«Η ΤΕΧΝΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ» Βασιλική Μπρίνια και Μαρία Καγιαβή

Transcript

1 «Η ΤΕΧΝΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΣΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ» Βασιλική Μπρίνια και Μαρία Καγιαβή

2 ΤΙ ΣΥΝΕΙΣΦΕΡΕΙ Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ Υποκινεί τη σκέψη, το συναίσθημα, τη φαντασία. Έτσι το άτομο συμμετέχει στη μάθηση με όλες τις δυνάμεις του και τις ικανότητές του. Προσφέρει εναλλακτική ματιά σε αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία. Αναπτύσσει τη δημιουργικότητα. Αναπτύσσει τη δεκτικότητα σε νέες ιδέες που αντιμάχονται τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Οδηγεί στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.

3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΘΟΔΟΣ «ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΣΑ ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ» Είναι μία μέθοδος που συσχετίζει το περιεχόμενο των έργων τέχνης με το περιεχόμενο (διδακτέα ύλη) θεμάτων που μελετούν μαθητές ή ενήλικοι, με στόχο την ανάπτυξη των κριτικών ικανοτήτων και τον μετασχηματισμό στερεοτύπων.

4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ 1. Η τέχνη αξιοποιείται με έμφαση σε όλες τις διδακτικές ενότητες. 2. Αξιοποιούνται έργα τέχνης, που ευνοούν την ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης. 3. Αξιοποιούνται έργα από όλες τις μορφές τέχνης. 4. Τα έργα πρέπει να είναι κατανοητά στους εκπαιδευόμενους. 5. Δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη της θετικής διάθεσης απέναντι στην τέχνη.

5 Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΝΕΤΑΙ στα εξής: Πρώτα, να παρατηρούμε προσεκτικά ένα έργο τέχνης. Ύστερα, να το συσχετίζουμε με ένα θέμα επάνω στο οποίο εκπαιδευόμαστε, και έτσι α) να σκεφτόμαστε πολύπλευρα και βαθύτερα για το θέμα, β) να αναπτύσσουμε κριτικό, καινοτομικό τρόπο σκέψης Επιπλέον, στην πορεία της παρατήρησης του έργου συζητούνται ορισμένα στοιχεία για το έργο και τον καλλιτέχνη.

6 Στάδια της μεθόδου Στάδιο 1: Προσδιορισμός της ανάγκης για κριτική διερεύνηση ενός θέματος «Η Σχέση του Ανθρώπου με το Περιβάλλον»

7 Στάδιο 2: Οι συμμετέχοντες καταγράφουν τις απόψεις τους (ΓΡΑΠΤΑ) επάνω σε ένα θέμα, υπό τη μορφή μικρής εργασίας: Η καταγραφή αυτή σκόπιμο είναι να απαντά σε ένα ανοικτό ερώτημα: «Τι σκεφτόμαστε για το (θέμα);» Αυτό γίνεται ατομικά ή σε μικρές ομάδες

8 ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ 2 ΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ Στο μάθημα της Περιβαλλοντικής Αγωγής οι μαθητές αρχικά ερωτήθηκαν: «Ποια σχέση έχει ο σημερινός άνθρωπος με το φυσικό του περιβάλλον;»

9 Οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν οι παρακάτω: Ομάδα 1η: Ο άνθρωπος σήμερα δεν έχει καλή σχέση με το περιβάλλον. Το μολύνουμε συνέχεια και δεν φροντίζουμε για το αύριο. Αυτά που κάνουμε (βγάζουμε πετρέλαιο, κόβουμε τα δάση), αλλάζουν το τοπίο και αυξάνουν τη ρύπανση. Ομάδα 2η: Παλιά οι άνθρωποι είχαν καλύτερη σχέση με το περιβάλλον. Σήμερα οι πλούσιες χώρες εκμεταλλεύονται τις φτωχές, παίρνουν ότι τους χρειάζεται και ρίχνουν εκεί τα απόβλητα τους. Οι ισχυροί από άλλες χώρες κάνουν διασκέψεις και σκέφτονται πώς να σώσουν το περιβάλλον αλλά μόνο για τις ανεπτυγμένες χώρες, για τις άλλες δεν τους ενδιαφέρει. Αν συνεχίσουμε έτσι δεν θα έχουμε μέλλον

10 Στάδιο 3: Προσδιορισμός α)των υπο-θεμάτων που θα εξεταστούν και β) των κριτικών ερωτημάτων επάνω στα υποθέματα Υπο-θέματα: η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο και οι συνέπειες της η πολιτική ταξική διάσταση του περιβαλλοντικού ζητήματος. Κριτικά ερωτήματα: 1. Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει; 2. Γιατί οι φτωχότερες χώρες αν και παράγουν λιγότερο έχουν μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα;

11 Στάδιο 4: α)επιλογή των έργων τέχνης και β) συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Τα έργα επιλέγονται από διάφορες μορφές τέχνης (ζωγραφική, κινηματογράφος, λογοτεχνία, κ.ά.) ως εναύσματα για να συζητηθούν τα κριτικά ερωτήματα.

12 Fairy Roses, Henri Latour,1874 Sunflowers, Vincent Van Gogh,1888

13 Στάδιο 4: α) Επιλογή των έργων τέχνης και β) συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Το νόημα των έργων τέχνης συσχετίζεται με το περιεχόμενο των κριτικών ερωτημάτων: Δημιουργείται ένας πίνακας συσχέτισης.

14 Στάδιο 4: α) Επιλογή των έργων τέχνης και β) συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Στους συμμετέχοντες παρουσιάστηκαν έξι έργα τέχνης (3 πίνακες ζωγραφικής, 1 φωτογραφία, 1 κινηματογραφική ταινία και 1 απόσπασμα από θεατρικό έργο), χωρίς τους τίτλους τους και το όνομα του καλλιτέχνη, συσχετίσθηκαν με τα κριτικά ερωτήματα που είχαν τεθεί και τους ζητήθηκε να επιλέξουν ένα από αυτά για να το επεξεργαστούν.

15 Στάδιο 5: α) Επεξεργασία των έργων τέχνης β) Συσχέτιση της επεξεργασίας αυτής με τα κριτικά ερωτήματα Στο στάδιο 5α: Γίνεται αλλεπάλληλα επεξεργασία καθενός έργου τέχνης. Χρησιμοποιούνται εναλλακτικά οι τεχνικές: - Οι τέσσερις φάσεις της τεχνικής του D. Perkins - H τεχνική Visible Thinking

16 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;»

17 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;»

18 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;»

19 Κριτικά ερωτήματα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» & «Γιατί οι φτωχότερες χώρες αν και παράγουν λιγότερο έχουν μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα;»,

20 Κριτικά ερωτήματα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» & «Γιατί οι φτωχότερες χώρες αν και παράγουν λιγότερο έχουν μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα;» Ταινία, Όνειρα, Ακίρα Κουροσάβα

21 Κριτικά ερωτήματα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» & «Γιατί οι φτωχότερες χώρες αν και παράγουν λιγότερο έχουν μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα;» Θεατρικό έργο, Ο Θείος Βάνιας, Άντον Τσέχωφ

22 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» Λογοκλοπή, Rene Magritte

23 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» Ζίμπερ Άλτα Υπαρχεία Ιταλίας, Θεόφιλος

24 Κριτικό ερώτημα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» Ολόκληρη η Πόλη, Max Ernst

25 Κριτικά ερωτήματα: «Μπορεί ο άνθρωπος να εκμεταλλεύεται το φυσικό του περιβάλλον χωρίς παράλληλα να το καταστρέφει;» & «Γιατί οι φτωχότερες χώρες αν και παράγουν λιγότερο έχουν μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα;» Καλλιτεχνική Φωτογραφία, Τοπία που προκύπτουν από τη Φύση, Naoya Hatakeyama

26 Στάδιο 4: α) Επιλογή των έργων τέχνης και β) συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Επελέγησαν και προτάθηκαν τα παρακάτω έργα τέχνης: «The Entire City- Ολόκληρη η Πόλη», Max Ernst 1935, (πίνακας) «Ζίμπερ Άλτα Υπαρχεία Ιταλίας», (λεπτομέρεια), Θεόφιλος 1928, (πίνακας) «Le Plagiat (Plagiarism) - Λογοκλοπή», Rene Magritte 1940, (πίνακας) «Landscapes that emerge from nature-τοπία που προκύπτουν από τη Φύση», Naoya Hatakeyama 2001, (Φωτογραφία) «Όνειρα», Ακίρα Κουροσάβα, 1990, (κινηματογραφικό έργο) «Ο Θειος Βάνιας», Άντον Τσέχωφ, 1898, (θεατρικό έργο)

27 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΤΑ ΚΡΙΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΚΡΙΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Α Β 1 «The Entire City- Ολόκληρη η Πόλη» 2 «Ζίμπερ Άλτα Υπαρχεία Ιταλίας» 3 Le Plagiat (Plagiarism) Λογοκλοπή» 4 «Landscapes that emerge from nature-τοπία που προκύπτουν από τη Φύση» 5 «Όνειρα» 6 «Ο Θείος Βάνιας»

28 Στάδιο 5β (σκόπιμο είναι να γίνεται με εργασία σε ομάδες): Όλες οι ιδέες που προέκυψαν στο στάδιο 5 α συσχετίζονται με το/τα κριτικό/ά ερωτήμα/τα, ενδεικτικά ως εξής: «Όλα όσα συζητήσαμε σχετικά με το/τα έργο/α τέχνης τι έχουν να μας πουν προκειμένου να επεξεργαστούμε το/τα κριτικό/ά ερώτημα/τα που έχουμε επιλέξει;»

29 Στάδιο 6: Κριτικός Αναστοχασμός Οι συμμετέχοντες γράφουν την ίδια μικρή εργασία που εκπόνησαν στο 2 ο Στάδιο. [Εάν είχαν εργαστεί σε ομάδες στο 2 ο Στάδιο, τώρα πρέπει πάλι να εργαστούν στις ίδιες ομάδες.] Γίνεται αποτίμηση της ανάπτυξης της σκέψης των συμμετεχόντων με βάση «Κλίμακα Αξιολόγησης» [Αυτό γίνεται αφού ο διδάσκων μελετήσει όσα έγραψαν οι συμμετέχοντες.] Γίνεται σύνθεση και αντλούνται συμπεράσματα.

30 Στάδιο 6: Κριτικός Αναστοχασμός Κατά το 6 ο στάδιο της μεθόδου οι δυο ομάδες κλήθηκαν και πάλι να απαντήσουν στο αρχικό ερώτημα: «Ποια σχέση έχει ο σημερινός άνθρωπος με το φυσικό του περιβάλλον;»

31 Οι απαντήσεις των ομάδων ήταν οι παρακάτω: Ομάδα 1η: Ο άνθρωπος σήμερα δεν έχει καλή σχέση με το περιβάλλον. Το μολύνουμε συνέχεια και δεν φροντίζουμε για το αύριο. Αυτά που κάνουμε (βγάζουμε πετρέλαιο, κόβουμε τα δάση), αλλάζουν το τοπίο και αυξάνουν τη ρύπανση. Εάν ενδιαφερθούμε λίγο περισσότερο μπορούμε να μάθουμε για τους τρόπους που θα παίρνουμε από το περιβάλλον αυτό που θέλουμε χωρίς όμως να προκαλούμε ανεπανόρθωτη ζημιά. Και εάν πιέσουμε λίγο εμείς τα πράγματα τότε και οι πολιτικοί θα κάνουν αυτό που τους λέμε, γιατί μπορεί η Ελλάδα να μην είναι τρίτη χώρα αλλά ίσως να γίνει στο μέλλον. Πρέπει εμείς να φροντίσουμε και για τις τρίτες χώρες που οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν πόσο τους εκμεταλλεύονται οι ισχυροί.

32 Ομάδα 2η: Σήμερα οι άνθρωποι μορφώνονται περισσότερο και σίγουρα μπορούν καλύτερα να μάθουν πώς να προστατέψουν το περιβάλλον τους. Καθένας από εμάς κάτι μπορεί να κάνει στη γειτονιά του ή στο σπίτι του. Στόχος είναι όχι να γυρίσουμε πίσω και να μην έχουμε κάποια πράγματα όπως ρεύμα ή αυτοκίνητο αλλά να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε αυτά χωρίς να καταστρέφουμε το περιβάλλον. Οι επιστήμονες μας λένε ότι υπάρχει τρόπος. Όσο για τις φτωχές χώρες αφήνονται στη μοίρα τους λόγω φτώχιας και δυστυχίας και αμορφωσιάς των ανθρώπων. Εμείς όσο μπορούμε καλό είναι να νοιαστούμε και για το δικό μας περιβάλλον αλλά και για το τι γίνεται εκεί και να πιέσουμε πολιτικά ή με κινήσεις που θα κάνουμε. Εξάλλου ζούμε στον ίδιο πλανήτη και αυτό είναι το σπίτι μας.

33 Παρατηρούμε ότι στο τέλος της διαδικασίας, οι απόψεις των συμμετεχόντων για το θέμα είχαν εμπλουτιστεί πολύ, με κριτικό και δημιουργικό τρόπο. Για να καταστεί εφικτή η ποσοτικοποίηση της σύγκρισης, χρησιμοποιήθηκε η «Κλίμακα Αποτίμησης της Κριτικής Σκέψης» όπως εφαρμόσθηκε στο πρόγραμμα ARTiT, έτσι ώστε κάθε κείμενο να καταταχθεί σε μία από τις βαθμίδες της και να λάβει αντίστοιχη βαθμολόγηση. Η διαμόρφωση της συγκεκριμένης Κλίμακας βασίστηκε στους ορισμούς της κριτικής σκέψης που είχε υιοθετήσει το ARTiT και αντλούνται από τις ιδέες των Dewey, Eisner, Freire, Gardner και Perkins.

34 Οι απαντήσεις των εκπαιδευομένων τοποθετήθηκαν σε μία από τις τρεις βαθμίδες της Κλίμακας ως εξής: α. Στην πρώτη βαθμίδα, που έχει τη χαμηλότερη βαθμολόγηση (1), κατατάχθηκαν τα κείμενα που δεν περιέχουν ενδείξεις κριτικής / δημιουργικής επεξεργασίας του θέματος. Οι ιδέες που εκφράζονται είναι συνηθισμένες, οι εξεταζόμενες όψεις του θέματος είναι λίγες, ενώ δεν εμφανίζεται κάποια διάθεση κριτικής διερεύνησης στερεοτυπικών παραδοχών. β Στη δεύτερη βαθμίδα, που έχει βαθμολόγηση (2), κατατάχθηκαν κείμενα που προσέγγισαν περισσότερες διαστάσεις του θέματος, ωστόσο είναι ακόμα περιγραφικά δεν εμπεριέχουν καθαρά τη διάθεση για κριτική διερεύνηση των παραδοχών. γ. Στην τρίτη βαθμίδα, που έχει βαθμολόγηση (3), κατατάχθηκαν τα κείμενα που εξέτασαν πολλές παραμέτρους του θέματος, ενώ ταυτόχρονα εξέφρασαν μια διάθεση κριτικής συνειδητοποίησης στερεοτυπικών / οπισθοδρομικών παραδοχών, καθώς και, ενδεχομένως, μια διάθεση δράσης με στόχο την αλλαγή.

35 Αντιπαραβολή αρχικής και τελικής απάντησης 1η ΟΜΑΔΑ Αρχική απάντηση: Ο άνθρωπος σήμερα δεν έχει καλή σχέση με το περιβάλλον. Το μολύνουμε συνέχεια και δεν φροντίζουμε για το αύριο. Αυτά που κάνουμε (βγάζουμε πετρέλαιο, κόβουμε τα δάση), αλλάζουν το τοπίο και αυξάνουν τη ρύπανση. Τελική απάντηση: Ο άνθρωπος σήμερα δεν έχει καλή σχέση με το περιβάλλον. Το μολύνουμε συνέχεια και δεν φροντίζουμε για το αύριο. Αυτά που κάνουμε (βγάζουμε πετρέλαιο, κόβουμε τα δάση), αλλάζουν το τοπίο και αυξάνουν τη ρύπανση. Εάν ενδιαφερθούμε λίγο περισσότερο μπορούμε να μάθουμε για τους τρόπους που θα παίρνουμε από το περιβάλλον αυτό που θέλουμε χωρίς όμως να προκαλούμε ανεπανόρθωτη ζημιά. Και εάν πιέσουμε λίγο εμείς τα πράγματα τότε και οι πολιτικοί θα κάνουν αυτό που τους λέμε, γιατί μπορεί η Ελλάδα να μην είναι τρίτη χώρα αλλά ίσως να γίνει στο μέλλον. Πρέπει εμείς να φροντίσουμε και για τις τρίτες χώρες που οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν πόσο τους εκμεταλλεύονται οι ισχυροί

36 2η ΟΜΑΔΑ Αρχική απάντηση: Παλιά οι άνθρωποι είχαν καλύτερη σχέση με το περιβάλλον. Σήμερα οι πλούσιες χώρες εκμεταλλεύονται τις φτωχές, παίρνουν ότι τους χρειάζεται και ρίχνουν εκεί τα απόβλητα τους. Οι ισχυροί από άλλες χώρες κάνουν διασκέψεις και σκέφτονται πώς να σώσουν το περιβάλλον αλλά μόνο για τις ανεπτυγμένες χώρες, για τις άλλες δεν τους ενδιαφέρει. Αν συνεχίσουμε έτσι δεν θα έχουμε μέλλον. Τελική απάντηση: Σήμερα οι άνθρωποι μορφώνονται περισσότερο και σίγουρα μπορούν καλύτερα να μάθουν πώς να προστατέψουν το περιβάλλον τους. Καθένας από εμάς κάτι μπορεί να κάνει στη γειτονιά του ή στο σπίτι του. Στόχος είναι όχι να γυρίσουμε πίσω και να μην έχουμε κάποια πράγματα όπως ρεύμα ή αυτοκίνητο αλλά να μάθουμε να τα χρησιμοποιούμε αυτά χωρίς να καταστρέφουμε το περιβάλλον. Οι επιστήμονες μας λένε ότι υπάρχει τρόπος. Όσο για τις φτωχές χώρες αφήνονται στη μοίρα τους λόγω φτώχιας και δυστυχίας και αμορφωσιάς των ανθρώπων. Εμείς όσο μπορούμε καλό είναι να νοιαστούμε και για το δικό μας περιβάλλον αλλά και για το τι γίνεται εκεί και να πιέσουμε πολιτικά ή με κινήσεις που θα κάνουμε. Εξάλλου ζούμε στον ίδιο πλανήτη και αυτό είναι το σπίτι μας.

37 ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ/ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ (χρήση κλίμακας 1 3). Α/Α Ομάδων Στην έναρξη Στη λήξη Διαφορά ,5 2,5 1 Μέσος Όρος 1,25 2,25 1

38 ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΑΝΑΛΗΨΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ/ΔΡΑΣΗΣ (χρήση κλίμακας 1 3). Α/Α Ομάδων Στην έναρξη Στη λήξη Διαφορά 1 1 1,5 0, Μέσος Όρος 1 1,75 0,75