Ιδιοσυγκρασιακά Φωνολογικά Χαρακτηριστικά της Κρητικής Διαλέκτου. Ιωάννα Κάππα Πανεπιστήμιο Κρήτης

Transcript

1 Ιδιοσυγκρασιακά Φωνολογικά Χαρακτηριστικά της Κρητικής Διαλέκτου Ιωάννα Κάππα Πανεπιστήμιο Κρήτης

2 Σημερινή χρήση της Κρητικής διαλέκτου Ø Ø στην Κρήτη από ελληνόφωνους μουσουλμανικούς πληθυσμούς: Τουρκία: Σμύρνη, Μοσχονήσια, Αδραμύτι, Άδανα (Κοντοσόπουλος 1981). Παράλια Β. Λιβάνου Χαμεντίγιε, Ν. Συρία (Τσοκαλίδου 1999). 2

3 Καταγωγή της Κρητικής διαλέκτου Browning, 1991: * Από την ελληνιστική κοινή * Ανάπτυξη των ιδιαίτερων διαλεκτικών χαρακτηριστικών πριν το 823 μ.χ. Willets, 1967 (the Low Code of Gortyn): * Φυσική εξέλιξη της Δωρικής διαλέκτου δωρ. ορώ > θωρώ δωρ. κατέχω > κατέχω (αναφέρεται στον Ερωτόκριτο) 3

4 Σύντομη ιστορική αναδρομή u 823/ μ.χ. Αραβοκρατία Έλλειψη στοιχείων για την προφορική τοπική γλώσσα Έλλειψη γραπτών δειγμάτων με τη γλώσσα της περιόδου. Browning, 1991: Ø Κρίσιμο διάστημα για την καθιέρωση των χαρακτηριστικών που διαφοροποιούν την Κρητική από τις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους / ιδιώματα. 4

5 : Βυζαντινή περίοδος Ø Λιγοστά γραπτά δείγματα εκκλησιαστικά και δικαιοπρακτικά έγγραφα ( ) γλώσσα επηρεασμένη από τη λόγια γραμματεία της εποχής. 5

6 : Ενετοκρατία Ø Αρχές 14 ου αι. Συνθήκη Αλεξίου Καλλέργη και Βενετίας (1299). Έγγραφο σε δημώδη πεζό λόγο με ιδιωματικά στοιχεία (Παναγιωτάκης 1993) Ø Τέλη 14 ου αι.: Η διάλεκτος σε γραπτή μορφή (δημώδης λογοτεχνία). Ø 16 ος αι.- μέσα 17 ου αι: Ακμή της κρητικής λογοτεχνικής παραγωγής. 6

7 u 17 ος - 19 ος αι. Τουρκοκρατία Ø Έλλειψη γραπτών μαρτυριών. Ø Σύνθεση προφορικών μακροσκελών δημοτικών τραγουδιών (ρίμες) σε έντονο ιδιωματικό λόγο (Κοντοσόπουλος 1981). u 19 ος / 20 ος αι. Ø Έκδοση συλλογών με προφορικό υλικό (κυρίως δημοτικά τραγούδια). 7

8 Η μέχρι τώρα έρευνα για την διάλεκτο u Γλωσσικός Άτλας της Κρήτης (Κοντοσόπουλος 1988) Ø Χαρτογράφηση των επιμέρους διαλεκτικών διαφοροποιήσεων που εντοπίζονται στο νησί. (για τα μεθοδολογικά προβλήματα του διαλεκτικού άτλαντα, βλ. Χαραλαμπάκης ). u Συλλογές διαλεκτικού υλικού Ø Εντοπισμός των αποκλίσεων από τη νεοελληνική κοινή (Τζιτζιλής 2000). 8

9 ... συνέχεια u Λίγες ερευνητικές μελέτες για φωνητική και τη φωνολογία της διαλέκτου, π.χ. Kοντοσόπουλος 1969, 1972, Newton 1972, Trudgill 1989, 2003, Kappa 2001, Kappa & Vergis 2011, Syrika, Kong & Edwards 2011, Kappa (υπό δημοσ.), Kappa, Lengeris, Paracheraki & Sipitanos (υπό δημοσ.), Lengeris & Kappa (υπό δημοσ.). Ελάχιστες φωνητικές αναλύσεις του διαλεκτικού υλικού με σύγχρονα λογισμικά, π.χ. Syrika, Kong & Edwards 2011, Kappa, Lengeris, Paracheraki & Sipitanos (υπό δημοσ.), Lengeris & Kappa (υπό δημοσ.). 9

10 Ιδιαίτερα φωνολογικά χαρακτηριστικά της Κρητικής διαλέκτου Ø (Κοντοσόπουλος 1981:24, μ.ά.) Ιδιάζουσα προφορά των συμφώνων /k/, /γ/, /x/, /g/ όταν προηγούνται των [i] και [e]. έχει [eɕi] και [c ɕ e] καιρός [c ɕ eˈɾos] ~ [ʨeˈɾos] Ø Κοινή Νεοελληνική Κρητική διάλεκτος [matça] [máθça] (μάτια) [arxodja] [arxoδjá] (αρχοντιά) 10

11 Ø Σίγηση του τελικό /n/ στη γενική πληθυντικού [to jermanό] (των Γερμανών) [to spiθçό] (των σπιτιών) Ø Τα /b/, /d/, /g/ προφέρονται χωρίς έρρινο στοιχείο [to gopeliό] (των κοπελλιών) [to be nό] [to durkό] (των πετεινών) (των Τούρκων) Ø Συριστική προφορά του [s] 11

12 Ø Απλοποίηση των συμφωνικών συμπλεγμάτων [Žaménos] (φτασμένος) [sapiménos] (σαπισμένος) Ø Αποβολή του συμφώνου [n] όταν προηγείται των [θ]/[θr] [áθropοs] (άνθρωπος) [aθόs] (ανθός) Ø Ανάπτυξη του [j] για άρση της χασμωδίας [ijáθropi] (οι άνθρωποι) 12

13 Το ανακεκαμένο [ɻ ] [ɻ ] Αρκετά σπάνιος φθόγγος στις ευρωπαϊκές γλώσσες, π.χ. Νορβηγικά, Ιρλανδέζικα [ɻ ]: εμφανίζεται στην κεντρική και δυτ. Κρήτη (Πάγκαλος 1955, Kοντοσόπουλος 1972, Newton 1972, Trudgill 1989, Kappa & Vergis 2011, Kappa, Lengeris, Paracheraki & Sipitanos (υπό δημοσ.) π.χ. νερό [neɻo ] [ɻ ]: εμφανίζεται επίσης στο ιδίωμα της Απειράνθου (Απεράθου) Νάξου (Ξεφτέρη, Λέγγερης & Νικολού 2014) 13

14 [ɻ ] προφέρεται πριν τα φωνήεντα /o, a, u/ Μετατροπή πλευρικού υγρού [l] σε [ɻ ] πριν τα φωνήεντα /o, a, u/ π.χ. στα Σφακιά (Trudgill, 1989:19-20) Κοινή Νεοελληνική / Στάνταρτ Κρητική kali kale kalo kalu kala διάλεκτος Κεντρική /Δυτ. Κρήτη kali kale kaɻo kaɻu kaɻa 14

15 Πραγμάτωση του [ɻ ] σε όλες τις προσωδιακές θέσεις (Kappa & Vergis 2011): τονισμένες / άτονες συλλαβές αρχή / εντός της λέξης απλές / σύνθετες εμβάσεις έξοδο συλλαβής λάδι [ɻaði] λαδάκι [ɻaðaci] αλλά [aɻa] παρατήσει [paɻa si] πράγμα [pɻama] βγαλμένο [vɣaɻmeno] Ø Η χρήση του [ɻ ] δεν είναι υποχρεωτική: Ο ίδιος ομιλητής μπορεί να το χρησιμοποιεί ή να μην το χρησιμοποιεί στο ίδιο φωνητικό περιβάλλον. 15

16 Η πραγμάτωση του ανακεκαμένου φαίνεται να συνδέεται με το φύλο και την ηλικία π.χ. Ø στα Ανώγεια (Vergis & Terkurafi 2013) o αποφυγή χρήσης: γυναίκες (30-65 ετών) Ø στη Χώρα Σφακίων (Trudgill, 1989, Trudgill & Mansfield 1994) o Χρήση μόνο από άνδρες (gender- specific) 16

17 Έρευνα πεδίου για φωνολογικά φαινόμενα της Κρητικής διαλέκτου Ερευνητικό πρόγραμμα (ΚΑ 3493): The Consonants of the (western) Cretan Dialect: A Phoneoc and Phonological Analysis Επιστημ. Υπεύθυνη: Ιωάννα Κάππα Χρηματοδότης: Επιτροπή Ερευνών Πανεπιστημίου Κρήτης (2/2012-2/2014) Eπισκοπή Aνώγεια Kουρούτες Aσή Γωνιά Aγιος Γεώργιος 17

18 Επίλογος u Σύµφωνα µε την µέχρι τώρα έρευνα: ü ü Η Κρητική διάλεκτος βρίσκεται σε υποχώρηση λόγω της επικράτησης της κοινής νεοελληνικής. Χρησιµοποιείται για ανεπίσηµη επικοινωνία, κυρίως στα χωριά. u Ανάγκη συλλογής σύγχρονου υλικού και δηµιουργία βάσης δεδοµένων για τη µελέτη της διαλέκτου. 18

19 Ευχαριστώ πολύ! 19

20 Επιλεγμένη Βιβλιογραφία Browning, R Η ελληνική γλώσσα µεσαιωνική και νέα. Αθήνα: Παπαδήµας. Kappa, I An Optimality Theoretic Account of the (west) Cretan Dialect. Proceedings of the 1 st Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. (Επιµ). Α. Ralli, B. Joseph & M. Janse. University of Patras, Kappa, I. & N. Vergis Delateralization and Retroflexion in the Cretan Dialect: a Case Study. Studies in Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. (Επιµ.) M. Janse, B. Joseph, P. Pavlou, A. Ralli & S. Armosti. Nicosia: Research Center of Kykkos Monastery Kappa, I. (υπό δηµοσ.) Instances of vowel assimilation in the Cretan dialect. Selected Papers of the 21 th International Symposium on Theoretical and Applied Linguistics. Aristotle University of Thessaloniki. Kappa, I. (υπό δηµοσ.). Palatalization of the Epenthetic Consonant in the (western) Cretan Dialect: Regressive vs. Progressive Assimilation? Proceedings of the 11 th International Conference of Greek Linguistics. Aegean University. Lengeris, A. & I. Kappa (υπό δηµοσ.). Extreme palatalization and (af)frication of velar consonants in the (western) Cretan dialect. Selected Papers of the 21 th International Symposium on Theoretical and Applied Linguistics. Aristotle University of Thessaloniki. Kappa, Ι., Α. Lengeris, Ν. Paracheraki & Κ. Sipitanos (υπό δηµοσ.) On the phonetics and phonology of retroflexion in the (western) Cretan dialect. Proceedings of the 11 th International Conference of Greek Linguistics. Aegean University. Κοντοσόπουλος, Ν Γλωσσογεωγραφικαί διερευνήσεις εις την Κρητικήν Διάλεκτον. Αθήνα: Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, No. 6. Κοντοσόπουλος, Ν Ενόργανος µελέτη κρητικών τινών φθόγγων. Κρητικά Χρονικά, 24, Κοντοσόπουλος, Ν Διάλεκτοι και ιδιώµατα της νέας ελληνικής. Αθήνα: Γρηγόρης. Κοντοσόπουλος, Ν Γλωσσικός Άτλας της Κρήτης. Ηράκλειο: Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Κρήτης. Newton, B. E The generative interpretation of dialect. A study of Modern Greek phonology. Cambridge: Cambridge University Press. 20

21 Πάγκαλος, Γ Περί του γλωσσικού ιδιώµατος της Κρήτης. Αθήνα. Παναγιωτάκης, Ν Οι πρώτες αρχές της δηµώδους νεοελληνικής πεζογραφίας. Παλίµψηστον 13, Syrika, A., E. Jong Kong & J. Edwards Velar softening: An acoustic study in Modern Greek. Proceedings of the XVII th International Congress of Phonetic Sciences, Hong Kong, Tζιτζιλής, Χ Νεοελληνικές διάλεκτοι και νεοελληνική διαλεκτολογία. Στο: Η ελληνική γλώσσα και οι διάλεκτοί της, (επιµ.) Α.-Φ. Χριστίδης et al. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Trudgill, P The sociophonetics of /l/ in the Greek of Sfakia. Journal of the International Phonetics Association 15(2), Trudgill, P. & P. Mansfield A sex-specific linguistic feature in a European dialect. Multilingua 13(4), Trudgill, P Greek Dialects: linguistic and social typology. Στο Proceedings of the 1 st International Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. (Επιµ.) A. Ralli, B. Joseph & M. Janse. University of Patras, Trudgill P Modern Greek dialects: A preliminary classification. Journal of Greek linguistics, 4, Τσοκαλίδου, Ρ. 1999: Οι ελληνόφωνοι κρητικοί στον Λίβανο και στη Συρία. Στο: Διαλεκτικοί θύλακοι της ελληνικής γλώσσας, (επιµ.) Α.-Φ. Χριστίδης (σε συνεργασία µε τη Μ. Αραποπούλου και τη Γ. Γιαννουλοπούλου). Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Vergis, N. & M. Terkurafi Rhoticization and gender stereotyping in a rural community in Crete. Online proceedings of the 5 th International Conference on Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. (Επιµ.). M. Janse, B. D. Joseph, A. Ralli & M. Bagriacik. Patras, Χαραλαµπάκης, Χ Γλωσσικοί άτλαντες. Θεωρητικά και πρακτικά προβλήµατα. Γλωσσολογία 7-8, Ξεφτέρη, Μ., Α. Λέγγερης & Κ. Νικολού Retroflexion of /l/ in Modern Greek dialects: The case of Aperathou (Naxos) dialect. Προφορική ανακοίνωση στο συνέδριο 6t h International Conference on Modern Greek Dialects and Linguistic Theory. Πανεπιστήµιο Πάτρας. 21