ΔΟΜΙΚΕΣ ΧΡΩΜΟΣΩΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ

Transcript

1 ΔΟΜΙΚΕΣ ΧΡΩΜΟΣΩΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ

2 2) ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΩΝ Αποτέλεσμα θραύσης και ανώμαλης ανασύστασης χρωμοσωμάτων Αφορούν ή ένα χρωμόσωμα περισσότερα χρωμοσώματα Είναι ή Ισοζυγισμένες (διατηρείται η φυσιολογική γενετική πληροφορία) Μη ισοζυγισμένες Είναι ή Σταθερές (μεταβιβάζονται κατά τις κυτταρικές διαιρέσεις) Ασταθείς Απαραίτητο 1 κεντρομερές & 2 τελομερή Συναντώνται ή Σε όλα τα κύτταρα ενός ατόμου Σε μορφή μωσαϊκού

3 ΧΡΩΜΟΣΩΜΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ & διπλασιασμοί Τελικό έλλειμμα Ενδιάμεσο έλλειμμα Άνισος επιχιασμός Σε περιοχές με επαναλαμβανόμενο DNA Κατά την πρόφαση της μείωσης Ι Φαινοτυπικό αποτέλεσμα? Βιωσιμότητα Ημιζυγωτία / Ψευδουπεροχή

4 Π.χ. γονίδια β-σφαιρινών στον άνθρωπο ψευδογονίδιο 1% 99% Μετά τη γέννηση γg γa δ β γg γa γg γa δ β/δ β δ/β Αιμοσφαιρίνη Lepore - ρυθμιστικά στοιχεία του δ (1%) - σοβαρή αναιμία

5 Κυτταρολογική ανίχνευση χρωμοσωμικών ελλειμμάτων Χρώση χρωμοσωμάτων και παρατήρηση της ζώνωσης 46,XX,del(8)(q24.11q24.21) Σχηματισμός βρόγχου (loop) κατά τη μείωση λόγω ετερόζυγου χρωμοσωμικού ελλείμματος

6 Σύνδρομα ελλειμμάτων αυτοσωμικών χρωμοσωμάτων Σύνδρομο κλάματος γαλής (5p-) (cri-du-chat) ~ 1/ % των παιδιών με διανοητική καθυστέρηση Σποραδικές περιπτώσεις ή από γονείς-φορείς μεταθέσεων Ο φαινότυπος εξαρτάται από το μέγεθος του ελλείμματος Χαρακτηριστικό προσωπείο Μη φυσιολογική ανάπτυξη του λάρυγγα στα έμβρυα Αναπνευστικά προβλήματα Συνήθως με φυσιολογική διάρκεια ζωής Κρίσιμη περιοχή : 5p15 Σύνδρομο Down (μικρό ποσοστό περιπτώσεων) Μερική τρισωμία (μπορεί να μην είναι ανιχνεύσιμη κυτταρογενετικά) 21q22.2 q22.3 = η κρίσιμη περιοχή για το σύνδρομο ( γονίδια)

7 Χρωμοσωμικό έλλειμμα λόγω σχηματισμού δακτυλιοειδούς χρωμοσώματος (ring chromosome) Έχουν ταυτοποιηθεί για όλα τα χρωμοσώματα Φαινότυπος εξαρτάται από έλλειμμα χρωμοσωμικών τμημάτων Π.χ. r(20): επιληψία r(13), r(14): διανοητική καθυστέρηση κ.λπ. Πρόβλημα κατά τη μίτωση (αποχωρισμός χρωματίδων στην ανάφαση), θραύση του δακτυλίου, συγχώνευση, σχηματισμός μικρότερων/μεγαλύτερων δακτυλίων

8 Χρωμοσωμικό έλλειμμα λόγω σχηματισμού ισοχρωμοσώματος i (Xq) Turner i (18p), i (12p) σε αιματολογικούς και συμπαγείς όγκους i(18p) ισοχρωμόσωμα 18p διάγνωση με FISH και ανιχνευτή για το 18cen ΧΡΩΜΟΣΩΜΙΚΟΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΙ Άνισος επιχιασμός Σχηματισμός ισοχρωμοσώματος

9 ΔΟΜΙΚΕΣ ΑΝΩΜΑΛΙΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑTA ΙΣΟΖΥΓΙΣΜΕΝΗ ΜΕΤΑΘΕΣΗ (ολόκληρη η γενετική πληροφορία, κίνδυνος κατά τον σχηματισμό των γαμετών) O πιο συχνός τύπος δομικής ανωμαλίας χρωμοσωμάτων (1 / 500 νεογνά) Αμοιβαία (ανταλλαγή υλικού) Κατά Robertson μεταξύ ακροκεντρικών χρωμοσωμάτων (13, 14, 15, 21, 22) Ένθεση προσθήκη υλικού σε μη ομόλογο χρωμόσωμα 4% του συνδρόμου Down: 46, XX, -14, + t (14q21q) και είναι απόγονοι φορέων μετάθεσης κατά Robertson Από φορείς 21q21q: παιδιά με σύνδρομο Down (1%) (ισοχρωμόσωμα ή κατά Robertson?)

10 ΓΑΜΕΤΕΣ Φορέας αμοιβαίας μετάθεσης Σύναψη στη μείωση α δ γ β α γ δ β Διαχωρισμός Εναλλασσόμενος (α+β / γ+δ) Παρακείμενος-1 (α+δ / γ+β) Παρακείμενος-2 (α+γ / δ+β) Φυσιολ. Ισοζυγ. Μη Ισοζυγ. Μη Ισοζυγ.

11 ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ = ισοζυγισμένη χρωμοσωμική ανωμαλία (ολόκληρη η γενετική πληροφορία, κίνδυνος κατά τον σχηματισμό γαμετών) Φορέας (Χωρίς φαινότυπο) Φυσιολογικό χρωμόσωμα Χρωμόσωμα με αναστροφή Μείωση (σχηματισμός γαμετών) Σχηματισμός βρόχγου Πιθανός φαινότυπος στους απογόνους Γαμέτες από επιχιασμό στην περιοχή της αναστροφής

12 Παρακεντρική αναστροφή cen Περικεντρική αναστροφή Φορέας Ανασυνδυασμός στη μείωση Δικεντρικό χρωμόσωμα Γαμέτες Ακεντρικό χρωμόσωμα Μη ισοζυγισμένα χρωμοσώματα Μη βιώσιμοι απόγονοι

13 Παράδειγμα: Περικεντρική αναστροφή χρωμοσώματος 3 Inv(3)(p25q21) Φορείς της αναστροφής: φυσιολογικοί Από μελέτη 53 απογόνων: - 7 αποβολές - 31 φυσιολογικοί - 15 πολλαπλές ανωμαλίες & πρόωρο θάνατο p25 cen q21 Χρ. 3 φυσιολογικό Χρ. 3 μη ισοζυγισμένο dup(3q21-qter); del(3p25-pter)

14 Χρωμοσώματα δείκτες Μarker chromosomes Συνήθως υπεράριθμα χρωμοσώματα (supernumerary chromosomes) σε κατάσταση μωσαϊκού Πολύ μικρά ώστε να προσδιοριστεί πρότυπο ζώνωσης Δυνατότητα ταυτοποίησής τους με FISH με κατάλληλους ανιχνευτές Γενετική καθοδήγηση??? Marker Χαρακτηρισμένο χρωμόσωμα-δείκτης μερικός διπλασιασμός του q βραχίονα του HC22 cat eye syndrome (κολόβωμα της ίριδος & ατρησία εντέρου)

15 ΑΣΚΗΣΗ Ποια από τα παρακάτω άτομα αναμένεται να είναι φαινοτυπικώς φυσιολογικά: Α. Ένα θηλυκό άτομο με 45 χρωμοσώματα το οποίο έχει μετάθεση κατά Robertson μεταξύ των χρωμοσωμάτων 14 και 21 Β. Ένα θηλυκό άτομο με 46 χρωμοσώματα το οποίο έχει μετάθεση κατά Robertson μεταξύ των χρωμοσωμάτων 14 και 21 Γ. Ένα θηλυκό άτομο με καρυότυπο 47, ΧΧ, +18 Δ. Ένα αρσενικό άτομο με έλλειμμα μιας ζώνης του χρωμοσώματος 4 Ε. Ένα άτομο με ισοζυγισμένη αμοιβαία μετατόπιση Τι είδους γαμέτες μπορεί να δώσει καθένα από αυτά τα άτομα; Τι είδους απόγονοι μπορεί να γεννηθούν υπό την προϋπόθεση ότι ο άλλος γονέας είναι χρωμοσωμικά φυσιολογικός;