ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Π Ρ Ο Ο Ι Μ Ι Ο παρ. 1-3

Transcript

1 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Π Ρ Ο Ο Ι Μ Ι Ο παρ. 1-3 Απροσδόκητη δήλωση και αιτιολόγηση της Οι ωφέλειες που περιμένει από τη δίκη ο κατηγορούμενος Αξίωση και παράκληση του να εγκρίνουν τη βουλευτική του εκλογή Το κατηγορητήριο Τι πετυχαίνει στο προοίμιο ο Μαντίθεος παρουσιάζει τα κίνητρα των κατηγόρων του (κακία, συκοφαντία) προκαλεί την προσοχή και την εύνοια των δικαστών παρουσιάζει εν συντομία το κατηγορητήριο Αν δεν ήξερα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροι θέλουν με κάθε τρόπο να με βλάψουν, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι αυτή την κατηγορία γιατί νομίζω ότι προσφέρουν πολύ μεγάλα αγαθά σε όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα, αυτοί που τους αναγκάζουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, ακόμα κι αν συμβαίνει να φέρεται σε μένα κάποιος άσχημα ή εχθρικά, όταν με ακούσει να μιλώ για τις πράξεις της ζωής μου, θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρεί πολύ καλύτερο στο εξής. Και έχω την αξίωση κύριοι βουλευτές, αν σας αποδείξω τούτο μόνο, ότι δηλαδή είμαι αφοσιωμένος στο παρόν πολίτευμα κι ότι έχω αισθανθεί την υποχρέωση να μετέχω στους κινδύνους που μετέχετε και εσείς, να μην έχω καμιά ωφέλεια εάν όμως αποδειχτεί ότι και ως προς τα άλλα έχω ζήσει συνετά και πολύ διαφορετικά από ό,τι πιστεύουν και λένε οι εχθροί μου, σας παρακαλώ από τη μια μεριά να επικυρώσετε την εκλογή μου και από την άλλη να θεωρείτε ότι αυτοί είναι κακοί. Και πρώτα πρώτα θα αποδείξω ότι δεν υπηρετούσα στο ιππικό, ούτε βρισκόμουν εδώ την εποχή που κυβερνούσαν οι τριάκοντα ούτε πρόσφερα υπηρεσίες στο τότε καθεστώς. ΣΧΟΛΙΑ βουλή βλ. σελ. 84 σχ. βιβλίου τοις κατηγόροις κάθε Αθηναίος πολίτης μπορούσε να προσφύγει στα δικαστήρια και να κατηγορήσει κάποιον συμπολίτη του ως ανάξιο την ημέρα της δοκιμασίας του τοις αδίκως διαβεβλημένοις η συκοφαντία ήταν πολύ διαδεδομένη στην αρχαία Αθήνα και υπήρχαν άνθρωποι που ζούσαν αποσπώντας χρήματα από συμπολίτες τους απειλώντας τους ότι θα τους καταγγείλουν και θα τους οδηγήσουν σε δικαστικές περιπέτειες.

2 ει τις προς με τυγχάνει αηδώς διακείμενος όπως φαίνεται στη συνέχεια του λόγου ο Μαντίθεος είχε αντιπάθειες στην πόλη γιατί ήταν ολιγαρχικός, είχε μακριά μαλλιά και ντυνόταν με σπαρτιατικό τρόπο των αυτών κινδύνων αναφέρεται στον Κορινθιακό πόλεμο μετρίως βεβιωκώς το ιδανικό του μέτρου χαρακτηρίζει τη σκέψη και τη ζωή των αρχαίων. Απέφευγαν τις ακρότητες στον ιδιωτικό, στο δημόσιο βίο, ακόμα και στην τέχνη. δοκιμάζειν βλ. εισαγωγή. Η δοκιμασία ως θεσμός ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη λειτουργία της δημοκρατίας. Είχε την εξής μορφή 1. ερωτήσεις περί της καταγωγής ώστε να διαπιστωθεί ότι είναι Αθηναίος πολίτης 2. ερωτήσεις που αφορούσαν το σεβασμό προς τους γονείς, την εκπλήρωση των στρατιωτικών υποχρεώσεων, τα θρησκευτικά καθήκοντα και τις φορολογικές υποχρεώσεις 3. δυνατότητα απαγγελίας κάποιας κατηγορίας στον εξεταζόμενο την οποία μπορούσε να αντικρούσει με επιχειρήματα 4. ακολουθούσε απόφαση της Βουλής ουχ ίππευον επι των τριάκοντα ουδέ μετέσχον της τότε πολιτείας βλ. εισαγωγή Οι παράγραφοι 1-3 αποτελούν το προοίμιο (exordium) του λόγου. Στοχεύει στην πρόσεξιν, την εύνοιαν (captatio benevolentiae) των δικαστών και θέλει να τους κατατοπίσει (ευμάθεια). Το γεγονός ότι ξεκινά με έναν απροσδόκητο τρόπο δηλαδή με την έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους κατηγόρους του, εντυπωσιάζει τους δικαστές. Χαρακτηριστική είναι και η διάχυτη αυτοπεποίθησή του όπως φαίνεται από τη βεβαιότητά του για την πρόθεση των κατηγόρων του αλλά και από την ελπίδα του ότι θα πείσει για την αθωότητά του. Ειδικότερα δημιουργεί εύνοια, η μείωση των κατηγόρων, η ανωτερότητά του, η αυτοπεποίθηση και η αισιοδοξία του πως θα αποδείξει το ήθος του, η δήλωσή του πως θα δείξει ότι είναι δημοκράτης προκαλεί την προσοχή, το ευνοϊκό κλίμα, ο εντυπωσιασμός, η περιέργεια και η προσδοκία των δικαστών, η αναμονή των αποδείξεων που υπόσχεται ο Μαντίθεος ικανοποιεί την ευμάθεια, το κίνητρο της κατηγορίας, το κατηγορητήριο, τα αγαθά που περιμένει να αποκομίσει, οι προϋποθέσεις που θεωρεί απαραίτητες για την εκλογή του. Στην τελευταία περίοδο λόγου παρουσιάζει το κατηγορητήριο και συνάμα συνδέει το προοίμιο με τη διήγηση που ακολουθεί και με την οποία θα επιχειρήσει να ανασκευάσει τις κατηγορίες οι οποίες ήταν πολύ βαριές. Οι μνήμες από την περίοδο της τυραννίας των τριάκοντα ήταν ακόμα νωπές και οι εχθροί της δημοκρατίας αποκλείονταν από τα δημόσια αξιώματα. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Λυσίας δεν έχει ρητορικές υπερβολές, είναι φυσική, πειστική αλλά και επιβλητική, σαφής και ακριβής

3 ΔΙΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ παρ Παρ. 4-5 Αντίκρουση της κατηγορίας ότι «μετέσχε της τότε πολιτείας» Η αποδημία του Μαντίθεου Η επάνοδος λίγο πριν την αποκατάσταση της δημοκρατίας Φυσική η απουσία του από τους κινδύνους Ο πατέρας μου λοιπόν πριν από την πανωλεθρία μας στον Ελλήσποντο μας έστειλε μακριά στο Σάτυρο, τον άρχοντα του Πόντου, για να ζήσουμε κοντά του, κι ούτε όταν γκρεμίζονταν τα τείχη βρισκόμαστε στην πατρίδα μας, ούτε όταν μεταβαλλόταν το καθεστώς, αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες πριν κατεβούν στον Πειραιά οι άντρες που ξεκίνησαν από τη Φυλή. Και πράγματι ούτε εμείς ήταν φυσικό, επειδή είχαμε έρθει εδώ σε τέτοιες πολιτικές περιστάσεις, να επιθυμούμε να συμμετέχουμε στους ξένους κινδύνους και είναι φανερό ότι ούτε εκείνοι είχαν τέτοια γνώμη, ώστε να προσφέρουν διοικητικές θέσεις και σε όσους έλειπαν και σε όσους δεν έκαναν κανένα κακό, αντίθετα αφαιρούσαν τα πολιτικά δικαιώματα και από όσους κατέλυσαν μαζί τους τη δημοκρατία. ΣΧΟΛΙΑ Ξεκινά η διήγησις (narratio) και η πίστις (argumentatio), όπου θα αφηγηθεί τα περιστατικά της υπόθεσης και θα προσπαθήσει να πείσει με επιχειρήματα για την αθωότητά του. Στις παρ. 4-5 θέλει να αποδείξει ότι δε συμμετείχε στην τότε πολιτική κατάσταση. Στην παρ. 4 γνωστοποιεί στους δικαστές ότι δε βρισκόταν στην Αθήνα την εποχή των τριάκοντα γιατί είχε αποδημήσει στην περιοχή του Πόντου. Είναι πειστικός μιας και η αφήγησή του είναι απλή, σύντομη και χωρίς κενά Δίνει όλες της πληροφορίες για το χρόνο που έφυγε, την εποχή που επέστρεψε, τα πρόσωπα που σχετίζονταν με την αποδημία του αλλά και το σκοπό της. Ούτε των τειγών καθαιρουμένων <επεδημούμεν> ούτε μεθισταμένης της πολιτείας : με τη δήλωση αυτή τονίζει ότι απουσίαζε όταν στην Αθήνα συνέβαιναν αυτά τα τραγικά γεγονότα που πάντα προκαλούσαν οργή στους Αθηναίους. Με αυτό τον τρόπο απεμπλέκει τον εαυτό του από τη μισητή εκείνη περίοδο και έτσι ανέβαινε στη συνείδηση των συμπολιτών του. Καίτοι: στην αρχή της παρ. 5 έχει συμπερασματική-βεβαιωτική σημασία και τον οδηγεί βάσει των προηγούμενων στο εύλογο συμπέρασμα

4 Ούτε ημας εικός ην επιθυμείν μετέγειν των αλλότριων κινδύνων : το συμπέρασμα αυτό βασίζεται στα εξής επιχειρήματα : 1. επέστρεψε στην Αθήνα σε μια κρίσιμη περίοδο και δεν ήταν λογικό να εμπλακεί σε πολιτικές περιπέτειες 2. οι τριάκοντα δεν έδιναν αξιώματα σε όσους έλειπαν και δεν είχαν αναμειχθεί στα εγκλήματά τους. Αξιολόγηση: ο παραπάνω βραχυλογικός συλλογισμός (ενθύμημα) δεν αποτελεί αδιάσειστη απόδειξη που να δικαιολογεί το συμπέρασμα του Μαντίθεου Αντίθετα, το γεγονός ότι επιστρέφει στην Αθήνα ακριβώς εκείνη τη δύσκολη και ταραγμένη εποχή και μάλιστα ότι του επιτρέπεται η είσοδος και η παραμονή στην πόλη, θα μπορούσε να ευνοεί την άποψη ότι είναι με το μέρος των τριάκοντα. Γι αυτό το συμπέρασμά του είναι εικός δηλ. πιθανό. Παρ. 6-8: Αντίκρουση της κατηγορίας ότι «ίππευε επί των τριάκοντα» Το επιχείρημα των κατηγόρων είναι ανόητο - Απόδειξη οι κατάλογοι που συντάχτηκαν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας Προτρέπει τους δικαστές να βασιστούν στους καταλόγους κι όχι στον πίνακα Δηλώνει πως αν είχε υπηρετήσει ως ιππέας θα το παραδεχόταν και θα αξίωνε την επικύρωση της εκλογής του, μιας και δεν έβλαψε κανέναν συμπολίτη του. Καλεί τον μάρτυρα Έπειτα είναι ανόητο να προσπαθεί κανείς να εντοπίσει με βάση τα γραμμένα στην πινακίδα ονόματα όσους υπηρέτησαν ως ιππείς γιατί σ αυτή δεν περιλαμβάνονται πολλοί απ όσους παραδέχονται ότι υπηρετούσαν στο ιππικό, ενώ είναι γραμμένοι μερικοί απ αυτούς που έλειπαν (από την πόλη). Αντίθετα η πιο μεγάλη απόδειξη είναι το εξής όταν δηλαδή επιστρέψατε από την εξορία, αποφασίσατε να σας υποβάλουν οι φύλαρχοι καταλόγους όσων υπηρέτησαν ως ιππείς, για να πάρετε πίσω από αυτούς τα χρήματα. Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει ούτε ότι εγώ περιλήφθηκα στους καταλόγους από τους φυλάρχους ούτε ότι παραπέμφθηκα στους δημόσιους συνηγόρους ούτε ότι επέστρεψα χρήματα. Και όμως είναι εύκολο όλοι να κατανοήσουν αυτό, ότι δηλαδή ήταν υποχρεωμένοι οι φύλαρχοι, αν δεν παρουσίαζαν στους καταλόγους όλους τους ιππείς που χρηματοδοτήθηκαν από το κράτος, να καταβάλουν οι ίδιοι τα χρήματα. Επομένως θα ήταν πολύ πιο δίκαιο να έχετε εμπιστοσύνη σ' εκείνους τους καταλόγους παρά σ αυτή την πινακίδα γιατί από την πινακίδα ήταν εύκολο να σβήσει τα όνομά του όποιος ήθελε, ενώ σ εκείνους τους καταλόγους οι φύλαρχοι ήταν υποχρεωμένοι να παρουσιάσουν όσους ήταν ιππείς. Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, αν είχα βέβαια καταταγεί στο ιππικό, δε θα το αρνιόμουν σα να είχα κάνει κάτι φοβερό, αλλά θα απαιτούσα, σε περίπτωση που αποδείκνυα ότι κανένας από τους πολίτες δε ζημιώθηκε από εμένα, να

5 επικυρωθεί η εκλογή μου. Εξάλλου βλέπω ότι και σεις έχετε την ίδια γνώμη, και πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί στρατηγοί και αρχηγοί του ιππικού. Συνεπώς ας έχετε υπόψη σας ότι για κανένα άλλο λόγο δεν απολογούμαι παρά γιατί είχαν το θράσος ολοφάνερα να πουν ψέματα εις βάρος μου. Ανέβα, μάρτυς, παρακαλώ και κατάθεσε. ΣΧΟΛΙΑ (παρ. 6-8) - Με το επίρρημα έπειτα μεταβαίνει ο Μαντίθεος στην αντίκρουση της κατηγορίας ότι ίππευε επί των τριάκοντα. Με την κατηγορία αυτή οι κατήγοροι θέλουν να δείξουν πως ο Μαντίθεος δε διέθετε δημοκρατικό ήθος, δεδομένου πως οι ιππείς είχαν στηρίξει τους τριάκοντα. (οι ιππείς προέρχονταν από τις δύο ανώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις - πεντακοσιομέδιμνους και τριακοσιομέδιμνους- και ήταν κατά κανόνα ολιγαρχικοί). - Εύηθές εστί: χαρακτηρίζει το επιχείρημα των κατηγόρων του αφελές και το αιτιολογεί με την περιέχουσα τον αιτιολογικό σύνδεσμο γαρ ημιπερίοδο, στην οποία αναφέρει πως το σανίδιρν ήταν νοθευμένο και άρα αναξιόπιστο. - 1 επιχείρημα : το σανίδιον νε περιείχε ονόματα πολιτών που παραδέχονται ότι είχαν υπηρετήσει ως ιππείς και αντίθετα, περιείχε ονόματα άλλων που ούέ καν βρίσκονταν στην Αθήνα την περίοδο των τριάκοντα. ΑΡΑ είναι νομικά απαράδεκτο να βασιστούν οι δικαστές σ αυτό το στοιχείο. - 2ο επιχείρημα: οι δικαστές πρέπει να βασιστούν στους επίσημους καταλόγους που περιείχαν τα ονόματα όσων υπηρέτησαν ως ιππείς. Αυτοί οι κατάλογοι συντάχτηκαν με ιδιαίτερη προσοχή και ευθύνη από τους φυλάρχους, προκειμένου να εισπράξει το κράτος ένα επίδομα που είχαν λάβει την περίοδο που υπηρετούσαν.(κάθε ιππέας εισέπραττε ένα ποσό για τη φύλαξη του αλόγου του αλλά και για τον εξοπλισμό του. Αυτό το ποσό που λεγόταν κατάστασις έπρεπε να επιστραφεί στο δημόσιο, αν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, διαλύθηκε το σώμα των ιππέων που συγκροτήθηκε την περίοδο των τριάκοντα. Οι ιππείς πήραν αμνηστεία αλλά έπρεπε να επιστρέψουν το επίδομα που είχαν λάβει, ιδίως για να γεμίσουν τα άδεια ταμεία του κράτους). Το όνομά του δεν υπήρχε στους καταλόγους αυτούς ΑΡΑ δεν υπηρέτησε ως ιππέας. - Ισχυρά και πειστικά τα επιχειρήματα του: δεν μπορεί κανείς να αποδείξει 3 βασικά ενοχοποιητικά στοιχεία που δηλώνονται με τις κατηγορηματικές μετοχές : απενεχθέντα, παραδοθέντα, καταβαλόντα. Έχουμε να κάνουμε με έναν βραχυλογικό συλλογισμό, ένα ενθύμημα. Υπάρχει όμως μια ένσταση στο συλλογισμό: θα μπορούσε να είχε υπηρετήσει στο ιππικό τις τελευταίες εβδομάδες ως εθελοντής, να μην είχε πληρωθεί και γι αυτό να μην υπάρχει το όνομά του στους καταλόγους. - Ώστε πολύ αν δικαιότερον εκείνοις τοις γράμμασιν ή τούτοις πιστεύοιτε: ο ρήτορας διατυπώνει το συμπέρασμα του στο οποίο τονίζει τη σημασία των καταλόγων και υποβαθμίζει τη σημασία του σανιδίου. -3 επιχείρημα: ακόμα κι αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό αυτό δε αποτελεί λόγο απόρριψής του. Αυτό που πρέπει να ερευνηθεί είναι αν είχε βλάψει κάποιους

6 συμπολίτες του. Το επιχείρημα διατυπώνεται με δύο υποθετικούς συλλογισμούς : είπερ ίππευσα ουκ αν η έξαρνος αποδείξας ως ουδείς κακώς πέπονθε ηξίουν αν δοκιμάζεσθαι. Φροντίζει μάλιστα να υπενθυμίσει στους δικαστές του πως πολλοί και από αυτούς υπήρξαν ιππείς και φυσικά δεν είχαν βλάψει κανέναν. Με το να αναφέρει το γεγονός αυτό και μάλιστα με το να to επιδοκιμάζει προσπαθεί να κερδίσει τη εύνοια τω δικαστών του. Ώστε... καταψεύσασθαι: καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι κατηγορίες είναι αβάσιμες και οι κατήγοροι του ψεύτες. Έτσι μειώνει ηθικά τους αντιπάλους του, δείχνοντας ότι είναι άνθρωποι ανάξιοι εμπιστοσύνης. Ποιο είναι το βαθύτερο αίτιο της κατηγορίας κατά του Μαντίθεου; Το αίτιο της κατηγορίας δε διακρίνεται. Εύλογα όμως μπορεί κανείς να υποθέσει πως η αιτία βρίσκεται σε κάποια προσωπική αντιπάθεια των κατηγόρων απέναντι στον υποψήφιο βουλευτή. Κινήθηκαν από κακία, όπως αναφέρει στην παρ 1 του λόγου και έφτασαν στο σημείο να διατυπώνουν ανόητους ισχυρισμούς, όπως φαίνεται στην παρ. 6 με την φράση εύηθές εστί. Είναι λοιπόν ο Μαντίθεος αδίκως διαβεβλημένος, όπως αυτοχαρακτηρίστηκε στην παρ. 1, και οι κατήγοροι του κοινοί συκοφάντες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσπάθεια του ομιλητή να θίξει και μια άλλη βαθύτερη και αφανή αιτία της κατηγορίας εναντίον του. Διατυπώνει την άποψη πως ακόμα κι αν είχε υπηρετήσει ως ιππέας, αυτό δε θα έπρεπε να τον εμποδίσει να γίνει βουλευτής, δεδομένου πως και πολλοί άλλοι βουλευτές αλλά και στρατιωτικοί είχαν υπηρετήσει στο ιππικό. Άρα μήπως ο κατήγορος δεν έχει σκοπό να βλάψει μόνο τον ίδιο αλλά και την αθηναϊκή δημοκρατία, θεωρώντας πολλά από τα στελέχη της άτομα αναξιόπιστα,μιας και δεν έπρεπε να έχουν καταλάβει τα αξιώματά τους για τον ίδιο λόγο που κατηγορείται ο Μαντίθεος; Το πιο ισχυρό επιχείρημα του Μαντίθεου είναι ότι δεν υπήρχε το όνομά του στους επίσημους καταλόγους των ιππέων. Θα ήταν απαράδεκτο να νομικά και ηθικά οι δικαστές να αγνοήσουν αυτό το γεγονός και να στηριχτούν σε μια εκτεθειμένη σε κοινή θέα πινακίδα, η οποία αποδεδειγμένα είχε παραποιηθεί. Δεύτερο μέρος της διήγησης - απόδειξης) Ο ιδιωτικός και δημόσιος βίος του Μαντίθεου (παρ. 9-19) Παράγραφοι 9-10 Συμπέρασμα Το καθήκον αυτών που δικάζονται και αυτών που περνούν τη δοκιμασία Παράκληση και υπόσχεση του Μαντίθεου Ο ιδιωτικός του βίος -η συμπεριφορά του Μαντίθεου: o στις αδερφές του o στον αδερφό του o σε όλους τους άλλους Όσον αφορά λοιπόν την ίδια την κατηγορία δεν ξέρω για ποιο λόγο πρέπει να πω περισσότερα εξάλλου νομίζω, κύριοι βουλευτές, ότι στους άλλους δικαστικούς

7 αγώνες επιβάλλεται να απολογείται (ο κατηγορούμενος) για τις ίδιες τις κατηγορίες, στις δίκες όμως για επικύρωση εκλογής είναι δίκαιο να αναφέρεται σε όλη τη ζωή του. Σας παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε με καλή διάθεση. Άλλωστε θα απολογηθώ όσο μπορώ πιο σύντομα. Εγώ λοιπόν πρώτα πρώτα, μολονότι κληρονόμησα λίγη περιουσία εξαιτίας των συμφορών και του πατέρα μου και της πόλης μας, πάντρεψα δύο αδερφές δίνοντας ως προίκα τριάντα μνες στην καθεμιά και με τον αδερφό μου έτσι μοιράστηκα την περιουσία, ώστε να παραδέχεται εκείνος ότι πήρε μεγαλύτερο μέρος συγκριτικά με μένα από την πατρική περιουσία, και στους άλλους όλους ανεξαιρέτως έτσι έχω συμπεριφερθεί στη ζωή μου, ώστε ποτέ μέχρι τώρα να μην υπάρξει κανένα παράπονο ανάμεσα σε μένα και σε κανέναν άλλο. ΣΧΟΛΙΑ τοίνυν: Έχει μεταβατικό χαρακτήρα) και βοηθά το ρήτορα να περάσει στο δεύτερο μέρος της απόδειξης. Είναι μια μετάβαση που γίνεται Φυσικά, κατά το εικός και αναγκαίο, και όχι απότομα.ολόκληρη η παρ(9)έχει μεταβατικός λ μέσα στο κείμενο Αυτός ο μεταβατικός χαρακτήρας της παρ. 9 επιβεβαιώνεται από τα 4 σημεία που ακολουθούν. Περί μεν της κατηγορίας ουκ οίδ' ό τι δει πλείω λέγειν: ο Μαντίθεος είναι απολύτως βέβαιος ότι έχει ανασκευάσει πλήρως το κατηγορητήριο. Εν δε ταις δοκιμασίαιας δίκαιον είναι παντός του βίου λόγον διδόναι: οι αρχαίοι Αθηναίοι πίστευαν ότι η εξέταση του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου του «δοκιμαζόμενου» ήταν απαραίτητη για να καταλάβει το αξίωμα, αλλά σχετιζόταν και με την ίδια την ουσία της δικαιοσύνης. Ο κρατικός λειτουργός. έπρεπε να είναι υπόδειγμα ανθρώπου και πολίτη. Δέομαι ουν μετ' εύνοιας ακροάσασθαί μου: είναι το λογικό συμπέρασμα που προκύπτει από την προηγούμενη ημιπερίοδο, αλλά και η επιθυμία κάθε ανθρώπου που άδικα κατηγορείται. Ποιήσομαι την κατηγορίαν δια βραγυτάτων: επιδιώκει την εύνοια των ακροατών του. Επιπλέον ο σύντομος λόγος είναι πιο κομψός και εξυπηρετεί την οικονομία του χρόνου. Δια τας συμφοράς και τας του πατρός και τας της πόλεως: οι συμφορές της πόλεως ήταν οι εκτεταμένες καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό, που προκάλεσε ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος. Η γενικότερη κακή οικονομική κατάσταση της πόλης επηρέασε αρνητικά και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του Μαντίθεου (ίσως γι αυτό το λόγο οι δυο γιοι πήγαν στο Σάτυρο). Φαίνεται επίσης ότι ο Μαντίθεος αντιμετώπισε προβλήματα και λόγω των αριστοκρατιών του φρονημάτων. Ο εξαίρετος χαρακτήρας του Μαντίθεου αποκαλύπτεται από τα εξής σημεία: 1. ενώ δεν ήταν υποχρεωμένος από το νόμο να προικίσει τις αδερφές του, αυτός τις προίκισε αν και κληρονόμησε λίγη περιουσία, (στην αρχαία Αθήνα σπάνια γινόταν γάμος χωρίς προίκα αν και δεν προβλεπόταν από το νόμο) 2. έδειχνε ανωτερότητα απέναντι στα χρήματα, πράγμα που α παραδεχόταν και ο ίδιος του ο αδερφός αφού του παραχώρησε μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιά. 3. έδειξε αγάπη πραγματική απέναντι στα αδέρφια του, αφού τα βοήθησε αν και δεν ήταν πλούσιος 4. είχε άριστες σχέσεις με όλους τους ανθρώπους

8 Συμπέρασμα: ήταν άνθρωπος με ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, είχε καλές σχέσεις με όλους, και ήταν αφιλοκερδής. Τα όποια οικονομικά προβλήματα αντιμετώπισε ο ίδιος και η οικογένειά του, διόλου δεν τον επηρέασαν αρνητικά και δεν τον έκαναν να αισθανθεί ανασφάλεια Ακόμα και με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες αυτός βρήκε τον τρόπο να βοηθήσει τους δικούς του.

9 Παρ : Παρουσίαση του δημόσιου Βίου του Μαντίθεου και αποδείξεις νια τη σύνεσή του Αρχίζει να αφηγείται «περί των κοινών» Πρώτη απόδειξη της τιμιότητας του Δεύτερη απόδειξη της τιμιότητάς του Μεταβατική περίοδος για τη στρατιωτική του θητεία Τα θέματα του ιδιωτικού μου βίου έτσι τα έχω διευθετήσει όσον αφορά το δημόσιο βίο μου νομίζω ότι είναι για μένα πολύ μεγάλη απόδειξη της τιμιότηττάς μου (καλής μου συμπεριφοράς) το γεγονός αυτό ότι δηλαδή όσοι από τους νεότερους συμβαίνει να χάνουν τον καιρό τους σε τυχερά παιχνίδια ή σε γλέντια ή σε τέτοιου είδους ασωτίες, θα δείτε ότι όλοι αυτοί με εχθρεύονται και αυτοί κατασκευάζουν πάρα πολλά μυθεύματα για μένα και λένε ψέματα. Και όμως είναι φανερό ότι αν είχαμε τις ίδιες επιθυμίες δε θα είχαν τέτοια γνώμη για μένα. Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, κάνεις δε θα μπορούσε να αποδείξει όσον αφορά το άτομό μου ότι έχω μπλεχτεί σε βρώμικη ιδιωτική δίκη, ούτε σε δίκη δημόσιου χαρακτήρα, ούτε σε δίκη για μεγάλο έγκλημα και όμως βλέπετε ότι άλλοι πολλές φορές έχουν μπλεχτεί σε τέτοιου είδους δικαστικούς αγώνες. Επιπλέον, όσον αφορά τις εκστρατείες και τους πολεμικούς κινδύνους, να λάβετε υπόψη σας πώς συμπεριφέρομαι στην πόλη. ΣΧΟΛΙΑ Περί δεών κοινών: αρχίζει την αφήγηση του δημόσιου βίου του Τα κοινά είναι οι δημόσιες υποθέσεις (το αντίθετο ίδια). Ειδικότερα θα κάνει λόγο για τις συναναστροφές του, για τις δίκες και την πολεμική του δράση Επιείκεια: είναι η μετριοπάθεια, η σύνεση. Πρόκειται για αρετές στις οποίες έδιναν πολύ μεγάλη σημασία οι αρχαίοι. Άλλωστε στο προοίμιο του λόγου του είχε δηλώσει πως θα αποδείξει ότι «μετρίως βεβίωκε» Περί κύβους ή πότους ή περί τας τοιαύτας ακολασίας... ποιούμενοι: Πολλοί νεαροί Αθηναίοι περνούσαν το χρόνο τους σε μέρη που θεωρούνταν τόποι διαφθοράς. όπως ήταν τα καπηλειά και τα σκιραφεία ή κυβευτήρια όπου έπαιζαν ζάρια. Τα ζάρια ήταν διαδεδομένο παιχνίδι και παιζόταν με τρεις πήλινους κύβους. Το καλύτερο παίξιμο (της Αφροδίτης) ήταν να φέρει ο παίκτης τρεις φορές έξι και το χειρότερο (του σκύλου) ήταν να φέρει τρεις φορές άσσο. Κάποιοι έχαναν ολόκληρες περιουσίες στα ζάρια όπως ο γιος του Αλκιβιάδη. Περί εμού λογοποιούντας και ψευδομένους: η λογοποιία και η ψευδολογία ήταν έννοιες ταυτόσημες, συνηθίζονταν από τους ανθρώπους που σύχναζαν σε καταγώγια και στόχευαν στη σπίλωση των έντιμων Ότι... ουκ αν τοιαύτην γνώμην είχον περί εμού: υποστηρίζει ότι οι ακόλαστοι νέοι έδειχναν έχθρα απέναντι του και τον συκοφαντούσαν λόγω της

10 εντιμότητας και του ήθους του. Αν είχε τις ίδιες ασχολίες με αυτούς δε θα ήταν αντίπαλοι του. Πρόκειται για ένα πρώτο πειστικό επιχείρημα που στηρίζεται στην άποψη «όμοιος ομοίω αεί πελάζευ». Η ανωτερότητα του Μαντίθεου κινεί το φθόνο των αντιπάλων του και ο φθόνος τους γίνεται Δίκη, γραφή, εισαγγελία: βλ. σχόλια του βιβλίου Έτι δε: παρουσιάζει τη δεύτερη απόδειξη της μετριοπάθειάς του, το δεύτερο επιχείρημα του: δεν έχει εμπλακεί σε δίκες δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα. Το γεγονός αυτό προβάλλει τον μετριοπαθή και διαλλακτικό χαρακτήρα του, ο οποίος μάλιστα τονίζεται από τον αντιθετικό σύνδεσμο καίτοι που τον αντιδιαστέλλει από τη συνήθη συμπεριφορά των συμπολιτών του, οι οποίοι ήταν φιλόδικοι και συχνά, ακόμα και με ασήμαντες αφορμές, κατέφευγαν στα δικαστήρια. Τα επιχειρήματά του ο ρήτορας τα διατύπωσε χρησιμοποιώντας πολλές κατηγορηματικές μετοχές: ποιούμενοι όντας, λογοποιούντας, ψευδομένους γεγένημένην, καθεστηκόντας. Με τις κατηγορηματικές μετοχές εκφράζεται μια απλή κρίση δηλώνει η χρήση ειδικού απαρεμφάτου. Η τελευταία περίοδος αυτής της ενότητας λειτουργεί ως μετάβαση στην παρουσίαση της πολεμικής του δράσης. Παρ. 13: Ο Μαντίθεος πρότεινε να πολεμήσει ως οπλίτης στην Αλίαρτο Οι Αθηναίοι έπρεπε να στείλουν βοήθεια στους Βοιωτούς. Πολλοί κατατάχτηκαν στο ιππικό για να αποφύγουν τον κίνδυνο Ο Μαντίθεος μόνος τον ζήτησε να μετακινηθεί από το ιππικό στο πεζικό γιατί ήθελε να εκτεθεί στον κίνδυνο μαζί με τους συμπολίτες του Κλήση του Ορθόβουλου ως μάρτυρα Πρώτα πρώτα όταν συνάψατε τη συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να τους βοηθήσετε στην Αλίαρτο, μολονότι είχα καταταγεί από τον Ορθόβουλο στο ιππικό, επειδή έβλεπα ότι όλοι πίστευαν πως οι ιππείς έπρεπε να είναι ασφαλείς, ενώ οι οπλίτες διέτρεχαν κίνδυνο, παρόλο που άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό παράνομα, χωρίς να εξεταστούν, εγώ παρουσιάστηκα και είπα στον Ορθόβουλο να με σβήσει από τον κατάλογο των ιππέων, επειδή πίστευα ότι είναι ντροπή,ενώ το κύριο σώμα επρόκειτο να εκτεθεί σε κίνδυνο, να εκστρατεύσω έχοντας εξασφαλίσει τον εαυτό μου. Παρακαλώ, Ορθόβουλε, ανέβα να καταθέσεις για μένα. ΣΧΟΛΙΑ Στο κομμάτι της δημόσιας ζωής του που αφορά την πολεμική και στρατιωτική του δραστηριότητα θα επιμείνει ιδιαίτερα. Ο ρήτορας γνωρίζει πολύ καλά πως οι Αθηναίοι εκτιμούσαν ιδιαίτερα το πατριωτικό φρόνημα γιατί σε αυτό στηριζόταν το αθηναϊκό μεγαλείο «εγώ προσελθών εφην τω Ορθοβούλω εξαλείψαί με του καταλόγου»: είναι το θεματικό κέντρο αυτής της παραγράφου. Αυτό το θεματικό κέντρο υποστηρίζεται και προσδιορίζεται από τα παρακάτω λεκτικά σύνολα:

11 Παρ : Ολοκλήρωση της απόδειξης Ο Μαντίθεος δεν έλειψε από καμιά στρατιωτική επιχείρηση Προτρέπει τους βουλευτές να κρίνουν τους πολίτες όχι από την εξωτερική τους εμφάνιση αλλά από τα έργα τους Αιτιολόγηση της προτροπής με μια σειρά αντιθέσεων Λοιπόν από καμιά άλλη εκστρατεία και φρούρηση οχυρών τοποθεσιών ποτέ μέχρι τώρα δεν έλειψα, αντίθετα όλο τον καιρό συνεχώς μεταξύ των πρώτων εκστράτευα και μαζί με τους τελευταίους υποχωρούσα. Και βέβαια πρέπει να κρίνετε απ αυτά τα έργα όσους πολίτες συμπεριφέρονται με φιλοτιμία και φρονιμάδα κι όχι αν κάποιος έχει μακριά μαλλιά, γι αυτό το λόγο να τον μισείτε γιατί τέτοιες συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους πολίτες, ούτε το δημόσιο, ενώ από αυτούς που θέλουν να ριψοκινδυνεύουν πολεμώντας τους εχθρούς, όλοι ανεξαίρετα ωφελείστε. Επομένως δεν είναι δίκαιο, κύριοι βουλευτές, από την εξωτερική εμφάνιση ούτε να αγαπάτε, ούτε να μισείτε κανέναν, αλλά από τα έργα να κρίνετε γιατί παρ όλο που μιλούν λίγο και ντύνονται ευπρεπώς, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων κακών, αντίθετα άλλοι, ενώ αδιαφορούσαν γι αυτά. σας έχουν κάνει πολλά καλά. ΣΧΟΛΙΑ Ολοκληρώνει ο ρήτορας την αφήγηση της πολεμικής δράσης του Μαντίθεου. Η ευσυνειδησία του παρουσιάζεται με τον αντιθετικό σύνδεσμο αλλά που συνδέει μια αρνητική και μία καταφατική πρόταση, καθώς και με τους αντιθετικούς συνδέσμους μεν, δε. Η συνεχής μέσα στο χρόνο παρουσία του στις στρατιωτικές επιχειρήσεις δηλώνεται με χρονικούς προσδιορισμούς (πώποτε, πάντα τον χρόνο) με το ρήμα διατετέλεκα που δείχνε διάρκεια,καθώς και με τους ενεστώτες ποιούμενος, αναχωρών που επίσης εκφράζουν διάρκεια. Ο ρήτορας διατυπώνει μια προτροπή προς τους βουλευτές (να κρίνουν από τα έργα κι όχι από την εμφάνιση) Αυτή δηλώνεται με το ρήμα χρή που δείχνει μια ηθική υποχρέωση τα απαρέμφατα σκοπείν αλλ ου μισείν που βρίσκονται σε μία αντιθετική σχέση. Το πρώτο τονίζει αυτό που πρέπει να κάνουν ενώ το δεύτερο αυτό που πρέπει να αποφύγουν. Η προτροπή αιτιολογείται και πάλι μέσα από αντιθέσεις. Το κυρίαρχο στοιχείο του ύφους είναι οι αντιθέσεις. Οι αντιθετικοί συλλογισμοί ήταν χαρακτηριστικοί της αρχαίας ελληνικής σκέψης γιατί ο Μαντίθεος κάνει λόγο για την εξωτερική του εμφάνιση; Ο Μαντίθεος ανήκει στην αριστοκρατική παράταξη και όπως και άλλοι ομοϊδεάτες του χαρακτηρίζονται ως λαϊκίζοντες. Ακολουθούσαν δηλαδή τον σπαρτιατικό τρόπο 'ένδυσης και είχαν μακριά μαλλιά. Αυτή η εξωτερική

12 εμφάνιση προφανώς προκαλούσε και ενοχλούσε τους δημοκρατικούς πολίτες. Προσπαθεί λοιπόν να αποφύγει το ενδεχόμενο και οι βουλευτές να επηρεαστούν από την εμφάνιση του και να απορρίψουν την υποψηφιότητά του. Οι χρονικές προτάσεις (ότε και ) που δηλώνουν το χρόνο στον οποίο πραγματοποιείται το γεγονός που αφηγείται ο Μαντίθεος Η αιτιολογική πρόταση (επειδή ) που αναφέρεται στο πρώτο αίτιο που οδήγησε το Μαντίθεο στην ενέργειά του Η αιτιολογική μετοχή (ηγούμενος) που αναφέρεται στο δεύτερο αίτιο της πράξης του. από τα λεκτικά σύνολα που συνοδεύουν τη μετοχή αποκαλύπτεται η ηθική του υπόσταση. Δηλώνει πως δε θα μπορούσε να βλέπει τους συμπολίτες του να ριψοκινδυνεύουν κι αυτός να είναι ασφαλής. Μια σειρά από εναντιώσεις: η εναντιωματική μετοχή (κατειλεγμένος), η εναντιωματική μετοχή (αναβάντων), ο εμπρόθεσμος προσδιορισμός (παρά τον νόμον), η λέξη αδοκιμάστων. Οι εναντιώσεις αυτές υπογραμμίζουν την ηθική αξία του γεγονότος που αφηγήθηκε ο Μαντίθεος και τονίζουν το θεματικό κέντρο της παραγράφου. Από τη μία δηλώνεται ο φόβος ορισμένων πολιτών που με δική τους πρωτοβουλία κατατάχτηκαν στο ιππικό και από την άλλη η ηθική ανωτερότητα του Μαντίθεου που μολονότι νόμιμα είχε καταταγεί στο ιππικό ζήτησε να πολεμήσει μαζί με τους υπόλοιπους οπλίτες. Και μοι ανάβηθι, Ορθόβουλε: ο Ορθόβουλος ήταν αρχηγός της φυλής του Μνατίθεου και καλείται ως μάρτυρας για να επιβεβαιώσει το παραπάνω περιστατικό. Η πρώτη περίοδος της παρ. 18, αποτελεί το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο τον λογού. Η υποδειγματική συμπεριφορά του Μαντίθεου φαίνεται : 1. από το βαθμό συμμετοχής του στις εκστρατείες και φρουρές Ιδιαίτερα εμφαντικός ο ρόλος του πώποτε 2. από τη διάρκεια της συμμετοχής που εκφράζεται με το : πάντα τον χρόνον διατετέλεκα 3. από την ποιότητα της συμμετοχής που εκφράζεται με την αντίθεση : μετά των πρώτων μεν τας εξόδους ποιούμενος - μετά των τελευταίων δε αναχωρών Ο ρήτορας προσπαθεί να καταστήσει το τελευταίο αποδεικτικό στοιχείο του λόγου του όσο πιο έντεχνο μπορεί για να παραμείνει ζωντανό στη μνήμη των ακροατών του. Το νέο θέμα αυτής της ενότητας είναι Πώς πρέπει να αξιολογούν οι Αθηναίοι τους πολιτευόμενους και για ποιο λόγο; Ο Μαντίθεος θεωρεί πως κριτήριο πρέπει να είναι η προσφορά στην πατρίδα και όχι η εξωτερική εμφάνιση. Ιδιαίτερος ο ρόλος του εμπρόθετου προσδιορισμού: εκ των τοιούτων γιατί:

13 α)συνδέει νοηματικά με τα προηγούμενα β)αποτελεί το κριτήριο της αξιολόγησης γ)αποτελεί την προϋπόθεση του φιλοτίμως και κοσμίως πολιτεύεσθαι που είναι και ο σκοπός της δοκιμασίας Η αιτιολόγηση της τοποθέτησης του (ότι ο πολίτης κρίνεται από την προσφορά και όχι την εξωτερική του εμφάνιση) βασίζεται στην αντίθεση βλάπτειν - ωφελείσθαι. Αυτός που με τη θέληση του κινδυνεύει για την πατρίδα, προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ωφελεία γιατί ωφελεί το σύνολο Στη φράση: άπαντες υμείς ωφελείσθαι είναι σκόπιμη η χρήση του β' πληθ. προσώπου, με το οποίο προσπαθεί να δεσμεύσει τους βουλευτές για ευνοϊκή προς τον κατηγορούμενο απόφαση. Η πρώτη ημιπερίοδος της παρ. 19 έρχεται ως ένα λογικό συμπέρασμα των προηγουμένων και η δεύτερη το τεκμηριώνει. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η απρόσωπη έκφραση ουκ άξιον εστί. Υποκρύπτει μια σύγκριση-αντίθεση ανάμεσα στους πολλούς και στους βουλευτές. Αυτή γίνεται πιο σαφής με την αντίθεση συναισθήματος (που εκφράζεται με τα απαρέμφατα φιλείν, μισείν) και λογικής (που εκφράζεται με το απαρέμφατο σκοπείν).. Δηλαδή οι βουλευτές πρέπει να αξιολογούν με βάση τη λογική, κρίνοντας τα έργα, κι όχι με το συναίσθημα, παρασυρόμενοι από την εξωτερική εμφάνιση, η οποία έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να αποτελεί μέτρο κρίσης μιας και είναι εντελώς υποκειμενική. Η υπεροχή της λογικής έναντι του συναισθήματος εκφράζεται με την τελευταία ημιπερίοδο όπου αντιτίθεται το φαίνεσθαι με το είναι, μέσα από τις μετοχές διαλεγόμενοι, αμπεχόμενοι, αμελούντες και τα αντίστοιχά τους ρήματα γεγόνασι και ειργασμένοιεισίν. ΕΠΙΛΟΓΟΣ παρ Πολλοί ενοχλήθηκαν μαζί του γιατί μίλησε στη λαϊκή συνέλευση σε μικρή ηλικία 2. Αίτια της πράξης του ήταν :προσωπικές υποθέσεις, η προγονική παράδοση και η ανάγκη να καταξιωθεί στα μάτια των συμπολιτών του ασχολούμενος με την πολιτική. 3. Συμπέρασμα: αδικαιολόγητη η δυσαρέσκεια και η ενόχληση τους Κύριοι βουλευτές, τώρα πια κατάλαβα ότι μερικοί ενοχλούνται από μένα και για τον εξής λόγο, επειδή δηλαδή, όταν ήμουν νεώτερος, τόλμησα να μιλήσω στη συνέλευση του λαού. Εγώ όμως κατ αρχάς αναγκάστηκα να αγορεύσω για τις δικές μου υποθέσεις έπειτα όμως και ο ίδιος νομίζω ότι έδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία απ

14 ότι έπρεπε, αφενός γιατί σκαφτόμουν ότι οι πρόγονοι μου ποτέ δεν έπαψαν να ασχολούνται με την πολιτική, και αφετέρου επειδή έβλεπα (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) να έχετε εσείς τη γνώμη ότι μόνο αυτοί οι πολίτες είναι αξιόλογοι. Επομένως ποιος πολίτης βλέποντας εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη, δε θα είχε τη φιλοδοξία να ενεργεί και να μιλά για το καλό της πόλης; Εκτός απ' αυτά γιατί, να νιώθετε άσχημα μ' αυτούς τους πολίτες; Αφού δεν είναι άλλοι που τους κρίνουν αλλά εσείς. ΣΧΟΛΙΑ Ήδη δε: πραγματοποιείται η μετάβαση στην τελευταία ενότητα του λόγου Ησθόμην τινών αχθομένων μοι: φαίνεται ότι είχε άμεση αντίληψη της ενόχλησης και της δυσαρέσκεια που είχαν ορισμένοι συμπολίτες του απέναντι του γιατί: νεώτερος ων επεχείρησε λέγειν εν τω δήμω Αναφέρεται λοιπόν σ αυτό το θέμα στο τέλος του λόγου του γιατί ήξερε πως θα μπορούσε να επηρεάσει τους κριτές του. δεδομένου πως το συναίσθημα επηρεάζει τη λήψη των αποφάσεων. Θα προσπαθήσει λοιπόν να δείξει πως η δυσαρέσκεια απέναντι του είναι αδικαιολόγητη και συνάμα θα εξηγήσει για ποιους λόγους ασχολήθηκε με τα κοινά Για την αγόρευση του μπροστά στο λαό σε μικρή ηλικία δίνει τις παρακάτω εξηγήσεις: ηναγκάσθην υπέρ των εμαυτού πραγμάτων δημηγορήσαι: μπροστά στα μεγάλα οικογενειακά προβλήματα που αντιμετώπιζε θα ήταν αφελές να μείνει στους τύπους που δεν επέτρεπαν την αγόρευση σε νεαρή ηλικία δοκώ φιλοτιμοτερον διατεθήναι του δέοντος: έδειξε υπερβολική φιλοδοξία, η οποία όμως αιτιολογείται με δύο αιτιολογικές μετοχές. ενθυμούμενος και ορών. Το πρώτο του κίνητρο ήταν η προγονική παράδοση που επέβαλε την ενασχόληση με τα κοινά και το δεύτερο ήταν η προσπάθεια για καταξίωση στα μάτια των συμπολιτών του οι οποίοι εκτιμούσαν ιδιαίτερα τους πολίτες που ασχολούνταν με τις υποθέσεις της πόλης Ο ρήτορας στην ουσία επαινεί τους κριτές του και τους Αθηναίους γενικότερα και με αυτό τον τρόπο δημιουργεί το κατάλληλο ψυχολογικό κλίμα, προκειμένου να πειστούν οι ακροατές για τις αγαθές του προθέσεις.. Πιο συγκεκριμένα επαινεί τους βουλευτές, επειδή έχουν την άποψη πως αξιόλογοι πολίτες είναι αυτοί που ασχολούνται με τα κοινά. Άρα γιατί να ενοχλούνται,ε έναν νεαρό συμπολίτη τους που δεν έκανε τίποτα περισσότερο από αυτό που και οι ίδιοι έκανα; Ώστε ορών υμάς ταύτη την γνώμην έχοντας τις ουκ αν επαρθείη πράττειν και λέγειν υπέρ της πόλεως ; Είναι μια ρητορική ερώτηση με την οποία προκαλεί την προσοχή και το ενδιαφέρον των ακροατών του και τονίζει ότι οι ασχολούμενοι με τα κοινά δε μπορεί παρά να είναι αξιόλογοι άνθρωποι Έτι δε αν τοις τοιούτοι άχθοισθε; Δεύτερη ρητορική ερώτηση που ισοδυναμεί με άρνηση. Ο Μαντίθεος χαρακτηρίζει αδικαιολόγητη τη δυσαρέσκεια που εξέφραζαν ορισμένοι για τους νεαρούς που ασχολούνταν με τα κοινά, δεδομένου πως είχαν τη δυνατότητα να τους κρίνουν μέσα από το θεσμό της δοκιμασίας

15 Ο επίλογος του λόγου δεν είναι ένας τυπικός επίλογος ρητορικού λόγου. Συνήθως στον επίλογο ο ρήτορας, προσπαθεί να συγκινήσει τους δικαστές, να κερδίσει την εύνοια τους, να μεναλοποιήσει όσα τον συμφέρουν και να ανακεφαλαιώσει όσα ανέφερε στο λόγο του. Ο Μαντίθεος δεν κάνει τίποτα από τα παραπάνω αντίθετα (τελειώνει αναπάντεχα το λόγο του θέλοντας να δείξει πως η ανωτερότητα του ήθους του δε θα του επέτρεπε να αρχίσει τις παρακλήσεις αλλά και την πεποίθηση του πως με όσα παρουσίασε ενώπιον των κριτών είχε λάμψει η αλήθεια. Επιπλέον αποφεύγει κάθε αναφορά προς τους κατηγόρους του μιας και τους θεωρεί όπως φάνηκε από τις προηγούμενες ενότητες ανάξιους λόγου.