Ζωή Π. Μαλτέζου. Καταγραφή, Ταξινόμηση και Ψηφιοποίηση του Διαθέσιμου Αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Transcript

1 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Ζωή Π. Μαλτέζου Καταγραφή, Ταξινόμηση και Ψηφιοποίηση του Διαθέσιμου Αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου (Μεταπτυχιακή εργασία) Αθήνα 2011

2

3 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Π.Μ.Σ. «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ «ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» Μεταπτυχιακή εργασία Καταγραφή, Ταξινόμηση και Ψηφιοποίηση του Διαθέσιμου Αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ζωή Π. Μαλτέζου (Α.Μ ) Τριμελής Επιτροπή Γεωργιτσογιάννη Ευαγγελία Μινώτου Μαριέττα Νικολαΐδου Μάρα Αθήνα 2011

4 Εικόνα εξωφύλλου: Η τελετή θεμελίωσης της Χαροκοπείου Σχολής (10 Ιουνίου 1915)

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία εντάσσεται στα πλαίσια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Εκπαίδευση και Πολιτισμός» του Τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η καταγραφή, ταξινόμηση και περιγραφή του διαθέσιμου αρχειακού υλικού του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, καθώς και η ψηφιοποίηση του φωτογραφικού υλικού του. Στόχος του πονήματος είναι, η σύγχρονη οργάνωση και η διατήρηση του διαθέσιμου αρχειακού υλικού από την ίδρυση της Χαροκοπείου Σχολής, προκειμένου να καταστεί τελικά δυνατή η με ποικίλους τρόπους αξιοποίησή του. Στο αρχειακό υλικό περιλαμβάνονται έγγραφα, βιβλία, φωτογραφίες, που αναφέρονται στην ιστορία και την εξέλιξη του Ιδρύματος, από την ίδρυσή του, το 1929 μέχρι σήμερα. Το υλικό αυτό επίσης αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών, για το ρόλο και την προσφορά του Ιδρύματος στην οργάνωση και την διδασκαλία της Οικιακής Οικονομίας στη χώρα μας. Η επεξεργασία του αρχειακού υλικού, πραγματοποιήθηκε μέσω των εργασιών καταγραφής, ταξινόμησης και περιγραφής του αρχείου, καθώς και ψηφιοποίησης του φωτογραφικού υλικού του, για να καταστεί γνωστό το περιεχόμενο των εγγράφων και των βιβλίων σε ικανοποιητικό βαθμό, καθώς και να επιτευχθεί η ανασύσταση του αρχείου στη μορφή που είχε την εποχή της λειτουργίας του, και ως εκ τούτου να οργανωθεί το υλικό με τρόπο που θα διευκολύνει την μελέτη του και την περαιτέρω έρευνα. Παράλληλα, υποστηρίζεται το διοικητικό έργο του Πανεπιστημίου και επιτυγχάνεται ταυτόχρονα η προβολή της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του και η ανάδειξη της συνεισφοράς του στην εκπαίδευση και στην ελληνική κοινωνία.

6

7 ABSTRACT The present study is included in the fields of the postgraduate program Education and Culture of the Department of Domestic Economy and Culture of Harokopion University in Athens. The aim of the present work is the recording, arrangement and description of the archival material of Harokopion University, as well as the digitization of its photographic material. The purpose of this study is the preservation and the modern organization of the archival material dating from the foundation of the School of Harokopion, so that to promote the development of the archival treasure in various ways. The archival material includes documents, books, photographs referred to the history and the evolution of the Institution, from its foundation in 1929 up to nowadays. This material also constitutes an important source of information, regarding the role and the offer of the Institution in the organization and the instruction of Domestic Economy in our country. The archival material was processed through recording, classification and description of files, in order to get a better knowledge of the content of the documents and books, as well as to achieve the reconstitution of the archive in its original form from the time of its operation, and to organize the material in a way to facilitate research and further studies. At the same time, the administrative work of the University is supported, while the promotion of its particular physiognomy is achieved by pointing out its contribution to Education and Greek society.

8

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ Οι έννοιες του αρχείου Σύντομη επισκόπηση της αρχειακής ιστορίας Αρχειακές εξελίξεις στον κόσμο και την Ελλάδα Η φύση των αρχείων Οι χρήσεις του αρχείου Αρχειονομία Αρχειονόμος Κώδικας δεοντολογίας των αρχειονόμων Αρχειακό υλικό Αρχειακός δεσμός και αρχειακό σύνολο Η αρχή των τριών ηλικιών Οι αξίες των τεκμηρίων Οι αρχειακές μονάδες 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ Αυτοψία Πρόσκτηση Συλλογή πληροφοριών Καταγραφή Ταξινόμηση Περιγραφή Εργαλεία έρευνας Ευρετηρίαση Διατήρηση και συντήρηση Προβολή και χρήση των αρχείων Αρχεία και νέες τεχνολογίες Αρχεία και πολιτισμός 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ Αρχεία Πανεπιστημίων Πανεπιστημιακά αρχεία στην Ελλάδα Ο Παναγής Χαροκόπος και η Χαροκόπειος Σχολή Το αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Η σημασία του αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Το Φωτογραφικό Αρχείο και η ψηφιοποίησή του 76

10 3.7 Συμπεράσματα Προτάσεις 79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ 83 ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 94 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 97 Ι. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ( ) 101 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ( ) 106 Β. ΒΙΒΛΙΑ 107 Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΣ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) 110 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 111 Β. ΒΙΒΛΙΑ 118 Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 127 ΙΙ. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ( ) ΕΞΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ( ) ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) 135 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ( ) 138 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 138 Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 139 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ 141 Α. Ελληνόγλωσση 141 Β. Ξενόγλωσση 149 Χρήσιμες Διευθύνσεις 153 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 157 2

11 ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Η ιστορική έρευνα σήμερα στρέφεται όλο και περισσότερο προς το αρχειακό υ- λικό, πολύτιμη πηγή πάνω στην οποία βασίζεται σε μεγάλο ποσοστό η σύγχρονη μεθοδολογία. Το πέρασμα από την αφηγηματική ιστορία στην εξέταση των φαινομένων και των μεταλλαγών τους, την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο, έφερε μια διαφοροποίηση στην εκμετάλλευση της πρώτης ύλης που δίνει την πληροφόρηση. Ενώ παλαιότερα συγκινούσε το μοναδικό, το ξεχωριστό έγγραφο που φώτιζε ένα συγκεκριμένο σημαντικό γεγονός και ακόμα και η ταξινόμηση των αρχείων γινόταν με ανάλογα κριτήρια, από κάποια στιγμή και πέρα τα κριτήρια αυτά άλλαξαν. Έτσι, ο σύγχρονος μελετητής δεν προσφεύγει πια στο αρχειακό υλικό μόνο για να ανασύρει την πληροφορία, αλλά επιδιώκει να βγάλει μέσα από ένα οργανικά συναρμολογημένο σύνολο όπως είναι η αρχειακή μονάδα, όχι το τυχαίο περιστατικό, αλλά τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες που προκάλεσαν την εμφάνιση και την εξέλιξή του. Μέθοδοι όπως του τομέα της οικονομικής ιστορίας και της δημογραφίας, έχουν επεκταθεί πλέον και σε άλλες εκφράσεις της ιστορίας, την κοινωνική, την πολιτισμική, την ιστορία των ιδεών και των συνειδήσεων. Για την ποσοτική αυτή προσέγγιση απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη αρχειακών μονάδων όσο το δυνατόν πιο συμπληρωμένων που να αποτελούν σειρές. Οι ιδιάζουσες ιστορικές συνθήκες που επικράτησαν στον τόπο μας, δεν επέτρεψαν τον σχηματισμό συστηματικών αρχείων, ούτε βοήθησαν στη διάσωση όσων είχαν προέλθει από επιμέρους φορείς. Παράλληλα, η προσπέλαση του σωζόμενου ι- στορικού υλικού γίνεται συχνά με πολλές δυσχέρειες. Και τούτο γιατί λείπει η αναγκαία υποδομή όπως ο εντοπισμός του υλικού, η συστηματική καταγραφή του, η σύνταξη χρηστικών καταλόγων, η παρουσίαση του υλικού. Στις μέρες μας διεξάγονται εργασίες από ποικίλους επιστημονικούς και κρατικούς φορείς για την αξιοποίηση του ιστορικού πλούτου και η εμφάνιση κάθε τόσο νέου, ανεκμετάλλευτου υλικού δίνει ελπίδες για ανανέωση και τροφοδοτεί την πεποίθηση ότι θα καταστεί εξίσου χρήσιμο, προάγοντας την ιστορία ως επιστήμη και πολιτιστική έκφραση. Το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο προκειμένου να συμβάλει στη διαμόρφωση κατάλληλης ερευνητικής υποδομής για τη μελέτη της ιστορίας της εκπαίδευσης και τη 3

12 διαχείριση πρωτογενών πηγών, προχώρησε στη συγκέντρωση αρχειακού υλικού και καταβάλλει ιδιαίτερη μέριμνα για να ταξινομηθούν και να παρουσιαστούν τα αρχεία που έχει στην κατοχή του, στο ευρύτερο επιστημονικό κοινό. Το αντικείμενο της εργασίας εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των αναζητήσεων και των πρωτοβουλιών που έχει αναλάβει το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, όσον αφορά τη δημιουργία προϋποθέσεων για τη γνώση, τη διαφύλαξη και τη διάθεση πρωτογενών πληροφοριών για την κοινωνική, διοικητική, εκπαιδευτική, πολιτιστική και όποια άλλη δραστηριότητα της κοινωνίας μας. Πρόκληση για την ανάληψη της συγκεκριμένης εργασίας απετέλεσαν το ίδιο το υλικό και η όλη διαδικασία της οργάνωσης της πληροφορίας μέσα από τις αρχειονομικές εργασίες της ταξινόμησης και της περιγραφής. Κλείνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τις πιο θερμές ευχαριστίες μου στην καθηγήτριά μου κ. Ευαγγελία Γεωργιτσογιάννη, τόσο για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε με την ανάθεση της εργασίας αυτής, όσο και για την εποπτεία και την πολύτιμη καθοδήγηση που μου προσέφερε καθ όλη την πορεία συγγραφής της εργασίας. Πολλές ευχαριστίες, ακόμη, οφείλω στην κ. Μαριέττα Μινώτου, μέλος της τριμελούς επιτροπής και διευθύντρια των ΓΑΚ, για τις διευκολύνσεις που δέχτηκα από την Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ, αλλά και για τις υποδείξεις της σε θέματα μεθοδολογίας και βιβλιογραφίας. Ιδιαίτερα, οφείλω να ευχαριστήσω την κ. Μαρία Βακαλοπούλου, προϊσταμένη του Τμήματος Γενικού Ευρετηρίου της Κ.Y. των Γ.Α.Κ., για την βοήθεια που μου προσέφερε ως προς την εξοικείωσή μου με το θέμα της εργασίας, αλλά και για τις πρακτικές υποδείξεις ως προς την επεξεργασία του υλικού, καθώς επίσης και την κ. Σταυρούλα Χρονοπούλου, η οποία συνέταξε και το Ευρετήριο του αρχείου της Χαροκοπείου που φυλάσσεται στην Κ.Υ. των ΓΑΚ, για τον χρόνο που μου αφιέρωσε επεξηγώντας τα διάφορα στάδια της ταξινόμησης. Ουσιαστική ήταν και η συμβολή της κ. Αγγελικής Στασινού, συντηρήτριας βιβλιακού και αρχειακού υ- λικού των ΓΑΚ, ως προς την φυσική περιγραφή του αρχείου. Θα ήθελα επίσης να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην κ. Μάρα Νικολαΐδου, τόσο για τη φιλική παρότρυνση και ενθάρρυνση, όσο και για τις εύστοχες παρατηρήσεις της στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Ευχαριστώ το προσωπικό της γραμματείας της Συγκλήτου, για την ευγένεια και την προθυμία τους να με εξυπηρετήσουν σε ποικίλα διαδικαστικά θέματα. 4

13 Ευχαριστώ τον φίλο μου Χρήστο Τσακατούρα, καθ. Πληροφορικής, για τη συνεχή, σταθερή, ακούραστη και καθοριστική βοήθεια που μου προσέφερε όσον αφορά το μέρος της τεχνογνωσίας, το οποίο δεν μου ήταν ιδιαίτερα οικείο. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλα τα προσφιλή μου πρόσωπα, την μητέρα μου Αθανασία Αργυροπούλου και ιδιαίτερα το γιο μου Γιώργο Σαμαρτζόπουλο, για την υποστήριξή τους, τον ενθουσιασμό και την απαραίτητη ηθική συμπαράσταση που μου προσέφεραν κατά την εκπόνηση της εργασίας μου. 5

14

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το διαθέσιμο αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου καλύπτει την περίοδο και συνίσταται από τμήμα των τεκμηρίων, τα οποία κατά τρόπο φυσικό και αυθόρμητο έχουν προκύψει από τις δραστηριότητες λειτουργίας της Χαροκοπείου Σχολής και του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Το κυρίως αρχείο βρίσκεται στην Κ.Υ. των ΓΑΚ, όπου είναι και διαθέσιμος ο κατάλογος. Ουσιαστικά, το αρχείο διαιρείται σε δύο ανεξάρτητα τμήματα, το αρχείο που παράγεται στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας της Σχολής, και αυτό που δημιουργείται στο πλαίσιο λειτουργίας του Πανεπιστημίου. Πρόκειται δηλαδή για εσωτερικά αρχεία που έχουν παραχθεί από τις διοικητικές υπηρεσίες και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Σχολής και του Πανεπιστημίου, στο πλαίσιο της αποστολής τους. Το σημαντικότερο τμήμα της εργασίας αποτελεί η επιτόπια έρευνα και επεξεργασία του αρχειακού υλικού στο χώρο φύλαξής του, στους αποθηκευτικούς χώρους της αίθουσας της Συγκλήτου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, με την εκτέλεση σειράς αρχειονομικών εργασιών, όπως είναι η γνωριμία με το αρχειακό υλικό, η καταγραφή και η ταξινόμησή του, και η ολοκλήρωση με την περιγραφή του. Επίσης πραγματοποιήθηκε η ψηφιοποίηση του φωτογραφικού τμήματος του αρχείου, αφού προηγουμένως ταυτίστηκαν κατά το δυνατόν οι θεματικές ενότητες χωρίς ενδείξεις. Η εκτέλεση των εργασιών, έγινε με γνώμονα το σεβασμό της εσωτερικής διάρθρωσης του αρχείου η οποία έχει αποτυπωθεί συνειδητά ή ασυνείδητα από το δημιουργό του, η τήρηση ορισμένων σταθερών αρχειονομικών κανόνων, το χρονολογικό και ιστορικό περίγραμμα, το περιεχόμενο των θεμάτων, και την προσωπική κρίση του μη εξειδικευμένου αρχειονόμου, με την ελπίδα ότι ταυτίζεται με αυτή του χρήστη και τον καθοδηγεί στην αξιοποίηση του υλικού. Γιατί είναι φανερό ότι η ταξινόμηση και η περιγραφή αποσκοπούν στη διευκόλυνση του ερευνητή. Να γίνει το αρχειακό υλικό προσιτό και κυρίως εύχρηστο για τον ερευνητή. Η εργασία αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη: Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στις βασικές αρχές και έννοιες της αρχειονομίας, διερευνά τη φύση των αρχείων, τη σημασία και την αξία τους, σχολιάζονται οι όροι αρχείο, αρχειονομία, αρχειονόμος, γίνεται επισκόπηση της αρχειακής ιστορίας και των αρχειακών εξελίξεων στην Ελλάδα και στον κόσμο, αναπτύσσονται οι δύο θεμε- 7

16 λιώδεις αρχές της αρχειονομίας, η αρχή των τριών ηλικιών και η αρχή του αρχειακού δεσμού. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αρχειακές εργασίες, οι οποίες απαρτίζουν το σύνολο των παρεμβάσεων που απαιτούνται από την εισαγωγή του αρχειακού υλικού στην αρχειακή υπηρεσία μέχρι τη διάθεσή του στο κοινό. Οι εργασίες αυτές αφορούν στην εισαγωγή (πρόσκτηση) και στην επεξεργασία (καταγραφή, ταξινόμηση, περιγραφή, ευρετηρίαση) του αρχειακού υλικού. Περιγράφεται λεπτομερώς με ποιο τρόπο θα ασκηθεί ο φυσικός και διανοητικός έλεγχος των αρχείων, ώστε να ε- ξασφαλισθεί η μελλοντική τους χρήση, οι αρχές που διέπουν τη διαχείριση και τη διατήρηση των αρχείων, η επίδραση που έχουν οι νέες τεχνολογίες στην αρχειακή διαχείριση. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται τα πανεπιστημιακά αρχεία στην Ελλάδα και στον κόσμο, το αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και η σημασία του, γίνεται αναφορά στη φυσιογνωμία του ιδρυτή του Παναγή Χαροκόπο, καθώς και η μέθοδος που υιοθετήθηκε για την ταξινόμηση του υλικού. Το τέταρτο κεφάλαιο αποτελεί την καταληκτική εργασία της επεξεργασίας του αρχειακού υλικού, με την περιγραφή του αρχείου σύμφωνα με τους κανόνες του Διεθνούς Προτύπου Αρχειακής Περιγραφής. Τη μελέτη συμπληρώνει το παράρτημα με το περιεχόμενο της αρχικής καταγραφής του υλικού, της χρονολογικής καταγραφής και της ταξινόμησης των φακέλων και των βιβλίων, καθώς και το ψηφιακό αντίγραφο του φωτογραφικού τμήματός του. Στην πορεία αυτής της αρχειονομικής εργασίας υπήρξαν και δυσκολίες και αμφιβολίες. Όταν προέκυπταν προβλήματα ένταξης φακέλων ή εγγράφων, παρέμεναν αταξινόμητα έως ότου ερχόταν η στιγμή που γινόταν πλέον συνειδητό το πώς και γιατί συνδυάζονται, εντάσσονται, συμπληρώνονται. Αναπόφευκτη ήταν και η επαφή με τη σκόνη, άσπονδη φίλη του χαρτιού. Ξεκινώντας τον καθαρισμό των φακέλων, ενδεχομένως φορώντας γάντια, την αφαίρεση των σκουριασμένων μεταλλικών συνδετήρων, την αντικατάσταση των πολύ φθαρμένων φακέλων, αποκτούμε στην πορεία αυτής της διαδικασίας, μια πρώτη γεύση των περιεχομένων. Ενδεικτική αλλά συγχρόνως κατατοπιστική, γιατί βοηθάει να σχηματισθεί μια σχετικά ολοκληρωμένη εικόνα του αρχείου. 8

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΕΙΟΝΟΜΙΑΣ 9

18

19 1.1 Οι έννοιες του αρχείου Το αρχείο παραπέμπει σε συλλογή εγγράφων ή άλλων αντικειμένων που έχουν ιστορική σημασία και φυλάσσονται για την επιβεβαίωση γεγονότων ειδικού ή γενικού ενδιαφέροντος (Δρανδάκης 1993: Τόμος Ε ). Τα αρχεία έχουν το χαρακτήρα ι- στορικής πηγής και παρέχουν στοιχεία και μαρτυρίες για τις ανθρώπινες δραστηριότητες και συναλλαγές (Παππά 2002: 7). Αποτελούν τη βάση των δικαιωμάτων των ατόμων και των κρατών και η ύπαρξή τους είναι θεμελιώδης για τη δημοκρατία και τη χρηστή διοίκηση καθώς και για την κατανόηση της ιστορίας και του πολιτισμού (Συνοδινός 1998: 38). Σύμφωνα με το άρθρο 1 του νόμου 1946/1991 για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ορίζεται ως Αρχείο το ακέραιο οργανικό σύνολο των αυθόρμητα συσσωρευμένων και συναθροιζομένων εγγράφων πράξεων, εγγράφων, μαρτυριών και τεκμηρίων, ανεξαρτήτως βαρύτητας και συνεπειών και αδιακρίτως χρονολογίας, σχήματος και ύλης, δια των οποίων αναπτύχθηκε ή και ακόμη αναπτύσσεται η πρακτική δραστηριότητα ενός φυσικού ή νομικού προσώπου στο πλαίσιο των δικαιοδοσιών και αρμοδιοτήτων του. Η ελληνική λέξη αρχείον προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη αρχή, η ο- ποία δηλώνει την επιτροπεία, δηλαδή την συνεδρία των αρχόντων σε ολομέλεια. Η λέξη αρχή και αρχείον προέρχονται από τη ρίζα α ρ χ, η οποία εμπεριέχει την έννοια και τη σημασία του άρχειν, κυβερνάν, διοικείν και διαχειρίζεσθαι την εξουσία. Στην αρχαία Ελλάδα αποκαλείται αρχείον, ο τόπος όπου συνέρχεται η αρχή της πόλης-κράτους, δηλαδή εκεί όπου οι άρχοντες, ασκούν εξουσία και αποφασίζουν ή γνωμοδοτούν. Στη συνέχεια, ο όρος αρχείο και ιδιαίτερα στον πληθυντικό (αρχεία) προσδιορίζει τα επίσημα έγγραφα των αρχών, δηλαδή τις δημόσιες έγγραφες πράξεις που παράγονται από την αρχήν ως αποφάσεις ή γνωμοδοτήσεις και τον τόπο φύλαξης και διατήρησης των αρχείων (Κολυβά 2009: 18-19). Στην σημερινή εποχή με την αλματώδη πρόοδο που σημειώνεται στους τομείς της πληροφόρησης και της τεχνολογίας, ο όρος αρχείο υπάγεται πλέον στην καθημερινότητά μας και περιλαμβάνει τρείς συναφείς αλλά διαφορετικές έννοιες, τις οποίες είναι χρήσιμο να διακρίνουμε: α) Της αρχειακής υπηρεσίας η οποία διασώζει και επεξεργάζεται αρχειακό υλικό. 11

20 β) Του κτιρίου όπου φυλάσσονται αρχειακά τεκμήρια. γ) Του συνόλου μιας ιδιαίτερης κατηγορίας τεκμηρίων. Αρχεία είναι τα έγγραφα τα οποία δημιούργησε, παρέλαβε και συγκέντρωσε ένα άτομο ή ένας οργανισμός στα πλαίσια της άσκησης των δραστηριοτήτων του και τα διατήρησε λόγω της διηνεκούς τους χρησιμότητας. Συνεπώς το αρχείο δεν πρέπει να συγχέεται με την κυρίαρχη στην καθημερινή ομιλία έννοια του συνόλου στοιχείων και πληροφοριών τις οποίες συγκεντρώνουμε, προκειμένου να ανατρέξουμε σε αυτές, όταν χρειαστεί (Μπάγιας 1999: 27). Αρχεία είναι εκείνα τα τεκμήρια τα οποία συσσωρεύονται με φυσική διαδικασία οποιαδήποτε στιγμή κατά την άσκηση μιας δραστηριότητας, δημόσιας ή ιδιωτικής, και γι αυτόν τον λόγο διατηρούνται για χρήση-αναφορά υπό την εποπτεία των προσώπων που είναι υπεύθυνα για τις εν λόγω δραστηριότητες ή των διαδόχων τους (Ellis 2000: 22-25). Αρχεία είναι η συνείδηση ενός έθνους. Αρχεία είναι η μνήμη ενός έθνους (Franz 1991: 21). Τα αρχείο δεν πρέπει να συγχέεται με τη βιβλιοθήκη. Τόσο το αρχείο όσο και η βιβλιοθήκη, ως υπηρεσίες και φορείς διαχείρισης, διατηρούν και φυλάσσουν γραπτά κείμενα. Όμως, στο αρχείο, τα φυλασσόμενα γραπτά κείμενα προέρχονται από τη διακυβέρνηση του κράτους και από την οργανωμένη ιδιωτική δραστηριότητα, από τη νομοθετική, την εκτελεστική-διοικητική, τη διαχειριστική και τη δικαιϊκή αναγκαιότητα και πρακτική δραστηριότητα, ενώ στη Βιβλιοθήκη τα φυλασσόμενα γραπτά κείμενα είναι προϊόντα μιας πνευματικής διεργασίας και προέρχονται κατά κύριο λόγο, από την ανάγκη της έκφρασης και της επικοινωνίας των γνώσεων, των ιδεών, των συναισθημάτων. Τα αρχεία διαφέρουν από τις βιβλιοθήκες από την άποψη ότι ο βασικός σκοπός τους δεν είναι τόσο η διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας, όσο η διατήρηση της ακεραιότητας και η διάσωση του αρχειακού υλικού, χάριν του γενικότερου δημοσίου συμφέροντος. Τα τεκμήρια ενός αρχείου δημιουργούνται παρεμπιπτόντως ως μέσο, ενώ αντίθετα τα βιβλία δεν είναι το μέσο αλλά ο στόχος της συγγραφικής δραστηριότητας (Μπάγιας 1998: 22). Στα παραπάνω λανθάνουν οι πέντε πρωτογενείς ιδιότητες που διαφοροποιούν το αρχείο από άλλα είδη πληροφορίας. 12

21 Τα τεκμήρια είναι οργανικά προϊόντα του νομικού ή φυσικού προσώπου που τα παρήγαγε, πρόκειται δηλαδή για απότοκα των δραστηριοτήτων του προσώπου αυτού. Τα τεκμήρια είναι φυσικά προϊόντα. Η δημιουργία και συγκέντρωση των τεκμηρίων δεν υπήρξε σκοπός αυτή καθ εαυτή, αλλά η φυσική απόρροια ορισμένων δραστηριοτήτων. Τα τεκμήρια είναι μοναδικά. Είναι μοναδικά όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο, αλλά και ως προς τη θέση τους ως μονάδες ενός ευρύτερου συνόλου και ως προς τη λειτουργία τους ως παρεπόμενα συγκεκριμένων πράξεων. Το αρχείο στο σύνολό του είναι μοναδικό. Το αρχείο υφίσταται μόνο ως σύνολο, ως δίκτυο διαπλεκόμενων τεκμηρίων και πληροφοριών. Τα τεκμήρια διατηρούν τον αρχειακό τους χαρακτήρα, στο βαθμό που συνδέονται και διαπλέκονται με τις άλλες μονάδες του ίδιου συνόλου. Το αρχείο προσλαμβάνει τεκμηριωτική αξία για τη δομή και λειτουργία του οργανισμού που το παρήγαγε. Το αρχείο, όντας φυσικό προϊόν των δραστηριοτήτων ενός προσώπου, εξελίσσεται σε μάρτυρα αυτών των δραστηριοτήτων, συνιστώντας έτσι μια γνώση μοναδική. Κάθε μεμονωμένο τεκμήριο έχει μια πληροφοριακή αξία, είναι φορέας ορισμένων πληροφοριών. Εντασσόμενο ωστόσο σε ένα ευρύτερο αρχειακό περιβάλλον, το ίδιο το τεκμήριο αναδεικνύεται πολύτιμος μάρτυρας, αποκτά δηλαδή τεκμηριωτική αξία. Συνεπώς, τα αρχεία αποτελούν το βασικό πεδίο αναζήτησης και ανασύστασης του παρελθόντος (Μπάγιας 1998: 60-61). 1.2 Σύντομη επισκόπηση της αρχειακής ιστορίας Στην προσπάθειά του ο άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την εξέλιξή του και επομένως να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, καταφεύγει στις πηγές. Λέγοντας πηγή, εννοούμε οτιδήποτε μπορεί με κάποιο τρόπο να μας αποκαλύψει κάτι από το παρελθόν του ανθρώπου, κάτω από την ιδιαίτερη μορφή της περασμένης εμπειρίας του. Την αέναη διατήρηση της συλλογικής μνήμης στον χώρο και στον χρόνο, υποβοηθούν όλες οι κατηγορίες τεκμηρίωσης, όπως υλικά τεκμήρια (αρχαιολογικά ευρήματα), έγγραφα τεκμήρια (αρχειακά τεκμήρια), εικονογραφικά τεκμήρια (ζωγραφική, φωτογραφία), ηχητικά τεκμήρια (μαγνητοταινίες), με εμφανές το προβάδισμα των εγγράφων τεκμηρίων. 13

22 Τα χειρόγραφα αντιπροσωπεύουν τα κατεξοχήν πρωτότυπα και αυθεντικά στοιχεία της ιστορίας, στα οποία διαγράφεται η πορεία ενός έργου, χαράζεται η εξέλιξη ενός λαού στις πολλαπλές δραστηριότητές του. Η αξία τους είναι ανεκτίμητη, και ακόμη και αν κρίνεται ως σχετική στα πλαίσια της παγκόσμιας κοινότητας, παραμένει ακέραιη στο εσωτερικό κάθε πολιτισμού και κάθε χώρας (Λανγκλουά 1988: 6). Η δυνατότητα επικοινωνίας όχι μόνο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο, με τη χρήση γραπτών και γραφικών μέσων, είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπου και η δημιουργία, η διάδοση, η διατήρηση και η χρήση αυτών των μέσων είναι αποκλειστικά ανθρώπινες δραστηριότητες, που συνεισφέρουν σημαντικά στην εξέλιξη του πολιτισμού. Με την οργάνωση της κοινωνίας, η συστηματική καταγραφή των δικαιωμάτων του ανθρώπου ήταν πλέον κοινώς αποδεκτή για την εξασφάλιση των διαφόρων συμφερόντων του. Η διατήρηση λοιπόν συνόλων αρχείων, πριν από τη δημιουργία εθνικών αρχείων, θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως άτυπα αρχεία, που είχαν ως βασικό τους στόχο την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των παραγωγών των κειμένων. Η οργανωμένη συλλογή εγγράφων, για λόγους πρακτικής σκοπιμότητας στην αρχή, και κατόπιν για την εξυπηρέτηση της ιστορικής έρευνας, είναι γνωστή από την απώτερη αρχαιότητα. Από το π. Χ. στην Ουρούκ της Μεσοποταμίας ανάγονται τα αρχαιότερα σωζόμενα γραπτά τεκμήρια διοικητικής, οικονομικής και θρησκευτικής δραστηριότητας, (απογραφές πληθυσμών, οικονομικές και φορολογικές καταγραφές, καταστάσεις περιουσιακών στοιχείων, επιμετρήσεις γαιών, επιχειρηματικά αρχεία ιδιωτών, ναών, κ.λ.π.), σε πήλινες πινακίδες σε ακκαδική σφηνοειδή γραφή, οι πρόδρομοι των μεταγενέστερων οικονομικών αρχείων, ενώ από το π. Χ. εντοπίζονται καλά οργανωμένα αρχεία αρχιγραμματειών που διασώζουν τη διπλωματική αλληλογραφία σε πήλινες πλάκες, στα σημαντικότερα πολιτισμικά κέντρα των περιοχών της Αν. Μεσογείου: Τελ-ελ-Αμάρνα (Αίγυπτος), Ουγκαρίτ (Συρία), Μπογιάζκιοϊ (Τουρκία), Πύλος- ανάκτορο Νέστορος (Ελλάδα). Ακόμη το Ταβουλάριον του ρωμαϊκού κόσμου, και το Μητρώον του ελληνικού, ταυτίζονται σαν χώροι συγκέντρωσης, διαφύλαξης και χρησιμοποίησης των τεκμηρίων, τόσο για πρακτικές ανάγκες, όσο και για ιστορικούς λόγους με το μετέπειτα βυζαντινό Αρχείον ή Archivum, δημόσιο κτίριο το οποίο φυλάσσει τα gesta municipalia ή αρχεία της πόλης, στα οποία σύμφωνα με το διάταγμα του Ιουστινιανού (538 μ. Χ.) καταγράφονται οι συνθήκες και οι πράξεις που θεωρούνται αυθεντικές, ενσωματώνονται δε έτσι τα αρχεία στο νομικό κώδικα (Corpus juris), πρόδρομο του ευρωπαϊκού δικαίου. Στην 14

23 Ευρωπαϊκή Δύση τα πρώτα αρχεία πράξεων και καταστατικών χαρτών προέρχονται από τα μοναστήρια (μέσα 8ου μ. Χ. αι.). Αργότερα συγκροτήθηκαν τα δημοτικά και κρατικά αρχεία. Στα αρχεία του Βατικανού, που διάσωζαν την αρχαία παράδοση των ρωμαϊκών κρατικών αρχείων, λίγο μετά τα τέλη του 12ου μ. Χ. αι. άρχισε να τηρείται μητρώο αλληλογραφίας, σπουδαίο για την οργάνωση των αρχείων, στις βασιλικές αρχιγραμματείες του Παρισιού, της Βαρκελώνης και του Λονδίνου, ενώ στα μέσα του 16ου μ.χ. αι. εμφανίζονται αρχεία διοικητικών μητρώων. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, το σύστημα οργάνωσης των αρχείων σε εθνική και περιφερειακή ή νομαρχιακή βάση, που καθιερώθηκε στη Γαλλία από το επαναστατικό καθεστώς, έγινε το πρότυπο για την οργάνωση των σύγχρονων αρχείων στη Δυτική Ευρώπη, στα μέσα δε του 19ου μ.χ. αι. η αρχή της προέλευσης, σύμφωνα με την οποία τα αρχεία ταξινομούνται κατά τις αρχές και τα ιδρύματα απ όπου προέρχονται, έγινε το θεμελιώδες σύγχρονο σύστημα οργάνωσης αρχείων (Μπιάνκι 1985: 34). Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα συνειδητοποιείται εντονότερα η σημασία της προστασίας και διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, ήδη με την ιδρυτική πράξη της Unesco το 1945, ενώ λίγο αργότερα υπογράφονται οι πρώτες Διεθνείς Συνθήκες. Σημαντική είναι η σύμβαση της Χάγης του 1954 όπου γίνεται διάκριση των κινητών αγαθών (βιβλία, χειρόγραφα, κ.ά.), στην χρησιμοποίηση του όρου πολιτιστικό αγαθό, καθώς και η σύμβαση για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς του 1972, με την διεύρυνση της έννοιας του πολιτιστικού αγαθού σε πολιτιστική κληρονομιά και φυσική κληρονομιά. 1.3 Αρχειακές εξελίξεις στον κόσμο και την Ελλάδα Μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αι. η χρήση των αρχείων περιορίστηκε κυρίως στην ιστορική έρευνα, έως ότου η αρχειονομία άρχισε να αναπτύσσεται ως ανεξάρτητη επιστήμη. Σημαντικός παράγοντας ήταν η αδυναμία κάλυψής της από την επιστήμη της ιστορίας, καθώς και ο μεγάλος όγκος του παραγόμενου αρχειακού υλικού από τις διοικητικές υπηρεσίες. Επιτακτική ήταν η ανάγκη ίδρυσης μιας ειδικευμένης υπηρεσίας που θα αναλάμβανε τη διαχείριση της υπάρχουσας και παραγόμενης πληροφορίας, ώστε να τη διατηρεί σε κατάσταση τέτοια που να είναι εκμεταλλεύσιμη από τον παραγωγό της, αλλά και όποιον άλλο ενδιαφερόμενο. 15

24 Η ανάγκη για εξειδικευμένο προσωπικό που θα μπορούσε να ασχοληθεί με το αρχειακό υλικό είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση των πρώτων σχολών αρχειακής κατάρτισης που εμφανίσθηκαν στα τέλη του 19ου αι. και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Το περιεχόμενο των σχολών διαμορφωνόταν ανάλογα με την κρατική οργάνωση της κάθε χώρας, την παράδοση και την παραγωγή των διοικητικών μηχανισμών της. Η Ελλάδα βέβαια, με κρατική υπόσταση εκατόν ογδόντα ετών, δεν διαθέτει τον πλούτο και την παράδοση των άλλων ευρωπαϊκών χωρών στον τομέα αυτό. Αλλά αν και η συγκρότηση συστηματικών αρχείων είναι έργο των τελευταίων χρόνων, το αρχειακό υλικό των βυζαντινών, των μεταβυζαντινών και νεότερων αιώνων της ελληνικής ιστορίας που έχει διασωθεί, παρά τα τεράστια χάσματα, είναι πολύ εκτεταμένο και οι αρχειακές έρευνες, παρά τις πολλές δυσχέρειες, ανεπτυγμένες. Και εκτός αυτού, η αξιοποίηση των βενετικών, γενουατικών και οθωμανικών αρχείων σε συνδυασμό με το εναπομείναν αρχειακό υλικό των ελληνικών αρχείων (κυρίως εκκλησιαστικών) μπορεί να περιορίσει όλο και περισσότερο τα χάσματα στην ιστορική έρευνα (Τωμαδάκης 1956: 1-32). Η συνειδητοποίηση της συνέχειας του Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια, ήταν η αφορμή για τη σταδιακή υποχώρηση των προκαταλήψεων κατά της βυζαντινής περιόδου και η στροφή του ενδιαφέροντος των ερευνητών προς τις νέες πηγές, τις οποίες συχνά αξιοποιούν για τη σύνταξη ιστορικών μελετών, από τις αρχές του 19ου αιώνα. Αυτή η στροφή της ιστοριογραφίας προς έρευνα και μελέτη του νεότερου ελληνισμού εξυπηρετεί και την ανάγκη του Νεοέλληνα για την απόκτηση αυτοπεποίθησης, εθνικής αυτογνωσίας, αυτοσεβασμού και αποβολή του δουλικού πνεύματος, λόγω των μακραίωνων ξενικών κατακτήσεων. Πριν από τη απελευθέρωση του 1821, η προστασία των αρχείων ανήκε στους ίδιους τους δημιουργούς τους, ενώ αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή των αρχειοδιφών και μοναχών, ξένων και Ελλήνων για την έρευνα και αντιγραφή ιστορικού υλικού. Στη μεταεπαναστατική Ελλάδα το , ιδρύονται η «Διοίκησις», η «Αρχιγραμματεία της Επικρατείας», τα «Μινιστέρια» (στη συνέχεια «Γραμματείες») προς άσκηση της νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής λειτουργίας. Από τη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους γίνονται σημαντικές προσπάθειες για τη συγκέντρωση και διάσωση αρχειακού και βιβλιακού υλικού. Ο συνεργάτης του Καποδίστρια Ανδρέας Μουστοξύδης συνέβαλε στην συγκέντρωση του υλικού, στη νεοϊδρυθείσα τότε Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αίγινα. Το σημαντικότερο 16

25 όμως υπήρξε το 1829 η ίδρυση του «Αρχειοφυλακείου της Επικρατείας» με σκοπό τη συγκέντρωση των δημοσίων αρχείων των «Μινιστερίων» και την υποδοχή των αρχείων των «Γραμματειών». Αυτή όμως η προσπάθεια οργάνωσης των κρατικών αρχείων εγκαταλείπεται το 1833 καθώς διαλύεται το Αρχειοφυλάκειον της Επικρατείας και κάθε «Γραμματεία» παραλαμβάνει τα αρχεία που έχει καταθέσει. Τα δε πρώτα κρατικά αρχεία, δηλαδή τα αρχεία του Αγώνα της Καποδιστριακής περιόδου και του Όθωνα, είχαν συγκεντρωθεί στο Ελεγκτικό Συνέδριο, το Το 1846 συγκεντρώνονται στη Βουλή των Ελλήνων τα αρχεία των Εθνοσυνελεύσεων και το 1855 ανακοινώνεται η έκδοση των Αρχείων της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Με την απελευθέρωση και την προσάρτηση και άλλων ελληνικών επαρχιών το 1864, το ελληνικό κράτος απέκτησε και άλλα δημόσια αρχεία και αρχειακές Υπηρεσίες (αρχειοφυλακεία Επτανήσου, Σάμου, αρχεία ιεροδικών Κρήτης, Μακεδονίας, κ.ά.). Παρ όλα αυτά όμως δεν οργανώθηκε εξαρχής και δεν λειτούργησε κανονικά αρχειακή υπηρεσία και δεν διατηρήθηκαν πάντοτε με επιμέλεια τα ελληνικά αρχεία, πολλά από τα οποία σάπισαν σε ανήλια υπόγεια, πουλήθηκαν σαν άχρηστο χαρτί, καταστράφηκαν και έπαθαν ανυπολόγιστες βλάβες. Η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος από το 1884 ασχολήθηκε συστηματικά με τη συγκέντρωση, ταξινόμηση, επεξεργασία και προβολή αρχειακού υλικού, αλλά αυτή μόνη δεν ήταν αρκετή. Μόλις το 1914, όταν δημοσιεύτηκε ο νόμος 380/1914 «Περί της ιδρύσεως υπηρεσίας των Αρχείων του κράτους», επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, χάρη στις προσπάθειες του καθηγητή Σπυρίδωνα Λάμπρου και του ιστορικού-ερευνητή Γιάννη Βλαχογιάννη, με σκοπό: «την συναγωγήν και εποπτείαν πάντων των δημοσίων αρχείων των περιλαμβανόντων έγγραφα προ πεντηκονταετίας χρονολογούμενα», οργανώθηκε η Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στην οποία συγκεντρώθηκαν τα αρχεία του Αγώνα, του Καποδίστρια και του Όθωνα, καθώς και τα αρχεία των δημοσίων υπηρεσιών των μετέπειτα περιόδων, και άρχισε η φροντίδα για την αναδιάρθρωση ή την ίδρυση Τοπικών Αρχείων. Το 1939 ψηφίζεται ο Ν. 2027/1939 «Περί αναδιοργανώσεως της υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του κράτους», ενώ το 1991, ο νόμος 1946/1991 καθορίζει το νέο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ΓΑΚ μέχρι και σήμερα. Η Κεντρική Υπηρεσία διαρθρώνεται σε τμήματα και ιδρύονται Αρχεία στις έδρες εκείνων των νομών, που μέχρι τότε δεν υπήρχαν (Βακαλοπούλου, Παππά 2008: 9). Παράλληλα προσπαθεί να καλύψει όλο 17

26 το φάσμα του υλικού που πιθανόν να ενδιαφέρει ερευνητές ποικίλων ειδικοτήτων και προσπαθεί να δώσει τη σωστή διάσταση της καθημερινής παραγωγής των εγγράφων του ευρύτερου δημόσιου τομέα που μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο υλικό για τους ερευνητές. Η σχεδόν κατά έναν αιώνα αργότερα από τη συγκρότηση κράτους δημιουργία αρχειακής υπηρεσίας στη χώρα μας και η περιορισμένη, κατόπιν και με προβλήματα λειτουργία της, είναι φυσικό να θεωρείται σημαντική αιτία απώλειας αρχείων που είχαν διασωθεί έως τότε και κάτω από άλλες συνθήκες είχαν πιθανότητες να διατηρηθούν. Η περίπτωση των αρχείων της χώρας μας είναι ενδεικτική της παθολογίας καταστροφών αρχειακού υλικού γενικά και δεν αποτελεί εξαίρεση του κανόνα διεθνώς. Φυσικές καταστροφές, πολεμικές συρράξεις, ή κοινωνικές αναταραχές σε συνδυασμό με τη ευπάθεια της ύλης των αρχείων, αλλά κυρίως η εξασθένηση της αρχειακής παράδοσης, είναι καθοριστικοί παράγοντες απώλειας αρχειακού υλικού και κατά συνέπεια αιτία εξαφάνισης των τεκμηρίων που συντηρούν τη συλλογική μνήμη (Λανγκλουά 1988: 5). Από την άλλη πλευρά, η συνεχής χρήση των αρχείων και η χωρίς διακοπές λειτουργία των φορέων τους, η ποιότητα της γραφικής ύλης αλλά κυρίως η ζωντανή αρχειακή παράδοση αποτελούν σημαντικούς παράγοντες διάσωσης και διατήρησης τόσο των αρχείων όσο και της συλλογικής μνήμης (Λυκούρη-Λαζάρου 1991: 21-91). 1.4 Η φύση των αρχείων Οι άνθρωποι και οι δημόσιοι οργανισμοί δημιουργούν και χρησιμοποιούν αρχεία κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους και κατά τις μεταξύ τους επαφές. Τα αρχεία αποτελούν νήματα του κοινωνικού ιστού της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και προσφέρουν: α) Απόδειξη για τις δραστηριότητες και τις αλληλεπιδράσεις των ανθρωπίνων σχέσεων. β) Πληροφορίες για τις σχέσεις ανθρώπων, οργανισμών, γεγονότων και τόπων. Ορισμένα τεκμήρια κοινωνικής δραστηριότητας διαφυλάσσονται επειδή έχουν διηνεκή αξία για μεμονωμένα άτομα, οργανισμούς ή την κοινωνία γενικότερα. Τα τεκμήρια διηνεκούς αξίας ονομάζονται Αρχεία και διαμορφώνουν τελικά και τα αρχεία του οργανισμού. 18

27 Κύρια χαρακτηριστικά των τεκμηρίων είναι η σχέση τους με το δημιουργό τους, η ίδια η δραστηριότητα, καθώς και άλλα τεκμήρια που έχουν συγκεντρωθεί ως μέρος της δραστηριότητας. Κατά κύριο λόγο τα τεκμήρια προσφέρουν απόδειξη μιας δραστηριότητας. Το αρχείο συνίσταται από πληροφορίες. Όλες οι πληροφορίες που παράγονται από μία υπηρεσία δεν συνιστούν αρχείο. Για να χαρακτηρίσουμε μία πληροφορία ως αρχειακή πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις, όπου η πληροφορία πρέπει να είναι: Οργανική, δηλαδή η πληροφορία πρέπει να έχει παραχθεί ή ληφθεί μέσα στα πλαίσια δραστηριοτήτων της υπηρεσίας και να μην πρόκειται για κάποιο επιστημονικό ή λογοτεχνικό έργο, το οποίο είναι τμήμα της βιβλιοθήκης, ούτε να είναι μια αποσπασματική πληροφόρηση η οποία ανήκει στην τεκμηρίωση. Καταχωρισμένη, δηλαδή να ανήκει σε ένα οποιοδήποτε υπόστρωμα. Όσον αφορά το είδος του αρχειακού υποστρώματος δεν υπάρχει πλέον περιορισμός. Αρχεία παύουν πλέον να θεωρούνται μόνο τα γραπτά κείμενα όπως ίσχυε μέχρι τώρα. Σήμερα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας τα υποστρώματα έχουν διαφοροποιηθεί αρκετά, καθώς οι φωτογραφίες, οι δίσκοι, οι κασέτες, τα μικροφίλμ, οι δισκέτες και άλλα μαγνητικά υποστρώματα χρησιμοποιούνται για την ε- πικοινωνία και την καταχώρηση πληροφοριών (Μπάγιας 1998: 25-27). 1.5 Οι χρήσεις του αρχείου Η χρήση των αρχείων στις διάφορες ιστορικές περιόδους διαφέρει σημαντικά και έχει άμεση σχέση στον τρόπο που κάθε κοινωνία παράγει τα τεκμήρια και στη χρήση που τους επιφυλάσσει. Ειδικότερα, τα αρχεία χρησιμοποιήθηκαν ως: α) Όργανο εξουσίας και διαχείρισης Από την αρχαιότητα, η διαχείριση και η φύλαξη των αρχείων ήταν συνδεδεμένες με τη διοικητική εξουσία. Η χρήση τους ήταν ένα μέσο άσκησης της εξουσίας και η πρόσβαση σε αυτά δεν επιτρεπόταν παρά σε έναν κλειστό κύκλο έμπιστων αξιωματούχων, καθόσον η γνώση της γραφής ήταν προνόμιο των ολίγων και η σύνταξη τεκμηρίων υπάκουε σε αυστηρούς κανόνες που κατείχε ένας μικρός αριθμός ειδικευμένων αξιωματούχων και όχι ο απλός λαός. 19

28 β) Απόδειξη Τα αρχεία επίσης χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να κατοχυρώσουν τίτλους ευγενείας, τίτλους ιδιοκτησίας, προνόμια, δικαιώματα, φαινόμενο που ανάγεται στον ύστερο μεσαίωνα. γ) Τεκμηρίωση / πληροφόρηση Τα αρχεία χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της τρέχουσας διαχείρισης, αλλά και ως αποθηκευμένη πληροφορία, βοηθούσαν στη λήψη μεταγενέστερων αποφάσεων για συναφή θέματα. δ) Υλικό για έρευνα Τα αρχεία αποτελούν την πρώτη ύλη για την έρευνα του παρελθόντος και ειδικότερα την ιστορική έρευνα. Αυτή είναι μία καινοτομία που κληρονομήσαμε ουσιαστικά από τον 19ο αιώνα. Μέχρι τότε τα αρχεία συνδέονταν με τη διοίκηση, τις ανάγκες της και φυσικά το κύρος της. Μετά τη Γαλλική επανάσταση τα αρχεία άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για έρευνα και κυρίως για ιστορική έρευνα. Ο 19ος αιώνας ανακαλύπτει την ιστορική διάσταση των αρχείων και βαθμιαία όλες οι ευρωπαϊκές χώρες συστήνουν τα εθνικά αρχεία, υπηρεσίες δηλαδή που έχουν σκοπό να θέσουν στη διάθεση του κοινού τεκμήρια, τα οποία αν και παρήχθησαν από κρατικούς μηχανισμούς, θεωρούνται κτήμα του έθνους. ε) Σύμβολα Είναι συνήθης τόσο σε συλλογικό όσο και σε στενά ιδιωτικό επίπεδο η διατήρηση και η επίδειξη των τεκμηρίων ως κειμηλίων, με συμβολική και συναισθηματική διάσταση (Μπάγιας 1998: 23-25). Ορισμένα αρχεία μιας δραστηριότητας διατηρούνται λόγω της διηνεκούς αξίας που έχουν για ένα άτομο, έναν οργανισμό και για την κοινωνία, επειδή αποτελούν: Τη διαχρονική μνήμη, παρέχοντας διαρκώς πρόσβαση στην εμπειρία του παρελθόντος. Ένα τρόπο πρόσβασης στην εμπειρία άλλων, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια, τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα των ανθρώπινων ενεργειών. Αποδεικτικά στοιχεία διαρκών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Επίσημα έγγραφα εξουσίας, νομιμότητας και καταλογισμού, τα οποία διευκολύνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση και συνοχή. 20

29 Πηγή της κατανόησης και του προσδιορισμού της ταυτότητάς μας, των οργανισμών μας και της κοινωνίας μας. Φορείς επικοινωνίας πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αξιών. Κατ αυτό τον τρόπο, τα τεκμήρια μιας δραστηριότητας αποτελούν μέρος των αρχείων ενός ατόμου ή ενός οργανισμού και γενικότερα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας κοινωνίας ( Ellis 2000: 30). 1.6 Αρχειονομία Αρχειονομία είναι η επιστήμη, η οποία έχει ως αντικείμενο τις αρχές και τις τεχνικές για την διαχείριση και επεξεργασία των αρχείων. Ο όρος χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη μεθοδική επεξεργασία τόσο των ιστορικών όσο και των ενεργών αρχείων. H αρχειονομία ακολούθησε μια εξελικτική πορεία για τη συγκρότηση και την αναγνώρισή της ως αυτόνομη επιστήμη, η οποία δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Η αρχειονομία για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν ως βοηθητική επιστήμη της ι- στορίας και μάλιστα στο περιθώριο της διπλωματικής και της παλαιογραφίας. Συχνά μάλιστα ταυτιζόταν με την αρχειοθέτηση, δηλαδή την φυσική οργάνωση των αρχείων, για την οποία δεν απαιτούνταν ιδιαίτερες γνώσεις, αλλά η κοινή λογική και η ε- φαρμογή κάποιων κανόνων. Με την εμφάνιση όμως της επιστήμης της πληροφόρησης άρχισε να δημιουργείται μια άλλη αντίληψη για την αρχειονομία. Ο καταιγισμός των πληροφοριών που δέχεται σήμερα ο άνθρωπος δημιούργησε την ανάγκη οργάνωσης αυτών των πληροφοριών και έτσι αξιοποιήθηκαν μέθοδοι και πρότυπα που ανέπτυξε η βιβλιοθηκονομία, με αποτέλεσμα την μετατροπή των σχολών της σε σχολές των επιστημών της πληροφόρησης. Την ίδια στιγμή γίνονται αντιληπτά τα κοινά σημεία που υπήρχαν μεταξύ βιβλιοθηκονομίας και αρχειονομίας και πολλές σχολές πληροφόρησης περιέλαβαν στο πρόγραμμά τους μαθήματα ή και αμιγή κατεύθυνση αρχειονομίας, ενώ σχολές αρχειονομίας διαπίστωσαν πως εκτός από την ιστορία, θα έπρεπε να διδάσκονται και πολλά στοιχεία από την επιστήμη της πληροφόρησης. Την ίδια στιγμή οι αρχειονόμοι διαπίστωσαν πως δεν κατάφερναν να φέρουν σε πέρας το έργο τους, λόγω της ογκώδους αύξησης του αρχειακού υλικού που παραγόταν καθημερινά από τον κρατικό μηχανισμό. Ήταν αντιμέτωποι με τις ιδιαιτερότητες 21

30 των σύγχρονων αρχείων που με τις γνώσεις που υπήρχαν μέχρι τότε δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν. Έτσι η αρχειονομία, παρ ότι γεννήθηκε στη σκιά των ιστορικών σπουδών, βαθμιαία περιέλαβε στο αντικείμενό της και τα λεγόμενα ενεργά αρχεία. Αυτά ήταν τα δύο κύρια γεγονότα που οδήγησαν στην έννοια της ενιαίας αρχειονομίας. Η ενιαία αρχειονομία ήταν λοιπόν μια επιστήμη που διέθετε ιδιαίτερο αντικείμενο, ίδιες αρχές μεθόδους και τεχνικές και τροφοδοτεί ένα επάγγελμα, το οποίο παρά τις πολλές και με διαφορετικό προσανατολισμό ειδικότητες, έχει ένα κοινό α- ντικείμενο: την διαχείριση των αρχειακών πληροφοριών από τη γέννηση, μέχρι και την ερευνητική τους εκμετάλλευση. Στην προσπάθεια να συστηματοποιηθούν και να τυποποιηθούν οι τεχνικές και οι μέθοδοι προήλθαν τα δύο διεθνή πρότυπα που πλέον διαθέτει η αρχειονομία. Το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής και το Διεθνές Πρότυπο Καθιερωμένων Αρχειακών Όρων για Οργανισμούς, Πρόσωπα και Οικογένειες. Έτσι παρά τις δυσκολίες και τις σημαντικές διαφορές από χώρα σε χώρα φαίνεται πως διαγράφεται μία αρχειονομία η οποία διαχειρίζεται τις αρχειακές πληροφορίες σε όλη τη διαδρομή τους, από τη διοίκηση έως την έρευνα (Μπάγιας 1998: 27-32). 1.7 Αρχειονόμος Κώδικας δεοντολογίας των αρχειονόμων Ο όρος αρχειονόμος χρησιμοποιείται για να περιγράψει το πρόσωπο, με επαγγελματική εκπαίδευση, κατάρτιση και εμπειρία, υπεύθυνο για τη διαχείριση ή εποπτεία αρχείων, ενεργών ή ιστορικών, αρμόδιο για τον εντοπισμό και την επιλογή τεκμηρίων διηνεκούς χρησιμότητας, για την τεκμηρίωση και διατήρηση των ιστορικών αρχείων στο πλαίσιο παραγωγής τους, καθώς και για τη διάθεση και διευκόλυνση της διαρκούς χρήσης τους (Ellis 2000: 563). Οι αρχειονόμοι διαχειρίζονται τα αρχεία από τη στιγμή της δημιουργίας τους, με τρόπο ώστε να διατηρείται η σημασία και η αξία τους και να εξασφαλίζεται η μακρόχρονη φυσική τους επιβίωση. Η μέριμνα των αρχείων θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαφυλάσσεται η αυθεντικότητα και να διατηρείται το περιβάλλον τους και οι δεσμοί τους με άλλα αρχεία και, κατ αυτό τον τρόπο, να εξασφαλίζεται η χρησιμότητά τους και η ικανότητά τους να καλύψουν τις ανάγκες του κάθε ερευνητή. 22

31 Οι αρχειονόμοι είναι οι επιστήμονες εκείνοι που μεταδίδουν τη γνώση και την εμπειρία των παλαιότερων και σύγχρονων ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων στις σύγχρονες και μελλοντικές γενιές. Αυτό το πετυχαίνουν με: α) Τον εντοπισμό, την τεκμηρίωση και τη διατήρηση των αρχείων. β) Την διευκόλυνση της διηνεκούς χρήσης τους. Οι αρχειονόμοι διαχειρίζονται το πρωτογενές και μοναδικό αυτό υλικό, προκειμένου να το καταστήσουν προσιτό στους ερευνητές. Η έννοια της διαχείρισης περιλαμβάνει όλες τις εργασίες ενός αρχειονόμου, από τη εισαγωγή του υλικού στο Αρχείο, μέχρι τη διάθεσή του στους ερευνητές. Η διαδικασία της εισαγωγής επιτρέπει το βασικό, φυσικό και διανοητικό έλεγχο του υλικού που εισέρχεται στο Αρχείο. Προσδιορίζει το μέγεθος ενός αρχείου με βάση την προέλευσή του, εξασφαλίζοντας όταν αυτό θα προσφερθεί για έρευνα, να έχει απαλλαχθεί από την υπερφόρτωση του περιττού, και να μη συγχέεται με άλλα αρχεία. Έπειτα, για την εξασφάλιση της δυνατότητας ολοκληρωμένης χρήσης των αρχείων για ερευνητικούς σκοπούς, θα πρέπει αυτά να αναγνωριστούν και να ενταχθούν στο κατάλληλο πλαίσιο παραγωγής τους. Θα πρέπει, δηλαδή, να ταξινομηθούν και να περιγραφούν κατάλληλα (Μπάγιας 1998: 32-35). Αν και τα αρχεία αυτά δημιουργήθηκαν αυθόρμητα και για ένα πολύ συγκεκριμένο σκοπό, αυτό της εύρυθμης λειτουργίας του φορέα παραγωγής τους, περιέχουν πλήθος πληροφοριών ικανών να καλύψουν τις πληροφοριακές ανάγκες πολλών και διαφορετικών ομάδων ανθρώπων. Τα αρχεία συμβουλεύονται μια μεγάλη ποικιλία χρηστών, όπως ιστορικοί, συντηρητές, γενεαλόγοι, εκπαιδευτικοί, σπουδαστές, δημοσιογράφοι, δημιουργοί ταινιών, περιβαλλοντολόγοι, μεμονωμένα άτομα, που ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα και τους νόμιμους τίτλους τους, κρατικές επιτροπές και ερευνητικά συμβούλια, επαγγελματίες ερευνητές και ερευνητικά ιδρύματα, αρχειονόμοι, φορείς διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς, ευρύ κοινό καθώς και το κοινό του διαδικτύου. Αυτοί οι άμεσοι χρήστες αποτελούν διαύλους επικοινωνίας για τους έμμεσους χρήστες στην ευρύτερη κοινότητα, οι οποίοι διαβάζουν άρθρα εφημερίδων, βιβλία ιστορίας, μελετούν τις δημοσιευμένες συλλογές εγγράφων, επωφελούνται από τα αποτελέσματα μιας έρευνας, ή τα χρησιμοποιούν ως αποδεικτικά στοιχεία για τα δικαιώματα και τους νόμιμους τίτλους τους, επισκέπτονται εκθέσεις ή συμμετέχουν σε σεμινάρια. 23

32 Για να κάνουν δυνατή μια καλύτερη ανάκληση των πληροφοριών και συνεπώς να εξασφαλίσουν μια πιο αποτελεσματική διηνεκή χρήση των αρχείων, οι αρχειονόμοι πρέπει να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στα αρχεία και τους χρήστες. Είναι οι ενδιάμεσοι ανάμεσα στο υλικό και το κοινό. Αυτό επιτυγχάνεται προωθώντας οδηγούς και εργαλεία έρευνας που περιλαμβάνουν πληροφορίες που αφορούν οργανισμούς ή άτομα που είχαν αναμειχθεί σε δραστηριότητες, για τις οποίες πιθανόν είχαν δημιουργηθεί σχετικά τεκμήρια. Κώδικας δεοντολογίας των αρχειονόμων Α. Ένας κώδικας δεοντολογίας πρέπει να καθιερώνει υψηλά πρότυπα συμπεριφοράς για το επάγγελμα των αρχειονόμων. Πρέπει να μυεί σε αυτά τα πρότυπα τους νεοεισερχόμενους στον επαγγελματικό χώρο, να υπενθυμίζει στους έμπειρους τις επαγγελματικές τους ευθύνες και να εμπνέει στο κοινό εμπιστοσύνη στο επάγγελμα. Β. Ο όρος αρχειονόμοι χρησιμοποιείται στον κώδικα αυτό με την πρόθεση να συμπεριλάβει όλους όσοι ασχολούνται με τον έλεγχο, τη φροντίδα, τη φύλαξη, τη διατήρηση και τη διαχείριση των αρχείων. Γ. Τα αρχειακά ιδρύματα και οι αρχειακές υπηρεσίες πρέπει να ενθαρρύνονται να υιοθετούν πολιτικές και πρακτικές που διευκολύνουν την εφαρμογή του παρόντος κώδικα. Δ. Ο παρών κώδικας πρόκειται να αποτελέσει ένα γενικό πλαίσιο δεοντολογικής συμπεριφοράς για την καθοδήγηση των μελών στο επάγγελμα, και όχι να εξασφαλίζει συγκεκριμένες λύσεις σε ειδικά προβλήματα. Ε. Οι κανόνες συνοδεύονται από σχόλια. Κανόνες και σχόλια μαζί αποτελούν τον κώδικα δεοντολογίας. ΣΤ. Η εφαρμογή του Κώδικα εξαρτάται από την καλή πίστη των αρχειακών Ιδρυμάτων και αρχειακών εταιρειών. Η εφαρμογή αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή μιας εκπαιδευτικής προσπάθειας και να καθιερώνει ένα μηχανισμό, που θα δίνει οδηγίες σε περίπτωση αμφιβολιών, θα ερευνά αντιδεοντολογικές συμπεριφορές και, αν θεωρείται σκόπιμο, θα επιβάλλει και ποινές. Οι αρχειονόμοι προστατεύουν την ακεραιότητα του αρχειακού υλικού έτσι ώστε να συνεχίσει εγγυημένα να αποτελεί αξιόπιστη μαρτυρία του παρελθόντος. 24

33 Οι αρχειονόμοι αξιολογούν, επιλέγουν και διατηρούν το αρχειακό υλικό μαζί με το ιστορικό, νομικό και διοικητικό πλαίσιο ώστε τηρώντας την αρχή της προέλευσης να διαφυλάσσουν και να καθιστούν εμφανή την πρωτογενή συνάφεια των τεκμηρίων. Οι αρχειονόμοι προστατεύουν την αυθεντικότητα των τεκμηρίων κατά τη διάρκεια της αρχειακής επεξεργασίας της διατήρησης και της χρήσης τους. Οι αρχειονόμοι οφείλουν να εξασφαλίσουν την αδιάκοπη δυνατότητα πρόσβασης και τη σαφήνεια στο αρχειακό υλικό. Οι αρχειονόμοι καταγράφουν, για να μπορούν να δικαιολογούν, τις ενέργειές τους που έχουν σχέση με την επεξεργασία του αρχειακού υλικού. Οι αρχειονόμοι προωθούν την ευρύτερη δυνατή πρόσβαση στο αρχειακό υλικό και παρέχουν αμερόληπτες υπηρεσίες σε όλους τους χρήστες. Οι αρχειονόμοι σέβονται το δικαίωμα της πρόσβασης και το ιδιωτικό απόρρητο και ενεργούν μέσα στα πλαίσια της σχετικής νομοθεσίας. Οι αρχειονόμοι αξιοποιούν την ιδιαίτερη εμπιστοσύνη που τους έχει δοθεί χάριν του γενικότερου δημοσίου συμφέροντος και αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τη θέση τους για αθέμιτο όφελος, δικό τους ή των τρίτων. Οι αρχειονόμοι επιδιώκουν την ανώτερη επαγγελματική επίδοση εκσυγχρονίζοντας συστηματικά και αδιάκοπα τις αρχειονομικές τους γνώσεις και μοιραζόμενοι μεταξύ τους τα αποτελέσματα της έρευνας και της εμπειρίας τους. Οι αρχειονόμοι συμβάλλουν στην διαφύλαξη και την αξιοποίηση της παγκόσμιας ιστορικής κληρονομιάς, συνεργάζονται μεταξύ τους καθώς και με μέλη άλλων επαγγελματικών κλάδων (Ελληνική Αρχειακή Εταιρία 2008). 1.8 Αρχειακό υλικό Το αρχειακό υλικό σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν. 1946/1991 για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, περιλαμβάνει πρωτότυπα ή αντίγραφα οποιασδήποτε ύλης ή τεχνικής, ιδίως: α) μεμονωμένα έγγραφα, χειρόγραφα, κατάστιχα, κώδικες και συλλογές αυτών, β) απομνημονεύματα και ημερολόγια, γ) αλληλογραφία επίσημη και ιδιωτική δημοσίων προσώπων, δ) έντυπα προπαγανδιστικά, εκκλήσεις, προκηρύξεις, αφίσες, ε) αρχεία καταχωρισμένα σε ηλεκτρονικό υπολογιστή με οποιαδήποτε μορφή, σύμ- 25

34 φωνα με την εξέλιξη της τεχνολογίας, στ) οποιοδήποτε υλικό σε ηχητικές ή οπτικές αποτυπώσεις με ιστορική και πολιτιστική αξία. Ο παραπάνω νόμος διακρίνει τα αρχεία σε δημόσια, εκκλησιαστικά, ιδιωτικά, ο- πτικοακουστικά, αρχεία χαρτών και σχεδίων, δημόσια έγγραφα. Δημόσια αρχεία σύμφωνα με το άρθρο 2 του νόμου αυτού, χαρακτηρίζονται τα αρχεία που βρίσκονται στην κατοχή δημόσιων υπηρεσιών, δικαστικών αρχών, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου που εμπίπτουν στον δημόσιο τομέα, οργανισμών και επιχειρήσεων κοινής ωφελείας, ληξιαρχείων, συμβολαιογραφείων, υποθηκοφυλακείων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ιδρυμάτων του απόδημου ελληνισμού και λοιπών υπηρεσιών. Εκκλησιαστικά αρχεία, κατά την έννοια του άρθρου 3, χαρακτηρίζονται τα αρχεία ορθόδοξων εκκλησιαστικών αρχών, ιδρυμάτων, ναών και μονών. Στα εκκλησιαστικά αρχεία περιλαμβάνονται και τα αρχεία άλλων δογμάτων ή θρησκειών. Ιδιωτικά αρχεία σύμφωνα με το άρθρο 4, χαρακτηρίζονται ιδίως τα αρχεία ιδιωτικού περιεχομένου βυζαντινής περιόδου, τα αρχεία των προσώπων που άσκησαν ανώτατα λειτουργήματα της πολιτείας και της εκκλησίας, τα αρχεία των προσώπων που διακρίθηκαν στις επιστήμες, τα γράμματα, τις τέχνες, την εθνική ή οποιαδήποτε άλλη δράση, τα αρχεία άλλων φυσικών προσώπων που το περιεχόμενό τους παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τα αρχεία πολιτικών κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων, τα αρχεία νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, όπως συλλόγων, συνεταιρισμών, ιδρυμάτων και ομάδων φυσικών προσώπων, καθώς και τα αρχεία εμπορικών οίκων, επιχειρήσεων και τραπεζών. Το άρθρο 5 χαρακτηρίζει ως οπτικοακουστικά αρχεία, τις μαρτυρίες σε ηχητικές και σε κινούμενες ή στατικές οπτικές αποτυπώσεις, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 6 αρχεία χαρτών και σχεδίων χαρακτηρίζονται οι μαρτυρίες σε οπτικές ή γραμμικές αποτυπώσεις και απεικονίσεις σε χάρτες, τοπογραφικά και υδρογραφικά διαγράμματα και σχέδια, μακέτες, αεροφωτογραφίες, ιχνογραφήματα, χαλκογραφίες, λιθογραφίες, ξυλογραφίες. Δημόσια έγγραφα κατά την έννοια του άρθρου 7, χαρακτηρίζονται τα έγγραφα που εκδόθηκαν ή προέρχονται: α) από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, τα μέλη των αυτοκρατορικών δυναστειών και τους υπαλλήλους του βυζαντινού κράτους, β) από 26

35 τις διοικητικές αρχές των ξενοκρατούμενων ελληνικών περιοχών, γ) από τις διάφορες αρχές που συγκροτήθηκαν κατά την επανάσταση και τους αμέσως μετά από αυτή χρόνους, δ) από τους βασιλείς των Ελλήνων, τα μέλη των βασιλικών δυναστειών και γενικά των ανακτορικών υπηρεσιών, ε) από οποιαδήποτε αρχή αυτόνομων ελληνικών πολιτειών, όπως π.χ. της Ιονίου, της Κρητικής, της Ηγεμονίας της Σάμου, στ) από τις εκκλησιαστικές αρχές, ζ) από τις αρχές της νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας του κράτους, η) από τις δημόσιες υπηρεσίες, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, θ) από τους οργανισμούς και τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας, ι) από τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, που τελούν υπό την εποπτεία του κράτους και ανήκουν στο δημόσιο τομέα, ια) από συμβολαιογράφους και υποθηκοφυλακεία, ιβ) από ληξιαρχεία, ιγ) από τις ελληνικές κοινότητες και τα ιδρύματα του εξωτερικού, όπως εκπαιδευτικά, φιλανθρωπικά, εκκλησιαστικά, πολιτιστικά, ιδ) από τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, ιε) από τους διεθνείς οργανισμούς, ιστ) από υπηρεσίες ξένων κρατών εγκατεστημένες στην ελληνική επικράτεια (Ν. 1946/1991 για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους). 1.9 Αρχειακός δεσμός και αρχειακό σύνολο Αρχειακός δεσμός είναι η αρχή σύμφωνα με την οποία, τα τεκμήρια που προέρχονται από ένα νομικό ή φυσικό πρόσωπο πρέπει να μένουν συγκεντρωμένα και να μην κατατέμνονται, διασκορπίζονται ή αναμειγνύονται με τα αρχειακά τεκμήρια άλλων νομικών ή φυσικών προσώπων. Περαιτέρω τα τεκμήρια πρέπει να διατηρούν την ταξινόμηση που τους δόθηκε από τον παραγωγό του αρχείου (Μπάγιας, 1998: 63). Η διατήρηση του αρχειακού δεσμού βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στην αρχή της προέλευσης και της αρχικής τάξης. Η αρχή της προέλευσης σχετίζεται άμεσα με την έννοια του respect des fonds, δηλαδή με το σεβασμό της ακεραιότητας του συνόλου των αρχείων διηνεκούς αξίας ε- νός οργανισμού ή ατόμου. Ασχέτως αν τα αρχεία μιας συλλογής αναφέρονται σε διαφορετικές θεματικές ενότητες ή αν ταιριάζουν με αρχεία κάποιας συλλογής, δεν πρέπει να τα χωρίζουμε από τη συλλογή τους σε καμία περίπτωση, γιατί αυτομάτως ακρωτηριάζεται η συλλογή. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας ενέργειας θα ήταν η συγκρότηση μιας συλλογής τεκμηρίων, γύρω από ένα θέμα, των οποίων θα ήταν αδύνατο πλέον να εντοπιστεί η προέλευση. 27

36 Ως αρχή της αρχικής τάξης εννοείται η διατήρηση των αρχείων στη διάταξη με την οποία συγκεντρώθηκαν ενώ χρησιμοποιούνταν, και όχι η ανακατάταξή τους, σύμφωνα με κάποια επιβεβλημένη τάξη, θεματική, χρονολογική ή άλλου είδους. Μια τέτοια ανακατάταξη μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας ομάδας χρηστών, όχι ό- μως κάποιας άλλης. Μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα των αρχείων, να καταστρέψει ή και να αποκρύψει αποδεικτικά στοιχεία, που πιθανόν να πρόσφερε η αρχική ταξινόμηση ή τοποθέτηση. Επίσης, η τήρηση των αρχείων στην αρχική τους τάξη διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτά, με τη χρησιμοποίηση δικών τους ευρετηρίων ή πρωτοκόλλων. Η εφαρμογή του αρχειακού δεσμού οδηγεί στην υιοθέτηση του αρχειακού συνόλου, ως θεμελιώδους μονάδας για τις αρχειακές εργασίες. Αρχειακό σύνολο είναι το σύνολο των τεκμηρίων αδιακρίτως χρονολογίας, σχήματος και ύλης τα οποία έχουν παραχθεί από ένα νομικό ή φυσικό πρόσωπο στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του. Το αρχειακό σύνολο αποτελεί για τον αρχειονόμο τη βασική μονάδα εργασίας. Με την εφαρμογή των αρχών της προέλευσης και της αρχικής τάξης στην ταξινόμηση και την περιγραφή των αρχείων, οι αρχειονόμοι δίνουν τη δυνατότητα, από τη μια πλευρά, στους χρήστες να ερμηνεύσουν τα αρχεία μέσα στο περιβάλλον τους και, από την άλλη, στα αρχεία να «μιλήσουν» απευθείας από το παρελθόν στους χρήστες (Ellis 2000: 35) Η αρχή των τριών ηλικιών Σύμφωνα με την θεμελιώδη αρχή των τριών ηλικιών, τα τεκμήρια ενός οργανισμού διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες-ηλικίες: α) Ενεργά / τρέχοντα: τα τεκμήρια τα οποία έχουν ακόμα υπηρεσιακή χρησιμότητα και βοηθούν στις τρέχουσες υποθέσεις ενός οργανισμού. β) Ημιενεργά: τα τεκμήρια τα οποία, παρότι η υπηρεσιακή τους χρησιμότητα δεν έχει ακόμα λήξει, ωστόσο χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια από τη διοίκηση. γ) Ανενεργά / ιστορικά (μέρος των διοικητικώς ανενεργών): τα τεκμήρια των ο- ποίων έχει λήξει η υπηρεσιακή χρησιμότητα και φυλάσσονται πλέον για ερευνητικούς μόνο λόγους. Ως ανενεργά αρχεία χαρακτηρίζονται τα αρχεία που έχουν κατατεθεί ή έχουν επιλεγεί να κατατεθούν σε έναν αρχειακό οργανισμό. Το υλι- 28

37 κό αυτό εισάγεται στα Γ.Α.Κ. ή φυλάσσεται στον οικείο φορέα, έως ότου δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις της παραλαβής του από την αρχειακή υπηρεσία. δ) Αρχεία διηνεκούς χρησιμότητας: τα αρχεία της κατηγορίας αυτής, που απαιτείται να διατηρούνται στο διηνεκές, δύναται να κατατίθενται στα Γ.Α.Κ. με ειδικό πρωτόκολλο. Η υπηρεσία των Γ.Α.Κ., η οποία αναλαμβάνει τη φύλαξη του αρχειακού υλικού αυτής της κατηγορίας, υποχρεούται να το θέτει στη διάθεση της ενδιαφερόμενης υπηρεσίας σε πρώτη ζήτηση και στο κοινό με την επιφύλαξη των διατάξεων του ν. 1599/1986 (ΦΕΚ 75 Α ). Το βασικό κριτήριο διάκρισης των τεκμηρίων είναι η υπηρεσιακή τους χρησιμότητα, στην οποία προστίθεται η συχνότητα χρήσης, δηλαδή πόσο συχνά χρησιμοποιείται το έγγραφο. Σε έναν οργανισμό, ο οποίος αντιμετωπίζει σχεδόν πάντα οξύ πρόβλημα αποθηκευτικού χώρου, υπάρχουν τεκμήρια τα οποία, αν και δεν μπορούν να καταστραφούν, χρησιμοποιούνται ωστόσο πάρα πολύ σπάνια. Τα ημιενεργά αυτά τεκμήρια μεταφέρονται σε μία αποθήκη, εκτός των γραφείων της διοίκησης και χάρις στην ταξινόμησή τους και σε ένα σύστημα μεταφοράς που έχει προβλεφθεί, είναι δυνατόν να ανακτηθούν μέσα σε λίγες ώρες (Μπάγιας 1998: 45-47) Οι αξίες των τεκμηρίων Τα αρχεία μιας δραστηριότητας έχουν ιδιαίτερη αξία και χρησιμότητα για τους δημιουργούς τους, καθώς και για άλλα άτομα και οργανισμούς, διότι ανταποκρίνονται σε πολλούς σύγχρονους κοινωνικούς και οργανωτικούς στόχους. Παρέχουν τη δυνατότητα εμπεριστατωμένης οργάνωσης και λήψης αποφάσεων, εξασφαλίζουν τη συνέχεια, τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα των ανθρώπινων ενεργειών. Τα αρχεία αποτελούν φορείς επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης. Η σημασία και η αξία των αρχείων απορρέει από το κοινωνικό και οργανωτικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν, και από τους δεσμούς που έχουν με άλλα αρχεία. Οι αξίες δικαιολογούν τη διατήρηση των ενεργών αρχείων στο διηνεκές. Η πρωτογενής αξία είναι άμεση και σχετικά προσωρινή, αφού το περιεχόμενο του αρχειακού υλικού που παράγεται ισχύει για κάποιο χρονικό διάστημα και στόχος του κυρίως είναι η εξυπηρέτηση των παραγωγών των αρχείων. Έτσι, η πρωτογενής αξία αναφέρεται στην αξία που έχει το υλικό για τον φορέα ή την επιχείρηση που το παρήγαγε (λειτουργική αξία). 29

38 Η λειτουργική αξία διακρίνεται σε τρεις επιμέρους αξίες: διοικητική αξία: τα τεκμήρια χρησιμεύουν στη διεκπεραίωση των τρεχουσών υποθέσεων. οικονομική αξία: συνεπάγονται οικονομικά οφέλη ή δικαιώματα. νομική αξία: αναγνωρίζονται από το νόμο ως αποδεικτικά στοιχεία. Αλλά τα αρχεία διατηρούνται γιατί έχουν και μία αξία που θα υπάρχει και αφού πάψουν να χρησιμεύουν για τις συνηθισμένες καθημερινές χρήσεις, δηλαδή για την ιστορική τους αξία. Ένα αρχείο, εκτός από τον σκοπό για τον οποίο συντάχθηκε, περιέχει και κάποιες πληροφορίες που συχνά παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Σε αυτή την περίπτωση η χρησιμότητα των αρχείων είναι έμμεση και ονομάζεται δευτερογενής. Η δευτερογενής αξία αναφέρεται στην αξία που έχει το υλικό για τρίτους, είτε είναι φορείς είτε είναι ιδιώτες. Η τεκμηριωτική αξία του αρχείου συνίσταται στην ικανότητά του να τεκμηριώνει γεγονότα και συμπεριφορές του παρελθόντος. Τεκμηριωτική αξία Κάθε κρατικός φορέας θα πρέπει να διατηρεί κάποια ελάχιστα αποδεικτικά στοιχεία για το πως ήταν οργανωμένος και πως λειτουργούσε. Ο αρχειονόμος μπορεί να συγκεντρώσει σε ένα σχετικά μικρό όγκο όλα τα σημαντικά γεγονότα από την ύπαρξη ενός οργανισμού, τον τρόπο δράσης του, τις πολιτικές που ακολούθησε σε διάφορα ζητήματα, τις διαδικασίες που έβαλε μπροστά, τα αποτελέσματα που πέτυχε. Αυτού του είδους το αρχειακό υλικό είναι απαραίτητο, γιατί αποτελεί αποθήκη διοικητικής σοφίας και εμπειρίας, αλλά και οι πληροφορίες που περιέχει εξασφαλίζουν τη συνοχή και τη συνέχεια στις δραστηριότητες του φορέα. Τα έγγραφα ενός αρχείου περιέχουν στοιχεία για την πολιτική και τις διαδικασίες που εφάρμοσε στο παρελθόν ο φορέας και μπορεί να αποτελέσει οδηγό για τους υπεύθυνους στη λύση προβλημάτων του παρόντος, που είναι πανομοιότυπα με ανάλογα του παρελθόντος ή απλώς για την αποφυγή λαθών του παρελθόντος. Το αρχειακό υλικό περιέχει αποδείξεις ότι ο φορέας αντιμετώπισε με υπευθυνότητα τις αρμοδιότητες που του είχαν ανατεθεί. Για τον ερευνητή, τα έγγραφα πιστοποιούν με τον καλύτερο τρόπο πως λειτουργεί και διεκπεραιώνει τις δραστηριότητες του ο φορέας. 30

39 Στη διαδικασία καθορισμού της αποδεικτικής αξίας, ο αρχειονόμος καλείται να απαντήσει σε μερικές καίριες ερωτήσεις: α) Ποιες κεντρικές διευθύνσεις στον κρατικό μηχανισμό ή στη διοίκηση του φορέα έχουν την ευθύνη λήψης των αποφάσεων σχετικά με την οργάνωση του; Ποιες άλλες υπηρεσίες εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων; Ποιοι α- νώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι έχουν τη δικαιοδοσία να λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις; Ποιες αρχειακές σειρές αντανακλούν με τον πληρέστερο τρόπο τις δραστηριότητες αυτές; β) Σε ποιες δραστηριότητες του φορέα αναφέρονται οι διάφορες αρχειακές σειρές; Ποιες από αυτές τις σειρές αποδεικνύουν τον τρόπο που λειτουργούσε σε όλα τα επίπεδα ο φορέας; γ) Ποιες διοικητικές και εποπτικές δραστηριότητες εμπλέκονται στην εκτέλεση κάθε συγκεκριμένης δραστηριότητας; Συχνά έγγραφα που αφορούν την πολιτική του φορέα δεν έχουν χαρακτηρισθεί σαν τέτοια την εποχή που δημιουργήθηκαν και λείπουν από την αρχειακή σειρά. Συχνά επίσης βρίσκονται χαμένα ή διασκορπισμένα ανάμεσα σε άλλα ασήμαντα έγγραφα. Επιπλέον τα σημαντικά έγγραφα που αφορούν τη στρατηγική του φορέα παραμένουν στα γραφεία των διευθύνσεων, γιατί σπάνια χάνουν τη λειτουργική τους αξία. Αντίθετα τα έγγραφα που αποδεικνύουν τον τρόπο διεκπεραίωσης των υποθέσεων, γρήγορα χάνουν την αξία τους μόλις διεκπεραιωθεί η συγκεκριμένη υπόθεση που α- φορούν. Οι αρχειακές σειρές που πρέπει να διατηρούνται γιατί περιέχουν ουσιαστικά στοιχεία για τη λειτουργία του φορέα, είναι: καταστατικά, νομοσχέδια, έγγραφα γύρω από την ίδρυση του φορέα, απολογισμοί, κανονισμοί, εγκύκλιοι, κ.ά. Η αξιολόγηση των εγγράφων ενός αρχείου από την ιστορική σκοπιά βασίζεται στην αποδεικτική ή πληροφοριακή αξία που έχουν. Ένα αρχείο περιέχει πληροφορίες που αποδεικνύουν τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας (πολιτικές αποφάσεις, διαδικασίες, κ.λ.π.) του φορέα που τα παρήγαγε (αποδεικτική αξία) και πληροφορίες για ανθρώπους, θεσμούς, πράγματα, προβλήματα, συνθήκες με τα οποία ο φορέας είχε κάποια σχέση (πληροφοριακή αξία). Η πληροφοριακή αξία συνδέεται γενικά με πρόσωπα (άτομα και νομικά πρόσωπα), πράγματα (τόποι, κτίρια, αντικείμενα), ή φαι- 31

40 νόμενα, έχει σχέση με τι συμβαίνει σε πρόσωπα ή πράγματα (σχετίζεται δηλαδή με συνθήκες, προβλήματα, δραστηριότητες, προγράμματα, γεγονότα, επεισόδια). Η δευτερογενής αξία ενός τεκμηρίου δεν έρχεται αμέσως μετά την πρωτογενή, καθώς ένα τεκμήριο μπορεί να έχει λειτουργική και συνάμα τεκμηριωτική αξία, με τη βασική διαφορά όμως ότι η πρωτογενής αξία κάποια στιγμή εκλείπει. Δηλαδή όταν πάψει να έχει οικονομικά συμφέροντα ή οικονομικά βάρη ή όταν προσπεραστούν οι προθεσμίες που ορίζει ο νόμος, τότε αποφασίζουμε αν έχουν τεκμηριωτική αξία που δικαιολογεί τη φύλαξή τους για πάντα. Πληροφοριακή αξία Η πληροφοριακή αξία πηγάζει από τις πληροφορίες που ένα αρχείο μπορεί να περιέχει όχι για την ίδρυση, λειτουργία του φορέα, αλλά για πληροφορίες που περιέχει για ανθρώπους, καταστάσεις, γεγονότα, συνθήκες, προβλήματα, υλικά και ιδιοκτησίες. Ο αρχειονόμος δεν ενδιαφέρεται πλέον για τις δραστηριότητες του φορέα που τα δημιούργησε, αλλά για τις πληροφορίες που περιέχει. Οι πληροφορίες που περιέχει ένα αρχείο αξιολογείται με βάση τρία κριτήρια: τη μοναδικότητα, τη μορφή και τη σημασία τους. Μοναδικότητα Ένα αρχείο περιέχει μια πληροφορία που είναι μοναδική, όταν η πληροφορία αυτή δεν υπάρχει σε άλλο έγγραφο ή αρχείο, ή υπάρχει μεν σε άλλο αρχείο, αλλά δεν είναι το ίδιο πλήρης. Μορφή Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε κυρίως στο βαθμό συγκέντρωσης πληροφοριών σε ένα έγγραφο ή μια σειρά. Μεγάλη συγκέντρωση πληροφοριών έχουμε όταν μια αρχειακή σειρά περιέχει λίγα στοιχεία για πολλούς ανθρώπους, πράγματα ή φαινόμενα, ή όταν μια αρχειακή σειρά περιέχει πολλά στοιχεία για λίγους ανθρώπους, πράγματα ή φαινόμενα, ή όταν τέλος μια αρχειακή σειρά περιέχει πολλά στοιχεία για διάφορα ζητήματα, ανθρώπους ή πράγματα. Σημασία Η εφαρμογή του κριτηρίου αυτού αποδεικνύεται πολύ δύσκολη, γιατί αλήθεια ποιος μπορεί να δηλώσει με κατηγορηματικό και απόλυτο τρόπο ποια αρχεία είναι σημαντικά, για ποιο λόγο και για ποιον; Ο αρχειονόμος θεωρεί πρώτιστο καθήκον 32

41 του να διατηρήσει τα αρχεία εκείνα που περιέχουν πληροφορίες, που ικανοποιούν τις ανάγκες της διοίκησης και στη συνέχεια εκείνες που ικανοποιούν τις ανάγκες των ε- ρευνητών. Μια άλλη χρησιμότητα του αρχειακού υλικού είναι η παιδευτική και είναι εξίσου πολύ σημαντική. Έχει ως κύριο στόχο την επαφή, εξοικείωση και ευαισθητοποίηση των νέων με το αρχειακό υλικό, η οποία επιτυγχάνεται με τις τακτικές επισκέψεις τους στο χώρο των Αρχείων, όπως επίσης και μέσα από την διοργάνωση ενημερωτικών εκθέσεων, π.χ. παράλληλων εκδηλώσεων μόνιμου ή περιοδικού χαρακτήρα, που θα έχουν ως θέμα συγκεκριμένους τομείς ή περιόδους της τοπικής ιστορίας. Επιπλέον, με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αφορούν την αξιοποίηση του αρχειακού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι δραστηριότητες των αρχείων εξυπηρετούν μια σειρά στόχων της ίδιας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως είναι η ανάπτυξη συνθετικής δημιουργικής ικανότητας των μαθητών, ανάπτυξη αυτενέργειας και πρωτοβουλίας, καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και διερευνητικής στάσης απέναντι στη γνώση, ανακάλυψη και καλλιέργεια κλίσεων και ενδιαφερόντων, καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας, ομαδικότητας και συλλογικής προσπάθειας, σύνδεση της σχολικής γνώσης με την τεχνολογία, την κοινωνία και το περιβάλλον, ανάπτυξη καλύτερων σχέσεων ανάμεσα στους διδάσκοντες και τους διδασκομένους, και κατ επέκταση διαμόρφωση πολιτών που έχουν ανεξάρτητη σκέψη. Ιστορική αξία Η αξία που οφείλεται στην εξαιρετική παλαιότητα ή στη σχέση με συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα. Ορισμένες φορές όμως χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της αρχειακής αξίας (Ellis 2000: 562) Οι αρχειακές μονάδες Η βασική μονάδα περιγραφής είναι το αρχειακό σύνολο. Το αρχειακό σύνολο μπορεί να εκληφθεί ως σύνολο επιμέρους συστατικών, το καθένα από τα οποία πρέπει να περιγραφεί ξεχωριστά. Οι αρχειακές οντότητες που είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν ως μονάδες κατά τις αρχειακές εργασίες είναι οι ακόλουθες: πληροφορία τεκμήριο 33

42 φάκελος υποφάκελος σειρά υποσειρά αρχειακό σύνολο Ο όρος πληροφορία χρησιμοποιείται για να περιγράψει λογικές ενότητες από δεδομένα, τα οποία περιλαμβάνονται στο αρχειακό τεκμήριο. Το τεκμήριο είναι η μικρότερη αυτοτελής αρχειακή μονάδα που χρησιμοποιείται, προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια επικοινωνιακή επαφή (π.χ. μια επιστολή, μια οικονομική συναλλαγή, μια νομική ή διοικητική πράξη). Ο φάκελος είναι το σύνολο των τεκμηρίων, συγκεντρωμένων είτε από τον παραγωγό του αρχείου, είτε από τον αρχειονόμο κατά την ταξινόμηση, τα οποία έχουν ένα κοινό θέμα, προκύπτουν από μια ορισμένη διαδικασία ή ενέργεια, αφορούν μια συγκεκριμένη υπόθεση. Ο φάκελος, ως αρχειακή μονάδα, είναι πιθανό να συμπίπτει με το φυσικό φάκελο, χωρίς αυτό να συμβαίνει αναγκαστικά σε όλες τις περιπτώσεις. Ο υποφάκελος είναι μια περαιτέρω ταξινομική διαίρεση, η οποία χρησιμοποιείται για ένα σύνολο τεκμηρίων σχετικών με ένα θέμα, μια υπόθεση ή μια διαδικασία, που αποτελεί λογική διαίρεση του αντίστοιχου θέματος, της υπόθεσης ή της διαδικασίας που χαρακτηρίζει το συνολικό περιεχόμενο του φακέλου. Η σειρά περιλαμβάνει φακέλους τεκμηρίων ή τεκμήρια, τα οποία είτε έχουν προκύψει από μια μείζονος σημασίας λειτουργία ή δομή ή περίοδο του οργανισμούπαραγωγού, είτε παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά στη μορφή ή στο περιεχόμενο. Το αρχειακό σύνολο αντιστοιχεί στο υψηλότερο επίπεδο περιγραφής. Αποτελεί το σύνολο των τεκμηρίων ανεξαρτήτως σχήματος, ύλης, χρονολογίας και περιεχομένου, τα οποία έχει παραγάγει ένα νομικό ή φυσικό πρόσωπο, στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του. Οι αρχειακές μονάδες εμφανίζουν μια ιεραρχική διάταξη σχηματίζοντας μια πυραμίδα, από τη στενότερη ως την ευρύτερη πληροφοριακά μονάδα (Μπάγιας 1999: ). 34

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ 35

44

45 Σύμφωνα με τον ορισμό του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων, ο όρος επεξεργασία χρησιμοποιείται για να αποδοθεί το σύνολο των αρχειακών εργασιών. Η επεξεργασία είναι «συλλογικός όρος, ο οποίος καλύπτει την κατάθεση, τη συντήρηση, την εκκαθάριση, την ταξινόμηση και την καταγραφή των αρχειακών τεκμηρίων. Αντικείμενο της αρχειακής εργασίας είναι το αρχειακό υλικό. Τα ζητούμενα είναι τρία: 1. Η διάσωση του αρχειακού υλικού. 2. Η οργάνωση του αρχειακού υλικού. 3. Η προβολή και διάθεση του αρχειακού υλικού στο κοινό. Οι αρχειακές εργασίες συνιστούν μια αλληλουχία δραστηριοτήτων που ασκεί ο αρχειονόμος για να επεξεργαστεί το υλικό του και να ανταπεξέλθει με επάρκεια στο ρόλο του. Ξεκινά με τον εντοπισμό του αρχειακού υλικού και την εισαγωγή του στην αρχειακή υπηρεσία, και ολοκληρώνεται με τη διάθεση του επεξεργασμένου αρχειακού υλικού στο κοινό. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα μεσολαβεί η αμιγής αρχειακή επεξεργασία, που συνίσταται στις εργασίες της ταξινόμησης και της περιγραφής, τις οποίες συμπληρώνει η ευρετηρίαση (Μπάγιας 1999: 54-56). 2.1 Αυτοψία Η αυτοψία είναι η ερευνητική εργασία, η οποία πραγματοποιείται με επίσκεψη στον χώρο που φυλάσσεται το αρχειακό υλικό και αποτελεί απαραίτητο προκαταρτικό στάδιο της διαδικασίας εισαγωγής του. Αποτέλεσμα αυτής της επιτόπιας έρευνας είναι η συλλογή πληροφοριών, που καθιστούν δυνατή την αξιολόγηση του υλικού, πριν την επιλογή και τη μεταφορά του στην αρχειακή υπηρεσία. Ως στόχοι της αυτοψίας θα μπορούσαν να αναφερθούν: 1. Η γνώση του τύπου και του περιεχομένου των τεκμηρίων. 2. Η άμεση συλλογή πληροφοριών και στοιχείων, που αφορούν στο ιστορικό και τη φυσιογνωμία του φορέα συγκρότησης του αρχείου (ο ιδρυτικός νόμος της υπηρεσίας ή του οργανισμού, η διοικητική του οργάνωση, τα οργανογράμματά του, κ.α). 3. Η συλλογή πληροφοριών που αφορούν κυρίως στη φυσική υπόσταση του αρχειακού υλικού (μέγεθος του αρχείου, εκτίμηση των συνθηκών που επικρατούν στο χώρο φύλαξης του αρχείου, υλική κατάσταση των τεκμηρίων). 37

46 Κατά την εξέταση του αρχειακού υλικού, ο αρχειονόμος εντοπίζει τα βασικά σημεία της περιγραφής της αρχειακής μονάδας: ποιος είναι ο παραγωγός της συγκεκριμένης αρχειακής ενότητας, από ποιες κατηγορίες τεκμηρίων απαρτίζεται το υλικό (έγγραφα, φωτογραφίες, βιβλία, κ.ά.), τι μέγεθος έχει κάθε κατηγορία τεκμηρίων, ποιο το περιεχόμενό της, ποια χρονολογική περίοδο καλύπτουν τα τεκμήρια. Η σύνταξη της έκθεσης αυτοψίας δεν κρίνεται ως διαδικασία λιγότερο σημαντική από την ίδια την αυτοψία. Διότι εάν η αυτοψία αποβλέπει στη συλλογή πληροφοριών απαραίτητων για την όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική αξιολόγηση του αρχείου, η σύνταξη στη συνέχεια της σχετικής έκθεσης, συμβάλλει με την οργάνωση και καταγραφή αυτών των πληροφοριών σε έναν πρώτο διανοητικό έλεγχο του αρχείου και αποτελεί τη βάση, για τις επόμενες ενέργειες της αρχειακής υπηρεσίας (Λαμπρούκου 2006: 1-3). 2.2 Πρόσκτηση Πρόσκτηση είναι η διαδικασία, με την οποία η αρχειακή υπηρεσία γίνεται κάτοχος τεκμηρίων, προκειμένου να εμπλουτίσει ή να συμπληρώσει το αρχειακό υλικό της. Στο εξής δεν είναι ο οργανισμός-παραγωγός αλλά η αρχειακή υπηρεσία που έχει την ευθύνη της υλικής και διανοητικής διαχείρισης των τεκμηρίων. Η πρόσκτηση μπορεί να επιτευχθεί μέσω δωρεάς, κατάθεσης, αγοράς, ανταλλαγής, κληροδοτήματος. Τα εργαλεία διαχείρισης είναι υπηρεσιακά έγγραφα και βιβλία, τα οποία προσφέρουν μια σύντομη περιγραφή των αρχειακών μονάδων και συντάσσονται ή ενημερώνονται από την αρχειακή υπηρεσία κατά την εισαγωγή του αρχειακού υλικού. Με τα εργαλεία διαχείρισης του αρχειακού υλικού εξασφαλίζεται η εποπτεία της αρχειακής υπηρεσίας επί του συνόλου των τεκμηρίων που φυλάσσει και διευκολύνεται η διαχείρισή τους, παρ ότι δεν έχει ολοκληρωθεί η διανοητική επεξεργασία των επιμέρους αρχειακών συνόλων ή συλλογών. Τέτοια εργαλεία είναι η Κατάσταση μεταφερόμενου υλικού, το Πρωτόκολλο παράδοσης παραλαβής, το Βιβλίο εισαγωγής, το Ειδικό ευρετήριο και το Πρωτόκολλο απογραφής. Το Βιβλίο εισαγωγής και το Ειδικό ευρετήριο αποτελούν βιβλία της υπηρεσίας, τα οποία ενημερώνονται σε κάθε νέα εισαγωγή και αφορούν το σύνολο των φυλασσόμενων αρχειακών συνόλων και συλλογών. Η κατάσταση μεταφερόμενου υλικού 38

47 και το Πρωτόκολλο παράδοσης παραλαβής είναι υπηρεσιακά έγγραφα, που συντάσσονται ξεχωριστά για κάθε μεμονωμένη εισαγωγή. Το Πρωτόκολλο απογραφής είναι ένα όργανο διοικητικού ελέγχου για το σύνολο των περιεχομένων της αρχειακής υπηρεσίας και συντάσσεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μετά την απόδοση του κωδικού του αρχειακού συνόλου, ο οποίος προκύπτει από το Ειδικό ευρετήριο, ακολουθεί η εκκαθάριση κατά την οποία αφού αξιολογήσουμε το αρχειακό υλικό, διακρίνουμε τα τεκμήρια που πρόκειται να καταστραφούν από εκείνα που θα διατηρηθούν στο διηνεκές (Μπάγιας 1999: 80-82). Στην Ελλάδα πολλές φορές η πρόσκτηση πραγματοποιείται με πολλά σφάλματα, όπως με τη διάσπαση αρχειακών συνόλων προκειμένου να δημιουργηθούν θεματικές συλλογές τεκμηρίων, ή με την πρόσκτηση ήδη ακρωτηριασμένων αρχειακών συνόλων, απλών ομάδων τεκμηρίων ή ακόμη και μεμονωμένων τεκμηρίων. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να αντιμετωπισθεί σήμερα με τις λεγόμενες πολιτικές προσκτήσεων, όπου πρόκειται για κείμενα στα οποία δηλώνεται το αρχειακό υλικό που μια υπηρεσία προτίθεται να αποκτήσει (Μπάγιας 1998: 116). 2.3 Συλλογή πληροφοριών Ο αρχειονόμος πριν επιχειρήσει οποιαδήποτε εργασία θα πρέπει να συγκεντρώσει πηγές, οι οποίες θα αποκαλύψουν όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία για τον οργανισμό-παραγωγό του αρχείου και το αρχειακό υλικό. Το είδος των πληροφοριών που θα πρέπει να περιλαμβάνουν οι πηγές είναι: Οι προφορικές μαρτυρίες του παραδίδοντος το αρχείο σχετικά με τον παραγωγό και τα τεκμήρια. Η σχετική βιβλιογραφία. Το νομικό πλαίσιο λειτουργίας του οργανισμού (ιδρυτικό, οργανόγραμμα, κ.ά.) τη χρονολογία ίδρυσής του, τις λειτουργίες του την περίοδο εκείνη και στη συνέχεια, τα ονόματα των διαφόρων τμημάτων και τις λειτουργίες τους, οποιαδήποτε σημαντικά γεγονότα ή μεταβολές, με τις ημερομηνίες που έλαβαν χώρα, συνθήκες συσσώρευσης, φύλαξης του αρχειακού υλικού. Τα συναφή προς το αρχειακό υλικό τεκμήρια, που ενδεχομένως υπάρχουν εντός ή εκτός του τόπου φύλαξης του αρχειακού υλικού. 39

48 Οι γνώσεις αυτές θα βοηθήσουν τον αρχειονόμο να κατανοήσει το ιστορικό των αρχείων και θα παρέχουν πληροφορίες, οι οποίες θα αποδειχθούν αργότερα χρήσιμες στη σύνταξη της διοικητικής ιστορίας. Στην εξέταση ενός αρχείου, ο αρχειονόμος θα πρέπει να θέσει ερωτήματα σχετικά με το υλικό και να καταγράψει τις πληροφορίες που θα προκύψουν με τρόπο συστηματικό, εξακριβώνοντας τα παρακάτω στοιχεία: Ποιος δημιούργησε ή συγκέντρωσε και διατήρησε το αρχείο κατά την ενεργή ζωή του. Για έναν οργανισμό, ποιο τμήμα ή υπηρεσία το δημιούργησε και με ποιο σκοπό. Ποιοι είναι οι τύποι του αρχειακού υλικού: βιβλία πρακτικών, αλληλογραφία, φωτογραφίες, κ.ά. Τι είδους πληροφόρηση καταγράφεται. Ποιες είναι οι χρονολογίες που καλύπτουν τη δημιουργία του υλικού. Ποια είναι η ταξινόμηση του υλικού, αν υπάρχει κάποια τάξη και εάν ναι, ποια είναι η βάση της οργάνωσης αυτής (αλφαβητική, χρονολογική, ή υπάρχει κάποιο άλλο σύστημα). Ο αρχειονόμος θα πρέπει να εξετάζει όλο το υλικό για να έχει ιδία άποψη του περιεχομένου του. Με τον τρόπο αυτό θα εξοικειώνεται όλο και περισσότερο με τη φύση του υλικού και θα είναι σε θέση να ταυτίζει ευκολότερα τα μεμονωμένα τεκμήρια και να αποκαθιστά τον αρχικό τους συσχετισμό με τα υπόλοιπα (Μπάγιας 1999: ). 2.4 Καταγραφή Η εργασία ξεκινά σχεδόν πάντα με την καταγραφή, ειδικά αν το αρχείο είναι α- ταξινόμητο και σε γενικές γραμμές άγνωστο στον αρχειονόμο ή στον μη ειδικευμένο αρχειονόμο, οπότε εξετάζεται ένας προς έναν ο φάκελος ή το τεκμήριο. Στην περίπτωση αυτή η καταγραφή από προστάδιο της περιγραφής μετατρέπεται σε μέσο γνωριμίας με το υλικό. Ουσιαστικά αποτελεί την προετοιμασία για την ταξινόμηση και την περιγραφή. Μετά την εξοικείωση του αρχειονόμου με το υλικό και την επισήμανση ορισμένων χαρακτηριστικών του (μέγεθος του υλικού, ομοιογένεια των τεκμηρίων, σημασία 40

49 για την έρευνα, ιδιαιτερότητες του αρχειακού υλικού), γίνεται η επιλογή της μονάδας καταγραφής (φάκελος ή μεμονωμένο τεκμήριο). Συνήθως η καταγραφή στο επίπεδο φακέλου αποτελεί την πρώτη επιλογή. Κατά την καταγραφή επιδιώκουμε να αποδώσουμε με συντομία την εικόνα της αρχειακής μονάδας (αρχειακό σύνολο, σειρά, υποσειρά, φάκελος, υποφάκελος, τεκμήριο). Τα βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν την καταγραφή είναι η ακρίβεια, η συντομία και η ομοιογένεια. Η σημασία της καταγραφής είναι ιδιαίτερα σημαντική, εφόσον οι πληροφορίες του καταγραφικού δελτίου αποτελούν τη βάση για να γίνει η ταξινόμηση. Ειδικότερα επιδιώκουμε να καθορισθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά περιεχομένου και μορφής κάθε μεμονωμένης αρχειακής μονάδας (του φακέλου ή του τεκμηρίου). Το ζητούμενο είναι να μάθουμε τις σχετικές με τον τίτλο, τη χρονολογία, το είδος και το μέγεθος της μονάδας περιγραφής πληροφορίες. Τα βήματα της καταγραφής είναι τα ακόλουθα: Διατρέχουμε καθεμία αρχειακή μονάδα, προκειμένου να αποκτήσουμε γνώση του περιεχομένου της και να συμπληρώσουμε το δελτίο. Σε καθεμία αρχειακή μονάδα δίνουμε έναν αύξοντα αριθμό ο οποίος χρησιμεύει σαν είδος απογραφής του υλικού και γράφεται με μολύβι πάνω στο τεκμήριο ή το φάκελο και χρησιμεύει ως η προσωρινή ταυτότητά του. Η καταγραφή των φακέλων ή των βιβλίων γίνεται με τη βοήθεια ενός δελτίου καταγραφής για τη συμπλήρωση του οποίου ακολουθούνται τα παρακάτω στάδια: 1. Δήλωση του αύξοντος αριθμού της αρχειακής μονάδας. 2. Καταγραφή του παλαιού τίτλου και των παλαιών ταξινομικών ενδείξεων, οι ο- ποίες βρίσκονται στο εξωτερικό τμήμα της αρχειακής μονάδας. Οι πληροφορίες αυτές αποκαλύπτουν τον τρόπο οργάνωσης του υλικού από τον παραγωγό, οπότε είναι ιδιαίτερα χρήσιμες κατά την ταξινόμηση. 3. Αποδελτίωση των βασικών πληροφοριών οι οποίες χαρακτηρίζουν την αρχειακή μονάδα, όπως είναι: ο τίτλος οι ακραίες χρονολογίες το μέγεθος η υπηρεσία-παραγωγός του αρχείου 41

50 το περιεχόμενο η φυσική κατάσταση του υλικού και κάθε είδους παρατηρήσεις που αφορούν το αρχείο Τα πεδία του δελτίου καταγραφής δεν είναι προκαθορισμένα, αλλά μπορούν να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του υλικού. Εξάλλου το δελτίο λειτουργεί ως μεσάζων ανάμεσα στα χαρακτηριστικά του υλικού και την τελική περιγραφή. Ο τίτλος του φακέλου πρέπει να αποδίδει το κοινό χαρακτηριστικό των τεκμηρίων με βάση το οποίο έχουν τοποθετηθεί στον ίδιο φάκελο. Οι νέοι τίτλοι χαρακτηρίζονται από συντομία, ακρίβεια και πληροφορητικότητα, δηλαδή την ιδιότητα εκείνη του κειμένου να έχει μηνύματα πρωτότυπα, ενδιαφέροντα ή και αποκαλυπτικά για τον αποδέκτη τους. Με τις ακραίες χρονολογίες δηλώνεται η χρονική περίοδος που καλύπτουν τα τεκμήρια ενός φακέλου. Οι χρονολογίες προκύπτουν από τα ίδια τα τεκμήρια και α- φορούν τις χρονολογίες σύνταξης των τεκμηρίων και δεν επηρεάζονται από την ύ- παρξη συνημμένων, τα οποία ενδεχομένως να ανήκουν σε παλαιότερες περιόδους. Η αναφορά του μεγέθους μιας αρχειακής μονάδας δίνει στον ερευνητή ένα μέτρο της ποσότητας των τεκμηρίων που πρέπει να συμβουλευθεί. Συνήθως αναφέρουμε τον αριθμό των τεκμηρίων που περιλαμβάνει. Επίσης πρέπει να δηλώνουμε αν τα περιλαμβανόμενα στο φάκελο τεκμήρια είναι πρωτότυπα ή αντίγραφα (Μπάγιας 1999: ). 2.5 Ταξινόμηση Η ταξινόμηση συνίσταται στην φυσική αποθήκευση όσο και τη διανοητική κατηγοριοποίηση του αρχειακού υλικού. Απώτερη επιδίωξή της είναι η οργάνωση των τεκμηρίων να καθιστά εμφανή τόσο τη μεταξύ τους σύνδεση όσο και το δεσμό τους με τη δραστηριότητα που τα παρήγαγε, προκειμένου να διευκολυνθεί η χρήση του και αν γίνει καλύτερα αντιληπτό το περιεχόμενο και η σημασία του (Μπάγιας 1998: 118). Κατά την διανοητική ταξινόμηση ενός αρχειακού συνόλου ο αρχειονόμος επιδιώκει να εντοπίσει τις ταξινομικές κατηγορίες και υποκατηγορίες, δηλαδή τις σειρές του αρχειακού συνόλου. Οι σειρές αποτελούνται από τεκμήρια, τα οποία έχουν βρε- 42

51 θεί μαζί κατά τη διάρκεια της ενεργής ζωής τους με τρόπο ώστε να συνιστούν μια διακριτή συνέχεια. Εφόσον ο αρχειονόμος κατά την διανοητική ταξινόμηση επιδιώκει να εντοπίσει τις βασικές διαιρέσεις του αρχειακού συνόλου, τις σειρές, το κύριο μέλημά του είναι να εντοπισθούν οι δραστηριότητες του νομικού ή φυσικού προσώπου. Στο στάδιο της διανοητικής ταξινόμησης ο αρχειονόμος εργάζεται αποκλειστικά με τα δελτία καταγραφής. Η αρχειακή μονάδα που θα ληφθεί ως βάση της ταξινόμησης, συνήθως ο φάκελος, θα ενταχθεί σε ολοένα ευρύτερα σύνολα, τα οποία θα αποτελούν τις διαιρέσεις του αρχειακού συνόλου: τεκμήρια, φάκελοι, υποσειρές, σειρές, αρχειακό σύνολο. Με αυτό τον τρόπο εντάσσει τα τεκμήρια σε ολοένα ευρύτερες αρχειακές μονάδες, τις οποίες οργανώνει ιεραρχικά. Η δημιουργία μιας σειράς δεν επηρεάζεται από την ποσότητα των τεκμηρίων. Δεν αποκλείεται να προκύψει μία σειρά η οποία να περιλαμβάνει μερικά μόνο τεκμήρια. Οι τίτλοι των σειρών είναι σύντομοι και σαφείς και επιδέχονται μία μόνο ερμηνεία. Επίσης οι σειρές πρέπει να μην επικαλύπτονται. Αν παρ ελπίδα εμφανισθεί μία ομάδα φακέλων που θα μπορούσε να αποδοθεί σε δύο σειρές, ο αρχειονόμος θα την αποδώσει σε αυτή που θεωρεί καταλληλότερη. Σε αντίθεση με την ανάλυση του αρχειακού συνόλου σε σειρές, η διαίρεση των σειρών σε υποσειρές είναι άμεσα συναρτημένη με την ποσότητα των τεκμηρίων. Τα γενικότερα θέματα θα αναλυθούν σε ειδικότερα, τα οποία θα αποτελέσουν τις υποσειρές. Ο κανόνας είναι οι γενικές σειρές να προηγούνται των ειδικότερων. Εφόσον παραγωγός του αρχειακού συνόλου είναι ένα νομικό πρόσωπο, η ιδρυτική του πράξη, ο κανονισμός εσωτερικής λειτουργίας και τα οργανογράμματα μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στον εντοπισμό των δραστηριοτήτων του. Τα οργανογράμματα όμως μεταβάλλονται συχνά, χωρίς απαραίτητα να προκύπτουν ιδιαίτερης σημασίας διοικητικές μεταβολές. Συμβάντα και εξελίξεις ευρύτερης σημασίας (όπως π.χ. ένας πόλεμος, μια πολιτειακή αλλαγή, μια οικονομική μεταβολή, μια πολιτική απόφαση) μπορούν να επηρεάσουν την λειτουργία ενός οργανισμού και κατά συνέπεια επιδρούν και στο αρχειακό υλικό. Η μικροιστορία κάθε οργανισμού, όπως διοικητικές αλλαγές στο εσωτερικό του, επηρεάζουν σημαντικά τον χαρακτήρα του αρχειακού υλικού. 43

52 Επομένως συμπεραίνουμε ότι δεν υπάρχει ένα και μόνο ασφαλές κριτήριο για την ταξινόμηση του αρχειακού υλικού. Προέχει η μελέτη του υλικού, η κατανόηση της ιδιαιτερότητας των τεκμηρίων, η ερμηνεία του σε σχέση με τις πληροφορίες που έ- χουν συλλεγεί κατά τα προηγούμενα στάδια. Αφού διακριθούν οι σειρές και οι υποσειρές, ο αρχειονόμος θα φθάσει στο επίπεδο του φακέλου και από εκεί στο επίπεδο του εγγράφου (Μπάγιας 1999: ). 2.6 Περιγραφή Ως περιγραφή ορίζεται η διαδικασία της επιβολής διανοητικού ελέγχου στο αρχειακό υλικό μέσω της προετοιμασίας εργαλείων έρευνας (Ellis 2000: 300). Η περιγραφή συνεχίζει και ολοκληρώνει την εργασία της ταξινόμησης. Ενώ η ταξινόμηση διευκρινίζει πως δημιουργήθηκαν τα αρχεία, η περιγραφή απαντά στις ερωτήσεις ποιος, τι, πού, πότε, γιατί. Οι διάφορες αρχειακές μονάδες καθώς και η μεταξύ τους ιεραρχία αποτυπώνονται στο εργαλείο έρευνας, που περιγράφει το αρχειακό υλικό και διευκολύνει τη χρήση του. Η αποτύπωση αυτή για κάθε αρχειακή μονάδα γίνεται με τη χρήση ενός δελτίου με καθορισμένα πεδία και με την εφαρμογή ορισμένων κανόνων για τη σύνδεση των δελτίων αυτών. Κατά την περιγραφή παρουσιάζονται με συγκεκριμένο τρόπο τα χαρακτηριστικά μορφής και περιεχομένου των αρχειακών μονάδων που έχουν προκύψει από την ταξινόμηση. Για κάθε αρχειακή μονάδα συντάσσεται μία αναγραφή, ένα δελτίο δηλαδή, τα πεδία του οποίου απεικονίζουν τα στοιχεία ταυτότητας, δηλαδή τα χαρακτηριστικά περιεχομένου και μορφής, τα οποία θα επιτρέπουν τον εντοπισμό του ανάμεσα στα περιεχόμενα της αρχειακής υπηρεσίας. Η περιγραφή είναι η διαδικασία καταγραφής της τυποποιημένης πληροφόρησης για την ταξινόμηση, το περιεχόμενο και τη μορφή των αρχείων, ώστε όποιος διαβάζει τις περιγραφές να είναι σε θέση να προσδιορίσει αν τα αρχεία σχετίζονται με το θέμα της έρευνάς του ή όχι. Η βασική μονάδα περιγραφής είναι το αρχειακό σύνολο. Το αρχειακό σύνολο μπορεί να εκληφθεί ως ενιαίο σύνολο ή ως σύνολο επιμέρους συστατικών (σειρά, φάκελος, τεκμήριο), το καθένα από τα οποία πρέπει να περιγραφεί ξεχωριστά. Επειδή ακριβώς τα αρχεία αντλούν μεγάλο μέρος της σημασίας τους από το πλαίσιο παραγωγής τους, απαιτούν διαφορετική προσέγγιση κατά την περιγραφή 44

53 τους. Το εγγενές αυτό χαρακτηριστικό έχει δημιουργήσει πολλά προβλήματα στη δημιουργία περιγραφικών προτύπων, καθώς το κάθε αρχείο προβάλλει δικές του α- παιτήσεις περιγραφής λόγω του ιδιαίτερου και μοναδικού χαρακτήρα του. Ο στόχος πάντα παραμένει όμως, η σύνταξη σωστών ( σύμφωνα με τις βασικές αρχές της επιστήμης της αρχειονομίας), περιεκτικών και κατανοητών (για λόγους εύληπτης οικονομίας) περιγραφών (Μπάγιας 1998: ). Γενικό Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής ISAD (G) Ένα σημαντικό βήμα προς την τυποποίηση της αρχειακής περιγραφής αποτελεί το Γενικό Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής ΔΙΠΑΠ ISAD (G), στο οποίο έχει καταλήξει το Διεθνές Συμβουλίου Αρχείων. Η ομοιογένεια που προσφέρει η κοινή αποδοχή και χρήση των αρχειακών προτύπων μπορεί να αποτελέσει το μέσο για τη συνεργασία μεταξύ των αρχειακών υπηρεσιών, κεντρικών και περιφερειακών, για την παροχή καλύτερων υπηρεσιών εξυπηρέτησης στο χρήστη, για τη μεταφορά των εργαλείων έρευνας σε ηλεκτρονική μορφή και τη διάθεσή τους στην ερευνητική κοινότητα μέσω του διαδικτύου. Το Γενικό Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής ΔΙΠΑΠ ISAD (G) (General International Standard Archival Description) αποτελεί μια προσπάθεια του Διεθνούς Συμβουλίου Αρχείων για τη θέσπιση γενικών κανόνων αρχειακής περιγραφής, η οποία ξεκίνησε το 1990 και κατέληξε σε μια πρώτη οριστική έκδοση το Στην πρώτη έκδοση προβλεπόταν η υποχρεωτική αναθεώρηση του προτύπου ανά πενταετία. Έτσι το 1999 το πρότυπο αναθεωρήθηκε και κατέληξε στη δεύτερη έκδοσή του. Η όλη διαδικασία της προτυποποίησης αναμένεται να προάγει τη συνεργασία μεταξύ των αρχειακών φορέων των διαφόρων χωρών και τη μεταξύ τους ανταλλαγή των αρχειακών περιγραφών τους. Κύριος στόχος του ορισμού των γενικών κανόνων αποτελεί η εφαρμογή τους σε όλες τις περιγραφές αρχείων, ανεξάρτητα από τη φύση και το μέγεθος της ενότητας περιγραφής. Το ISAD (G) μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα επίπεδα περιγραφής θέτοντας ως στόχο την αποφυγή επαναλήψεων των πληροφοριών στην περιγραφή κάθε επιπέδου ενός αρχείου. Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργία της οντότητας «Ενότητα Περιγραφής», η οποία μπορεί να πάρει οποιαδήποτε θέση μέσα στο ιεραρχικό σχήμα του Αρχείου/Συλλογής. 45

54 Η περιγραφή γίνεται σύμφωνα με τα πεδία και τους κανόνες που ορίζει το Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (ΔΙΠΑΠ - ISAD). Ειδικότερα το ΔΙΠΑΠ συνίσταται στη χρήση 26 στοιχείων, που μπορούν συνδυασμένα να αποτελέσουν την περιγραφή ενός αρχειακού συνόλου. Τα αρχειακά πρότυπα περιγραφής βασίζονται σε γενικά αποδεκτές θεωρητικές αρχές. Η αρχή ότι η αρχειακή περιγραφή γίνεται από το γενικό προς το ειδικό αποτελεί την πρακτική συνέπεια της αρχής του σεβασμού των αρχείων (respect des fonds). Ένα αρχείο μπορεί να περιγράφεται ως σύνολο με μία μοναδική περιγραφή ή να παρουσιάζεται ολόκληρο το αρχείο με τα μέρη του σε διάφορα επίπεδα περιγραφής. Το αρχείο αποτελεί το ανώτερο επίπεδο περιγραφής. Μπορεί όμως να υπάρξει περιγραφή σε επίπεδο αρχείου, περιγραφή σε επίπεδο σειράς, περιγραφή σε επίπεδο φακέλου ή και περιγραφή σε επίπεδο τεκμηρίου. Μπορούν επίσης να δημιουργηθούν ενδιάμεσα επίπεδα, όπως περιγραφή υποαρχείου ή υποσειράς. Τα υποχρεωτικά πεδία που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή της ενότητας χωρίζονται σε επτά πληροφοριακές ομάδες: 1. Πεδίο αναγνώρισης Δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες για την αναγνώριση/ταύτιση της ενότητας περιγραφής. 2. Πεδίο πλαισίου παραγωγής Δίνει πληροφορίες για την προέλευση και την διατήρηση/εποπτεία της ενότητας περιγραφής. 3. Πεδίο περιεχομένου και διάρθρωσης Δίνει πληροφορίες σχετικά με την ταξινόμηση της ενότητας περιγραφής, καθώς και σχετικά με θεματολογία που αυτή καλύπτει. 4. Πεδίο όρων πρόσβασης και χρήσης Δίνει πληροφορίες για τις δυνατότητες πρόσβασης στην ενότητα περιγραφής. 5. Πεδίο συμπληρωματικών πηγών Δίνει πληροφορίες για αρχειακό υλικό που έχει σημαντική σχέση με την ενότητα περιγραφής. 46

55 6. Πεδίο παρατηρήσεων Παρέχει εξειδικευμένη πληροφόρηση ή στοιχεία που δεν μπορούν να δοθούν στα υ- πόλοιπα πεδία. 7. Πεδίο ελέγχου εργασιών της περιγραφής Δίνει πληροφορίες για τον τρόπο, το χρόνο και το συντάκτη της αρχειακής περιγραφής. Και τα 26 στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην περιγραφή, αλλά μόνον μερικά από αυτά είναι απαραίτητα σε κάθε περιγραφή, όπως: α) Κωδικός αναγνώρισης β) Τίτλος γ) Παραγωγός δ) Χρονολογία ε) Μέγεθος της ενότητας περιγραφής στ) Επίπεδο περιγραφής 2.7 Εργαλεία έρευνας Ευρετηρίαση Τα εργαλεία έρευνας απευθύνονται στους χρήστες της αρχειακής υπηρεσίας και προκειμένου να διευκολύνουν την πρόσβασή τους στο αρχειακό υλικό, απεικονίζουν τη δομή και το περιεχόμενο αρχειακών συνόλων και συλλογών. Καθοδηγούν τους ερευνητές στις πληροφορίες που αναζητούν από ή για τα αρχεία. Μπορούν να ορισθούν ως τα περιγραφικά μέσα (όπως πρωτόκολλα, οδηγοί, ευρετήρια και πίνακες), τα οποία εξασφαλίζουν το φυσικό και διανοητικό έλεγχο στο σύνολο των περιεχομένων του αρχείου και δίνουν τη δυνατότητα εντοπισμού συγκεκριμένων τεκμηρίων ή πληροφοριών από το αρχειακό υλικό. Τα εργαλεία έρευνας μπορεί να βρίσκονται σε διάφορες μορφές, όπως φυλλάδια, βιβλία, ντοσιέ λυτών εγγράφων, οπτικούς δίσκους, μικροφίλμ, ευρετήρια και βάσεις δεδομένων σε Η/Υ. Η δημιουργία ενός καλοσχεδιασμένου συστήματος εργαλείων έρευνας, που θα είναι απλό στη χρήση, θα πρέπει να αποτελεί στόχο κάθε αρχειακού ιδρύματος. Δεν έχει νόημα να δίνεται μεγάλη προσοχή στη φύλαξη των αρχείων, στη σχολαστική τα- 47

56 ξινόμηση και περιγραφή τους, εάν τα εργαλεία έρευνας δεν επαρκούν για να βοηθήσουν το χρήστη στον εντοπισμό των τεκμηρίων, τα οποία πιθανόν να σχετίζονται με μία συγκεκριμένη αναζήτηση (Ellis 2000: ). Ευρετηρίαση Ο όρος ευρετηρίαση χρησιμοποιείται για να δηλώσει την αρχειακή εργασία που έχει ως στόχο να εντοπίσει τις έννοιες και τις πληροφορίες που φέρει μια αρχειακή μονάδα και να τις παρουσιάσει με τρόπο πυκνό και οργανωμένο, ώστε να διευκολύνει την ανάκτησή τους. Η ευρετηρίαση αποτελεί το βασικό πυρήνα του συστήματος των εργαλείων έρευνας. Συνίσταται στην αποδελτίωση των σημαντικών για κάθε αρχειακή μονάδα θεμάτων και ονομάτων και στη συνέχεια την οργάνωσή τους σε ιδιαίτερα ευρετήρια. Είναι η διαδικασία με την οποία επιλέγονται θεματικοί ή κύριοι όροι που χαρακτηρίζουν το περιεχόμενο ενός τεκμηρίου. Το προϊόν της ευρετηρίασης για τους κύριους όρους είναι ένα αλφαβητικό index, ενώ για τους θεματικούς όρους μπορεί να λάβει είτε τη μορφή αλφαβητικού ευρετηρίου είτε τη μορφή δομημένου λεξιλογίου (θησαυρός). Η θεματική ευρετηρίαση περιλαμβάνει τρία στάδια: 1. Εξέταση του τεκμηρίου 2. Αναγνώριση των κυριότερων εννοιών του τεκμηρίου 3. Απόδοση των εννοιών στη ευρετηρίασης Οι διαδικασίες της ταξινόμησης και της περιγραφής ως αρχειακές εργασίες διαφυλάττουν την τεκμηριωτική αξία του αρχειακού υλικού, γεγονός που ωφελεί κυρίως τους ερευνητές που ενδιαφέρονται για την ιστορική έρευνα. Στις μέρες μας όμως, το ερευνητικό κοινό ποικίλει και αυτός ο τρόπος οργάνωσης του αρχειακού υλικού δεν είναι πλέον επαρκής, γι αυτό η συστηματική ευρετηρίαση ενός υλικού έρχεται να επιλύσει το πρόβλημα προσφέροντας καλύτερη υπηρεσία στην έρευνα. Η ευρετηρίαση προκύπτει κυρίως από την αποδελτίωση των λέξεων κλειδιών, που χρησιμοποιήθηκαν κατά την περιγραφή και την ανασυγκρότησή τους σε ειδικά ευρετήρια (ονομάτων, θεμάτων, τοπωνυμίων, χρονολογιών), παράλληλα όμως ο αρχειονόμος μπορεί να δημιουργήσει περιφραστικές περιγραφές του περιεχομένου των τεκμηρίων (αναγραφή, ενδεικτική περίληψη, πληροφοριακή περίληψη). 48

57 Η ύπαρξη όμως ενός καθιερωμένου προτύπου ήταν απαραίτητη, γι αυτό η αρχειακή κοινότητα δημιούργησε το Διεθνές Πρότυπο Ελεγχόμενων Αρχειακών Όρων (ISAAR-CPF). Παρόλα αυτά όμως, το πρότυπο είναι αρκετά τρωτό και χωρίς μεγάλη ανταπόκριση. Τα κυριότερα προβλήματα που παρουσιάζει είναι τα εξής: αφορά μόνο τους κύριους όρους και όχι την θεματική ευρετηρίαση, βασίζεται στους όρους που χρησιμοποιήθηκαν κατά την περιγραφή και όχι στην ανάλυση του περιεχομένου των τεκμηρίων, δεν υποδεικνύει κανόνες ευρετηρίασης, αλλά επιτρέπει τη χρήση διαφόρων προτύπων και περιορίζεται στη δήλωση της ευρετηρίασης που ακολουθήθηκε. Η ευρετηρίαση εντοπίζοντας συγκεκριμένες θεματικές και γνωστικές μονάδες ε- πιδιώκει να προσεγγίσει τον τρόπο αναζήτησης του χρήστη. Τα ευρετήρια συμπληρώνουν την περιγραφή και κάνουν πιο εύκολη τη χρήση της (Μπάγιας, 1998: ). 2.8 Διατήρηση και συντήρηση Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως τα τεκμήρια των συλλογών καταστρέφονται εξαιτίας του συνδυασμού των εγγενών παραγόντων φθοράς και των εξωτερικών αιτιών φθοράς, και έτσι η ωφέλιμη διάρκεια ζωής τους μειώνεται. Η ορολογία που χρησιμοποιείται διεθνώς για την επιμήκυνση της ωφέλιμης διάρκειας ζωής των τεκμηρίων ανεξάρτητα τύπου και μορφής είναι η διατήρηση και η συντήρηση. Η έννοια της διατήρησης είναι βαθιά ριζωμένη στην ιδέα ότι η ανθρωπότητα μαθαίνει από το παρελθόν και για το λόγο αυτό τα κειμήλια του παρελθόντος έχουν μεγάλη σημασία για το ανθρώπινο γένος και επομένως αξίζει να διασωθούν. Η διατήρηση (preservation) χαρακτηρίζεται από εκείνες τις ενέργειες που επιτρέπουν να διατηρηθεί το αρχειακό υλικό - είτε το ίδιο το υπόστρωμα του τεκμηρίου, είτε οι πληροφορίες που περιέχει - για όσο χρόνο κρίνεται απαραίτητο. Αποτελεί έ- ναν ευρύ όρο, ο οποίος καλύπτει θέματα οικονομικά και διαχειριστικά, τόσο αυτά της γενικότερης πολιτικής, που θα πρέπει να ακολουθείται από το αρχείο και τις βαθμίδες του προσωπικού, όσο και αυτά της πρόνοιας για αποθήκευση και στέγαση, καθώς και αυτά των τεχνικών και μεθόδων. Συγκεκριμένα, ορίζεται ως η πράξη η οποία καθυστερεί, σταματά ή εμποδίζει τη φθορά, προβλέποντας κατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες αποθήκευσης, πολιτική 49

58 για τη μεταχείριση και χρήση του υλικού, επεμβάσεις συντήρησης για κατεστραμμένα ή φθαρμένα τεκμήρια και επιλεκτική μεταφορά πνευματικού περιεχομένου φθαρμένων τεκμηρίων σε μια εναλλακτική μορφή ή σχήμα, όπως για παράδειγμα το μικροφίλμ. Η έννοια της διατήρησης εμπεριέχει αυτήν της συντήρησης. Η συντήρηση (conservation) στις μέρες μας συνιστά έναν πιο εξειδικευμένο ό- ρο. Περιλαμβάνει το σύνολο των μεθόδων και τεχνικών που εφαρμόζονται στα αντικείμενα αρχειακής αξίας, με σκοπό να αποκατασταθούν, να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να προστατευθούν από περαιτέρω φθορά. Η συντήρηση ενδιαφέρεται για το υλικό υπόστρωμα και όχι για τις εμπεριεχόμενες πληροφορίες των τεκμηρίων. Ο αρχειακός δεσμός δεν επηρεάζεται, εφόσον η διαφύλαξη του αρχειακού δεσμού έπεται της διαφύλαξης της υλικής ακεραιότητας των εγγράφων. Η σύγχρονη ηθική απαιτεί τον σεβασμό στην ταυτότητα του αντικειμένου διατηρώντας όλα τα ιστορικά στοιχεία κατασκευής του. Η συντήρηση είναι μια αρχειακή λειτουργία που συμπληρώνει τις υπόλοιπες λειτουργίες, και στο βαθμό που ο αρχειονόμος έχει εξασφαλίσει τη διανοητική ενότητα και ενιαία διαχείριση του αρχείου, οι ιδιαιτερότητες της συντήρησης δεν καταργούν τον αρχειακό δεσμό (Σκεπαστιανού 2002: 10-14). Ακόμα και εδώ όμως υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο διοίκησης/διαχείρισης. Η απόφαση της επέμβασης σε ένα συγκεκριμένο τεκμήριο είναι θέμα διοικητικό και θα πρέπει να λαμβάνεται υπό το πρίσμα της διοικητικής πολιτικής που υιοθετεί το εκάστοτε αρχείο, σχετικά με τις μεθόδους και τα υλικά συντήρησης. Σε περιπτώσεις τεκμηρίων ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, είναι απαραίτητη η συνεργασία και η γνωμοδότηση καταρτισμένων ιστορικών. 2.9 Προβολή και χρήση των αρχείων Με το όρο προβολή εννοούμε τις δραστηριότητες που επιτρέπουν στο κοινό να εξασφαλίσει πρόσβαση στα αρχειακά τεκμήρια και στο περιεχόμενό τους. Αφού ολοκληρωθούν τα προαναφερθέντα στάδια, τα αρχειακά τεκμήρια είναι έ- τοιμα προς διάθεση στο κοινό. Άλλωστε δεν θα είχε σημασία να συγκεντρωθούν, να επεξεργαστούν και να συντηρηθούν τα αρχεία εάν επρόκειτο να μείνουν κλειδωμένα στα αρχειοστάσια. 50

59 Ο αρχειονόμος είναι ο μεσολαβητής ανάμεσα στο κοινό και στα τεκμήρια και έ- χει αυξημένη ευθύνη της φύλαξης αλλά και της προβολής του πολιτιστικού περιεχομένου των τεκμηρίων. Οι τρόποι που χρησιμοποιεί o αρχειονόμος για την προβολή των τεκμηρίων είναι πολλοί, όπως: α) Άμεση πληροφόρηση του κοινού από τον αρχειονόμο. β) Έμμεση πληροφόρηση του κοινού από τα εργαλεία έρευνας. γ) Πολιτιστική δράση (εκθέσεις, διαλέξεις, δημοσιεύσεις / λευκώματα, ανοιχτές πόρτες / εβδομάδα αρχείων / επισκέψεις). δ) Εκπαιδευτικές δραστηριότητες (εκπαιδευτικές υπηρεσίες, μαθήματα παλαιογραφίας και γενεαλογίας). Καθώς το κοινό των αρχείων διευρύνεται, η ελεύθερη πρόσβαση στα αρχεία εξασφαλίζει τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Δυστυχώς όμως η πρόσβαση αυτή υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τεκμήρια σπάνια και αρκετά εύθραυστα που το περιεχόμενό τους είναι μεγάλης αξίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν διατίθενται προς μελέτη στο ευρύ κοινό αλλά σε κάποιους ερευνητές. Ταυτόχρονα όμως η χρήση των τεκμηρίων πρέπει να γίνεται με σεβασμό σε κανόνες νομικού, κανονιστικού και δεοντολογικού χαρακτήρα. Ο αρχειονόμος πρέπει να πετύχει τη δύσκολη ισορροπία ανάμεσα στο δικαίωμα για πληροφόρηση αφενός και στους περιορισμούς που θέτουν η προστασία του εθνικού και ιδιωτικού απορρήτου, η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, η αναγκαιότητα της διαφύλαξης της υλικής ακεραιότητας των τεκμηρίων αφετέρου (Μπάγιας 1998: ) Αρχεία και νέες τεχνολογίες Από την τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα, μέσα στο κλίμα των ραγδαίων κοινωνικοοικονομικών και τεχνολογικών αλλαγών στον ανεπτυγμένο κόσμο, άρχισε να διαμορφώνεται σταδιακά η νέα κοινωνία της πληροφορίας. Στο νέο αυτό περιβάλλον αναπτύχθηκαν προβληματισμοί για τη φύση και τη χρήση της πληροφορίας στο σύγχρονο κόσμο, τα όρια πρόσβασης σε συνδυασμό με τα ατομικά και δημοκρατικά δικαιώματα, το ρόλο του αρχειονόμου όχι μόνο ως θεματοφύλακα της συλλογικής μνήμης, αλλά συγχρόνως και ως διαχειριστή πολύπλοκων συστημάτων πληροφοριών. 51

60 Ο ψηφιακός πολιτισμός είναι ένα νέο περιβάλλον, το οποίο προέρχεται από την εφαρμογή Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών σε όλες τις εκφάνσεις της παραδοσιακής πολιτιστικής δραστηριότητας. Μέχρι σήμερα, η πρόσβαση στις πληροφορίες που προσφέρουν τα αρχεία, ήταν δυνατή μόνο από το πρωτότυπο με επιτόπια επίσκεψη του ενδιαφερόμενου στο χώρο φύλαξης. Η χρήση των πρωτοτύπων όμως και η αναπόφευκτη φθορά τους, αποτελεί, πέρα από τη φυσική γήρανση των υλικών, ένα ακόμη πρόβλημα για τη διατήρησή τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας προσφέρει σήμερα ένα νέο εργαλείο για τη βελτίωση της πρόσβασης με ταυτόχρονη προστασία των πρωτοτύπων. Η επαφή με τις ψηφιακές αρχειακές συλλογές έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα στον τομέα των αρχείων, μεταβάλλοντας τα πρότυπα της χρήσης τους. Τα ψηφιακά αρχεία αποτελούν την πιο σύγχρονη μορφή τεκμηρίων που φέρνουν μεγάλες αλλαγές στην παραδοσιακή μορφή πρόσβασης και διάδοσης του περιεχομένου. Στην ουσία πρόκειται για συλλογή μεγάλων ποσοτήτων υλικού σε ψηφιακή μορφή, το οποίο μπορεί να διατεθεί μέσω των νέων τεχνολογιών με μεγάλη ταχύτητα σε ελάχιστο χρόνο και ανεξάρτητα από το χώρο ή το τόπο. Τα άμεσα αποτελέσματα της ψηφιοποίησης των αρχειακών τεκμηρίων και της ελεύθερης διάθεσής τους είτε επιτόπου είτε από απόσταση, είναι η ανάδειξη και η τεκμηρίωση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και η διάδοση του πολιτιστικού περιεχομένου των αρχειακών συλλογών, η διευκόλυνση της ερευνητικής δραστηριότητας και η παροχή ανάλογων υπηρεσιών εξ αποστάσεως, η διατήρηση του ευπαθούς πρωτογενούς αρχειακού υλικού λόγω μειωμένης χρήσης του και κατά συνέπεια η μείωση του κόστους συντήρησης, η ανάδειξη και προβολή πολιτιστικών θησαυρών με τη μορφή αρχειακών τεκμηρίων, οι οποίοι μέχρι σήμερα ήταν ουσιαστικά απρόσιτοι με τις παραδοσιακές μεθόδους πρόσβασης, η αποθήκευση σε ψηφιακή μορφή και κατά συνέπεια η διαφύλαξη των πολύτιμων αρχειακών πληροφοριών, οι οποίες είναι μοναδικές και η ενεργή συμμετοχή της χώρας μας στην παροχή πολιτιστικού προϊόντος για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους αρχειονόμους είναι να καταγράψουν και να διατηρήσουν το περιεχόμενο και το οργανωτικό πλαίσιο των πληροφοριών με διηνεκή αξία στα ηλεκτρονικά συστήματα και να προβλέψουν για τη μακρο- 52

61 χρόνια πρόσβαση σε αυτά και τη χρησιμότητά τους. Η επιτυχία των ψηφιακών συλλογών συναρτάται με την πολλαπλότητα πρόσβασης, ερμηνείας και χρήσης. Με την χρήση των νέων τεχνολογιών και της δημιουργίας βάσης δεδομένων μπορούμε να μιλάμε πλέον για εκμηχανισμό της ιστορικής έρευνας, όπου εκτός από την απλή ανάγνωση του εγγράφου, γίνεται ανάλυση, συσχέτιση, ώστε να προκύψουν ε- παγόμενες πληροφορίες, δυνατότητα εμβάθυνσης και πολλαπλής αξιοποίησής τους. Πρόκειται, δηλαδή, για εξειδικευμένες υπηρεσίες πληροφορικής για τη διάσωση, διαχείριση, μελέτη και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι ψηφιακές αναπαραγωγές εξυπηρετούν πολλούς στόχους, χρήσιμο όμως είναι να τις διακρίνουμε ανάλογα με τη χρήση τους: 1. Σωστικές. Σε αυτή την περίπτωση η ψηφιοποίηση έχει το χαρακτήρα διάσωσης ενός υλικού του οποίου είναι αμφίβολη πλέον η διατήρηση σε συμβατική μορφή. 2. Υποκατάστασης. Στις περιπτώσεις που κρίνουμε ότι δεν υπάρχει λόγος να διατηρηθεί το υλικό υπόστρωμα των τεκμηρίων αλλά μόνο οι πληροφορίες τους, είναι δυνατή η μικροφωτογράφιση και στη συνέχεια η καταστροφή τους. 3. Προβολής. Οι ψηφιακές συλλογές επιτρέπουν μεγαλύτερη πρόσβαση και παρέχουν τη δυνατότητα στους ερευνητές να προσεγγίσουν πλέον με νέους τρόπους το αρχειακό υλικό χωρίς τη φυσική τους παρουσία στα αναγνωστήρια. Η εξασφάλιση της μακροχρόνιας πρόσβασης στα ψηφιακά αντίγραφα είναι ζωτικής σημασίας. 4. Χρήσης. Στην περίπτωση που ο χρήστης θέλει να αποκτήσει αντίγραφα των πρωτοτύπων που τον ενδιαφέρουν για να τα χρησιμοποιήσει με μεγαλύτερη ευχέρεια, έχουμε τις ψηφιακές αναπαραγωγές οι οποίες έχουν πάρει τη θέση των φωτοτυπιών. 5. Ασφαλείας. Το αρχειακό υλικό φθείρεται από την καθημερινή χρήση και απειλείται από καταστροφές μεγάλης έκτασης. Η λύση είναι να αναπαραχθεί ώστε να αποθηκευτούν τα πρωτότυπα σε ασφαλές μέρος και να χορηγούνται στο αναγνωστήριο τα αντίγραφά τους ή και το αντίστροφο (Μπάγιας, 1999: ). Η ψηφιοποίηση από μόνη της δεν είναι διατήρηση, παρά μόνο στο βαθμό που περιορίζει τη χρήση του πρωτότυπου αρχειακού υλικού ή υποκαθιστά τεκμήρια σε ι- διαίτερα ευπαθή υποστρώματα. 53

62 Η αρχειονομική κοινότητα συνειδητοποιεί πλέον ότι οι τεχνολογικές δυνατότητες του σύγχρονου παρελθόντος, όπως η πλοήγηση, η αναζήτηση και η ανάκτηση μέσα από πίνακες και ευρετήρια αρχείων στον παγκόσμιο ιστό δεν επαρκούν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των χρηστών της εάν τα δεδομένα και οι πληροφορίες που προκύπτουν δεν αξιοποιούνται πλήρως. Παράλληλα, είναι μεγάλα τα οφέλη στον αρχειακό χώρο από εξειδικευμένα λογισμικά προγράμματα που μπορούν να αναγνώσουν πληροφορίες απευθείας από τα τεκμήρια και να πετύχουν πολύ καλύτερες αναζητήσεις απ ότι τα παραδοσιακά ευρετήρια. Η γνώση που εμπεριέχεται στα αρχεία πρέπει όχι μόνο να διαφυλαχθεί, αλλά και να οργανωθεί, εάν ο κύριος στόχος της λειτουργίας των αρχειακών οργανισμών είναι η αναβάθμιση του δείκτη της αποδοτικότητάς τους στο σύγχρονο περιβάλλον. Οι αρχειακοί οργανισμοί οφείλουν να παρέχουν στους χρήστες τους όχι μόνο μία πλήρη αρχειακή περιγραφή του υλικού τους σε ηλεκτρονικό περιβάλλον, αλλά και στη δυνατότητα μιας εξατομικευμένης και εξ αποστάσεως προσέγγισης των πηγών, ανταποκρινόμενοι στο μέγιστο δυνατό βαθμό στις προσωπικές αναζητήσεις των χρηστών. Η συνεχής παρουσίαση νέων μεθοδολογιών για την αξιοποίηση του σημασιολογικού ιστού και των μεταδεδομένων στη διαχείριση των αρχείων εκφράζει σαφώς τη συγκεκριμένη φιλοσοφία. Στον αρχειακό χώρο οι καινούργιες συνθήκες επιτρέπουν όχι μόνο την άμεση διάθεση της πρωτογενούς ιστορικής πληροφορίας στο σύγχρονο ηλεκτρονικό περιβάλλον, αλλά και την αποτελεσματικότερη διαχείρισή της από αρχειονόμους και χρήστες. Έτσι εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη μεταφορά γνώσης από ετερογενείς βάσεις δεδομένων και η αποσαφήνιση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του αρχειακού υλικού ως στοιχείων μιας συλλογής. Η ετερογένεια που παρουσιάζει ο αρχειονομικός χώρος ως προς το πλήθος, το περιεχόμενο και τη μορφή των συλλογών του αλλά και ως προς τις σχέσεις των συλλογών μεταξύ τους, επιβάλλει την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών συστημάτων που έχουν ως βάση τη γνώση. Η αρχειακή πληροφορία ως πλέον αντιπροσωπευτική της ιστορικής πληροφορίας, μπορεί να λειτουργήσει ως βασική δύναμη στην πολιτιστική παραγωγή και να αναδειχθεί σε δύναμη μετεξέλιξης προς μια κοινωνία βασισμένη στη γνώση και προσανατολισμένη στη γόνιμη δημιουργία. 54

63 Η κατάρτιση συνοπτικών οδηγών, ευρετηρίων και πινάκων ως εργαλείων διαχείρισης και έρευνας των αρχείων είναι αναγκαία, τόσο για τη διασφάλιση του φυσικού και διανοητικού ελέγχου του περιεχομένου των αρχείων στο σύνολό τους, όσο και για τον εντοπισμό συγκεκριμένων τεκμηρίων ή πληροφοριών στο αρχειακό υλικό. Ω- στόσο, δεν είναι πάντα βέβαιο ότι η πράξη καταχώρησης μιας σειράς αναγνωρίζεται ως διαδικασία αποτύπωσης της γνώσης που εμπεριέχεται σε αυτήν. Τα δεδομένα που οι αρχειονόμοι δημιουργούν, συγκεντρώνουν, διαρκώς ενημερώνουν και χρησιμοποιούν για να περιγράψουν ένα έγγραφο, δεν χαρακτηρίζονται αποκλειστικά ως περιγραφικά μεταδεδομένα. Αντίθετα εξυπηρετούν όλη την αλυσίδα των αρχειακών δραστηριοτήτων, τον εντοπισμό, την καταγραφή, την αξιολόγηση, τη διατήρηση, τη διάθεση, κ.λ.π. Οι διαχειριστές της πολιτιστικής κληρονομιάς ωφελούνται ολοένα και περισσότερο από τη χρήση των μεταδεδομένων στις εφαρμογές τους, αναδεικνύοντας την α- ξία της πληροφορίας που παράγουν σε όλα τα στάδια της επεξεργασίας της, της ταξινόμησης, της περιγραφής και της ευρετηρίασης. Τα οφέλη από τη αξιοποίηση των μεταδεδομένων στις αρχειακές εφαρμογές είναι ποικίλα. Τα μεταδεδομένα (περιγραφική πληροφορία που αποθηκεύεται μέσα σε κάποιο τύπο αρχείου) μπορούν να εξυπηρετήσουν ένα ευρύ φάσμα αρχειακών λειτουργιών, από τον εντοπισμό και την αξιολόγηση μιας πηγής που αντιστοιχεί σε κάποια εξειδικευμένη σημασιολογική αναζήτηση χρήστη, έως την εννοιολογική- ανίχνευση, ανάκτηση, ή επαναχρησιμοποίηση μέρους ή όλου των χαρακτηριστικών της πηγής (Κουρτούμη 2004). Το ψηφιακό υλικό ταξιδεύει σε βιβλιοθήκες, σε γραφεία ερευνητών, σε δωμάτια φοιτητών, αλλά μπορεί και στην οθόνη ενός συγγραφέα ή ενός καλλιτέχνη. Είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε πάντα τις χρήσεις του υλικού, καθώς υ- πάρχουν οι συνήθεις ή μη αναμενόμενες ή αυτές που δεν ξέρουμε. Από λίγες φωτογραφίες μπορεί να γεννηθεί ένα μυθιστόρημα, οπότε γιατί να μην φανταστούμε τη χρήση κάποιων φωτογραφιών στην αφήγηση μιας ιστορίας; 2.11 Αρχεία και πολιτισμός Η μνήμη των δραστηριοτήτων του ανθρώπου είναι υψίστης σημασίας για το γεφύρωμα του παρελθόντος με το παρόν, για τη θεμελίωση και τη διαμόρφωση του 55

64 μέλλοντος. Τα αρχεία αποτελούν τη μνήμη που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο λειτουργίας των διάφορων οργανισμών, κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους και τις μεταξύ τους επαφές. Τα αρχεία αποτελούν τεκμήρια της ιστορίας, της καθημερινότητας και του πολιτισμού. Είναι η μνήμη του τόπου και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εκπαιδευτική και ερευνητική προσέγγιση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ι- στορίας, όπως και στην προβολή τους στο παγκόσμιο περιβάλλον. Άλλωστε τα τεκμήρια του παρελθόντος όπως είναι το αρχειακό υλικό, μπορεί να ειδωθούν ως «μνημεία» των πράξεων και των σκέψεων των ανθρώπων και έτσι να βρουν τη θέση τους, ενισχύοντας τη μνήμη της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή τους δεσμούς της με το παρελθόν. Εάν η δυνατότητα επικοινωνίας όχι μόνο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο, με τη χρήση γραπτών μέσων είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπου, τότε και η δημιουργία, διατήρηση και χρήση αυτών των μέσων είναι αποκλειστικά ανθρώπινες δραστηριότητες που παίζουν βασικό ρόλο στην εξέλιξη του πολιτισμού. Η αρχειακή παράδοση μπορεί λοιπόν να ορισθεί ως η φροντίδα να διατηρηθούν τα πολιτιστικά τεκμήρια, στην προσπάθεια να αιχμαλωτισθεί το παρελθόν με τη διατήρηση των εγγράφων (Μαζρούι, 1985). Αυτό σήμαινε, πριν από τη δημιουργία εθνικών αρχείων, μια ιδιαίτερη τάση να καταγράφονται χρονολογίες γεννήσεων και γάμων, να συλλέγονται χάρτες, να φυλάσσονται επιστολές, λογαριασμοί σπιτιού ή επιχείρησης, καθώς και έγγραφες συμβάσεις, συμβόλαια και προικοσύμφωνα. Τα εθνικά αρχεία, εργαλεία της διοίκησης, απαραίτητα για τον χειρισμό των υποθέσεων μιας χώρας, είναι η συνέχεια της αρχειακής παράδοσης, γιατί δηλώνουν την κατάληξη μιας προϋπάρχουσας πολιτιστικής φροντίδας να διατηρηθούν αρχεία. Η οργανωμένη συλλογή εγγράφων για διάφορους σκοπούς, κατ αρχήν καθαρά πρακτικούς για τη σύσταση αρχείου, είναι γνωστή από πολύ παλιά. Η διατήρησή του όμως και η εκ νέου χρήση του ως τεκμηρίου πλέον, είναι συνδεδεμένες τόσο με την αναζήτηση της αυτογνωσίας και την επιβεβαίωση της ταυτότητας ενός λαού, όσο και με τις πολιτικο-στρατιωτικές εμπλοκές και την κοινωνικο-οικονομική και πολιτισμική φυσιογνωμία του. Η δε απουσία αρχειακού υλικού είναι το ίδιο εύγλωττη για την ιστορία των αρχείων ενός τόπου, όσο και η παρουσία του: σημασιοδοτεί πολιτικές, πολιτειακές, κοινωνικές και δημογραφικές αλλαγές, φυσικές καταστροφές και πολεμικές συρράξεις, και ακόμα αλλαγή νοοτροπιών και κοινωνικών συμπεριφορών, που 56

65 όχι μόνο καταγράφονται, αλλά πολλές φορές κυριολεκτικά αποτυπώνονται πάνω στο ίδιο το υλικό. Είναι γνωστό ότι η διοίκηση αντιμετωπίζει το αρχειακό υλικό με διαφορετικά κριτήρια από την αρχειονομία. Το αρχειακό υλικό προκύπτει αρχικά από την λειτουργία της Διοίκησης και εξυπηρετεί ανάγκες τεκμηρίωσης, διαχείρισης, κ.λ.π., δημιουργείται δηλαδή με χρηστικό σκοπό. Στη συνέχεια, ένα μέρος αυτού του υλικού αποκτά ιστορική σημασία. Συνεπώς, τα αρχεία έχουν διπλό χαρακτήρα, διοικητικό και ιστορικό και η δραστηριότητα των αρχειονόμων αναπτύσσεται σε αυτά τα δύο επίπεδα. Η Διοίκηση ενδιαφέρεται πρωτίστως για το έγγραφο, επειδή αυτό αποτελεί τεκμήριο ενός δικαιώματος. Η αρχειονομία, ενδιαφέρεται για τον συγκροτημένο φάκελο, επειδή φωτίζει μια ολόκληρη υπόθεση. Σύμφωνα με τις θέσεις της Εφορείας των ΓΑΚ, τα αρχεία είναι: Α) Μέρος της εθνικής, ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας γραπτής πολιτιστικής κληρονομιάς αντίστοιχο με τον πολιτισμό του βιβλίου, της τέχνης και των μνημείων. Β) Αποδεικτικό τεκμήριο του τρόπου διοίκησης και της ενδυνάμωσης της δημοκρατίας. Γ) Βασική προϋπόθεση του δικαιώματος για τη γνώση και κατανόηση του παρελθόντος και του παρόντος, τη θεμελίωση του δικαιώματος του πολίτη για πρόσβαση στην πληροφορία και τη διαμόρφωση της ατομικής και συλλογικής μνήμης. Τα αρχεία αποτελούν μια χαρακτηριστική πλευρά της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας, η αξιοποίηση των οποίων μπορεί να συμβάλει στην υλοποίηση του στόχου, της κατανόησης της ιστορίας και του πολιτισμού της Ευρώπης, καθώς και για τη δημοκρατική λειτουργία της κοινωνίας. Αυτές οι παράμετροι τονίζονται και στο ψήφισμα του Συμβουλίου και των Υ- πουργών Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια του Συμβουλίου της 14ης Νοεμβρίου 1991, που μιλάει για τον διπλό ρόλο των αρχείων, ως βάσης για τη λήψη αποφάσεων στο δημόσιο τομέα αφενός και ως ζωτικού συστατικού της εθνικής κληρονομιάς αφετέρου. Τα αρχεία αποτελούν μοναδικά και αναντικατάστατα τεκμήρια, ζωτικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας κοινωνίας. Η αρχειακή ευρωπαϊκή κληρονομιά αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τη συγγραφή της ιστορίας της Ευρώπης ή ενός συγκεκριμένου έθνους. Η σωστή συντήρηση των αρχείων και η δυνατότητα πρόσβασης σε αυτά συμβάλλουν σημαντικά στη δημοκρατική λειτουργία 57

66 των κοινωνιών μας. Μια κατάλληλη πολιτική για τα αρχεία και μια αποτελεσματική διαχείριση των αρχείων δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την απαιτούμενη δυνατότητα πρόσβασης (Χατζηγιάννη 2001: 11). Η συγκέντρωση αρχείων και αντικειμένων αρχειακής σημασίας που σχετίζονται με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, σε ένα ίδρυμα ή σε ένα σχετικό με αυτή ιστορικό χώρο, μπορεί να φανεί ιδιαίτερα αποκαλυπτική ή κατάλληλη για ερευνητικούς σκοπούς, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα εφαρμοστούν τα ανάλογα αρχειακά και εποπτικά προγράμματα, καθώς και προγράμματα διαχείρισης του ιστορικού χώρου. (Ellis 2000: 29). Η ανάπτυξη των Ιστορικών αρχείων είναι εξαιρετικά σημαντική, τόσο στον τομέα του εμπλουτισμού των συλλογών, όσο και στην παροχή ερευνητικής, εκπαιδευτικής και πολιτιστικής γνώσης. Αξιοσημείωτη είναι επίσης και η συμβολή των Ιστορικών αρχείων στον τομέα των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, είτε με τη διοργάνωση εκθέσεων, είτε με τον δανεισμό αντικειμένων ή αντιγράφων για εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς σκοπούς. Τα αρχεία ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελούν πρωτογενείς πηγές πολύτιμες για την έρευνα και χάρη στην ποικιλομορφία του αρχειακού υλικού προσφέρουν πρωτογενή πληροφορία για πολλούς κλάδους των ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών. 58

67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ 59

68

69 3.1 Αρχεία Πανεπιστημίων Η σημασία των πανεπιστημιακών αρχείων είναι μεγάλη. Πρόκειται για τα παλαιότερα αρχεία στην ευρωπαϊκή ιστορία, ενώ αποτελούν ταυτόχρονα μνημεία ενός από τους πιο χαρακτηριστικούς θεσμούς αυτής της ιστορίας. Το ίδιο το ιστορικό της διατήρησής τους αποτελεί και ένα μάθημα για το πως μπορούν να αντιμετωπισθούν ακόμα και σήμερα τα τεκμήρια που παράγει ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα. Η ίδρυση των πανεπιστημίων συνέβαλε στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και στον κοινωνικό μετασχηματισμό της δομής των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Η παιδεία καθίσταται μία πρακτική αναγκαιότητα για όλους τους τομείς της ζωής και από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Ο νέος θεσμός ήρθε να καλύψει το κενό για εξειδικευμένη και ευρύτερη εκπαίδευση (Γκότσης-Συριάτου 2001: 45-47). Γνωρίζουμε ότι τα πανεπιστήμια ακροβατούν ανάμεσα στον έλεγχο της εκκλησιαστικής και της κοσμικής εξουσίας. Ίσως ακριβώς η ισορροπία ανάμεσα σε αυτούς τους δύο φορείς εξουσίας, τους επιτρέπει να διατηρούν κάποια αυτονομία και να γίνονται πεδίο γόνιμων αντιπαραθέσεων. Σχετική αυτονομία, επειδή τα παλαιότερα πανεπιστημιακά τεκμήρια είναι ακριβώς τα εκκλησιαστικά διατάγματα που ιδρύουν τα πανεπιστήμια, καθώς και τα βασιλικά που διακανονίζουν τα της λειτουργίας τους. Από την άλλη μεριά, βρίσκονταν στα όρια της πολιτικής και της θρησκευτικής εξουσίας, επειδή παρά τον ειδικό χαρακτήρα του θεσμού και την αυτονομία, δεν έπαψαν ποτέ να έχουν ενεργή ανάμιξη στην πολιτική των ηγεμόνων αλλά και της εκκλησίας, εξελίσσονται σε φορείς εγκόσμιας εξουσίας και φτάνουν να ελέγχουν την περιοχή όπου εδρεύουν (Λε Γκοφ 2002: ). Από τις τάξεις τους προέρχονταν πάντα εκείνοι που διαμόρφωναν τις αποφάσεις που παίρνονταν από όσους είχαν την εξουσία, κάτι που αναλογικά ισχύει και σήμερα. Στους κόλπους των πανεπιστημίων διαμορφώθηκαν όλα τα μεγάλα διανοητικά ρεύματα, πήραν μέρος σε θρησκευτικές και φιλοσοφικές διαμάχες, συνετέλεσαν σε επιστημονικές ανακαλύψεις, συνέβαλαν στην αναβάθμιση περιοχών, χωρών και εθνών και αποτελούν θέμα γοήτρου και ζωτικότητας για την πόλη όπου εδρεύουν. Σήμερα, αποτελούν ακόμα έναν από τους κυριότερους μοχλούς της παγκόσμιας ανάπτυξης, ένα χώρο επενδύσεων για το μέλλον, και ο ρόλος τους είναι εξαιρετικά σημαντικός. Η σημασία των αρχείων τους για την ιστορία είναι προφανής και θα ήταν αδιανόητο να μην έχουν ξεχωριστή μεταχείριση. Τα πανεπιστημιακά αρχεία πρέπει να 61

70 φυλάσσονται όπως ορίζει η αρχειονομία, ώστε να διασφαλίζεται η διατήρησή τους όσο αυτό είναι δυνατόν. Θα πρέπει να φυλάσσονται σε κατάλληλους χώρους και σε κατάλληλες συνθήκες που θα τα προστατεύουν από την υγρασία, τη ρύπανση, τη φωτιά και κυρίως τη λήθη. Η τελευταία αποτελεί ένα ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο αν η ύπαρξη των αρχείων δεν γνωστοποιείται ή αν η χρήση τους δεν διευκολύνεται και η πρόσβαση δεν είναι εφικτή σε όλο και περισσότερους ερευνητές. Τα πανεπιστημιακά αρχεία, παρά τις εξαιρέσεις, είναι σε ελάχιστα ιδρύματα συγκεντρωμένα στο σύνολό τους και διαχωρισμένα ανάλογα με τη διοικητική τους ηλικία. Θα πρέπει τα πανεπιστημιακά ιδρύματα να γνωστοποιούν ποια από τα αρχεία τους υπόκεινται στη διαδικασία της εκκαθάρισης και ποια διατηρούνται στο διηνεκές. Συνεπώς είναι επιβεβλημένη η διαμόρφωση μιας πολιτικής αρχείων ώστε να αντιμετωπισθεί σοβαρά η διαδικασία και όχι με ερασιτεχνισμό, με τη δρομολόγηση σχεδίων για ειδικούς χώρους φύλαξης των πανεπιστημιακών αρχείων και με τη διασφάλιση θέσεων αρχειονόμων στα Πανεπιστήμια. Γνωρίζουμε ότι για αιώνες τα πανεπιστήμια διατηρούσαν συνήθως μόνο τη νομοθεσία που τα αφορούσε και τα πρωτόκολλα εγγραφής των φοιτητών τους. Έχουν προκύψει έτσι μεγάλες απώλειες υλικού για άλλες πλευρές της πανεπιστημιακής ζωής. Πολλά πανεπιστήμια έχουν διατηρήσει τις αποφάσεις των διευθυντικών τους οργάνων, πράγμα που γίνεται και σήμερα στα ελληνικά πανεπιστήμια, με τα πρακτικά της συγκλήτου και της πρυτανείας. Αλλά αρκεί αυτό για τη γνώση της πανεπιστημιακής ζωής; Καλύπτουν αυτά τη ζωή του πανεπιστημίου στο σύνολό της; Φυσικά όχι. Τα οικονομικά στοιχεία και τα διαχειριστικά στοιχεία έχουν πολύ μικρό ποσοστό βιωσιμότητας στην πανεπιστημιακή γραφειοκρατία αλλά το ίδιο ισχύει και για πολλά αρχιτεκτονικά σχέδια των κτηρίων τους, για μεγάλο μέρος της διοικητικής αλληλογραφίας, για τα πρακτικά εκλογών άλλων οργάνων εκτός των πρυτανικών, όπως π.χ. των συνδικαλιστικών. Τεράστια απώλεια μνήμης αντιπροσωπεύει και η καταστροφή του συνόλου των γραπτών των φοιτητών, μοναδικό τεκμήριο για την ιστορία των νοοτροπιών, καθώς και η απώλεια του πλήθους των εργασιών που συντάσσονται σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Είναι εύκολο να βρούμε τα ονόματα των εγγεγραμμένων σε ένα ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο του 17ου αιώνα, αλλά σε ελάχιστες περιπτώσεις θα βρούμε κείμενα των διατριβών που υποστηρίχθηκαν. Αντιλαμβανόμαστε αμέσως τη σημασία της απώλειας για την ιστορία. 62

71 Το θέμα πανεπιστημιακά αρχεία πρέπει να αντιμετωπισθεί με επαγγελματισμό, γεγονός που μας φέρνει αυτόματα μπροστά στο γενικότερο πρόβλημα της οργάνωσής τους. Σε κάθε Πανεπιστήμιο υπάρχει υπηρεσία αρχείου, η οποία είναι διοικητική μονάδα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια υποτυπώδης ταξινόμηση και τήρηση αρχείων, ε- κτός αν το υλικό είναι πολύ παλιό, η οποία υπακούει στη λογική συγκρότησης του δημιουργού του. Πρέπει να μελετάται η οργανωτική και διοικητική δομή των υπηρεσιών του Πανεπιστημίου ως φορέα παραγωγής η δομή αυτή είναι σχεδόν κοινή σε όλα τα Πανεπιστήμια - και η προσπάθεια να τείνει στην αποκατάσταση της πρωτογενούς αυθόρμητης παραγωγής και συσσώρευσης των εγγράφων σε υποθέσεις σύμφωνα με το οργανόγραμμα και τις καθ ύλην αρμοδιότητες των επί μέρους υπηρεσιακών μονάδων. Κάθε πανεπιστήμιο είναι ένας σύνθετος θεσμός που περιλαμβάνει τρεις διακριτές ομάδες παραγωγούς αρχειακού υλικού: το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, το διοικητικό προσωπικό και τους φοιτητές. Συνεπώς ένα Ιστορικό Αρχείο θα πρέπει να διασώζει αρχειακό υλικό το οποίο αφορά τις δραστηριότητες όλων των παραγόντων ενός Πανεπιστημίου. Η συγκρότηση των αρχείων θα πρέπει να μην αφορά μόνο τη συλλογή διοικητικού αρχειακού υ- λικού. Θα πρέπει να γίνει ενεργοποίηση νέου τύπου υλικού όπως: 1. Τα προσωπικά αρχεία των καθηγητών, τα οποία προσφέρουν συχνά τεκμήρια για πλευρές της πανεπιστημιακής ιστορίας που δεν προσφέρονται από άλλες πηγές. Η διάσωση και συλλογή των προσωπικών αρχείων και μαρτυριών των καθηγητών του πανεπιστημίου, αποτελεί υλικό εξαιρετικά σημαντικό για τον εμπλουτισμό της πανεπιστημιακής, καθώς και της ευρύτερης επιστημονικής ιστορίας της Ελλάδας. 2. Τεκμήρια από εκπαιδευτικά ζητήματα, όπως σημειώσεις καθηγητών, έγγραφα και θέματα εξετάσεων. Τήρηση ενός αρχείου φοιτητικών γραπτών εξετάσεων και σεμιναριακών εργασιών, επιλεκτικά τουλάχιστον. 3. Αρχειακό υλικό φοιτητικών συλλόγων, φοιτητικών πολιτικών παρατάξεων και πολιτιστικών ομάδων. 4. Φωτογραφικό υλικό, κασέτες, βιντεοσκοπήσεις, αφίσες και προγράμματα εκδηλώσεων (εορτών, επετείων, ομιλιών, διαλέξεων, συνεδρίων, συναυλιών, θεατρι- 63

72 κών παραστάσεων και κινηματογραφικών προβολών κ.α). Σπάνια διασώζεται τέτοιου τύπου υλικό γιατί συνήθως οι εκδηλώσεις αυτές δεν είναι αρμοδιότητα των δοικητικών υπηρεσιών του Πανεπιστημίου. 5. Φοιτητικές εφημερίδες και περιοδικά. 6. Αποκόμματα εφημερίδων που αφορούν το Πανεπιστήμιο. 7. Προφορικές συνεντεύξεις νυν ή πρώην μελών της Πανεπιστημιακής κοινότητας (φοιτητές, διδάσκοντες), ή ακόμη και στελέχη τοπικών φορέων (δήμων, νομαρχιών), που αναπτύσσουν σχέσεις με τα πανεπιστήμια. Προσφέρουν αξιόλογες πληροφορίες για τη σχέση των πανεπιστημίων με τους τοπικούς φορείς και την πόλη που τα φιλοξενεί, για τον τρόπο ζωής των φοιτητών και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή, οι επιδράσεις που ασκούν τα πανεπιστήμια στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης που εδρεύουν. Το πρόβλημα είναι ότι για πολλές από αυτές τις δραστηριότητες δεν τηρούνται αρχεία στις πανεπιστημιακές υπηρεσίες. Τα περισσότερα πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα στο εξωτερικό, ΗΠΑ-Καναδάς, Δυτική Ευρώπη, διατηρούν συστηματικά τα αρχειακά τους τεκμήρια, εφαρμόζοντας μια άψογη αρχειακή πολιτική οργάνωσης, προβολής και αξιοποίησής τους. Το Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων (International Council on Archives), έχει συστήσει ειδικό τομέα πανεπιστημιακών αρχείων (ICA- Section on University and Research Institutions Archives), στον οποίο μπορούν να απευθυνθούν αλλά και να συμμετέχουν ενεργά, τα ελληνικά πανεπιστημιακά αρχεία. 3.2 Πανεπιστημιακά αρχεία στην Ελλάδα Η συγγραφή των Ιστοριών των Ελληνικών Πανεπιστημίων είναι φανερό ότι προϋποθέτει την αξιοποίηση συστηματικά ταξινομημένου και καταλογογραφημένου αρχειακού υλικού με τις σύγχρονες μεθόδους της πληροφορικής, γεγονός που παραπέμπει στην ανάγκη της συγκρότησης, για την περίπτωση της Ελλάδας, σύγχρονων Πανεπιστημιακών Αρχείων. Η κατάσταση των Πανεπιστημιακών Ιστορικών Αρχείων στη χώρα μας, δείχνει ότι υπάρχει μία υποτίμηση του ρόλου τους. Ταυτόχρονα υπάρχουν και ορισμένες ενθαρρυντικές εξελίξεις, όπως είναι το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, η συγκρότηση Ιστορικού Πανεπιστημιακού Αρχείου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Α- 64

73 θηνών, οι πρωτοβουλίες της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας, καθώς και οι προσπάθειες που καταβάλλονται από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς να προχωρήσει στη συγκρότηση και οργάνωση του Ιστορικού του Αρχείου. Η ίδρυση, συγκρότηση και λειτουργία των ιστορικών αρχείων των Πανεπιστημίων της χώρας αποτελεί αναγκαιότητα. Η διάσωση και η διατήρηση της πρώτης ύλης της ιστορίας, όπως είναι το αρχειακό υλικό, αποτελεί άμεση προτεραιότητα της πανεπιστημιακής κοινότητας. Η ανάγκη δημιουργίας υπηρεσίας Αρχείου για τη συστηματική συγκέντρωση, φύλαξη, διατήρηση και προσβασιμότητα των ανενεργών και ημιενεργών αρχείων των υπηρεσιών και γραμματειών των τμημάτων των Πανεπιστημίων είναι επιτακτική. Το ίδιο αρχείο με τα ξεχωριστά τμήματά του, το ιστορικό, το ημιενεργό και το ενεργό, παρέχει πολλαπλές ωφέλειες για τους ερευνητές-χρήστες, αλλά και τα ίδια τα μέλη της Πανεπιστημιακής κοινότητας, με αποτέλεσμα την προώθηση της ιστορικής έρευνας, την προαγωγή της ιστορίας της εκπαίδευσης και τη συνδρομή στην άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής από τους αρμόδιους φορείς. Τα αρχεία των επαγγελματικών σχολών και πανεπιστημίων συνιστούν μία από τις πολυτιμότερες πηγές για την πολιτική και την κοινωνική ζωή, καθώς μπορούν να ε- ξαχθούν χρήσιμα στοιχεία για την κοινωνική διαστρωμάτωση και γενικότερα την εκπαιδευτική πολιτική: κατευθύνσεις, θεσμικό πλαίσιο, διδασκαλία, προγράμματα σπουδών, σχέσεις του πανεπιστημίου με την κοινωνία, κ.ά. Στα πανεπιστημιακά αρχεία, και ιδιαίτερα στους φακέλους που αφορούν θέματα προσωπικού και σπουδαστών απέληγαν διοικητικά έγγραφα και τεκμήρια που προέρχονταν από διάφορες διοικητικές μονάδες, κρατικές υπηρεσίες και φορείς. Το υλικό αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένει ανέπαφο και δεν έχει υποστεί κανενός είδους επεξεργασία, προληπτική επέμβαση ή εκτεταμένη εκκαθάριση, γεγονός που καθιστά το αρχείο πολύτιμη, όσο και μοναδική σε ορισμένες περιπτώσεις πηγή πληροφοριών για τη λειτουργία του Πανεπιστημίου και της κρατικής γραφειοκρατίας σε κρίσιμες στιγμές της νεότερης ιστορίας. Τα αρχεία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, από την ίδια τη φύση τους, αποτελούν μια αστείρευτη δεξαμενή άντλησης στοιχείων και πληροφοριών για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης και την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. Με μια βασική προϋπόθεση, τη συστηματική ταξινό- 65

74 μηση του αρχειακού υλικού που έχουν στην κατοχή τους τα ιδρύματα αυτά ώστε να καταστεί προσιτός και αξιοποιήσιμος ο πλούτος αυτός από την ερευνητική κοινότητα. Το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών προτίθεται να διαδραματίσει έναν συντονιστικό ρόλο και για αντίστοιχα αρχεία άλλων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, να συμβάλει με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, στην ενεργοποίηση άλλων ιδρυμάτων, είτε προς την κατεύθυνση της ίδρυσης αντίστοιχων θεσμών, είτε προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός κεντρικού θεσμού στην Ελλάδα, με αντικείμενο τα Αρχεία των Πανεπιστημίων. Συγκεκριμένα: 1. Να δημιουργηθεί σε κάθε Α.Ε.Ι το αντίστοιχο Ιστορικό Αρχείο. Το Ιστορικό Αρχείο μπορεί να έχει τη μορφή που προσφέρεται για κάθε Ίδρυμα, π.χ. ξεχωριστή υπηρεσία, τμήμα μουσείου, τμήμα βιβλιοθήκη, κ.λ.π. 2. Τη συγκρότηση Επιτροπής με απόφαση της Συγκλήτου, που θα έχει την εποπτεία της λειτουργίας του Ιστορικού Αρχείου. 3. Να υπάρξει πρόβλεψη για τη διευθέτηση κατάλληλου χώρου και τουλάχιστον ενός ατόμου αποκλειστικής απασχόλησης για τις ανάγκες του Ιστορικού Αρχείου. 4. Το προσωπικό να καλύπτει διοικητικές και ερευνητικές ανάγκες του Αρχείου. 5. Να υπάρχει σχέση του Ιστορικού Αρχείου με τις υπηρεσίες και τις σχολές του Πανεπιστημίου. 6. Το Ιστορικό Αρχείο να συνεργάζεται με Μουσεία και Βιβλιοθήκες. 7. Σύνταξη ενός σχεδίου δράσης που θα αποσκοπεί στην οργάνωση, καταγραφή και αποδελτίωση αρχειακού υλικού. Να γίνεται ψηφιοποίηση των εγγράφων και παρουσίασή τους στο διαδίκτυο. 8. Να καταγραφούν τα ειδικότερα προβλήματα που έχουν τα νέα Πανεπιστήμια, όπου σχεδόν το σύνολο του υλικού είναι σε ψηφιακή μορφή. 9. Οι ομότιμοι καθηγητές να είναι πρόθυμοι να διαθέτουν τα προσωπικά τους αρχεία. 10. Φοιτητικό κίνημα. Το Αρχείο να τηρεί αρχείο φοιτητών αλλά και αρχείο με συνδικαλιστικά θέματα. 11. Αποδελτίωση εφημερίδων. 12. Να δημιουργηθεί ένας κοινός δικτυακός τόπος για όλα τα αρχεία των Πανεπιστημίων και τις Βιβλιοθήκες που διαχειρίζονται αρχειακό υλικό. 66

75 Τα αρχεία των ελληνικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων θα πρέπει να λάβουν υ- πόψη τους την πολύτιμη διεθνή εμπειρία και να οργανώσουν το αρχειακό υλικό τους (ενεργό και ανενεργό) με βάση τους κανόνες και τα διεθνή πρότυπα της αρχειονομίας. 3.3 Ο Παναγής Χαροκόπος και η Χαροκόπειος Σχολή Ο Παναγής Χαροκόπος γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το Ήταν ένας δραστήριος και δυναμικός άνθρωπος και μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες που ανέδειξε ο Ελληνισμός της Ρουμανίας. Πολυσχιδής, με νεωτερικές ιδέες και περισσή γενναιοδωρία, έμεινε στη συλλογική μνήμη ως ευεργέτης Ρουμάνων και Ελλήνων, αλλά κυρίως ως ευεργέτης των γυναικών. Μοναχικός και εργατικός άνθρωπος, αναδείχθηκε στο χώρο του εμπορίου και της πολιτικής. Σε νεαρή ηλικία μετανάστευσε στη Ρουμανία, όπου ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία και απέκτησε μεγάλη περιουσία ασχολούμενος με το εμπόριο σιτηρών και την καλλιέργεια μεγάλων κτημάτων, τα οποία ενοικίαζε. Διετέλεσε μάλιστα σύμβουλος του βασιλέως Καρόλου του Α για γεωργικά θέματα, ενώ μαρτυρίες τον θέλουν με τον ερχομό του στην Ελλάδα να φέρνει το πρώτο μηχανικό άροτρο και την πρώτη αλωνιστική μηχανή. Με την αγροτική κρίση στη Ρουμανία το 1899 και τον ανερχόμενο ρουμανικό εθνικισμό επέστρεψε στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε στην Α- θήνα και αγόρασε μεγάλες εκτάσεις στη Θεσσαλία. Συνέχισε την επιχειρηματική του δραστηριότητα στους τομείς των τραπεζοχρηματιστηριακών και των καλλιεργειών. Στα τέλη της ζωής του ασχολήθηκε με την πολιτική και στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910 εξελέγη βουλευτής Αττικοβοιωτίας με το κόμμα των Φιλελευθέρων, του Ελευθέριου Βενιζέλου. Συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό της γεωργίας στη Ρουμανία και στην Ελλάδα. Δραστηριοποιήθηκε, επίσης, για την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και βιομηχανίας στην Ελλάδα και συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση του χρηματιστικού τραπεζικού κλάδου της χώρας κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Ο Χαροκόπος ανέπτυξε πλούσια φιλανθρωπική και κοινωφελή δραστηριότητα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Ρουμανία. Εργατικός και μοναχικός σε όλη του τη ζωή, έδειξε από νωρίς το πνεύμα αλτρουισμού που τον κατείχε. Ευεργέτησε «την φιλόξενον χώραν, ήτις υπήρξε δευτέρα πατρίς, και εξ αληθούς στοργής προς τους εργάτας της γης χωρικούς», δημιουργώντας Ίδρυμα Προικοδοτήσεως για Ρουμάνες χωρικές του Καλαρασίου, της περιοχής όπου είχε τα κτήματά του και διέμενε. Τα πολλά χρό- 67

76 νια που έζησε στη Ρουμανία χρηματοδότησε εκκλησίες, συλλόγους, νοσοκομεία, αλλά και τον ελληνικό στρατό στην επιστράτευση του Μεταξύ άλλων χρηματοδότησε τον Γεωργικό Σταθμό στα Φάρσαλα, το Χαροκόπειο Εργαστήριο Άπορων Γυναικών και Κορασίων στο Αργοστόλι και βέβαια, με τη διαθήκη του το 1911 μερίμνησε για την ίδρυση και χρηματοδότηση της Χαροκοπείου Οικοκυρικής και Επαγγελματικής Σχολής Θηλέων. Πέθανε στην Αθήνα, στις 8 Οκτωβρίου Στα Βαλκάνια την εποχή αυτή οι εθνικισμοί είναι σε έξαρση. Η κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η αναμενόμενη αποσύνθεσή της τροφοδοτούν στην Ελλάδα το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, την οποία συνοδεύουν και οράματα ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού της χώρας. Στα πλαίσια αυτά ενισχύεται ο ρόλος των γυναικών, γιατί η μόρφωσή τους συνδέεται άμεσα με την τύχη του Έθνους. Αναπτύσσεται έτσι ένα νέο οικιακό - μητρικό ιδεώδες με αναμορφωτικές και εθνοσωτήριες ιδιότητες που είχε αποτέλεσμα να θεωρηθούν οι γυναίκες ιδανικοί φορείς διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού, ικανές να μετέχουν σε αυτό που θεωρείται «εκπολιτιστική αποστολή» της Ελλάδας στην Ανατολή. Την ίδια εποχή η Καλλιρόη Παρρέν, μέσα από την «Εφημερίδα των Κυριών» ζητά επίμονα την πρακτική εκπαίδευση των κοριτσιών στα οικιακά, έναν τομέα εντελώς παραμελημένο στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της Δύσης. Η Παρρέν συνδέει άμεσα την πρακτική εκπαίδευση των κοριτσιών με την τύχη του Έ- θνους. Ο Χαροκόπος δεν ήταν ούτε λόγιος, ούτε παιδαγωγός, ούτε υπέρμαχος της γυναικείας χειραφέτησης, αλλά ως Έλληνας της διασποράς, ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση των γυναικών «εις τα του οίκου των». Ο Χαροκόπος «θέλει πρωτίστως να μορφωθή η Ελληνίς ως κυρά, ως οικοδέσποινα, διότι από τα πολλά ταξίδια που έ- καμε στην Ευρώπη απεκόμισε την εντύπωσιν ότι η Ελληνίς υστερεί πολύ της Ευρωπαίας ως προς την νοικοκυρωσύνη». Επεδίωξε έτσι να καλύψει ένα μεγάλο κενό της δημόσιας εκπαίδευσης: την παροχή στις Ελληνίδες επαρκών γνώσεων, ώστε αφενός να ανταποκριθούν επιτυχώς στις ανάγκες του νοικοκυριού, το οποίο θα έπρεπε να προσαρμοσθεί στα σύγχρονα πρότυπα της δυτικής Ευρώπης, και αφετέρου να εξασφαλίσουν μια βιοποριστική διέξοδο, σε τομείς σχετικούς με την οικιακή οικονομία. Ο Παναγής Χαροκόπος ανήκει σε εκείνους τους ελάχιστους έλληνες οραματιστές που, στο πλαίσιο ενός πνεύματος ευεργετισμού και φιλοπατρίας, στήριξαν οικονομικά το αδύναμο νεοελληνικό κράτος και που παραμένουν σχετικά άγνωστοι στο ευρύτερο κοινό. Νεωτεριστής με ευρωπαϊκό προσανατολισμό και φιλελεύθερο πνεύμα, ο 68

77 Χαροκόπος αγάπησε και υπηρέτησε την πατρίδα, ενισχύοντας την εκπαίδευση. «Κατά τας μικράς οικονομικάς μου δυνάμεις προσεπάθησα να ενθαρρύνω τον πόθον προς εργασίαν και να ενισχύσω κοινωφελή της χώρας Ιδρύματα» έγραψε λίγο πριν από το θάνατό του το 1911 (Λαλαγιάννη 2001). 3.4 Το αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Το διαθέσιμο αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου περιλαμβάνει έγγραφα, βιβλία και φωτογραφικό υλικό από το 1929 και εξής. Το αρχείο φυλάσσεται στην αποθήκη της Συγκλήτου, που βρίσκεται στη σοφίτα, δίπλα στην αίθουσα της Συγκλήτου. Οι συνθήκες υπό τις οποίες βρισκόταν το αρχείο όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν ιδιαίτερα ιδανικές, αφού βρισκόταν αποθηκευμένο σε έναν χώρο ο οποίος χρησιμεύει ως αποθηκευτικός της Γραμματείας της Συγκλήτου. Το σύνολο των τεκμηρίων αποτυπώνουν την πορεία του Ιδρύματος από την ί- δρυση της Χαροκοπείου Σχολής μέχρι τις μέρες μας. Περιέχει δηλαδή το ημιενεργό αρχείο μιας Σχολής και το αρχειακό υλικό της ίδρυσης ενός νέου Πανεπιστημίου. Το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, κατόπιν της νόμιμης διαδικασίας επιλογής και εκκαθάρισης το 1994, και πρόσφατα αποδόθηκε στην έρευνα, με το αντίστοιχο εργαλείο έρευνας. Τα επιλεγέντα παρελήφθησαν με σκοπό τη διηνεκή διαχείρισή τους και αξιοποίηση από το ερευνητικό κοινό. Το κομμάτι του αρχείου που βρίσκεται στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, παρέμεινε μετά από απόφαση του Πανεπιστημίου για χρηστικούς λόγους (αντίγραφο πτυχίου ΧΑΣΟΟ με βάση τα αρχεία που έχουν παραδοθεί και αναλυτική βαθμολογία) και για την περαιτέρω αξιοποίησή του στη δημιουργία μουσειακού υλικού, εφόσον υπάρχει πρόθεση για τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών, θεσμών και συνθηκών, που θα περιλαμβάνει τα υπάρχοντα στοιχεία σχετικά με την ιστορία του Ιδρύματος, καθώς και το ενεργό αρχείο της Χαροκοπείου Σχολής ( ), το οποίο φυλάσσεται στο Πανεπιστήμιο. Το σύνολο του αρχειακού υλικού, σύμφωνα με το υπόστρωμα και το αριθμητικό μέγεθος κάθε αρχειακής μονάδας, περιλαμβάνει βιβλία, φακέλους με έγγραφα, λυτά έγγραφα, σύμμεικτα έγγραφα, χειρόγραφα, φωτογραφίες, και διαφάνειες (slides), αρχειακό υλικό που αναφέρεται στην ιστορία και την εξέλιξη του Ιδρύματος, από την ίδρυσή του το 1929 μέχρι σήμερα. 69

78 Στο υλικό καταγράφεται η ιστορία της Σχολής, από την ίδρυση και την έναρξη της λειτουργίας της μέχρι και την κατάργηση και αντικατάστασή της από το νυν Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, το Στα τεκμήρια αποτυπώνεται και το μεταβαλλόμενο status της: «Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Κορασίων» το 1929, «Χαροκόπειος Ανωτέρα Οικοκυρική Σχολή» το 1934 και «Διτάξιο Διδασκαλείο» το 1937, «Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας» το 1951, «Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο» το Το αρχείο είναι μικρού όγκου (164 εγγραφές τεκμηρίων κατά την καταγραφή φακέλων, βιβλίων και φωτογραφικού υλικού), έχει ολοκληρωθεί η ταξινόμησή του και εκκρεμεί η τελική αρχειοθέτηση και η συνολική ψηφιοποίησή του. Βεβαίως ένα πανεπιστημιακό αρχείο είναι ένα ανοικτό αρχείο, καθώς οι υπηρεσίες του Πανεπιστημίου και οι σχολές του συνεχίζουν να παράγουν τεκμήρια, τα οποία συνεχώς ε- μπλουτίζουν την υπάρχουσα συλλογή. Το αρχείο περιλαμβάνει θέματα Σπουδαστικά, Διοικητικά, Οικονομικά, Προσωπικού, Σχολικού Ταμείου και Φωτογραφικό υλικό από εκδηλώσεις της Σχολής. Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν: Τεκμήρια σχετικά με την ίδρυσή του: έγγραφα νομικά (καταστατικό, ιδρυτικό) ή διοικητικά (εγκύκλιοι, αποφάσεις), από τα οποία τεκμηριώνεται η γέννηση και καθορίζονται οι αρμοδιότητές του. Τεκμήρια απαραίτητα για τη λειτουργία. Ειδικότερα τα τεκμήρια τα οποία αφορούν στη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, των οικονομικών πόρων και του εξοπλισμού. Πρωτόκολλα αλληλογραφίας εισερχομένων και εξερχομένων εγγράφων. Σύνολα από φακέλους ομοειδών υποθέσεων. Πρόκειται για φακέλους που προέκυψαν από τις δραστηριότητες και απαρτίζονται από τεκμήρια που παράγονται στη διάρκεια μιας επαναλαμβανόμενης διαδικασίας. Φάκελοι μεμονωμένων θεμάτων. Πρόκειται για αυτοτελείς φακέλους που συγκροτούνται όταν ένα συγκεκριμένο ζήτημα ανακύψει και απασχολήσει την διοίκηση. Τα διάφορα βιβλία που καταγράφηκαν μπορούν να χωρισθούν στις ακόλουθες κατηγορίες: Βαθμολόγια (Γενικός-Ειδικός έλεγχος), Βιβλία Πράξεων, Πρωτόκολλα Αλληλογραφίας, Μαθητολόγια, Βιβλία Σπουδαστικών Θεμάτων, Βιβλία Πιστοποιη- 70

79 τικών Σπουδής, Μητρώα Σπουδαστών, Βιβλία Σχολικού Ταμείου, Μισθολογικά Μητρώα (Βιβλία Προσωπικού). Από την εξέταση των καταγραφέντων βιβλίων καταφαίνεται και η χρονική περίοδος στην οποία αναφέρονται: έχει αφετηρία το 1929 και εκτείνεται μέχρι το Το αρχείο περιλαμβάνει επίσης και φακέλους με τα ακόλουθα θέματα: Σπουδαστικά, Πρωτόκολλα, Στοιχεία Διαγωνισμών, διάφορα Διαχειριστικά, Προσλήψεις, Συμβάσεις εργασίας Προσωπικού, Ασφαλιστικά, Μισθολογικά και Συνταξιοδοτικά θέματα, Προϋπολογισμοί, Απολογισμοί Σχολικού Ταμείου, Επιχορηγήσεις. Η κατάσταση του καταγραφέντος υλικού ποικίλει από καλή έως αρκετά καλή, αν και για τα βιβλία, τα οποία είναι και τα παλαιότερα, χρειάζονται συντήρηση. Συστηματική ταξινόμηση δεν είχε γίνει στο υλικό. Υπήρχαν μόνο ενδείξεις εξωτερικά στους φακέλους που δεν βοηθούσαν στην ανεύρεση της εσωτερικής τους σχέσης με την υπηρεσία και το όργανο που τα παρήγαγε. Κάθε αρχείο έχει τις ιδιαιτερότητές του. Είναι αλήθεια ότι το αρχειακό υλικό καθοδηγεί στην ταξινόμηση κάθε αρχειακής μονάδας. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Έγιναν οι εξής προκαταρτικές ε- νέργειες για την ταξινόμηση του αρχείου: Σε πρώτο στάδιο ξεκίνησε η διαδικασία αυτοψίας, με την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του υλικού, καθώς έπρεπε να γίνει μια πρώτη αποτίμηση και γνωριμία με το αρχειακό υλικό. Η επιθεώρηση του όγκου του αρχείου είναι αρκετά βασική γιατί καθορίζει και το χρόνο επεξεργασίας του, συνυπολογίζοντας την ομοιογένειά του ή όχι, τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητές του. Επίσης σε μια πρώτη φάση έπρεπε να γίνει μια στοιχειώδης ενημέρωση για την ιστορία του Πανεπιστημίου και ειδικότερα τη διοικητική ιστορία και τη διάρθρωση των υπηρεσιών του. Σε αυτή την προσπάθεια πολύτιμη βοήθεια απετέλεσε η ενημέρωση από τον κ. Καραμπατζό, πρώην πρύτανη και νυν καθηγητή Τμήματος Πληροφορικής και Τηλεματικής, από παλαιότερους υπαλλήλους της Σχολής, που γνώριζαν τα σχετικά με την ιστορία και την εξέλιξη του Ιδρύματος, καθώς και η μελέτη των ΦΕΚ, συναφή προς το αρχειακό υλικό τεκμήρια που ενδεχομένως υπάρχουν (εν προκειμένω και τα πρωτόκολλα παράδοσης παραλαβής στα Γ.Α.Κ.), καθώς και το ιστορικό διατήρησης του αρχείου. 71

80 Ακολούθησε η χειρόγραφη καταγραφή του αρχείου, με τη συμπλήρωση δελτίων καταγραφής. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την συμπλήρωση των ανάλογων περιοχών, βάσει των στοιχείων που έχει το κάθε αρχείο. Αρχικά, αποδίδεται ένας αύξων αριθμός σε κάθε αρχείο και στη συνέχεια καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που χαρακτηρίζουν το τεκμήριο, δηλαδή, ο τίτλος, η χρονολογία, η υπηρεσία και η φυσική κατάσταση του υλικού. Στη συνέχεια όταν πλέον ελέγχεται το υλικό, προχωρούμε στην κατάρτιση του διαγράμματος ταξινόμησης και της ταξινόμησης του ίδιου του υλικού. Η αυτοψία του συνόλου των βιβλίων και των φακέλων, η αναλυτική καταγραφή και η ενημέρωση, βοήθησε στην πρώτη κατάταξη και ταξινόμηση σε μεγάλες ενότητες. Έτσι το υλικό εντάχθηκε σε ενότητες ανάλογα με τις υπηρεσίες, το περιεχόμενο, την χρονολογία, τις εξωτερικές ενδείξεις. Στη συνέχεια, ήταν απαραίτητη η ανασύσταση του οργανογράμματος, για να α- ναδειχθούν οι παραγωγοί δημιουργίας του αρχειακού υλικού, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί η παλιά, κατά υπηρεσίες, δομή και μορφή του αρχείου. Σε μια δεύτερη φάση, όταν άρχισε η κατάταξή του με σημείο αναφοράς τον φάκελο, προχώρησε με μεγαλύτερη ασφάλεια η ταξινόμηση του υλικού. Το αρχείο ταξινομήθηκε βάσει της ανασύνθεσης του οργανογράμματος του Ιδρύματος, των ενδείξεων των βιβλίων και των φακέλων και των διαφόρων θεμάτων και υποθέσεων που απασχόλησαν τη Σχολή. Κατά την ταξινόμηση οι σειρές πήραν το όνομά τους και προχώρησε η αρίθμηση των φακέλων καθώς και η περιγραφή των θεμάτων των υποφακέλων. Στις περιπτώσεις των μεμονωμένων ή ολιγάριθμων εγγράφων, έγινε αναλυτική καταγραφή ενός εκάστου των εγγράφων και ανάλογα με το περιεχόμενό τους εντάχθηκαν στους αντίστοιχους φακέλους. Επίσης στο στάδιο αυτό έπρεπε να αντιμετωπισθούν και οι άμεσες ανάγκες στοιχειώδους συντήρησης και ασφάλειας του υλικού, καθώς πολλοί φάκελοι ήταν διαβρωμένοι από διάφορες αιτίες (καρφίτσες, σκουριασμένοι μεταλλικοί συνδετήρες, ακατάλληλες κόλλες και ταινίες που τραυμάτιζαν το υλικό, φθαρμένοι φάκελοι), τα οποία αποσπάστηκαν και αποκαταστάθηκαν στο βαθμό που αυτό ήταν εφικτό. 72

81 3.5 Η σημασία του αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Σημαντικής ιστορικής αξίας αρχείο είναι το Αρχείο της Χαροκοπείου Σχολής. Προέρχεται από την πρώτη συστηματική σχολή Οικιακής Οικονομίας στην Ελλάδα και αφορά την γυναικεία εκπαίδευση μιας συγκεκριμένης εποχής. Το υλικό αυτό αποτελεί σημαντική πηγή άντλησης πληροφοριών, για το ρόλο και την προσφορά του Ιδρύματος στην παροχή γνώσεων στον τομέα της Οικιακής Οικονομίας στη χώρα μας. Το αρχείο περιλαμβάνει στοιχεία που αφορούν την οργάνωση-λειτουργία και ε- ξέλιξη του Ιδρύματος και εξυπηρετoύν ταυτόχρονα τις άμεσες, πρακτικές και λειτουργικές ανάγκες του Πανεπιστημίου. Πέρα από αυτό όμως παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από την πλευρά της ιστορίας της ελληνικής εκπαιδεύσεως, καθόσον αφορά το πρώτο Ίδρυμα στην Ελλάδα για την διδασκαλία των «γυναικείων τεχνών», αποτελούσε δηλαδή την πρώτη μορφή γυναικείας επαγγελματικής εκπαίδευσης που απευθυνόταν σε γυναίκες που ήθελαν ή έπρεπε να εργασθούν. Ακόμη αποτελεί κομμάτι της ιστορίας του ελληνικού κράτους, αφού έπαιξε αποφασιστικό ρόλο σε όλες της περιόδους της ελληνικής ιστορίας, «συνοικισμός Χαροκόπου- αποκατάσταση προσφύγων γύρω και μέσα στον προαύλιο χώρο της Χαροκοπείου Σχολής, νοσοκομείο, στρατηγείο των Γερμανών». Σχετίζεται δηλαδή με την ιστορική συγκυρία και τις γενικότερες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες (Γιαννακόπουλος 2006: 95, 169). Ακόμα, ως πανεπιστημιακό αρχείο, έχει να κάνει με την κοινωνική ιστορία. Δεν έχουν να κάνουν τα αρχεία των πανεπιστημίων μόνο με την ιστορία της εκπαίδευσης ή της παιδείας, έχουν να κάνουν με τις κοινωνικές σχέσεις και είναι από τα σημαντικότερα και πιο ενδιαφέροντα αρχεία, προκειμένου να μελετήσουμε και να περιγράψουμε τις κοινωνικές σχέσεις. Το αρχείο είναι ένα πολύπλευρο κέντρο έρευνας, ι- στορικού και κοινωνιολογικού χαρακτήρα. Το ίδιο αρχείο με τα ξεχωριστά τμήματά του, το ημιενεργό και το ενεργό, παρέχει πολλαπλές ωφέλειες για τους ερευνητές-χρήστες, αλλά και τα ίδια τα μέλη της Πανεπιστημιακής κοινότητας, με αποτέλεσμα την προώθηση της ιστορικής έρευνας, την προαγωγή της ιστορίας της εκπαίδευσης και τη συνδρομή στην άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής από τους αρμόδιους φορείς. 73

82 Σκοπός είναι η προστασία του υλικού, η διάσωση και η αξιοποίηση του αρχειακού υλικού από την ίδρυση της Χαροκοπείου Σχολής. Με τον τρόπο αυτό, θα καταφέρει να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον γύρω από τις γυναικείες σπουδές στην Ελλάδα και να κινήσει την ερευνητική περιέργεια των ε- ρευνητών, συμβάλλοντας στην ανάδειξη του ιδιαίτερου ρόλου του Πανεπιστημίου, στην ανάπτυξη της Οικιακής Οικονομίας στην Ελλάδα και της επιστήμης γενικότερα. Μερικούς από τους βασικούς ρόλους που επιτελεί ή πρέπει να επιτελεί ένα αρχείο στη σύγχρονη πραγματικότητα, είναι η συμβολή του στην έρευνα, στη διεπιστημονική προσέγγιση πολλών ζητημάτων και γενικότερα στην ευαισθητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας εντός και εκτός του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, για την ιδιαίτερη σημασία των αρχείων στη μελέτη της ιστορίας των πανεπιστημίων γενικότερα. Ανοίγονται πολλές δυνατότητες και προοπτικές από την οργάνωση και διαχείριση ενός ιστορικού αρχείου, του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου στην περίπτωσή μας, ταξινομημένο και προσιτό στην έρευνα. Η ταξινόμηση και η ανάδειξη του αρχειακού πλούτου ενός πανεπιστημιακού ι- δρύματος είναι σχετικά σύνθετο εγχείρημα, το οποίο έρχεται να επιτελέσει πολλαπλές λειτουργίες και να αποδώσει εξαιρετικά πλούσιους καρπούς. Αρκεί να υπάρχει η βούληση από τις πανεπιστημιακές αρχές για τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών και υποδομών για τη συστηματική καταγραφή και ανάδειξη του αρχειακού πλούτου, που κρύβεται στα εν πολλοίς διασπασμένα και διάσπαρτα διοικητικά τεκμήρια. Στο Αρχείο του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, μπορεί κανείς να αντλήσει πληροφορίες από διάφορες σειρές του Αρχείου, όπως είναι τα πάσης φύσεως έγγραφα που σχετίζονται με τη συγκρότηση, ανάδειξη και λειτουργία των οργάνων του Πανεπιστημίου, όπως και τα έγγραφα που σχετίζονται με σπουδαστικά, εργασιακά και διαχειριστικά θέματα του Πανεπιστημίου. Τα Μητρώα Σπουδαστών που τηρούν οι γραμματείες, περιελάμβαναν όλες τις βασικές πληροφορίες των σπουδαστών, όπως το ονοματεπώνυμο, την καταγωγή, το επάγγελμα του πατέρα, την ημερομηνία εγγραφής και αποφοίτησης, τις βαθμολογίες των μαθημάτων όλων των ετών, καθώς και ορισμένα στοιχεία που αφορούσαν γενικότερα τις σπουδές τους. Υπάρχει πλήθος πληροφοριών πρόσφορων για μετρήσεις και συμπεράσματα ως προς την κοινωνική προέλευση των φοιτητών, την τοπική 74

83 προέλευση, αυξομειώσεις στον αριθμό των σπουδαστών, την πρόσβαση στη σχολή και την ενδοσχολική πορεία των σπουδών τους, πρόγραμμα μαθημάτων, την οικονομική τους κατάσταση. Με τη βοήθεια των Γενικών και Ειδικών Ελέγχων όπου είναι καταχωρημένοι ο γενικός μέσος όρος της ετήσιας προόδου των σπουδαστών και η προφορική ή γραπτή βαθμολογία όλων των εξαμήνων ανά μάθημα, μπορεί κανείς να σχηματίσει την καμπύλη εξέλιξης των μαθητικών επιδόσεων και να τις συσχετίσει με τα ισχύοντα κατά καιρούς αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, καθώς επίσης να συγκρίνει τις μαθητικές επιδόσεις ανά γνωστικό αντικείμενο, ανά τάξη ή ανά κατεύθυνση σπουδών. Τα Μαθητολόγια που είναι τα πλέον συνηθισμένα βιβλία ενός σχολικού αρχείου και περιέχουν το ονοματεπώνυμο και την ηλικία των σπουδαστών, τον τόπο γέννησης και διαμονής τους, το επάγγελμα των γονέων και κηδεμόνων τους και την διαγωγή τους, κάνουν εμφανείς όλες τις φάσεις λειτουργίας της Σχολής, την ποσοτική εξέλιξη του σπουδαστικού δυναμικού, τις διαφοροποιήσεις στην ηλικία πρώτης εγγραφής, τις κάθε είδους διαρροές, κ.ά. Στα Πιστοποιητικά Σπουδής (ΒΠΣ) γίνεται λεπτομερής περιγραφή των παντός είδους πιστοποιητικών (βεβαιώσεων, ενδεικτικών, απολυτηρίων ενδεικτικών) που ζητήθηκαν από τη Σχολή, ο χρόνος υποβολής του αιτήματος και η αιτιολόγησή του. Τέτοια στοιχεία προσφέρουν πληροφορίες για τις επαγγελματικές αναζητήσεις και επιλογές των αποφοίτων της Σχολής και φωτίζουν τη μετέπειτα πορεία τους. Με την εκάστοτε αναμόρφωση στα προγράμματα σπουδών, επιχειρήθηκε μια α- νακατανομή των τίτλων και των προσόντων των αποφοίτων της Σχολής, προκειμένου να προσαρμοσθούν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες εργασίας και για να διασφαλισθούν η θέση και τα επαγγελματικά τους συμφέροντα, από τις γενικότερες ανακατατάξεις στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. Πληροφορίες προκύπτουν και για το Διδακτικό προσωπικό της Σχολής, όσον α- φορά την υπηρεσιακή τους κατάσταση κατά την πρόσληψη, τα τυπικά προσόντα, τις ειδικότητες, το προφίλ, την γεωγραφική καταγωγή, την κοινωνική προέλευση, τις σπουδές τους, ώστε να ανταποκριθούν στις διδακτικές και ερευνητικές ανάγκες της Σχολής. Πρέπει να κάνουμε διάκριση μεταξύ των καθηγητριών που δίδασκαν το μάθημα της οικιακής οικονομίας και αυτών που δίδασκαν τα μαθήματα άλλων ειδικοτήτων 75

84 και προέρχονταν από άλλα δημόσια σχολεία, με συμπλήρωση ωρών διδασκαλίας. Εξετάζουμε έτσι την επαγγελματική σταδιοδρομία τους και τη γενικότερη επιστημονική και κοινωνική συνεισφορά τους. Επιτυγχάνεται η προβολή της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του Πανεπιστημίου και η ανάδειξη της συνεισφοράς του στην εκπαίδευση και στην ελληνική κοινωνία. Η μελέτη του υλικού οδηγεί στην αποδέσμευση των πληροφοριών από το σώμα των αρχειακών μαρτυριών και οδηγούμαστε από το στάδιο της αναλυτικής περιγραφής στο στάδιο της σύνθεσης, όπου τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν αφορούν το διδακτικό προσωπικό και το σπουδαστικό δυναμικό. Το διδακτικό προσωπικό Η επεξεργασία των στοιχείων του διδακτικού δυναμικού μπορεί να αποτυπώσει: Τα τυπικά προσόντα των καθηγητών, όπως καθορίζονται στα ΦΕΚ της περιόδου. Συγκεκριμένα τυπικά προσόντα για το διορισμό κάποιου ως καθηγητή και διαδικασία πρόσληψής του. Ποσοτικά δεδομένα: αριθμός υπηρετησάντων και ειδικότητες των εκπαιδευτικών. Τόπος καταγωγής των εκπαιδευτικών. Το μαθητικό δυναμικό Η επεξεργασία των στοιχείων του σπουδαστικού δυναμικού του Χαροκοπείου μπορεί να δώσει πληροφορίες όσον αφορά: Την πρόσβαση στη Σχολή και την ενδοσχολική πορεία των σπουδαστών (προαγωγή και απόλυση, απόρριψη, διακοπή φοίτησης). Την κοινωνική προέλευση των σπουδαστών και ομαδοποίηση των επαγγελμάτων. Τον τόπο καταγωγής των σπουδαστών και ομαδοποίηση του τόπου καταγωγής. Κοινωνική προέλευση και σχολική επίδοση, σύγκριση της σχέσης κοινωνικής προέλευσης και σχολικής επίδοσης των σπουδαστών. 3.6 Το Φωτογραφικό Αρχείο και η ψηφιοποίησή του Όπως και οι άλλες μορφές τεκμηρίων, οι φωτογραφίες μπορεί να έχουν την ίδια αξία με τα συμβατικά γραπτά τεκμήρια. Οι φωτογραφίες έχουν αποδεικτική αξία, 76

85 εφόσον παρέχουν αποδείξεις για τη δομή, το προσωπικό, τους σπουδαστές, τις εγκαταστάσεις του οργανισμού. Η κύρια όμως αξία των φωτογραφιών είναι πληροφοριακή. Οι φωτογραφίες ως ιστορικά τεκμήρια, παρέχουν έναν πλούτο και μια ποικιλία πληροφοριών που υπερβαίνουν κατά πολύ τους στόχους για τους οποίους δημιουργήθηκαν. Στην εκτίμηση της πληροφοριακής αξίας των φωτογραφιών, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι παράγοντες εκείνοι οι οποίοι αντανακλούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους: Θέμα Ηλικία Μοναδικότητα Μια φωτογραφία έχει ιδιαίτερη αξία όταν περιέχει πληροφορίες που δεν διατίθενται σε άλλες μορφές. Ποιότητα Για να είναι χρήσιμη για αναπαραγωγή, μια φωτογραφία πρέπει να είναι καλής ποιότητας, να έχει δηλαδή σωστό φωτισμό, ευκρίνεια. Ωστόσο, μια φωτογραφία μπορεί να μην είναι αρκετά καλή για αναπαραγωγή, αλλά παρ όλα αυτά να έχει πληροφοριακή αξία. Ταύτιση Όσο περισσότερες πληροφορίες διαθέτουμε για το θέμα, τη χρονολογία, την τοποθεσία, το φωτογράφο, τόσο το καλύτερο. Μια φωτογραφία χωρίς κανένα στοιχείο αναγνώρισης έχει πολύ μικρή αξία. Ποσότητα. Είναι απαραίτητη η επιλογή ή η δειγματοληψία, όταν πρόκειται για μεγάλο σύνολο φωτογραφιών (Ellis 2000: ). Στα φωτογραφικά αρχεία ο ερευνητής δεν ενδιαφέρεται να μελετήσει την καλύτερη φωτογραφία, αλλά το σύνολο των φωτογραφιών από τις οποίες μπορεί να α- ντλήσει περισσότερες πληροφορίες. Μια σειρά φωτογραφίες μπορεί να μας δώσει μια πιο ολοκληρωμένη περιγραφή ενός θέματος και να φωτίσει έτσι πτυχές που δεν θα αντιλαμβανόμασταν διαφορετικά. Η εικόνα ενός συγκεκριμένου τόπου αλλάζει με το χρόνο και η αλλαγή αυτή αποτυπώνεται στις φωτογραφίες που έχουν ληφθεί στο ίδιο μέρος αλλά σε διαφορετικές ημερομηνίες. Ακόμα και η εικόνα ενός προσώπου που έχει ληφθεί στη διάρκεια κάποιων ετών έχει σωρευτική αξία. Φυσικά τα ποιοτικά κριτήρια είναι πιο σημαντικά στην εκτίμηση φωτογραφιών απ ότι στην αξιολόγηση άλλων τεκμηρίων. Ενώ στην αξιολόγηση ενός χειρόγραφου η αναγνωσιμότητα είναι το μόνο φυσικό κριτήριο που λαμβάνεται υπόψη, αντίθετα στις φωτογραφίες λαμβάνουμε υπόψη τη καθαρότητά τους, που εξασφαλίζει τις λεπτομέρειες, τον κα- 77

86 τάλληλο φωτισμό που εξασφαλίζει τις αντιθέσεις στους τόνους και τα χρώματά τους, την συνολική σύνθεσή τους. Οι φωτογραφίες αποτελούν οργανικό τμήμα του αρχείου. Οι βασικές μορφές φωτογραφικού υλικoύ που απαντώνται στο αρχείο είναι εκτυπώσεις ασπρόμαυρες και έγχρωμες, αλλά και έγχρωμες διαφάνειες (slides) σε πλαστικά και χάρτινα πλαίσια για προβολή, από πάσης φύσεως εκδηλώσεις της Χαροκοπείου Σχολής και του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, όπως ενδεικτικά: τελετές της 28ης Οκτωβρίου, της 25ης Μαρτίου, παρελάσεις, δεξιώσεις, χορωδίες, απονομές πτυχίων, σχολική ζωή, επισκέψεις, κ.ά. Λαμβάνοντας υπόψη τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας, έγινε ψηφιοποίηση φωτογραφικού υλικού, δηλαδή, καταγραφή του σε ηλεκτρονική μορφή, καθώς η φθοροποιός δύναμη του χρόνου έχει αφήσει ήδη επάνω του τα σημάδια της. Δόθηκε προτεραιότητα στην αναπαραγωγή του φωτογραφικού υλικού, με σκοπό τη βέλτιστη διατήρηση του. Πραγματοποιήθηκε ψηφιακή σάρωση, με παραγωγή ενός αντιγράφου για χρήση (έρευνα, έκθεση, δημοσίευση, κ.ά.). Τα φωτογραφικά τεκμήρια είχαν αποθηκευτεί αποκλειστικά σε κίτρινους φακέλους αλληλογραφίας, κάποιοι από τους οποίους έφεραν χρονολογική ένδειξη ή τίτλο. Κατόπιν εξέτασης του φωτογραφικού υλικού, αποφασίστηκε η διατήρηση της υπάρχουσας ταξινόμησης, κατά την οποία, το περιεχόμενο του φακέλου αντιστοιχεί συνήθως σε συγκεκριμένη θεματική ενότητα. Σε κάποιες περιπτώσεις κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία υποφακέλων για τον διαχωρισμό του περιεχόμενου υλικού σε περισσότερες θεματικές ενότητες. Για κάθε φάκελο δημιουργήθηκε Δελτίο Καταγραφής, που περιλαμβάνει αρίθμηση, χρονολογία, περιγραφή περιεχομένου καθώς και τις χειρόγραφες ενδείξεις επί των φακέλων και των φωτογραφιών. Τα ψηφιοποιημένα αντίγραφα έχουν ταξινομηθεί σε ψηφιακούς φακέλους, σύμφωνα με την ταξινόμηση του πρωτότυπου υλικού. Η ένδειξη των ψηφιακών φακέλων ακολουθεί την ενιαία αρίθμηση του αρχείου. Οι ιδιαιτερότητες του φωτογραφικού υλικού επηρεάζουν και τους τρόπους αποθήκευσής του. Οι φωτογραφίες επηρεάζονται από τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της υγρασίας, γι αυτό θα πρέπει να φυλάσσονται με τις απαραίτητες για την καλή διατήρηση προδιαγραφές. Το καθαρό περιβάλλον αποθήκευσης είναι ιδιαίτερα 78

87 σημαντικό για τις φωτογραφίες. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες πρέπει να φυλάσσονται η καθεμιά ξεχωριστά σε χημικά ουδέτερους φακέλους και οι έγχρωμες φωτογραφίες σε μεμονωμένες πλαστικές θήκες ιδιαίτερα ανθεκτικές στην υγρασία (Ellis 2000: 483). 3.7 Συμπεράσματα Προτάσεις Στη σύγχρονη εποχή όπου η πληροφορία και η γνώση έχουν αποκτήσει μια ιδιαίτερη βαρύτητα και αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία για την πρόοδο και την ε- ξέλιξη της κοινωνίας, τα αρχεία δεν λειτουργούν μόνο ως παρακαταθήκη και διαχειριστές της πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και ως παραγωγοί της γνώσης και κέντρα πολιτισμού, που οφείλουν να καλύπτουν ικανοποιητικά τις αυξημένες ανάγκες των χρηστών τους, των ερευνητών, των πνευματικών ανθρώπων και του ευρύτερου κοινού. Με αυτό το πνεύμα: Αναπτύσσουν νέες υπηρεσίες με τις οποίες διευκολύνουν την πρόσβαση των χρηστών τους στην πληροφορία. Επεξεργάζονται, διαχειρίζονται και διαθέτουν το υλικό τους με νέες επιστημονικές μεθόδους και νέα τεχνολογικά μέσα. Εκσυγχρονίζουν τις υλικοτεχνικές υποδομές τους, δημιουργούν νέες σχέσεις α- νάμεσα στον δημιουργό, την πνευματική ιδιοκτησία, τον αναγνώστη/ερευνητή και το πνευματικό δημιούργημα. Παρέχουν στους χρήστες τους τη δυνατότητα να κατευθύνονται με ακρίβεια στην πληροφορία που αναζητούν, να αποδομούν το πληροφοριακό σώμα και να επανασυνθέτουν το πληροφοριακό υλικό δημιουργικά, με βάση τις δικές τους πνευματικές ανάγκες, ανησυχίες και προτεραιότητες και να το μετουσιώνουν σε γνώση και πολιτισμό. Μέσα σε αυτό το πνεύμα, η καταγραφή και ταξινόμηση του Αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου αλλά και η ψηφιοποίηση του φωτογραφικού του τμήματος, αποτελούν την απαρχή συγκεκριμένων ενεργειών για την περαιτέρω ανάδειξη του ιστορικής σημασίας αρχείου του. Συγκεκριμένα πρέπει: Να ληφθούν πρωτοβουλίες άμεσα για τη διάσωση του αρχείου του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Σημαντικά βήματα έχουν γίνει προς την εκπλήρωση του πρώτιστου αυτού στόχου. Το αρχείο στο σύνολό του είναι ήδη συγκεντρωμένο και κα- 79

88 ταγεγραμμένο. Άμεσος στόχος είναι να επιταχυνθεί το έργο της ψηφιοποίησης του συνόλου του αρχείου και παράλληλα να διαμορφωθεί ένας σύγχρονος ηλεκτρονικός κατάλογος. Η ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού πρέπει να γίνει προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε αυτό για ερευνητικούς και διδακτικούς σκοπούς και ανταποκρινόμενη στο αυξανόμενο ενδιαφέρον για το ερευνητικό πεδίο της ιστορίας των πανεπιστημίων και της θεσμικής ανάπτυξης της γνώσης. Εφόσον ολοκληρωθούν οι φάσεις της ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης, διάθεσης, προβολής/προώθησης του υλικού, θα είναι δυνατόν να εντοπιστούν εύκολα και αποτελεσματικά μέσω ενός συστήματος παραμέτρων αναζήτησης, πάσης φύσεως πληροφορίες που σχετίζονται είτε με κάποιο συγκεκριμένο γεγονός είτε με τη δραστηριότητα κάποιου προσώπου ή ομάδας προσώπων. Με την ανάπτυξη μάλιστα σχετικής Πύλης στο διαδίκτυο με περιεχόμενο το πρόγραμμα αναδίφησης και το ψηφιακό Αρχείο, θα προβάλλεται το ψηφιοποιημένο και τεκμηριωμένο αρχειακό υλικό, καθιστώντας το προσβάσιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο. Πολλαπλασιάζονται έτσι οι δυνατότητες μελέτης και αξιοποίησης του Αρχείου, ενώ ταυτόχρονα το πρωτότυπο αρχειακό υλικό δεν θα υφίσταται πλέον τη φθορά της χρήσης, καθώς η τελευταία θα έχει εξ ολοκλήρου μεταφερθεί στο ψηφιακό Αρχείο. Να γίνει τεκμηρίωση του φωτογραφικού υλικού. Από τις ψηφιακές φωτογραφίες του αρχειακού υλικού του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου προκύπτει ένα νέο ψηφιακής μορφής αρχείο, επί του οποίου μπορούν πλέον να εφαρμοστούν οι ηλεκτρονικές μέθοδοι τεκμηρίωσης και στη συνέχεια, αναδίφησης. Η φάση αυτή είναι η σπουδαιότερη της όλης διαδικασίας, με τη συμπλήρωση ηλεκτρονικού δελτίου πληροφοριών, όπου κάθε ένα από τα δελτία οφείλει να περιέχει μια ομάδα συναφών με το αντικείμενο πληροφοριακών παραμέτρων. Θα δημιουργηθούν έτσι βάσεις δεδομένων με όλες τις υπάρχουσες πληροφορίες για το συγκεκριμένο αρχειακό υλικό. Να δημιουργηθεί κατάλληλα διαμορφωμένος χώρος Αρχείου στο Πανεπιστήμιο, όπου θα στεγαστεί το αρχείο, καθώς και άλλα μουσειακά αντικείμενα που σχετίζονται με την ιστορία του Ιδρύματος. Παράλληλα, μπορεί να λειτουργεί ως κέντρο έρευνας διαθέτοντας μια μικρή βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο. 80

89 Τη συγκρότηση επιτροπής με απόφαση της Συγκλήτου που θα έχει την εποπτεία της λειτουργίας του Αρχείου και τη διευθέτηση ενός ατόμου αποκλειστικής απασχόλησης για τις διοικητικές και ερευνητικές ανάγκες του Αρχείου. Να συμβάλει, με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, στην ενεργοποίηση άλλων ιδρυμάτων προς την κατεύθυνση διάσωσης και καταγραφής του αρχειακού υλικού τους και στην οργάνωση αρχείων άλλων πανεπιστημίων. Η ολοκλήρωση του έργου της ψηφιοποίησης θα προσφέρει μεταξύ άλλων, στα άλλα συναφή ιδρύματα που θα προγραμματίσουν από τώρα και στο εξής ανάλογη δράση, την απαραίτητη τεχνογνωσία. Να υπηρετήσει τις ερευνητικές και διδακτικές δραστηριότητες. Το αρχείο είναι ένα πολύπλευρο κέντρο έρευνας, ιστορικού και κοινωνιολογικού χαρακτήρα. Η διεξαγωγή έρευνας, η επιστημονική συνεργασία με παρόμοια κέντρα της ημεδαπής και αλλοδαπής, η διοργάνωση εκδηλώσεων, σεμιναρίων, η πραγματοποίηση επιστημονικών δημοσιεύσεων, είναι μεταξύ άλλων, οι δραστηριότητες που αναδεικνύουν και υποστηρίζουν την ίδρυση και λειτουργία του Αρχείου. Η πτυχιακή εργασία μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο έρευνας για ο- ποιονδήποτε ενδιαφέρεται να αναζητήσει πληροφορίες για το συγκεκριμένο αρχείο. 81

90

91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ 83

92

93 Επίπεδο αρχείου Κωδικός αναγνώρισης Τίτλος Αρχείο Χρονολογίες: (ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ) (ΧΑΣΟΟ) (ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ) Επίπεδο περιγραφής Αρχείο Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής Το αρχείο αποτελείται από 2 υποαρχεία, 4 σειρές, εξήντα ένα (61) φακέλους, εξήντα (60) βιβλία, καθώς και 612 τεκμήρια που αφορούν στην ενότητα του φωτογραφικού υλικού ΠΕΔΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Όνομα παραγωγού Χαροκόπειος Σχολή, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Διοικητική ιστορία Ο Παναγής Χαροκόπος ενδιαφέρθηκε για την εκπαίδευση στον τομέα της Οικιακής Οικονομίας και μερίμνησε με τη διαθήκη του για την ίδρυση και χρηματοδότηση αντίστοιχης σχολής. Το 1906 αναγγέλλει την ίδρυση της Χαροκοπείου Οικοκυρικής και Επαγγελματικής Σχολής Θηλέων. Έτσι ήλπιζε ότι θα συμβάλει, κατά το ευρωπαϊκό παράδειγμα, «προς την πρακτικωτέραν οικοκυρικήν μόρφωσιν της Ελληνίδος κόρης, επί της οποίας θα στηριχθή η μέλλουσα ανάπλασις της οικογενειακής εστίας». Για το σκοπό αυτό αγόρασε το 1906 οικόπεδο τ.μ. στην Καλλιθέα, για την ανέγερση των κτιρίων της Σχολής, αναθέτοντας τον σχεδιασμό τους στον αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά, ο οποίος πραγματοποίησε ταξίδια στη Δυτική Ευρώπη για να διενεργήσει έρευνα ως προς τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των εκεί οικοκυρικών σχολών. 85

94 Η ιδέα της δημιουργίας της Σχολής εντάσσεται στο πλαίσιο ανάλογων αναζητήσεων σχετικά με τη γυναικεία εκπαίδευση ακολουθώντας αντίστοιχα ευρωπαϊκά ρεύματα και έχοντας υπέρμαχους μορφωμένες γυναίκες που ενδιαφέρονταν για την εξάπλωση της διδασκαλίας των γυναικείων τεχνών και για τη χειραφέτηση της Ελληνίδας. Η διδασκαλία της οικιακής οικονομίας εθεωρείτο παράγοντας προόδου που θα συνέβαλε στην άνοδο του μορφωτικού επιπέδου της Ελληνίδας και στην αναβάθμιση του ρόλου της εντός της οικογένειας και της κοινωνίας. Η διδασκαλία των οικιακών καθηκόντων και των γυναικείων τεχνών συντελούσε στη δημιουργία νέων επαγγελματικών δυνατοτήτων για τις γυναίκες που επιθυμούσαν ή έπρεπε να εργασθούν. Οι σπουδάστριες θα αποκτούσαν τα απαραίτητα εφόδια ώστε να εξασφαλίσουν την ε- παγγελματική τους αποκατάσταση σε σχετικούς τομείς ή απλώς να διαχειρίζονται «τα του οίκου τους». Χαρακτηριστικά ο ίδιος αναφέρει: «ζητώ με τρία λόγια να κάμω οικοκυράς, που να διοικούν το σπίτι των, συζύγους που να είναι σύντροφοι και μανάδες που να αγαπούν έξυπνα». Η απόφασή του λοιπόν ήλθε να καλύψει ένα σοβαρό κενό του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς πριν την ίδρυση της Χαροκοπείου Σχολής υπήρχε ουσιαστική έλλειψη σε ιδρύματα με ανάλογο περιεχόμενο, όπως εδήλωνε και ο ίδιος: «από πολλού σκέπτομαι να προβώ εις την σύστασιν και διατήρησιν επαγγελματικού σχολείου, ομοίου προς τα εν Ευρώπη και δη εν Βερολίνω λειτουργούντα τοιαύτα, του οποίου υπάρχει έλλειψις εις τον τόπο μας». Η διαδικασία όμως της ενάρξεως των εργασιών ανεγέρσεως της Σχολής απέβη χρονοβόρος, εξαιτίας της ε- μπλοκής της κρατικής γραφειοκρατίας. Τελικά όμως η επιμονή του Χαροκόπου αλλά και οι συνεχείς πιέσεις της κοινής γνώμης και του τύπου οδήγησαν σε ευνοϊκή έκβαση του ζητήματος. Το 1908, με βάση τα συγκεντρωθέντα στοιχεία περί του τρόπου οργανώσεως και λειτουργίας ανάλογων σχολών του εξωτερικού, συντάχθηκαν το καταστατικό, ο κανονισμός και το πρόγραμμα της Σχολής, όπου ρυθμίστηκαν με κάθε λεπτομέρεια τα θέματα της διοίκησης, της λειτουργίας, του εκπαιδευτικού έργου και των οικονομικών της Σχολής. Η σχολή λαμβάνει το όνομα «Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων» και τίθεται «υπό την υψηλήν προστασίαν και ανωτάτην εποπτείαν και διοίκησιν της Α.Β.Υ. της Πριγκηπίσσης Σοφίας». Περιλαμβάνει τρία τμήματα: ένα Οικοκυρικό, που στόχευε στην κατάρτιση «νεανίδων καλών οικογενειών» στα καθήκοντα της οικοδέσποινας, ένα Επαγγελματικό με στόχο την κατάρτιση φτωχότερων κο- 86

95 ριτσιών στις γυναικείες τέχνες και ένα τμήμα «προς ειδικήν μόρφωσιν υπηρετριών». Επίσης προβλέπεται η λειτουργία απογευματινών μαθημάτων για εργαζόμενες γυναίκες καθώς και η ίδρυση στο μέλλον διδασκαλείου για τη δημιουργία διδασκαλισσών του κλάδου. Η διοίκηση της σχολής ανατίθεται σε ένα πενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο, αρμόδιο για τα οικονομικά του ιδρύματος και μία εξαμελή Κοσμητεία, η ο- ποία «επισκοπεί ειδικώς τα της διδασκαλίας, αγωγής και διαίτης εν γένει των εν τη Σχολή διδασκομένων». Η διεύθυνση της σχολής ανατίθεται σε μία διευθύντρια και μία υποδιευθύντρια, ενώ το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό διακρίνεται σε «εσωτερικό», και «εξωτερικό» όπου περιλαμβάνει μόνο δασκάλες και εκπροσώπους των δύο φύλων αντίστοιχα. Τίθενται επίσης οι βάσεις για τη δημιουργία εξειδικευμένου διδακτικού προσωπικού, με τη θέσπιση ειδικής υποτροφίας, για την αποστολή Ελληνίδων σε φημισμένες σχολές του εξωτερικού για την απόκτηση διπλώματος στους διάφορους κλάδους της οικιακής οικονομίας. Πλην του διδακτικού προσωπικού, ορίζεται η ύπαρξη οικονόμου, ιματιοφύλακα, υπηρετικού προσωπικού, ιατρού και νοσοκόμου. Οι μαθήτριες διακρίνονται σε «εσωτερικές» («συσσίτους»), που διαμένουν στο οικοτροφείο, «ημισυσσίτους» και «εξωτερικές». Η φοίτηση παρέχεται δωρεάν στα τμήματα που απευθύνονται σε οικονομικά ασθενέστερες τάξεις, ενώ η χορήγηση υποτροφιών αποβλέπει στη διευκόλυνση της φοίτησης μαθητριών που προέρχονται από φτωχές οικογένειες και στη δημιουργία βοηθητικού προσωπικού της σχολής. Ο α- ριθμός των μαθητριών, οι προΰποθέσεις εισαγωγής, το περιεχόμενο, το πρόγραμμα και η διάρκεια σπουδών ποικίλλουν ανά τμήμα. Ο Χαροκόπος φρόντισε εκτός από την οργάνωση της λειτουργίας και για την οικονομική αυτοδυναμία της σχολής του. Σύμφωνα με το καταστατικό, ορίζονται δρχ. ετησίως, ποσό το οποίο στη διαθήκη του αυξήθηκε σε δρχ., ως κληροδότημα του ιδρυτή, ο οποίος «διέθετε εσαεί» και άλλες δρχ. ετησίως για την ειδική υποτροφία. Ως επιπλέον πόροι ορίζονται «τα εισπραττόμενα τροφεία και δίδακτρα» από τις εσωτερικές και εξωτερικές μαθήτριες, οι τυχόν δωρεές και συνδρομές ομογενών, οι τυχόν επιχορηγήσεις εκ μέρους του Δημοσίου και των δήμων, καθώς και τα έσοδα από τις πωλήσεις εργοχείρων και εδεσμάτων που θα κατασκευάζονται από τις μαθήτριες της σχολής. Η ανέγερση της σχολής δεν κατέστη δυνατή όσο ο Π. Χαροκόπος ήταν εν ζωή, το μόνο που πρόλαβε ήταν να περιτειχίσει τη σχολή με έναν «περιβολότοιχο» και να κτίσει δύο «φυλάκεια» στην είσοδο, τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα. Το όραμά του ανέλαβε να πραγματοποιήσει ο εκτελεστής της διαθήκης του και γενικός κληρονόμος 87

96 του, ο αδελφός του Σπυρίδων. Έτσι με το Βασιλικό Διάταγμα της 28ης Φεβρουαρίου 1914, εγκρίθηκε η ανέγερση και λειτουργία της σχολής, ενώ στις 10 Ιουνίου 1915 η Α.Μ βασίλισσα Σοφία έθεσε τον θεμέλιο λίθο «της εκ κληροδοτήματος Παναγή Χαροκόπου ιδρυομένης Οικοκυρικής και Επαγγελματικής σχολής κορασίων εν Καλλιθέα», όπως μνημονεύει η εντοιχισμένη πλάκα στην πρόσοψη του κτιρίου της σχολής. Το 1916 άρχισε να κτίζεται το κεντρικό κτίριο, το οποίο περατώθηκε το Πρόκειται για ένα διώροφο κτίριο, όπου ο όροφος χρησίμευε ως οικοτροφείο, στο ισόγειο λάμβανε χώρα η διδασκαλία των μαθητριών, θεωρητική και πρακτική, ενώ στο υπόγειο υπήρχαν, κυρίως, εργαστήριο χημείας, μαγειρείο, τραπεζαρία, αποθήκες, πλυντήριο και δωμάτιο υπηρεσίας. Τελικά η Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1929 σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα (4360/9 Ιουλ. 1929) «περί ιδρύσεως Διδασκαλείου Θηλέων Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως» (ΦΕΚ, 290/τ.Α / Από τα τρία τμήματα που προβλέπονταν στο νέο καταστατικό της σχολής (1912) Οικοκυρικό, Επαγγελματικό και Διδασκαλείο, για τη μόρφωση εκπαιδευτικού προσωπικού ειδικευμένου στην Οικιακή Οικονομία, λειτούργησε, για οικονομικούς λόγους, μόνο το τελευταίο, ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Η φοίτηση ήταν τριετής, βρισκόταν υπό την εποπτεία του υπουργού Παιδείας και ελεγχόταν από διοικητικό συμβούλιο, εκπαιδευτικό συμβούλιο και εκπαιδευτικούς επιθεωρητές σύμφωνα με το διάταγμα «περί καθορισμού των εν τω Χαροκοπείω Διδασκαλείω Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως διδασκομένων μαθημάτων, κατανομής της διδακτέας ύλης, κ.λ.π.» που εκδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1930 και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 394/ τ. Α / Σύμφωνα με το διάταγμα «περί τρόπου προαγωγής κ.λ.π. των μαθητριών του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως» που εκδόθηκε στις 22 Ιουλίου 1930 και δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 256 / τ. Α / , μπορούσαν να φοιτήσουν μόνο οι απόφοιτες της τετάρτης τάξης του παλαιού Γυμνασίου. Το Χαροκόπειο Διδασκαλείο ανέδειξε ηγετικές φυσιογνωμίες του κλάδου, όπως οι εκπαιδευτικοί Μαριάνθη Ματσούκη και Ελένη Σδριν, που υπήρξαν και διευθύντριές της, από το 1933, Ανωτέρας Χαροκοπείου Σχολής. Η Χαροκόπειος Οικοκυρική Σχολή έγινε δημόσια το 1931, και άρχισε να λειτουργεί με τα αναλυτικά προγράμματα που καθόριζε το Υπουργείο Παιδείας, οι δε απόφοιτές της είχαν δικαίωμα διορισμού στη δημόσια εκπαίδευση. 88

97 Τρία χρόνια αργότερα το Χαροκόπειο Διδασκαλείο μετονομάστηκε σε Χαροκόπειο Ανωτέρα Οικοκυρική Σχολή (ΧΑΟΣ), τριετούς φοιτήσεως σύμφωνα με το νόμο 6205/1934 «περί μετατροπής εις Ανωτέραν Οικοκυρική Σχολή του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως» (ΦΕΚ 242/ τ. Α / ). Το 1937 προστέθηκε σε αυτή και ένα διτάξιο διδασκαλείο Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως. Προΰπόθεση για τη φοίτηση αποτελεί «το ενδεικτικό προαγωγής εκ της δευτέρας τάξεως του εξαταξίου Γυμνασίου ή πρακτικού λυκείου ή ημιγυμνασίου» σύμφωνα με το διάταγμα «περί εγγραφών και εισιτηρίων εξετάσεων εν τη Χαροκοπείω Ανωτέρα Οικοκυρική Σχολή Καλλιθέας» που εκδόθηκε στο ΦΕΚ 407/ τ. Α / Τα μαθήματα που διδάσκονται διακρίνονται σε θεωρητικά και πρακτικά αλλά και σε οικοκυρικά και γενικά. Ο στόχος ήταν να εφοδιαστούν οι μαθήτριες της σχολής όχι μόνο με τα προσόντα της καλής νοικοκυράς αλλά και με την απαραίτητη ικανότητα ώστε να στραφούν προς άλλα επαγγέλματα, αν χρειαζόταν. Το 1951 καταργήθηκε το διτάξιο διδασκαλείο και στη θέση του ιδρύθηκε η τριετούς φοιτήσεως Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας (ΧΑΣΟΟ), με σκοπό την εκπαίδευση καθηγητριών στο αντικείμενο αυτό, σύμφωνα με το νόμο 1785 «περί ιδρύσεως και λειτουργίας Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας και τροποποιήσεως του νόμου 6205/1934» (ΦΕΚ 124/τ. Α / ). Η λειτουργία της σχολής ανεστάλη τα έτη και επαναλειτούργησε μετά από ενέργειες της οικογένειας Χαροκόπου και του Συνδέσμου των Καθηγητριών Οικιακής Οικονομίας. Το 1981 η κόρη του Σπυρίδωνος Χαροκόπου Ευανθία Χαροκόπου-Πετρούτση έδωσε νέα πνοή στη σχολή με τη διαθήκη της. Το 1982 επεκτάθηκε και στον τομέα της Διαιτολογίας, ενώ το 1984 δόθηκε η δυνατότητα να φοιτούν και άνδρες στη σχολή. Οι προσπάθειες εκσυγχρονισμού όμως δεν ήταν αρκετές. Χρειαζόταν αναβάθμιση της διδασκαλίας και της έρευνας στον τομέα της Οικιακής Οικονομίας σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Αυτό πραγματοποιήθηκε το 1990 με την ίδρυση Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Α.Ε.Ι.) Οικιακής Οικονομίας σύμφωνα με το άρθρο 9 του νόμου 1894/90, ενώ στις 20 Δεκεμβρίου 1999 μετονομάζεται σε Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή παύση της σχολής η οποία είχε πλέον ολοκληρώσει τον κύκλο της προσφοράς της. Ακολούθησε η λειτουργία του τμήματος Οικιακής Οικονομίας από το 1993 (από το 1999 μετονομάστηκε σε Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας), Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής και Γεωγρα- 89

98 φίας. Έτσι το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο ακολουθεί πλέον μια σύγχρονη πορεία, χωρίς παράλληλα να ξεφεύγει από το «όραμα παιδείας» του Χαροκόπου. Παράλληλα δόθηκε η δυνατότητα για την πλήρη αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων των διαθετών αφ ενός Παναγή Χαροκόπου και αφ ετέρου Σπύρου Χαροκόπου και Ευανθίας Χαροκόπου Πετρούτση, σύμφωνα με τη βούλησή τους. Η ε- πιθυμία του Χαροκόπου έγινε πραγματικότητα, το όραμά του έλαβε σάρκα και οστά, εφόσον κατόρθωσε να επιβιώσει και να αναπτυχθεί παρά τις αντίξοες συνθήκες που συνάντησε, διασφαλίζοντας την απρόσκοπτη λειτουργία της στο μέλλον, διότι είχε δυνατότητες διάρκειας, προσαρμογής και προοπτικής Διαδικασία πρόσκτησης Σύμφωνα με το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής, το αρχείο παραδόθηκε από την διευθύντρια της Χαροκοπείου Σχολής Οικιακής Οικονομίας κ. Χαρίκλεια Τζιαννουδάκη - Καλλιτεράκη στην κ. Ευαγγελία Γεωργιτσογιάννη λέκτορα του Χαροκοπείου ΑΕΙ Οικιακής Οικονομίας, στις Παρουσίαση περιεχομένου Το αρχείο αποτελείται από δύο υποαρχεία, της Χαροκοπείου Σχολής και του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και διαρθρώνεται ως εξής: I. Υπο-αρχείο Χαροκοπείου Σχολής II. Υπο-αρχείο Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Στο πρώτο υπο-αρχείο διακρίνονται τρεις σειρές: 1. Ίδρυση και λειτουργία της Σχολής ( ), 2. Διδασκαλείο ( ), 3. Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας (ΧΑΣΟΟ) ( ). Η πρώτη σειρά περιλαμβάνει επτά φακέλους που αναφέρονται στη νομοθεσία ί- δρυσης και λειτουργίας της Σχολής. Η δεύτερη σειρά αποτελείται από βιβλία της Σχολής που περιλαμβάνουν βαθμολόγια-γενικό έλεγχο, ειδικό έλεγχο, μαθητολόγια, βιβλία σπουδαστικών θεμάτων καθώς και φωτογραφικό υλικό. Η τρίτη σειρά αποτελείται από πέντε υποσειρές που περιλαμβάνουν φακέλους με έγγραφα που αφορούν στη διοίκηση, το προσωπικό, τη γραμματεία, την εκπαιδευτική λειτουργία, το σχολικό ταμείο και βιβλία πρωτοκόλλου, πράξεων, ταμείου, μητρώα σπουδαστών, βιβλία πιστοποιητικών σπουδής, μαθητολόγια, βαθμολόγια-γενικός, 90

99 ειδικός έλεγχος, βιβλία σπουδαστικών θεμάτων, μισθολογικά μητρώα και φωτογραφικό υλικό. Στο δεύτερο υποαρχείο που αφορά στη χρονική περίοδο διακρίνεται μία σειρά με τίτλο Εξομοιώσεις και φωτογραφικό υλικό. Η πρώτη υπο-σειρά περιλαμβάνει εξομοιώσεις σπουδαστών τμήματος Οικιακής Οικονομίας. Η δεύτερη υπο-σειρά περιλαμβάνει εξομοιώσεις του τμήματος Διαιτολογίας Επιλογές, εκκαθαρίσεις και τελική διατήρηση Το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου παραδόθηκε στα ΓΑΚ σύμφωνα με το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής στις 22/12/1994 και σύμφωνα με το νόμο 1946/1991, με ΑΒΕ Το αρχείο παραδόθηκε από τις εκπροσώπους της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής, Τζιαννουδάκη Χαρίκλεια και Δικαιάκου Ελένη, στους Συμεών Τσέμπογλου και Ε. Βαρβιτσιώτη, υπαλλήλους της κεντρικής Υπηρεσίας των ΓΑΚ στο τμήμα Συγχρόνων Αρχείων. Τμήμα του αρχείου παρέμεινε στο Χαροκόπειο Προσθήκες υλικού Το αρχείο του Πανεπιστημίου είναι ανοικτό αρχειακό σύνολο το οποίο επιδέχεται αύξηση, δεδομένου ότι η παραγωγή των τεκμηρίων δεν έχει τερματιστεί με την κατάργηση του παραγωγού, αλλά αναμένονται προσθήκες υλικού εφόσον εξακολουθεί η λειτουργία του οργανισμού-παραγωγού και εκκρεμεί η εισαγωγή νέων τεκμηρίων Σύστημα ταξινόμησης Οι εξωτερικές ενδείξεις στα βιβλία και στους φακέλους βοήθησαν στη συγκρότηση θεματικών ενοτήτων και στη χρονολογική ταξινόμηση του αρχείου. Με τη βοήθεια οργανογράμματος δημιουργήθηκαν σειρές και υποσειρές για τα δύο υποαρχεία και ακολούθησε ενιαία αρίθμηση για τους φακέλους και τα βιβλία. Η ομαδοποίηση των φακέλων, έγινε σύμφωνα με την ιστορική εξέλιξη της Χαροκοπείου Σχολής, το θεματικό τους περιεχόμενο και τη λειτουργία της Σχολής σε: 1. ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ, 2. ΧΑΣΟΟ, 3. ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Το αρχείο βρισκόταν σε καλή κατάσταση (βιβλία, φάκελοι, υποφάκελοι, τίτλοι φακέλων, εξωτερικές ενδείξεις που χαρακτηρίζουν μια ενότητα, π.χ. η ένδειξη «φ.2» παραπέμπει σε Γραμματεία-Αλληλογραφία). 91

100 Στους φακέλους διατηρήθηκε ο αρχειακός δεσμός και παρέμεινε ο τίτλος που είχε αποδοθεί από τη Σχολή, ως εξωτερική ένδειξη, όπου αυτός υπήρχε. Σε αντίθετη περίπτωση, δόθηκε άλλος τίτλος σχετικός με το περιεχόμενο των εγγράφων του φακέλου Γλώσσα / γραφή των τεκμηρίων Ελληνική Φυσικά χαρακτηριστικά Σημαντικό μέρος των εγγράφων και των βιβλίων βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, με ελάχιστες φθορές στα εξώφυλλα. Το περιεχόμενο των φακέλων βρίσκεται σε καλή κατάσταση, όπως και τα υπηρεσιακά βιβλία. Τα έγγραφα των φακέλων και τα λυτά έγγραφα μπορούν να διακριθούν σε χειρόγραφα, δακτυλογραφημένα ή σε φωτοαντίγραφα και βρίσκονται ομαδοποιημένα σε διάφορους τύπους φακέλων, όπως κλασέρ, dossier με κρίκους, μπλε φακέλους, φακέλους με λάστιχα. Οι μπλε φάκελοι φέρουν ύφασμα στη ράχη και υφασμάτινες ταινίες στις τρεις πλευρές για την προστασία των εμπεριεχομένων φακέλων. Οι φάκελοι με λάστιχα φέρουν παλαιότερες ενδείξεις αρίθμησης με κόκκινο μαρκαδόρο ή με μολύβι. Σε ότι αφορά τα βιβλία, η βιβλιοδεσία είναι ημιυφασματόδετη με ύφασμα στη ράχη και τις γωνίες των πινακίδων και χαρτί έντυπο (offset μαρμαρογραφωμένο) ή ύφασμα βιβλιοδεσίας. Οι πινακίδες του καλύμματος είναι από πεπιεσμένο χαρτόνι και φέρουν μεταγενέστερες επεμβάσεις στην περιοχή της ράχης και ορισμένες φορές στις γωνίες με πλαστικό αυτοκόλλητο. Υπάρχουν ενδείξεις με μαύρο μαρκαδόρο ή με ετικέτες στην μπροστινή πινακίδα ή στη ράχη, όπου αναφέρονται ο τίτλος περιεχομένου και οι ακραίες χρονολογίες Συμπληρωματικές πηγές / σχετικές ενότητες περιγραφής ΓΑΚ, Αρχείο Χαροκοπείου Σχολής: Παρατηρήσεις και όνομα του συντάκτη της περιγραφής Η επιλογή του ταξινομικού συστήματος, η ταξινόμηση και η περιγραφή πραγματοποιήθηκαν από τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ζωή Μαλτέζου. 92

101 Κανόνες και πρότυπα περιγραφής Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων, Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (Γενικό), μτφρ. Χριστίνα Βάρδα Αμαλία Παππά Ζήσιμος Συνοδινός, Αθήνα 2002: «3. Στοιχεία Περιγραφής», Χρονολογία (-ες) περιγραφής Η περιγραφή του αρχείου συντάχθηκε κατά το διάστημα από 2009 έως

102 ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Ι. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ 1. ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 1.1 Διαθήκες και Καταστατικά 1.2 Αλληλογραφία 1.3 Νομοθεσία 2. ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ( ) Β. ΒΙΒΛΙΑ 1. Βαθμολόγια / Γενικοί Έλεγχοι 2. Βαθμολόγια / Ειδικοί Έλεγχοι 3. Μαθητολόγια 4. Βιβλία Σπουδαστικών Θεμάτων Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες 3. ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΣ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 3.1 Διοίκηση 3.2 Γραμματεία - Αλληλογραφία 3.3 Σχολικό Ταμείο - Σχολική Εφορεία Β. ΒΙΒΛΙΑ 1. Βαθμολόγια / Γενικοί Έλεγχοι 2. Βαθμολόγια / Ειδικοί Έλεγχοι 3. Βιβλία Πράξεων 4. Πρωτόκολλα Αλληλογραφίας 5. Μητρώα Σπουδαστών 6. Βιβλία Σπουδαστικών Θεμάτων 7. Μαθητολόγια 8. Βιβλία Πιστοποιητικών Σπουδής 9. Μισθολογικά Μητρώα 10. Βιβλία Σχολικού Ταμείου Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες 2. Διαφάνειες 94

103 ΙΙ. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ( ) 1. ΕΞΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ( ) 1.1 ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ Αιτήσεις Δηλώσεις Σειρά κατάταξης υποψηφίων πρώην ΧΑΣΟΟ, κριτήρια επιλογής υποψηφίων Αιτήσεις Κυπρίων Αποδείξεις Τραπέζης των Κυπρίων Πρόγραμμα παρουσιάσεων πτυχιακών μελετών, επιμόρφωση καθηγητών 1.2 ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ Αιτήσεις Παρουσίες, βαθμολογίες, εξετάσεις, πτυχιακές, ορκωμοσίες, α- ναγνωρίσεις μαθημάτων Διευθύνσεις και ονόματα προγράμματος εξομοίωσης Αλληλογραφία ΧΑΣΟΟ, μαθήματα, προϋπολογισμός Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες 95

104

105 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 97

106

107 Η Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων το

108

109 Ι. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ 1. ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ( ) Κωδικός αναγνώρισης Τίτλος Ίδρυση και λειτουργία Χρονολογίες Επίπεδο περιγραφής Σειρά Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής Πέντε φάκελοι Διοικητική Ιστορία Η διαδικασία ίδρυσης της Σχολής απέβη χρονοβόρος, εξαιτίας της εμπλοκής της κρατικής γραφειοκρατίας. Τελικά όμως η επιμονή του Π. Χαροκόπου αλλά και οι συνεχείς πιέσεις της κοινής γνώμης και του τύπου οδήγησαν σε ευνοϊκή έκβαση του ζητήματος. Το 1908 συντάσσεται το καταστατικό, ο κανονισμός και το πρόγραμμα της Σχολής, όπου ρυθμίζονται με κάθε λεπτομέρεια τα θέματα της διοίκησης, της λειτουργίας, του εκπαιδευτικού έργου και των οικονομικών της Σχολής. Η ανέγερση του κτιρίου γίνεται υπό την επίβλεψη του αδελφού του Π. Χαροκόπου, Σπυρίδωνα, μετά από σχετικό βασιλικό διάταγμα «περί εγκρίσεως της ανεγέρσεως της Χαροκοπείου Οικοκυρικής και Επαγγελματικής Σχολής Θηλέων» που εκδίδεται στις 28 Φεβρουαρίου 1914 (ΦΕΚ 53/ τ. Α / ) Παρουσίαση περιεχομένου Η πρώτη σειρά περιλαμβάνει πέντε φακέλους που αναφέρονται στη νομοθεσία ίδρυσης και λειτουργίας της Σχολής και αποτελείται από τρεις υποσειρές που περιλαμβάνουν φακέλους με έγγραφα που αφορούν στις διαθήκες καταστατικά, αλληλογραφία και νομοθεσία. 101

110 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 1.1 Διαθήκες Καταστατικά ΦΑΚ Περιεχόμενο: Δύο λυτά έγγραφα, α) Ιδιόγραφος Διαθήκη και Κωδίκελλος του Παναγή Α. Χαροκόπου, 1911 αντίγραφο, και β) Ακριβές αντίγραφο και φωτοτυπία της διαθήκης της Ευανθίας Β. Πετρούτση, το γένος Σπ. Χαροκόπου. Η διαθήκη είναι έντυπο, τυπωμένο το 1914 στο τυπογραφείο Η. Παπαπαύλου. 2. Καταστατικά και κανονισμοί σχετικά με τη λειτουργία της σχολής. Καταστατικό λειτουργίας της Σχολής 14 Ιουνίου 1914, Κανονισμός και πρόγραμμα Χαροκοπείου Σχολής, καταστατικόν Ν. 1193, Περιεχόμενο: Ο φάκελος περιέχει τρία λυτά έγγραφα. α) Καταστατικόν της εν Καλλιθέα Χαροκοπείου Σχολής, 14 Ιουνίου 1914, πιστό αντίγραφο του παρά του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. «Περί της ιδρύσεως, της έδρας και του σκοπού αυτής, περί των πόρων της σχολής, διοίκησις της σχολής, διεύθυνσις της σχολής, τα της διδασκαλίας εν τη Χαροκοπείω Σχολή, περί μαθητριών, περί εξετάσεων, περί διπλωμάτων, περί τάξεως εν γένει και υπηρεσίας της σχολής, περί ευεργετών και δωρητών, περί μεταβολής του καταστατικού». β) Κανονισμός και πρόγραμμα της εν Καλλιθέα (Αθηνών) Χαροκοπείου Σχολής, 14 Ιουνίου 1914, «καθήκοντα διευθυντρίας, καθήκοντα υποδιευθυντρίας, εσωτερικών διδασκαλισσών, εξωτερικών διδασκαλισσών, χρέη της οικονόμου, χρέη ιματιοφύλακος, περί μαθητριών, περί διδάκτρων, γενικές διατάξεις. Α)Τμήμα Οικοκυρικής Σχολής: μαθήματα πρακτικά, θεωρητικά μαθήματα, Β)Τμήμα Επαγγελματικής Σχολής: τμήμα Α κοπτικής και ραπτικής ασπρορούχων, τμήμα Β κοπτικής και ραπτικής φορεμάτων, τμήμα Γ καλλιτεχνικών εργοχείρων, τμήμα Δ σιδερώματος, τμήμα Ε μαγειρικής, Γ) Τμήμα Σχολής Υπηρετριών, Δ) Τμήμα Εσπερινών μαθημάτων γ) Καταστατικό Νόμος 1193, της εν Καλλιθέα Χαροκοπείου Σχολής, εν Αθήναις 1918, (δεν ισχύει, κατηργήθη, ισχύει του 1912 Ν. 2671/21). 102

111 «Περί της ιδρύσεως, της έδρας και του σκοπού αυτής, περί των πόρων της σχολής, διοίκησις της σχολής, διεύθυνσις της σχολής, τα της διδασκαλίας εν τη Χαροκοπείω Σχολή, περί μαθητριών, περί εξετάσεων, περί διπλωμάτων, περί τάξεως εν γένει και υπηρεσίας της σχολής, περί ευεργετών και δωρητών, περί μεταβολής του καταστατικού». 1.2 Αλληλογραφία ΦΑΚ Δύο επιστολές προς τον κ. Σπυρίδωνα Α. Χαροκόπο, 1912, 1914, αντίγραφα. «Έγκρισις περί ανέγερσης και λειτουργίας σχολής Οικοκυρικής και Ε- παγγελματικής των Θηλέων υπό το όνομα «Χαροκόπειος Σχολή», από το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, 15 Φεβρουαρίου Πρωτόκολλο Παράδοσης και Παραλαβής των ενεργών αρχείων της Χαροκοπείου Σχολής, του Σχολικού Ταμείου και του Δ.Σ. αυτής, 30/12/1994. Αντίγραφο του πρωτοκόλλου παράδοσης - παραλαβής του ενεργού αρχείου της Χαροκοπείου ΑΣΟΟ, του Διοικητικού Συμβουλίου της, και κατάσταση του φωτογραφικού υλικού του αρχείου της Διεύθυνσης της ΧΑΣΟΟ που παραδίδεται στο Χαροκόπειο ΑΕΙ Οικιακής Οικονομίας. 1.3 Νομοθεσία ΦΑΚ. 3 Νομοθεσία ίδρυσης Διδασκαλείου και ΧΑΣΟΟ, Δεκατρία λυτά έγγραφα, φύλλα Κυβερνήσεως του 1914, 1921, 1929, 1930, 1934, 1936, 1942, 1950, 1951, 1953, Περί εγκρίσεως της ανεγέρσεως της Χαροκοπείου Οικοκυρικής και Επαγγελματικής Σχολής των Θηλέων, περί κυρώσεως του από 9 Δεκεμβρίου 1920 νομοθετικού διατάγματος, περί καταργήσεως του Νόμου 1193 και τροποποιήσεως του από 20 Ιουλίου 1912 καταστατικού της εν Καλλιθέα Χαροκοπείου Σχολής, περί ιδρύσεως Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως, περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του Νόμου 4360 «περί ιδρύσεως Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαι- 103

112 δεύσεως», περί τρόπου προαγωγής των μαθητριών του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως, περί μετατροπής εις Ανωτέραν Οικοκυρικήν Σχολήν του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως, Δια Βασιλικού Διατάγματος υπό του Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων, «δύναται να προσαρτηθεί εις την εν Καλλιθέα Αθηνών λειτουργούσαν Ανωτέραν Χαροκόπειον Οικοκυρικήν Σχολήν και διτάξιον τμήμα προς μόρφωσιν διδασκαλισσών των οικοκυρικών μαθημάτων», περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των περί της Χαροκοπείου Οικοκυρικής Σχολής ισχυουσών διατάξεων, περί κυρώσεως κανονισμού Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής-κανονισμός Οικοτροφείου της Σχολής, περί ι- δρύσεως και λειτουργίας Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας και τροποποιήσεως του Νόμου 6205/34 περί μετατροπής του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως εις Ανωτέραν Οικοκυρικήν Σχολήν, αναλυτικό πρόγραμμα της Χαροκοπείου Σχολής Οικιακής Οικονομίας, περί προαγωγικών και εισιτηρίων εξετάσεων των σπουδαστριών των Ανωτάτων Σχολών Οικιακής Οικονομίας και περί του αναλυτικού και ωρολογίου προγράμματος των σπουδαστριών της ΑΣΟΟ, περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων τινών περί προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων των σπουδαστριών των Ανωτάτων Σχολών Οικιακής Οικονομίας. ΦΑΚ. 4 ΦΕΚ Νομοθεσίας ΧΑΣΟΟ, Νόμοι διοικήσεως ΧΑΣΟΟ και σχ. Οικονομικά, οργανικό προσωπικό ΧΑΣΟΟ, Κανονισμοί λειτουργίας ΧΑΣΟΟ, βιβλία, Σχολική Εφορεία ΧΑΣΟΟ, διαβίβαση αρμοδιοτήτων από Νομάρχη γενικά στις υπηρεσίες, ενημερωτικό φυλλάδιο για τις μετεγγραφές φοιτητών ΑΕΙ του εσωτερικού - εξωτερικού. Μετεγγραφές εσωτερικού στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες και Σχολές Νηπιαγωγών, μετεγγραφές στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες, Σχολές Νηπιαγωγών και Σχολή Οικιακής Οικονομίας από Ανώτερες ή Ανώτατες Σχολές του Εξωτερικού, σπουδές σε ΕΟΚ σπουδαστών, θέματα εκπαιδευτικά, περί αναδιοργάνωσης των Παιδαγωγικών Ακαδημιών και συμπλήρωσης της περί αυτών κείμενης νομοθεσίας, καθορισμός αποζημίωσης απασχολουμένων σε επιτροπές σχολών εκπαίδευσης διδακτικού προσωπικού, μετεγγραφές και κατατάξεις στην 104

113 τριτοβάθμια εκπαίδευση, μετεγγραφές και κατατάξεις στις παιδαγωγικές ακαδημίες, σχολές Νηπιαγωγών, Σχολή Οικιακής Οικονομίας, καθορισμός αποζημίωσης εξεταστικών, κ.λ.π. Επιτροπών ΥΠΕΠΘ, καθορισμός της ημερήσιας εκτός έδρας αποζημίωσης των υπαλλήλων που αποστέλλονται στο εξωτερικό, μετακινήσεις εκτός έδρας, μεταγγραφές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αρμοδιότητας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, περί κώδικος καταστάσεως των Δημοσίων Διοικητικών Υπαλλήλων. ΦΑΚ. 5 Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Ίδρυση και λειτουργία ΧΑΣΟΟ, ισχύοντα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα ΧΑΣΟΟ, ΦΕΚ για κοστολόγηση διδακτικών βιβλίων ΑΕΙ, νόμοι για θέματα προσωπικού με θέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, ίδρυση Παιδαγωγικού Τμήματος Οικιακής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, οργανικό προσωπικό ΧΑΣΟΟ, περί καθορισμού ειδικών τυπικών προσόντων διορισμού διδακτικού προσωπικού, νόμοι διοικήσεως ΧΑΣΟΟ και σχ. οικονομικά, γενικοί νόμοι, για την πολυθεσία, πολυαπασχόληση, αναμόρφωση διοικούντων συλλογικών οργάνων, ρύθμιση θεμάτων Ανωτάτων Σχολών Οικιακής Οικονομίας, αναδιάρθρωση μισθολογίου διδακτικού προσωπικού, αποζημιώσεις μελών συμβουλίων, βαθμολογική διάρθρωση των θέσεων του Δημοσίου, νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, νόμοι για θέματα προσωπικού σε σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, μισθολογική εξομοίωση εκπαιδευτικού προσωπικού ΧΑΣΟΟ με τα μέλη ΔΕΠ. 105

114 2. ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ ( ) Κωδικός αναγνώρισης Τίτλος Διδασκαλείο Χρονολογίες Επίπεδο περιγραφής Σειρά Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής Οκτώ βιβλία, ένας φάκελος τεσσάρων φωτογραφιών Διοικητική Ιστορία Από τα τρία τμήματα που προβλέπονταν στο νέο καταστατικό της σχολής (1912) Οικοκυρικό, Επαγγελματικό και Διδασκαλείο, για τη μόρφωση εκπαιδευτικού προσωπικού ειδικευμένου στην Οικιακή Οικονομία, λειτούργησε, για οικονομικούς λόγους, μόνο το τελευταίο, ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 1929 σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα (4360/9 Ιουλ. 1929) «περί ι- δρύσεως Διδασκαλείου Θηλέων Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως» (ΦΕΚ, 290/τ.Α / Η φοίτηση ήταν τριετής, βρισκόταν υπό την εποπτεία του υπουργού Παιδείας και ελεγχόταν από διοικητικό συμβούλιο, εκπαιδευτικό συμβούλιο και εκπαιδευτικούς επιθεωρητές σύμφωνα με το διάταγμα «περί καθορισμού των εν τω Χαροκοπείω Διδασκαλείω Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως διδασκομένων μαθημάτων, κατανομής της διδακτέας ύλης κ.λ.π.» που εκδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1930 και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 394/ τ. Α / Σύμφωνα με το διάταγμα «περί τρόπου προαγωγής κ.λ.π. των μαθητριών του Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως» που εκδόθηκε στις 22 Ιουλίου 1930 και δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 256/ τ. Α / , μπορούσαν να φοιτήσουν μόνο οι απόφοιτες της τετάρτης τάξης του παλαιού Γυμνασίου. 106

115 Παρουσίαση περιεχομένου Στη δεύτερη σειρά περιέχονται βιβλία πρωτοκόλλου, μαθητολόγια, γενικόςειδικός έλεγχος και φωτογραφικό υλικό που αναφέρονται στην περίοδο του Διδασκαλείου του αρχείου της Χαροκοπείου Σχολής. Β. ΒΙΒΛΙΑ 1. Βαθμολόγια / Γενικοί Έλεγχοι 6 «Γενικός Έλεγχος, Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από έως » Περιεχόμενα: Γενικός Έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμό μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο εγγεγραμμένων μαθητών κατά τάξη και αλφαβητική σειρά επωνύμου, πατρίδα, ηλικία, διαγωγή, επάγγελμα γονέων, όλον απουσιών, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο (ολογράφως), παρατηρήσεις (προαγόμενοι, ανεξεταστέοι, αποκλεισθέντες, διακόψαντες, α- πολυόμενοι). 7 «Γενικός Έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από έως » Περιεχόμενα: Γενικός Έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο εγγεγραμμένων μαθητών κατά τάξη και αλφαβητική σειρά επωνύμου, πατρίδα, ηλικία, διαγωγή, επάγγελμα γονέων, σύνολον απουσιών, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο, παρατηρήσεις. 2. Βαθμολόγια / Ειδικοί Έλεγχοι 8 «Ειδικός Έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από 1929 έως 1952» 107

116 Περιεχόμενα: α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία σε κάθε μάθημα, παρατηρήσεις (προάγεται, ανεξεταστέος, απεχώρησεν). 9 «Ειδικός Έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από έως » Περιεχόμενα: α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία σε κάθε μάθημα, παρατηρήσεις. 3. Μαθητολόγια 10 «Μαθητολόγιο Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως εν Καλλιθέα, από έως » Περιεχόμενα: α.α., ονοματεπώνυμο μαθητού, τόπος γέννησης (αναγράφεται και το θρήσκευμα για τους ετερόδοξους), ηλικία, επάγγελμα πατρός, ημερομηνία εγγραφής, τάξη στην οποία ενεγράφη, αριθμός μαθητών εκάστης τάξεως, τίτλος εγγραφής, όνομα κηδεμόνα, υπογραφή και διεύθυνση κηδεμόνα, παρατηρήσεις. 11 «Μαθητολόγιο Χαροκοπείου Ανωτέρας Οικοκυρικής Σχολής, Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από έως » Περιεχόμενα: α.α., ονοματεπώνυμο μαθητού, τόπος γέννησης, αριθμός μητρώου, ηλικία, επάγγελμα πατρός, ημερομηνία εγγραφής, τάξη στην οποία ενεγράφη, αριθμός μαθητών εκάστης τάξεως, τίτλος εγγραφής, όνομα κηδεμόνα, διεύθυνση κατοικίας, παρατηρήσεις. 4. Βιβλία Σπουδαστικών Θεμάτων 12 «Βιβλίον Πτυχιούχων Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως από σχολικό έτος » Μητρώον των πτυχιούχων Διδασκαλείου Οικοκυρικής Εκπαιδεύσεως της Χαροκοπείου Σχολής, Περιεχόμενα: α.α., αριθμός πιστοποιητικού πτυχίου, όνομα πατρός, τόπος γεννήσεως, έτος γεννήσεως, βαθμός αριθμητικώς, βαθμός ολογράφως, διαγωγή, υπογραφή, παρατηρήσεις. 108

117 13 «Βιβλίον Πιστοποιητικών Σπουδής Διτάξιου Διδασκαλείου από Σχολικό έτος έως » Περιεχόμενα: α.α., επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, είδος πιστοποιητικού, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη της ποιότητας του μαθητού (βαθμός προόδου, διαγωγή), υπογραφή του λαβόντος το πιστοποιητικόν. Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες 14 Μία φωτογραφία-αντίγραφο από τη Θεμελίωση το 1915 και φάκελος με τρεις ασπρόμαυρες φωτογραφίες σπουδαστριών της σχολής αναμνηστικές, Ιούνιος

118 3. ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΣ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) Επίπεδο σειράς Κωδικός αναγνώρισης Τίτλος Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας (ΧΑΣΟΟ) Χρονολογίες Επίπεδο περιγραφής Σειρά Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής Είκοσι οκτώ (28) φάκελοι, πενήντα δύο (52) βιβλία, πεντακόσιες πενήντα οκτώ (558) φωτογραφίες, είκοσι οκτώ (28) διαφάνειες Διοικητική Ιστορία Το 1951 καταργήθηκε το διτάξιο διδασκαλείο και στη θέση του ιδρύθηκε η τριετούς φοιτήσεως Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας (ΧΑΣΟΟ), με σκοπό την εκπαίδευση καθηγητριών στο αντικείμενο αυτό, σύμφωνα με το νόμο 1785 «περί ιδρύσεως και λειτουργίας Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας και τροποποιήσεως του νόμου 6205/1934» (ΦΕΚ 124/τ. Α / ). Η λειτουργία της σχολής ανεστάλη τα έτη και επαναλειτούργησε μετά από ενέργειες της οικογένειας Χαροκόπου και του Συνδέσμου των Καθηγητριών Οικιακής Οικονομίας, το Παρουσίαση περιεχομένου Η τρίτη σειρά αποτελείται από τρεις υποσειρές που περιλαμβάνουν 28 φακέλους με έγγραφα που αφορούν στη διοίκηση, τη γραμματεία και το σχολικό ταμείο, 52 βιβλία και 14 φακέλους με φωτογραφίες και διαφάνειες σχετικά με εκδηλώσεις της Σχολής. 110

119 Α. ΦΑΚΕΛΟΙ 3.1 Διοίκηση ΦΑΚ. 15 Φάκελος (κλασέρ) με έγγραφα Διοικητικού Συμβουλίου ΧΑΣΟΟ, Γνωστοποίηση στοιχείων Διοικητικού Συμβουλίου ΧΑΣΟΟ, ανακοίνωση διαθήκης Ευανθίας Πετρούτση, συγκρότηση διοικητικού συμβουλίου της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, σύμβαση έργου ορισμένου χρόνου, ενστάσεις, υποθέσεις ΙΚΑ ΧΑΣΟΟ, ανακοινώσεις αποφάσεων, αντικατάσταση του Προέδρου και του αναπληρωτού Προέδρου του Δ.Σ. της ΧΑΣΟΟ, Πρωτόκολλο παράδοσης παραλαβής ΧΑΣΟΟ - μεταβίβαση ενεργών αρχείων της ΧΑΣΟΟ, ερωτήματα σχετικά με την παύση λειτουργίας της Σχολής στις , ουσιαστική ανωτατοποίηση της Σχολής, έναρξη εργασιών επισκευής της Σχολής, αίτημα ένταξης ΧΑΣΟΟ σε Πανεπιστημιακό Ίδρυμα, υποτροφίες εξωτερικού. 3.2 Γραμματεία Αλληλογραφία Υποσειρά Σπουδαστικά θέματα ΦΑΚ. 16 «Φάκελος με στοιχεία χορηγουμένων βιβλίων στους σπουδαστές ΧΑΣΟΟ (6 υποφάκελοι), » 1) Θέματα που αφορούν βιβλία, απόφαση χορήγησης διδακτικών βιβλίων στους σπουδαστές-στριες ΧΑΣΟΟ. 2) Καταστάσεις, Υπουργικές Αποφάσεις κ.λ.π. σχετικά με την έγκριση και χορήγηση βιβλίων στους σπουδαστές της ΧΑΣΟΟ κατά το ακαδ. έτος ) Παραστατικά στοιχεία (Υπουργ. Απόφαση, καταστάσεις, υπεύθυνες δηλώσεις, κ.λ.π.) σχετικά με την χορήγηση βιβλίων στους σπουδαστές της ΧΑΣΟΟ κατά το ακαδ. έτος

120 4) Δωρεάν χορήγηση διδακτικού υλικού βιβλίων εις σπουδαστρίας ΧΑΣΟΟ, ) Φάκελος διδακτικών βιβλίων σχολικού έτους ) Διακίνηση Διδακτικών βιβλίων. ΦΑΚ. 17 «Ισοτιμία Πτυχίου και Αντιστοιχία Σχολής, » Ντοσιέ ατομικών στοιχείων ισοτιμίας και αντιστοιχίας πτυχίου (αποδεικτικό εξέτασης, ανακοίνωση απόφασης) Ασφαλιστικά Μισθολογικά Συνταξιοδοτικά ΦΑΚ. 18 «Μισθολόγια-Βιβλιάρια ενσήμων Σχολικού Ταμείου, 21/10/ » Βιβλιάρια αγοράς ενσήμων ΙΚΑ, μισθολόγια ΙΚΑ, κατάσταση ασφαλίσεως Προσωπικού. ΦΑΚ. 19 «ΙΚΑ Καθηγητών-Βιβλιάρια, » Βιβλιάρια αγοράς ενσήμων ΙΚΑ. ΦΑΚ. 20 «Στοιχεία συνταξιοδοτηθέντων εκπαιδευτικών της ΧΑΣΟΟ, » Υποβολή συνημμένων δικαιολογητικών για συνταξιοδότηση, ανακοίνωση αποδοχής παραιτήσεως. ΦΑΚ. 21 «Υποθέσεις ΙΚΑ Καθηγητών, » ΙΚΑ, πρόστημα ΙΚΑ, φωτοαντίγραφα ΙΚΑ για επικύρωση, πράξεις ε- πιβολής προσθέτου τέλους ΙΚΑ. ΦΑΚ. 22 «Μισθολογικές καταστάσεις διδακτικού προσωπικού, » Εκκαθαρίζουσα Υπηρεσία: ΧΑΣΟΟ Καλλιθέας, από 10/09/91-28/02/95. ΦΑΚ Μπλοκ Επιταγών και παλαιά βιβλιάρια Τραπέζης Σχολικού Ταμείου, Αντίγραφο κινήσεως λογαριασμού Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1985, παραλήπτης ΧΑΣΟΟ, Επιτροπή Σχολικού Ταμείου, αντίγραφο. 112

121 3.2.3 Προσλήψεις Συμβάσεις εργασίας ΦΑΚ. 24 «Συμβάσεις προσωπικού ΧΑΣΟΟ, φάκελος αιτήσεων βοηθητικού προσωπικού, » 1. Σύμβαση καθαρίστριας, δακτυλογράφου, λογιστή. 2. Αιτήσεις κηπουρών, λογιστών, εργολάβων (για εκτέλεση εργασιών χρωματισμού αιθουσών). 3. Σύμβαση εργολαβίας, σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου, σύμβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου, δακτυλογράφου, καθαρίστριας, βιβλιοθηκαρίου, για συντήρηση του κτήματος ΧΑΣΟΟ. 4. Έκδοση επετηρίδας Σχολής, τήρηση λογιστικών βιβλίων Σχολής. ΦΑΚ. 25 «Συμβάσεις εργασίας, φάκελος συμβάσεων προσληφθέντος εκπαιδευτικού προσωπικού, » Συμφωνητικό προμηθευτικού εργαστηρίου, σύμβαση βιβλιοθηκαρίου, δακτυλογράφου, σύμβαση λογιστού της σχολής, ανάθεση έργου συντήρησης του κτήματος ΧΑΣΟΟ, περί υγειονομικής περιθάλψεως των σπουδαστών (να απευθύνονται στον σχολίατρο, στον παθολόγο, στον οδοντίατρο, στο φαρμακοποιό), για τα καθήκοντα βιβλιοθηκαρίου, σύμβαση για καθήκοντα πρακτικής διδασκαλίας αργαλειού. ΦΑΚ. 26 «Συμβάσεις εργασίας ωρομίσθιου προσωπικού, » Πρόσκληση συνεδρίασης μελών Διοικητικού Συμβουλίου ΧΑΣΟΟ για πρόσληψη καθαριστριών, πρακτικό, Εφημερίς της Κυβερνήσεως για την απασχόληση ωρομίσθιου προσωπικού για κάλυψη παροδικής φύσεως αναγκών, Σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου, ΦΕΚ 11/4/1991, τρόπος μισθοδοσίας ωρομίσθιου προσωπικού, αναπροσαρμογή ωρομισθίου. Αντίγραφο Υπουργικής απόφασης σχετικά με την πρόσληψη ωρομίσθιου προσωπικού που απαιτείται για την καθαριότητα, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 29 του νόμου 1943/91, όπως τροποποιήθηκαν με τα άρθρα 9, 10 και 11 του νόμου 2026/

122 Σύμβαση εργολαβίας σχετικά με την έκδοση της επετηρίδας της Σχολής, 17/3/1992, ακριβές φωτοαντίγραφο εκ του πρωτοτύπου της διαχείρησης 28/11/1994. Τροποποίηση απόφασης κατανομής ωρών απασχόλησης ωρομίσθιου προσωπικού για το έτος 1992, Δ/νση Διοικ. Προσωπικού Υπουργείου Παιδείας, φωτοτυπία. Απόφαση κατανομής δαπάνης για απασχόληση ωρομίσθιου προσωπικού έτους 1993, φωτοτυπία. Απόφαση νομάρχη Πειραιά περί συγκρότησης Επιτροπής για επιλογή ωρομίσθιου προσωπικού, 29/3/1993. Διαβίβαση Υπουργικής απόφασης για ανακατανομή ωρών απασχόλησης ωρομίσθιου προσωπικού, συνοδευτικά η αναφερόμενη εγκύκλιος, 13/4/1992. Διαβίβαση της Φ /Η/256/ Υπουργικής απόφασης για απασχόληση ωρομίσθιου προσωπικού έτους Βιβλίο: κώδικας προσωπικού με σύμβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου του δημοσίου, των ΟΤΑ και των λοιπών ΝΠΔΔ, Διαγωνισμοί Διαχειριστικά ΦΑΚ. 27 «Στοιχεία Διαγωνισμού, » 5 υποφάκελοι: 1) Πηγάδι ( ) 2) Εργατικά δικών μας εργατών Διονύσιου και Μαγδαληνής Παντελιού, κ.λ.π. 3) Διαγωνισμοί (προσφορές) 4) Μειοδοτικοί διαγωνισμοί ( ) 5) Φάκελος εγγράφων Δημοπρασιών, εκκρεμμούσαι δημοπρασίαι ( ) ΦΑΚ. 28 «Διαχειριστικά διάφορα, » Υποφάκελοι με: 1) Διαχειριστικά διάφορα: φωτοτυπικό μηχάνημα, δαπάνες. 114

123 2) Διαχειριστικά αν ποτέ χρειαστούν: μπλοκ επιταγών, αντίγραφα συμβολαίων Εθνικής ασφαλιστικής, αποφάσεις διαχείρισης και προσφορές αγορών. 3) Προέγκριση Δαπανών Οκτωβρίου-Νοεμβρίου Γεωργικά μηχανήματα - Υδραυλικά. Δαπάνες, κατάλογος μηχανημάτων - θαμνοκοπτικά, λυτό έγγραφο. 3.3 Σχολικό Ταμείο / Σχολική Εφορεία Υποσειρά Πράξεις ΦΑΚ Αντίγραφο Πράξης Σχολικού Ταμείου, Πράξη 61η, έγκριση δαπανών Β τριμήνου 1992, τροποποίηση προϋπολογισμού 1192, ακριβές απόσπασμα από το βιβλίο Πράξεων Σχολικού Ταμείου. 2. Πράξη 140, πίνακας μεταβολών προϋπολογισμού ΧΑΣΟΟ, Τροποποίηση προϋπολογισμού 15/7/1992, Δ.Σ. ΧΑΣΟΟ Πρωτόκολλα ΦΑΚ. 30 «Πρωτόκολλα Κλεισίματος Βιβλίων Ε.Σ.Τ., » Πρωτόκολλα Κλεισίματος των βιβλίων του Σχολικού Ταμείου της ΧΑΣΟΟ Καλλιθέας (πρωτότυπα, ακριβή φωτοαντίγραφα) Έγκριση προϋπολογισμών ΦΑΚ. 31 «Προϋπολογισμοί 1968-, » Υποβολή, έγκριση προϋπολογισμού, ανακεφαλαίωση κονδυλίων προϋπολογισμού - κατονομασία (έσοδα - έξοδα), αποφάσεις Υπ. Οικονομικών. Από και προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, Διεύθυνση Διοικητικών και Οικονομικών Υποθέσεων Γενικής Εκπαιδεύσεως, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. ΦΑΚ. 32 «Προϋπολογισμός από 1978-, » 115

124 Υποβολή, έγκριση προϋπολογισμού, ανακεφαλαίωση κονδυλίων προϋπολογισμού - κατονομασία (έσοδα-έξοδα), αποφάσεις Υπ. Οικονομικών. Από και προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, Διεύθυνση Διοικητικών και Οικονομικών Υποθέσεων Γενικής Εκπαιδεύσεως, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. ΦΑΚ. 33 «Διάφορα έγγραφα και επιχορηγήσεις Ε.Σ.Τ. ΧΑΣΟΟ, » Επιχορήγηση ΧΑΣΟΟ, επιχορήγηση Σχολικών Ταμείων Σχολών Εκπαίδευσης Διδακτικού Προσωπικού, κοινοποιήσεις αποφάσεων, εγκυκλίων. ΦΑΚ. 34 «Προϋπολογισμοί 1981-, » Υποβολή, έγκριση προϋπολογισμού, ανακεφαλαίωση κονδυλίων προϋπολογισμού - κατονομασία (έσοδα-έξοδα), αποφάσεις Υπ. Οικονομικών Προϋπολογισμοί Απολογισμοί (Οικονομικά) ΦΑΚ. 35 «Αποφάσεις Συγκροτήσεως Επιτροπής Σχολικού Ταμείου της ΧΑΣΟΟ, » Αποφάσεις Συγκροτήσεως Επιτροπών: αποφάσεις συγκροτήσεως επιτροπής Σχολικού Ταμείου της ΧΑΣΟΟ, συγκρότηση Σχολικής Εφορείας της ΧΑΣΟΟ, συγκρότηση διοικητικού συμβουλίου ΧΑΣΟΟ, κοινοποίηση αποφάσεων. Από Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, από Νομαρχία Πειραιά, Διεύθυνση Εσωτερικών. ΦΑΚ. 36 «Απολογισμοί Σχολικού Ταμείου ΧΑΣΟΟ 1968-, » Περί υποβολής απολογιστικών στοιχείων προς το Υπουργείο Συντονισμού και Προγραμματισμού, Γενική Διεύθυνση Εθνικών Λογαριασμών. ΦΑΚ. 37 «Χρηματικά Εντάλματα Επιτροπής Σχολικού Ταμείου ΧΑΣΟΟ και Τοκομερίδια, » Εντάλματα Εθνικής Τράπεζας, υπηρεσία εντελλομένων εξόδων διαμερίσματος Πειραιώς, αντίγραφα. 116

125 ΦΑΚ. 38 «Μ.Τ.Π.Χ. Μετοχικό Ταμείο Πολιτικών Υπαλλήλων, Επιτροπή Σχολικού Ταμείου, » Απόδοση κρατήσεων υπέρ του Μ.Τ.Π.Χ. γενομένων επί δαπανών της Σχολής, καταστάσεις κρατήσεων υπέρ Μ.Τ.Π.Χ. επί των δαπανών της ΧΑΣΟΟ για προμήθειες και εκτέλεσης έργων, αλληλογραφία προς το Μετοχικό Ταμείο Πολιτικών Υπαλλήλων. ΦΑΚ. 39 «Απολογισμοί από 1976, » Υποβολή απολογισμών, διόρθωση απολογισμών, προς το Ελεγκτικό συνέδριο, προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. Φωτοαντίγραφα απολογισμού με σχετικές σημειώσεις για τη διόρθωσή τους ΦΑΚ. 40 «Προϋπολογισμοί από 1982, » Έγκριση προϋπολογισμού της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, υποβολή προϋπολογισμού προς το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, ανακεφαλαίωση κονδυλίων προϋπολογισμού - κατονομασία Επιχορηγήσεις ΦΑΚ. 41 «Επιχορηγήσεις Επιτροπής Σχολικού Ταμείου ΧΑΣΟΟ (Αρχεία), » Οικονομική ενίσχυσις του Σχολικού Ταμείου της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, Σ.Ε.Δ.Π. (Σχολών Εκπαιδεύσεως Διδακτικού Προσωπικού), Επιχορηγήσεις, περί Χρεογράφων ΧΑΣΟΟ περιεχομένων εις την κυριότητα του Δημοσίου. ΦΑΚ. 42 «Επιχορηγήσεις » Επιχορήγηση Σχολικών Ταμείων Σ.Ε.Δ.Π. ( Σχολών Εκπαιδεύσεως Διδακτικού Προσωπικού) αποφάσεις. Επιχορήγηση Σχολικής Εφορείας ΧΑΣΟΟ, καταστάσεις επιχορηγήσεως της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, επιχορηγήσεις ΧΑΣΟΟ, επιχορήγηση Σχολικών Εφορειών Σχολών Εκπαιδεύσεως. Από Υπουργείο Παιδείας, ΧΑΣΟΟ, Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Πειραιώς, Υπουργείο Οικονομικών-Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. 117

126 Β. ΒΙΒΛΙΑ 1. Βαθμολόγια / Γενικοί έλεγχοι 43 «Γενικός έλεγχος από έως » Γενικός έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων, που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμό μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο εγγεγραμμένων μαθητών, πατρίδα, ηλικία, διαγωγή, επάγγελμα γονέων, σύνολο απουσιών, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Γενικός έλεγχος από έως » Γενικός έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων, που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο εγγεγραμμένων μαθητών κατά τάξη και αλφαβητική σειρά επωνύμου, πατρίδα, η- λικία, διαγωγή, επάγγελμα γονέων, σύνολο απουσιών, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο, παρατηρήσεις, «Γενικός έλεγχος από έως » Γενικός έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων, που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμό μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο εγγεγραμμένων μαθητών, πατρίδα, έτος γεννήσεως, αριθμός μητρώου, διαγωγή, επάγγελμα πατρός, σύνολον απουσιών, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας - Γενικός έλεγχος από έως » Γενικός έλεγχος των ετήσιων αποτελεσμάτων, που καταγράφει κατά στήλες: τον α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο πάντων των εγγεγραμμένων μαθητών κατά τάξη και αλφαβητική σειρά επωνύμου, πατρίδα, έτος γεννήσεως, αύξων αριθμός μητρώου, αριθμός και χρονολογία πιστοποιητικού Δημάρχου ή Προέδρου Κοινότητας, επάγγελμα πατρός, ετήσιο βαθμό κάθε μαθήματος, γενικό ετήσιο μέσο όρο, διαγωγή, σχολικό έτος

127 2. Βαθμολόγια / Ειδικοί έλεγχοι 47 «ΧΑΣΟΟ ειδικός έλεγχος από έως » Ειδικός έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Περιεχόμενα: α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία κάθε μαθήματος, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Ειδικός έλεγχος από έως » Ειδικός έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Περιεχόμενα: α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία κάθε μαθήματος, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «ΧΑΣΟΟ- ειδικός έλεγχος από έως » Ειδικός έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Αύξων αριθμός, αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία κάθε μαθήματος, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Χαροκόπειος Ανωτάτη Σχολή Οικιακής Οικονομίας- Ειδικός έλεγχος από έως » Ειδικός έλεγχος Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Περιεχόμενα: α.α., αριθμός μαθητολογίου, ονοματεπώνυμο μαθητού, βαθμολογία, παρατηρήσεις, σχολικό έτος Βιβλία Πράξεων 51 «Βιβλίον Πρακτικών Διοικητικού Συμβουλίου της ΧΑΣΟΟ, » Τριμελές Διοικητικό Συμβούλιο της ΧΑΣΟΟ, περιέχει πράξεις 1-64 β. 52 «Πρακτικά Συνεδριάσεων βιβλίο 1ο Δ.Σ 65/1979, » Πρακτικά Συνεδριάσεων Διοικητικού Συμβουλίου της Σχολής, περιέχει πράξεις «Βιβλίο Πράξεων Δ.Σ. της ΧΑΣΟΟ, » Πράξεις , έσοδα-έξοδα (κατονομασία). 54 «Βιβλίο Πράξεων Δ.Σ. ΧΑΣΟΟ, 1994» 119

128 Περιέχει πράξεις , 24/2/ /11/ Πρωτόκολλα Αλληλογραφίας 55 «Πρωτόκολλον Γραμματείας χορηγήσεως τίτλων αιτούντων, » Περιεχόμενα: Περί εκδόσεως αποδεικτικών, βεβαιώσεων, πιστοποιητικών σπουδών. 56 «ΧΑΣΟΟ Πρωτόκολλα χορηγήσεως τίτλων Σπουδών και Βεβαιώσεων, » Περιεχόμενα: Πρωτόκολλον Αλληλογραφίας, περί χορηγήσεως βεβαιώσεων, περί εκδόσεως αποδεικτικών, περίληψις εισερχομένωνεξερχομένων εγγράφων. 57 «ΧΑΣΟΟ Βιβλίο Πρωτοκόλλου χορηγήσεως τίτλων αιτούντων, » Περιεχόμενα: Πρωτόκολλο Αλληλογραφίας εκδόσεως βεβαιώσεων, αποδεικτικών, περίληψις εισερχομένων-εξερχομένων εγγράφων. 58 «Πρωτόκολλον έως » Περιεχόμενα: Πρωτόκολλο αλληλογραφίας περίληψις εισερχομένωνεξερχομένων εγγράφων Περί εκδόσεως αποδεικτικών, βεβαιώσεων, πιστοποιητικών σπουδών. 59 «Πρωτόκολλον Αλληλογραφίας, ακαδ.έτος 1982» Περιεχόμενα: Περίληψις εισερχομένων-εξερχομένων εγγράφων, Έκδοση βεβαιώσεων, αποδεικτικών, αναλυτική βαθμολογία, αντίγραφο πτυχίου. 60 «Πρωτόκολλον από » Περιεχόμενα: Περίληψις εισερχομένων-εξερχομένων εγγράφων, Πρωτόκολλο χορήγησης πιστοποιητικών σπουδών, βεβαιώσεων, αντίγραφο πτυχίου. 61 «Πρωτόκολλο χορηγήσεως τίτλων αιτούντων από » 120

129 Περιεχόμενα: Εισερχόμενα-εξερχόμενα έγγραφα, Χορήγηση βεβαίωσης σπουδών, αποδεικτικών πτυχίου. 62 «Πρωτόκολλο Αλληλογραφίας χορηγήσεως τίτλων αιτούντων από 28/5/ » Περιεχόμενα: Περίληψις εισερχομένων-εξερχομένων εγγράφων, Χορήγηση βεβαίωσης σπουδών, αποδεικτικών πτυχίου. 5. Μητρώα Σπουδαστών 63 «Αριθμός Μητρώου Σπουδαστή από 1-130, σχολικά έτη και » Μητρώα Σπουδαστών της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Επίδοση σπουδαστή, πίνακας επίδοσης σπουδαστή, αριθμός μητρώου σπουδαστή, τόπος και χρόνος γέννησης, τρόπος εισαγωγής, διεύθυνση, εγγραφές-ανανεώσεις, φωτογραφία σπουδαστή, παρατηρήσεις, ακαδημαϊκά έτη «Αριθμός Μητρώου Σπουδαστή από , Σχολικά έτη και » Μητρώα Σπουδαστών της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Αριθμός μητρώου σπουδαστή, τόπος και χρόνος γεννήσεως, τρόπος εισαγωγής, διεύθυνση, επίδοση σπουδαστή, πίνακας επίδοσης σπουδαστή, εγγραφές-ανανεώσεις, φωτογραφία σπουδαστή, παρατηρήσεις, ακαδημαϊκά έτη «Αριθμός Μητρώου Σπουδαστή , Σχολικά έτη 1986/87-87/88 και 88/89» Αριθμός μητρώου σπουδαστή, τόπος και χρόνος γεννήσεως, τρόπος εισαγωγής, διεύθυνση, επίδοση σπουδαστή, πίνακας επίδοσης σπουδαστή, εγγραφές-ανανεώσεις, φωτογραφία σπουδαστή, παρατηρήσεις, ακαδημαϊκά έτη

130 66 «Αριθμός Μητρώου Σπουδαστή , σχολικά έτη 1988/89/90 και 1990/91. Αριθμός μητρώου σπουδαστή, τόπος και χρόνος γεννήσεως, τρόπος εισαγωγής, διεύθυνση, επίδοση σπουδαστή, πίνακας επίδοσης σπουδαστή, εγγραφές-ανανεώσεις, φωτογραφία σπουδαστή, παρατηρήσεις, ακαδημαϊκά έτη «Ειδικό Μητρώο - Βιβλίο Ισοτιμίας Πτυχίου και Αντιστοιχίας Σχολής, » Ονοματεπώνυμο, μαθήματα, εξεταστικές περίοδοι, παρατηρήσεις, α- ριθμός πράξης επιτροπής ισοτιμιών, αριθμός έγκρισης υπουργικής α- πόφασης, αριθμός ανακοίνωσης του ΥΠΕΠΘ, Βιβλία Σπουδαστικών Θεμάτων 68 «Αναδιοργάνωσις Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως Οικιακής Οικονομίας, 1970» Επιτροπή μελέτης ειδικών θεμάτων Ανωτάτων Σχολών Οικιακής Οικονομίας, έκθεσις Επιτροπής συσταθείσης δια της υπ αριθμόν / αποφάσεως του Υπουργείου Εθνικής παιδείας και Θρησκευμάτων, Απρίλιος «Ευρετήριο Σπουδαστών από » Αριθμός μητρώου, ονοματεπώνυμο, παρατηρήσεις (τρόπος εισαγωγής, ομογενής, αλλοδαπή), σχολικό έτος «Βιβλίο Αποφοίτων από μέχρι » Βιβλίο Αποφοίτων κατεύθυνσης Εκπαίδευσης και Διαιτολογίας. Αριθμός μητρώου, κατεύθυνση, ονοματεπώνυμο, πατρώνυμο, βαθμός πτυχίου, αριθμός πτυχίου, ημερομηνία λήψεως πτυχίου, σχολικό έτος «Βιβλίο κατατακτηρίων εξετάσεων ΧΑΣΟΟ, » Υπέβαλαν αιτήσεις, πίνακες αποτελεσμάτων. 72 «Βιβλίο υποχρεωτικών εργασιών των σπουδαστών-στριών βάσει του Πρ. δ/τος 241/1987 άρθρο 17, » 122

131 Ονοματεπώνυμο, μάθημα, ημερομηνία δήλωσης, ημερομηνία παράδοσης, υπογραφή καθηγητή, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Βιβλίο Πράξεων Συμβουλίου Σπουδαστικών Θεμάτων, » Πράξεις 1-91, ποιοι προάγονται, οφείλουν μαθήματα, απολύονται. 7. Μαθητολόγια 74 «Μαθητολόγιον Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας από έως , ΧΑΣΟΟ» Είναι Μαθητολόγιο και βιβλίο παρακολουθήσεως εκπαιδευτικών τελών. Περιεχόμενα: α.α., ονοματεπώνυμο μαθητού, πιστοποίηση εγγραφής στα μητρώα (δήμος ή κοινότητα όπου είναι εγγεγραμμένος, αριθμός μητρώου, έτος γεννήσεως, αριθμός και χρονολογία προσαχθέντος πιστοποιητικού), ηλικία, επάγγελμα πατρός, ονοματεπώνυμο κηδεμόνα, τάξη στην οποία ανήκει, τίτλος εγγραφής, χρόνος εγγραφής, αύξων α- ριθμός εγγεγραμμένων κατά τάξη μαθητών, δόση εισφοράς, διεύθυνση κατοικίας, παρατηρήσεις, σχολικό έτος «Μαθητολόγιον Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας από έως » Μαθητολόγιον και βιβλίον παρακολουθήσεως εκπαιδευτικών τελών. Περιεχόμενα: α.α., ονοματεπώνυμο μαθητού, πιστοποίηση εγγραφής στο μητρώο (δήμος ή κοινότητα όπου είναι εγγεγραμμένος, αριθμός μητρώου, έτος γεννήσεως, αριθμός και χρονολογία προσαχθέντος πιστοποιητικού), ηλικία, επάγγελμα πατρός, τάξις στην οποία ανήκει, τίτλος εγγραφής, χρόνος εγγραφής, σχολικό έτος «Μαθητολόγιον από έως » Μαθητολόγιον, Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας. Περιεχόμενα: α.α., ονοματεπώνυμο μαθητού, πιστοποίηση εγγραφής στο μητρώο (δήμος ή κοινότητα όπου είναι εγγεγραμμένος, αριθμός μητρώου, έτος γεννήσεως, αριθμός και χρονολογία προσαχθέντος πιστοποιητικού), τάξη στην οποία ανήκει, τίτλος εγγραφής, χρονολογία, 123

132 επάγγελμα πατρός, ονοματεπώνυμο κηδεμόνα, παρατηρήσεις, σχολικό έτος Βιβλία Πιστοποιητικών Σπουδών / Σπουδής 77 «Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας, από του έτους » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται α.α., επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, το είδος πιστοποιητικού, τάξη στην οποία ανήκει, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη ποιότητος μαθητού (ο βαθμός προόδου, η διαγωγή του), η υπογραφή του παραλαμβάνοντος το πιστοποιητικόν, σχολικό έτος «Πιστοποιητικά Σπουδών από » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται α.α., επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, το είδος πιστοποιητικού, τάξη στην οποία ανήκει, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη ποιότητος μαθητού (ο βαθμός προόδου, η διαγωγή του), η υπογραφή του παραλαμβάνοντος το πιστοποιητικόν, σχολικό έτος «Πιστοποιητικά Σπουδών από » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται α.α., επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, το είδος πιστοποιητικού, τάξη στην οποία ανήκει, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη ποιότητος μαθητού (ο βαθμός προόδου, η διαγωγή του), η υπογραφή του παραλαμβάνοντος το πιστοποιητικόν, σχολικό έτος «Πιστοποιητικά Σπουδών από » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται α.α., επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, το είδος πιστοποιητικού, τάξη στην οποία ανήκει, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη ποιότη- 124

133 τος μαθητού (ο βαθμός προόδου, η διαγωγή του), η υπογραφή του παραλαμβάνοντος το πιστοποιητικόν, σχολικό έτος «ΧΑΣΟΟ Βιβλίον Πιστοποιητικών Σπουδής από » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται ο αριθμός, επώνυμο και όνομα του λαβόντος πιστοποιητικόν μαθητού, πατρίδα, ηλικία, επάγγελμα γονέως, είδος πιστοποιητικού, τάξη στην οποία ανήκει, χρονολογία εκδόσεως πιστοποιητικού, περίληψη ποιότητος μαθητού (ο βαθμός προόδου, η διαγωγή του), η υπογραφή του παραλαμβάνοντος το πιστοποιητικόν, σχολικό έτος «ΧΑΣΟΟ - Βιβλίον Πιστοποιητικών Σπουδής (Πτυχίων και Αποδεικτικών) από έως 1994» Περιεχόμενα: Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδών στο οποίο αναγράφονται ενδεικτικά, αποδεικτικά, πτυχία, ονοματεπώνυμο, όνομα πατέρα, τάξη, είδος τίτλου, ημερομηνία εκδόσεως, υπογραφή, σχολικό έτος Μισθολογικά Μητρώα 83 «Βιβλίο Μισθοδοσίας » Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, τμήμα Διδακτικού Προσωπικού, Μισθολογικό Μητρώο, εκκαθαρίζουσα υπηρεσία ΧΑΣΟΟ. 84 «Βιβλίο Μισθοδοσίας από » Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, τμήμα Διδακτικού Προσωπικού, Μισθολογικό Μητρώο, εκκαθαρίζουσα υπηρεσία ΧΑΣΟΟ. 85 «Βιβλίο Μισθοδοσίας ΧΑΣΟΟ από » Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, τμήμα Διδακτικού Προσωπικού, Μισθολογικό Μητρώο, εκκαθαρίζουσα υπηρεσία ΧΑΣΟΟ. 86 «Βιβλίο πληρωμής καθηγητών ΧΑΣΟΟ, άρχεται από Οκτώβριο Φεβρουάριο 1995», «Μισθολόγιο Καθηγητών, » 125

134 Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, τμήμα Διδακτικού Προσωπικού, Μισθολογικό Μητρώο εκκαθαρίζουσα υπηρεσία ΧΑΣΟΟ Καλλιθέας. 10. Βιβλία Σχολικού Ταμείου 88 «Πράξεων Ε.Σ.Τ., Πράξεων Επιτροπής Σχολικού Ταμείου ΧΑΣΟΟ » Περιεχόμενα: Πρακτικά συνεδριάσεων του Σχολικού Ταμείου, από το πρακτικό 13 της 5/4/1974 μέχρι το πρακτικό 41της 28/4/1988, έσοδαέξοδα (κατονομασία). 89 «Βιβλίο Ταμείου ΧΑΣΟΟ 1976,1977,1978» Περιεχόμενα: (;)Ακριβές φωτοαντίγραφο από το Βιβλίο Ταμείου της ΧΑΣΟΟ, χρονολογία εισπράξεως, αιτία εισπράξεως, εισπραχθέν ποσόν, χρονολογία πληρωμής, αιτία πληρωμής, ενταλθέν και πληρωθέν ποσόν, «Βιβλίο Ταμείου ΧΑΣΟΟ 1979,1980,1981,1982» Περιεχόμενα: Ακριβές φωτοαντίγραφο από το Βιβλίο Ταμείου της ΧΑΣΟΟ, χρονολογία εισπράξεως, αιτία εισπράξεως, εισπραχθέν ποσόν, χρονολογία πληρωμής, αιτία πληρωμής, ενταλθέν και πληρωθέν ποσόν, «Βιβλίο Ταμείου ΧΑΣΟΟ, » Περιεχόμενα: Έσοδα, έξοδα, ημερομηνία, αιτιολογία, από 1983 έως 28/11/ «Βιβλίο 2ο Πράξεων Επιτροπής Σχ. Ταμείου ΧΑΣΟΟ, » Περιεχόμενα: Βιβλίο Πράξεων Επιτροπής Σχ. Ταμείου, από της υπ α- ριθμόν 42ας /21/6/1988 πράξεως μέχρι της 72ας /23/11/1994, έσοδαέξοδα (κατονομασία), ποσό. 93 «Βιβλίο Ταμείου, » Περιεχόμενα: Από μεταφορά, σύνολο εσόδων, πληρωμών, από μέχρι «Πρακτικά Διαγωνισμών για προμήθειες » 126

135 Περιεχόμενα: Από το πρακτικό 1 της 14/12/84 μέχρι το πρακτικό 9 της 12/12/94. Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες 95 Φωτογραφίες, Φάκελος με τριάντα τέσσερεις (34) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από εκδηλώσεις της Σχολής: Χριστούγεννα 1967 Χορωδία Δεληγιαννάκης , εκδηλώσεις χορωδίας ΧΑΣΟΟ υπό τη διεύθυνση του καθηγητού κ. Δεληγιαννάκη Παρέλαση 28ης Οκτωβρίου 1969 Πτυχιούχοι 1967, 1968 Δεξίωση στη σχολή 1968 Στην τραπεζαρία του οικοτροφείου 1970 Επίσκεψις Δεξίωση το χειμώνα στην αίθουσα τελετών της σχολής η Μαρτίου 1971, από την εκδήλωση ΧΑΣΟΟ για την εορτή 150 χρόνων Σχολική εορτή Φωτογραφίες, Φάκελος με τρεις (3) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από: Παρέλαση 28ης Οκτωβρίου 1969, Γ έτους Απονομή πτυχίων, 8/6/1970 Εορτή 25ης Μαρτίου Φωτογραφίες, Φάκελος με εκατόν τρεις (103) ασπρόμαυρες φωτογραφίες, από διάφορες εκδηλώσεις, παρελάσεις, εκδρομές, ορκομωσία πρωτοετών , πικ-νικ στη Σχολή 21/4/1972, συνεστιάσεις. 127

136 98 Φωτογραφίες, ή Φάκελος με είκοσι οκτώ (28) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από: Εορτασμό 28ης Οκτωβρίου Κοπή πίτας 1973 Εργαστήριο χημείας 9/3/1972 Εργαστήριο τροφίμων Φωτογραφίες, Φάκελος με σαράντα εννέα (49 φωτογραφίες), 45 ασπρόμαυρες και 4 έγχρωμες, από εορτασμούς 28ης Οκτωβρίου και 25ης Μαρτίου 100 Φωτογραφίες - ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΣ, Άλμπουμ με εκατόν τριάντα έξι (136) ασπρόμαυρες φωτογραφίες. 101 Φωτογραφίες, Άλμπουμ με εκατόν δέκα πέντε (115) φωτογραφίες, ασπρόμαυρες και 11 έγχρωμες, μάλλον από ορκομωσία. 102 Φωτογραφίες, Φάκελος με έντεκα (11) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τον εορτασμό της 21ης Απριλίου. 103 Φωτογραφίες, Φάκελος με εόκοσι δύο (22) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από: Εορτασμό της 21ης Απριλίου 1972 Απονομή πτυχίων 1972 ή 1973 Απονομή πτυχίων περιόδου Φωτογραφίες, Φάκελος με είκοσι εννέα (29) ασπρόμαυρες φωτογραφίες από: Εορτασμό 21ης Απριλίου 1972 Εορτασμό 25ης Μαρτίου 1972 Πικ-νικ στον κήπο την 21η Απριλίου Φωτογραφίες Αρχαιολογική Εταιρεία,

137 Φάκελος με τέσσερεις (4) έγχρωμες φωτογραφίες από εκδήλωση στην Αρχαιολογική Εταιρεία. 106 Φωτογραφίες Αγιασμός, 18/10/1993. Φάκελος με είκοσι τέσσερεις (24) έγχρωμες φωτογραφίες (ανήκει στην πρυτανεία). 2. Διαφάνειες 107 ΧΑΣΟΟ - Σχολική Ζωή. Σύνολο από είκοσι τέσσερεις (24) έγχρωμες διαφάνειες (slides) με τίτλο Σχολική Ζωή της Χαροκοπείου ΑΣΟΟ, χωρίς χρονολογική ένδειξη. 108 Κτίρια προ της ανακατασκευής, Σύνολο από τέσσερεις (4) διαφάνειες (slides), (ανήκει στην πρυτανεία). 129

138

139 Σύγχρονη όψη της Χαροκοπείου Σχολής 131

140

141 ΙΙ. ΥΠΟΑΡΧΕΙΟ ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ( ) Επίπεδο υπο-αρχείου Κωδικός αναγνώρισης Τίτλος Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Χρονολογίες Επίπεδο περιγραφής Υπο-αρχείο Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής Είκοσι οκτώ (28) φάκελοι με έγγραφα και ένας φάκελος είκοσι δύο (22) φωτογραφιών Όνομα παραγωγού Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Διοικητική Ιστορία Οι προσπάθειες εκσυγχρονισμού όμως δεν ήταν αρκετές. Χρειαζόταν αναβάθμιση της διδασκαλίας και της έρευνας στον τομέα της Οικιακής Οικονομίας σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Αυτό πραγματοποιήθηκε το 1990 με την ίδρυση Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Α.Ε.Ι.) Οικιακής Οικονομίας σύμφωνα με το άρθρο 9 του νόμου 1894/90, ενώ στις 20 Δεκεμβρίου 1999 μετονομάζεται σε Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή παύση της Σχολής η οποία είχε πλέον ολοκληρώσει τον κύκλο της προσφοράς της. Ακολούθησε η λειτουργία του τμήματος Οικιακής Οικονομίας από το 1993 (από το 1999 μετονομάστηκε σε Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας), Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής και Γεωγραφίας. Έτσι το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο ακολουθεί πλέον μια σύγχρονη πορεία, χωρίς παράλληλα να ξεφεύγει από το «όραμα παιδείας» του Χαροκόπου. Το 1997 με προεδρικό διάταγμα υπ αριθμόν 292 ανακοινώνονται οι προϋποθέσεις και η διαδικα- 133

142 σία εξομοίωσης των πτυχιούχων της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας προς τους πτυχιούχους των Τμημάτων του Χαροκοπείου Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Οικιακής Οικονομίας. Τα τμήματα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας και Διαιτολογίας οργανώνουν και πραγματοποιούν πρόγραμμα εξομοίωσης, όπου μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος απονέμεται σε κάθε αποφοιτώντα, πτυχίο, το οποίο παρέχει στον κάτοχό του όλα τα δικαιώματα των πτυχιούχων του οικείου κατά περίπτωση Τμήματος Παρουσίαση περιεχομένου Το υπο-αρχείο αποτελείται από 1 σειρά εξομοιώσεων και 2 υποσειρές εξομοίωσης Οικιακής Οικονομίας και Διαιτολογίας καθώς και φωτογραφικό υλικό από την πρώτη Ορκωμοσία Προσθήκες υλικού Αναμένονται προσθήκες υλικού εφόσον εξακολουθεί η λειτουργία του οργανισμού-παραγωγού και εκκρεμεί η εισαγωγή νέων τεκμηρίων. 1. ΕΞΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ( ) 134

143 1.1 ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ Αιτήσεις ΦΑΚ. 109 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Α-Γ». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 110 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Δ-Θ». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 111 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Κ-Λ». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 112 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Μ-Ο». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 113 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Π-Σ». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 114 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Τ-Ω». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 115 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Τ-Ω». Αίτηση, δίπλωμα, βεβαίωση, πιστοποιητικό παρακολούθησης, πτυχίο, αποδεικτικό, βεβαίωση επιμόρφωσης, ΦΑΚ. 116 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, αιτήσεις προγράμματος εξομοίωσης». 135

144 Αίτηση, απόδειξη εισπράξεως, πιστοποιητικό, κατάλογος ατόμων που έχουν εγγραφεί στη 2η σειρά εξομοίωσης των πτυχιούχων ΧΑΣΟΟ που αρχίζει την 14/6/99 και λήγει την 7/8/99, πρόγραμμα εξετάσεων, προϋπολογισμός προγράμματος, πρόγραμμα εξομοίωσης. ΦΑΚ. 117 «Εξομοίωση τμήματος Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, αιτήσεις προγράμματος εξομοίωσης». Αίτηση, βεβαίωση εγγραφής, απόδειξη εισπράξεως, κατάλογος πτυχιούχων της πρώην ΧΑΣΟΟ που έχουν εγγραφεί στην 3η σειρά εξομοίωσης που αρχίζει την 12/6/2000 και λήγει την 5/8/2000, προϋπολογισμός προγράμματος εξομοίωσης. Είναι ταξινομημένα αλφαβητικά σε διαφάνειες Δηλώσεις ΦΑΚ. 118 «Δηλώσεις προγράμματος εξομοίωσης, έναρξη 1/3/99» Σειρά κατάταξης υποψηφίων πρώην ΧΑΣΟΟ, κριτήρια ε πιλογής υποψηφίων ΦΑΚ. 119 «ΧΑΣΟΟ, φόρμες και κατάλογοι ΧΑΣΟΟ». Σειρά κατάταξης υποψηφίων εξομοίωσης πρώην ΧΑΣΟΟ, κριτήρια ε- πιλογής υποψηφίων, Αιτήσεις Κυπρίων ΦΑΚ. 120 «Αιτήσεις Κυπρίων πτυχιούχων ΧΑΣΟΟ για εξομοίωση». Αιτήσεις, βεβαιώσεις, πτυχία, πιστοποιητικά, διπλώματα, αποδεικτικά, ΦΑΚ. 121 «Αιτήσεις Κυπρίων πτυχιούχων ΧΑΣΟΟ για εξομοίωση». Αιτήσεις, βεβαιώσεις, πτυχία, πιστοποιητικά, διπλώματα, αποδεικτικά, από 5/3/98 έως 13/3/98. ΦΑΚ. 122 «Αιτήσεις Κυπρίων πτυχιούχων ΧΑΣΟΟ για εξομοίωση». Αιτήσεις, βεβαιώσεις, πτυχία, πιστοποιητικά, διπλώματα, αποδεικτικά, από 6/3/98 έως 17/3/

145 ΦΑΚ. 123 «Αιτήσεις Κυπρίων πτυχιούχων ΧΑΣΟΟ για εξομοίωση». Αιτήσεις, βεβαιώσεις, πτυχία, πιστοποιητικά, διπλώματα, αποδεικτικά, Αποδείξεις Τραπέζης των Κυπρίων ΦΑΚ. 124 Αποδείξεις Τραπέζης, Πρόγραμμα παρουσιάσεων πτυχιακών μελετών, επιμόρφωση καθηγητών ΦΑΚ. 125 «Πρόγραμμα παρουσιάσεων πτυχιακών μελετών, πρόγραμμα εξομοίωσης, νομοθετικές ρυθμίσεις, επιμόρφωση καθηγητών». Πρόγραμμα παρουσιάσεων πτυχιακών μελετών Κυπρίων πτυχιούχων της πρώην ΧΑΣΟΟ, εκκρεμότητες του προγράμματος εξομοίωσης, νομοθετικές ρυθμίσεις του θέματος εξομοίωσης, επιμόρφωση καθηγητών/τριών Οικιακής Οικονομίας, σχεδιασμός και τεχνολογία στο μάθημα Οικιακής Οικονομίας-δειγματική διδασκαλία,

146 1.2 ΕΞΟΜΟΙΩΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ( ) Α. ΦΑΚΕΛΟΙ Αιτήσεις ΦΑΚ. 126 «Αιτήσεις προγράμματος εξομοίωσης για τον Α, Β, Γ κύκλο του τμήματος Διαιτολογίας, ». ΦΑΚ. 127 «Αιτήσεις συμμετοχής στον Α κύκλο σπουδών του προγράμματος ε- ξομοίωσης του τμήματος Διαιτολογίας, από , 1999». ΦΑΚ. 128 «Αιτήσεις συμμετοχής στον Α κύκλο σπουδών του προγράμματος ε- ξομοίωσης του τμήματος Διαιτολογίας, από , 1999». ΦΑΚ. 129 «Γ κύκλος προγράμματος εξομοίωσης τμήματος Επιστήμης- Διαιτολογίας-Διατροφής, 2001». (Με ΦΕΚ άλλαξε τίτλο το τμήμα στο τέλος του 1999) Παρουσίες, βαθμολογίες, εξετάσεις, πτυχιακές, ορκομωσίες, αναγνωρίσεις μαθημάτων ΦΑΚ. 130 ΦΑΚ. 131 «Παρουσίες, βαθμολογίες, εξετάσεις, πτυχιακές, ορκομωσίες Α κύκλου προγράμματος εξομοίωσης, ». «Παρουσίες, βαθμολογίες, εξετάσεις, πτυχιακές, ορκομωσίες Β κύκλου προγράμματος εξομοίωσης, 2000». ΦΑΚ. 132 «Βαθμολογίες Α, Β, Γ κύκλων του τμήματος Διαιτολογίας, ». ΦΑΚ. 133 ΦΑΚ. 134 «Εξετάσεις Βιοχημείας και Παθολογικής Φυσιολογίας του Γ κύκλου προγράμματος εξομοίωσης, ». «Αναγνωρίσεις μαθημάτων ΧΑΣΟΟ για απαλλαγή παρακολούθησης, ». 138

147 1.2.3 Διευθύνσεις και ονόματα προγράμματος εξομοίωσης ΦΑΚ. 135 «Διευθύνσεις και ονόματα Α, Β, Γ κύκλου προγράμματος εξομοίωσης». Α κύκλος 1/3/ /5/1999 Β κύκλος 14/6/1999-7/8/1999 Γ κύκλος 12/6/2000-5/8/ Αλληλογραφία ΧΑΣΟΟ, μαθήματα, προϋπολογισμός ΦΑΚ. 136 «Αλληλογραφία ΧΑΣΟΟ, μαθήματα, προϋπολογισμός». Οικονομικός προϋπολογισμός (αμοιβές διδασκόντων), αλληλογραφία συλλόγου διαιτολόγων, αιτήσεις, μεταθέσεις και διαγραφές, (μπορούσαν να εξεταστούν το μάθημα τρεις φορές, μετά διαγράφονταν). Γ. ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. Φωτογραφίες ΦΑΚ. 137 Φωτογραφίες - Πρώτη Ορκωμοσία, Φωτογραφικό υλικό, αποτελούμενο από είκοσι δύο (22) έγχρωμες φωτογραφίες σχετικό με την πρώτη ορκωμοσία (ανήκει στην πρυτανεία). 139

148

149 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ Α. Ελληνόγλωσση Αντωνίου, Δ., «Συνοπτική αναγραφή θεμάτων του αρχείου της Γραμματείας Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαιδεύσεως ( )», στο Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους 17, Αθήνα 1990: Αντωνίου, Δ., «Αρχείο του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως ( », στο Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους - 20, Αθήνα 1991: Αρβανιτόπουλος, Σ., «Εκπαιδευτικά Ιδρύματα» στο Παλιά Καλλιθέα (αφιέρωμα στο Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 12/04/2003): Αρχείο Χαροκοπείου Σχολής , Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα Βακαλοπούλου, Μαρία, Αμαλία, Παππά, επιμ. «Ψηφιοποίηση αρχείων και συλλογών», Αθήνα: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Βουδούρη, Δάφνη, Αναστασία, Στράτη, (Εισαγωγή-Επιμέλεια) Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο-κείμενα δημοσίου δικαίου 3. Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Βρανούσης, Λέανδρος, λημ. Αρχεία, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Παύλου Δρανδάκη) Αθήναι: Ο Φοίνιξ, 1957, τόμ. Α, σ Γιαννακόπουλος, Γιώργος, Ανδρέας, Μπάγιας, «Όψεις του ελληνικού αρχειακού συστήματος. Προβληματισμοί και προτάσεις για τη διαμόρφωση εθνικής αρχειακής πολιτικής», Αρχειακός δεσμός, περιοδική έκδοση των Γενικών Αρχείων του Κράτους, τόμ. 1. Αθήνα: Γιαννόπουλος, επιμ. Καλλιθέα. Όψεις της ιστορίας του Δήμου και της Πόλης. Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Καλλιθέας, εκδ. Αλέξανδρος, Γεωργιτσογιάννη, Ευαγγελία, Παναγής Χαροκόπος ( ). Η ζωή και το έργο του. Αθήνα: Νέα Σύνορα, Γκιννή, Ζωή, «Προστασία και Συντήρηση Αρχειακού Υλικού: Γενικές Αρχές, Πολιτικές και Εφαρμογές», Σεμινάριο Ε.Κ.Δ.Δ., Αθήνα 05/03/2007:

150 Γκλινός, Α., Τα βιβλία και τα αρχεία, Υγιεινή-Παθήσεις-Θεραπεία. Αθήνα: Οδυσσέας, Γκότσης, Γιώργος, Αθηνά Συριάτου. Δύο θεσμοί διαμορφωτές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ΕΑΠ Διαμάντης, Κωνσταντίνος, επιμ. Τα περιεχόμενα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ , Αθήνα, Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων (ΔΣΑ), Διεθνές Πρότυπο Αρχειακής Περιγραφής (ΔΙΠΑΠ). Μτφρ. Βάρδα, Χριστίνα, Αμαλία Παππά και Ζήσιμος Συνοδινός. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων (ΔΣΑ), Κώδικας δεοντολογίας των αρχειονόμων. Μτφρ. Παντελάκης, Νίκος και Ζήσιμος Συνοδινός. Αθήνα, (Φυλλάδιο συνημμένο στα Αρχειακά Νέα, αρ. 17 [Ιούλιος 1998]). Δρανδάκης, Παύλος, επιμ. «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια», Τόμος Ε Β έκδοση, Εκδοτικός οργανισμός «Ο Φοίνιξ», Αθήνα. Δρούλια-Μητράκου, Έλλη, επιμ. Αρχεία και αρχειακοί: ένας ιστός: Συμπόσιο αρχειονομίας, Κέρκυρα, Οκτωβρίου 1991, από Αρχεία Κέρκυρας και Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Ζερβός, Σπύρος, Αντωνία, Μοροπούλου, «Γενικές αρχές διατήρησης αρχειακού υλικού», Αρχειακός Δεσμός, 1, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αθήνα, 2004, Καραπιδάκης, Νίκος, «Βιβλιογραφία της ιστορίας των ελληνικών αρχείων». Επετηρίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους των ετών , Αθήνα 1993, σελ (Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 24). Καραπιδάκης, Νίκος, «Εργαλεία έρευνας στις αρχειακές υπηρεσίες». Επετηρίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους , Αθήνα, 1991, σελ (Βιβλιοθήκη, Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 19). Καραπιδάκης, Νίκος, «Οι εκκαθαρίσεις και οι επιλογές σύγχρονων διοικητικών αρχείων». Επετηρίδα των ΓΑΚ , Αθήνα, 1991, σελ (Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 19). Καραπιδάκης, Νίκος, Απόρρητα Αρχεία-Πρόσβαση στα Αρχεία, περιοδικό Αρχειακά Νέα, τχ.18, Φεβρουάριος 2000, σ

151 Κασιάνης, Ε., Η Καλλιθέα. Σελίδες από την ιστορία της, (επανέκδοση υπό του Δήμου Καλλιθέας με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 70 χρόνων από την ίδρυση της κοινότητας Καλλιθέας). Καλλιθέα: Δήμος Καλλιθέας. Κατωμέρης, Π., Β. Στρακαντούνα, Ζ. Συνοδινός, επιμ. έκδ. «Αρχεία, Βιβλιοθήκες και Δίκαιο στην κοινωνία της πληροφορίας»: Πρακτικά Συνεδρίου ΥΠΕΠΘ, ΕΚΠΑ, ΕΑΕ, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 2-3 Φεβρουαρίου Αθήνα: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Κεκσκεμετί, Σαρλ, «Αρχεία για όλους», Courrier της Unesco, (Απρίλιος 1985): 11. Κέντρο Ιστορικών Ερευνών Τεκμηρίωσης & Αρχείων του Πανεπιστημίου Πειραιώς (Κ.Ι.Ε.Τ.Α.Π.Π.), Σεμινάριο Αρχειονομίας, «Σεμινάριο για την Οργάνωση και Λειτουργία του Ιστορικού Αρχείου και χρήση νέων πακέτων Η/Υ», 15-16/3/2000. Κοκκίνης, Σπ., Βιβλιοθήκες και Αρχεία στην Ελλάδα. Αθήναι 1970, σ Κολυβά, Βάσω και Χριστίνα, Μερκούρη, «Η επισήμανση των ενεργών και ημιενεργών αρχείων». Επετηρίδα των ΓΑΚ , Αθήνα, 1991, σ , (Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 19). Κολυβά, Μαριάννα, Σχεδίασμα-οδηγός των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Ανάτυπο από τον τιμητικό τόμο Αφιέρωμα στον πανεπιστημιακό δάσκαλο Βασίλειο Σφυρόερα, Αθήνα 1991: 46. Κολυβά, Μαριάννα, Αρχειονομία, Φορείς παραγωγής αρχείων. Ιστορική αναδρομή. Αθήνα: Πατάκη, Κόνσολα, Ντόρα, Η διεθνής προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση, Κουρτούμη, Τριανταφυλλιά, Προγράμματα αρχειακής ενημέρωσης στο ΙΑΜ: Η περίπτωση της εκπαίδευσης (τριτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας). Συνέδριο Αρχειονομίας, Περιφερειακά Αρχεία: Θεσμός, λειτουργία και προοπτικές. Σπάρτη, 8-11 Δεκεμβρίου 1993: 52. Κυριακού, Κατερίνα, «Η τήρηση του βιβλίου εισαγωγής». Επετηρίδα των ΓΑΚ , Αθήνα, 1991, σ (Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 19). 143

152 Κωνσταντίνου, Ιωάννα, Το χειρόγραφο, το βιβλίο, τα ιστορικά αρχεία: τεχνολογία υλικών, πρόληψη φθορών, συντήρηση. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Λαμπρούκου, Τριανταφύλλη, Η διαδικασία της αυτοψίας και η σύνταξη της σχετικής έκθεσης, «Βασικές Αρχές Λειτουργίας Αρχείων», Σεμινάριο Ε.Κ.Δ.Δ., Αθήνα 20/11/2006., σ Λανγκλουά, Χουάν Κάρλος, «Γραπτός λόγος μια ευαίσθητη κληρονομιά», Courrier της Unesco, (Ιούλιος 1989): 5. Λιόγκαρης, Β., Συνοικισμός Χαροκόπου. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή. Λυκούρη - Λαζάρου, Ελένη, Τα Αρχεία στο νεοελληνικό κράτος έως την ίδρυση των Γενικών Αρχείων ( ). Αθήνα: Έλλην (2η έκδ.) 1998, σ Μαζρούι, Άλι Α., «Αφρικανικά αρχεία και προφορική παράδοση», Courrier της Unesco, (Απρίλιος 1985): 13. Μαμαλίγκα, Μαρία, επιμ. Πολιτικές για τη διατήρηση και τη συντήρηση των συλλογών των βιβλιοθηκών, (Πρακτικά, Αθήνα Μαΐου 2000), Αθήνα: Βιβλιοθήκη Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, Μανδηλαράς, Βασίλειος, «Ιστορία των αρχείων στον αρχαίο ελληνικό χώρο», Σε Αρχεία και προοπτικές στη νέα χιλιετία: Διεθνές Συμπόσιο Αρχειακών, Κύπρος, 4-6 Μαΐου Αθήνα 2001, σ Μπάγιας, Ανδρέας, Αρχειονομία, βασικές έννοιες και αρχές: η οργάνωση των αρχείων για τη διοίκηση και την έρευνα. Αθήνα: Κριτική, Μπάγιας, Ανδρέας, Εγχειρίδιο Αρχειονομίας, Η επεξεργασία ενός ιστορικού αρχείου. Αθήνα: Κριτική, Μπακαλάκη, Αλεξάνδρα, Ελένη, Ελεγμίτου, Η εκπαίδευση «εις τα του Οίκου» και τα Γυναικεία Καθήκοντα. Από την Ίδρυση του Ελληνικού Κράτους έως την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του Αθήνα: ΙΑΕΝ, Μπαμίδης, Νέστωρας, «Απόψεις της διεθνούς αρχειακής κοινότητας για την αρχειακή εκπαίδευση: Η ελληνική πραγματικότητα.». Σε Αρχεία και Αρχειακοί: ένας ι- στός: Συμπόσιο Αρχειονομίας. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, 1992,

153 Μπαμίδης, Νέστωρας, επιμ. «Η πρόσβαση στα αρχεία: δυνατότητες, δεοντολογία, απόρρητο». Στρογγυλή τράπεζα (Εντευκτήριο Εκδηλώσεων Σχολής Μωραΐτη, Α- θήνα, 24 Ιανουαρίου 1998), Θεσσαλονίκη: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Μπαμίδης, Νέστωρας, επιμ. Δικαίωμα στην πληροφόρηση: Νέα όρια και αντιφάσεις. Ημερίδα, Αμφιθέατρο Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Αθήνα 2 Μαρτίου Θεσσαλονίκη: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Μπαμίδης, Νέστωρας, επιμ. Επιλογή και Εκκαθάριση των αρχείων: Μέθοδοι και προβληματισμοί: Πρακτικά διεθνούς στρογγυλής τραπέζης, Θεσσαλονίκη Ι- ουνίου 2002, Γ.Α.Κ., Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας Μπαμίδης, Νέστωρας, Ερμηνευτικό λεξικό Αρχειακής Ορολογίας, Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τράπεζας, Μπαμπινιώτης, Γιώργος, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο λεξικολογίας, Μπιάνκι, Άνε-Μαρί, «Σταθμοί στην Ιστορία των Αρχείων», Courrier της Unesco, (Απρίλιος 1985): 34. Νόμος 1946/91, «Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) και άλλες διατάξεις». ΦΕΚ (τεύχος πρώτο), αρ.69 (14/5/1991). Οδηγός αξιοποιημένων πηγών του διαδικτύου, Χρυσάνθη Ι. Θεοδωρίδου, επιμ. Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη Οδηγός για τη σύνταξη βιβλιογραφίας και για βιβλιογραφικές παραπομπές, Μερσίνη Μορελέλη-Κακούρη (επιμ.). Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη Παντελάκης, Νίκος, «Αξιολόγηση, επιλογή και εκκαθάριση αρχείου». Αρχειακά Νέα, αρ. 6 (Νοέμβριος 1992) σ Παντελάκης, Νίκος, «Δημόσια ή ιδιωτικά τα αρχεία των πολιτικών προσωπικοτήτων;». Αρχειακά Νέα, 16 (Ιούνιος 1997). Παντελάκης, Νίκος, Ζήσιμος, Συνοδινός, (μτφρ.), Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων. Κώδικας Δεοντολογίας των Αρχειονόμων. Αθήνα, (Φυλλάδιο συνημμένο στα Αρχειακά Νέα, αρ. 17, Ιούλιος 1998). Παπάζογλου, Χ., Η Καλλιθέα του χθες και του σήμερα. Καλλιθέα: Έρευνα Καλλιθέας,

154 Παππά - Καραπιδάκη, Αμαλία, «Περιεχόμενα των Γενικών Αρχείων του Κράτους: Ειδικό Ευρετήριο των Δημόσιων Αρχείων». Επετηρίδα των Γενικών Αρχείων του Κράτους των ετών , Αθήνα, 1993, σελ (Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους, αρ. 24). Παππά, Αμαλία, «Οι επιλογές και εκκαθαρίσεις στην ελληνική αρχειονομική πρακτική», Σε Aρχεία και προοπτικές στη νέα χιλιετία: Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συμποσίου αρχειακών, Αθήνα 2001, σελ Παππά, Αμαλία, «Δικαίωμα στην πληροφόρηση: νέα όρια και αντιφάσεις», Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία 2002, σ. 7. Πλουμίδης, Γεώργιος, Διάγραμμα των αρχειακών πηγών της νεοελληνικής ιστορίας. Αθήνα, 1978, σ 42. Πλουμίδης, Γεώργιος, «Αρχεία», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Αθήνα: Πάπυρος, Πολίτη, Μαρία, επιμ. Αρχεία ελληνικών πολιτικών κομμάτων και πολιτικών προσωπικοτήτων: διαχείριση και πρόσβαση. Ημερίδα, Αμφιθέατρο Γ.Σ.Ε.Ε., Αθήνα, 14 Μαρτίου Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Σκανδάλη, Αλκμήνη, Η επιστήμη της πληροφόρησης και της τεκμηρίωσης. Αθήνα: Βασιλείου, Σκανδάλη, Αλκμήνη, Περιγραφική καταλογογράφηση. Αθήνα: Βασιλείου, Σκεπαστιανού, Μαρία, «Σχεδιασμός για την αντιμετώπιση καταστροφών σε βιβλιοθήκες και αρχεία». Τεκμήριον, αρ. 1 (1998), σ Σκεπαστιανού, Μαρία, Διατήρηση τεκμηρίων βιβλιοθηκών και αρχείων. Θεσσαλονίκη: Τυποφιλία, Συνοδινός, Ζήσιμος, «Για τη βιβλιογραφία περί ελληνικών αρχείων: μια πρώτη καταγραφή». Αρχειακά Νέα, 6 (Νοέμβριος 1992). Σελ Συνοδινός, Ζήσιμος, «Η πρόσβαση στα αρχεία: δυνατότητες, δεοντολογία, απόρρητο», Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία 1998, σ.38. Συνοδινός, Ζήσιμος, Σεμινάριο για την οργάνωση και λειτουργία αρχείων των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, Αρχειακά Νέα (Νο 19, Φεβρουάριος 2001), σ

155 Συνοδινός, Ζήσιμος, Ε.Κ.Δ.Δ. - Γ.Α.Κ., Η πολιτιστική κληρονομιά των αρχείων. Τα αρχεία ως πηγή έρευνας, γνώσης και εκπαίδευσης: Πανελλαδικό Συνέδριο Αρχειονομίας, Σάμος Σεπτεμβρίου Τριανταφυλλίδης, Τριαντάφυλλος, Άστυ της Καλλιθέας, Ιστορία-Λεύκωμα-Οδηγός , Καλλιθέα: H Καλλιθέα, Τωμαδάκης, Νίκος, «Περί αρχείων εν Ελλάδι και της αρχειακής υπηρεσίας». Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, (ΔΙΕΕ), τόμος ΙΑ (1956), σελ Χατζηγεωργίου, Β., Οδηγός προληπτικής συντήρησης φωτογραφικών αρχείων και συλλογών, Αθήνα: Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Χατζηγιάννη, Κάλλια, «Δικαίωμα στην πληροφόρηση: νέα όρια και αντιφάσεις»: Πρακτικά Hμερίδας της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας, Αθήνα, 2 Μαρτίου 2001, Αμφιθέατρο Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Θεσσαλονίκη: 2002, σ Χατζηγιάννη, Κάλλια, Πρόσβαση στη Γνώση: Αρχεία, διαδίκτυο και κοινωνία, α- νακοίνωση στο πανελλαδικό συνέδριο αρχειονομίας στη Σάμο, Αρχειακά Νέα (Νο 22, Ιούλιος 2004), σ. 39. Ψαλιδόπουλος, Θοδωρής, Καλλιθέα: Σελίδες Ιστορίας και Πολιτικής. Καλλιθέα: εκδ. Άννα Ανδρεατίδου, Ψαλιδόπουλος, Θοδωρής, Κείμενα για την πόλη και τον πολιτισμό. Καλλιθέα: Δήμος Καλλιθέας, Ψαλιδόπουλος, Θοδωρής, «Καλλιθέα, μια πόλη μια ιστορία» στο Παλιά Καλλιθέα (αφιέρωμα στο Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 12/04/2003): 3-7. Brunton, P. And Robinson, T. «Ταξινόμηση και περιγραφή», στο Judith Ellis (επιμ.), Η διαχείριση των αρχείων, Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία & Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, 2000 σ Eckhart, Franz, Η φυσιογνωμία του αρχειακού. Μπαμίδης, Νέστωρας, Λίτσα, Μπαφούνη, επιμ.-μτφρ. Επιτροπή Επιμόρφωσης και Αρχειακής Νομοθεσίας 1, Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, Ellis, Judith επιμ. Η διαχείριση των αρχείων. Αθήνα: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία & Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός,

156 Encyclopedie de la Pleiade, Ιστορία και μέθοδοί της, Διεύθυνση Charles Samaran, τ. Γ, Διατήρηση και παρουσίαση των μαρτυριών, μετάφραση Παναγιώτη Αναστασόπουλου, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1987: Gilbert Ouy, «Τα εργαλεία της έρευνας», σ.185. Le Goff, Jacques, Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα. Αθήνα: Κέδρος, Lidberg, David, «Οι απαρχές της δυτικής επιστήμης» Η φιλοσοφική, θρησκευτική και θεσμική θεώρηση της ευρωπαϊκής επιστημονικής παράδοσης, 600 π.χ μ.χ., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα Nicholas, David, Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 2005 σ

157 Β. Ξενόγλωσση Bartlett, Nancy, Respect des Fonds: The Origins of the Modern Archival Principle of Provenance, Primary Sources & Original Works 1 (No. 1/2, 1991), pp Baynes-Cope, David., Caring for Books and Documents, The British Library, London, Bearman, David A. & Lytle, Richard H.., The Power of the Principle of Provenance, Archivaria, 21 (Winter ), pp Berner, Richard C., «Arrangement and Description of Manuscripts». Στο Lytle, Richard H. (επιμ.). Management of Archives and Manuscript Collections for Librarians. Chicago: Society of American Archivists, 1980, pp Bradsher, James Gregory (επιμ.), Managing Archives and Archival Institutions. London: Mansell, Cameron, F., Kenderdine, S., (eds. 2007), Theorizing digital cultural heritage: a critical discourse. Cambridge, MA. Canadian Council of Archives, Basic Conservation of Archival Materials: A Guide, Ottawa, Canada, Collings, T. J., Archival Care of Still Photographs, Information Leaflet No. 2, Society of Archivists, Sheffield UK, Cook, M.- M. Procter, Manual of archival description. 2η έκδ. London: Gower, Cook, Terry, What is Past is Prologue: A History of Archival Ideas Since 1898, and the Future Paradigm Shift Archivaria 43 (Spring 1997), pp Couture, Carol και Rousseau, Jean-Yves, Les archives au XXe siècle: une reponse aux besoins de l administration et de la recherche. Montreal: Universite de Montreal, Cox, Richard J., The Concept of Public Memory and its Impact on Archival Public Programming. Archivaria, αρ. 36 (Φθινόπωρο 1993), σ Cox, Richard J. & David Wallace, eds., Archives and the Public Good: Records and Accountability in Modern Society, (Westport, Connecticut: Quorum, 2002). 149

158 Cox, Richard, No Innocent Deposits: Forming Archives by Rethinking Appraisal (Lanham, Maryland: Scarecrow Press, 2004), pp , Chapters 9 & 10. Cox, Richard J., Archives and Archivists in the Information Age, Craven, Louise (editor), What are Archives? Cultural and Theoretical Perspectives: A Reader, Ashgate Dearstyne, Bruce W., The Archival Enterprise: Modern Archival Principles, Practices, and Management Techniques. Chicago-London: American Library Association, Dearstyne, Bruce W. (editor), Leading and Managing Archives and Records Programs, Strategies for success, Neal-Schuman Publishers, Duranti, Luciana, Reliability and Authenticity: The Concepts and their Implications, Archivaria 39 (Spring 1995), pp Eastwood, Terry, «Reflections on the Development of Archives in Canada and Ausralia», στο Papers and Proceedings of the 7th Biennial Conference of the Australian Society of Archivists Inc. Hobart, Ellis, Judith. (επιμ.), Keeping Archives. Sydney: Australian Society of Archivists, Flieder, Francoise et Duchein, Michel, Livres et documents d archives: sauvegarde et conservation. Unesco, Forde, H., Preservation and conservation of documents; problems and solutions, Janus, 3 (1997) Gracy, David, Archives and Manuscripts: Arrangement and Description. Chicago: Society of American Archivists, Greenfield, Jane, The care of fine books, NLB, New York, Ham, Gerald, Archival Choices: Managing the Historical Record in an Age of Abundance, American Archivist 47 (Winter 1984), pp Ham, Gerald, Selecting and Appraising Archives and Manuscripts, SAA, Chicago Healy, Susan, The classification of modern government records in England and Australia, Journal of the Society of Archivists, 11/1 & 2, January and April 1990, σ

159 Hendricks, Klaus, The Preservation and Restoration of Photographic Materials in Archives and Libraries: A RAMP Study with Guidelines, UNESCO, Paris, Hensen, Steven, Archives Personal Papers and Manuscripts: A Cataloguing Manual for Archival Repositories, Historical Societies and Manuscript Libraries. 2η έκδ., Chicago: Society of American Archivists, Hensen, Steven, Revisiting Mary Jane, or, Dear Cat: Being Archival in the 21st century, American Archivist 65 (No. 2, 2002): International Council on Archives. Ad Hoc Commission on Descriptive Standards. ISAD (G.): Genaral International Standard for Archival Description (Final ICA approved version). Adopted by the Ad Hoc Commission on Descriptive Standards (Stockholm, Sweden, January 1993). Ottawa, Jenkinson, Hilary, A Manual of Archive Administration. 2η έκδ. London: Percy Lund, Humphries & Co., London Knell, S. (edit.), Care of collections, Leicester Readers in Museum Studies, Routledge, Kurtz, Michael, Managing Archival and Manuscript Repositories Chicago: Society of American Archivists, MacDonald, (ed.), digital heritage: applying digital imaging to cultural heritage. Oxford, Maher, William, Management of College and University Archives. Metuchen: The Society of American Archivists and Scarecrow Press, Maygene, Daniels & Walch, Timothy, eds., A Modern Archives Reader: Basic Readings on Archival Theory and Practice. (Washinghton, D. C.: National Archives and Records Service, 1984). Nesmith, Tom, Seeing Archives: Postmodernism and the Changing Intellectual Place of Archives, American Archivist 65 (Spring/Summer 2002), pp O Toole, James, The Symbolic Significance of Archives, American Archivist 56 (Spring 1993), pp O Toole, James, On the Idea of Uniqueness, American Archivist 57 (Fall 1994), pp

160 O Toole, James & Cox, Richard, Understanding Archives and Manuscripts, (Chicago: Society of American Archivists, 2006). Pearce-Moses, Richard, A Glossary of Archival Terminology, Archival Fundamentals Series II, Chicago Pederson, Ann (επιμ.), Keeping Archives, Australian Society of Archivists, Sydney Posner, Ernst, Archives in the Ancient World, Society of American Archivists (SAA), Archival Classic Series, Chicago 2003, p.305. Potts, David, College Archives as Windows on American Society. American Archivist 40 (1977): 43-49; reprinted in College and University Archives:Selected Readings. Chicago: Society of American Archivists, 1979, Prom, Christopher & Swain, Ellen, College and University Archives: readings in theory and practice. Chicago: Society of American Archivists, Samuels, Helen, Who Controls the Past American Archivist 49 (Spring 1986), pp Schellenberg, Theodore R., Modern Archives: Principles and Techniques. Chicago: University of Chicago Press, Schellenberg, Theodore R., Archival Principles of Arrangement. American Archivist, τ. 24, αρ.1 (Ιανουάριος 1961), σ Schellenberg, Theodore R., The management of archives. New York - London: Columbia University Press, Skemer, Don, and Williams, Geoffrey, Managing the Records of Higher Education: The State of Records Management in American Colleges and Universities. American Archivist 53 (1990): Yeo, Geoffrey, Concepts of Record (1): Evidence, Information, Persistent Representations. American Archivist 70 (Fall-Winter 2007). 152

161 Χρήσιμες Διευθύνσεις Γενικά Αρχεία του Κράτους - κεντρική σελίδα / κεντρική υπηρεσία: Ο δικτυακός τόπος των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Παρέχει τη δυνατότητα για ιστορική έρευνα, πολιτιστική δράση, διοικητική πληροφόρηση και εξυπηρέτηση του πολίτη. Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών: istorikoarxeio@archive.uoa.gr Αρχειακή Μέριμνα Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο: Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη: Αρχειακές Συλλογές Γενναδείου Βιβλιοθήκης: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας: Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία: Διακήρυξη αρχών για την πρόσβαση στα αρχεία της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας: http: // Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών: Η.Π.Α., National Archives and Record Administration: Society of American Archivists (SAA): Μεγάλη Βρεταννία, Public Record Office: Society of Archivists (UK): National Archives of Canada: National Archives of Australia: Australian Society of Archivists: 153

162 A Glossary of Archival and Records Terminology: UNESCO Records and Archives Management Program: International Council on Archives (I.C.A.): Archives and Museum Informatics: archimuse.com/ Το ηλεκτρονικό site του περιοδικού το οποίο απευθύνεται σε όσους εμπλέκονται στην διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και εργάζονται σε μουσεία, αρχεία ή βιβλιοθήκες. Conservation on Line (CoOL) - Stanford University: Αποτελεί μια εξαιρετική και επιστημονικά αξιόπιστη πύλη (portal) με διασυνδέσεις (links) προς δικτυακούς τόπους σχετικούς με θέματα συντήρησης και διατήρησης χαρτιού, βιβλίων και αρχείων. Yπάρχουν σχετικές δημοσιεύσεις της ECPA (European Commission on Preservation and Access) ελεύθερες και downloading: Μετα-βιβλιοθήκες αρχείων: Κατανοώντας τη διαχείριση γνώσης δια της ανίχνευσης της λανθάνουσας γνώσης. Διαθέσιμο από: Conferences.ionio.gr/palc2004/pdfs/Kourtoumi-Corfu-paper.pdf Πρόσβαση 15 Δεκεμβρίου General International Standard for Archival Description ISAD (G): Introduction to Archival Arrangement and Description: Access to Cultural Heritage (Getty Information Institute): Συνολική παρουσίαση των κανόνων ταξινόμησης και περιγραφής των αρχείων με ταυτόχρονη παράθεση βιβλιογραφίας και παραπομπές σε πηγές διαδικτύου. Για τα πανεπιστημιακά αρχεία: ction_of_intangible_cultural_heritage Πρόσβαση 28 Ιανουαρίου

163 About the Internet Archive: About Repositories holding rare books, manuscripts, archives and special collections: About the Internet Archive: About Repositories holding rare books, manuscripts, archives and special collections: Help Develop Culture Grid Application Profile - An Archive in the Palm of Your Hand: Πρόσβαση 28 Ιανουαρίου The Online Magazine of the Dominican University - A Peek Inside the University Archives: Λαλαγιάννη Βασιλική, Με δώδεκα γρόσια. Το Βήμα, Διαθέσιμο από: Πρόσβαση 4 Νοεμβρίου ΚΑΛΛΙΘΕΑ: Από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) μέχρι τον Πόλεμο. Διαθέσιμο από: Πρόσβαση 15 Σεπτεμβρίου Η πρόσβαση στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Ψήφισμα του Συμβουλίου και των υπουργών πολιτισμού στα πλαίσια του Συμβουλίου της 14ης Νοεμβρίου 1991 για διακανονισμούς όσον αφορά τα αρχεία: 155

164

165 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 157

166

167 Δελτίο καταγραφής 159