. Εξέλιξη η οποία δεν οριοθετείται και θα οδηγήσει το ποσό των αναµενόµενων µελλοντικών παροχών να υπερβεί το αντίστοιχο ποσό των µελλοντικών εισφορών. Και ας σηµειωθεί ότι έχουµε θεωρήσει την πλέον ευνοϊκή περίπτωση της 100% αναπλήρωσης των συνταξιούχων. 21 Αναλογιστική Μελέτη για το ΙΚΑ ΕΤΑΜ Ροµπόλης, Ρωµανιάς, Μαργιός, Χατζηβασίλογλου, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ - Α Ε Υ Σελίδα 61 από 97

63 Αντί προτάσεων Η ένταξη των µεταναστών στην αγορά εργασίας θα πρέπει να συνοδευτεί από παράλληλες ενέργειες της πολιτείας για την επίλυση των προβληµάτων που αντιµετωπίζει σήµερα το σύστηµα της κοινωνικής ασφάλισης. Αυτή η εργασία δεν έχει σκοπό να προτείνει συγκεκριµένα µέτρα για την κοινωνική ασφάλιση γιατί αδυνατεί να το πραγµατοποιήσει λόγω αντικειµένου µελέτης. Σκοπός της ήταν η µελέτη της επίδρασης της ασφάλισης των µεταναστών και µεταναστριών στη λειτουργία των ασφαλιστικών ταµείων. Βασικό συµπέρασµα ήταν ότι η ασφάλιση των µεταναστών προσφέρει την ευκαιρία στην πολιτεία να προγραµµατίσει και να εφαρµόσει τις πολιτικές που θα επιλέξει. Όµως πρέπει να τονιστεί ότι αν δεν παρθούν σοβαρά µέτρα για το υπάρχον σύστηµα της κοινωνικής ασφάλισης, όταν θα πρέπει να αποδοθούν οι υποσχόµενες παροχές στον µεγάλο αριθµό των µεταναστών που σήµερα είναι στην αγορά εργασίας, η ευεργετική επίδραση µιας σειράς ετών όπου οι µετανάστες θα εισφέρουν στους ασφαλιστικούς φορείς χωρίς αντίστοιχα να αξιώνουν κάποιες παροχές θα αντιστραφεί. Σελίδα 62 από 97

64 Παράρτηµα 1 Στοιχεία Ασφαλισµένων Με την διαµεσολάβηση του Ι.Μ.Ε.Π.Ο. µας διατέθηκαν τα αποτελέσµατα της Έρευνας Οικογενειακών Προϋπολογισµών (Ε.Ο.Π.) του από την Ε.Σ.Υ.Ε., στα οποία περιέχονταν στοιχεία σχετικά µε την σύνθεση και το επίπεδο διαβίωσης από νοικοκυριά και συνολικό αριθµό ατόµων Τα 434 αναφέρονταν σε νοικοκυριά αλλοδαπών µε συνολικό αριθµό ατόµων Από αυτά ξεχωρίσαµε 4 αρχεία τα καταγεγραµµένα στοιχεία των οποίων αφορούν στα παρακάτω: 1. 1ο Αρχείο: Φύλο, Έτος γέννησης, Οικογενειακή Κατάσταση, Υπηκοότητα, Ασφάλεια Υγείας, ιανυκτέρευση σε ηµόσιο Νοσοκοµείο, ιανυκτέρευση σε Ιδιωτική Κλινική, Κύρια Οικονοµική ραστηριότητα. 2. 2ο Αρχείο: Στοιχεία Εισοδήµατος. Ειδικότερα: Ελάχιστο όριο εισοδήµατος, Πολύ χαµηλό, Χαµηλό, Ανεπαρκές, Ικανοποιητικό, Πολύ Ικανοποιητικό. 3. 3ο Αρχείο: Κύρια τρέχουσα ασχολία, Κλάδος Οικονοµικής ραστηριότητας, Θέση στην εργασία, Είδος εργασιακής σχέσης, Νοµός που εργάζεται, Κωδικός νοµού, Μορφή της επιχείρησης, Ώρες εργασίας προηγούµενης εβδοµάδας, Ώρες εργασίας συνήθως, Μερική ή πλήρη ασχολία, Εργαζόµενος, Άνεργος, Οικονοµικά µη ενεργός, Τρόπος ασφάλισης, Οργανισµός ασφάλισης, ιαφορά συνήθους εργασίας από την εργασία της προηγούµενης εβδοµάδας, Επάγγελµα. 4. 4ο Αρχείο: Μισθοί ή Ηµεροµίσθια, Εισόδηµα από γεωργική ή κτηνοτροφική εκµετάλλευση, Εισόδηµα από περιουσία, Συντάξεις, Επιδόµατα ανεργίας ή αποζηµίωση απόλυσης, Άλλα επιδόµατα ή βοηθήµατα, κύρια πηγή εισοδήµατος. Από τα παραπάνω αρχεία δεν λήφθηκε υπόψη το 2ο αρχείο καθώς τα στοιχεία που περιείχε κατανοήσαµε ότι αφορούν σε προσωπικές απόψεις σχετικά µε το επίπεδο εισοδήµατος. Σύνδεση Αρχείων Τα κοινά στοιχεία µεταξύ των αρχείων ήταν ο αριθµός του ερωτηθέντος νοικοκυριού (αύξων αριθµός σειράς) και ο αύξων αριθµός µέλους ο οποίος υπεδείκνυε την συγγένεια / σχέση του µέλους µε τον υπεύθυνο του νοικοκυριού. Η σύνδεση των αρχείων έγινε υποχρεωτικά µε τα δύο αυτά κοινά στοιχεία. Στοιχεία Αναλογιστικής Μελέτης Για την αναλογιστική µελέτη θεωρήσαµε τα παρακάτω στοιχεία: Φύλο, Έτος γέννησης, Υπηκοότητα, Ασφάλεια Υγείας, ιανυκτέρευση σε ηµόσιο Νοσοκοµείο, Τρόπος ασφάλισης, Οργανισµός ασφάλισης, Επάγγελµα, Εισόδηµα. Σηµειώνεται ότι από το σύνολο των αλλοδαπών θεωρήσαµε ως εργαζόµενους εκείνους που βρίσκονται στο ηλικιακό διάστηµα από 15 έως 60 ετών. ηλαδή 803 από τα άτοµα. Πληρότητα των στοιχείων Τα παρακάτω ποσοστά αναφέρονται στο σύνολο των αλλοδαπών για το οποίο έχει συµπληρωθεί το συγκεκριµένο στοιχείο. Σελίδα 63 από 97

65 ιευκρινίζεται ότι από κάθε αρχείο έχουµε επιλέξει τα στοιχεία εκείνα που είναι απαραίτητα για την αναλογιστική µελέτη. 1. 1ο αρχείο: Φύλο (100%), Έτος γέννησης (100%), Υπηκοότητα (100%), Ασφάλεια Υγείας (100%), ιανυκτέρευση σε ηµόσιο Νοσοκοµείο (5%). 2. 3ο Αρχείο: Τρόπος ασφάλισης (100%) Οργανισµός ασφάλισης (79%), Επάγγελµα (78%). 3. 4ο Αρχείο: Εισόδηµα (100%). Στατιστικά Στοιχεία Η σύνθεση των αλλοδαπών στο αρχείο στο οποίο θα βασιστεί η αναλογιστική µελέτη είναι όπως παρακάτω: Χώρα αριθµός αλλοδαπών Ποσοστό επί του συνόλου Αλβανία ,01% Αρµενία 6 0,75% Αυστραλία 1 0,12% Βέλγιο 3 0,37% Βουλγαρία 44 5,48% Κεντρική Αµερική 3 0,37% Κίνα 3 0,37% Κύπρος 12 1,49% Φινλανδία 1 0,12% Γαλλία 7 0,87% Γεωργία 13 1,62% Γερµανία 6 0,75% Ολλανδία 2 0,25% Ιρλανδία 2 0,25% Ιταλία 7 0,87% Εγγύς & Μέση Ανατολή 24 2,99% Μολδαβία 8 1,00% Βόρειος Αφρική 10 1,25% Λοιπές Αφρικανικές χώρες 2 0,25% Λοιπές Ασιατικές χώρες 22 2,74% Ουκρανία 14 1,74% Πολωνία 15 1,87% Ρουµανία 31 3,86% Ρωσία 26 3,24% Σερβία 2 0,25% Σελίδα 64 από 97

66 Νότιος Αφρική 1 0,12% Νότιος Αµερική 1 0,12% Ισπανία 8 1,00% Τσεχία 2 0,25% Τουρκία 2 0,25% Ηνωµένο Βασίλειο 9 1,12% ΗΠΑ 2 0,25% Η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσµού είναι όπως παρακάτω: ιάστηµα Ηλικιών αριθµός αλλοδαπών άνδρες αριθµός αλλοδαπών Ποσοστό επί του συνόλου γυναίκες ,8% ,5% ,6% ,0% ,0% Η πληροφορία σχετικά µε την ασφάλιση υγείας είναι όπως παρακάτω: Ασφάλιση Υγείας αριθµός αλλοδαπών Ποσοστό επί του συνόλου Ανασφάλιστος 90 11,21% Υποχρεωτική Ασφάλιση Υγείας ,18% Μη Υποχρεωτική Ασφάλιση Υγείας 1 0,12% Υποχρεωτική Ασφάλιση Υγείας και Μη Υποχρεωτική Ασφάλιση Υγείας 20 2,49% Η πληροφορία σχετικά µε τον τρόπο ασφάλισης και τον ασφαλιστικό φορέα είναι όπως παρακάτω: Ασφαλιστικός Φορέας αριθµός αλλοδαπών Ποσοστό επί του συνόλου ΙΚΑ ,72% ΟΓΑ 36 4,48% Άµεσα Ασφαλισµένοι ΗΜΟΣΙΟ 33 4,11% ΤΕΒΕ 29 3,61% ΑΛΛΟ 31 3,86% Έµεσα Ασφαλισµένοι ΙΚΑ ,43% Σελίδα 65 από 97

67 ΟΓΑ 8 1,00% ΗΜΟΣΙΟ 36 4,48% ΤΕΒΕ 29 3,61% ΑΛΛΟ 25 3,11% Ανασφάλιστοι 85 10,59% Η κατανοµή του εισοδήµατος είναι όπως παρακάτω: Ποσό εισοδήµατος (σε ) αριθµός αλλοδαπών Ποσοστό επί του συνόλου ,93% ,58% ,53% > ,96% Στοιχεία που λείπουν 1. Για τους αλλοδαπούς οι οποίοι αναφέρονται ως ασφαλισµένοι δεν δίδονται τα έτη ασφάλισης. Θα θεωρήσουµε ότι το νωρίτερο που έχουν εισέλθει στην κοινωνική ασφάλιση είναι το 1998 µε βάση το 1ο πρόγραµµα νοµιµοποίησης. Εναλλακτικά και για νεαρότερες οµάδες ηλικιών θα θεωρηθεί και το έτος 2001 οπότε έλαβε χώρα και το 2ο πρόγραµµα νοµιµοποίησης. 2. Στοιχεία που αφορούν στις παροχές υγείας δεν είναι διαθέσιµα. Το στοιχείο Ασφάλεια Υγείας την µόνη πληροφορία που παρέχει είναι εάν ο συγκεκριµένος αλλοδαπός είναι ανασφάλιστος ή υπόκειται σε υποχρεωτική ή µη υποχρεωτική ασφάλεια υγείας. Στο σηµείο αυτό σηµειώνουµε τα εξής αναφορικά µε την εκτίµηση των παροχών υγείας: Η στατιστική εκτίµηση των παροχών υγείας είναι ιδιαίτερα δυσχερής εξαιτίας της έλλειψης µιας καθολικά αποδεκτής µεθοδολογίας και της δυσκολίας εύρεσης στατιστικών δεδοµένων. Φαίνεται ακόµη ότι δεν υπάρχει κεντρικός σχεδιασµός για ενιαία τήρηση στοιχείων νοσηλείας από όλους τους φορείς παροχής υπηρεσιών υγείας για τους µετανάστες. Για τον λόγο αυτό και για την περίπτωση που κριθεί ως απολύτως απαραίτητη µια µελέτη κόστους παροχών υγείας, θα πρέπει να προσαρµοσθούν στα ελληνικά δεδοµένα και σε δεύτερο στάδιο στα δεδοµένα των µεταναστών στοιχεία νοσηρότητας από άλλη χώρα,. Επιπλέον ελλείψει αναλυτικών στοιχείων κόστους θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το ισχύον κρατικό τιµολόγιο. Τέλος, θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα γενικευµένο µοντέλο µέσω του οποίου θα εκτιµηθεί το κόστος νοσηλείας και το οποίο θα λαµβάνει υπόψη όλους εκείνους τους παράγοντες που το καθορίζουν. Σελίδα 66 από 97

68 Παράρτηµα 2 - Μεθοδολογία Αναλογιστικής Μελέτης Η αναλογιστική µελέτη ενός πλάνου στοχεύει στην διαπίστωση της κατάστασης βιωσιµότητας αυτού µέσα από την µελέτη της εξέλιξης των οικονοµικών µεγεθών σε βάθος χρόνου. Η συγκεκριµένη µελέτη θα εξετάσει το δείγµα των ασφαλισµένων µεταναστών κάθε φορέα (ΙΚΑ, ΗΜΟΣΙΟ, ΤΕΒΕ, ΟΓΑ) δηλαδή τους ενεργούς ασφαλισµένους µετανάστες στοιχεία των οποίων δόθηκαν από την Ε.Σ.Υ.Ε.. Τα οικονοµικά µεγέθη που αφορούν στον πληθυσµό αυτό θα προβληθούν στο µέλλον προκειµένου να εκτιµηθούν οι αναµενόµενες εισφορές/ παροχές. Κατά τις προβολές εξετάζεται ο πληθυσµός άτοµο προς άτοµο, εκτιµάται το ποσό των εισφορών που θα καταβάλλεται για το συγκεκριµένο άτοµο, για όσο διάστηµα παραµένει στην ενεργό υπηρεσία, καθορίζεται η αναµενόµενη ηλικία συνταξιοδότησης του κάθε ατόµου (σύµφωνα µε τους ισχύοντες όρους κοινωνικής ασφάλισης για τον φορέα) και υπολογίζεται η παροχή κατά την ηλικία αυτή. Επίσης λαµβάνεται υπόψη και η περίπτωση µεταβίβασης τµήµατος ή ολόκληρου του ποσού της σύνταξης σε επιζώντες δικαιούχους όταν αυτό προβλέπεται στους όρους του φορέα. Στη διάρκεια των προβολών λαµβάνεται υπόψη πιθανότητα θανάτου. Επιπλέον, όταν προβάλλεται ο ενεργός πληθυσµός, θεωρείται και πιθανότητα ανικανότητας η οποία οδηγεί σε σύνταξη ανικανότητας. Οι πιθανότητες αυτές λαµβάνονται από αντίστοιχους πίνακες τους οποίους προετοιµάζουν και εκδίδουν συγκεκριµένοι οργανισµοί κατά τακτά χρονικά διαστήµατα. Η παραπάνω διαδικασία καταλήγει συνήθως σε µεγάλη σειρά ετησίων οικονοµικών µεγεθών, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για φορέα συντάξεων. Τελευταίο στάδιο αποτελεί η σύγκριση των αναµενόµενων µελλοντικών εισφορών µε τις αναµενόµενες µελλοντικές παροχές που θα αποδοθούν καθώς µέσα από την διαδικασία αυτή εξετάζεται η ανταποδοτικότητα. Σελίδα 67 από 97

69 Παράρτηµα 3 Αναλογιστικές Υποθέσεις Οι υποθέσεις έχουν µακροχρόνιο χαρακτήρα και προορίζονται να καλύψουν όλη την περίοδο µέχρι την αποχώρηση και του τελευταίου από τα ενεργά µέλη και µέχρι την καταβολή και της τελευταίας οφειλόµενης παροχής. ιακρίνονται σε οικονοµικές υποθέσεις και δηµογραφικές υποθέσεις. Οι τελευταίες σχετίζονται κυρίως µε τις µετακινήσεις µελών προς και από την οµάδα. Οικονοµικές Υποθέσεις Πληθωρισµός Η τιµή του πληθωρισµού θεωρείται ίση µε 2,5% σε µακροχρόνια βάση. Παρόλο που σήµερα ο πληθωρισµός είναι σε υψηλότερο επίπεδο, υποθέτουµε ότι στο µέλλον θα συγκλίνει στα επίπεδα των λοιπών αναπτυγµένων χωρών της Ενωµένης Ευρώπης. Επιτόκιο Προεξόφλησης Έχει γίνει υπόθεση επιτοκίου 4,5% ετησίως θεωρώντας ότι αυτό αποτελεί ένα µέσο επίπεδο επιτοκίου της αγοράς µε βάση τις διαµορφωµένες κατά την ηµεροµηνία αποτίµησης συνθήκες. Για την συγκεκριµένη επιλογή, λάβαµε υπόψη το επίπεδο των 20ετών οµολόγων, ίσο προς 4,2% στις 31/12/2006. Με βάση την υπόθεση αυτή το καθαρό τεχνικό επιτόκιο, το οποίο ισούται µε το υπόλοιπο που προκύπτει αν από το επιτόκιο προεξόφλησης αφαιρεθεί η τιµή του πληθωρισµού, ανέρχεται σε 2,0% (=4,5% - 2,5%) Αύξηση Αποδοχών Η συνολική αύξηση µισθών έχει υποτεθεί ίση προς 3,5% ετησίως. Ειδικότερα, έχει γίνει υπόθεση αύξησης των αποδοχών κάθε µέλους κατά 2,5% σαν αντιστάθµισµα του πληθωρισµού και κατά 1% λόγω βαθµολογικής προαγωγής. Θεωρούµε ότι εφόσον µελλοντικά ο πληθωρισµός θα συγκλίνει σε συγκεκριµένο ποσοστό θα συγκλίνουν αντίστοιχα και οι αυξήσεις των αποδοχών των εργαζοµένων. Αύξηση Συντάξεων Έχει γίνει υπόθεση αύξησης των συντάξεων κατά 2,5% ετησίως σαν αντιστάθµισµα του πληθωρισµού. ηµογραφικές Υποθέσεις Θνησιµότητα Έχει χρησιµοποιηθεί ο ελβετικός πίνακας θνησιµότητας EVK2000 για άνδρες και γυναίκες. Σελίδα 68 από 97

70 Νοσηρότητα Έχει χρησιµοποιηθεί ο ελβετικός πίνακας νοσηρότητας EVK2000 για άνδρες και γυναίκες. Ηλικίες Κανονικής Αποχώρησης Έχουν χρησιµοποιηθεί οι όροι αποχώρησης του κλάδου κύριας σύνταξης των φορέων όπως έχουν διαµορφωθεί µε τις πρόσφατες νοµοθετικές ρυθµίσεις. Σηµειώνεται ότι ποσοστό παλιννοστούντων δεν λαµβάνεται υπόψη. Σελίδα 69 από 97

71 Παράρτηµα 4 Παροχές Κύρια Σύνταξη Οι εισερχόµενοι για πρώτη φορά στην ασφάλιση από 1/1/1993 και µετά, εντάσσονται στο καθεστώς που περιγράφεται στον ν.2084/1992 όπως τροποποιήθηκε από τον ν.3029/2002 και τον ν.3232/2005. Εισφορές Κύριας Σύνταξης ΙΚΑ Οι εισφορές του ασφαλισµένου συνίστανται στο 16,67% των αποδοχών του.η εισφορά του εργοδότη συνίσταται στο 13,33% επί των αποδοχών του ασφαλισµένου. ΗΜΟΣΙΟ Οι εισφορές του ασφαλισµένου συνίστανται στο 6,67% των αποδοχών του. ΤΕΒΕ Σύµφωνα µε το ποσό της αντίστοιχης κατηγορίας του ΤΕΒΕ για τους µετά την 31/12/1992. ΚΛΑ ΟΣ ΚΥΡΙΑΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΑΓΡΟΤΩΝ Οι εισφορές των ασφαλισµένων συνίστανται στο 7% επί των ποσών των οριζοµένων ασφαλιστικών κατηγοριών. Επικουρική Σύνταξη Οι εισερχόµενοι για πρώτη φορά στην ασφάλιση από 1/1/1993 και µετά, εντάσσονται στο καθεστώς που περιγράφεται στον ν.2084/1992 όπως τροποποιήθηκε από τον ν.3029/2002 και τον ν.3232/2005. Επικουρική Σύνταξη παρέχεται από το ΙΚΑ και το ΗΜΟΣΙΟ. Εισφορές Επικουρικής Σύνταξης Οι εισφορές του ασφαλισµένου συνίστανται στο 3%των αποδοχών του. Η εισφορά του εργοδότη συνίσταται στο 3% επί των αποδοχών του ασφαλισµένου. Σελίδα 70 από 97

72 Παράρτηµα 5 Ορισµοί Αναλογιστικών Μεγεθών Υποχρέωση λόγω συµπληρωµένης Υπηρεσίας Η υποχρέωση που προκύπτει από την συµπληρωµένη υπηρεσία (AL x ) ασφαλισµένου ηλικίας x είναι ίση µε την παρούσα αξία όλων των παροχών που αντιστοιχούν στην συµπληρωµένη υπηρεσία των µελών την ηµέρα της αποτίµησης και βασίζονται στις εκτιµούµενες τελικές συντάξιµες αποδοχές των ενεργών µελών. AL x = B x * v r-x * r-x p x *.. ( δ β ) ar όπου Βx η παροχή στην ηλικία x, p η πιθανότητα επιβίωσης ασφαλισµένου ηλικίας x σε διάστηµα r-x ετών και v = 1, όπου i το επιτόκιο αποτίµησης. 1+ i Κόστος Ανικανότητας Το πρόσκαιρο κόστος ανικανότητας για ασφαλισµένο ηλικίας x δίδεται από τον παρακάτω τύπο: d (TC) x = g d x+ 1 2 g ηλικία x+ 2 1 d x+ 1 2 B x+1/ 2 * qx d d m w p' x vw+(1/2).. d a 1 x + w+, όπου 2 η αναλογία της σωρευµένης παροχής Bx+1/ 2 που αποδίδεται ως παροχή ανικανότητας στην d qx η πιθανότητα ότι ο ασφαλισµένος ηλικίας x καθίσταται ανίκανος (στο έτος που διανύει την συγκεκριµένη ηλικία) w η περίοδος αναµονής πριν αρχίσει η καταβολή της παροχής ανικανότητας d m n p' x η πιθανότητα ότι ένας ανίκανος ζει n χρόνια d ȧ. x ράντα ζωής βασισµένη στην θνησιµότητα ανικάνου Το πρόσκαιρο κόστος ανικανότητας αποτελεί την αναµενόµενη υποχρέωση που προκύπτει από την πιθανότητα ότι ασφαλισµένος ηλικίας x θα καταστεί ανίκανος στην διάρκεια του έτους. Σελίδα 71 από 97

73 Η πιθανότητα d m n p' x καθώς και η ράντα d ȧ. x βασίζονται στην θνησιµότητα που λαµβάνεται υπόψη d για τους ανίκανους. Ωστόσο η ράντα ȧ. x εµπεριέχει την πιθανότητα ανάνηψης από την ανικανότητα µετά από την περίοδο αναµονής και πριν από την ηλικία συνταξιοδότησης r. Αξία Μελλοντικών Παροχών Ανικανότητας Η αξία των µελλοντικών παροχών ανικανότητας, d (VFB) x, µπορεί να περιγραφεί ως η παρούσα αξία του µελλοντικού κόστους του ασφαλισµένου το οποίο σχετίζεται µε την ανικανότητα: r d (VFB) x = 1 T k x p x * d (TC) k = k= m r = 1 k x k= m p T x g d k+ 1 2 B 1 k+ 2 d q k d m w p' 1 k+ 2 v w+(1/2).. d a 1 k + w+ 2 όπου η ηλικία m είναι µεγαλύτερη από την ηλικία x κατά την οποία θεµελιώνεται η παροχή ανικανότητας. Κόστος παροχής στον επιβιώσαντα σύζυγο ενεργού ασφαλισµένου Το πρόσκαιρο κόστος παροχής θανάτου στον επιβιώσαντα σύζυγο δίδεται από τον παρακάτω τύπο: s (TC) x = M* g s 1 x+ 2 g.. v m q 1 x v (1/2) a 1 rmu x + +, όπου x+ 2 2 M: η πιθανότητα ότι ο ασφαλισµένος ήταν παντρεµένος όταν συνέβη ο θάνατος. g s η αναλογία της σωρευµένης παροχής 1 x+ 2 στην ηλικία x B 1 που αποδίδεται ως παροχή στον/ στην σύζυγο x+ 2 m q x η πιθανότητα ότι ο ασφαλισµένος πεθαίνει στην ηλικία x. u ο αριθµός των ετών (θετικός ή αρνητικός) ο οποίος προστίθεται στην ηλικία του συµµετέχοντος στο πλάνο προκειµένου να εξαχθεί η ηλικία που θεωρούµε για τον/ την σύζυγο. Σελίδα 72 από 97

74 .. rm a 1 x + u+ ράντα ζωής βασισµένη στην ηλικία του/ της συζύγου κατά την ηµεροµηνία θανάτου του 2 συµµετέχοντος, λαµβάνοντας υπόψη την πιθανότητα να ξαναπαντρευτεί (δείκτης rm). Αξία Μελλοντικών Παροχών Θανάτου Η αξία των µελλοντικών παροχών θανάτου s (VFB) x µπορεί να περιγραφεί όπως παρακάτω: r s (VFB) x = M* 1 k x k= m p T x g s k+ 1 2 B 1 k+ 2.. m q k *v rmu (1/2) a k 1 + +, όπου 2 η ηλικία m είναι µεγαλύτερη από την ηλικία x κατά την οποία θεµελιώνεται η παροχή θανάτου. Σηµειώνεται ότι στην παραπάνω εξίσωση δεν λαµβάνεται υπόψη η πιθανότητα ότι ο /η σύζυγος επιβιώνει σε κάθε ενδεχόµενη ηλικία θανάτου του ασφαλισµένου. Ο συντελεστής Μ χρησιµοποιείται για να προσεγγίσουµε την πιθανότητα ότι ο /η σύζυγος του ασφαλισµένου επιβιώνει σε κάθε ηλικία στο διάστηµα των ηλικιών από x έως r-1. Καταβαλλόµενες Εισφορές Η εισφορά εκφράζεται σαν ποσοστό των αποδοχών και αναφέρεται σε όλη την εκτιµώµενη µελλοντική υπηρεσία. Βασίζεται στις εκτιµώµενες τελικές αποδοχές των ενεργών µελών, κατά την προβλεπόµενη µελλοντική υπηρεσία. Σελίδα 73 από 97

75 Παράρτηµα 6 Στοιχεία από το ΙΚΑ, 2005 ΕΤΗΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ (ΕΛΛΗΝΕΣ & ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ) YEARLY EMPLOYMENT DATA (GREECE & FOREIGNER CITIZENS) ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟ ΟΜΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ENTERPRISES & CONTRUCTIONS ΕΤΟΣ 2005 ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ / NATIONALITY ΕΛΛΑ Α - GREECE ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ-FOREIGNERS ΣΥΝΟΛΟ - TOTAL ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ (ΑΝΤΡΕΣ & ΓΥΝΑΙΚΕΣ) ISNURED INDIVIDUALS (MALES & FEMALES) Α ΡΙΘΜΟΣ ΑΜΕΣΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΜΕ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ INURED INDIVIDUALS WITH SICKNESS BENEFITS ΑΜΕΣΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΙ INSURED INDIVIDUALS 14% 86% ΑΜΕΣΑ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΙ ΜΕ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ INSURED INDIVIDUALS WITH SICKNESS BENEFITS ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ- FOREIGNERS 14% ΕΛΛΑ Α - GREECE 86% ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ EMPLOYMENT DATA BY NATIONALITY 200,0 150,0 208,2 201,8 162,2 100,0 ΜΕΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ AVERAGE EMPLOYMENT ΜΕΣΟ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ AVERAGE W AGE ΜΕΣΗ ΕΙΣΦΟΡΑ (% ) AVERAGE CONTRIBUTION (%) 50,0 0,0 54,9 39,8 44,6 41,0 46,1 32,7 ΕΛΛΗ Α - GREECE ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ - FO REIGNERS ΣΥΝΟΛΟ - TOTAL 208,2 162,2 201,8 46,1 32,7 44,6 39,8 54,9 41,0 Υπηκοότητα - Nationality Σελίδα 74 από 97

76 ΕΤΗΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ (ΕΛΛΗΝΕΣ & ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ) ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ / ENTERPRISES ΕΤΟΣ 2005 ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ NATIONALITY ΕΛΛΑ Α - GREECE ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ - FOREIGNERS ΣΥΝΟΛΟ - TOTAL ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ INSURED INDIVIDUALS ΑΝ ΡΕΣ MALES ΓΥΝΑΙΚΕΣ FEMALES ΣΥΝΟΛΟ TOTAL ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ ΦΥΛΟ ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ 11% ΓΥΝΑΙΚΕΣ FEMALES 47% ΑΝ ΡΕΣ MALES 53% ΕΛΛΑ Α - GREECE 89% ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ EMPLOYMENT DATA BE NATIONALITY 200,0 150,0 218,04 191,07 215,16 100,0 ΜΕΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ AVERAGE EMPLOYMENT ΜΕΣΟ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ AVERAGE WAGE ΜΕΣΗ ΕΙΣΦΟΡΑ (%) AVERAGE CONTRIBUTION (%) 50,0 0,0 45,79 37,46 29,24 42,85 44,22 37,80 ΕΛΛΑ Α - GREECE ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ - FOREIGNERS ΣΥΝΟΛΟ - TOTAL 218,0 191,1 215,2 45,8 29,2 44,2 37,5 42,9 37,8 Υπηκοότητα - Nationality Σελίδα 75 από 97

77 ΕΤΗΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ (ΕΛΛΗΝΕΣ & ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ) YEARLY EMPLOYMENT DATA (GREECE & FOREIGNER CITIZENS) ΟΙΚΟ ΟΜΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ / CONSTRUCTIONS ΕΤΟΣ 2005 ΜΕΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ (ΗΜΕΡΕΣ) AVERAGE EMPLOYMENT(DAYS) ΜΕΣΟ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ ( ) AVERAGE WAGE ( ) ΜΕΣΗ ΕΙΣΦΟΡΑ (%) AVERAGE CONTRIBUTION (%) ΑΝ ΡΕΣ MALES ΓΥΝΑΙΚΕΣ FEMALES ΣΥΝΟΛΟ TOTAL 102,5 79,7 102,1 51,1 46,7 51,1 84,7 84,7 84,7 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟ ΟΜΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΗΜΕΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ DISTRIBUTION BY DAYS OF EMPLOYMENT Αριθµός Ασφαλισµένων Insured Individuals >= 300 Ηµέρες Εργασίας - Days of Employment ΜΕΣΟ ΗΜΕΡΟΜΙΣΘΙΟ ΑΝΑ ΗΜΕΡΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ AVERAGE WAGE BY DAYS OF EMPLOYMENT 60 Μέσο Ηµεροµίσθιο Average Wage >= 300 Ηµέρες Εργασίας - Days of Employment Σελίδα 76 από 97

78 ΕΤΗΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΛΛΟ ΑΠΩΝ YEARLY EMPLOYMENT DATA FOR 2005 ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ - NATIONALITY ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΙ ΣΕ ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ / FOREIGNER INSURED INDIVIDUALS IN ENTERPRISES ΑΝ ΡΕΣ / MALES ΠΟΛΩΝΙA - POLAND 1% ΛΟΙΠΕΣ - OTHER ΚΥΠΡΟΣ - CYPRUS 1% M. ΒΡΕΤΑΝΙA - UNITED KINGDOM 1% ΜΠΑΝΓΚΛΑΝΤΕΣ - BANGLADESH 3% ΑΙΓΥΠΤΟΣ - EGYPT 2% ΙΝ ΙA - INDIA 4% ΡΟΥΜΑNIA - ROMANIA 4% 13% ΑΛΒΑΝIA - ALBANIA 50% ΓΕΩΡΓΙΑ - GEORGIA 2% ΟΥΚΡΑΝIA - UKRAINE 3% ΚΥΠΡΟΣ - CYPRUS 1% ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ - PHILIPPINES 3% ΓΕΡΜΑΝΙA - GERMANY 1% ΡΟΥΜΑNIA - ROMANIA 5% M. ΒΡΕΤΑΝΙA - UNITED KINGDOM 2% ΑΛΛΟ ΑΠΟΙ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΟΙ ΣΕ ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ / FOREIGNER INSURED INDIVIDUALS IN ENTERPRISES ΓΥΝΑΙΚΕΣ / FEMALES ΛΟΙΠΕΣ - OTHER 11% ΠΟΛΩΝΙA - POLAND 2% ΑΛΒΑΝIA - ALBANIA 37% ΠΑΚΙΣΤΑΝ - PAKISTAN 9% ΒΟΥΛΓΑΡΙA - BULGARIA 13% ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ - PHILIPPINES 2% ΚΟΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ / ENTERPRISES ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟ ΑΠΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ / FOREIGNERISURED INDIVIDUALS ΓΕΩΡΓΙΑ - GEORGIA 2% ΟΥΚΡΑΝIA - UKRAINE 2% ΜΠΑΝΓΚΛΑΝΤΕΣ - BANGLADESH 2% ΙΝ ΙA - INDIA 2% ΒΟΥΛΓΑΡΙA - BULGARIA 5% ΛΟΙΠΕΣ - OTHER 17% ΡΩΣΙA - RUSSIA 7% ΑΛΒΑΝIA - ALBANIA 43% ΡΩΣΙA - RUSSIA 6% ΡΩΣΙA - RUSSIA 20% ΟΙΚΟ ΟΜΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ / CONSTRUCTIONS ΓΕΩΡΓΙΑ - GEORGIA ΣΥΝΟΛΟ ΑΛΛΟ ΑΠΩΝ 1% ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ / FOREIGNER INSURED INDIVIDUALS ΠΟΛΩΝΙA - POLAND ΙΝ ΙA - INDIAΛΟΙΠΕΣ ΠΑΚΙΣΤΑΝ - PAKISTAN 1% 3% 2% 2% ΒΟΥΛΓΑΡΙA - BULGARIA ΣΥΡΙΑ - SYRIA 2% 3% ΡΟΥΜΑNIA - ROMANIA 5% ΑΙΓΥΠΤΟΣ - EGYPT 3% ΡΟΥΜΑNIA - ROMANIA 4% ΠΑΚΙΣΤΑΝ - PAKISTAN 5% ΒΟΥΛΓΑΡΙA - BULGARIA 8% ΑΛΒΑΝIA - ALBANIA 72% ΡΩΣΙA - RUSSIA Σελίδα 77 από 97

79 Σελίδα 78 από 97

80 Σελίδα 79 από 97

81 Σελίδα 80 από 97

82 Σελίδα 81 από 97

83 Σελίδα 82 από 97

84 Σελίδα 83 από 97

85 Σελίδα 84 από 97

86 Σελίδα 85 από 97

87 Σελίδα 86 από 97

88 Σελίδα 87 από 97

89 Σελίδα 88 από 97

90 Σελίδα 89 από 97

91 Σελίδα 90 από 97

92 Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Baldwin-Edwards, M., 2004, Στατιστικά δεδοµένα για τους µετανάστες στην Ελλάδα, IMEΠΟ Βουρλούµης Παναγής, 2005, Το ασφαλιστικό µε απλά λόγια, Αθήνα: Ποταµός Γενική Γραµµατεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων, 2006, Το ελληνικό σύστηµα κοινωνικών ασφαλίσεων, ρεττάκης, Μ. Γ., Aλληλένδετα ασφαλιστικό και δηµογραφικό, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 5 Ιουνίου 2005, ΕΣΥΕ, Αποτελέσµατα Απογραφής 2001, Έκθεση του καθηγητή Γ. Σπράου για το ασφαλιστικό σύστηµα. Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-Α Ε Υ, 2001, Η Ελληνική Οικονοµία και η Απασχόληση, Ετήσια Έκθεση 2001, Καβουνίδη, Τ., (2004), Έρευνα για την Οικονοµική και κοινωνική Ένταξη των Μεταναστών. Στο Καβουνίδη, Τ. & Χατζάκη, Λ., 2000, Αλλοδαποί που υπέβαλλαν Αίτηση για Κάρτα Προσωρινής Παραµονής: Υπηκοότητα, Φύλο και Χωροθέτηση, Β Έκδοση Αναθεωρηµένη, Αθήνα: Ε.Ι.Ε. Καζάκος, Π. και Μπουρίκος,., 2003, Η κοινωνική πολιτική ανάµεσα σε κράτος και αγορά. Κριτική επισκόπηση της ελληνικής βιβλιογραφίας, Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήµης, 22, Καθηµερινή, Το µεταναστευτικό ρεύµα επιδρά θετικά στην κοινωνική ασφάλιση, 3/8/200, Καψάλης, Α., 2004, Μετανάστες Υγεία και Κοινωνικός Αποκλεισµός, Ενηµέρωση,112, ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, Κόντης Α., 2000, Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής αλλοδαπών µεταναστών στο Κωνσταντινίδης, Σ. και Πελαγίδης, Θ. (επ.), 2000, Η Ελλάδα στον 21 ο αιώνα, Αθήνα: Παπαζήσης, Κόντης, Α., Ζωγραφάκης, Σ. και Μητράκος, Θ. 2006, Οι οικονοµικές επιπτώσεις της απασχόλησης των µεταναστών κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν», ΙΜΕΠΟ Λιάκος, Α., 1993, Εργασία και Πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέµου, Αθήνα: Ίδρυµα Έρευνας και Παιδείας της Εµπορικής Τράπεζας της Ελλάδας. Λινάρδος-Ρυλµόν, 1993, Αλλοδαποί εργαζόµενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα, Αθήνα: ΙΝΕ Σελίδα 91 από 97

93 Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. και Γκαζόν, Ε., 2005, Μετανάστευση και υγεία-πρόνοια. Αποτίµηση της υπάρχουσας κατάστασης -Προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης, Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. και Γκαζόν, Ε., 2006, Μετανάστευση και Κοινωνική Ασφάλιση: Μια προσέγγιση µε βάση δεδοµένα της έρευνας EU-SILC και των Ασφαλιστικών Ταµείων, εισήγηση σε Συνέδριο, ΙΜΕΠΟ, Αθήνα Νοεµβρίου 2006 Marshall, T.H. και Bottomore, T., 1995, Ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη, Αθήνα: Gutenberg Μητράκος, Θ. και Ντούρος, Γ., 2006, ειγµατοληπτικές έρευνες νοικοκυριών στην Ελλάδα: Στατιστικές, τεχνικές και προβλήµατα, 19o Πανελλήνιο Συνέδριο Στατιστικής, Απριλίου 2006, Καστοριά Μουσούρου, Λ.Μ, 1991, Μετανάστευση και µεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Αθήνα: Gutenberg Μπουρίκος ηµήτρης (2006), Ζητήµατα Κοινωνικοασφαλιστικής Μεταρρύθµισης στην Ελλάδα, 2006 στο Νικολάου, Σ. Μ. και Στεργίου, Λ., 2006, Ο Προβληµατισµοί µεταναστευτικής πολιτικής στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Εκπαίδευση και Επιστήµη 3 : , Νικολινάκος, Μ. (επ), 1997, Οικονοµική Ανάπτυξη και µετανάστευση στην Ελλάδα, Αθήνα: Κάλβος Νικολόπουλος, Κ., 2006, Η οικονοµική της ενδογενεακής Αναδιανοµής, ιδακτορική ιατριβή, Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και ηµόσιας ιοίκησης, Τοµέας ιοικητικής Επιστήµης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών ΟΚΕ, 2003, Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, Πετµεζίδου, Μ και Παπαθεοδώρου, Χ., (επιµ.), 2004, Φτώχεια και Κοινωνικός αποκλεισµός. ιάλογος για την παγκόσµια φτώχεια, Αθήνα: Εξάντας Προβόπουλος, Γ., 1987, Η κοινωνική ασφάλιση, Αθήνα: ΙΟΒΕ Προβόπουλος,Γ. και Καπόπουλος, Π., 2003, από το ιανεµητικό προς ένα Κεφαλοποιητικό Ασφαλιστικό Σύστηµα: Οι οικονοµικές και πολιτικές διαστάσεις της Μετάβασης στο Βενιέρης,. και Παπαθεοδώρου, Χ., (επιµ), 2003, Η Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα, Προκλήσεις και Προοπτικές, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα, Ροµπόλης, Σ. και Χλέτσος, Μ., 1995, Η κοινωνική πολιτική µετά την κρίση του κράτους πρόνοιας, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής Σελίδα 92 από 97

94 Ροµπόλης Σ., Μπάγκαβος Χ. και Ρωµανιάς Γ.,2003, ηµογραφικές εξελίξεις και Κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα, στο Βενιέρης. και Παπαθεοδώρου Χ., (επιµ), 2003, Η Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα, Προκλήσεις και Προοπτικές, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα Ροµπόλης, Σ., Ρωµανιάς, Γ., Μαργιός, Β. & Χατζηβασίλογλου, Ι., 2005, Αναλογιστική Μελέτη για το ΙΚΑ ΕΤΑΜ, Αθήνα: Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ Α Ε Υ Στασινοπούλου, Ο., 1990, Κράτος Πρόνοιας. Ιστορική Εξέλιξη-Σύγχρονες Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Gutenberg Σπανού, Κ., 2005, Η πραγµατικότητα των δικαιωµάτων-κρατικές πολιτικές και πρόσβαση σε υπηρεσίες, Αθήνα: Σαββάλας Σωτηρόπουλος,., 2003, «Όψις Βαβυλωνίας»: Ερµηνείες της µεταπολεµικής ανάπτυξης του Κράτους πρόνοιας στην Ελλάδα στο Βενιέρης,. και Παπαθεοδώρου, Χ., (επιµ), 2003, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα, Υφαντόπουλος, Γ., 2002, Η Κοινωνική Ασφάλιση του Τ.Σ.Α.Υ. Αθήνα: Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών. Χλέτσος, Μ., 1998, Κοινωνική ασφάλιση και απασχόληση: παρελθόν, παρόν, µέλλον, Αθήνα: Στάχυ Χλέτσος, Μ., 2003, Οικονοµική Ανάλυση της Κοινωνικής Προστασίας, Πανεπιστηµιακές Παραδόσεις, Παν/µιο Ιωαννίνων Ξενόγλωσση Aitken W., 1996, Pension Funding and Valuation, Connecticut: Actex Publications Bowers et al, 1986, Actuarial Mathematics, The Society of Actuaries, Illinois: Itasca Blake, D. & Mayhew, L., 2004, Immigration or Bust? Options for securing the future viability of the UK state pension system, Böhning, W.R., 1996, Employing Foreign Workers, Geneva: International Labour Office Cichon, M., Léger, F & Knop, R., 2003, White or Prosperous: How much migration does the ageing European Union need to maintain its standard of living in the twenty-first Σελίδα 93 από 97

95 century?, 4th International Research Conference on Social Security Social security in a long life society, Antwerp, 5-7 May 2003 Clark, G.L., 2002, European Pensions and Global Finance: Continuity or Convergence?, New Political Economy, 7(1), 2002:67-91 Coleman, D., 2002, Replacement migration, or why everyone is going to have to live in Korea: A fable for our times from the United Nations, Philosophical Transactions of the Royal Society B, 357, COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, 2002, COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE COUNCIL, THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS, Joint report by the Commission and the Council on Adequate and sustainable pensions, Diamond, P., 2005, Crisis and Choice in European Social Democracy : The New Political Economy of Europe s Social Model(s), διάλεξη στο the Friedrich Elbert Stiftung Annual Summer School, Berlin, Drougas E., 2006 Albanians in the Greek Informal Economy, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol.24, No2, Esping-Andersen, G., 1990, The Three Worlds of Welfare Capitalism, Cambridge: Polity Eurostat, The European Advisory Committee on Statistical Information, 2005, Migration Statistics Social and Economic Impacts with Respect to the Labour Market, 28th CEIES Seminar, 9 and 10 June 2005, Riga, Latvia Eurostat, Demographic Statistics, Annual Report, Luxembourg Eurostat, Migration Statistics, Annual Report, Luxembourg Eurostat, Labour Force Survey - Results, Αnnual Report, Luxembourg Ferrera, M., 1996, The Southern Model of Welfare in Social Europe, Journal of European Social Policy, 6(1): International Social Security Association (ISSA), 2005, SOCIAL PROTECTION OF MIGRANT LABOUR AND GLOBALIZATION, Σελίδα 94 από 97

96 King, R., Fielding, A. & Black, R., 1997, The International Migration Turnaround in Southern Europe, in King, Russell & Black, Richard (επιµ.), Southern Europe and the New Immigrations, Brighton: Sussex Academic Press, σελ Korpi, W.,1983, The Democratic Class Struggle, London: Routledge Mjøset, L., 2000, EMPLOYMENT, UNEMPLOYMENT, AND AGEING IN THE WESTERN EUROPEAN WELFARE STATES, Technology, Economic Integration and Social Cohesion Project, TSER Programme, European Commission, Salt, John, (2000) Europe s Migration Field, στο Demographic and Cultural Specificity and Integration of Migrants, 1st Workshop organised by the Federal Institute for Population Research in co-operation with the Network for Integrated European Population Studies (NIEPS), November 2000, Bingen, Germany, ŠTEPÁNEK, M. & ŠKORPIK, J., 2003, Social security and migration in the current ageing society, 4th International Research Conference on Social Security Social security in a long life society, Antwerp, 5-7 May 2003 Titmuss, R. M.,1974, Social Policy, London: G. Allen & Unwin United Nations, 2000, Replacement Migration: Is it a Solution to Declining and Ageing Populations? New York: UN Population Division. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, 2004, World Economic and Social Survey 2004, International Migration, New York Winklevoss H.,1977, Pension Mathematics with Numerical Illustrations, Illinois: Irwin R. D. Inc. Yoda, O., 2004, Measuring global labour migration: Global estimates of international migrant workers, International Migration Programme, ILO Σελίδα 95 από 97

97 MENTORING ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ AE Αιγιαλείας 6 Παράδεισος, Μαρούσι Τηλ.: (+30) Fax.: (+30) Mail: info@mentoring.com.gr Web: