Ρητορικά Κείμενα, Β Λυκείου, θεωρητική κατεφθυνςη

Transcript

1 Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 1

2 Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 2

3 η ρητορική στην Αρχαία Ελλάδα 1. Ποια εῇναι η διαφορά μεταξύ φυσικής ευγλωττῇας και συστηματικής ρητορικής; 2. Σε ποια γεωγραφική περιοχή, κάτω από ποιες κοινωνικᾷς συνθήκες και με ποια μορφή αναπτύχθηκε αρχικά η συστηματική ρητορεῇα; 3. Ποιοι θεωρούνται οι πρώτοι διδάσκαλοι της ρητορικής τᾷχνης και σε τι συνῇσταται η προσφορά τους; 4. Να συνδᾷσετε κάθε όνομα της στήλης Α με το στοιχεῇο που του αντιστοιχεῇ στη στήλη Β. Η στήλη Β περιᾷχει πληροφορῇες από την Εισαγωγή του σχολικού βιβλῇου. A B διδάσκαλος συστηματικής ρητορικής ποιητής ποιητής, νομοθέτης διδάσκαλος συστηματικής ρητορικής ιστορικός πολιτικός, φυσικός ρήτωρ στρατηγός, φυσικός ρήτωρ ποιητής, φυσικός ρήτωρ Σόλων Πῇνδαρος Όμηρος Ηρόδοτος Θεμιστοκλής Περικλής Κόραξ Τ(ε)ισῇας 5. Να συνδᾷσετε τις εκφράσεις της στήλης Α με τις συμπληρωματικᾷς τους της στήλης Β, ώστε να ολοκληρωθεῇ το νόημά τους: A B η φυσική ικανότητα στον λόγο βοήθησε τους πολῇτες να ασκήσουν την ικανότητά τους στο λόγο Στους ήρωες του Ομήρου δεν γνωρῇζει φυσικᾷς Η «ισηγορῇα» διακρῇσεις Η συστηματική ρητορική ᾷχει κανόνες η ευγλωττῇα περιγράφεται ως θεϊκό χάρισμα 6. Αθήνα, σε αντῇθεση με τη Σπάρτη και άλλες πόλεις, αποτελεῇ το κᾷντρο της συστηματικής ρητορικής κατά τους 5ο και 4ο αιώνες π.χ. Γιατῇ, κατά τη γνώμη σας, συμβαῇνει αυτό; 7. Ο Γοργῇας ο Λεοντῇνος υποστήριξε ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια και ηθική και ο Πρωταγόρας ότι για κάθε ζήτημα υπάρχουν δύο απόψεις (5ος - 4ος αι. π.χ.). Σήμερα, στο τᾷλος του 20ού αι. χρησιμοποιούμε τις εκφράσεις: «Όλα τα ζητήματα δεν εῇναι άσπρομαύρο» και «Το νόμισμα ᾷχει δύο όψεις». Πόσο συγγενεῇς εννοιολογικά φαῇνονται οι θᾷσεις αυτᾷς, παρά το ότι ανήκουν σε διαφορετικᾷς εποχᾷς και γιατῇ, κατά τη γνώμη σας, τις αποδᾷχθηκε η κοινωνῇα; Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 3

4 8. Η διαφωνῇα Πλάτωνα και σοφιστών και η απόρριψη των θᾷσεων των τελευταῇων από τον Πλάτωνα οδηγεῇ και στην απόρριψη των ρητοροδιδασκάλων της Αθήνας. Ποιο κοινωνικό κλῇμα μπορεῇτε να περιγράψετε προσπαθώντας να φανταστεῇτε εκεῇνη την ιδεολογική διαμάχη; 9. Ποια θᾷση υιοθετεῇ ο Ισοκράτης απᾷναντι στη διαφωνῇα φιλοσοφῇας και ῥητορικς που αποκτά και κοινωνικᾷς συνᾷπειες; 10. Ποια εῇναι η ᾷννοια της φιλοσοφῇας κατά τον Ισοκράτη; 11. Να συμπληρώσετε τα κενά επιλᾷγοντας από τις λᾷξεις που βρῇσκονται σε παρᾷνθεση εκεῇνη που ταιριάζει για κάθε περῇπτωση: α. Ο... στο ᾷργο του Ῥητορική Τέχνη υποστηρῇζει ότι ο Πρωταγόρας λόγω επαγγᾷλματος υποσχόταν ότι μπορεῇ να καταστήσει πειστικό ᾷνα α- σθενᾷς επιχεῇρημα7. Έτσι ᾷκρινε και... (αποδοκῇμαζε / επιδοκῇμαζε) τους σοφιστᾷς. β. Ο Γοργῇας ο Λεοντῇνος επηρᾷασε την εξᾷλιξη της ρητορικής τᾷχνης στην Αθήνα. Επεσήμανε τη σημασῇα που ᾷχει για την (εγκυρότητα / γνησιότητα / πειστικότητα) του λόγου... (ο «καιρός» / η εκπαῇδευση / η ηθική διαπαιδαγώγηση των πολιτών). γ. Η ρητορική κατά τον... (Ισοκράτη / Πλάτωνα / Πρωταγόρα) ᾷ- χει στόχο να... (διδάξει / πεῇσει / αποτρᾷψει) και να... (ανακαλύψει / προβάλει / παρουσιάσει) τα «εὴκότα», δηλ. τα... (αληθή / συμφᾷροντα / αληθοφανή). Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 4

5 Ο βίος του Λυσία Εισαγωγή στο «ὑπέρ Μαντιθέου» 1. Πόσο επηρᾷασε τη ζωή και το ᾷργο του Λυσῇα το ταξῇδι του στην Κάτω Ιταλῇα; 2. Πόσο επηρᾷασε το καθεστώς των Τριάκοντα τη ζωή του Λυσῇα; 3. Ποιοι λόγοι οδήγησαν το Λυσῇα στο επάγγελμα του λογογράφου; 4. Με ποια εῇδη ρητορικού λόγου ασχολήθηκε ο Λυσῇας; 5. Μπορεῇ το ᾷργο του Λυσῇα να θεωρηθεῇ αξιόπιστη ιστορική πηγή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. 6. Για ποιες περιόδους της αθηναϊκής ιστορῇας αντλούμε πληροφορῇες από το ᾷργο του Λυσῇα; 7. Ποια χαρακτηριστικά προσδιορῇζουν την τεχνική αρτιότητα των λόγων του Λυσῇα; 8. Ποιες εῇναι οι αρετᾷς του λόγου του Λυσῇα και ποια χαρακτηρῇζει ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς «εὐπρεπεστάτην ἀρετήν»; 9. Ποιο ήταν το περιεχόμενο της «δοκιμασῇας» και ποιος ο στόχος της; 10. Γιατῇ κατηγορεῇται ο Μαντῇθεος; 11. Με ποιο τρόπο ο Μαντῇθεος προσπαθεῇ να πεῇσει το δικαστήριο και να αποκρούσει την κατηγορῇα που του αποδῇδουν; 12. Ποια εικόνα παρουσιάζει στο δικαστήριο ο Μαντῇθεος και με ποιο θᾷμα ασχολεῇται περισσότερο; 13. Με ποια στοιχεῇα του λόγου μπορούμε να καθορῇσουμε το χρόνο απαγγελῇας του; Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 5

6 Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 6

7 μετάφραση [1] Εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τς κατηγορίας ἡγοῦμαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβλημένοις τούτους εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν Προοίμιον ( 1 3): Ο Μαντίθεος ελπίζει σε έγκριση της εκλογής του Κύριοι βουλευτές, αν δε γνώριζα καλά ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι' αυτή την κατηγορία. Γιατί νομίζω ότι, για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα, αυτοί είναι αίτιοι πολύ μεγάλων αγαθών, που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστναι. [2] ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐμαυτ πιστεύω, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενος, ἐπειδὰν ἐμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτ καὶ πολὺ βελτίω με εἰς Γιατί, εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε έχω την ελπίδα, και αν κάποιος τυχαίνει να συμπεριφέρεται άσχημα και εχθρικά σε μένα, όταν με α- κούσει να μιλάω για όσα έχω κάνει, ότι θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρήσει πολύ καλύτερο στο μέλλον. τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι. [3] ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐκ ἵππευον οὔτ ἐπεδήμουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ μετέσχον τς τότε πολιτείας. Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, να μην ωφεληθώ σε τίποτα περισσότερο, αν σας αποδείξω μόνο αυτό, ότι δηλαδή διάκειμαι ευνοϊκά προς το τωρινό (δημοκρατικό) πολίτευμα και ότι έχω αναγκαστεί να συμμετέχω στους ίδιους κινδύνους με σας. Αν, όμως, φαίνομαι να έχω ζήσει και σχετικά με τα υπόλοιπα με μέτρο και πολύ διαφορετικά από τη φήμη (που επικρατεί) και αντίθετα από τις διαδόσεις των αντιπάλων (μου), σας παρακαλώ εμένα να εγκρίνετε για βουλευτή, ενώ αυτούς να τους θεωρείτε ότι είναι φαύλοι. Αρχικά, λοιπόν, θα αποδείξω ότι δεν ανήκα στην τάξη των ιππέων ούτε ζούσα στην πατρίδα κατά την περίοδο των τριάντα τυράννων ούτε συμμετείχα ενεργά στο πολίτευμα (που ίσχυε) τότε. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 7

8 ερμηνευτικά σχόλια Το προοῇμιο κατᾷχει κεντρική θᾷση σε ᾷνα λόγο. Σε αυτό ο ρήτορας εκθᾷτει εν συντομῇα την κεντρική του θᾷση, την αθωότητά του. Έτσι κι εδώ βλᾷπουμε να δῇνεται ᾷμφαση ιδιαῇτερα σε αυτήν και από κατηγορῇα για συνᾷργεια στην τυραννῇα του Τριάκοντα, να μετατρᾷπεται σε δοκιμασῇα. Η ῇδια η δοκιμασῇα αποτελεῇ μῇα αθηναϊκή καινοτομῇα. Δε δῇνεται απλά το δικαῇωμα στο κάθε ᾷναν να ανᾷλθει σε αξιώματα (διά κλήρωσης ή εκλογής) ανεξάρτητα από την καταγωγή του, αλλά και να δοκιμαστεῇ για τις ικανότητᾷς του και να εκτεθεῇ ξανά στο δμο. Αξῇζει δε να προσᾷξουμε πώς στηρῇζεται το προοῇμιο στους υποθετικούς λόγους με φανερᾷς άλλοτε κι άλλοτε με κρυφᾷς αποδόσεις (βλ. παρακάτω στα γλωσσικά και συντακτικά σχόλια). πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τς κατηγορίας: αποτελεῇ πρωτοτυπῇα η ευγνωμοσύνη αυτή στους κατηγόρους. Με τον τρόπο αυτό ο λογογράφος επιδιώκει από τις πρώτες κιόλας λᾷξεις της δημηγορῇας να κερδῇσει ευνοϊκά το ακροατήριό του. Την ῇδια στιγμή εκφράζει και τη βεβαιότητά του για την πρόθεση της κατηγορῇας μειώνοντας ηθικά και συναισθηματικά στο κοινό τους κατηγόρους του («ήθος του α- ντιπάλου»). Βασική αρχή της ρητορικής εῇναι η προσπάθεια να κερδῇσει κάποιος συναισθηματικά το ακροατήριό του προκειμᾷνου να το πεῇσει. Και ο Λυσῇας γνωρῇζει πολύ καλά την τᾷχνη. ἡγοῦμαι γὰρ τῶν αὐτοῖς βεβιωμένων καταστναι: επεξηγεῇ την αμᾷσως προηγούμενη άποψή του. Οι κατήγοροῇ του όχι μόνο άδικα τον σᾷρνουν σε δῇκη, αλλά και του δῇνουν τη μοναδική ευκαιρῇα να εκθᾷσει τη ζωή του δημόσια και να αποδεῇξει την αθωότητά του. ἀναγκάζωσιν: και μόνο η επιλογή της λᾷξης τονῇζει την αδικῇα που δᾷχεται από τους κατηγόρους του. σφόδρα Άμαυτῷ πιστεύω: Δεῇχνει μῇα υπερβολική αυτοπεποῇθηση που συνάδει όμως με την προηγούμενη άποψή του, Εῇναι βᾷβαιος για την αθωότητά του («ήθος του λέγοντος»). Έτσι, όμως προκαλεῇ το ενδιαφᾷρον των βουλευτών. Προετοιμάζει δε το κοινό για τη μεταστροφή της όποιας γνώμης σχηματῇστηκε μᾷχρι τώρα. γλωσσικά & συντακτικά σχόλια βουλομένοις: κατηγορηματική μετοχή από το γνωστικό ρήμα συνῄδη. τούτους: υποκεῇμενο απαρεμφάτου εἶναι: ειδικό απαρᾷμφατο αντικεῇμενο στο ἡγοῦμαι αἰτίους: κατηγορούμενο στο τούτους από το συνδετικό (απρφ) εἶναι ἀγαθῶν: γενική αντικειμενική από το αὴτῇους εἰ μὴ συνῄδη ἂν χάριν εἶχον: εκφράζει το αντῇθετο του πραγματικού (εῇ +οριστική ιστορικού χρόνου δυνητική οριστική) Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 8

9 εἴ τις τυγχάνει Άλπίζω μεταμελήσειν: εκφράζει το πραγματικό (εῇ +οριστική κάθε ᾷγκλιση) Άπειδὰν Άμοῦ λέγοντος ἀκούσῃ μεταμελήσειν: (εξαρτημᾷνος κρυφός υποθετικός λόγος), εκφράζει το προσδοκώμενο (ἐάν +υποτακτική μᾷλλοντας) Άὰν τοῦτο Άπιδείξω ἀξιῶ μηδέν πλέον εἶναι: εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και μᾷλλον (ἐάν +υποτακτική ενεστώτας) Άὰν δᾱ φαίνωμαι δέομαι ὑμῶν δοκιμάζειν: εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μᾷλλον (ἐάν +υποτακτική ενεστώτας) χείρους: κατηγορούμενο στο τούτους από το εἶναι. εἶναι: αντικεῇμενο στο ἡγεῖσθαι. μετέχειν: τελικό απρφ, αντικεῇμενο στο ἠνάγκασμαι. τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι: δοτική αντικειμενική στο εὔνους (το καθεστηκόσι εῇναι επιθετική μτχ σε θᾷση επιθετικού προσδιορισμού στο πράγμασι). βεβιωκὼς: κατηγορηματική μετοχή από το φαῇνωμαι. ἡγεῖσθαι δοκιμάζειν: τελικά απρφ αντικεῇμενο στο δέομαι (ετεροπροσωπῇα, υποκεῇμενο το ὑμᾶς). λέγοντος: κατηγορηματική μτχ από το ἀκούσῃ. μεταμελήσειν ἡγήσεσθαι: απρφ σε θᾷση ρημάτων στη συμπερασματική πρόταση (ὥστε ) ασκήσεις 1. διάκειμαι: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση διά με τις προθᾷσεις: κατά, ἐπῇ, παρά, ἐν, ἀπό, ὑπό και να σχηματῇσετε στη νᾷα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, όπου θα φαῇνεται η σημασῇα τους. 2. ἡγοῦμαι: Να προσδιορῇσετε τις δύο σημασῇες του ρήματος. 3. Να γράψετε στη νᾷα ελληνική πᾷντε ουσιαστικά ή επῇθετα με β συνθετικό το ρ. πράττω και παραγωγικᾷς καταλήξεις -ος, -ῇα, -τος, -η και να δηλώσετε τη σημασῇα τους. 4. βούλομαι, βουλεύομαι: Να γράψετε τη σημασῇα των ρημάτων. 5. Να γράψετε στην αρχαῇα ελληνική από ᾷνα συνώνυμο για τις παρακάτω λᾷξεις: πράττω, βιόω-ῶ, φαῇνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι. 6. σφόδρα, διακεῇμενος, πεπραγμένα: Να χρησιμοποιήσετε τις λᾷξεις αυτᾷς σε ισάριθμες προτάσεις στη νᾷα ελληνική, ώστε να φαῇνεται η σημασῇα τους. 7. εὔνους < εὖ + νοῦς < εὔνοια: Να γράψετε στη νᾷα ελληνική πᾷντε λᾷξεις αλλάζοντας το α συνθετικό. 8. φέρω: Να γράψετε στα νᾷα ελληνικά τρῇα παράγωγα ή σύνθετα από κάθε θᾷμα του ρήματος: θ. φερ- / φορ- / ενεκ- / και ᾷνα σύνθετο από το θ. φωρ-. 9. Να γράψετε τη σημασῇα των ρημάτων πιστεύω, πιστεύομαι και της περῇφρασης πιστεύω ἐμαυτ. 10. Να συνδᾷσετε κάθε λᾷξη της στήλης Α με τις παράγωγες ή ομόρριζᾷς της στη στήλη Β, γράφοντας πριν από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 9

10 βιόω-ῶ ἔχω ποιῶ λᾷγω φαῇνομαι πράττω Α Β ρήση ποῇηση φάσμα βιώσιμος πράγμα ευεξῇα πράκτωρ ρήμα βῇωμα φανός ᾷξις αβῇωτος σχεδόν ποῇημα λᾷσχη βιώνω άπραγος Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 10

11 μετάφραση [4] Ἡμς γὰρ ὁ πατὴρ πρὸ τς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορς ὡς Σάτυρον τὸν ἐν τ Πόντῳ διαιτησομένους ἐξέπεμψε, καὶ οὔτε τῶν τειχῶν καθαιρουμένων <ἐπεδημοῦμεν> οὔτε μεθισταμένης τς πολιτείας, ἀλλ ἤλθομεν πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλς εἰς τὸν Πειραι κατελθεῖν πρότερον Διήγησις ἀπόδειξις ( 4 8): αναίρεση της κατηγορίας Ο πατέρας, δηλαδή, πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο, μας έστειλε στο Σάτυρο, που ήταν βασιλιάς του Πόντου, για να ζήσουμε (εκεί) με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε (εδώ) στην πατρίδα, όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα, αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα, προτού όσοι βρίσκονταν στη Φυλή να επανέλθουν από την εξορία στον Πειραιά. πένθ ἡμέραις. [5] καίτοι οὔτε ἡμς εἰκὸς ἦν εἰς τοιοῦτον καιρὸν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων, οὔτ ἐκεῖνοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι μεταδιδόναι τς πολιτείας, ἀλλὰ μλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δμον. Και, πράγματι, ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους, επειδή είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή, ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ' εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ' αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα, αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία. [6] ἔπειτα δὲ ἐκ μὲν τοῦ σανιδίου τοὺς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν. ἐν τούτῳ γὰρ πολλοὶ μὲν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δὲ τῶν ἀποδημούντων ἐγγεγραμμένοι εἰσίν. ἐκεῖνος δ ἐστὶν ἔλεγχος μέγιστος ἐπειδὴ γὰρ κατήλθετε, ἐψηφίσασθε τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας, ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ αὐτῶν. Και έπειτα, βέβαια, είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των ιππέων από την (ξύλινη) πινακίδα. Γιατί, σ' αυτήν (την πινακίδα) δεν είναι γραμμένοι βέβαια πολλοί απ' αυτούς που παραδέχονται ότι ήταν ιππείς ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα. Αλλά εκείνος (ο κατάλογος της πινακίδας) είναι πολύ μεγάλη απόδειξη. Όταν, δηλαδή, ξαναγυρίσατε στην πατρίδα, αποφασίσατε με ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω το επίδομα απ' αυτούς. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 11

12 [7] ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν οὔτ ἀπενεχθέντα ὑπὸ τῶν φυλάρχων οὔτε παραδοθέντα τοῖς συνδίκοις οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. καίτοι πσι ῥᾴδιον τοῦτο γνῶναι, ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις, εἰ μὴ ἀποδείξειαν τοὺς ἔχοντας τὰς καταστάσεις, αὐτοῖς ζημιοῦσθαι. ὥστε πολὺ ἂν δικαιότερον ἐκείνοις τοῖς γράμμασιν ἢ τούτοις πιστεύοιτε ἐκ μὲν γὰρ τούτων ῥᾴδιον ἦν ἐξαλειφθναι τ βουλομένῳ, ἐν ἐκείνοις δὲ τοὺς ἱππεύσαντας ἀναγκαῖον ἦν ὑπὸ τῶν φυλάρχων ἀπενεχθναι. Κανείς, λοιπόν, δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι επέστρεψα τη χρηματική προκαταβολή. Και όμως είναι εύκολο σ' όλους να καταλάβουν αυτό, ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να τιμωρούνται οι ίδιοι, αν δεν αποκάλυπταν αυτούς που είχαν λάβει τη χρηματική προκαταβολή. Επομένως, θα μπορούσατε να πιστεύετε σ' εκείνους τους καταλόγους (των φυλάρχων) πολύ πιο δίκαια παρά σ' αυτές (τις ξύλινες πινακίδες). Γιατί, απ' αυτές (τις ξύλινες πινακίδες) ήταν εύκολο, σ' όποιον ήθελε, να σβηστεί το όνομά του ενώ σ' εκείνους (στους καταλόγους των φυλάρχων) ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υ- πηρέτησαν ως ιππείς. [8] ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦν ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς, ἀλλ ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς ὑπ ἐμοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε, δοκιμάζεσθαι. ὁρῶ δὲ καὶ ὑμς ταύτῃ τῆ γνώμῃ χρωμένους, καὶ πολλοὺς μὲν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλοὺς δ αὐτῶν στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους. ὥστε μηδὲν δι ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν μου καταψεύσασθαι. ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον. Και ακόμη, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα ως ιππέας, δε θα το αρνιόμουν με επιμονή σα να είχα κάνει κάτι φοβερό αλλά θα είχα την αξίωση να εγκριθώ ως βουλευτής ύστερα από δοκιμασία, αν θα αποδείκνυα ότι κανένας από τους συμπολίτες μου δεν έχει κακοποιηθεί από μένα. Και βλέπω ότι και εσείς έχετε αυτή τη γνώμη και ότι πολλοί, βέβαια, από εκείνους που τότε υπηρέτησαν ως ιππείς είναι (τώρα) βουλευτές και ότι πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί (τώρα) στρατηγοί και ίππαρχοι. Επομένως, να θεωρείτε ότι δεν κάνω αυτή την απολογία για τίποτε άλλο παρά γιατί τόλμησαν (οι κατήγοροι) να πουν ψεύδη εναντίον μου ολοφάνερα. (Εμπρός), λοιπόν, ανέβα (στο βήμα) και κατάθεσε τη μαρτυρία σου για μένα. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 12

13 ερμηνευτικά σχόλια Βασικό στοιχεῇο της υπερασπιστικής γραμμής του Μαντῇθεου εῇναι ότι απουσῇαζε από την Αθήνα κατά την τυραννῇδα των Τριάκοντα. Έλειπε από την πόλη και γύρισε σχεδόν ταυτόχρονα με το Θρασύβουλο και τους δημοκρατικούς. Έτσι, σημειώνει ότι δεν ήταν λογικό να εμπλακεῇ με ᾷνα καθεστώς που όδευε προς το τᾷλος του και του οποῇου οι ηγᾷτες όχι μόνο δεν ᾷψαχναν νᾷα «στελᾷχη» ανάμεσα σε ξᾷνους αλλά δῇωκαν ακόμη και τους «δικούς» τους. Παράλληλα, αποδεικνύει πως το σανῇδιον εῇναι αναξιόπιστο τεκμήριο σε σχᾷση με τους καταλόγους των φυλάρχων, διότι το πρώτο ήταν εκτεθειμᾷνο, ενώ οι δεύτεροι ᾷπρεπε να εῇναι ακριβεῇς, μια και, αν εκεῇνοι απᾷκρυπταν ᾷναν ιππᾷα, θα ᾷπρεπε οι ῇδιοι να καταβάλουν το επῇδομα. Τρῇτο επιχεῇρημά του εῇναι πως δεν κρῇνεται κακό κανεῇς να υπηρετεῇ στρατιωτικά, ακόμα και σε ᾷνα τυραννικό καθεστώς. Η υπηρεσῇα κατά τη διάρκεια ενός ολιγαρχικού καθεστώτος δεν καθιστά τον στρατιώτη φαύλο. Εξάλλου, πολλοῇ που υπηρᾷτησαν ως ιππεῇς επῇ των Τριάκοντα ᾷχουν γῇνει βουλευτᾷς, στρατηγοῇ, ῇππαρχοι. πρὸ τς Άν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς: αναφᾷρεται στην τελική ήττα στους Αιγός ποταμούς από το σπαρτιατικό στόλο που διηύθυνε ο Λύσανδρος. Εκεῇ οι Αθηναῇοι ουσιαστικά εῇχαν πάθει συμφορά. τῶν τειχῶν καθαιρουμένων: η καθαῇρεση των τειχών εῇχε γῇνει ως όρος της ειρήνης με τη Σπάρτη. Οι συμμετᾷχοντες στην καθαῇρεση δεν ήταν βᾷβαια όλοι τους ολιγαρχικοῇ, αλλά δηλώνει μῇα χρονική στιγμή στα γεγονότα μετά το πᾷρας του Πελοποννησιακού Πολᾷμου. πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν: πρόκειται για τους δημοκρατικούς υπό τον Θρασύβουλο που κατήλθαν στον Πειραιά και ανᾷτρεψαν την τυραννῇδα. Η άφιξή του πᾷντε μᾷρες πριν τη σύγκρουση των δημοκρατικών με τους Τριάκοντα, ουσιαστικά δεν του επᾷτρεπε να εμπλακεῇ με καμῇα παράταξη. Άπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων: σε τᾷτοιες αμφῇβολες καταστάσεις (με ᾷνα ισχυρό δημοκρατικό κῇνημα να αντικρούει και να απειλεῇ το καθεστώς των Τριάκοντα), εῇναι λογικό να μην ήθελε να εμπλακεῇ στα πολιτικά δρώμενα, ειδικά αφού μόλις επᾷστρεψαν από τον Πόντο. Πρόκειται για ᾷνα λογικό επιχεῇρημα, ικανό να πεῇσει το ακροατήριο. μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δμον: όχι μόνο δεν ήθελε ο Μαντῇθεος να εμπλακεῇ με τους Τριάκοντα, αλλά ακόμα κι εκεῇνοι εῇχαν εσωτερικᾷς συγκρούσεις. Ο Κριτῇας εῇχε οδηγήσει στο θάνατο τον άλλοτε φῇλο του, μετριοπαθή ολιγαρχικό Θηραμᾷνη, επειδή διαφωνούσε με την τρομοκρατική πρακτική του Κριτῇα. σανιδίου: πινακῇδα όπου αναγράφονταν όλα τα ονόματα όσων υπηρετούσαν στο ιππικό. Η αναγραφή του ονόματος του Μαντῇθεου στο σανῇδιον αποτελούσε και τη μόνη απόδειξη κατά το κατηγορητήριο. Έτσι, εῇναι λογικό, στην υπερασπιστική του γραμμή ο Μαντῇθεος να προσπαθήσει να ακυρώσει αυτή την απόδειξη ή τη σημασῇα της. Ουσιαστικά, ο ομιλητής δεν προσπαθεῇ να αποδεῇξει πως ήταν εγγεγραμμᾷνος, αλλά να ακυρώσει την ουσῇα του επιχειρήματος-απόδειξης. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 13

14 Άν τούτῳ πολλοὶ μᾱν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δᾱ τῶν ἀποδημούντων Άγγεγραμμένοι εἰσίν: βασικό στοιχεῇο της υπερασπιστικής του γραμμής εῇναι πως στο σανῇδιον δεν εῇναι γραμμᾷνοι πολλοῇ που μόνοι τους ομολόγησαν ότι συμμετεῇχαν, ενώ αντῇθετα άλλοι που δεν υπηρᾷτησαν στο ιππικό εῇναι γραμμᾷνοι. Έτσι, θᾷτει σε αμφισβήτηση και ακυρώνει τη σπουδαιότητα της απόδειξης. Αυτή, ε- ξάλλου, ήταν και η μοναδική απόδειξη των κατηγόρων του. ἔλεγχος μέγιστος: προϊδεάζει για το ακολουθούμενο επιχεῇρημα. Έτσι, προκαταλαμβάνει το κοινό του και προσελκύει την προσοχή του. ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητε: μετά την αλλαγή του καθεστώτος, οι φύλαρχοι εῇχαν αναλάβει να πάρουν πῇσω από όσους εῇχαν υπηρετήσει ως ιππεῇς το επῇδομα που τους παρᾷχονταν (και που ᾷπρεπε βάσει νόμου να επιστρᾷφεται με το πᾷρας της θητεῇας τους, αλλά επῇ τυραννῇδας δεν εῇχαν επιστραφεῇ). αὐτοῖς ζημιοῦσθαι: άλλο ᾷνα ισχυρό επιχεῇρημα, που συμπληρώνεται παρακάτω (ὥστε πολὺ ἂν δικαιότερον Άκείνοις τοῖς γράμμασιν ἢ τούτοις πιστεύοιτε). Μεγαλύτερη σημασῇα δεν ᾷχει το σανῇδιον, αλλά οι καταστάσεις των φυλάρχων, καθώς εκεῇνοι ήταν υποχρεωμᾷνοι να δώσουν το αντῇστοιχο ποσό αν κάποιος αποδεικνύονταν ότι εῇχε υπηρετήσει ως Έππεύς, αλλά δεν επᾷστρεφε το επῇδομα. οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν: η βεβαιότητά του, ότι κανεῇς δεν μπορεῇ να αποδεῇξει ότι αναφᾷρθηκε ή κατηγορήθηκε ή επᾷτρεψε το πρόστιμο, σῇγουρα επηρεάζει συναισθηματικά τους βουλευτᾷς. Αυτή η βεβαιότητα εῇναι η μεγαλύτερη απόδειξη της α- θωότητάς του. οὑδείς οὔτε οὔτε οὔτε:η επανάληψη δῇνει ᾷμφαση στην αδυναμῇα να του προσαφθούν κατηγορῇες. Ουσιαστικά με την άρνηση ακυρώνει όλο το κατηγορητήριο. ῥᾴδιον τοῦτο γνῶναι: με τη φράση αυτή σημειώνει το αυτονόητο που όλοι γνώριζαν. Ωστόσο, το συμπληρώνει αμᾷσως μετά. ῥᾴδιον ἦν Άξαλειφθναι τῶν φυλάρχων ἀπενεχθναι: μεγαλύτερη αξῇα εῇχαν οι καταστάσεις των φυλάρχων, παρά το σανῇδιον. εἴπερ ἵππευσα:πρόκειται για υπόθεση εργασῇας. Εῇναι μῇα υποθετική κατάσταση, προκειμᾷνου να μπει στο πνεύμα του κατηγορητηρῇου και να μπορᾷσει να αντικρούσει την κατηγορῇα. ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς κακῶς πέπονθε: ακόμα κι αν υπηρᾷτησε, δεν μπορεῇ κανεῇς να τον κατηγορήσει ότι αδῇκησε κάποιον. πολλοὺς μᾱν τῶν ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλοὺς δ στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους: σημαντικό επιχεῇρημα προκειμᾷνου να αποδεῇξει πως η θητεῇα στο ιππικό κατά την τυραννῇδα των Τριάκοντα, δεν αποτελεῇ πολιτικό ᾷ- γκλημα, αφού και πολλοῇ από τους παρόντες εῇχαν υπηρετήσει. Πρόκειται για ψυχολογικό επιχεῇρημα, σχεδόν απειλητικό για τα μᾷλη του ακροατηρῇου. Έτσι, επιδιώκει τη συμπάθειά τους και μια ευνοϊκή μεταχεῇριση. Εξάλλου, δεν ᾷβλαψε κανᾷναν, όπως κι οι βουλευτᾷς κι οι στρατηγοῇ. ὥστε μηδᾱν δι ἄλλο με ἡγεῖσθε ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς Άτόλμησάν μου καταψεύσασθαι: η δημηγορῇα του δε γῇνεται για να απολογηθεῇ, αλλά για να ελᾷγχει τα ψᾷματα των κατηγόρων του. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 14

15 γλωσσικά & συντακτικά σχόλια διαιτησομένους: τελική συνημμᾷνη στο αντικεῇμενο του ἐξέπεμψε μετοχή. καθαιρουμένων μεθισταμένης: γενικᾷς απόλυτες χρονικᾷς μετοχᾷς. κατελθεῖν: απρφ. Σε θᾷση ρήματος στη χρονική πρόταση (πρῇν ἡμέραις). Η δευτερεύουσα ᾷχει απρφ επειδή εῇναι καταφατική. ἀφιγμένους: αιτιολογική συνημμᾷνη στο υποκεῇμενο του εὴκός ἦν, το ἠμᾶς. Άπιθυμεῖν: τελικό απρφ υποκεῇμενο στο εὴκός ἦν. μετέχειν: τελικό απρφ αντικεῇμενο στο ἐπιθυμεῖν (ταυτοπροσωπῇα με υποκεῇμενο το ἠμᾶς). κινδύνων: αντικεῇμενο στο μετέχειν. ἔχοντες: κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα φαῇνονται. ἀπενεχθέντα παραδοθέντα καταβαλόντα: κατηγορηματικᾷς μετοχᾷς από το ρήμα ἄν ἀποδεῇξειεν. εἰ μὴ ἀποδείξειαν τοὺς ἔχοντας τὰς καταστάσεις ζημιοῦσθαι: υποθετικός λόγος που εκφράζει το πραγματικό. ἀπενεχθναι: υποκεῇμενο στο απρόσωπο ῥάδιον ἦν. ασκήσεις 1. Να εντοπῇσετε στο κεῇμενο τα σημεῇα που ο Μαντῇθεος αμφισβητεῇ την αξιοπιστῇα του σανιδῇου. 2. Με ποιο επιχεῇρημά του ο Μαντῇθεος προσπαθεῇ ᾷμμεσα να αποσπάσει τη θετική ψήφο των βουλευτών; 3. εἴπερ Ήππευσα: Με ποια προϋπόθεση θα μπορούσε να αποτελεῇ εμπόδιο για την εκλογή του. 4. φύλαρχοι, στρατηγοὲ, κατάστασις: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαῇα Αθήνα; 5. Με ποιο τρόπο ο Μαντῇθεος αμβλύνει την κατηγορῇα του ιππᾷα; 6. Να ενώσετε τους αριθμούς της στήλης Α με τα γράμματα της στήλης Β. Δύο στοιχεῇα της στήλης Β περισσεύουν πρὸ τς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς 2. εὔηθές ἐστιν. ἔλεγχος μέγιστος 3. οὔτε... οὔτε... οὔτε 4. φαῇνονται ἔχοντες τοιαύτην γνώμην 5. πολλοὺς δ. αὐτῶν στρατηγοὺς 6. ὡς πεποιηκὼς δεινόν τι Α Β α) περῇφραση β) υπερβατό γ) μετωνυμῇα δ) βραχυλογῇα ε) αντῇθεση στ) ᾷμφαση ζ) υπερβολή η) απροσδόκητο 1 1αγ, 2ε, 3στ, 4α, 5β, 6δ. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 15

16 7. Να συνθᾷσετε το ρήμα ἔχω ή ἔχομαι: α) με τις προθᾷσεις: ἐν, ἀνά, κατά, παρά, ἀντῇ, ἀπό, ὑπό, ὑπέρ, ἐκ, σύν, πρός, μετά, ἐπῇ, περῇ. 8. Να γράψετε προτάσεις στα νᾷα ελληνικά με τις λᾷξεις ή παράγωγά τους: ἐκπέμπω, ἀποδημῶ, καταβάλλω, ἀξιῶ, δοκιμάζομαι, διαιτῶμαι, πάσχω. 9. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα ουσιαστικά από τα ρήματα: α) πέμπω: β) δῇδωμι: γ) πάσχω: δ) ἔχω: Να συμπληρώσετε τις προτάσεις με παράγωγα των ρημάτων που δῇδονται: καθαιρέω-ῶ: Η... του στρατηγού ἐξαιρέω-ῶ: Έχει... ήθος, γι. αυτό αποτελεῇ... στη διαφθορά που επικρατεῇ. δῇδωμι (δω/δο-): Πληρώνω τις... Το βιβλῇο εῇναι ᾷνα καλό... Εῇναι...του ναού Όποιος προσφᾷρει δώρα λᾷγεται... γιγνώσκω: Η... εῇναι δύναμη Έχει πλήρη... του γεγονότος Εῇναι επιστήμων... κύρους. 10. Ποια εῇναι η διαφορά στην αρχαιοελληνική σημασῇα των λᾷξεων: α) αέρῶ - καθαιρῶ - καθαῇρω β) φέρω - ἀποφέρω γ) ἀποδημῶ - ἐνδημῶ 11. Ποια εῇναι η σημασῇα των ρημάτων πυνθάνομαι, μανθάνω και ἐπῇσταμαι; Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 16

17 μετάφραση [9] Περὶ μὲν τοίνυν αὐτς τς αἰτίας οὐκ οἶδ ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν δοκεῖ δέ μοι, ὦ βουλή, ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἀγῶσι περὶ αὐτῶν μόνων τῶν κατηγορημένων προσήκειν ἀπολογεῖσθαι, ἐν δὲ ταῖς δοκιμασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι. δέομαι οὖν ὑμῶν μετ εὐνοίας ἀκροάσασθαί μου. ποιήσομαι δὲ τὴν ἀπολογίαν ὡς ἂν δύνωμαι διὰ βραχυτάτων. Μαρτυρία ( 9 13): απολογία για την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή του και για τη στρατιωτική του θητεία Γι' αυτή, λοιπόν, την κατηγορία δε γνωρίζω γιατί πρέπει να πω περισσότερα. Μου φαίνεται, όμως, κύριοι βουλευτές, ότι αρμόζει να απολογείται (κάποιος) στους άλλους δικαστικούς αγώνες για αυτές μόνες τις κατηγορίες, στις δοκιμασίες όμως (μου φαίνεται ότι) είναι δίκαιο να λογοδοτεί για όλη του τη ζωή. Σας παρακαλώ, λοιπόν, να με ακούσετε με εύνοια. Και θα απολογηθώ όσο μπορώ πιο σύντομα. [10] Ἐγὼ γὰρ πρῶτον μέν, οὐσίας μοι οὐ πολλς καταλειφθείσης διὰ τὰς συμφορὰς καὶ τὰς τοῦ πατρὸς καὶ τὰς τς πόλεως, δύο μὲν ἀδελφὰς ἐξέδωκα ἐπιδοὺς τριάκοντα μνς ἑκατέρᾳ, πρὸς τὸν ἀδελφὸν δ οὕτως ἐνειμάμην ὥστ ἐκεῖνον πλέον ὁμολογεῖν ἔχειν ἐμοῦ τῶν πατρῴων, καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους ἅπαντας οὕτως βεβίωκα ὥστε μηδεπώποτέ μοι μηδὲ πρὸς ἕνα μηδὲν ἔγκλημα γενέσθαι. Εγώ δηλαδή κατ' αρχάς, αν και δε μου α- πέμεινε μεγάλη περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης, πάντρεψα δύο αδελφές, δίνοντας στην καθεμιά ως προίκα τριάντα μνες, και μοιράστηκα (την πατρική περιουσία) με τον αδελφό μου, έτσι ώστε να παραδέχεται ε- κείνος ότι έχει περισσότερα από μένα από την πατρική περιουσία, και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι, ώστε να μη δώσω καμιά αφορμή για παράπονο ποτέ μέχρι τώρα ούτε σε έναν (από τους συμπολίτες μου). [11] καὶ τὰ μὲν ἴδια οὕτως διῴκηκα περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον ἡγοῦμαι τεκμήριον εἶναι τς ἐμς ἐπιεικείας, ὅτι τῶν νεωτέρων ὅσοι περὶ κύβους ἢ πότους ἢ [περὶ] τὰς τοιαύτας ἀκολασίας τυγχάνουσι τὰς διατριβὰς ποιούμενοι, πάντας αὐτοὺς ὄψεσθέ μοι διαφόρους ὄντας, καὶ πλεῖστα τούτους περὶ ἐμοῦ λογοποιοῦντας καὶ ψευδομένους. καίτοι δλον ὅτι, εἰ τῶν αὐτῶν ἐπεθυμοῦμεν, οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ ἐμοῦ. Και τις ιδιωτικές μου, λοιπόν, υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει. Σχετικά, όμως, με το δημόσιο βίο νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας ότι, όσοι από τους νεότερους τυχαίνει να χάνουν τον καιρό τους στα ζάρια ή στα ποτά ή σε τέτοιες ακολασίες, θα δείτε όλους αυτούς να είναι αντίπαλοί μου και να διαδίδουν πάρα πολλές ψευδείς φήμες για μένα και να λένε (πάρα πολλά) ψέματα. Και όμως είναι φανερό ότι, αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα), δε θα είχαν για μένα τέτοια γνώμη. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 17

18 [12] ἔτι δ, ὦ βουλή, οὐδεὶς ἂν ἀποδεῖξαι περὶ ἐμοῦ δύναιτο οὔτε δίκην αἰσχρὰν οὔτε γραφὴν οὔτε εἰσαγγελίαν γεγενημένην καίτοι ἑτέρους ὁρτε πολλάκις εἰς τοιούτους ἀγῶνας καθεστηκότας. πρὸς τοίνυν τὰς στρατείας καὶ τοὺς κινδύνους τοὺς πρὸς τοὺς πολεμίους σκέψασθε οἷον ἐμαυτὸν παρέχω τῆ πόλει. Και ακόμα, κύριοι βουλευτές, κανείς δε θα μπορούσε να αποδείξει ότι έχει γίνει σε βάρος μου ούτε αισχρή ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία για δημόσιο αδίκημα ούτε μήνυση για δημόσιο αδίκημα. Και ό- μως, βλέπετε ότι άλλοι έχουν μπλεχτεί πολλές φορές σε τέτοιους δικαστικούς α- γώνες. Σχετικά, λοιπόν, με τις εκστρατείες και τους κινδύνους απέναντι στους ε- χθρούς εξετάστε πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη. [13] πρῶτον μὲν γάρ, ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς [τοὺς] Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἁλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ὑπὸ Ὀρθοβούλου κατειλεγμένος ἱππεύειν, ἐπειδὴ πάντας ἑώρων τοῖς μὲν ἱππεύουσιν ἀσφάλειαν εἶναι δεῖν νομίζοντας, τοῖς δ ὁπλίταις κίνδυνον ἡγουμένους, ἑτέρων ἀναβάντων ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον ἐγὼ προσελθὼν ἔφην τ Ὀρθοβούλῳ ἐξαλεῖψαί με ἐκ τοῦ καταλόγου, ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν ἐμαυτ παρασκευάσαντα στρατεύεσθαι. καί μοι ἀνάβηθι, Ὀρθόβουλε. Περὶ τς αἰτίας οὐκ οἶδ ὅ τι δεῖ πλείω λέγειν μόνων τῶν κατηγορημένων ἀπολογεῖσθαι Άν δᾱ ταῖς δοκιμασίαις παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι: αφού κατᾷρριψε τις εναντῇον κατηγορῇες, ο λογογράφος αρπάζει την ευκαιρῇα να αλλάξει το κατηγορητήριο σε δοκιμασῇα. Ενώ σε μῇα δημόσια κατηγορῇα αναφᾷρεται μόνο στα κατηγορημένα, στη δοκιμασῇα αναφᾷρεται/απολογεῇται για τη ζωή του. Έτσι, κλεῇνει τον 1ο άξονα του λόγου (την αναῇρεση συγκεκριμᾷνα του κατηγορητηρῇου) και ανοῇγει το 2ο (την αναφορά στη ζωή και το ήθος του ευρύτερα). Ο 2ος άξονας χωρῇζεται σε τρῇα μᾷρη: α) τη στάση του απᾷναντι στην οικογᾷνειά του, β) το γεγονός ότι δεν ᾷχει διωχθεῇ δικαστικά ούτε για ιδιωτική ούτε για δημόσια υπόερμηνευτικά σχόλια Πρώτα δηλαδή, όταν συνάψατε συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να τους βοηθήσετε στην Αλίαρτο, αν και είχα γραφτεί στον κατάλογο από τον Ορθόβουλο να υ- πηρετήσω στους ιππείς, επειδή έβλεπα ότι για τους ιππείς όλοι νόμιζαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια, ενώ (αντίθετα) για τους οπλίτες (επειδή έβλεπα ότι) θεωρούσαν (ότι θα μπορούσε να υπάρξει) κίνδυνος, μολονότι άλλοι κατατάχθηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία κατά παράβαση του νόμου, εγώ, αφού παρουσιάστηκα στον Ορθόβουλο, του είπα να με διαγράψει από τον κατάλογο (των ιππέων), επειδή νόμιζα ότι είναι αισχρό να εκστρατεύω, αφού προετοιμάσω για τον εαυτό μου ασφάλεια, ενώ ο λαός επρόκειτο να διατρέχει κινδύνους. (Σε παρακαλώ, λοιπόν,) για μένα ανέβα στο βήμα, Ορθόβουλε. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 18

19 θεση και γ) τη συνᾷπεια στις στρατιωτικᾷς του υποχρεώσεις όπου μάλιστα προτῇμησε να κινδυνεύσει μαζῇ με τον απλό λαό στο πεζικό, παρά να εῇναι στο ιππικό με τους αριστοκράτες που πολεμούν εκ του ασφαλούς. Έτσι, αναδεικνύεται ᾷνας δημοκράτης που νοιάζεται και αγωνιά για το λαό, κάτι που τελικά αντικρούει την κατηγορῇα ότι ήταν στην ουσῇα αριστοκρατικός και φιλικά διακεῇμενος προς το ολιγαρχικό καθεστώς των Τριάκοντα. διὰ τὰς συμφορὰς: ο Μαντῇθεος θᾷλει να αναδεῇξει ότι εῇναι ᾷνας αυτοδημιούργητος νᾷος ο οποῇος ᾷχασε την πατρική του περιουσῇα στον πόλεμο και ξαναδημιούργησε περιουσῇα μόνος. Η αντῇληψη του αυτοδημιούργητου νᾷου, του εργατικού α- κόμα και σήμερα προσελκύει το λαό, όχι μόνο στην πολιτική, αλλά και στην κοινωνική ζωή. Προφανώς όπως πολλοῇ ευκατάστατοι με τον πόλεμο και την ανατροπή του καθεστώτος και ακόμα και την πολύμηνη πολιορκῇα της Αθήνας, λογικό ήταν να εῇχαν σοβαρᾷς απώλειες στις περιουσῇες τους. Η δε σύνδεση αυτή της προσωπικής του συμφοράς με την τύχη της πόλης στόχο ᾷχει και να επηρεάσει συναισθηματικά το κοινό. Οι συμφορᾷς δεν εῇχαν ακόμα λησμονηθεῇ και κυρῇως εῇχαν ταλαιπωρηθεῇ δημοκρατικοῇ πολῇτες. Η παρουσῇαση της συνετής ιδιωτικής ζωής και της εκτᾷλεσης των υποχρεώσεων κάποιου πάντα επηρεάζει συναισθηματικά το ακροατήριο. Το γεγονός ότι πάντρεψε με προῇκα 30 μνῶν τις αδελφᾷς του (με δεδομᾷνη τη μικρή περιουσῇα που κληρονόμησε), σῇγουρα αποτελεῇ ᾷνα στοιχεῇο προκειμᾷνου να τον εκτιμήσουν οι βουλευτᾷς. Αναδεικνύει το νᾷο άνθρωπο που ικανοποιεῇ όλες του τις κοινωνικᾷς υποχρεώσεις χωρῇς φειδώ. Εξάλλου, προετοιμάζει ᾷτσι το ᾷδαφος για να κάνει την αντῇθεση τους συνομηλῇκους του που νοιάζονταν μόνο για τη διασκᾷδαση. Η συνηθισμᾷνη προῇκα ήταν μνες, όχι σπάνια όμως υπερᾷβαινε το ποσό αυτό. Οι πλούσιοι ᾷδιδαν συνήθως προῇκα 1 τάλαντο. ὅσοι περὶ κύβους ἢ πότους ἢ [περὶ] τὰς τοιαύτας ἀκολασίας τυγχάνουσι τὰς διατριβὰς ποιούμενοι: πολλοῇ νεαροῇ συνήθιζαν να περνούν το χρόνο τους διασκεδάζοντας ᾷκλυτα. Αντῇ να συχνάζουν σε γυμναστήρια (=παλαῇστρες), σύχναζαν σε καπηλειά, που ήταν τόποι διαφθοράς. Εῇναι μῇα πάγια αντῇληψη για τον τρόπο που διασκεδάζει η νεολαῇα και ᾷνα αιώνιο κατηγορητήριο, θα λᾷγαμε, με αναφορά ακόμα και στο σήμερα. ὄψεσθέ μοι διαφόρους ὄντας: τονῇζει τη διαφορά με τη στάση των άλλων νᾷων. Αυτός ενδιαφᾷρονταν για την οικογᾷνειά του και τα κοινά. όχι για τη διασκᾷδαση. περὶ Άμοῦ λογοποιοῦντας καὶ ψευδομένους: ᾷνα ψυχολογικό επιχεῇρημα-επῇθεση κατά των κατηγόρων του. Ουσιαστικά τους ταυτῇζει με τους διεφθαρμᾷνους νᾷους της εποχής και τους κατηγορεῇ για συκοφαντῇα. Μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του στα μάτια των βουλευτών (συνηθισμᾷνη δικαστική τακτική μᾷχρι σήμερα). Έτσι σκιαγραφεῇ και το ήθος των αντιπάλων του. εἰ τῶν αὐτῶν Άπεθυμοῦμεν, οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον περὶ Άμοῦ: ᾷνα λογικό επιχεῇρημα που όμως δε στηρῇζεται σε κάποιο τεκμήριο, αλλά στην ψυχολογῇα και το συναῇσθημα του ακροατηρῇου. Το γεγονός ότι δεν εῇναι όμοιοι δε σημαῇνει ότι θα τον κατηγορούσαν ή ότι σε κάθε άλλη περῇπτωση θα σιωπούσαν. Ωστόσο, το επιχεῇρημα εῇναι τόσο εύστοχο, ώστε μάλλον πετυχαῇνει το σκοπό του, καθώς ᾷμμεσα σκιαγραφεῇ το ήθος των αντιπάλων του. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 19

20 οὐδεὶς ἂν ἀποδεῖξαι: το απόλυτο οὑδεῇς επισφραγῇζει την άμεμπτη ιδιωτική και δημόσια ζωή του. Βᾷβαια, το γεγονός ότι δεν ενεπλάκη σε δικαστικούς αγώνες στο παρελθόν, δεν αποδεικνύει μόνο του την αθωότητά του στη συγκεκριμᾷνη περῇπτωση. Πρόκειται όμως για μῇα απόδειξη του πρότερου ᾷντιμου βῇου του («αέ πράξεις ἐκ τοῦ βῇου»), ᾷνα επιχεῇρημα που ακόμα και σήμερα ᾷχει βαρύνουσα σημασῇα στο δικαστήριο και μετριάζει ενδεχόμενη ποινή. Άπειδὴ πάντας Ὰώρων κίνδυνον ἡγουμένους: ακόμα και σήμερα υπάρχει η πεποῇθηση ότι το πεζικό κινδυνεύει περισσότερο από κάθε άλλη στρατιωτική μονάδα. Λογικό ήταν όποιοι εῇχαν τη δυνατότητα να αλλάξουν τομᾷα και από το πεζικό να πάνε στο ιππικό, ειδικά όταν πρόκειται για πόλεμο. Το πολεμικό ᾷργο του ιππικού (σήμερα τεθωρακισμᾷνα) ήταν σαφώς ευκολότερο, ειδικά αν σκεφτούμε ότι το ιππικό των αντῇπαλων Λακεδαιμονῇων δεν ήταν αξιόμαχο. Άπὶ τοὺς ἵππους ἀδοκιμάστων παρὰ τὸν νόμον: εῇναι μῇα μαρτυρῇα η οποῇα αναδεικνύει ᾷνα πρόβλημα που σήμερα θα ονομάζαμε διαφθορά. Οι νᾷοι που θα υπηρετούσαν στο ιππικό ᾷπρεπε κάθε χρόνο να δοκιμάζονται μαζῇ με τα άλογα. Οι αδοκῇμαστοι δεν υπηρετούσαν στο ιππικό, αλλά στο πεζικό. Με τη μαρτυρῇα τούτη ουσιαστικά αναδεικνύει τον εαυτό του και μειώνει γενικώς κι αορῇστως τους άλλους δειλούς νᾷους. Άξαλεῖψαί με Άκ τοῦ καταλόγου, ἡγούμενος αἰσχρὸν εἶναι τοῦ πλήθους μέλλοντος κινδυνεύειν ἄδειαν Άμαυτῷ: ήταν τόσο συνεπής, ώστε προτῇμησε να κινδυνεύει με το λαό στο πεζικό παρά να μεῇνει στην ασφάλεια του ιππικού μαζῇ με άλλους αριστοκράτες. Έτσι, εμφανῇζει τον εαυτό του ως ᾷνα δημοκράτη που νοιάζεται και αγωνιά για τον απλό λαό, που συμπάσχει και κινδυνεύει μαζῇ του. Και ᾷνας αριστοκράτης που διαφωνεῇ ᾷτσι με τους άλλους αριστοκράτες δε θα μπορούσε να ᾷχει συνεργαστεῇ με τους Τριάκοντα. γλωσσικά & συντακτικά σχόλια διδόναι: υποκεῇμενο στην απρόσωπη ᾷκφραση δῇκαιον εἶναι. προσήκει δίκαιον εἶναι: τελικό απρφ, υποκεῇμενα στο δοκεῖ μοὲ. καταλειφθείσης: εναντιωματική απόλυτη μετοχή. Άπιδοὺς: τροπική συνημμᾷνη μετοχή. ὁμολογεῖν: τελικό απρφ σε θᾷση ρήματος στη συμπερασματική πρόταση ὥστε πατρῴων. ἔχειν: τελικό απρφ αντικεῇμενο στο ὁμολογεῖν. Άμοῦ: γενική συγκριτική ως β όρος σύγκρισης από το πλέον. ὥστε γενέσθαι: συμπερασματική απαρεμφατική πρόταση. καθεστηκότας: κατηγορηματική μετοχή από το ὁρᾶτε. νομίζοντας ἀναβάντων ἡγουμένους ἡγούμενος: κατηγορηματικᾷς μετοχᾷς από το ρήμα ἑώρων. προσελθὼν: συνημμᾷνη στο υποκεῇμενο του ρήματος χρονική μετοχή Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 20

21 ασκήσεις 1. Ποια ήταν η αξῇα των ελληνικών νομισμάτων 2 ; 2. Να ενώσετε τους αριθμούς της στήλης Α με τα γράμματα της στήλης Β (δύο στοιχεῇα της στήλης Β περισσεύουν). Α Β 1. τυγχάνουσι τὰς διατριβὰς ποιούμενοι 2. δύο ἀδελφὰς ἐξέδωκα 3. μηδὲ... μηδὲν 4. ἑτέρων - ἁπάντων - ἀναβάντων 5. οὐκ ἂν τοιαύτην γνώμην εἶχον 6. μηδὲ πρὸς ἕνα 7. οὐ πολλς α) σχήμα λιτότητας β) υπερβολή γ) μεταφορά δ) περῇφραση ε) σχήμα υπερβατό στ) ομοιοτᾷλευτο ζ) συνωνυμῇα η) ᾷμφαση θ) επανάληψη 3. Να γράψετε στην αρχαῇα ελληνική από ᾷνα αντῇθετο για τις παρακάτω λᾷξεις: βιόω-ῶ, φημῇ, αὴσχρός, νεώτερος, ὁμολογῶ διατριβή: Ποια εῇναι η σημασῇα της λᾷξης στην αρχαῇα και στη νᾷα ελληνική; Να γράψετε μια πρόταση. 5. Να συνδᾷσετε κάθε λᾷξη της στήλης Α με τις λᾷξεις της στήλης Β, με τις οποῇες ᾷχει κοινό θᾷμα (σε σύνθεση ή μη), γράφοντας μπροστά από κάθε αριθμό της στήλης Α το ή τα γράμματα από τη στήλη Β28. A B 1. φημὲ 2. ἡγοῦμαι 3. ὁρῶ 4. γῇγνομαι 5. οἶδα α) εισηγητής β) αυτόπτης γ) γενεά δ) προφήτης ε) προγενᾷστερος στ) κατάφαση ζ) όραση η) όραμα θ) ηγούμενος ι) ιστορῇα ια) ηγεμόνας ιβ) κάτοπτρο ιγ) εῇδηση 6. Να σχηματῇσετε στη νᾷα ελληνική προτάσεις με τις λᾷξεις: δοκιμασῇα, ακρόαση, τεκμήριο, πολέμιος, καθεστώς. 7. Να συνθᾷσετε το ρήμα ἔχω με πᾷντε προθᾷσεις. 2 1 τάλαντον = 60 µνᾶς, 1 µνᾶ= 100 δραχµαί, 1 δραχµή = 6 οβολοί ή 12 ὁµιωβόλια. 3 ἀποθνῄσκω, σιωπῶ, ὁ ἀγαθὸς, ὁ πρεσβύτερος, κρύπτω. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 21

22 8. Να εντοπῇσετε τις λᾷξεις του κειμᾷνου που εῇναι ομόρριζες με τις παρακάτω: δόγμα, όψη, γηγενής, ευεξῇα, άβατος, δέηση, τύχη. 9. Να σχηματῇσετε σύνθετες λᾷξεις ακολουθώντας το παράδειγμα: κατά + φημῇ = κατάφαση, καταφατικός πρό + φημῇ =... α (στερ.) + φημῇ =... ἀπό + φημῇ =... ἀντῇ + φημῇ =... ἀνά + λαμβάνω =... πρό + λαμβάνω =... πρό + κατά + λαμβάνω =... Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 22

23 μετάφραση *14+ Συλλεγέντων τοίνυν τῶν δημοτῶν πρὸ τς ἐξόδου, εἰδὼς αὐτῶν ἐνίους πολίτας μὲν χρηστοὺς ὄντας καὶ προθύμους, ἐφοδίων δὲ ἀποροῦντας, εἶπον ὅτι χρὴ τοὺς ἔχοντας παρέχειν τὰ ἐπιτήδεια τοῖς ἀπόρως διακειμένοις. καὶ οὐ μόνον τοῦτο συνεβούλευον τοῖς ἄλλοις, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἔδωκα δυοῖν ἀνδροῖν τριάκοντα δραχμὰς ἑκατέρῳ, οὐχ ὡς πολλὰ κεκτημένος, ἀλλ ἵνα παράδειγμα τοῦτο τοῖς ἄλλοις γένηται. καί μοι ἀνάβητε. [15] Μετὰ ταῦτα τοίνυν, ὦ βουλή, εἰς Κόρινθον ἐξόδου γενομένης καὶ πάντων προειδότων ὅτι δεήσει κινδυνεύειν, ἑτέρων ἀναδυομένων ἐγὼ διεπραξάμην ὥστε τς πρώτης τεταγμένος μάχεσθαι τοῖς πολεμίοις καὶ μάλιστα τς ἡμετέρας φυλς δυστυχησάσης, καὶ πλείστων ἐναποθανόντων ὕστερος ἀνεχώρησα τοῦ σεμνοῦ Στειριῶς τοῦ πσιν ἀνθρώποις δειλίαν ὠνειδικότος. [16] καὶ οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον μετὰ ταῦτα ἐν Κορίνθῳ χωρίων ἰσχυρῶν κατειλημμένων, ὥστε τοὺς πολεμίους μὴ δύνασθαι παριέναι, Ἀγησιλάου δ εἰς τὴν Βοιωτίαν ἐμβαλόντος ψηφισαμένων τῶν ἀρχόντων ἀποχωρίσαι τάξεις αἵτινες βοηθήσουσι, φοβουμένων ἁπάντων (εἰκότως, ὦ βουλή δεινὸν γὰρ ἦν ἀγαπητῶς ὀλίγῳ πρότερον σεσωσμένους ἐφ ἕτερον κίνδυνον ἰέναι) προσελθὼν ἐγὼ τὸν ταξίαρχον ἐκέλευον ἀκληρωτὶ τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν. [17] ὥστ εἴ τινες ὑμῶν ὀργίζονται τοῖς τὰ μὲν τς πόλεως ἀξιοῦσι πράττειν, ἐκ δὲ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν, Μαρτυρία ( 14 17): πρόταση για οικονομική ενίσχυση συνδημοτών και ο ηρωισμός του Όταν, λοιπόν, συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες (μου) πριν από την εκστρατεία, επειδή γνώριζα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια τίμιοι πολίτες και πρόθυμοι αλλά ότι είχαν έλλειψη από προμήθειες, είπα ότι πρέπει οι πλούσιοι να χορηγούν τα απαραίτητα στους φτωχούς. Και δε συμβούλευσα στους άλλους μόνο αυτό αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές σε καθέναν από δύο άντρες, όχι επειδή είχα πολλά (χρήματα) αλλά για να αποτελέσει αυτό παράδειγμα στους άλλους. Ανεβείτε για χάρη μου στο βήμα (να το επιβεβαιώσετε). Μετά από όλα αυτά λοιπόν, κύριοι βουλευτές, όταν έγινε η εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι γνώριζαν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουν, ενώ κάποιοι απέφευγαν τη μάχη, εγώ τόλμησα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή και μάλιστα, παρόλο που η δική μας φυλή νικήθηκε και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί, αποχώρησα από τη μάχη μετά τον αλαζόνα Στειριέα, ο οποίος έχει κατηγορήσει όλους τους ανθρώπους για δειλία. Λίγες μέρες μετά από αυτά, ενώ είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην Κόρινθο, με αποτέλεσμα οι εχθροί να μη μπορούν να περάσουν, κι ενώ ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία κι ενώ οι άρχοντες αποφάσισαν να αποσπάσουν παρατάξεις (στρατού) για να τους βοηθήσουν, αν και όλοι γενικά φοβούνταν (εύλογα, κύριοι βουλευτές γιατί ήταν φοβερό να βαδίζουμε για νέο κίνδυνο, ενώ λίγο πρωτύτερα είχαμε σωθεί μόλις και μετά βίας), εγώ, αφού παρουσιάστηκα, πρότρεπα τον ταξίαρχο να αποστείλει το δικό μου τάγμα χωρίς κλήρωση. Επομένως, αν κάποιοι από σας οργίζονται εναντίον εκείνων που έχουν την αξίωση να ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα αλλά δραπετεύουν από τη μάχη, Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 23

24 οὐκ ἂν δικαίως περὶ ἐμοῦ τὴν γνώμην ταύτην ἔχοιεν οὐ γὰρ μόνον τὰ προσταττόμενα ἐποίουν προθύμως, ἀλλὰ καὶ κινδυνεύειν ἐτόλμων. καὶ ταῦτ ἐποίουν οὐχ ὡς οὐ δεινὸν ἡγούμενος εἶναι Λακεδαιμονίοις μάχεσθαι, ἀλλ ἵνα, εἴ ποτε ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίμην, διὰ ταῦτα βελτίων ὑφ ὑμῶν νομιζόμενος ἁπάντων τῶν δικαίων τυγχάνοιμι. καί μοι ἀνάβητε τούτων μάρτυρες. ερμηνευτικά σχόλια δε θα είχαν δίκαια για μένα αυτή τη γνώμη. Γιατί, δεν εκτελούσα πρόθυμα μόνο τις διαταγές (των αρχόντων), αλλά τολμούσα και να διακινδυνεύω τη ζωή μου. Και αυτά τα έκανα, όχι διότι πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμά κανείς με τους Λακεδαιμονίους αλλά για να κερδίζω όλα τα δίκαιά μου, αφού εσείς εξαιτίας αυτών θα με θεωρούσατε καλύτερο, αν κάποτε ε- μπλεκόμουν άδικα σε δικαστικό αγώνα. Και, παρακαλώ, ανεβείτε για χάρη μου ως μάρτυρες (στο βήμα) γι' αυτά. Άφοδίων ἀποροῦντας: οι Αθηναῇοι φρόντιζαν οι ῇδιοι για τα εφόδιά τους. Το σχετικό επῇδομα ήταν όμως πολύ μικρό κι ᾷτσι οι ευπορότεροι συχνά με ᾷμμεση ᾷκτακτη φορολόγηση κάλυπταν αυτᾷς τις ανάγκες. οὐ μόνον τοῦτο συνεβούλευον, ἀλλὰ αὐτὸς ἔδωκα τριάκοντα δραχμὰς: με τη διήγηση αυτή ο Μαντῇθεος θᾷλει να τονῇσει ότι αντιλαμβάνεται τα προβλήματα των συνδημοτών του και πως συμπάσχει κι εκεῇνος παρά την οικονομική του αδυναμῇα («οὐχ ὡς πολλὰ κεκτημένος»). Έτσι, αναδεικνύει ξανά το φιλολαϊκό του πρόσωπο. Βᾷβαια, τᾷτοιες πράξεις ήταν συνηθισμᾷνες στους ευπορότερους, αλλά αυτό το αποσιωπά στη διήγηση. Αποδεικνύει ακόμα και τον πατριωτισμό του ᾷναντι του προσωπικού ο- φᾷλους. Το ῇδιο ᾷπραξε κατά τον ῇδιο όταν ζήτησε να πάει σε επικῇνδυνες αποστολᾷς χωρῇς κλήρωση («Άκέλευον ἀκληρωτὶ τὴν ἡμετέραν τάξιν πέμπειν»). καὶ πλείστων Άναποθανόντων ὕστερος ἀνεχώρησα: το επιχεῇρημα αυτό συμπληρώνει τα προηγούμενα για την ανδρεῇα του. δυστυχησάσης: η μετοχή σαφώς και δε δηλώνει απλά την ήττα. Ορθό θα ήταν το ἡττημένης. Θᾷλει να μετριάσει την κακή ανάμνηση και να μην εγεῇρει κακᾷς ενθυμήσεις στο ακροατήριό του. Η Ἀκαμαντῇς φυλή στην οποῇα ανήκε ο Μαντῇθεος, αλλά και οι υπόλοιπες φυλᾷς των Αθηναῇων ηττήθηκαν κατά κράτος. Ο ρήτορας χρησιμοποιεῇ τη μετοχή δυστυχησάσης στην προσπάθειά του να παρουσιάσει την ήττα αυτή ἐπὲ τὸ ἠπιώτερον. Ο Δημοσθᾷνης για τα γεγονότα που σχετῇζονται με την εκστρατεῇα και την ᾷκβασή της αναφᾷρει: ὅθ ἡ μεγάλη μάχη πρὸς Λακεδαιμονῇους ἐγένεθ. ἡ ἐν Κορῇνθῳ, τῶν ἐν τῆ πόλει βουλευσαμένων μετὰ τὴν μάχην μὴ δέχεσθαι τ τεῇχει τοὺς στρατιώτας, ἀλλὰ πρὸς Λακεδαιμονῇους ἐπικηρυκεύεσθαι, ὁρῶντες ἠτυχηκυῖαν τὴν πόλιν καὲ τς παρόδου κρατοῦντας Λακεδαιμονῇους, οὐχὲ προὔδωκαν οὐδ. ἐβουλεύσαντ. Ὴδῇᾳ περὲ τς αὑτῶν σωτηρῇας, ἀλλὰ πλησῇον ὄντων μεθ. ὅπλων ἁπάντων Πελοποννησῇων ἀνέῳξαν τὰς πύλας ὑμῖν βῇᾳ τῶν πολλῶν, καὲ μᾶλλον εήλοντο μεθ. ὑμῶν τῶν τότε Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 24

25 στρατευσαμένων εἴ τι δέοι, πάσχειν ἢ χωρὲς ὑμῶν ἀκινδύνως σεσῶσθαι, καὲ εὴσέφρουν τὸ στράτευμα, καὲ διέσωσαν καὲ ὑμᾶς καὲ τοὺς συμμάχους» 4. εἴ τινες ὑμῶν ὀργίζονται Άκ δᾱ τῶν κινδύνων ἀποδιδράσκουσιν: πρόκειται για μῇα δικαιολογημᾷνη οργή που ισχύει ακόμα και σήμερα. Με την ᾷμμεση καταγγελῇα αυτή ο Μαντῇθεος θᾷλει να αποδεῇξει ότι εκεῇνος που θᾷλει να ασχοληθεῇ με την πολιτική, σε αντῇθεση με άλλους που λιποτακτούσαν, και γενναῇος αποδεῇχτηκε στη μάχη και φιλάνθρωπος και φιλολαϊκός. γλωσσικά & συντακτικά σχόλια συλλεγέντων: γενική απόλυτη χρονική μετοχή (υποκεῇμενο το δημοτῶν) εἰδὼς: αιτιολογική συνημμᾷνη στο υποκεῇμενο του ρήματος μετοχή. ὄντας ἀποροῦντας: κατηγορηματικᾷς μετοχᾷς από το εὴδώς. παρέχειν: υποκεῇμενο στο απρόσωπο χρἡ. κεκτημένος: εναντιωματική συνημμᾷνη στο υποκεῇμενο του ρήματος μετοχή. ἵνα παράδειγμα τοῦτο τοῖς ἄλλοις γένηται: τελική μετοχή που δηλώνει το προσδοκώμενο (εκφᾷρεται με υποτακτική). προειδότων ἀναδυομένων: γενικᾷς απόλυτες χρονικᾷς μετοχᾷς. ὅτι δεήσει κινδυνεύειν:: δευτερεύουσα ειδική πρόταση αντικεῇμενο στο ρήμα προειδότων. ὥστε μάχεσθαι: δευτερεύουσα αποτελεσματική πρόταση που εκφᾷρεται με τελικό απρφ. δυστυχησάσης..άναποθανόντων: εναντιωματικᾷς απόλυτες μετοχᾷς. ὕστερος: επιρρηματικό κατηγορούμενο (δηλώνει τη σειρά) ὥστε μὴ δύνασθαι: αποτελεσματική πρόταση που εκφᾷρεται με τελικό απρφ. εἴ τινες ὀργίζονται οὐκ ἂνᾰχοιεν: υποθετικός λόγος που δηλώνει το πραγματικό (εὴ +οριστική κάθε ᾷγκλιση). εἴ ποτε ἀδίκως εἰς κίνδυνον καθισταίμην τυγχάνοιμι: υποθετικός λόγος που δηλώνει την απλή σκᾷψη του λᾷγοντος (εὴ + ευκτική ευκτική). 4 Δηµοσθένους πρός Λεπτίνην Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 25

26 ασκήσεις 1. Να συνδᾷσετε τα ρήματα της στήλης Α με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β. Α Β πρᾷπει, προσήκει, χρή μάχομαι Έκετεύω, κελεύω ὀνειδῇζω ἐπικουρῶ φοβοῦμαι παρᾷχω, προσφᾷρω νέμω οἷός τ. εὴμῇ + απαρᾷμφατο σκοπῶ ὁδηγῶ / ἄρχω, κρατῶ / δοκῶ, δεῖ κρῇνω δέομαι βουλεύομαι, λογῇζομαι, φρονῶ βοηθῶ διαμερῇζω / βόσκω / ἀπολαύω, δῇδωμι καρποῦμαι δύναμαι δᾷδοικα, ὀκνῶ ἡγοῦμαι ἐπιτιμῶ, ψᾷγω, αὴτιῶμαι ἀγωνῇζομαι, πολεμῶ 2. Να συνδᾷσετε το ρήμα πέμπω με τις προθᾷσεις και μετά να επιλᾷξετε τᾷσσερα από τα σύνθετα ρήματα που σχηματῇσατε και να γράψετε στη νᾷα ελληνική μῇα πρόταση για το καθᾷνα. ἀνά => παρά => ἀπό => πρό => ἐκ => σύν => μετά => σύν + ἐκ => 3. Να αντικατασταθούν εγκλιτικά οι λᾷξεις: ὄντας, γένηται, ἀνάβητε, γενομένης, ἀξιοῦσι, ἔχοιεν. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 26

27 μετάφραση *18+ Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν καὶ φρουρῶν οὐδεμις ἀπελείφθην πώποτε, ἀλλὰ πάντα τὸν χρόνον διατετέλεκα μετὰ τῶν πρώτων μὲν τὰς ἐξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δὲ ἀναχωρῶν. καίτοι χρὴ τοὺς φιλοτίμως καὶ κοσμίως πολιτευομένους ἐκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν, ἀλλ οὐκ εἴ τις κομᾶ, διὰ τοῦτο μισεῖν τὰ μὲν γὰρ τοιαῦτα ἐπιτηδεύματα οὔτε τοὺς ἰδιώτας οὔτε τὸ κοινὸν τς πόλεως βλάπτει, ἐκ δὲ τῶν κινδυνεύειν ἐθελόντων πρὸς τοὺς πολεμίους ἅπαντες ὑμεῖς ὠφελεῖσθε. Μάρτυρες ( 18 19): κριτήρια αξιολόγησης του πολίτη Λοιπόν, ποτέ ως τώρα δεν απουσίασα από καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων αλλά πάντα εκστράτευα με τους πρώτους και αποχωρούσα με τους τελευταίους. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάζετε με τέτοια κριτήρια αυτούς που αναμιγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια και όχι, αν κάποιος είναι μακρυμάλλης, να τον μισείτε γι' αυτό το λόγο. Γιατί, αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης, όμως από εκείνους τους πολίτες, που είναι αποφασισμένοι να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς, όλοι σας γενικά ωφελείστε. [19] ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν πολλοὶ μὲν γὰρ μικρὸν διαλεγόμενοι καὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι μεγάλων κακῶν αἴτιοι γεγόνασιν, ἕτεροι δὲ τῶν τοιούτων ἀμελοῦντες πολλὰ κἀγαθὰ ὑμς εἰσιν εἰργασμένοι. ερμηνευτικά σχόλια Επομένως δεν αξίζει, κύριοι βουλευτές, ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση, αλλά να (τον) κρίνουμε από τις πράξεις (του). Γιατί πολλοί, ενώ μιλούν χαμηλόφωνα και ντύνονται καθωσπρέπει, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων συμφορών ενώ άλλοι, παρόλο που παραμελούν αυτά, έχουν κάνει σε σας πολλά καλά. Ο Μαντῇθεος συνεχῇζει την αναφορά του στις στρατιωτικᾷς του υπηρεσῇες. Αντιδιαστᾷλλει την όλη δημόσια παρουσῇα του (το εἶναι) που την προβάλλει ωφᾷλιμη για την πόλη, με την εμφάνισή του (το φαίνεσθαι, μακριά μαλλιά), που συνδεόταν στην Α- θήνα της εποχής με λακωνῇζοντες αριστοκράτες. Το πρώτο το θᾷτει ως την ουσῇα, που πρᾷπει να επηρεάζει τους βουλευτᾷς, και το δεύτερο ως κάτι ανούσιο, που μόνο εντυπώσεις προκαλεῇ. Αντιθᾷτει μάλιστα ανθρώπους που δεῇχνουν ευπρεπεῇς αλλά κάνουν κακό στην πόλη (ῇσως νύξη για τους κατηγόρους του) με ανθρώπους που δεν εῇναι συμβατικοῇ στην εμφάνιση αλλά την ωφελούν (μάλλον αναφορά στον ῇδιο). μετὰ τῶν πρώτων μᾱν τὰς Άξόδους ποιούμενος, μετὰ τῶν τελευταίων δᾱ ἀναχωρῶν: συνεχῇζει να σημειώνει την ανδρεῇα του. Με τους πρώτους ᾷκανε εφόδους (πολύ επικῇνδυνο) και με τους τελευταῇους υποχωρούσε/επᾷστρεφε στη βάση του. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 27

28 Άκ τῶν τοιούτων σκοπεῖν: αυτά πρᾷπει κατά το ρήτορα να εξετάσουν οι βουλευτᾷς, καθώς η άψογη και γενναῇα στρατιωτική του θητεῇα αποτελούν απόδειξη του τρόπου με τον οποῇο θα χειριστεῇ τα κοινά της πόλης. οὐκ εἴ τις κομᾷ, διὰ τοῦτο μισεῖν: φαῇνεται πως ως νᾷος κι εκεῇνος ᾷτρεφε μεγάλη και φροντισμᾷνη κόμη (συνηθισμᾷνο ειδικά στους γόνους αριστοκρατών). Ωστόσο, αυτή η εικόνα δεν πρᾷπει να οδηγεῇ σε λάθος συμπεράσματα ούτε και στην αντιπάθεια για το άτομο. Η ουσῇα και ανδρεῇα εῇναι που μετρούν κι όχι η εμφάνιση. Οι πράξεις πρᾷπει να ελᾷγχονται σε μῇα δοκιμασῇαν κι όχι η εξωτερική του εμφάνιση. Αναλόγως και ο Πλάτων σημειώνει «οὐχ ὑπερήφανος δοκῶν εἶναι πολῇτης οὐδὲ ὀγκώδης τε καὲ ἐπαχθής, ἀλλὰ κόσμιος καὲ εὐσταλὴς ἀνὴρ». Προφανώς ο Λυσῇας συμπεριᾷλαβε στην επιχειρηματολογῇα του και την εξωτερική εμφάνιση του Μαντιθᾷου επειδή διᾷφερε από νᾷους της εποχής του ή ακόμα και να εῇχαν γῇνει σχετικά σχόλια/κουτσομπολιά. πολλοὶ κοσμίως ἀμπεχόμενοι μεγάλων κακῶν αἴτιοι: η εμφάνιση όχι απλά δεν παῇζει κάποιο ρόλο, αλλά πολλοῇ καλοντυμᾷνοι ευθύνονται για τις μεγαλύτερες συμφορᾷς της πόλης. Τα φαινόμενα συχνά απατούν. Και σήμερα ακόμα πολύ συχνά κρῇνουμε βάσει στερεότυπων απόψεων κάποιον από την εμφάνισή του. Προβάλλει την άποψη ότι πολλοῇ από αυτούς που θεωρούνται σώφρονες και παρουσιάζονται ως ενάρετοι πολῇτες υπήρξαν προδότες της πόλεως. Καταφᾷρνουν όμως με την υποκριτική τους συμπεριφορά να αποκρύπτουν την εσωτερική τους ακοσμῇα με την εξωτερική τους ευκοσμῇα. Λυσίας, «υπέρ Μαντιθέου (ἐν βουλῆ δοκιμαζομένῳ απολιγία) 28